Manisa linde Özel stihdam Bürolarının Etkinli i
Doç. Dr. nci Kayhan KUZGUN
Hacettepe Üniversitesi, BF, ktisat Bölümü, ANKARA
ÖZET
Bu makelenin amacı, Manisa ilinde, özel istihdam bürolarının etkinli inin ortaya konulmasıdır. Manisa ilinde istihdamın sektör da ılımı, özel sektör i letme sayısı, özel sektör i letme büyüklü ü, toplam istihdamda ücretlilerin payı ve ücret kar ılı ı istihdam edilen kadın i gücünün payı belirleyici de i ken olarak ele alınmı tır. Sonuç olarak, Manisa ilininde özel istihdam bürolarının etkinli i ile ilin sosyo-ekonomik özellikleri arasında bir ili ki oldu u gözlenmektedir.
Anahtar Kelimeler: Manisa ili, özel istihdam büroları, e leme, sosyo-ekonomik özellikler.
The Efficiency of Private Employment Agencies in Manisa Province
ABSTRACT
The purpose of this paper is to investigate the efficient of the private employment agencies in Manisa province. The distribution of employment by sectors, number of private employment firms, the size of private sector’s firms, the share of causal employees and causal women labour force in total employment have been accepted as the determinated indicator. As the result, it is observed that there is a relationship between the efficient of the private employment agencies and the social-economic characteristics of Manisa province.
Key Words: Manisa province, private employment agencies, matching, social-economic characteristics.
Giri
Günümüzde i sizli in yaygınla ması sonucu, i sizli e çözüm olarak aktif istihdam politikası tedbirlerine a ırlık verildi i ve i gücü piyasasının esnekle tirilmesi yakla ımının benimsendi i görülmektedir. Bu yakla ımın sonuçlarından birisi ise, istihdam hizmetlerinin sa lanmasının kamu politikası içinde ele alınması yakla ımının terkedilmesi ve özel istihdam bürolarına da faaliyet izninin verilmesidir. Sonuç olarak, ABD ve ngiltere ba ta olmak üzere bir çok ülkede özel istihdam bürolarının kuruldu u ve faaliyete geçti i görülmektedir. AB Komisyonu lerleme Raporunda da, özel istihdam bürolarının önemi vurgulanmakta ve Avrupa Birli i tek pazarında Lisbon Stratejisi ile amaçlanan istihdam artı ını sa layabilmek için özel istihdam bürolarına önemli bir görev dü tü ü ifade edilmektedir. Yine, OECD verilerine göre Avrupa’da i çilerin yakla ık %40’ının bu kanaldan istihdam edildi i belirtilmektedir (http://www.eurociett.org/fileadmin/templates/eurociett/docs/position_papers/Eur ociett_Position_Paper_Lisbon_Strategy_March_2006.pdf).
ve aktif istihdam politikası tedbiri olarak e leme faaliyetlerinin gerçekle tirilmesinde özel istihdam bürolarına da yer verilmesinde etkili olmu tur. Türkiye’de kamu istihdam bürosu olarak KUR’un yanında özel istihdam büroları, 4904 sayılı Türkiye Kurumu Kanunu ile 2004 yılının Haziran ayından itibaren faaliyete geçmi bulunmaktadır. Türkiye Kurumu Kanununda yapılan düzenlemeye paralel bir olarak, özel istihdam bürolarının kurulması 4857 sayılı yeni Kanunu’nun 90. maddesi içinde de düzenlenmi tir. Kanunu’nun söz konusu maddesinde i arayanların elveri li oldukları i e yerle tirilmeleri ve i gücü açı ı bulunan i lere uygun i gücü bulunmasına aracılık etme görevi, Türkiye Kurumu ve özel istihdam bürolarınca yerine getirilir denilmektedir (Çelik, 2003:92). Özel istihdam bürolarının kar amaçlı çalı ması ve bürokratik i lemlerden uzak olması, i arama süresinin kısalaca ını akla getirmektedir.
Kanununun söz konusu maddesinin gerekçesinde, özel istihdam bürolarına yer verilmesi ile emek piyasalarının yönetiminde esneklik sa lanmasının ve istihdam düzeyinin yükseltilmesinin amaçlandı ı ifade edilmektedir (T SK, 2003:168). Türkiye’de özel istihdam büroları, kurulu ve faaliyet a amasında, Türkiye Kurumu tarafından denetlenmekte ve faaliyetleri özel sektörle sınırlandırılmı bulunmaktadır.
Türkiye’de özel istihdam bürolarının faaliyete geçmesinin istatistiklere de yansıdı ı görülmektedir. Türkiye’de 2004 Hanehalkı gücü statistiklerinin sonucuna göre özel istihdam büroları aracılı ı ile i arayanların oranı, %2,82 iken;
KUR kanalıyla i arayanların oranı %4,86 ve e dost aracılı ı ile i arayanların oranı %33,37’dir (TÜ K, 2006:185).
Türkiye’de KUR yanında özel istihdam bürolarına yer verilmesi, i arama kanalları arasında kurumsal kanalların payının artmasına neden olacaktır. Bunun yanında KUR tarafından özel istihdam bürolarına ili kin verilerin yıllar itibariyle düzenli ve ayrıntılı olarak toplanması ko uluna ba lı olarak, Türkiye’de i gücü piyasasına dönük ayrıntılı veri bulmadaki bo lu un giderilece i dü ünülmektedir. Böylece, genel olarak ve il düzeyinde i gücü piyasasında i gücü arzına ve talebine ili kin zaman serilerine dayalı analizlerin yapılmasını mümkün olacaktır. Bu nedenle ilk günden sistematik bir ekilde veri toplanması gerekmektedir. Buna dikkat edilmesi, KUR’un daha iyi hizmet vermesini sa layacaktır.
