Forensic Psychiatric Aspects of Impulse Control Disorders

doi: 10.5455/cap.20141108010848

©2015, Psikiyatride Güncel Yaklaşımlar · Current Approaches in Psychiatry · eISSN:1309-0674 · pISSN:1309-0658

Dürtü Kontrol Bozukluklarının

Adli Psikiyatrik Yönleri

Forensic Psychiatric Aspects of

Impulse Control Disorders

Hüseyin Soysal

Özet

Dürtü kontrol bozuklukları son yıllarda ilgi çeken önemli bir psikiyatrik bozukluk grubudur. Piroma-ni, kleptomaPiroma-ni, aralıklı patlayıcı bozukluk, kompulsif satın alma gibi klasik bozuklukların yanısıra dikkat eksikliği hiperakitivite bozukluğu da kısmen bu başlık altında ele alınabilir. Bu makalede dürtü kontrol bozukluklarının adli psikiyatrik yönden özellikleri gözden geçirilmiş ve yasal yönden değerlendirmeleri yapılmıştır

Anahtar sözcükler:Dürtü kontrol bozuklukları, adli psikiyatri, yasal.

Abstract

Impulse control disorders is an important psychiatric disorder group which draws attention in recent years. Attention deficit hyperactivity disorder and other classical disorders like pyromania, klepto-mania, intermittent explosive disorder and compulsive buying could be evaluated under this topic. The aim of this article is to review forensic psychiatric aspects of impulse control disorders and evaluate the disorders in terms of their legal status.

Key words:Impulse control disorders, forensic psychiatry, legal status.

D

ndan-dı_{r ve psikiyatri terminolojisine giren bozukluklar}ı_{n pek ço}ğ_{unda söz konusudur. Oysa}

burada tartış_mamı_{z gereken belirti temelinde de}ğ_{il sendromal aç}ı_{dan adli psikiyatrik}

değerlendirmelerdir. Aksi durumda ceza sorumluluğundan, hukuken kısıtlamaya;

is-temsiz yatıştan, evlenme ve boşanmaya engel olan psikiyatrik bozukluk ve rahatsızlı

kla-rı_{n buna neden olan ba}ş_{at bulgusu dürtü kontrolünün bozulmas}ı _olduğ_{undan çok geni}ş

bir yelpazeyi değerlendiriyor olacaktı_k.

Ceza yasasının yaş küçüklüğüne bağlı ve akıl hastalığı nedeniyle ceza sorumluluğ

u-nu ortadan kaldıran iki temel yoksunluk sayar:

1. Suç sayı_{lan eylemin anlam ve sonuçlar}ı_nı _algı_layamama.

2. Eylemle ilgili davranış_ları_nı _{yönlendirme yetene}ğ_{inin geli}ş_memiş _{veya azalm}ış

olması_. İ_{kinci temel sorun olarak belirtilen “davran}ış_ları_nı _yönlendirme

yetene-ği” çoğu zaman dürtü denetleme yetisidir.

Ancak dürtü kontrolünün karakteriyolojik nedenle, diğer bir ifadeyle kişilik örüntü-sünün bir sonucu olarak; durumsal diğer bir ifadeyle tepki olarak geliştiği olayı_{n a}ğı_r

bozulmalar, kişinin ceza sorumluluğunu ortadan kaldı_{rmaz. Bu, bizim yasa, kültür ve}

değerlerimizde var olan bir ilke değil evrensel bir adli psikiyatrik prensiptir ve M’Naughten kuralı diye adlandırılır (Appelbaum 1989, Soysal 2005, Appelbaum 2006,

Delisi ve Berg 2006, Öncü ve Sercan 2007, Soysal 2012). İrlandalı _{paranoid bir hasta}

olan M’Naughten, 1843’de İngiltere başbakanı_nı_{n kendisini öldürtece}ğ_{ine ili}ş_{kin sanr}ı_sı

nedeniyle başbakanlı_{k ofisini basm}ış _{ama ba}ş_{bakan yerine yanl}ış_lı_{kla sekreterini}

öldür-müştür. Sanığın ceza sorumluluğu olmadığı gerekçesiyle ceza almaması kraliçeyi

öfke-lendirmiş ve 15 yüksek mahkeme yargıcından ceza sorumluluğunu ortadan kaldıran

durumları _sı_nı_rlandı_{ran kurallar yazmalar}ı_nı _istemiş_{tir. Olu}ş_{turulan kurallar;}

“eylemci-nin eylemi“eylemci-nin niteliğinin farkı_{nda olmamas}ı _{veya yanl}ış _{anlamlar yüklemesi ya da suçun}

ayrı_mı_{nda olmamas}ı_{” olarak özetlenebilir.}

M’Naughten kuralından sonra ceza sorumluluğu kavramını geliştiren ve genel kabul

gören bir diğer ilke Durham kuralıdır (Chris 1995, Voigt ve ark. 2002, Öncü ve Sercan

2007). M’Naughten kuralı_nı_{n geni}ş_letilmiş _{versiyonu denebilecek ve Durham adl}ı

sanığı_{n 1954’deki yarg}ı_laması _{sonucu ABD’de olu}ş_{an bu kurala göre; eylemin}

kötülü-ğünün farkındalığında olmamaktan daha büyük bir açıdan bakılmalı, sanık eğer akıl

hastalığına yakalanmış ise hastalığın eylemle doğrudan bağı aranmaksızın ceza

sorumlu-luğu olmadığı saptaması yapılmalıdır. Her iki kurala göre de; ceza sorumluluğunu

orta-dan kaldı_{ran etmenin ak}ı_{l hastal}ığı _{veya zay}ı_flığı _olmalı_{, dürtü kontrolünü etkileyen}

nevrozlar, kişilik bozuklukları _{ve madde etkisi alt}ı_{nda olmak gibi di}ğ_{er psikiyatrik}

du-rumlar göz önüne alınmamalıdır. Ancak her bir alt başlıkta inceleneceği üzere bazı

dürtü kontrol problemleri kimi durumlarda azalmış ceza sorumluluğu kanısına neden

olabilmektedir.

Dürtü kontrol bozuklukları _{hukuken k}ı_sı_{tlama konusunda da benzer} ş_{ekilde ak}ı_l

hastalığı _{ve zay}ı_flığı _{kategorisinde de}ğ_{erlendirilmezler. Örne}ğ_{in Türk Medeni}

Kanu-nu’nun (TMK) 405. maddesinde tanımlanan akıl hastalığı nedeniyle vesayet altına

alınma ya da 429. Maddesinde yer alan yasal danışmanlığa dürtü denetleme

bozuklukla-rı _{gerekçe olmazlar. Fakat Dokuz’un (1966) altm}ış _yı_{l kadar önce yazd}ığı _{gibi genel ilke}

olarak bu tür rahatsı_zlı_{klar o günkü tabirle su-i hâl ve su-i idare kapsam}ı_{nda vesayet}

altına alınma nedeni olabilirler. Akıl hastalığından farklı bir gerekçeyle ayrı bir

maddey-le vesayet nedeni sayılabilirler. Yeni Türk Medeni Kanunu’nda da kötü yaşam tarzı ve

kötü yönetim nedeniyle vesayet altına alınmayı gerektiren 406. madde kapsamında

değerlendirilebilmektedir. (Sercan 2007, Soysal 2012)

Bu nedenlerle, bu bölümde dürtü kontrolünün sorun olduğu tüm sendromlar, has-talıklar ve bozukluklar değil bu kitabın çizdiği çerçeve içinde kalan bozuklukların ceza

sorumluluğu ve hukuken kısıtlanma gereken hâlleri ayrıntılı olarak ele alınacak son

olarak olguları_{n bo}ş_{anma hukukundaki yerleri üzerinde durulacakt}ı_r.

Dürtü Kontrol Bozukluklar

ı

nda Ceza Sorumlulu

ğ

u

Piromani

Marc’ın 1833’de tanımladığı, varsanılar olmaksızın ve sanrı ya da zihinsel karmaşanın

yol açtığı yargılama bozuklukları bulunmayan, yangın çıkarma tutkusunun görüldüğü

olgu sayı_sı _yangı_{n ç}ı_{karan suçlular aras}ı_{nda çok seyrektir. Tamam (2009) en de}ğ_erli

epidemiyolojik çalış_{ma sayd}ığı _{Lewis ve Yarnell’in ara}ş_tı_rması_{nda saf piromani olgular}ı

Psikiyatride Güncel Yaklaşımlar - Current Approaches in Psychiatry

psikiyatri ünitesine gönderilen tekrarlayan yangı_{n ç}ı_{karma zanl}ı_sı _{90 olgu içinde saf}

piromanik olguya rastlanmadığını bildirmektedir. Aynı yazının ilk ismi meslek yaşamı

boyunca piromani iddiasındaki kişilerin hiç birinin piromanik tanımına uymadığını

gördüğünü belirtirken, bu satı_rları_{n yazar}ı _{da 19 y}ı_llı_{k adli psikiyatri klini}ğ_i

deneyimin-de ICD ve DSM tanı _{sistemlerinin tan}ı_mı_{na uyan piromani}ğ_{e rastlamam}ış_tı_{r. Yang}ı_n

çı_karanları_{n çe}ş_{itli ara}ş_tı_{rmalarda en s}ı_{k antisosyal ki}ş_{ilik bozuklu}ğ_{u, alkol ba}ğı_mlı_lığı

veya olay sırasında alkol etkisi altında oldukları veya zekâ geriliği olguları ile seyrek

oranda manik dönemde olan bipolar hastalar ve şizofrenler oldukları saptanmıştır

(Lindberg ve ark. 2005, Tamam 2009).

