!"# ! $%&'(')(' &'*(+'
+'( ! , -(' - ! '*+'
! "
" "!!#$%
.+'(/ '/
&'& (& )*+),-() -.,&'&/+-(- 0 1-2*3(& (& 45/24-' 1-,6-25*+42-' (-$/47&,'4(-(& '+-(*-3 -*34'+- % $ -6.*'(&,-,-8*-,-.-,-)9+&/:;)()+<+*3) (& )*+), &6 4)245/24-' & 4)+&2/)3)=4-.342-(-'01-,6>24-%?,&-(&-,-'4+)3)=4-@
'* !01!1% '*!
! "
" "!!#$%
.+'(/ '/
&'& (& )*+),-() -.,&'&/+-(- 0 1-2*3(& (& 45/24-' 1-,6-25*+42-' (-$/47&,'4(-(& '+-(*-3 -*34'+- % $ -6.*'(&,-,-8*-,-.-,-)9+&/:;)()+<+*3) (& )*+), &6 4)245/24-' & 4)+&2/)3)=4-.342-(-'01-,6>24-%?,&-(&-,-'4+)3)=4-@
'* !01!1% '*!
Ficha Catalográfica
Elaborada Pelo Serviço Técnico de Biblioteca e Documentação Faculdade de Ciências Farmacêuticas
UNESP – Campus de Araraquara
Miné, Júlio César
M664c Caracterização de cepas de Strongyloides stercoralis (Bavay, 1876) Stiles & Hassall, 1902 (Rhabditida, Strongyloididae) isoladas de pacientes com e sem sintomatologia da região de Araraquara-SP / Júlio César Miné. – Araraquara, 2009.
126 f.
Tese (Doutorado) – Universidade Estadual Paulista. “Júlio de
Mesquita Filho”. Faculdade de Ciências Farmacêuticas. Programa de Pós Graduação em Biociências e Biotecnologia Aplicadas à Farmácia
Orientador: João Aristeu da Rosa
. 1.Strongyloides stercoralis. 2. Caracterização molecular.
3.Morfologia. 4.Epidemiologia. I.Rosa, João Aristeu da, orient. II.Título.
!
!"#$%#& # '
(
)#*+ ,+ - . / ( 01 + 23 2445 &6!77& (. &8
) 9 # 7 # $:;<"$= +/) + . =+ 0!>? + +!>? +
1
7@
A+-&888
) 9 # : = # $ # =1 :/ 6 =1 61 ; <"!7 ; / ( B +'+C )) /
)9#BD<#$ : ; <"$= /) + <"$=
7@
) 1+ ! > ? +
)9#=## =1 :/ 6 =1 61 ; <"!7 ; 8 ? ( 18 E +-1'
) 9 # # A / # A ' 0E& '8
)#BE7, EF8G( 1'( E
)9#$:-0( )888 H1 = IJ & ( + 8
) 9 # 7 ?' 61 # 6 6 =1 61<"!7; 0( 8> &6!77& &
244KL3244M*1 ('-H888
)97*@''
7@
I (:888J888
) 9 A/ =' "E . =F"=G6=161;<"!7;N 61AEH7A A > ( 7 = - + /
)#H .!6 <7; + -H8
) 9 # $ % = $ =' # =' 6 =1 61 <"!7; +/ - ++' - + /& 8
)9%B6 ##=1:/6 =1 61 ; <"!7 ; ( + +
)9#HA@7# =' # =' 6 =161;<"!7; =' ( + 1& E
) 9 # *( 7 > =' # =' 6 =1 61 <"!7 ; ' , ' ( #
) 9 # ! H # # =1 :/ 6 =1 61 ; <"!7 ; ' / +
7@
)97 +/)> +6=161N =AEA 7,&7 1
) # A 7 $ A 7+ + '
)9 # ! " > A/#A=;O=6<7;7 +-188
)9 6#=1:/ 6=161<"!7; #8 & F I$"&P$JG 8
)9N7=7 = 1 #" '.7>-=, F = B/ ; *G
+ #"
7@
H888
)+"BC. + 1 /1888
)"(===E"7 $@ :/ > 7 B A' 1 O 7 HC O' B A' : A##A& RB*+ :*E*7O:>H+ *ES"
: F:'G # !T A > F G##F:G# *+ FG # 7 FG # 6 : " FG # 7 F?' 61G # : F$G # = ? 6- A FG # #/ = F6(G # = A ; I=J F6G 7 # F= < 7 244LG # H A@ 7 F ='G # = F ='G # $ % = F$ ='G # = 7 F= ='G # B F:'='G#A6FO='G # *( 7 A FBG & 1 / +(8 #+ +%B6FG#$ F ='G $ 7 FG : F= O ='G # ! B F
='G 7 7 H # A FBG H( =
&F:'='G(1 + 8 8 ( - $"OU!8
) 9 = + "' 7 ; =!7
)9# +
111!: =;C
;9
7;
D;==>;
;? 111
A+>( E B
$"?
F9
+'* !* &+
+'* !'
+'* ! &E' *
&* (*
''*!$% A
'1G1( CH A
'131 9 ?
'1I1 :=;= A
'1J17= AB
''&*'E A
''' *' +/*! A
'''1G1D9; 6 A
'''1 31 : ;89= AD; +6> ( F C2 K :=;
B A
'''1I1!=C2 9K :KC2 D;
K:=:= B
'''1I1G1D; 7= B
'''1I131(**L B
'''1I1I1*M== '> **&'+ B
'''1 I1 J1 (:= ; (2 E9 AM +
7= B BC
'''1 J1 789= 7;M= + 6 8
8 BA
'''1N1 789=:==:O= E B
'''1P1(=KC2=A*!(=; '*#G
! B B
'''1Q1 F?=
'E+* !
E!'(%
E'((+R
E')('
F9
-9&3- D;=::89=K ;
344N34451 C -9&3- :M= : = ; G554N
;7= : ;;=?: 92
344N34451 A -9&3- C !6C2 7D F 9 D
? : 1 >344N34451 -9&3- A = <= ? : 1
>344N34451 -9&3-B!6C2 ? : :
; C2 @ :C <= ;1 > 344N
34451
-9&3- <= D; : : ;
= ;< 344N344T1 -9&3- M ! 2 ; A; U;B
6 8 78 6 := 92
1 C
1!$
F9
14=*,- !6C2 99F7= ;? 7 =1 : :0VV
WWW1; =1;=91=V:; V;9:XV;:W;1Y:9 B 14=*,- !6C2 99F7= 9 ? ;
7 =1 : 0
:0VVWWW1; G1 V+VZ[V*:V9X 1 14=*,- C ; 9KC2 ! 6; ?:=
=A(+ >344IB1 AC 14=*,-A;=97 6 8 AG(;:;
*\ 3 (;:; O79\ I (;:; E?6
&=\J+9\N(;:; ;8 \P-
;8 \ Q !]= ;8 @ ( \ T
(;:; ( B1 ; J44S1 BB 14=*,-B%;=97 78 A (;:;
O79+9AB\&(;:; ( ;
J44S\((;:;* ; 344SB1 B 14=*,-+; ;=?: 92 ;(
2 1 ; > ;=?:
F : 2 A :
WWW1= :1=;16B 14=*,- = <= ; : D;1
>344N34451 14=*,- !6C2 : D;
14=*,- !6C2 : D;
=::89=A^IQJ5B1 >344N34451 C 14=*,- !6C2 : D;
=::89=A^IQJ5B1 >344N34451 B 14=*,- (<= 7K D; A^G554NB1
>344N34451 B 14=*,- !6C2 K :=;
; C2 =; = 6; :?
344N 34451 14=*,- !6C2 K :=;
; 344N 3445 ;
C2 =;=;1 14=*,-C!:2 :];;7;M=AG(*S(\
3(*S!(\I(S!(\J(*7S(B1 A 14=*,-A;=97 78 1
2 A; 344SB\ & 7 =:
6=A; GN44DB\( 7 6=
:A; I444SB1 B 14=*,- B 9 G_ =; : DC2 !
9O;= = =; 6; ? 3J
78 1
14=*,- 9 G>N_ =; : ;:7=C2 '*#G ! = =;6; ? 1= :
;= GZ6 :\ G 3T 78
>=;:D; ;PT4:61
14=*,-% ; GI= 78
:=;F=: ;M=
& 1
14=*,-% ; I4<= 78
:= ;F= :
;M=&> >2D=21
$!
`(0(
! 0-= D6==
!* 0X!;*=== AF= ;#=M=B
*0:C D=
907C 9
! 90! 9O;=
a340F9
'*0:C =
Z60Z6AG444: 6B
0;
E0==:O= E
;+0;
;0;;
b+0;=
b0;=;
(0( 8
909;
;0O;
:60: 6
(0C2;= :;
0= :;=
!0 ; ;:7 X;:=!