II. Manisa linde Özel stihdam Bürolarının Etkinli i ve Belirleyen De i kenler
ilinde ise, iki özel istihdam bürosu bulunmaktadır (http://www.iskur.gov.tr/OIBFAAL YET.doc).
II.A.Manisa linde Özel stihdam Bürolarının Etkinli i
Manisa ili i gücü piyasasında özel sektörle sınırlı olarak özel istihdam bürolarının etkinli inin belirlenmesinde, KUR’dan sa lanan verilerden yararlanılmı tır. Bununla birlikte, KUR’dan sa lanan verilerin 2005 yılı sonu itibariyle sınırlı olması yanında; sadece ya grupları, e itim düzeyi ve cinsiyet itibariyle da ılıma ili kin verilerin bulunması Manisa ilinde özel istihdam bürolarının etkinli inin ortaya konulmasındaki sınırlılı ı olu turmaktadır. Bu sınırlılıklarla ba lı olarak, Manisa ilinde faaliyette bulunan özel istihdam bürolarına ili kin veriler, Ege Bölgesinde özel istihdam bürolarının faaliyette bulundu u zmir ve Mu la illerine ili kin verilerle kar ıla tırılarak analiz edilmi tir. Di er taraftan, Manisa ilinde faaliyette bulunan özel istihdam bürolarına yapılan ba vuruların il içinde ya ayan i gücü tarafından yapıldı ı ve tek bir özel istihdam bürosuna ba vuruda bulundukları ve ba vuruda bulunanların ücret kar ılı ı bir i te çalı madıkları varsayılmaktadır.
Manisa’da ili, ekonomik faaliyet düzeyinin yüksek oldu u bir il konumundadır ve ilde i gücü arz ve talebinin güncelle tirilmesi çalı malarına önem verildi i görülmektedir. Bu kapsamda, KUR l Müdürlü ü tarafından i gücü talebine ili kin güncel ve kapsamlı bilgilerin sa lanması ve aktif istihdam politikası tedbirlerinin belirlenmesi amacıyla 2006 yılında imalat sanayinde 152
i letmeyi kapsayan ara tırma
(http://www.iskur.gov.tr/mydocu/isgucu1/TURKISH050710DEMANDmanisa.doc ), ilde bu sektörle sınırlı olarak, i gücü arz ve talebine ı ık tutmaktadır. Bununla birlikte, il genelinde i gücü piyasasının etkinli inin ortaya konulmasında, ilde faaliyette bulunan özel istihdam bürolarından elde edilen i gücü arzı ve i gücü talebine ili kin verilerden yararlanılarak, daha kapsamlı analiz yapılması mümkün oldu u dü ünülmektedir.
Manisa ilinde özel istihdam bürolarına yapılan ba vurular di er bir yönü ile, i aramada kurumsal kanalların payının arttı ını ortaya koymaktadır. Çalı mada, Manisa ilinde özel istihdam bürolarının etkinli inin saptanmasında, ba vuru ve i e yerle tirmelerin ya grupları, e itim düzeyi ve cinsiyet itibariyle da ılımları esas alınmı tır. Daha sonra ise özel istihdam bürolarına yapılan ba vuru ve i e yerle tirmeleri belirleyen de i kenler üzerinde durulmu tur.
II.A.1. Ba vuru ve e Yerle tirmelerin Ya Grupları tibariyle Da ılımı
ekil 1: Manisa linde Özel stihdam Bürolarına Ba vurular ve e Yerle tirmelerin Ya Grupları tibariyle Da ılımı
0 500 1.000 1.500 2.000 2.500 3.000 3.500
15-19 20-24 25-29 30-34 35-39 40-44 45-64 65+
Ya Grupları
S
a
y
ı Ba vuru
Yerle tirme
Kaynak: http://www.iskur.gov.tr/OIBFAAL YET1.doc. Yazar tarafından özel istihdam bürolarının faaliyetlerine ili kin verilerden yararlanılarak hazırlanmı tır.
Manisa ilinde özel istihdam bürolarının faaliyetlerinin gerek ba vuru gerekse i e yerle tirme açısından 15-39 geni ya grubunda odakla tı ı ve i e yerle tirilenlerin sayısının, 35-39 ya grubundan itibaren azalma gösterdi i izlenmektedir. (http://www.iskur.gov.tr/OIBFAAL YET1.doc). Di er taraftan, istaihdamdaki artı , ilde hizmet ve sanayi sektörü içinde yer alan imalat sanayinin i yaratma kapasitesinin yüksek olmasından kaynaklanmaktadır. Sanayi sektörünün yıllık ortalama %7.4’lük büyüme hızı ile ilk sırada yer alması ve bunu %3.4’lük büyüme hızı ile hizmet ve %0.5 ile tarım sektörünün takip etmesi (DPT, 2006:363) de, hizmet sektörünün ve imalat sanayinin i yaratma kapasitesinin yüksek oldu u görü ünü desteklemekte ve aynı zamanda, il düzeyinde genç i gücü arz ve talebinin yüksek oldu unu ortaya koymaktadır.