Delisi ve arkadaşları_{na göre (2006) zanl}ı_ları_{n piromani ve di}ğ_{er dürtü kontrol}

bo-zuklukları_nı _{öne sürerek ceza sorumlulu}ğ_{u olmad}ığı _iddiası _{psikiyatristler aras}ı_nda

büyük kuşkuyla karşılanırken, yargıçlar tarafından da ciddiye alınmamakta hatta daha

sert tarzda muamelelerine neden olmaktadır. Pratikte ceza sorumluluğu kaldırılan olgu

sunumu ve bildirimine rastlanmamakla birlikte, kuramsal olarak piromanik olgulara, eşlik eden bir kişilik bozukluğu rastlanmazsa ve sadece yangı_{n ç}ı_{karma suçuna kar}şı

azaltılmış ceza sorumluluğu önerilebilir (Öncü ve Sercan 2007, Soysal 2012).

Bilindiği gibi ceza sorumluluğu suç sırasında akıl hastalığı nedeniyle eylemin anlam

ve sonuçlarını algılayamayan veya davranışlarını yönlendirme yeteneği önemli derecede

azalmış _kiş_{iye ceza verilmez ve tehlikelili}ğ_{i ortadan kalk}ı_{ncaya dek yüksek güvenlikli}

sağlı_{k kurumlar}ı_{nda koruma ve tedavi alt}ı_{na al}ı_nı_{rlar. Yukar}ı_{da tan}ı_mlandığı _derecede

olmamak üzere eylem sırasında davranışlarını yönlendirme yeteneği azalmış kişiye

verilecek ceza 1/6 oranında indirilir ve gerek görülürse cezasının tamamı veya bir kısmı

tedavi kurumunda geçmesine karar verilebilir. Piromaniklerin algı _bozuklukları_{, sanr}ı_ları

ve başka psikotik belirtileri olmadığı _tanı_mı _{içinde yer ald}ığı_{na göre yukar}ı_{da an}ı_lan

ceza sorumluluğunun olmadığı _kararı _{vermek olanakl}ı _{ve do}ğ_{ru de}ğ_{ildir. Ancak}

dürtü-sellikleri göz önüne alınarak ve sadece yangın çıkarma suçuna karşı azaltılmış ceza

sorumluluğu başka bir deyişle 1/6 ceza indiriminden yararlanma maddesi uygulanabilir. Yukarı_{da belirtildi}ğ_{i gibi, tekrarlay}ı_cı _yangı_{n ç}ı_{karma zanl}ı_sı _{olgular ceza}

sorumlu-luğu saptanması _isteğ_{iyle ruh hekimlerinin kar}şı_sı_{na geldi}ğ_{ine ki}ş_{inin iddias}ı _piromani

olsa da öncelikle zekâ gerilikleri, demanslar ve psikozlar ile psikotik seyreden duygudu-rum bozuklukları araştırılmalı ve bunlardan biri saptandığında doğal olarak ceza

sorum-luluklarının olmadığı rapor edilmelidir.

Bu olgularda özen gösterilmesi gereken başka bir konu, klinik olarak belirgin nöro-lojik hastalı_kları_{n ve klinik görünümü silik beyin zedelenmesi bulgular}ı_nı_{n ara}ş_tı_rı

lma-sıdır. Parkinson hastalığı ve bu hastalığın tedavisinde kullanılan dopamin agonistlerinin

yol açtığı sendromlar, (Glardi ve ark. 2007, Özerden 2012) epilepsi, Tourette

sendro-mu, koreler, bilişsel bozulmanı_{n belirgin olmad}ığı _{frontal tip demanslar ilk akla gelen ve}

dürtü kontrolünün bozulduğu durumlardı_{r (Drogowski ve ark. 1966, Brook ve}

ark.1996, Tamam 2009). Bu tür organik kökenli dürtü kontrol bozuklukları_nı_{n içinde}

en az görüleni piromani ve kleptomanidir. Başka bir psikiyatrik sendrom veya belirtiye yol açmamış olsa da organik piromani olgularında dürtüsellik organik kökenli olduğ

un-dan ceza sorumluluğu tamamen ortadan kalkmış_tı_{r. Bu olgular cezay}ı _değ_{il tedaviyi hak}

ederler.

Öte yandan travmatik beyin hasarları _sonrası _geliş_{en ve ki}ş_{ilik de}ğ_iş_iklikleri,

duygu-durum bozuklukları ve dürtü kontrol bozuklukları gelişebilmektedir (Redding 2006,

olmayan ancak yetişkin bir yaştan sonra ortaya çı_{kan ve yasalarda suç say}ı_{lan davran}ış

-larda kafa travması öyküsüne önem verilmesi gerektiğine dikkat çekerek bu olgularda da

ceza sorumluluğu değerlendirmesinin özenle yapılması gerektiğini bildirmektedirler.

Adli psikiyatri kliniklerinde geçen yı_{llarda saf piromanik olgu görmememe kar}şı_n

piromanik özelliği belirgin iki olguyu belirtmekte yarar var. Birincisi, işlediği altı _suçtan

dördü kundakçı_lı_{k olan bir olguydu. Bipolar bozuklu}ğ_{u olan hastan}ı_{n tüm kundakç}ı_lı

k-ları manik döneminde gerçekleşmişti. Koruma ve tedavisinin yapıldığı servisten kaçtı

-ğında da yeniden yangın çıkarıp yakalanarak hastaneye geri getirilmişti. İkinci olguda

zekâ geriliği mevcuttu ve koruma ve tedavisinin yapı_ldığı _{serviste de yang}ı_{n ç}ı_karmış_tı_.

Aral

ı

_kl

ı

_Patlay

ı

_c

ı

_Bozukluk

Aralıklı patlayıcı bozukluk saf piromani kadar ender olmasa da seyrek görülen bir

bo-zukluktur (Tamam 2009). Türkiye’de yapılan bir alan çalışmasında prevalansı %0.05

bulunmuştur. Bazı _{yazarlar bu tan}ı_nı_{n tart}ış_malı _olduğ_{unu ileri sürer (Thienhaus 2007).}

Olguları_{n ço}ğ_{unun erkek olmas}ı_{, çocuk ya}ş_{larda ba}ş_laması_{, ya}ş_{am boyu sorumluluk}

almamaları_{, alkol ve medde kullan}ı_mı _{ve polisle ba}ş_ları_nı_{n s}ı_{k derde girmesi gibi yayg}ı_n

eşlik eden özellikler bu yorumu güçlendirmektedir. Adeta hafif seyirli antisosyal kişilik profili çizmektedirler. Ancak sendromun hatta belirti bazında da tekrarlayan öfke

pat-lamaları _psikiyatrları_{n ve psikiyatrinin ilgi alan}ı _olmalı_{, istekli olanlar}ı_{n ilaçla veya}

dav-ranış_{sal tedavileri sa}ğ_lanmalı_dı_{r. Zira bu ki}ş_{iler s}ı_{k trafik kazas}ı_{na kar}ış_maları_{, ba}ş

kala-rına ve kamu mallarına zarar vermeleri bakımından toplum sağlığı sorunu oluş

turmak-tadır ve tedaviye iyi yanıt bildiren yayınlar bulmak olanaklıdır (Grant ve ark.2005, Saha

2010).

Tanı _{belirtilerek ve önceki tedavi kay}ı_tları_{yla olmasa da, adli psikiyatri birimlerine}

sevk edilip ceza sorumluluğu hakkı_{nda rapor istenen san}ı_kları_{n gerekçeleri genellikle}

“çok sinirli” veya “kızınca şuurunu kaybettiği” olmalarıdır. Bu kişilerin çoğunun aralıklı

öfke patlamalarından mustarip olduklarını öne sürdüklerini varsayabiliriz.