+0=9;+9X;:;
0-= 6=M=
:;0CH:;
*#a(0*#-= =? =
* 0*;:;6
* 0 ? = A3;+ ;> Q;+ 7; J4_
F9 11:1G44;+B
0
E0K
$"
-,-2+&,4D-:;)(&2&.-'(& -7-E+43&'
-''-33F-9(4+4(-+,)/=E3)4(4(-&4')3-(-'(&.-24&/+&'2)6& '&6'4/+)6-+)3)=4-(-,&=4;)(&,-,-8*-,-%
9 ? M ; C :F ; 6C2
; 9<> =Y :<= M ; < =90
:F = AcG_B> <;= AG#N_B : <;= AdN_B1 92
> 7<= :<; = K
G5Q4 ;; 9 ? M <;= 921 (;
K==KC2;7;M= 7 ;
;> : ;=?: > ;M=
&>2 D>==277;C2
6 8 78 =; 92'*#G !
78 1 (; D :9; =: ;C2 ;9
=';9 = I131>:]; 6 8 78
:: : *'S' > G55P> 7; ; :8 7DC2 ;;
;* 1 DC2 ! 9O;=7K 9 := =
: '+a 1> 344Q ; 9 K# ;:7=C2
'*#G : ; *!#(1 79; :D; ; PT4 :6
6 7; :7= > = =;:C2 <= 7
K : :9; (e1 : =; F
;7;M=> 2 7 :? ==K 7 =: >
;9< ; := =; ; ; ;6M;
: ;=?: 1 M;> : ; =;
92 '*#G ! 78 JI
: ;M= &> > 2 D =2 7
:? ==K =: ;8 7
:= <=> ; K <=> =;:
;; 9: A B> ;; 9
=C2\ > =;: : ; A
;M= &B> ;;# ; :;87=1 *
6C2 :; 9 92 '*#G ! : K
=; ;= : ==KC2 7 =: > YF
; 7=; :;87= =6
7;;:==;7;M=227=:
=C2 7=: :1
F-,-2+&,4D-+4)/ )G -7-E +43&'
-''-33F-9(4+4(-+,)/=E3)4(4(-&'+,-4/'4')3-+&(G,)6.-+4&/+' H4+F-/(H4+F)*+'E6.+)6'4/+F&,&=4)/,-,-8*-,-%@
9X := == W W
9> W := =90 : =
AcG_B> ;=AG#N_B X: ;=AdN_B1'97 >
7=X 7 : 6 = = = G5Q4
W 9X ;= 91 ' :7;
;:;===K7 777;W;>
7; ;=: 7 > ;M= &> 2 D>
= =2 ;; W ; 7 6 7;
77; =97'*#G! 77;1e
: 7 :9; =: ;; 7 ;9 = ';9
= I131> 6 7; 77; :; ::
6X *'S' > G55Q> W ; 7 7D * 1 * D= 7
9;= ! W :7; == 9 := =6 6X
'+a 1> 344Q ;:7= 7 '*#G 6X
#(19;76PT46:6 W:7 >=
= =;: W :7; 6X :9; (e1 X
7;:;=XW:6==K 77
>=7:;; W
7; 77 ;=:1 aW> 9 =9 7 '*#G
! 7;JI 77;7; ;M=&>
> 2 D =2 W :6 ==K 77
7 ; 7; 77 => = => W
=;: W ; 9: A B> W
9 9 7 => W> W =;: :X A
;M=&B>W9X:X;:=1*6W
999 '*#G ! = 6 ;[ 7
==K 7 77 > : 77=X
:X;:= =6 W= =; X
;:;= == 77= = 77 7
:1
% $
@%)/'4(&,-:I&'!&,-4'J
! 8 ; = *> ;
;;==;;;;9 :>== I44
:M= ;; Q4:M= :KFA a!>G55TB1
:M= :=;;;;;
7; = > :M;> == 54 2 ; =; 2
:F:=9; C:F;;:
; 9 ; : 86 ;> : = >
=6;;C2A(S>3443B1
: :; C ; =;;
96 1 2 <;= ; :? ; ;>
=;:6; 6=A*'1>G5TP\ea>G5TQ\
*'> G55NB1 ;; CH :
: 2; 7= 6;:= '!1 ;
C:F=;:?:=>:K:;
9:6;=O;==> 7=C2:?a'E9
A(S>3443B1
; : ;; =;: ; :M=
:= 0 X; ; =
; ; :; =: =? = A(* >
C :F ; ;M= 2 :F : 6
;9 ; :; A+E'>G5T4B1
Figura 01 – Distribuição geográfica das helmintíases intestinais nos diferentes continentes. Adaptado de http:// www.medicine.mcgill.ca/tropmed/imagesplaty/mapworm.jpg
/ ; ; ::C2 ; Y :
: ;8 ; ==C2 : 7= =#
:?; ;A(* >344NB>=;: 9
4G1 :D; ; I44 ;H : 2 : : 9;
; ; == GN4 ; ;; ; ?;
=;:=CH= :;?1 ;?= :
; ;2 : ; 2 C Países em que as helmintíases intestinais são problemas de Saúde Pública
Países em que as helmintíases intestinais são transmitidas
Países não endêmicos para helmintíases intestinais Fonte: WHO, 1997
Helmintíases Intestinais
Países em que as helmintíases intestinais são problemas de Saúde Pública Países em que as helmintíases intestinais são transmitidas
Países não endêmicos para helmintíases intestinais Fonte: WHO, 1997 Países em que as helmintíases intestinais são problemas de Saúde Pública
Países em que as helmintíases intestinais são transmitidas Países não endêmicos para helmintíases intestinais
Países em que as helmintíases intestinais são problemas de Saúde Pública Países em que as helmintíases intestinais são transmitidas
Países não endêmicos para helmintíases intestinais Fonte: WHO, 1997
:F ; : 7; ::C2 ; F
:6 :?; ;A '>344PB1
;# > ; > == GN3 ;H : Y;
7= : =;? >P4;H69; >JN
;H I4 ;H :
A (a !1>344IB1
@% &'+,)/=43)4(<-'&J
7 7 ; GTQP : + D
; > : :; K ; 7K M= 7=
; (== A E2B1 ; 7; 2 = :
7 MM&:&X> ;
> : ;C2 9 : C =
:;19< 7 7 ;GTQ5:>:8
=6 ; 1 ;C2 ==
:=;7==? :;
7 : : 7<; : 9 ;C2
>A&X> GTQPB a> G5431 A ^
\^;\^=BA( \' >
344NB1
6 +K:::;K;GTT4>
> ;:]= =; 9 89=
9 ? & > :;> ; G5JT> 7K
;8 9< :=;K>
7 ; > = => ; 6 > 7;? 9X
M=;::: ;M =FA(&'>3445B1
;#;N3:M= 9< : ;
= ; > M:> 7?6> ;;?7 ;M=
;; = 9 ? AE> G55PB1 ; G5T5
:M= 9< : ; = 7=CH
;;> 60 > >
> > ; :M= 2 7=
9;W>+> 1( >
6M:< :M==;;;;0
A&X> GTQPB A +W> G54NB A+E'> G5T4B1
> : ;== > :=
9 ?;;9;9H -7=-1 6:M=
> 7 = =; : 6
:# M A a!\ & 'a\ E'f>G553B> M Y =
:M= > 79 ;= K >
9; 2 ; 6:M= A!' >
3443B1
:M= 9< =;
YF 7; =; =:K = 7=C2
;;> :M; ; 7=CH D:; A! >
G55GB1(ae *g* +e;3445;:M=
==?=;789= 77;
7; =: >G5T5:=
;7689= 7;:;K :E>
G55P1 ;6 ;6 :M= ; ==
> =2 = >
=M;C2#7=C2 ;:M=AE 1>
G55GB1
:M= 2 : :;
7> 2: >
;<; 6K ;:;
;=;;89= 9 ?A( \' >344NB1
9 ?;>9 9M C
:F = : ; 9< ; 6C2
; 9<> :<= 7=C2 ; :
; < =90 :F = AcG_B> <;= AG#N_B
: <;=AdN_BA'\!f>G55IB1* F9: =;
: <;= A9 43B 2 8:=> = CH
=;F= 7=; ;C2 :1 :> 7=C2
:= ; : 6; =;:> 8:=
C =; :=:; =C : 7 :;<= ;
=; AE>G55PB1
:; :; : ;
=CH : ;89= C :F =;0 9:;
90 ;; =2 : :7?=\ :;
<= 7D; ; 6\ ;:; :0 =;
: ;: 7 ;\ :; :0 <=
=; : F9\ ;:; 3 :\
;:; (3 9\ 9:; 7 7:;
7A >G5JTB1
2= F <;=:9 ;M=
> -> -7= -7= 6 92
:= 1 F ; :? : =; '9> C> ?C>
'F>'9F>O>a9>;<>&M9=:2
: =;= CA (a/1>344GB
1
Figura 02 – Distribuição geográfica da estrongiloidíase humana nos diferentes continentes. Adaptado de: http://www.med1.de/Laien/Krankheiten/Tropen/Strongyloidiasis.
&>9 ?M; C 9 ;:]=;
:6= =; D 7=C2 9 M JG>N_ A! + 1>
3444B> = =; 7 9H ;M = :
98=:89=1
Hiperendêmica Endêmica Esporádica
ESTRONGILOIDÍASE
Hiperendêmica Endêmica Esporádica Hiperendêmica Endêmica Esporádica Hiperendêmica Endêmica Esporádica
; > GPPG D; 7K K I5>T_ 7;
: : :C 9; : 7
6 ;4>P_ ;1; K = 'Y?