II.A.2.Ba vuru ve e Yerle tirmelerin E itim Düzeyi tibariyle Da ılımı
Manisa ilinde ise, ba vuruların ve i e yerle tirmelerin sırasıyla ilkokul, lise ve dengi okul mezunları ile orta ve dengi okul mezunları arasında yo unla tı ı izlenmektedir. Bu bulgu, özel istihdam büroları aracılı ı ile i e yerle tirilenlerin e itim düzeyinin dü ük oldu unu göstermektedir. Türkiye’de 15 ve üstü ya gurubu içinde lise altı e itim düzeyine sahip i gücü Türkiye’deki i gücünün %63,73’ü olu tururken, bu oran Manisa ilinin de yer aldı ı TR33 istatistik biriminde %71,48’dir (TÜ K, 2007:120) Manisa ilinde özel istihdam bürolarına yapılan ba vuruların ve i e yerle tirmelerin e itim düzeyi itibariyle da ılımındaki odakla malar, Türkiye genelinde i gücünün e itim düzeyinin dü üklü ünün Manisa ili i gücü piyasasına yansımasıdır ve il düzeyinde kalifiye i gücü ihtiyaçı vurgulanmaktadır
(http://www.iskur.gov.tr/mydocu/isgucu1/TURKISH050710DEMANDmanisa.doc ekil 2: Manisa linde Özel stihdam Bürolarına Ba vuru ve e
Yerle tirmelerin E itim Düzeyi tibariyle Da ılımı
0 500 1000 1500 2000 2500 3000 3500 Oku ma Yazm a Bi
lmey enle
r
Oku r Yaz
ar
Orta ve
Den gi O
kul M ezun
u
Sana t Orta
Oku lu M
ezun u
Lise ve
Den gi O
kul M ezun
u
Sana t ve
Tekn ik L
ise M ezun
u
Anad olu
Tekn ik L
ises i Mez
unu
Mes lek Li
sesi Mez
unu
Yüks ek O
kul v e Fa
külte Mez unu Mas ter/D okto ra
E itim Düzeyi
S a y ı Ba vuru Yerle tirme
Kaynak: http://www.iskur.gov.tr/OIBFAAL YET1.doc.
Yazar tarafından KUR’dan sa lanan illere ili kin verilerden yararlanılarak hazırlanmı tır.
fazla mesleki bilgi ve beceri istemeyen emek yo un teknolojilere dayanmasıyla açıklanmaktadır.
II.A.3.Ba vuru ve e Yerle tirmelerin Cinsiyet tibariyle Da ılımı Manisa ilinde özel istihdam bürolarına yapılan ba vuruların ve bürolar kanalıyla i e yerle tirmelerin cinsiyet itibariyle da ılımına baktı ımızda gerek erkek gerekse kadın i gücü açısından Manisa ilinin, Ege Bölgesinde özel istihdam bürolarının faaliyette bulundu u zmir ve Mu la illerinin önünde yer aldı ı görülmektedir. Her üç ilde cinsiyet itibariyle i e yerle tirilme oranlarındaki açık bir farklılılı ı, a a ıda yer alan Tablo 1’de izlemek mümkündür. Üç il ortalaması olarak özel istihdam bürolarına ba vuruda bulunan erkeklerin %18,35’i ve kadınların ise %21,13’ü i e yerle tirilmi tir. Ege Bölgesinde, özel istihdam büroları tarafından i e yerle tirmede kadın i gücü lehine ortaya çıkan farklılık, Manisa ilinde kadınların i e yerle tirilme oranının % 55,86 olmasından kaynaklanmaktadır.
Tablo 1: Ege Bölgesi’nde l Düzeyinde Cinsiyet tibariyle e Yerle tirilme (%)
ller Erkek Kadın
zmir %3.41 %2.57
Mu la %3.21 %4.99
Manisa %38.96 %55.86
Kaynak: http://www.iskur.gov.tr/OIBFAAL YET1.doc
A a ıda yer alan ekil-3‘de ise, Manisa ilinde özel istihdam bürolarına yapılan ba vuruların ve gerçekle en i e yerle tirmelerin cinsiyet itibariyle da ılımı ortaya konulmu tur. ekil 3’de de görüldü ü gibi i e ba vuruların ve yerle tirmelerin cinsiyet itibariyle da ılımında erkek i gücü ilk sırada yer almaktadır. Bu, Türkiye’de i gücüne katılım oranındaki cinsiyet itibariyle ortaya çıkan farklılı ın bir yansımasıdır. Bununla birlikte, Manisa ilinde özel istihdam bürolarına ba vuruda bulunan kadın i gücü arasında i e yerle tirilenlerin oranının daha yüksek oldu u görülmektedir.
ekil-3: Manisa linde Özel stihdam Bürolarına Ba vuruların ve e Yerle tirmelerin Cinsiyet tibariyle
Da ılımı
0 1.000 2.000 3.000 4.000 5.000 6.000 7.000
Ba vuru Yerle tirme
Ba vuru/ e Yerle tirme
S
a
y
ı Erkek
kadın
Kaynak: http://www.iskur.gov.tr/OIBFAAL YET1.doc. Yazar tarafından KUR’dan sa lanan illere ili kin verilerden yararlanılarak hazırlanmı tır.