Organik kökenli özellikle beyin hasarları _{ile yer kaplayan lezyon ve parkinsonizm ve}

epilepsi gibi işlevsel beyin hastalı_kları _{ile beyni dolayl}ı _{olarak etkileyen metabolik}

bo-zukluklar ile diğer sistem hastalı_kları_{na ba}ğ_lı _{öfke patlamalar}ı _{bilinmektedir (Grant ve}

Levine 2005, Redding 2006, Delisi ve Berg 2006, Tamam 2009). Redding (2006) beyin travması öyküsü olan olguların tümünün ve peşinen ceza sorumluluğunun kaldırılması

-nı_{n do}ğ_{ru olmad}ığı_nı_{, bili}ş_{sel testlerle bozulman}ı_{n minimal ölçüde olsa da gösterilmesi,}

kişinin kontrol kaybı_nı_{n tam veya önemli derecede oldu}ğ_{u kan}ı_sı_{na var}ı_lması _{ve suçla}

dürtüsel davranma arası_{nda do}ğ_{rudan ba}ğ _olması_nı_{n görülmesi hâlinde yasalar kar}şı_sı

n-da sorumsuzluğuna karar verilmesi gerektiğinin altını çizmektedir ki yazar da bu görüşe

katılmaktadır.

Burada önemli olan, “aşı_rı _{sinirli, agresif, fevri, bazen kopuyor vb.” tan}ı_mlamalarla

ceza sorumluluğun tartışı_{lan olgular}ı _toptancı _{bir anlay}ış_{la kategorize etmemektir. “Olsa}

olsa antisosyal kişilik bozukluğudur ve ceza sorumluluğu tamdır” yaklaşımı da, “öfke

patlamaları varsa öyle ya da böyle hasta sayılmalıdır” peşin hükmü de hekimi yanıltır.

Bu nedenle bu olgularda önce organik etmenler düşünülmelidir. Elektroensefalografi (EEG) ve organisite araştı_{ran Bender, Tematik Alg}ı_{lama Testinden (TAT) biri yap}ı

l-malı_dı_{r (Soysal 2012). Öyküde psikiyatrik hastal}ığ_{a neden olacak ba}ş_{ta nörolojik}

hasta-lığı veya kafa travması olmak üzere genel tıbbi duruma bağlı aralıklı patlayıcı bozukluk

Psikiyatride Güncel Yaklaşımlar - Current Approaches in Psychiatry

düşüldüğünde daha ileri psikolojik testler ve laboratuvar testlerile tanı _{desteklenmelidir.}

Buna neden olabilecek genel tıbbi durumların başında orbital frontal korteks hasarları

gelmektedir (Asahi ve ark, 2004, Tamam 2009, Özen ve Yeşilbursa 2011, Özerden 2012). Ortaya çı_{kacak epilepsi, demans, beyin hasar}ı_{, multipl skleroz, Parkinson}

hasta-lığı_{, kafa travmas}ı_{na ba}ğ_lı _{ruhsal de}ğ_iş_iklikler ş_aşı_rtı_cı _olmayacaktı_{r. Diabete ba}ğ_lı _kan

şekeri düşüklüğü ve Tourette Sendromu da nadiren de olsa aralı_klı _{öfke patlamalar}ı_nı_n

etiyolojisinde gösterilebilir (Tamam 2009). Genel tıbbi durumdan kaynaklandığı kanısı

oluşmuşsa ortaya çıkan ve suç sayılan davranış için adli psikiyatrik değerlendirme ceza

sorumluluğunun kaldı_rı_lması _{yönünde olacakt}ı_r.

Başta da belirtildiği gibi, öfke patlamaları_nı_{n bir sendrom de}ğ_{il de} ş_{izofreni, sanr}ı_sal

bozukluk, manik atağa bağlı _taş_kı_nlı_{k, zekâ gerili}ğ_{i, psikotik depresyon gibi yarg}ı_lama

veya dürtü kontrolünü bozan bir sendromun belirtisiyse, gene karar ceza sorumluluğ u-nun olmadığışeklinde oluşur. Alkol ve madde etkisi altında ortaya çıkan patlayıcı

dav-ranış_{lar ile antisosyal ki}ş_{ilik bozukluklar}ı_nı_{n ki}ş_{ilik örüntüsünün bir parças}ı _olarak

gö-züken saldı_{rgan davran}ış_{larda ceza sorumlulu}ğ_{unun ortadan kalkmas}ı _{veya azalmas}ı _söz

konusu değildir. Bipolar bozukluğu olan hastaların aslında tam remisyon döneminin

olmadığı, iyilik dönemlerinde dahi dürtülerini kontrol etmede sağlıklı bireyler kadar

başarı gösteremedikleri yaygın kabul gören bir görüştür. Bipolar hastaların manik veya

depresif atakları_{na rast gelmeyen zamanlarda özellikle öfkeyle olu}ş_{an suçlar}ı_nda

hekim-lerin bu kişilerin ceza sorumluluğunun azalmış _olduğ_{u kan}ı_sı_nı _paylaş_tı_kları_{, baz}ı

he-kimlerinse bu dönemde ceza sorumluluklarının tam olduğuna ilişkin karşıt görüş

bildir-dikleri görülmektedir (Soysal 2012).

Genel tı_{bbi duruma ba}ğ_lı _geliş_{en dürtü kontrol yoksunlu}ğ_{una ba}ğ_lı _{veya hiyerar}ş_ik

olarak daha yukarı_{da yer alan psikiyatrik bozukluklara ba}ğ_lı _{olmayan di}ğ_{er bir deyi}ş_le

yalı_{n aral}ı_klı _patlayı_cı _{bozuklukta genel yakla}şı_mı_{n azalt}ı_lmış _{ceza sorumlulu}ğ_{u dü}ş

ünü-lebileceği şeklindedir (Hucker 2013). Ancak konunun uzmanları her aralıklı patlayıcı

bozukluğun, her suçta sorumluluğunun azaltılacağı gibi bir genellemenin hata olacağını,

hastalığı_{n güvenilir ve geçerlili}ğ_{ine ili}ş_{kin veriler, suçla hastal}ı_{k aras}ı_{nda nedensellik}

ilişkisi hastanı_{n ki}ş_{ilik özellikleri özenle incelenmeli ve ancak tüm bu ölçütler kar}şı

lan-dığında bu kanı bildirilmelidir (Öncü ve Sercan 2007, Soysal 2012, Hucker 2013).

Sonuç olarak, adli psikiyatride tepki verilen durumla orantısız biçimde öfkelenip

in-sanlara, eşyaya ve hatta kendilerine zarar veren olgularda adli psikiyatri birimleri özellik-le psikoz ve duygudurum bozuklukları _{ile zekâ gerili}ğ_{i ve demans arar ve bunlar}ı_n

sap-tanması _{halinde ceza sorumluluklar}ı_nı_{n olmad}ığı _{bildirilir. Bu türden mens rea da}

deni-len ve suçun manevi unsurunun oluşmadığı zihinsel yetersizlik ve hastalıklar dışında

kalan aralıklı patlayıcı bozuklukta ceza sorumluluğunun olmadığı değerlendirmesi doğru

olmayacaktı_{r. Buna kar}şı_{n bozuklu}ğ_{un yal}ı_{n olarak görüldü}ğ_{ü, 10–20 dakika süren}

saldı_{rgan davran}ışı_{n öne ç}ı_ktığı _{ve antisosyal ki}ş_{ilik bozuklu}ğ_{unun bulunmad}ığı _seçili

olgularda ve sadece bu eylemlerine karşı _{ceza sorumlulu}ğ_{unun azalm}ış _olduğ_{u de}ğ

erlen-dirilmesi yapmak doğru olabilir.

Kleptomani

Piromani ve aralı_klı _patlayı_cı _{bozuklukta çok rastlanmayan ancak kleptomani ve}

parafi-lilerde gözlediğimiz bir özellik bu iki tanı_yı _{kendisine koyup hekime ba}ş_vuruları_n

gö-rülmesidir. Tipik olarak bu başvuruların ardından aynı kişinin bir hırsızlık veya cinsel

hakları_{nda soru}ş_{turma veya kovu}ş_{turma ba}ş_layı_{nca cezadan kurtulmak veya cezay}ı

hafif-letmek için dosyalarına bir tedavi kaydı koymak için hekime gittikleri anlaşılır. Bu

nedenle hekimler, kendilerinde kleptomani olduğu yakınmasıyla gelen kişilere

klepto-mani tanı_sı _{koymadan önce hekimi temaruz (malingering) dü}ş_{ünmelidirler (Greenberg}

2005, Soysal 2012).

Dürtü kontrol bozuklukları _{spektrumu içinde adli psikiyatri birimlerine gönderilen}

sanıklar içinde en sık karşılaşılan hastalık iddiası kleptomani olduğu gözlemimizi Grant

ve Levire (2005) ile Pobocha (2012) doğrulamaktadır. Mağazalardan aşırmacılık ciddi

bir ekonomik kayba neden olan yaygı_{n bir suçtur ve y}ı_llı_{k ekonomik zararlar}ı

milyarlar-ca dolarlarla ölçülmektedir (Delisi ve Berg 2006, Çalı_{yurt 2009, Pobocha 2012). Ancak}

bu aşı_rmaları_{n ço}ğ_{unun kolay saklan}ı_{r ve ekonomik de}ğ_{eri yüksek nesnelere yönelik}

olması kleptomaninin tanımına aykırıdır. Dükkânlardan hırsızlık adli psikiyatride çok

sosyoloji ve kriminolojinin inceleme ve tartışma alanlarına girer. İstatistiklere göre

aşı_ranları_{n en fazla %5’i kleptomani tan}ı_sı_nı _karşı_lamaktadı_{r (Çal}ı_{yurt 2009). Bu}

neden-le yükte hafif pahada ağı_{r mallar ma}ğ_{azalarda kasa önlerinde tutulur veya alarm çald}ı_ran

kelepçelerle korunmaya alınır.