( 6# G4>4_ := a'E : ; =;
9 ? : 7 6 ; N>P_
:=a'E9AE'++'+ 1>3443B1
; =8 +> Z& f a' 1> G55P> 6; ;
:<= P>4_ =C ; GP 1 ;
]:? G5QTG5TN7;D; ; 7K
GTQT :> Q5 AP>G_B :; 7 ;8
A *1>G554B1
92 > :<= 9 ? ; =C>
4>I5_A +'! \(* #(g>G5TTBGI>4_A (a !\(* #
(g>G55TB1
? = 9 ?;;7K =C
; :; ;=;: = 6] > +
1> 3444> 6; 7<= 3>JG_ ; :;
J>JG_ ;=;:> :M; ;
;K;F= 6; =C ; :;
G3>4N_;::7=C2: 1
2 > F 6 7<=
: ; 7 ;=?: 7; K
7<= 6 7 90 P>QN_ ; &=
A + * 1> G5Q3B\ GJ>5N_ ; ;M= & A&+! * 1>
( A! gg ' 1> G5TTB\ 4>J_ ; A(a'' 1>
G5TTB\ G4>T_ ; (;: A' 1> G55IB\ G>5_ ; A+!e'
1>G555BN>NP_;a;6AZ& f a'1>G55PB1
;=?: ; 7<=
: <; = K M= G5Q4
;; 9 ? M 6 7 ;=?:0 3T>IQ_
; = F G5Q4A& ' '\' gg'>G5Q4B\
GI>33_ ; EE;G5QJA' gg'1>G5QJB\G>I_
= = ;F= 9 G5QP
;;>P>3_::C2=;6D?8=#=O;=A' gg'
1> G5QP\ *'' 1> G5QPB\ P>Q_ ; =C G GJ 6
; ;M= A' gg' 1> G5T3B\ 3>P_ ; =
:6= ;=?: ; G5TJ A!$ 1> G5TJB\ G>T_
::=;+68 9 =
(<=;=<= G555344IA'/1>
344JB P>Q_ ; 92
344J 344N> > ; ; 7 7K
D; A'/\ >344TB1
= == ==; 6 ==
0 !!> ; G53N> = 7<;
:;;7 \Z';G5I3 *;G5II::;
:C ; ;= == :F A::C2 ;
7 ;K;79 D;: =:
<= D;: 9C2 B\ ; G5IP> a
7<; : : K; F1 aY> :> M 6
7<;:: K::9<1
M :=: 9 89= 9 ?
;> ; K :M= :; ;;> M
; 71 / ; :M= ;768=> M> : ; 7;
:F #> > =; ==
1== M= =;:D>;K
: ; ;6 A== B
: ;A==:F BA + >344JB1
== > 6 8 ; ;
DY=;7K>;;6::?=>M>; A3N
I3`(B> : ; 7 ; ?; 3J JT ;
78 7=> =:K : ; ? =
== :F ; :C2 F9 #1
>6 8 >7 == 7=;;
;=7<; 1= 7==;>
:; 7<; : > ;
: ;6 6 8 :K;:
78 >;:;AE>G55PB1
== :F> 78 ; =
=; : ;= 7F9= ;; :8 9C2
; =; > =; ;: D;
:C2 ;9C2 : = 9 :
: ==C2 M =C21 : ?> :
= ; M M :; : =? :M
:8> M 79> 2 9 =C > 2>
> : 7;; ; 7<; :9M= =;
:C2 9; @ 6 8 AE> G55P\ ((a >
344N\(* #(g>3444\ f >3444B1
D:=C2 ; == : =<= ==
> ;6 ;D<=> M =C2 9M= 7<;
:9M= 2 :8 AIB : ; : K ;;
< : 2 9; < : 6 8
= =;=C2=;O;= F9;;=AB7<;
A3B 78 7= AIB A(+>
*' *a'++>G5QT\a'e Z>G5TTB1
= 7<; 2 =# 92
:8 AIB 2= 6 8 :8 2
: 78 AIB 7=> =;: 7; ==
1
7<; :9M= : ; G>Q 3>N ;;
=;:; : I4 J4 µ; 9 : =: =? = =;
:= 77;> D; :
6 =;= =; O79 9 =? => =:
== 3N_ =: :==>]1
: 9 M =? : F> > > 9
C: =:=:F=;2?1;
9 > ;9 9] +6Zh :C2 :
YY> =: A( \' >344NB1
7<; > = > ;6M; :
D; : 7 > :M;> ; 4>T G>3
;; =;:; : N4 Q4µ; 91 O79 M = ;
:= 6 8 > M ;: ; ]1 :
9 M =? > F> :8D;
; =:>=;:C =:F=;AE>G55PB
;= > ;6M; = > :
D; : = ;1
4>Q;; =;:;:J4µ; 91O79M :6 8
9 ==1 : 9 =M; ?=> ?=
;> = 7 = Y= 6 ==1 :
: :?=> D =8:> =; 2
: ; K ; 96F=
A( \' >344NB
; ; N4#NT µ; =;:; : I4#IJ µ;
9:;;==6 9 1;=;#
:; F9 A 6 8 B1 ; =;#
7K ? : > ;K= ;;
: ;A >G5JT\E>G55PB1
6 8 ; ; 3T4IG4µ; =;:;:GN
GTµ; 91O79A F;: :
:6 8 BM ;I:0=:>;66=:3N_
O79 9;# > ]1 6 8 :
?66==:;8 9=:?=; ;;M 3Qµ;
F=K C: =: 1
D; :A= B;6=;; J4P4µ;1
78 A7=B2= 7K1
2 ; := 7=C2 9 F 1
; J44Q44µ; =;:;:G334µ; 91O79
M ? =: == J4 JN_ ; =: 1
O799;>]1 = M==?= F9
; K : ; == Q4 µ; A( \
' > 344NB1 ==?= ;789= ;7;M=
6 8 78 2 ;: :];
7C2 :M= : ; 2> :? = 9:
7 : ; =;:CH ;
:M= 2 ;; 9 A+'**+> G5PPB> > 9
*'S' >G55Q>;M > ;7;M=;789=>
;K :;==K :1
;=; ;2 9 ?;9;;
7=C2> ; ; 7> ; = :C2
78 :: :M>;2>92 9>F 9;
:=;:9; ;>==C27F=9? ?=C2>
:;H1 92 F9;=; =;
78 ;6M; : ; 7=C21 7; ;2 M
M #7=C2 : D> = :C2
> 6 8 2 ;
: ; 29;78 :2;= ?
=8 ? : A *>G5II\E>G55PB1
#> 6 > @ D=6C2 ;=;
#7=C2> = :=; 7; 9 7
9 ? ; : = :=; ;
!"# :; ; 7# @
7; C;;>M; ;C2 ; ;
=K ; 892 7K; : == ; > ;
; =9 :F ; 892 2 > ; K =;
:=; M::6=M;9;:
Aa \ +#* e'i> 3445B\ 9 > 7# ;
=C2 == ; : ; ; =9
:F ; 892 == ;> = ; C2
:6 =<= == #7=C2 A !* 1>
344PB1 * 7 : => : := : 9 :
; C2 ; :2 : 7K ; =;
==8 A7F;= =;7;8>;:
M9=B>=Y;68>2;;O= >
;; 7= 7<; :9M= ;C2
6 8 ;78 AE>G55P\g #1>3443B1
:7=C2 7; ; 9 ? 2
=;;6 ? =;;:2;:
= : 70 =? ==8 AZ'\
G554\* '1>3443B>7=CH:a'EA+( >G554B:a*+E#G
A *a1>3443B>:A'E 1>G5Q4B> C2A1>
G553B>=;A+'E' 1>3443B 6A!$ 1>344PB1
aF; = ;;
7= =0 9M GJ>5P_ 3NJ ; :
A(aZe\' !>G5TNB\ j >3_ G4G
=2:; :A* &1>3443B\:27;
:1 ; G>5I_ GN4N =2 ;=
A'*a1>344IB\= 9(79 :C
; : ; ; 7= ; =2 ; GN44
A +( j\ * +> G5Q4B1 aF <= 9
=2 : ; 7= ;;> > ;:]=
: ;89= =2 =; ; : ;;
2 F == A'\ 'Z> G5QJ\ E\ *a>
G5T3\ (a ! 1> G55QB1 M;> K # ;M
;89=: =C2 =:9 ; ;#
: ; 9 := K8= A' 1>
344PB1
9 ? ; : : 7; 9
=O=1 7; 9 = C2 7;8 =
:C2 > > C2 6 A @ :C
:;HB> M>=:C2>D 6 ;
2 = 7K;<;:87=C21
7; =O= M ; =;; 9; :# ;F=
=:C2 669;\ ;7CH =] =; =F
\ ; ? ; 78= M; 6CH 1
7=CH2; :;;: :A* >G553\
f(a(Z\'('+' >344NB1
7=C2 : : ; > ; ; :>
:;=; 7 ;=> : ; :;
; = @ 6KC2 ;8= =h
;C2 : C2 ; ? ;=> 9
7 = ; : ;8= : :F : =
7=C2 ;> : =:= =M
:> ;> : ; 9C2
6]=;;87A! + >G5P3B1
9:;<= :: ;A== B
=? :9; 78 : = ; ; ;
= D:C2 <;= ?9 :F1 ?