II.B.Özel stihdam Bürolarının Etkinli ini Belirleyen De i kenler Ege Bölgesinde faaliyete geçen istihdam bürolarına ili kin KUR’dan sa lanan verilere bakıldı ında; Manisa ilinde faaliyette bulunan iki özel istihdam bürosuna yapılan ba vuru ve i e yerle tirmelerin sayıca çoklu u dikkat çekmektedir. Özel istihdam bürolarının, sosyo-ekonomik geli me düzeyi bakımından kendinden önce gelen zmir ve Mu la illerindeki özel istihdam bürolarına göre daha etkin bir ekilde çalı tı ı görülmektedir. Bu alt ba lık içinde, bunu belirleyen de i kenlerin ortaya konulması amaçlanmaktadır.
geli me göstererek ikinci derece geli mi iller grubuna dahil olmu tur (DPT, 2003:71). Manisa ilinde 1988-2000 döneminde GSY H’da yıllık ortalama büyüme hızı %4,7 dir ve bu oranın Ege Bölgesi (%3,7) ve Türkiye (%3,6) ortalamasının üzerindedir (DPT, 2003a:231). l düzeyinde 2001 yılı itibariyle yaratılan GSY H’ nın sektör da ılımında, sanayi sektörünün ve hizmet sektörünün payı %38 iken; tarım sektörünün payı ise % 24’dür (DPT, 2003a:364).
Manisa ilinde özel istihdam bürolarının etkinli ini belirleyen de i kenler istihdamın sektör da ılımı, özel sektör i letme sayısı, özel sektör i letme büyüklü ü, toplam istihdamda ücretlilerin payı ve ücret kar ılı ı istihdam edilen kadın i gücünün payı olarak ele alınmı tır.
II.B.1. stihdamın Sektör Da ılımı
stihdamın sektör da ılımı, ilin, bölgenin ve bir ekonominin sosyo-ekonomik geli me düzeyinin belirlenmesinde esas alınan de i kenlerden birisidir. Toplumların geli me sürecinde sanayile me ve toplam istihdam içinde sanayi sektörünün payı, geleneksel toplum yapısından modern toplum yapısına geçi i ifade etmekte ve toplumun bir bütün olarak sosyo-ekonomik geli mesinde önemli bir basamak olu turmaktadır. Buna dayanılarak, Manisa ilinde istihdamın sektör da ılımının ve her bir sektörün geli me düzeyinin i gücü talebi, dolayısıyla özel istihdam bürolarına yapılan ba vuru ve i e yerle tirmelerde belirleyici oldu u kabul edilmektedir. Bununla birlikte, özel istihdam büroları kanalıyla i e yerle tirilenlerin sanayi ve hizmet sektörü itibariyle da ılımına ili kin veri bulunmamaktadır. Manisa ilinde istihdamın sektör da ılımında % 61,54’ lük payla tarım sektörü ilk sırada yer alırken, bunu % 26,56 ile hizmet sektörü ve % 11,90 ile sanayi sektörü izlemektedir (DPT, 2003:199).
Devlet Planlama Te kilatı tarafından 1990 yılına ait verler esas alınarak yapılan bir ara tırmada, Türkiye genelinde Manisa ilinin de dahil oldu u üçüncü derecede geli mi iller grubunda yer alan illerin, sanayinin yerel düzeyde yaygınla masında rol oynadı ına dikkat çekilmektedir (DPT,1996:63). Manisa ilinin sanayile menin yerelle mesinde gösterdi i ba arı, il düzeyinde istihdamın sektör da ılımını ve Manisa ilinde özel istihdam bürolarının etkinli ini belirleyici olmaktadır.
imalatı ve ayakkabı imalatı ve bitkisel üretimdir (DPT, 2006:346). Di er taraftan, özel sektörde kendi alanlarında önde gelen i letmelerin Manisa ilinde faaliyette bulunmalarının (http://www.mosb.org.tr/investors.php?s=conditions) ilin, 2000 yılı için 0.45110 olarak belirlenen imalat sanayi geli mi lik endeks de erini bugün için daha üst düzeye çıkardı ı tahmin edilmektedir.
Manisa ilinde imalat sanayi içinde yer alan elektrikli ev aletleri imalatı, ücret kar ılı ı istihdam edilenlerin sayısı üzerinde belirleyici olmaktadır (DPT, 2006:363). Bu üretim alanının istihdam kapasitesi, Türkiye’de ortaya çıkan yeni sanayi odaklarının teknoloji yo un sektörler yanında; emek yo un sektörlere dayandı ı görü ünü (DPT, 2001:204-206) do rulamaktadır. Sonuç olarak, il düzeyinde sanayi sektörünün istihdamdaki payının, imalat sanayinin istihdam yaratma kapasitesi tarafından belirlendi ini söylemek mümkündür. malat sanayinin a ırlı ının, özel istihdam büroları kanalıyla i e yerle tirmelerde de belirleyici oldu u kabul edilmektedir.
Bir ilde özel istihdam bürolarının faaliyete geçmesi, istihdam düzeyi üzerinde do rudan ve dolaylı olmak üzere iki yönlü etki yapmaktadır. Özel istihdam bürolarının hizmet sektöründe yer alması, i çi ve i verene yönelik istihdam hizmetinin verilmesi amacıyla i gücü talebini artıraca ından do rudan istihdamı artırıcı etki yapacaktır. Manisa ilinde istihdamın sektör da ılımında hizmet sektörü, %26,50’lik pay ile sanayi sektörünün önünde gelmesinin, özel istihdam bürolarının etkinli i üzerinde olumlu katkısı bulunmaktadır. Bununla birlikte ilde, iki özel istihdam bürolarının faaliyette bulunması hizmet sektöründeki istihdama do rudan katkısını sınırlandırmaktadır.