Kleptomani kadınlarda erkeklerden daha fazladır. Dükkân sahiplerinin polise baş

-vurmamaları nedeniyle çoğu kez istatistiklere yansımaz, genellikle ergenlikte başlar,

alkol etkisi altı_{nda artar ve en s}ı_{k antisosyal ve obsesif kompulsif ki}ş_{ilik bozuklu}ğ_u

olanlarda görülür (Hocaoğlu ve Kandemir 2004, Delisi ve Berg 2006, Çalı_{yurt 2009,}

Pobocha 2012).

Kleptomanik davranış gösteren ve genel tıbbi duruma bağlı olduğu saptanan

olgu-larda merkez sinir sistemini (MSS) doğrudan etkileyen travmalar, zehirlenmeler, epi-lepsi, demans ve Parkinson hastalığı _yazı_{nda en s}ı_{k geçen hastal}ı_klardı_{r (Redding 2006,}

Çalı_{yurt 2009, Özerden 2012). Çalma davran}ışı_nı_{n beyni etkileyen hastal}ı_{ktan sonra}

gelişmiş olması halinde adli psikiyatrik değerlendirme kişinin bu suça karşı ceza

sorum-luluğunun olmadığı sonucunu doğurur.

Sanı_{k veya vekili kendisini kleptoman olarak savunsa da psikotik bozukluklar ve}

duygudurum bozuklukları_nı_{n varl}ığı_{nda davran}ış_{a de}ğ_{il ki}ş_{inin yarg}ı_{lama yetisini veya}

davranışlarını yönlendirme gücünü bozan birincil hastalığı göz önüne alınır ve ceza

sorumluluğu kaldırılır. Çalma davranışının incelenen suç dosyasındaki eylemi veya

öyküsündeki önceki birkaç hırsızlığı kleptomaniyi düşündürse de; çok sayıda ve çeşitte

suça karış_mış_{, k}ı_{ymetli nesne h}ı_rsı_zlığı _{da yapm}ış _{bu nedenle antisosyal ki}ş_ilik

bozuklu-ğu tanı_sı_{na var}ı_{lan veya antisosyal özellikleri a}ğı_{r basan olgularda ceza sorumlulu}ğ_unun

tam olduğu kanısı bildirmek, üzerinde uzlaşılan bir tutumdur. Keza davranışın alkol

veya madde etkisi altında ortaya çıkmış olması da aynı görüşün oluştuğu durumlardır.

Çünkü her ne kadar alkol ve maddenin kişinin dürtü kontrolünü olumsuz şekilde etki-lediği bilinse de kişinin maddeyi serbest iradesiyle kullanmadan önce bu etkisini öngör-düğü varsayı_lı_r.

Saf kleptomanların en belirgin özellikleri olarak; anksiyeteli olmaları, obsesif

kom-pulsif kişilik özelliklerinin ağır bastığı, hatta Çalıyurt’un (2009) aktardığı epidemiyolojik

araştı_{rmalarda oranlar}ı _tartış_malı _{olsa da bir k}ı_smı_nı_{n obsesif kompulsif bozukluk}

ol-dukları _{ve depresif davran}ışı _arttı_rdığı _sayı_{labilir. Bu olgularda TCK’n}ı_{n 32. maddesinin}

1. fı_krası_{nda kastedilen ak}ı_{l hastal}ığı _{söz konusu olmad}ığı_{ndan, yarg}ı_lamaları_nı_{n sa}ğ_lam

dürtü kontrolünün ise olanaksız olmadığından ceza sorumluluklarının ortadan kalktığı

belirtil-Psikiyatride Güncel Yaklaşımlar - Current Approaches in Psychiatry

diği gibi yasal terimle “davranış_ları_nı _{yönlendirme yetene}ğ_{i azald}ığı_{ndan”, psikiyatrik}

jargonla “dürtü kontrolleri bozuk olduğundan” cezanın düşürülmesi uygundur. Dürtü

kontrolünün tamamen ortadan kalkmadığına ilişkin olarak, bu kişilerin hebefrenik bir

şizofren gibi bir dükkândan bir paket sigara alı_{p ç}ı_{karken paras}ı_nı _{vermeyi ak}ı_l

edeme-yecek denli düşünce dağı_nı_klığı _{içinde olmad}ığı _{veya ça}ğ_rışı_{m kopukluklar}ı _içinde

dav-ranış_ları_nı _sı_{raya koyamayan manik hastan}ı_{n pervas}ı_zlığı _{içinde olmad}ığı _örnekleri

verilebilir.

Dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu (DEHB) ile kleptomani arasındaki

ko-morbiditeye rastlandığı_{nda, kleptomaninin yal}ı_{n tan}ı_sı_{yla e}ş_{li etmesi hâlinde azalm}ış

ceza sorumluluğu, kleptomanik davranışı_{n dikkat eksikli}ğ_{ine ba}ğ_lı _{bir paras}ı_nı _vermenin

atlandığı _{alma davran}ışı _olduğ_{unun anla}şı_lması _{halinde ortadan kalkm}ış _ceza

sorumlu-luğu değerlendirilmesi doğru görünmektedir.

Kleptomanların ceza sorumluluğu ile ilgili ilginç bir yazıyı Öncü ve arkadaşları

(2009) kaleme almış_{, feti}ş_{i kad}ı_{n iç çama}şı_rı _{olan bir parafilik olguyu sunmu}ş_lardı_r.

Balkonlara kurutmak üzere ası_{lan çama}şı_{r çalma suçu nedeniyle hakk}ı_{nda dava aç}ı_lan

kişi fetişizm ve kleptomani tanısı almış, hırsızlık suçuna karşı ceza sorumluluğunun

azalmış olduğuna karar verildiği bildirilmiştir. Bir diğer makalede Kandemir ve arkadaş

-ları (2014) 35 ve 37 yaşlarında market ve pazarda aşırmacılık yaparken yakalanmış iki

kadı_{n hastaya kleptomani tan}ı_sı _koydukları_nı _{ve bu eyleme yönelik ceza sorumluluklar}ı

-nı_{n azalm}ış _olduğ_{u kan}ı_sı_{na vard}ı_kları_nı _bildirmiş_lerdir.

Bakırköy Ruh Sağlığı ve Sinir Hastalıkları Hastanesi Adli Psikiyatri Kliniklerinde

bilirkişilik hizmeti verilen olgular arasında kleptomani iddiasına sıkça rastlanmaktadır.

Bu olguları_{n ço}ğ_{unda eylemin kleptomani tan}ı_mı_{ndan uzak oldu}ğ_{u görülmü}ş _{çok az}ı_na

kleptomani tanı_sı_{yla ceza indirimi uygulanmas}ı _önerilmiş_{tir. Bunlardan biri süs ve}

hediye eşyası _{satan ma}ğ_{azalardan de}ğ_{eri dü}ş_{ük biblo vb. çalan, ba}ş_{ka sab}ı_kası _olmayan

orta yaşlı bir kadın hastaydı. Bu hastaya o zaman için geçerli TCK’nın 47. maddesi

önerilerek ½ ceza indirimi sağlandı. Ancak eski yasada azaltılmış ceza uygulanan

hü-kümlülerin ceza süresinin bir kı_smı_{nda psikiyatrik tedavi uygulanmas}ı_{yla ilgili}

düzenle-me olmadığı_{ndan terapisine ili}ş_{kin gözlem aktarmak mümkün olmad}ı_{. Ba}ş_{ka bir olgu}

ise çalma hastalığı olduğu yakınmasıyla başvurmuş, ilginç bulunduğu ve eğitici özelliği

göz önüne alınarak yatarak tedavi edildikten kısa bir süre sonra hırsızlıktan yargılandığı

davanın dosyasıyla sağlık kurulunun karşısına gelmişti. Genç erkek sanığın dosyadaki

eylem ve sabı_{ka kay}ı_tları _değ_{ersiz ve sadece kompulsif kökenli e}ş_{ya a}şı_rmaları _tanı_mı

n-dan çok uzaktı _{ve hastane yat}ışı _{suç tarihinden sonrayd}ı_{. Ki}ş_{inin ceza sorumlulu}ğ_unun

tam olduğuna ilişkin raporunda aynı hastanede konmuş kleptomani tanısını geri

almak-la ilgili sıkıntılı bir tartışma metni de yazmak gerekti.