:7?= : D=C2V=C2 7= 2
;9<=;7;C2 =:;; 9C2
=M 7 : C2 '91 ; =; ; ;?>
87 '9 ;:; :: ;: :C2 :
A&'!+f1>G5TTB
== :9:; :=
<;=; :=:'9 16#;6M;FC2
: ; ; * : > = : C2
==0C2 87 C2 '9 2; :'+#N1
: =: : ;8= 6K : '9>
9; :8 = =; ?9 6; ; > :
K>;:;6 :M1 ='+#J'+#
GI :=; ;6M; ; =C2 ;= >
;=; *# : > ;M= 7;8 :=?7=> =
: ;=879> = *#α '+#G> =6; : :7C2
=M==7;:=;;=C2 ;=>
: ; @ D:2 A f 1> 3444\ (* #(g>
344NB1
98= 6 9 ? ; 7K :
= 7K> => ; ?
9]=:68:=:1
D; :89= 7K ; K ;M
:=?7= =; :=; 7; F =;
& > G5GQ> ; 7=C2 :: : > G5JT M ;
;:9 A& # B '> ** &'+ > G5NJ
=Y:=?:;= C2; :; 12
M== D=C2 ;: F: : KC2 > :M;>
;7= = ;=1 6C2 :;
: 7; 9 7K =; ;M
=; K 68 :9 A+*g>
G5G5\a >g >G5IJ *1>G5IT> B
2 Y; 98= 9 ? ;1
7=C2= 7K=F @;C=;
(; 7 ; :6 98=> 2
;:9 7 M== =:=> 6;
; == :1 =:= :
K : ;M +> GT5T A=2 9B> ;M +'**+>
G5PP A:: 7 ; := B> ;M a ! '> G5NN
A:: 7;6B:;M =;:= F9A7K
2 ; ; F9 = D => ( ::B1
;M 2 ; : ; 6C2 AN Q B
: = 7=C2 ;:C2 7= A(* #
(g>3444\g a 1>3444B1
: = ;6M; ; ?
9]= : 7 : D; ; =?= :8
=79C21 68: M K > YY ?
=::6 F892>M:= :M==
:89= 1;9;: D: 98=
: C2 ; 871 > ; 9
= :7=C2 7; ; 9 ?>7
9 :7M= 2 M = Aa ((Z 1> 344G> &Z 1>
G5TQZ' 1>344TB
! =F =O= 9 ? ;> ;:9
;M ;89= : C2 : ; :
= ;F=> ; K > => M
: ;89= A *\ Z& f a'\ a' > G55N\ (* #(g\
; 9 ?;77:;;=;
K> :: 8D=> 2 M ;
K 1;6 K; 2;; =
1 6 K M = Y 7F;= = :
; :Ag a 1>3444B16 K>#;?=
;::=> K :<= F:
D#> 2 ; ; = ;
9 ?> =; ; F T44 ;9V I > 7
6 =:89=: =954_>:M;7;
=;:; 7=F= :<= 9 ? ;
A (a'& +!1>G55IB1
=;6 K> ; 6K; K8=> 78;
; ; @ 6 K> ;# 6 : =
> ? D= 6 7CH ;:M=>
:F= > :9 ;:9 N ;9V[9 : =:8
A& Z'1>G5QTB
=;&76 7F;=;=
M;= =;? = =;
6 K 6 K1 = 9 ?
; > :=; := : ? a'E>
;=M;:9 ;; ; A344µ9V[9 G>
3> GN GPB =; = =?= :89=
:=; :=A(+!1>G55JB1
/ ;: : ; 9 ?
;=6 =; := : 6=M ;#9> YF
:=; 6= =;: 6; ;9C2 F :
9;1= =MK :; D;:89=
7K:;M & # >G5JT Q>GJ3G:8
;Ag a 1>3444B1
@C%'.&2+)'6)3&2*3-,&'J
! 6 2 K : ;
<= 9 :>==;6Y :;
K 98=>:; ;M C2;
= :; A(B A*+ ! 1> G55I\ 1> G55P\
!'\&+ S*>3444\ f1>344G> ++1>344NB1
=> 9 = 7=; 6O;= 2
9K ; : ; ; 9: ; ; ;
9H =;O;= A9 4IB1 ( : =
= 7= ; = = = > ; 9>
; ::CH1 ! ; 9> = !
= = 0 ; :C D A*> 9< $
B>=;;==M;D; Nk
;M= := \ ; 92 = 7= : GT\
; :C M = A'*G> 9<
B\92= 7= N1T\:C A'*3B\;
92 = 7= : 3T ; :C D A*> 9<
! e'!>G5T4\+!*>G55NB\=8: :C2
! 2 : : :C 2#= A*B1 :C
==; : := =C2 Aa'++' !'S>
G55GB1 92 :C A'*B : ; D 9<=
=;: =;== 7= GT>N1T3T
A(a+l**>1>G55JB1
Figura 03 – Esquema da organização do DNA ribossomal típico de eucarioto (COLEMAN, 2003).
= 6 6 6 9M=
7<=:= 7=C21>F;= ;=
: ; D: : 7= 7;CH 6 6 9M=
9;:; =C2 :;7; ! 1 ;
F F M== :? =; ! A ;:7 6; !
= XB AE* 1> 344GB> + A ;:7 9;
+9 X;:;B> ! A!9 =:B
A 1> G55PB> <= 6 ! A*' 1>
G55TB> + A= 9; +9 X;:;B Ae 1> G555B >
! A ; ;:7 X;:; ! B A!'g#*++ 1>
3444B1> !9=; ; M== C2
;= :;AX;(=#(B> 6
;:7=C2 ;] F O; : 9;>
K ; = : <= 6 8
; ; F : 9;1 ;:7=C2 ; ;
79; 9; = ? ;9 2
Y=AcJ444: 6B;C2 1
= ;= =; ! <; ;:9 ; F
9; : C2 6 9M=> ::CH
Ae > G555B> 7=C2 DO;= A!'g#*++ 1>
3444B> : C2 9O;= : ; :M=
;=9;Ae+a\((+++ !>G554B1
(#+ 7 : 7= F :M=
> :M;> ; G55Q (a ! 1> 7=; :
; 9H 99F7= ; >
: H C2 <==;K; C2K 1
:C : ; :779:M=
:8D;> : 7=C2 :M= 9> :
6 KC2 =; ;= ; 9M= ::= Aa'++'\ !'S>
G55GB1
=; G44 :M= 9X =
;;;9 6 = ;;
:M=> : ; : ;> 9< 9;
99F7=> 7 97=; ; 7C :M=
92 '* : 7=C2 :=?7= ;8 : M
D;; > ; K ; 92 ;
:;87=1
'+a 1> 344Q Z' 1> 344T K;
=; 9'*#G ! : 7=
:M=; 7= ; F <;= '2>
;D;;?1
@A%K*'+4G42-+47-J
> ;=?: 92 ; (
2 > ; ; ::C2 == G5NT34 :1
; 6=; -9 = G44_ ::C2 :
; =:C2 F9 :7= :C :7 1 9CH
9 ; 55_ ::C2 1 (; 6
: # 7 ; = ; :6;
: ; 2 ; = > :M; F
;; == 3P 86 : > @ C 7==
:F= A'&>344QB1
:=?: D> > ;
= F7<= :92A'/\ >344TB>
:6: ;>:; ; 9 =
9> :<= ;8
:> 6; =; K 92 >
M; > : 7 := :;
: : : ;2:;9>;
K:C ;97=C2M : 9
:;> ; : 7 7=C2> : #
K ;79;7; :=
7= M== 69 ;= =;
==K 7=: :1
%K
' =: 7K : =; ;
;9 92 \
7<= ; 7K :
:=; = ; @ (; A (B =
(<= ;=<= > 6; =;
:\
(= ;9> > D := <= :
: =;==?= =: 1
6 K :; :
::=; (\
= ;7;M= 6 8 78
=: %
K ;= =: :
=; ; ;9 : ; M== *!#(
=; :C *= ' A'*GB !