Özel istihdam büroları bütün sektörlerde istihdama aracılık etmeleri nedeniyle, istihdam düzeyine dolaylı katkıda bulunmaktadır ve dolaylı katkılarının do rudan katkılarına göre daha fazla olaca ı açıktır.
II.B.2. Özel Sektör letme Sayısı
Bir ekonomide, i gücü talebini belirleyen ücret dı ı unsurlardan birisi, i letme sayısı ve i letme sayısındaki de i imdir. Dolayısıyla il düzeyinde yeni i letmelerin kurulup, faaliyete geçmesi i gücü talebinde artı anlamına gelmektedir. Bununla birlikte özel istihdam bürolarının sadece özel sektörün i gücü taleplerini kar ılamada yetkili olması, Manisa ilinde özel sektör i letme sayısının de i ken olarak kabul edilmesini gerektirmektedir.
Türkiye’deki özel
sektör i yerlerinin %16.61’I, Manisa ilininde yer aldı ı Ege Bölgesinde
bulunmaktadır
(
http://www.ssk.gov.tr/sskdownloads/anasayfa/istatistik/istatistik2006/T1-15-2006-Karne.XLS).Tablo 2 : Manisa linde yeri Sayısı ve Özel Sektör/Kamu Sektörü Da ılımı (2004-2006)
Yıllar yeri Sayısı
Özel Sektör Kamu Sektörü Toplam
2004(1) 12,777 518 13,295
2005(2) 14,298 742 15,040
2006(3) 15,996 706 16,702
Kaynak:(1)www.ssk.gov.tr/sgkshared/sskdownloads/anasayfa/istatik/istatistik2004/default.html. Tablo 8 (2)www.ssk.gov.tr/sgkshared/sskdownloads/anasayfa/istatik/istatistik2005/default.html. Tablo 8 (3)www.ssk.gov.tr/sgkshared/sskdownloads/anasayfa/istatik/istatistik2006/default.html. Tablo 8
Manisa ilinde 1990-2000 yıllarını kapsayan dönemde, i gücünün i teki statü itibariyle da ılımında i verenlerin sayısında iki katından fazla artı gözlenmektedir. 1990 yılında toplam istihdam içinde i verenlerin payı % 0,70 iken, 2000 yılında %1,59’ ye çıkmı tır. (DPT,1996:109; DPT,2003:199).
veren sayısındaki artı , il düzeyinde i letme sayısı hakkında da fikir vermekte ve ücret kar ılı ı istihdam edilen i gücü sayısını belirlemektedir. A a ıda yer alan Tablo 3’ de Manisa ilinde özel sektörde zorunlu sigortalı olarak çalı anların sayısında, 2004-2006 döneminde artı oldu u ve özel sektörün payının arttı ı görülmektedir.
Tablo 3: Manisa linde Zorunlu Sigortalı Sayısı ve Özel Sektör/Kamu Sektörü Da ılımı (2004-2006)
Yıllar Zorunlu Sigortalı Sayısı
Özel Sektör Kamu sektörü Toplam
2004(1) 93.897 11,840 105,737
2005(2) 107,701 12,151 119,852
2006(3) 127,224 12,193 139,407
Kaynak:
(1)www.ssk.gov.tr/sgkshared/sskdownloads/anasayfa/istatik/istatistik2004/default.html. Tablo 8 (2)www.ssk.gov.tr/sgkshared/sskdownloads/anasayfa/istatik/istatistik2005/default.html. Tablo 8 (3)www.ssk.gov.tr/sgkshared/sskdownloads/anasayfa/istatik/istatistik2005/default.html. Tablo 8
II.B.3. Kayıt Dı ı stihdam ve çi Devir Hızının Yüksekli i
Manisa ilinde özel sektör zorunlu sigortalı sayısına ili kin verilerle özel istihdam büroları aracılı ı ile i e yerle tirilenlere ili kin veriler kar ıla tırıldı ında, arada çok büyük bir farklılık oldu u ortaya çıkmaktadır. Bu farklılık, Manisa ilinde özel sektörde özel istihdam bürosu aracılı ı ile i e yerle tirilenlerin önemli bir bölümünün sigortasız istihdam edilmesi ve ilde i çi devir hızının yüksek olu u ile açıklanmaktadır.
Türkiye statistik Kurumu’nun sınıflandırmasına göre göre Manisa ili, Afyon, Kütahya ve U ak illeri ile birlikte TR33 istatistiki bölge birimine girmektedir. Bu grubda, istihdamın %53,5’i kayıt dı ı gerçekle mektedir (TÜ K, 2007:128). Sosyal Güvenlik stihdam Paketine göre ise, Manisa ilinde kayıt dı ı
istihdam oranı %54’dür
Kanununda i güvencesinin düzenlenmesinde sanayi ve hizmet sektöründe 30 ve daha fazla i çi istihdam eden i letmelerde istihdam edilme ko ulu yanında, i çinin altı aylık çalı ma süresini tamamlamı olması artı getirilmi tir. Manisa ilinde istihdam edilen i çinin, altı aylık kıdeminin dolmasından önce süreli fesih bildirimi ile i ten çıkarılarak yerine yeni i çi alındı ı veya zincirleme hizmet akdi ile sigortasız istihdam edildi i akla gelmektedir. Kayıt dı ı istihdam oranının yüksekli i de bu varsayımı desteklemektedir. Manisa ilinde i gücü piyasasının bu özelli inin, istihdam bürolarına yapılan ba vuru ve gerçekle en i e yerle tirme sayısını arttırdı ı dü ünülmektedir. Bu varsayım sonucu olarak, Manisa ilinde kayıt dı ılı ın yanında, i çi devir hızının da yüksek oldu unu kabul etmek gerekmektedir.