Azalmış _{ceza sorumlulu}ğ_{u tan}ı_{mlanan hastalar hakk}ı_{nda yeni ceza yasas}ı_{, cezan}ı_n

tamamı _{veya bir süresinin tedavi kurumunda geçirilmesini olanakl}ı _kı_lmaktadı_r.

2005’den beri uygulanması _{mümkün olan tedavi süreci hakk}ı_{nda henüz yeterli deneyim}

ve yazınımız bulunmamakla birlikte hastalara terapi hakkı tanıdığı kadar Türk psikiyatri

topluluğuna da adli olgular dışında görmeye alışmadığımız bir grup hakkında deneyim

ve bilgi toplama fı_rsatı _sunmaktadı_{r. Bu f}ı_rsatı_{n nas}ı_{l de}ğ_{erlendirilece}ğ_{ini ileride}

Di

ğ

er Dürtü Kontrol Bozukluklar

ı

Dürtü kontrol bozuklukları arasında bu kitapta yer alan yukarıdaki başlıkta sayılan

hastalıklarda var olan eylem ve etkinliklerle kişi kendisine zarar verir. Kompulsif alış

ve-riş ve patolojik kumar davranış_ları _{aileyi zarara u}ğ_{ratsa da tüm bu bozukluklar suç olarak}

tanı_mlanmadığı_{ndan ceza sorumlulu}ğ_{u da tart}ışı_lmayacaktı_r.

Dikkat Eksikli

ğ

i Hiperaktivite Bozuklu

ğ

u

Dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğunun (DEHB) çocukluk çağına özgü bir hastalık

olmadığı _{ve eri}ş_{kinlerde de görüldü}ğ_{üne ili}ş_{kin yay}ı_nları_{n XXI. yüzy}ı_{lda artmas}ı_ndan

olsa gerek, teorik ve klinikte DEHB’nin ceza sorumluluğu tartış_maları_{na tan}ı_klı_{k etme}

şansı_{m olmad}ı_{. Art}ı_{k DEHB’nin ya}şı_{n ilerlemesiyle tüm çocuk hastalarda iyile}ş_mediğ_i

ve erişkinlerin %4’ünde sürdüğüne ilişkin yayınlar bulunmaktadır (Kessler 2006, Retz

2009). Oysa dürtüsel davranma, kazalara yol açma, madde kullanımının sık olduğu bu

hastalı_{kta adli psikiyatri birimlerine gelen eri}ş_{kin DEHB’ler çok oldu}ğ_{u ve bu olgular}ı

antisosyal kişilik veya atipik duygudurum bozukluğu olarak değerlendirdiğimiz için bir geriye dönük analiz ve özeleştiride bulunmak istiyorum. Umarım ikinci yanlışı daha sık

yapmışızdır.

DEHB’nin başta saldı_rganlı_{k içeren suçlar olmak üzere suç i}ş_{leme oran}ı_nı

yükseltti-ği, suç işleme yaşı_nı _düş_ürdüğ_{ü ve suçun tekrarlama riskini artt}ı_rdığı _Birleş_{ik Krall}ı_k,

ABD, Kanada, İsveç, Almanya, Finlandiya ve Norveç’te ceza sitemine girmiş tutuklu ve hükümlülerde yapılan araştırmalarda açıkça gösterilmiştir. Young ve arkadaşları (2011)

cezaevlerine girmiş erişkin DEHB hastalarının serbest kalmadan önce yapılan tıbbi ve

davranış _{tedavilerinin toplumsal güvenlik ve suç oran}ı_nı_{n dü}ş_{ürülmesi aç}ı_sı_{ndan da}

önemini vurgulamış_lardı_r.

Çocuklarda ceza sorumluluğunun saptanmasında sadece akıl hastalığı ve zayıflığı

öl-çütlerine göre değerlendirilmeyip olgunlaşmanın da göz önüne alınması gerektiğinden,

yaş küçüklüğünde DEHB’nin dikkatten kaçmadığını sanıyorum. Bu tahminimi doğ

ru-layan bulgular Ayaz ve arkadaşları _{(2012) taraf}ı_{ndan bildirilmi}ş_{tir. Makale, DEHB’nin}

çocuk ve ergen psikiyatrisi birimlerinde değerlendirilen suç mağduru çocuk ve ergenler-de %11, suça sürüklenmişlerde %12 oranında rastlandığını bildirmektedir. DEHB’den

muzdarip çocuklarda genel nüfustan fazla davranım bozukluklarının görüldüğüne ilişkin

yazı_{n zengindir (Schetky ve Benedek 2002). Bu da gerek ceza sorumlulu}ğ_{u hakk}ı_nda

bilirkişilik yapı_{lan gerekse tutuklu ve hükümlü çocuk ve ergenlerde DEHB’nin}

aranma-sı _gerektiğ_{ini göstermektedir. Tutuklu ve hükümlü çocuk ve ergenlerde DEHB’nin}

özenle ayrıştırılması tedavinin başarışansının yüksek olması ve dolayısıyla suçun

tekrar-lamaması nedeniyle halk sağlığı açısından da değerli ve önemlidir (DePrato ve Hammer

2002).

Young’a (2009) göre genetik, cinsiyet farklı_lığı _{ve nörotransmitter çal}ış_maları_yla

el-de edilen verilerle biyolojik kökenleri gösterilmiş bir psikiyatrik hastalı_{k olan DEHB’de}

yargılamanın bozuk olmamasına karşın dikkatin eksik olması, tez canlılık, programlı

davranamama ve en önemlisi dürtüsellik nedeniyle: bu hastalığı olan kişilerin hastalığın

belirtilerine bağlı _{suçlarda ceza sorumlulu}ğ_{unun azalt}ı_lmış _olması _{gerekir. Psikiyatrist}

bilirkişiler giderek daha fazla azaltı_lmış _{ceza sorumlulu}ğ_{u önerdiklerinden Amerikan}

mahkemelerinde verilmiş çok sayı_{da örnek karar vard}ı_{r. Adli psikiyatri bilirki}ş_{ileri ceza}

davalarında suçun türü, hastalığın şiddeti, davranışla hastalığın bağlantısı, sanığın

Psikiyatride Güncel Yaklaşımlar - Current Approaches in Psychiatry

Batı_lı _yazı_{nda, adli psikiyatri bilirki}ş_{ilerinin tan}ı_yı _{giderek daha fazla dikkate ald}ığı

-nı, mahkemelerin DEHB’yi artık ceza sorumluluğunu etkileyen bir antite olarak

kabul-lendiğini ve adli psikiyatri kliniklerinin DEHB tedavisinde etkin rol üstlenmesini güçlü bir uyanış _{olarak tan}ı_mlandığı_{na ili}ş_{kin yay}ı_nları_{n son alt}ı _yı_{l içinde yer ald}ığı

görülmek-tedir (Young 2007, 2009, 2011; Retz ve Rösler 2009). Bu saptama bizim adli psikiyatri yazı_nı_mı_{zda tart}ışı_lmamış _olması_nı _anlayış_{la kar}şı_{lamak gerekti}ğ_{ini göstermektedir. Bu}

konuya dikkatlerin yoğunlaşması Amerika Birleşik Devletleri’nde anılan türde kararlara

öncülük eden Blackender olgusunun 2002’de karara bağlanmış olmasıyla başlamış ve

giderek ilgi toplamış_tı_{r (Young 2011). Young’un (2009) verdi}ğ_{i olgu örneklerinde;}

bilirkişinin yargı_cı_{n sorular}ı_nı _duruş_{ma s}ı_rası_{nda yan}ı_tlaması_{, tart}ışı_{lan konular}ı_{n sadece}

hastalığı_{n ve suçun do}ğ_ası _olmayı_{p ayn}ı _{zamanda san}ığı_{n tedaviden yararlanma olas}ı_lığı

ve sanığın toplum için tehlikeliliği gibi ayrıntıların araştırılarak bilirkişiden yanıt alındı

-ğı, tüm bu özellikler birlikte değerlendirilerek karar verildiği ve azaltılmış cezanın içinde

mutlaka terapi sürecinin yer aldığı _{görülmektedir.}

İlk bölümde anlatı_{lan ceza sorumlulu}ğ_{unun olmad}ığı _{durumlar için ki}ş_{ininin ak}ı_l

hastalığına bağlı yargılama ve ayırt etme yetilerinin bozulması gerektiğine ilişkin

M’Naghten ve Durham kurallarını anımsattıktan sonra; piromani, kleptomani ve

DEHB için azaltılmış ceza sorumluluğunun seçili olgularda önerilebileceği değ

erlen-dirmem bir çelişki gibi algı_{lanabilir. Oysa gerek TCK’n}ı_{n 32. maddesinin 2. f}ı_krası_nı_n

“suçlu değil hasta” kategorisini tanı_mlamaması_{, gerek ceza indiriminin önceki TCK’n}ı_n

47. maddesindeki ½ (azami) veya 1/3 (asgari) ceza indiriminin yeni yasayla 1/6’ya düşülmüş olması ve en önemlisi ceza süresinin tamamı veya bir kısmının tedavi

kuru-munda geçirme yolunun açı_lmış _olması _{nedenleriyle adli psikiyatri alan}ı_{na daha geni}ş

bir alan açmakta ve bu tartış_mayı _olanaklı _kı_lmaktadı_r.