@%'+*()'.4(&64)3P=42)'O-6&'-9),-+),4-4')3&+-()'(-()' ()'7)3*/+>,4)'(-&'8*4'-&7-34-:;)(--D)/-34(-(&().-,&246&/+) (& J
D; :89= 7K := :
= 92 7; 7 +68
9 (?= = ; @ (; A (B
= (<=;=<= (;:
+68 9 = (<= ;=<=
(;: 1!; 6 344PY 3445>
;> 7=# =<= ; 7=
D; 68> 6; =; :C
:1!Y 344N;C 344P>;7<=
: M= :F D; K 68>
6;=;; ::=1
:866 9;:D:=C26:Y :
:= ; 6 ; > F ;
; =;:; :M=;7=1
;M K : KC2 D;
=::89= 7;0 D; ! 7=> =; 7
67K? :KF6;=;=>=>
:> (**L =Y 7 ; M =?79#
;C2 ; :F ; ; ; F9#=
A **1>G5T5BM== '> **&'+ >G5NJ>
<= ;:;> =;;F9
= J3(AJ4JN(B1
* ; : M== '> **
&'+ >G5NJ7;: =; K;C2
6 8 A:;:;GN;B
:KC2 =:==Y6Y 78
;9 ;:7K;C2 ;;==KF#:
; M== 69;=1
K =:= : ;M +> GT5T> ; 7=
=;;;:C2 7K=;F9=2;>
; M == ; := 7= =; ; : C
== :: 7 ; 6 : ; ; ;6>
2 D @;:;6 NQ 1=:
78 MK M== '> **&'+ >G5NJ1
KC2 K :=;
> ;::=:C2 92 7;
:6K : !7 ( 2 : 7
:?==F#=;:=; 7 :
D;K 1
@ C % &'2,4:;) (-' "&+)()3)=4-' *+434D-(-' .-,- - ,&-34D-:;) ()' O-6&'(&1&D&'&.-,--2).,)2*3+*,-J
(; 98= 6 7=C2 ; :
; 7=1 * ;M 2 ;:9 =; ;
68 9 =C2
:> :KF ;> : ;
= 7K;1
@C@%O-6&(4,&+)-G,&'2)J
M ;:7=:D; 7K>:;6
7K? :KF;6M;:;;==:;
29 ;F A ;=>
=7K? :KFB1
= ;0
G1 6# : :C2 7K> F : ; 7=>
==# 6 ; ]; ;==: ;9K# =;
C2789=6#;==8:1
@C@%).,)+&'+QJ
M 7 ; := =?79# ;C2
;:F;;;F9#= 1/ = :
: =1A **1>G5T5B
= ;0
G1 (=#;:C2 7K7===;;:= F9
9#:;9KC2 :27=\
31 ' K#6= 7==;6 =?79 GN;+>
I1 =#@:27=G9 9=;=I;+
= \
J1 *;:;# 6 =79 9# 9; : G4
9 \=79#:3;31444:;\
N1 :8 =79C2 7;;# J 71 !=# I 7
::=: 7 =;F9:; =79C2
:3;31444:;\
P1 !=# 6 ==# 9 ; = =;
:=: : =7=C2 ]; 7; 6
;==8:1
@C@C%"M+)()(&$!"& J
/7 ; ; :; ;8
<= ;:;> =;;
F9= J3(AJ4JN(B1
= ;0
G1 # 6 6= = 7K ; : C
9K 6 3JK>=7;=<= 7K>:D#
D; 9K:F >7; ;D1
31 ;6=#D=;6 :6D;=F=
=O= =; =:= G3N ;+> 7D # : :2 =
: >;:C2;= 1
I1 =# =F= =; F9 = JN ( AJ3 (
=F=B>M? F9==7K= D
J1 !D#;:== 54;1 > :>
9;#:7 =F=1
N1 ; D> K# M 7 =F= ;
= \ D#:: ;= == I;+
? > 7=# ; = :# ;
= ; 896#;;==8:=;:
;A6Y JNKB1
@C@A%).,)2*3+*,-&6-,7;)&=&+-3+47-()"M+)()(&)'' 6)(4G42-()J
M = : ; 7=
=;? > 1 ; ;7=
=29 ;;= CH= KA!
( +'>344QB1
= ;0
G1 # 34 J4 9 7K =; F9 :
: K ; :2 7= : ; I K
; =2 9 9 \ 7# ::
:;:= =;:: 7; = \
31 =# := > D # = @ ;:
;6A3N3T`(B NQ 1:# ;
=:=; 1
I1 == 7=> K# M== 9>
&>; =1
@ A % '+*() "),G)3P=42) & "),G)6M+,42) (-' -,7-' -9(4+P4(&' & 143-,4P4(&'(& J
6 8 = 7K 78
6 ;=7;7D ;? = A* 3;+
;>Q;+7;J4_F9 11:1G44;+B::
;C21;;:: =;GN
; 6 8 : 7K := =;
;;; 78 : =:=>=:
: M== '> ** &'+ > G5NJ> 7; = :
A( 1>G5Q5B1
:]; K : ;C2 7;
;;K :*'S' >G55Q0
-,- 3-,7-' ,-9(4+P4(&'J , (;:; *\ , (;:; ( A ]= ] @ = B\, (;:; O79\ , (;:; ;8 \ , !]= ;8 @ = B , +91-,- 3-,7-' G43-,4P4(&'J G % (;:;*\G%(;:; ( A ]= ]@= B\
G%(;:; O79\G+91 M; :];>7; ; (;:; E?6 &= A,B F ;8
A,4B 6 8 > =Y ; 2 7; ;
61
6 8 78 7; 6 ;==8:
8:=+=+K!S>F=: ;=];7; =;
3444> 7K =: ;9;CH ;;
50μm 50μm
50μm 50μm
50μm
50μm 50μm50μm
50μm
50μm 50μm50μm
50μm
50μm 50μm50μm
1 2
3 4
5 6
7 8
Figura 05 – Fotomicrografias das larvas filarióides (A – Comprimento do Esôfago e Largura (seta); B – Comprimento da Cauda – Aumento de 400X; C – Comprimento Total – Aumento de 200X).
@B%'+*()"),G)3P=42).),"42,)'2).4-3&+,R/42-(&-,,&(*,-"J
78 7; = =
7D ; ;:2 77 =; C2 9 ? 3_ A *> 344TB1
+;? 7; 7D ; : ;F= =; 7
:#7= : 6 ==;# 1 ;
7; ;K : :9 ; =; := G4
; ;: ;= W 1
:8 ;KC2 ; 7; 6 797 ;
;==8:O= *:=#I441
50μm 50μm 50μm
50μm
50μm 50μm
A B
@%-,-2+&,4D-:;)")3&2*3-, &&8*&/24-6&/+)()S (), J
DC2 ! 9O;= 7; K J44 G444
78 = ; =2 ; = ;
F= Q4_ #34`( M ;; > 9 := :: :
'+a 1> 344Q> =; 9; ; 7=CH1 ;
==C2 ! 9O;= M 7 : ; := D= :
+1>344P>= C2 ;G0G44;F9
: G = KC2 ; :=7O;
66]= =;:; 3P4; : =C2 ! >
3T4; : :? II4; : 71 ; :K
::C2 M : C2 66]= ! V:?>
G>T#3>4A &Z1>G5T5B1
CH (7;K ;;;== ;:
(X;5Q44 :: &X;m>=;;;7 N4b+=;
9=;:0
• nG449 ! 9A; B\
• G44b *A *> *> **> (*B\
• G4:=; = = AB\
• 3; = ;9M\
• G K; * ! ; A& ' ()* +
,$BA;B1
; K = : '+a 1>
344Q:;:7=:C =GA'*#GB> :
;:7=C2 79; QN4:60
W 0#4Nk *((**(( *((****Ik
0#4Nk***(* *(* *(((Ik
= CH:;:7=C2 '*#GA! BA'+a
1>344QB>7;0
• 5Jo(:N;
• 5Jo(:JN9
• NTo(:G;INK
• Q3o(:G;
• Q3o(:N;
# : (> K# *! ( =;
:; = CH = : '+a 1> 344Q>
: ;:7=C2 79; PT4:60
W 0#GNk* ( ****(* * Ik
0#GNk *** ***(****((*(((**Ik
= CH *!(7;0
• 5Jo(:3;
• 5Jo(:JN9
• P4o(:JN9 J4K
• Q3o(:G;
• Q3o(:N;
* CH 7; =;: ; = 9>
=Y;76? :F9:GM1 =7;C2 C2
;:7=C2 7 K :8 7 ; 9 9 G>N_> =
=;6; ? 6 ;KE1
79; ;:7= 7; :7= : ; '
S ! & 7= Z A +7 ==B = =;
CH 76=> : ; 9 ; 6; @ C2
=;1
: *!(6 7;= :
D; : 9 <= =1 C2
=; 7 K =; [ &9!X* EG14 A! =9 Z>
&9!X**;(X==9> :: &X;B=;; 7=CH
:=:::76=1=;7;K
3>4b+ &9!XG14\3>4b+ XA344;*#a(:a5>4pN;
9(3B\3>4b+VG1P:;Vb+\3>4b+ : :7= 3>4b+
F9:GMK G4>4b+ C21
= CH ( =;7;0
• 53o(:3;
• 5Po(:I49
• N3o(:I49 J4K
• P4o(:J;
: ( =; 7 :=: 9
7;0 =# T4 b+ ':: QN_ 6 : (
;7;=6 :GN;;;:;6A* B>
69 K1 :8 :? =6C2 7; =79 : GN
;+ Q4_ >9#=;;=79C2GJ444:;:
N ; @ * > : 1 !=# 6 7
=:G4;1 ;7;: ;
3>4 b+ - AG3>I b+ :M#;D p NQ>Q b+ 7;; B
;;;:= = ;F= &'#IQQ1
<= ! 6 7; =; D?