II.B.3. Özel Sektör letme Büyüklü ü
Türkiye’de ortak bir standart olmamakla birlikte, i letme büyüklü ünün belirlenmesinde esas alınan kriterlerden birisi, istihdam edilen i çi sayısıdır. KOSGEB tarafından benimsenen yakla ımda 1-50 i çinin istihdam edildi i sanayi i letmeleri küçük ölçekli sanayi i letmeleri, 51-150 i çinin istihdam edildi i sanayi i letmeleri orta ölçekli sanayi i letmeleri olarak sınıflandırılmaktadır (Resmi Gazete).
Bu açıdan de erlendirdi imizde Manisa ilinin de yer aldı ı ikinci derecede geli mi iller grubunun, Türkiye genelinde bulunan orta ve büyük ölçekli imalat sanayi i yerlerinin % 24’ünü barındırdı ı ifade edilmektedir (DPT,2003:63). Manisa ili organize sanayi bölgesinde sektörlerinde ilk sırada ve Türkiye’de en büyük 500 firma arasında yer alan 12 firmanın (Vestel Elektronik, Vestel Beyaze ya, Bosch, Dökta Dökümcülük, Olmuksa, Polinas, Indesit Company, Hayes Lemmerz Janta Jant, Yonca Gıda, Elba Basmalı, Klimasan Klima) (http://www.mosb.org.tr/investors.php?s=conditions), özel istihdam bürolarının etkinli ine katkısı oldu u tahmin edilmektedir. Buna dayanılarak, Manisa ilinde, her iki cinsde de i e yerle tirme oranlarının yüksekli inde, il düzeyinde özel sektörde büyük i letmelerin varlı ı ileri sürülebilir.
II.B.2.4.Toplam stihdam çinde Ücret Kar ılı ı Çalı anların ve Kadınların Oranı
Manisa ilinde ücretli çalı anların toplam istihdam içindeki oranı, % 35,91 ile Ege Bölgesi (% 43.46) ve Türkiye (%43,52) ortalamasına yakla maktadır. Manisa ili, toplam istihdam içinde ücretli çalı anların payı itibariyle bölge düzeyinde dördüncü sıradadır (DPT, 2003:199). Manisa ilinde i gücüne katılım oranının genel olarak ve her iki cins itibariyle Türkiye ortalamasının üzerinde olmasına kar ılık, i sizlik oranının Türkiye ortalamasının altında olması; il düzeyinde i gücü talebinin canlılı ını ve i gücü piyasasının etkinli ini ortaya koymaktadır. Nitekim, Manisa ili i gücü piyasasının olumlu mesajlar verdi i vurgulanmaktadır (http://www.dpt.tr/bgyu/ipg/ege/manisaPER.pdf).
423.500 ki inin, 178.563’ü kadın i gücüdür ve 2000 yılı verilerine göre toplam istihdam içinde kadın i gücünün payı %42,08’dir ve Türkiye genelinde üçüncü sırada yer almaktadır (DPT, 2003:199). Bunda tarım sektöründe çalı an kadın i gücünün payının yüksekli i de belirleyici olmakla birlikte, hizmet ve sanayi sektöründe kadın i gücü istihdamının yüksek olmasının da etkisi bulunmaktadır.
Toplam istihdam içinde kadın i gücünün oranının yüksekli i, Manisa ilinde kadının ücret kar ılı ı i gücüne katılımına da yansıdı ı ve kadının ücret kar ılı ı i gücüne katılım oranında 1990-2000 yıllarını kapsayan dönemde artı oldu u görülmektedir. Manisa ilinde toplam istihdam içinde ücret kar ılı ı çalı an kadınların oranının 1990 yılında %7.32 (DPT, 1996:109) iken; bu oranın 2000 yılında %10.42’ye çıktı ı görülmektedir (DPT, 2003:199). Bu özelli i ile Manisa
ili, Türkiye genelinde altıncı sırada yer almaktadır
(http://www.dpt.tr/bgyu/ipg/ege/manisaPER.pdf). Manisa ili i gücü piyasasının bu özelli i, özel istihdam bürolarına yapılan ba vuru ve i e yerle tirmelerde kadın i gücü sayısının yüksekli ini açıklamaktadır.
Manisa ilinde, toplam istihdam içinde ücret kar ılı ı çalı anların ve ücret kar ılı ı istihdam edilen kadınların oranında 1990-2000 yıllarını kapsayan dönemde ortaya çıkan geli me, a a ıda yer alan Tablo 4’den izlenmektedir
Tablo 4: Manisa linde Ücretli Çalı anların ve Ücretli Çalı an Kadınların Toplam stihdama Oranındaki De i meler ( 1990-2000)
Kaynak: (1)DPT, llerin ve Bölgelerin Sosyo-Ekonomik Geli mi lik Sıralaması (1996) s.109 daki tablodan yararlanılarak hazırlanmı tır.