Bundan sonra ülkemizde de adli psikiyatrik bilirkişilik ve hükümlü tedavilerinde DEHB’nin ilgi odağı olacağını sanıyorum. Ancak, TCK’nın 32. maddesinin 2. fı

kra-sında yer alan azaltılmış ceza süresinin bir kısmının yüksek güvenlikli sağlık

kurumla-rı_{nda geçirilmesinin uygulanabilmesi için önce yatak say}ı_sı_nı_{n sorun olmad}ığı _bağı_msı_z

adli psikiyatri (yüksek güvenlikli sağlı_{k kurumu) kliniklerinin kurulmas}ı _{ve yeterli}

uz-man ve donanıma kavuşturulması gerekmektedir.

Suç tarihinde 12 yaşını doldurmamış çocuklara ceza verilmemektedir. Yaşı 12-15

arasında olanların ise gelişimi değerlendirilerek ceza sorumluluğu hakkında karar verilir.

Önceki yasalarda erişkinler için ceza ehliyeti, çocuklar için farik ve mümeyyizlik terim-leri kullanı_lmaktaydı_{. Dokuz y}ı_{l önce de}ğ_iş_{en ceza yasas}ı _{ile her iki grup için de ceza}

sorumluluğu kavramı kullanılmıştır. Çocuklarda DEHB varlığında, hem hastalığın

bilişsel işlevler üzerindeki etkisi hem de tez canlılık ve dürtü kontrol sorunları nedeniyle

ceza sorumlulukları_nı_{n, eskimesine kar}şı_{n hâlâ psikiyatristler ve hukukçular taraf}ı_ndan

yaygı_{n olarak kullan}ı_{lan farik ve mümeyyiz olmad}ığı _kanı_sı_nı _{bildirmek genellikle do}ğ_ru

olacaktı_{r. Çünkü ak}ı_{l hastal}ığı _sı_nı_fı _{içinde yer almamas}ı_{na kar}şı_{n suça sürüklenen}

çocukların gelişimini etkileyen, bozan, geciktiren tüm etmenler dikkate alınır. Sadece

zekâ düzeyi, gelişim gerilikleri ve psikotik bozukluklar değil; öğrenim durumu, ailenin koşulları_{, toplumsal etkenler, ya}ş_adığı _{çevrenin sosyal-ekonomik-kültürel özelliklerinin}

yanı _sı_{ra DEHB gibi geli}ş_{imini ve e}ğ_{itimini olumsuz etkileyen tüm pedagojik ve}

psiki-yatrik durumlar değerlendirilir. Çocuğun algı_{lama, yarg}ı_{lama, öngörme ve sonuçlar}ı

kestirme yetileri ister dikkat eksikliğinin isterse hiperaktivitenin baskın olduğu DEHB

Ceza Sorumlulu

ğ

uyla

İ

lgili TCK Maddeleri

Ya

ş

Küçüklü

ğ

ü

MADDE 31. - (1) Fiili işlediği sırada oniki yaşını doldurmamış olan çocukların ceza

sorumluluğu yoktur. Bu kişiler hakkında, ceza kovuşturması yapılamaz; ancak,

çocukla-ra özgü güvenlik tedbirleri uygulanabilir.

(2) Fiili işlediği sı_{rada on iki ya}şı_nı _doldurmuş _{olup da on be}ş _yaşı_nı _doldurmamış

olanları_{n i}ş_lediğ_{i fiilin hukukî anlam ve sonuçlar}ı_nı _algı_layamaması _{veya davran}ış_ları_nı

yönlendirme yeteneğinin yeterince gelişmemiş olması hâlinde ceza sorumluluğu yoktur.

Ancak bu kişiler hakkında çocuklara özgü güvenlik tedbirlerine hükmolunur. İşlediği

fiili algı_{lama ve bu fiille ilgili olarak davran}ış_ları_nı _{yönlendirme yetene}ğ_{inin varl}ığı

hâlinde, bu kişiler hakkı_{nda suç, a}ğı_rlaş_tı_rı_lmış _{müebbet hapis cezas}ı_nı _gerektirdiğ_i

takdirde dokuz yıldan oniki yıla; müebbet hapis cezasını gerektirdiği takdirde yedi

yıldan dokuz yıla kadar hapis cezasına hükmolunur. Diğer cezaların üçte ikisi indirilir

ve bu hâlde her fiil için verilecek hapis cezası _altı _yı_{ldan fazla olamaz.}

(3) Fiili işlediği sı_{rada on be}ş _yaşı_nı _doldurmuş _{olup da on sekiz ya}şı_nı _doldurmamış

olan kişiler hakkı_{nda suç, a}ğı_rlaş_tı_rı_lmış _{müebbet hapis cezas}ı_nı _gerektirdiğ_{i takdirde on}

dört yıldan yirmi yıla; müebbet hapis cezasını gerektirdiği takdirde dokuz yıldan on iki

yıla kadar hapis cezasına hükmolunur. Diğer cezaların yarısı indirilir ve bu hâlde her fiil

için verilecek hapis cezası _{sekiz y}ı_{ldan fazla olamaz.}

Ak

ı

_{l Hastal}

ı

ğ

ı

MADDE 32. - (1) Akıl hastalığı nedeniyle, işlediği fiilin hukukî anlam ve sonuçlarını

algılayamayan veya bu fiille ilgili olarak davranışlarını yönlendirme yeteneği önemli

derecede azalmış _{olan ki}ş_{iye ceza verilmez. Ancak, bu ki}ş_{iler hakk}ı_{nda güvenlik}

tedbiri-ne hükmolunur.

(2) Birinci fı_{krada yaz}ı_lı _{derecede olmamakla birlikte i}ş_lediğ_{i fiille ilgili olarak}

dav-ranışlarını yönlendirme yeteneği azalmış olan kişiye, ağırlaştırılmış müebbet hapis cezası

yerine yirmi beş yıl, müebbet hapis cezası yerine yirmi yıl hapis cezası verilir. Diğer

hâllerde verilecek ceza, altı_{da birden fazla olmamak üzere indirilebilir. Mahkûm olunan}

ceza, süresi aynı _{olmak ko}ş_{uluyla, k}ı_{smen veya tamamen, ak}ı_{l hastalar}ı_{na özgü güvenlik}

tedbiri olarak da uygulanabilir.

Dürtü Kontrol Bozukluklar

ı

nda Hukuken K

ı

s

ı

tlanma

Türk Medeni Kanunu (TMK) kısıtlamayı gerektiren durumları dört başlık altında

toplar. Bunlardan biri akıl hastalığı, diğeri hapis cezası alınması ve bir diğeri kişinin

isteğine bağlı _{olarak ya}ş_lı_lı_{k, a}ğı_{r hastal}ı_{k, deneyimsizlik nedenleriyledir.}

Yukarı_{daki ceza sorumlulu}ğ_{uyla ilgili bölümde ayr}ı_ntı_lı _{olarak anlat}ı_ldığı _üzere;

dür-tü kontrol bozuklukları yasalarımızın tanımladığı çerçeve içindeki psikozlar ve zeka

gerilikleri, demanslar vb. bilişsel bozukluklar kategorileri içinde olmadıklarından TMK

405. maddesinde yer alan, akı_{l hastal}ığı _{nedeniyle k}ı_sı_tlanmaları _{söz konusu de}ğ_ildir

(Can ve ark. 2006, Soysal 2012). Batı_lı _{adli psikiyatri literatüründe yasal veya zihinsel}

yeterlilik (legal competency– mental competency) diye adlandırılan, bizdeki yasal

ter-minolojide fiil ehliyeti diye tanımlanan zihinsel fakülteler; anlama, bilme, ayırt etme,

Psikiyatride Güncel Yaklaşımlar - Current Approaches in Psychiatry

sonuçlara ulaşabilmektir. Sayı_{lan bu yetilerin dürtü kontrol bozukluklar}ı_{nda bozulmas}ı

beklenmez (Sabatino ve Basinger 2000, Puri ve ark. 2006).

TMK’da akıl hastalığı dışında kısıtlamayı gerektiren üç durum tanımlanır:

1. Bir yı_lı _aş_{an özgürlü}ğ_{ü ba}ğ_layı_cı _{ceza alanlar.}

2. Yaşlı_lı_{k, deneyimsizlik, a}ğı_{r hastal}ı_{k ve sakatl}ı_{k nedeniyle i}ş_{lerini yönetemeyen}

ve vesayet altı_{na al}ı_nmayı _{kendi isteyen ki}ş_iler.