7W.+/ +0123Aa ++>G555B1
<= 6 7 7= : ; 79;1
; <= 9 7 7 :9; ( e Aa ++>
G555B1
@%/>34'&''+-+<'+42-'J
:9; : ' I : ; N 7;
K : KC2 F =C2 :];
; : 6 8 78 > :;
; 6C2 :]; == 2 :
6C29> 2; KC2 F
=C2 : ; :; 7 7 9 :9;
:= ;# =F= ? = =C2 :
=;:];=;#>=;? 97=]=
5N_1
: ;89=7; ::9;: 'I;6 =9<= (# 1
%$
; D; G554N ; 7K
+68 9(?= = ;@(;
A (B = (<= ;=<= (;:
9 = (<=;=<= (;:
:= ;6 D> 7
:= <=>:? 344N 34451
; D; ; 6 ;=?:
92 > 60 A5GNP JP>44_B> ;M=
& APGQG IG>44_B> = APQQ I>J4_B> =2 AG553 G4>44_B>
2DAGI5IQ>44_B>+=AGI54>Q4_B>:A3NT#
G>I4_B*9AGG54>P4_BA94P4QB1
Figura 06 – Limites dos municípios da Região Administrativa Central do Estado de São Paulo. Em destaque, os municípios de onde os voluntários da pesquisa são
oriundos (adaptado de www.cidadespaulistas.com.br)
Araraquara Taquaritinga
Motuca Rincão Santa Lúcia
Américo Brasiliense Gavião
Peixoto Nova Europa
Araraquara Taquaritinga
Motuca Rincão Santa Lúcia
Américo Brasiliense Gavião
Figura 07 – Procedência das amostras enviadas para exame. Araraquara, 2005 – 2009.
!G554N;7=D; >GIG43; :
D7;PT4I D;=>=: PN>T3_IN>J_
F :>:=;1
! GIG43 ; 7; F 6> NI44
AJ4>J_B ; 9> > GGPN A3G>5T_B 69; ; ;
:1 :KF ; ; 7 7;>
:=;>+ APJ>PI_B AGJ>N4_B
A94TB1 . 9156 6171 1393 1992 677
119 258 139
0 1000 2000 3000 4000 5000 6000 7000 8000 9000 10000 Araraquara Americo Brasiliense Gavião Peixoto
Rincão Motuca Taquaritinga Nova Europa Sta. Lúcia 9156
6171
1393
1992
677
119 258 139
0 1000 2000 3000 4000 5000 6000 7000 8000 9000 10000 Araraquara Americo Brasiliense Gavião Peixoto
Rincão Motuca Taquaritinga Nova Europa Sta. Lúcia
Outros Protozoários: Endolimax nana, Sarcocystissp., Chilomastix mesniliie
Blastocystis hominis
Outros Protozoários: Endolimax nana, Sarcocystissp., Chilomastix mesniliie
Blastocystis hominis
;7=76; D; 7=@M==
==C2:;M (:L '> **&'g+ >
9;9 76 ;;==:8:==;;1!
; D; IQJ5 AGT>TI_B :;# : :
:C :> + > 4 >
=;? :KF ; ;
7A*64G43945B1
Tabela 01 – Resultado dos exames coproparasitológicos realizados em Araraquara entre 2005 e 2009.
&'*3+-()'()'O-6&' 1,&8*5/24- T
)'4+47) IQJ5 GT>TI
&=-+47) GPGNP TG>3Q
B
Figura 09 – Distribuição dos resultados positivos dos exames coproparasitológicos (n = 3749). Araraquara, 2005 – 2009.
Outros Protozoários: Endolimax nana, Cystoisospora belli, Sarcocystissp., Entamoeba histolytica/dispar, Entamoeba hartmanii, Chilomastix mesniliie Blastocystis hominis Outros Protozoários: Endolimax nana, Cystoisospora belli, Sarcocystissp., Entamoeba
Tabela 02 – Espécies de enteroparasitas encontrados em 19905 amostras fecais de pessoas residentes em oito municípios da região de Araraquara entre 2005 e 2009.
-,-'4+)'/2)/+,-()'
U6&,)(& 6)'+,-'
)'4+47-'
T&6 &3-:;)-)
)+-3 /VB
T&6 &3-:;)-)'
)'4+47)' /VCA
B A
B C C
B
B BC
C
C
C CC
A
C
'.@ B A
/243)'+)6<(&)' C B
CC
A A B
A A B
!'.@ B C B
! CB
AA CB
AC C
!IQJ5;:>IG55:;:;:
NN4 ; : A9 G4B1 =<=
7K 76 # G554N;K
68G5GGA5>P4_B:;# M=\G4NQ3ANI>GG_B:
Figura 10 – Distribuição dos resultados positivos dos exames coproparasitológicos (n = 3749). Araraquara, 2005 – 2009.
Figura 11 – Consistência das fezes examinadas (n=19905). Araraquara, 2005 – 2009.
' 7=;#>:; M== '> **&'g+ >
G5NJ>TP5AJ>IQ_B;:: 1i =;:
7<= ; ; C2 ? :=:
: > 6# 7C =; 97=
D0 7<= ; : AQ>I5_B 7 ;
;: A3>Q5_B: 1
3202 550 0 500 1000 1500 2000 2500 3000 3500 MonoParasitados Poliparasitados BB C3202 550 0 500 1000 1500 2000 2500 3000 3500 MonoParasitados Poliparasitados 3202 550 0 500 1000 1500 2000 2500 3000 3500 MonoParasitados Poliparasitados BB C 1911 7422 10572 0 2000 4000 6000 8000 10000 12000
Diarréicas Formadas Pastosas 1911 7422 10572 0 2000 4000 6000 8000 10000 12000
> =;: := :
: D > # ; 7C =;
97=> 7<= 7=C2::M
; ? D ;=> ; J4 APT>QT_B ;
=; ; 6D J4 AQI>QQ_B> =; : 6
*64I1
Tabela 03 – Distribuição das faixas etárias segundo o sexo dos indivíduos portadores de S.
stercoralis. Araraquara, 2005 – 2009.
q:c414N: ? D;=dJ4 D7;cJ4
i =;: := <= ? :=:
: : ;8 > 6# 7C
=; 97= ? 7= :=
;=?: 7= : :
6)'+,-')'4+47-'.-,-
1-4O-&+>,4- )6&/' "*3F&,&'
S C CW
S B W
S C W
CSC C W
ASA BW A
BSB AW C
S BW
S W
S W A
= 92 1 6# *6 4J 9;
? : 1
Tabela 04 – Procedência dos indivíduos portadores de S. stercoralis. Araraquara, 2005 –
2009.
q:c414N: ? := 1
! IQJ5 D; :89= :> TNP ; ?
D; 9; ;9 AI3>IP_ M\ P4>GP_
6 ; Q>JT B1 ; ;6M; 7; : GQN
:= : 1 i =;: ?
: : 9; : ; C2 @ :C <=
; : 2 : > 6# F
7C =; 97=> ; ?
:# ;F= :C
:C :AQQ>GT_B>=;: 6*6
4N1
6)'+,-')'4+47-'.-,-
"*/42<.4)
1,&8*&/24- T
,-,-8*-,- ACW BBB
6M,42),-'434&/'& CCA
4/2;) A BB
!-74;)&4O)+) CC C
")+*2-
)7-*,).- C CB
-8*-,4+4/=- C
-/+-U24-
Tabela 05 – Distribuição dos indivíduos portadores de enteroparasitas em relação à presença ou ausência de sintomas. Araraquara, 2005 – 2009.
q:c4>4N: ? ;F=: 9;:
!TP5 ? =; >3I4:;#=#
7= =;:AT3;GJT;B>
=CH ; 7 7; =; + AIJ>T_B>
=;? A33>P_B 4 AGP>N_B1 (6
? : # QG ; :
6=> 3N 6 < ? a'E> CH D;;
= ;: @ :6 = :7=C2
;C2 ;8 1
i @ K :=; 7K>
7; ;M F ;: :=:C2
=7;# =; : : ;
D; K 1 ! Y 344N Y 3445 GN ; ;
7<= : N>4_> =9 D;
T>3_;;6 344N1
; ;=;7<= :=;
d N>4_ 7; ; =; ; ѿ =; = =; ;:
6)'+,-')'4+47-'.-,-/+&,).-,-'4+-' /(47<(*)'
)6 &6
4/+)6>+42)' B
''4/+)6>+42)' AW W
M; =C2 7<= :=;
=;; =;;;<A4>4PIBM;6D
=;: =; ;; =C2 7 : ;
= ;< A4>G3PB Y7= :C
7= 7= ;2 :> =; :
9G3 G3&1
14=*,- !6C2 K :=;
;C2 =;=6; :? 344N
34451
!:? >; ;>YY>;
;M ;: =; GT`( 34`(1 :? >
6; ;C2 ; D; 7K : :
1
Sazonalidade de S. stercoralis X Pluviosidade
0 50 100 150 200 250
01/00502/00 5 03/00
5 04/00505/00
5
06/00501/00602/00 6
03/00604/00 6 05/00
6 06/00601/00
7
02/00703/00704/00705/00706/00701/00802/00803/00 8
04/00 8
05/00 8
06/00801/00 9 Bimestres Nº d e Am o st ra s 0 10 20 30 40 50 60 Di as c o m Ch u va
Sazonalidade S. stercoralis (2005)
0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 Jane iro (2
005) Feve reiro (200 5) Març o (2 005)
Abril (20 05) Maio (200 5) Junho (2005 ) Julho (
2005) Agos
to (20 05) Sete mbro (200 5) Outu bro (
200 5) Nove mbro (2005 ) Deze mbro (2005 ) N º d e A m o st ra s P o si ti va s 0 5 10 15 20 25 30 Nº d e Di as c o m Ch u va
Nº de amostras positivas % de S. stercoralis Nº de dias com chuva
Sazonalidade de S. stercoralis (2006)
0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100 Jane iro (2
006) Feve reiro (200 6) Març
o (200 6)
Abril ( 2006 ) Maio (2006 ) Junho (2006)
Julho ( 2006)
Agos to (2
006)
Setem bro (
2006) Outubr
o (200 6)
Novem bro (2
006)
Dezem bro (
200 6) N º de A m os tr as P os it iv as 0 5 10 15 20 25 Nº d e Di as c o m Ch u va
Nº de amostras positivas % de S. stercoralis Nº de dias com chuva
Sazonalidade de S. stercoralis (2007)
0 20 40 60 80 100 120 140 Jane iro (2
007 ) Fever eiro (200 7) Març o (200
7) Abril
(2007) Maio (
2007 )
Junh o (2
007 ) Julho (20 07) Ago sto (2
007 )
Sete mbr
o (200 7) Outu bro (200 7) Novem bro (
2007)
Deze mbr
o (2 007) Nº d e Am o st ra s P o si ti va s 0 5 10 15 20 25 30 N º d e Di as c o m Ch u va
Nº de amostras positivas % de S. stercoralis Nº de dias com chuva
Sazonalidade de S. stercoralis (2008)
0 20 40 60 80 100 120 Janeir o (20
08)
Fever eiro (
2008 )
Març o (20
08) Abril (2
008 ) Maio (200 8) Junh
o (2 008)
Julho ( 2008)
Agost o (200
8)
Setemb ro (2
008) Outub
ro (2 008) Nove mbro (200 8) Deze mbro (2008) Janeir
o (20 09) N º de A m os tr as P o si ti va s 0 5 10 15 20 25 30 35 N º d e D ias co m C h u va
Nº de amostras positivas % de S. stercoralis Nº de dias com chuva
Figura 12 B – Distribuição da sazonalidade do
aparecimento de S.