(2)DPT, llerin ve Bölgelerin Sosyo-Ekonomik Geli mi lik Sıralaması (2003) s.199 daki tablodan yararlanılarak hazırlanmı tır.
Gerek ücret kar ılı ı istihdam edilen kadın i gücü oranının yüksekli i gerekse, özel istihdam bürosuna ba vuruda bulunanlar ve i e yerle tirilenler arasında kadın i gücünün payı, Manisa ilinde kadın i gücünün üretim faktörü olarak daha yüksek oranda kullanıldı ını göstermektedir. Nitekim, sosyal ili kilere egemen olan bazı kültürel de erlerdeki de i melerin, ça da anlamda kalkınmayı hızlandırıcı etkilerinin olabilece ine dikkat çekilmektedir (Gülcan ve Aldemir, 2004:220). lin sosyo-ekonomik geli mesine paralel olarak, Manisa ilinde kadın i gücüne kar ı çekimserli in zayıfladı ını ve kadın i gücünün geleneksel üretim alanlarının dı ına çıktı ını söylemek mümkündür. Ayrıca, büyük i letmelerin varlı ının, kadının çekimserli ini azaltarak i gücüne katılımını artırdı ı da söylenebilir.
Manisa’da KUR l Müdürlü ü’nce 2006 yılında yapılan ara tırma sonuçlarına göre ise, imalat sanayinde kadınlar için uygun i lerinin olmaması, kadın i gücünün niteliksiz olması, i verenlerin ve ailenin kadının ekonomik
Yıllar 1990(1) 2000(2)
Ücret kar ılı ı çalı anlar %32.29 %35.91
faaliyetlere katılımına kar ı olumsuz tavrı nedeni ile imalat sektöründe kadın
i gücü talebinin olumsuz etkilemektedir
http://www.iskur.gov.tr/mydocu/isgucu1/TURKISH050710_DEMAND_manisa.d oc+Manisa+ilinde+istihdam&hl=tr&ct=clnk&cd=7&gl=tr). Manisa ilinin, ücret kar ılı ı isthdam edilen kadınların 2000 yılında %10.42’lik pay (DPT, 2003:199) ile Türkiye genelinde altıncı sırada yer aldı ı dikkate alındı ında (http://www.dpt.tr/bgyu/ipg/ege/manisaPER.pdf), bu ara tırmanın sonuçlarının imalt sanayinde ara tırma kapsamına alınan 152 i verenle sınırlı oldu unu akla getirmektedir.
III.Sonuç ve Bulgular
Türkiye’de i sizli e çözüm arayı ları, küreselle me ve Avrupa Birli ine uyum sürecinin etkisi ile 2004 yılı Haziran ayından itibaren istihdam hizmetinin yerine getirilmesinde KUR’un yanında, özel istihdam bürolarına da yer verilmi tir. Bunun sonucu olarak, i arama kanalları arasında özel istihdam büroları da yer almaktadır. KUR tarafından, özel istihdam bürolarına ili kin verilerin yıllar itibariyle düzenli ve ayrıntılı olarak toplanması, Türkiye’de genel olarak ve il düzeyinde i gücü piyasasına ili kin veri yetersizli ine çözüm olu turacak ve zaman serilerine dayalı analizlerin yapılmasını kolayla tıracaktır.
Türkiye genelinde özel istihdam bürolarının sayıca da ılımı ve etkinli i, illerin sosyo-ekonomik geli me düzeyine ve il i gücü piyasasının özelliklerine ba lı olarak farklılık göstermektedir. Manisa ilinde özel istihdam bürolarının etkinli ini belirleyen de i kenler il düzeyinde istihdamın sektör da ılımında sanayi ve hizmet sektörünün payı, özel sektör i letme sayısı, özel sektör i letme büyüklü ü, toplam istihdamda ücretlilerin payı ve ücret kar ılı ı istihdam edilen kadın i gücünün payıdır.
l düzeyinde, hizmet sektörü ve sanayi sektörünün toplam istihdamdaki payları yanında; hizmet sektörünün ve imalat sanayinin geli me kapasiteleri ve büyük ölçüde emek yo un teknolojilere dayanması da özel istihdam bürolarının etkinli inde belirleyici faktördür.
Manisa ilinde özel sektör i letme sayısında artı ve büyük i letmelerin payı da genel olarak i gücü talebi özel olarak ise kadın i gücü talebi ve dolayısıyla özel istihdam bürolarının etkinli i üzerinde belirleyici olmaktadır.
Manisa ilinde özel sektörde zorunlu sigortalı sayısı ile özel istihdam büroları aracılı ı ile i e yerle tirilenlere ili kin veriler arasında büyük bir farklılık bulunmaktadır.