3. Savurganlığı, alkol veya uyuşturucu madde bağımlılığı, kötü yaşama tarzı veya

mal varlığını kötü yönettiğinden kendisini veya ailesini darlığa düşürme

tehli-kesine yol açan ya da başkaları_nı_{n güvenli}ğ_{ini tehlikeye dü}ş_{üren erginler.}

Dürtü kontrolünde bozulma olan kişilerin bu başlı_{k alt}ı_{nda yer alan tan}ı_ları _anı

msa-dığı_mı_{zda; bir y}ı_lı _aş_kı_{n hapis cezas}ı_nı _{almaya aral}ı_klı _patlayı_cı _{bozukluk, piromani ve}

kleptomani neden olabilir. Bu kısıtlama hüküm kesinleşince vesayet makamları tarafı

n-dan yerine getirilir, psikiyatrik bilirkişiliğe gereksinim duyulmaz. Benzer şekilde DEHB’nin neden olduğu dürtüsellik ve antisosyal davranış_{lar da hastalar}ı_{n k}ı_sı

tlanma-ları _{sonucunu do}ğ_urabilir.

TMK’nın 406. maddesinde sayılan vesayet nedenlerinden; savurganlık, kötü yaşama

tarzı, mal varlığını kötü yönetme nedeniyle kendisini ve ailesini zora düşürmeye;

patolo-jik kumar, alışveriş bağımlılığı ve seks bağımlılığı neden olabilir. Bu gerekçelerle açılan

davalarda yargı_{çlar ki}ş_{i hakk}ı_{nda psikiyatrik bilirki}ş_{ilik isteyebilmektedir. Psikiyatriste}

düşen bu bozuklukları_{n olup olmad}ığı_nı_{n saptanmas}ı_dı_{r. Alkol ve madde ba}ğı_mlı_lığı

gibi kumar, alışveriş ve seks bağımlılığında da davalıların kısıtlanması söz konusu

oldu-ğundan yardım istemek üzere başvuran hastalar gibi samimi davranmaları beklenmez.

Olgular sorunları_nı _{minimize etmeye e}ğ_{ilimlidirler ve hekimi yan}ı_{ltma çabalar}ı

(disimü-lasyon) vardı_{r (Dokuz 1966, Soysal 2012). Bu nedenle ak}ı_{l hastal}ığı_{na ba}ğ_lı _vesayet

incelemelerinin çoğunda ihtiyaç duyulmayan dava dosyası _{incelenmesi bu grupta}

gerek-lidir. Dosyada kişinin seks, kumar veya alışveriş bağımlılığını gösteren somut kanıt ve

ifadeler yetersizse kişi hakkında sosyal inceleme yaptırılır ve yargıca yazılan yazıyla

kişinin aile üyeleri ve tanı_yanları_{n bilgisine ba}ş_{vurulur. Bu incelemeyle: örne}ğ_{in hafta}

sonları _{5-10 liral}ı_{k at yar}ışı _{oyunu oynad}ığı_nı _{söyleyen adam}ı_{n e}ş_{i on binlerce liral}ı_k

bahis sitesi borcu dökümü getirebilir. Tamam’ın (2009) belirttiği gibi çoğunlukla kadı

n-larda ve daha çok kıyafet ve süs eşyaları almak şeklinde ortaya çıkan, alışveriş bağımlılı

-ğında aylık birkaç yüz liralık giyim masrafı olduğunu anlatan kadının eşi de aylık

gelir-lerini aşan giyim ve kozmetik ürün faturaları_nı _{gösterebilir. Seks ba}ğı_mlı_lığı_nı_{n neden}

olduğu kötü yaşama tarzı _{gerekçesiyle k}ı_sı_{tlanma davas}ı _{günlük pratikte kar}şı_laşı_{lan bir}

durum değildir ancak teoride mümkündür. Bu olgularda da hastanın anlatımlarından

çok dosya içeri ve eş ifadeleri yol gösterici olacaktır.

Psikiyatrik bilirkişilikte, dürtü kontrol bozukluğu olguları_nı_{n raporlar}ı_nı_{n sa}ğ_lı_k

ku-rulu raporu haline getirilmesi akı_{l hastal}ı_kları_{nda oldu}ğ_{u gibi ko}ş_{ul de}ğ_{ildir. Hekime}

düşen bozukluğu belirtmektir. Bu tanı_nı_{n vesayeti gerektirdi}ğ_{ini veya gerektirmedi}ğ_ine

karar vermek durumunda değildir. Zaten hekim bu konudaki kanısını belirtse de, yargıç

yasal zorunluluk olarak kişiyi dinledikten sonra kararı kendisi verecektir.

Hukuken K

ı

s

ı

tlamayla ilgili TMK Maddeleri

B. K

ı

_s

ı

_tlama

Madde 405.- Akı_{l hastal}ığı _{veya ak}ı_{l zay}ı_flığı _{sebebiyle i}ş_{lerini göremeyen veya}

ko-runması ve bakımı için kendisine sürekli yardım gereken ya da başkalarının güvenliğini

tehlikeye sokan her ergin kısıtlanır.

Görevlerini yaparlarken vesayet altı_{na al}ı_nmayı _{gerekli k}ı_{lan bir durumun varl}ığı_nı

öğrenen idarî makamlar, noterler ve mahkemeler, bu durumu hemen yetkili vesayet makamı_{na bildirmek zorundad}ı_rlar.

II. Savurganlık, alkol veya uyuşturucu madde bağımlılığı, kötü yaşama tarzı, kötü

yönetim

Madde 406.- Savurganlığı_{, alkol veya uyu}ş_{turucu madde ba}ğı_mlı_lığı_{, kötü ya}ş_ama

tarzı _{veya mal varl}ığı_nı _{kötü yönetmesi sebebiyle kendisini veya ailesini darl}ı_{k veya}

yoksulluğa düşürme tehlikesine yol açan ve bu yüzden devamlı _{korunmaya ve bak}ı_ma

muhtaç olan ya da başkalarının güvenliğini tehdit eden her ergin kısıtlanır.

III. Özgürlüğü bağlayıcı ceza

Madde 407.- Bir yı_{l veya daha uzun süreli özgürlü}ğ_{ü ba}ğ_layı_cı _{bir cezaya mahkûm}

olan her ergin kı_sı_tlanı_r.

Cezayı yerine getirmekle görevli makam, böyle bir hükümlünün cezasını çekmeye

başladığını, kendisine vasi atanmak üzere hemen yetkili vesayet makamına bildirmekle

yükümlüdür. IV. İstek üzerine

Madde 408.- Yaşlı_lığı_{, sakatl}ığı_{, deneyimsizli}ğ_{i veya a}ğı_{r hastal}ığı _{sebebiyle i}ş_lerini

gerektiği gibi yönetemediğini ispat eden her ergin kısıtlanmasını isteyebilir.

C. Usul

I. İlgilinin dinlenilmesi ve bilirkişi raporu

Madde 409.- Bir kimse dinlenilmeden savurganlığı_{, alkol veya uyu}ş_{turucu madde}

bağımlılığı, kötü yaşama tarzı, kötü yönetimi veya isteği sebebiyle kısıtlanamaz.

Akıl hastalığı veya akıl zayıflığı sebebiyle kısıtlamaya ancak resmî sağlık kurulu

ra-poru üzerine karar verilir. Hâkim, karar vermeden önce, kurul rara-porunu göz önünde tutarak kı_sı_tlanması _{istenen ki}ş_{iyi dinleyebilir.}

Bo

ş

anma Nedeni Olarak Dürtü Kontrol Bozukluklar

ı

Medeni Kanun akı_{l hastal}ığı_nı _{iki ko}ş_{ulla bo}ş_{anma nedeni sayar: E}ş_{lerden birinin ak}ı_l

hastalığı diğeri için yaşamı çekilmez kılarsa, sağlık kurulu raporuyla hastalığın iyileş

me-yecek doğada olduğunun saptanması hâlinde boşanma gerçekleşir.

TMK’da akı_{l hastal}ığı _dışı_{nda bo}ş_{anma gerekçesi olarak yer alan maddeler} ş

unlar-dı_{r: a) Zina. b) Hayata kast, pek kötü ve onur k}ı_rı_cı _davranış_{. c) Suç i}ş_{leme ve}

haysiyet-siz hayat sürme. d) Terk. e) Evlilik birliğinin sarsı_lması_.