stercoralis entre os meses
i D; : :
;;; >6#
92 > ; 7<= :=;
:dN>4_>=;: *64P1
Tabela 06 – Frequência de exames positivos para S. stercoralis em cada mês durante os
anos de 2005 a 2008.
"&'&' B )+-3 _
K-/&4,) GJAITQB 5AIN5B 3NAJN5B 34AN4IB
1&7&,&4,) 3JAIG5B TA3TQB G5AJINB 3PAJJ5B A
"-,:) 34AJPPB G5AJGTB GQAN4NB 33AJQPB B
9,43 GJAI5JB GTAI3QB G5AIP5B 3QAJNTB B
"-4) 5AIJGB GPAJJQB 34ANJ3B 3GAI53B B
K*/F) GPAJGQB GJAI5PB GTAJPTB 35AJQNB A
K*3F) G4A3T3B GQANGNB 3NANG3B QAJN3B B
=)'+) GQAIPJB GNAJ35B 3NAN4PB GGAI55B
&+&69,) 3NAI4JB GNAJJ5B GNAJT5B GIAI5PB
*+*9,) GIA3TQB GTAJTJB IIANTJB GTAI34B
)7&69,) GNAIPPB 3NAJ4IB GPAJPPB GIA3Q3B
&D&69,) 3GAIN4B GGAII3B GPAII5B GJA3GGB
)+-3 B A BW
q` D;:: D= ;< Y 34451 AB* D;;<
! TP5 ; : : > IPQ =; ;
GN6 8 D;7K:; M==
'> ** &'g+ 1 IPQ ; 7; 2 == ;
= =2 9 9 > :8 N Q > : ;
M== '> ** &'g+ > D?;# 78
; 3PP ; =9# D ; GN 78
7; 7D ; * ; : = :]; =
; ; :=> Y; =; 6 8 YF
; ; 7D 1 > : ==KC2
;7;M=> NN4N 6 8 I554 78 7;
; >:= ; :]; 7K#:=
; = : ;;K ;C2
;K :9;=';9 = I13
==KC2 ;7;M= 6 8 78
7 7 ;==8: 8:= += +K !S> F
=: ; =]; 7; =; 3444> M K =:
;9 ;CH : ; :9; :=
A94N4PB1
;M : 2 7; == :9; =7
77=D=344I:?=C2 *64Q1
-9&3-M ! 2 ; A;U;B 6 8 78 6 := 92
1
-,X6&+,)'6&/'*,-()' -9(4+P4(&' 143-,4P4(&'
)6.,46&/+))+-3 CAAYC BYCA
)6.,46&/+)()'RG-=) CYB AYA
)6.,46&/+)(--*(- BAY CYBB
-,=*,- Y ABY
)6.,46&/+)(),46P,(4)!&/4+-3, YCA S
4'+X/24-(),46P,(4)!&/4+-30-*(- BCBYA S
?,&-(),46P,(4)!&/4+-3,4W CAYB S
)6.,46&/+)()&'+<9*3)*2-3 CYB S
q;U;3
; :;6=;#=CH
9 :]; ; 1 , ; 6 8 ==;>
F;;97= =;:; O79 ]=
:;8 9 = > ;; 7;> : ==
; O79 ; ]= :;8 9 = >
=; <=7;C2 :778 1
78 ; 6# =C2 97=> :M;
:>=;:; O79 > =
; == 78 > = ; = ==;
O791*7: ;K 9F7= :2 9
GI1
Figura 13 – Dispersão dos parâmetros morfométricos (1 – CTr X CEr; 2 – CTr X DPC; 3 – CEr X DPC; 4 – CTf X CEF).
=CH :]; ;7;M=
:= ? =; ; ; : ;=?:
A > ;M= &> =2> 2 D =B
7; 6 ; A D 4GB> ; > ;>
;7;M=2M;6;:]; 7=C2
1
; ==: O= E AEB 7 :?
62? ;789=;;==8:
8:=A9GJ >&(B0
1 2
3 4
400 500 600 700 150
200 250 300
Comprimento Total Filarióides
C om pr im ent o E sôf ago Fi la ri ó ide s
rS= 0,5364
400 500 600 700 150
200 250 300
Comprimento Total Filarióides
C om pr im ent o E sôf ago Fi la ri ó ide s
rS= 0,5364
250 300 350 400 450 500
60 80 100 120 140
Comprimento Total Rabditóides
C om p ri m ent o E sôf ago R abdi tói de
rS= 0,6812
250 300 350 400 450 500
60 80 100 120 140
Comprimento Total Rabditóides
C om p ri m ent o E sôf ago R abdi tói de
rS= 0,6812
250 300 350 400 450 500
100 150 200 250
Comprimento Total Rabditóides
Di st ân ci a d o Pr im . G en it al à C au d a
rS= 0,9064
250 300 350 400 450 500
100 150 200 250
Comprimento Total Rabditóides
Di st ân ci a d o Pr im . G en it al à C au d a
rS= 0,9064
80 100 120 140
100 150 200 250
Comprimento Esôfago Rabditóides
Di st ân ci a d o Pr im . G en it al à C au d a
rS= 0,6516
80 100 120 140
100 150 200 250
Comprimento Esôfago Rabditóides
Di st ân ci a d o Pr im . G en it al à C au d a
Figura 14 – Fotomicrografias de larvas filarióides de S. stercoralis. A – visão total
(aumento de 200X); B – fenda no corpo da larva – seta branca (aumento de
1500 x); C – detalhes da fenda – seta branca – e estrias transversais – seta
preta (aumento de 3000X).
#:;7 9 ; D2
=:=?=:1
A B
==KC2 ;= 6# =; :C
'*=A'*#GB ! 1! 9O;=7D? J44G444
78 =: =:= 7; :;
= ;F=Q4_#34`(A9GNB1
Figura 15 – Gel de agarose a 1% com produto de extração de DNA genômico corado com brometo de etídeo de 24 isolados de larvas filarióides de S. stercoralis.
; 78 ; = ; J44
G444> : 9 ; ; ==C2 !
1 7=; = ; F= Q4_ #34`( : 9
:=6; 9 C2 ! >:M; 9 C22;:
KC2 :61
:8 DC2 ! K# ;:7=C2 ; 79;
:D; ;QN4:69;9 >K#;9 (
A*! (B : 6C2 ; 79; :D; ; PT4:6
A9GPB1
3 4
5 6
7 8
Figura 16 – Gel de agarose a 1,5% com produto de Amplificação do ITS-1 do rDNA corado com brometo de etídeo. PM – Marcador de peso molecular 1Kb plus; 1 a 28 –
isolados de larvas filarióides de S. stercoralis, com aproximadamente 680 pb.