Özel istihdam büroları aracılı ı ile istihdam edilenlerin büyük bir kısmının, i veren tarafından altı aylık kıdeminin dolmasından önce süreli fesih bildirimi ile i ten çıkarıldı ı veya girdi çıktı yapılarak, zincirleme hizmet akdi ile sigortasız istihdam edildi i akla ve i çi devir hızının yüksek oldu u dü ünülmektedir.
düzeyindeki da payı etkilidir. Di er taraftan, kadın i gücünün hakkını aramadaki çekimserli inin, i verenleri kadın i gücü istihdamına yöneltti i dü ünülmektedir. Kadın i gücü arasında kayıt dı ı istihdamın yüksekli i de, bu görü ü desteklemektedir. Kadın i gücü için istihdamda süreklili in ve emek gelirine ba ımlılı ın az olmasının da, kadın i gücünün devir hızını yükselti i ve bunun i e yerle tirilen kadın i gücü sayısının yüksek olmasına neden oldu u akla gelmektedir.
KAYNAKÇA
ÇEL K, Nuri. (2003), Hukuku Dersleri, 16. Bası, Beta Basım Yayım Da ıtım A. , Yayın No: 1405; Hukuk Dizisi: 596. stanbul.
DPT, (1996) T.C.Ba bakanlık Devlet Planlama Te kilatı Müste arlı ı. Bölgesel Geli me ve Yapısal Uyum Genel Müdürlü ü. llerin ve Bölgelerin Sosyo-Ekonomik Geli mi lik Sıralaması
Ara tırması, Bülent Dinçer, Metin Özaslan ve Erdo an Satılmı , Yayın No: DPT: 2466.
Ankara.
DPT, (2001) T.C.Ba bakanlık Devlet Planlama Te kilatı Müste arlı ı. Sekizinci Be Yıllık Kalkınma
Planı, Bölgesel Geli me Özel htisas Komisyonu Raporu. Yayın No.2502. Ö. .K. No: 523.
Ankara.
DPT, (2003) T.C.Ba bakanlık Devlet Planlama Te kilatı Müste arlı ı. Bölgesel Geli me ve Yapısal Uyum Genel Müdürlü ü. llerin ve Bölgelerin Sosyo-Ekonomik Geli mi lik Sıralaması
Ara tırması. Bülent Dinçer, Metin Özaslan ve Taner Kavaso lu, Yayın No: DPT:2671.
Ankara.
DPT, (2003a) T.C.Ba bakanlık, Devlet Planlama Te kilatı Müste arlı ı, Bölgesel
Geli me ve Yapısal Uyum Genel Müdürlü ü. ller ve Bölgeler tibariyle Gayrisafi Yurtiçi Hasıladaki
Geli meler (1987-2000). Cemalettin Kaymak, Rasim Akpınar, Ahmet Kındap. DPT Yayın
No:2676. Ankara.
DPT, (2006) T.C.Ba bakanlık, Devlet Planlama Te kilatı Müste arlı ı, Bölgesel
Geli me ve Yapısal Uyum Genel Müdürlü ü. llerde Öne Çıkan Sanayi Sektörleri. DPT Yayın
No:2693.Ankara.
GÜLCAN,Y., ALDEM R, C., (2004) “Bölgesel Kalkınmada Ekonomik Göstergeler le Yerel Kültür Özellikleri Arasındaki li kiler: Aydın ve Denizli Örnekleri”, Kentsel Ekonomik
Ara tırmalar Sempozyumu Cilt, I, Ankara 2004.
RESM GAZETE, Sanayi Geli tirme ve Destekleme daresi Ba kanlı ı Kurulması Hakkında 3624 sayılı Kanun.12.04.1990 tarih ve 20468 sayısı.
T SK (2003), 4857 Sayılı Kanunu ve Gerekçesi (Kabul Edilen De i iklik Önergeleri le Birlikte), Yayın No: 234.
TÜ K (2006) T.C. Ba bakanlık Türkiye statistik Kurumu, Hanehalkı gücü statistikleri
statistikleri 2004. Yayın No: 3023, Ankara.
TÜ K (2007) T:C.Ba bakanlık Türkiye statistik Kurumu, Hanehalkı gücü statistikleri statistiki
Bölge Birimleri Sınıflandırması BBS, 1. ve 2. Düzey 2006. Yayın No: 3075. Temmuz,
Ankara.
http://www.eurociett.org/fileadmin/templates/eurociett/docs/position_papers/Euriett_Position_Paper _Lisbon_Strategy_March_2006.pdf (20.10.2007)
http://www.iskur.gov.tr/OIBFAAL YET1.doc (20.10.2007) http://www.mosb.org.tr/investors.php?s=conditions (20.10.2007)
http://www.iskur.gov.tr/mydocu/isgucu1/TURKISH050710DEMANDmanisa.doc Avrupa Birli i Türkiye’ye Yönelik Katılım Öncesi Mali Yardım Programı Sözle me TR/0205.01/001. A PP Türkiye Kurumuna ( KUR) Destek Projesi Politika Bile eni. Türkiye’de Manisa
linde gücü Talebine li kin Rapor.Temmuz, 2005.(19.11.2007)
http://www.iskur.gov.tr/mydocu/isgucu1/TURKISH050710_DEMAND_manisa.doc+Manisa+ilinde +istihdam&hl=tr&ct=clnk&cd=7&gl=tr (15.11.2007)
http://www.ssk.gov.tr/sskdownloads/anasayfa/istatistik/istatistik2006/T1-15-2006-Karne.XLS.(19.11.2007)
http://www.ssk.gov.tr/sgkshared/sskdownloads/anasayfa/istatik/istatistik2004/default.htmlTablo8 (10.10.2008)
http://www.ssk.gov.tr/sgkshared/sskdownloads/anasayfa/istatik/istatistik2005/default.htmlTablo 8 (10.10.2008)