: *! ( 7; :7= =
;>9 <= nIQ4: 6:
78 > :? 7= D<=
9H:;87=1
; ;9 ;2:
:6;= =;:; =: ;91
700 500 700 500 700 500 700 500
1 7 8 9 10 11 12 13
PM 2 3 4 5 6
;= JI; 78
; : ? : ;=?: ;M=&
AGJB> A33B> 2 D AIB =2 AJB :;
;F=AGIB;F=AI4B1
<= 6 : '*#G ! : :M=
:= 7= : ;=?:
>:;;FD; dT4_+5 K>
:9;&=;: =;<=
: &[ANJN44JG>:D;:B1
9;<= :&[<;:66
= =;=6 :61
<= 92 '*#G
: ;> ;= C2:C<= ;>
6;#:7;A9GQGTB1
= I &> Q &> GI &> 3J &>
3T & IN & A: := ;F=
6 ;M= &B :; := CH 6
> : ; 6D :;7;1 ;; 7 :O
6 = GP i > GT i > 34 i > 33 i >
I4 i > IP i > I5 i A: :=
;F=6 B1
;; = : <= :=
;F=0 G i > N i > GG i > G5 i > 3G i >
3I i > 3N i > 3P i > 3Q i > 35 i > IG i >
:= ;F= 6 B :; 6D
:;7; > ; =; <= J &> T &>
G4 &> GJ &> GN &> GQ &> IQ & IT &
A: := ;F= 6 ;M=
&B =; :7> ; ;9< :7 ;
\ 3 '> P '> 5 ' G3 ' A:
:= ;F= 6 =2B 6 ;9<
JG E> J3 E JI E A: :=
;F=6 2DB1
Figura 17 – Alinhamento de 13 sequencias de larvas filarióides de S. stercoralis isoladas
de pacientes sintomáticos provenientes de Américo Brasiliense e Araraquara.
10 20 30 40 50 60 70 80 90 100 110 120
140
130 150 160 170 180 190 200 210 220 230 240
260
Figura 18 – Alinhamento de 30 sequências de larvas filarióides de isoladas de pacientes
10 20 30 40 50 60 70 80 90 100 110 120
140
130 150 160 170 180 190 200 210 220 230 240
260
7 :7 6 ;; =
:;7; <= : ?
;=?: >:D;:>=;:<=:
: ;M=&1
%$
:<= :
;7CH =?=> ; K :=?7=> :; ; 9
:6; 6=&>;K:D; ;;C
6 ; = CH ;6 ::?= @ ;C2
C :F A +!'E 1> G555\ ! 1> 344G\ 'g\
i'g>3443\' 1>344IB1
6# ;6M; C :F :=; :?
:6> :=F = CH ; > = = 7=>
7 ;C2 > 7; 2
D;; =; A+' 1> G55P\ ' \ $ +> G55Q\
' ! >1>G55T\+!e'1>G555\' 1>344IB1
'M =::89= 2 K
7; > : 6 ; F :
7K : 79H ; 1 :=C2
7;M :KC2 D;:89= 7K#
=F> ;6 ;789=689=:
::A'/>344NB1
9 6 ;; ; ; = <= :
9H := ; ; = CH
; 6=; F9 A +E 1> G55T\ * E #!' \
!''>G555\'++1>3444\(+*>3443B1
9 :6= ; 344G> (a''>f(aZ * *
9 : /
;
< #
!" ! !
# !" !
7#
7 # / = >
*# # 7 #
/ #
> : /
#/ ?!:7#
?/ /1
M;> 92 > K M=
G5Q4;;;:? :D; ;J4
; == 7<= : = 7K
6 921 : 6# ; GT>TI_
G554N D; =::89= K > :C 9;
: > + >4 > >
=;? :;7A*64G
43 9 45B1 * = ;# =; 6 :
& ' ' ' gg'> G5Q4 A5T>44_B> &+! * 1> G5QP APP>54_B>
' gg' > G5T3 AT4>44_B> !$ 1> G5TJA3G>44_B> (
1> G55N AI3>T4_B> '/ > 344J A3T>G4_B : '/ > 344T
AIJ>P4_B=Y67;K =; 79: 6
! D:>: # : : ;
; = ; F9 9 ;=?:
A= =; ; ; : D; B> :=;
G44_ ;=? A( > > 3443B =; = F
=<= :921;;I4
= :<= : &> M :=
; F ; 6F=> =C2 : >
;;9H=; ? = ;A=;M=
92 ;=?: B ;;? = 6=;
C:F1
= > 9 :; ; 9:
? =;==?=:8:8 : H;68=>
=89= ;89= A (!\ f> G55PB :=; =
:= : C :F1 : >
NI44 ; ; :? 9= K; D; :89=
7K 3G>5T_ 69 9; :1 ! : :9<=
= > 4 > =;? 7;
; 71 '7<= : = 9 K 2
: 9 K; ; :F :=H
7 =M;#= A:; > ; ;
#: :B>:M;F; 62
= @ 9C2 =; K ; 9 :
A('*#E'++ >G5PQ\ (+!>G5TT\E'++ 1>G5T5B1
(S;G55I+ M;6;=;;;
2 :9<=> 2 6 7 7K F
: ANN>I3_ ; C2 D; :B1 :KF
:; ;=; ;2 ;
6 ; :9<= A4 > : D;:B1 * 7
=; = = CH8=#F> =;C27= F9
; :=FF6 9;:= ?
F D: A(a 1> 3444\ *' 1> 344I\ (!> 344N\
*'1>344N\* a' 1>344NB1
i;>=6 7 2
K M== 98= :=?7= : = +
:1> : :
: ;6; > ;;7;' gg'>G5QJ;>
;KM== ; ;KC2 7K27;71
9; =; =; 7<= = F 92 >
= ; GIQP AIP>Q4_B D; 7K K =;
:1 * 6C2 :; :=6 C
:F = : ;> ;; ;
? ; M7= 9]= ;: 2 =; ?:=
9H ; :6 :? A'&'\ $ + .'> 344IB> =;
;6M; ; 9H> =; > ; =;> 7D
;98 = CH =O;= = ;; =
=;C21
: 6; ?
;: M6:@ :: A9G4B
: =; 7K : 7; A9 GGB1 ' : D:=
:7 9 ; :=;7K:7;
2:;:;7K69;9;:2
:9<=1 F> IQJ5 F :; 9;
:7K>3QQ:;7K M==;: ;?
7=C2:4 =C2 :
=;9;2:9<=1
68 9 (?= = ; @
(; A (B = (<= ;=<=
K =; < ; 9 : D;
=::89=0 D; !> (: 91 :;
;M 2 ; = =; = : 98=
9 ?> ; K = : ;M F
= ;=9:FA +E \ g>344JB1F>
M== '> **&'+ >G5NJM:=?7=:=
;8 7K> : ; = C2 ==?=
; :; =;? 1
;>: G554N; 7KD; >
IQT5 :;# : : :C ; ; :1
!> TP5 AJ>IQ_B 7; : ? 69;
;8 1
!= =;! E'!1>G5TJ>;<;;=
9 ;1 ;C2
897<; =; 9;=;7=C2:
; =:6 ;= @ 7=C2 AZ'f* 1> G5TJB1
*a 1> 344J> ; 7=C2 : = =;
; 7<= ; ? D ;= <=
; = : ==CH '9J =
1 > ? : : >
N4I; D;=I55 D7;> ;7
= :*'S' >G55Q;(;::-#-(ag
1>344G=: ]1
=;: F D :
: 6 # F 97=; ;
; ; J4 7= ; ; ; J4
7= A*64IB1': >= D;=>;
; = =; > : 7 9 : ?
6;;9H ;=?: 2 A& *'*
1>344PB= D7;>: ; 9
:7= ;7<=;6D J4>:
; :F 6C2 ; ; :? 9=1
K ; G5T3 : e +g 1 : Z Z' ; G553
:; 9 ? = =; ; 7<= ; ?
; I41D:=C2:7 ;8 7;
=;; ? M =F ;F= =O=
9 ?>M; :6 =<= #7=C2
D :> 7K =; ? :;C;
! = =; := <= ? :=:
: : > 6# 7C
=; 97= ? 7= :=
;=?: 7= : :
= 92 A*64JB1': = @
7= =;C2 M 68 ?
7 ; 7K ;=?: ; K
: =;A'/>344NB1
+#!'&>344J>Z'>344J '>344N>;;
N4_ : 9 ? 2 ;F=>
;F= :2 ; :=?7= =; M> F
=7 1 ! ? : 6#
7C =; 97=
:; ;F= =; ; 9
D; 9;;A*6NB1!6 ;> M7;
; ; : F :1
: ;;# =; -#-(ag 1> 344G>
G554G55QD;;GPP4Q; 7K
: =; GN3 A4>5_B ; : : >
=Y := :;# ; ; ;F=
;F=> M> 6 ; 7; ; ;
1
9 ' +' 1> 344I> :C :KF
; :=; :9<= ;; F =
CH K =; ; : ; 7= 6C2
6<= > > = = Ag Z> G553\
(a+g\Z>G553\'*a>G55T\( !1>344JB1
: ;: 6C2 99F7=> : ;
; 9H ; 2 ;6M; ==?= ;6
7F 6<= =;? 1 92 ;=?:
: =; := > ==K : CH
6; 7 02=;;::
;: ; : K A( > > 3443B1
9 (a ' > G5PI> :<= ; 9H =;
:= 7=3>NIQ>Q_1
: 7; ;M F
;: :=:C2 ==# =;
: D;K 1
;: 6C2 7<= : D;
7K K ; J5 ; 6#
7<= : G>N_ A9 G3 G3&B> 92
=; <;= : 9 ?> > ; GN ;
7<= 6 : : 7; : N>4_> M
==?= 9H: <;=A'\!f>G55IB1
: =CH 7<= :=;
=; ; = ;; ;< A4>4GQB ;<
A4>G3PB;6D>: ;=;C2
: 7K =;<