Adli psikiyatri birimlerine, dürtü kontrol bozukluğu nedeniyle boşanmanın gerekip

gerekmediğine ilişkin davalar geldiğinde, konuyla ilgili fikir yürütmek ve öngörüde bulunmak için hastalı_kları_{n evlili}ğ_{e etkisi ak}ı_{l hastal}ığı _dışı_{ndaki gerekçelere bakmakta}

yarar var:

Kompulsif seks bağımlılarına eşleri tarafından, zina veya haysiyetsiz hayat sürme

ge-rekçesiyle açılan boşanma davasında kişinin kendisini hastalıkla savunması olasılık

içindedir. Bu durumda psikiyatriste gelen olgunun anı_{lan hastal}ığı _{saptansa da, hastal}ı_k

akı_{l hastal}ığı _{olarak tan}ı_mlanamayacağı _{için bo}ş_{anma gerekçesi de}ğ_iş_meyecektir.

bo-Psikiyatride Güncel Yaklaşımlar - Current Approaches in Psychiatry

zuklukta suç işleme boşanma nedeni sayı_lacaktı_{r. Aral}ı_klı _patlayı_cı _{bozuklukta, e}ş_{e kar}şı

saldırganlık varsa eşe kötü davranma nedeniyle boşanma gerekçesi olacaktır.

Diğer başlıklar altında belirtildiği gibi psikiyatrik sınıflandırmada yer alan her

bo-zukluk veya rahatsı_zlığı_{n yasalarda yer alan ak}ı_{l hastal}ığı _tanı_mı_nı _karşı_lamadığı_ndan,

dürtü kontrol bozuklukları _olanları_{n bu madde kapsam}ı_{nda de}ğ_{erlendirilmeleri do}ğ_ru

olmayacaktı_r.

Sonuç

Dürtü kontrol bozuklukları hukuki açıdan birçok sorumluluk getiren önemli bir hastalık

grubudur. Bu bozuklukların doğru tanı alması hastaların yasalhaklarının değ

erlendiril-mesi ve uygun hukuki yaklaşı_mları_{n sergilenmesinin sa}ğ_lanması_{na önemli bir ba}ş_langı_ç

noktası _oluş_turacaktı_r.

Kaynaklar

Appelbaum PS (1989) Psychiatry and the law. In Review of Psychiatry 1989, Vol.8 (Eds JM Oldham, MB Riba):348-355. Washington: American Psychiatric Press.

Appelbaum PS, Gutheil TG (2006) Clinical Handbook of Psychiatry and Law. Philadelphia, Lippincott Williams & Wilkins. Asahi S, Okamoto Y, Okada G, Yamawaki S, Yokota N.. (2004) Negative correlation between right prefrontal activity during

response inhibition and impulsuviness: A fMRI study. Eur Arch Pscychiatr Clin Neurosci, 254: 245-251. Ayaz A, Ayaz B, Soylu N (2012) Çocuk ve ergen adli olgularda ruhsal değerlendirme. Klinik Psikiyatri Dergisi, 15:33-40. Bradford J, Booth B, Seto MC (2010) Forensic assessment of sex offenders. In The American Psychiatric Publishing Textbook of

Forensic Psychiatry. (Ed: RI Simon, LH Gold):373-395. Washington, American Psychiatric Publishing. Brook R, Dolan M, Coorey P (1996) Arson and epilepsy. Med Sci Law, 36:268-271.

Greenberg HR (2005) Impulse-control disorder not elsewhere classified. In Comprehensive Textbook of Psychiatry, 8th edition (Ed:BJ Sadock, V Sadock):2035-2054. New York, Lippincott Wiliams& Willkins.

Can Y, Sercan M, Saatçioğlu Ö, Soysal H, Uygur N (2006) Hukuki Ehliyeti Değerlendirme Formu (HEDEF) geçerlilik, güvenilirlik ve duyarlılığı. Klinik Psikiyatri Dergisi, 9:5-16.

Chris L. (1995) Forensic Psychiatry for Health Professionals. London, Chapman and Hall.

Çalıyurt O. (2009) Kleptomani. In Dürtü Kontrol Bozuklukları (Ed: L Tamam):209-238. Ankara, Hekimler Yayın Birliği.

Delisi M, Berg MT (2006) Exploring theoritical linkages between self-control theory and justice system processing. J Crim Justice, 34:153-163.

DePrato DK, Hammer JH (2002) Assessment and treatment of juvenile offenders. In Principles and Practice of Child and Adolescent Forensic Psychiatry (Eds DH Schetky, EP Benedek):267-278. Arlington, American Psychiatric Publishing. Dokuz Z (1966) Adli Psikiyatri: Akıl Hastalıkları ve Toksikomani Mevzuatımız. İstanbul, İstanbul Matbaası.

Drogowski M, Orlicki B, Dawidowski E (1966) Pyromania as a symptom of a psycho-organic syndrome in the course of temporal lobe epilepsy. Neurol Neurochir Psychiatr Pol; 16:1433-1434.

Giladi N, Weitzman N, Schreiber S, Shabtai H, Peretz C (2007) New onset eightened interest or drive for gambling, eating, shopping or sexual activity in patient with Parkinson’s disease: the role of dopamine agonist therapy and age at motor symptoms onset. J Psycopharmacol, 21:501-506.

Grant JE, Levire L (2005) Impulse control disorders in adult psychiatric inpatients. Am J Pscychiatry, 162:2184-2188

Hucker DJ (2013) Impulse control disorders. http://www.forensicpsychiatry.ca/impulse/overview.htm#distinguish adresinden 21.12.2013 tarihinde indirildi.

Kandemir F, Büken B, Büken E, Erkol Z (2014) Kleptomani (çalma deliği)’ye yol açan faktörler ve ceza sorumluluğu’nun değerlendirilmesi. Düzce Üniversitesi Sağlık Bilmleri Enstitüsü Dergisi, 4(2):21-24.

Kılınçaslan A (2010) Dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğunda yürütücü işlevler. Türkiye Klinikleri Pediatrik Bilimler Dergisi, 6(2):15-21.

Kessler RC, Adler L, Ames M, Demler O, Faraone S, Hiripi E et al. (2005) The World Health Organization Adult ADHD Self-Report Scale (ASRS): a short screening scale for use in the general population. Psychol Med 35:245-256.

Öncü F, Sercan M. (2007) Ceza hukukunda adli psikiyatri. In Adli Psikiyatri Uygulama Kılavuzu. (Ed. M Sercan):33-50. Ankara, Türkiye Psikiyatri Derneği.

Öncü F, Türkcan S, Canbek Ö, Yeşilbursa D, Uygur N (2009) Fetishism and kleptomania: a case report in forensic psychiatry. Nöropsikiyatri Arşivi, 46:125-128.

Özen M, Yeşilbursa D (2011) Adli psikiyatride travmatik beyin hasarının değerlendirilmesi. Psikiyatride Güncel, 1(1):57-62. Özerden M (2012) İdiopatik Parkinson hastalarında dopamin disregülasyon sendromu, dürtüsellik ve dürtü kontrol bozukluğu

(Uzmanlık tezi). İstanbul, İstanbul Üniversitesi.

Pobocha J. (2012) Impulse control disorders in forensic psychiatry. Sveikatos Mokslai, 22:114-118. Puri BK, Brown RA, McKee HJi Treaseden I (2005) Mental Health Law: A Practical Guide. London, CRC Press.

Retz W, Rösler M (2009), The relation of ADHD and violent aggression: What can we learn from epidemiological and genetic studies? Int J Law Psychiatry, 32:235-243.

Sabatino C, Basinger SL (2000) Competency: reforming our legal fictions. J Ment Health Aging, 6:119-144. Saha A (2010) A case of intermittent explosive disorder. Indian J Psychiatry, 19:55-57.

Schetky DH (2002) Risk assessment of violence in youths. In Principles and Practice of Child and Adolescent Forensic Psychiatry (Eds DH Schetky, EP Benedek):231-246. Arlington, American Psychiatric Publishing.

Sercan M (2007) Yurttaşlık hukukunda adli psikiyatri. In Adli Psikiyatri Uygulama Kılavuzu (Ed. M Sercan):80-88. Ankara, Türkiye Psikiyatri Derneği.

Soysal H (2005) Adli Psikiyatri El Kitabı. İstanbul, Romans Yayınları. Soysal H (2012) Adli Psikiyatri Güncellenmiş Basım. İstanbul, Özgür Yayınları.

Sjöwal D, Roth S, Lindqvis S, Thorell LB (2013) Multiple deficits in ADHD: executive dysfunction, delay aversion, reaction time variability, and emotional deficits. J Child Psychol Psychiatry, 54:619–627.

Tamam L (2009) Piromani. In Dürtü Kontrol Bozuklukları (Ed: L Tamam):67-114. Ankara, Hekimler Yayın Birliği.

Tamam L (2009) Aralıklı Patlayıcı Bozukluk. In Dürtü Kontrol Bozuklukları (Ed: L Tamam):115-156. Ankara, Hekimler Yayın Birliği. Tamam L (2009) Kompulsif Satın Alma. In Dürtü Kontrol Bozuklukları (Ed: L Tamam):403-426. Ankara, Hekimler Yayın Birliği. Thienhaus OJ (2007) Intermittent explosive disorder and the like: overappreciated? http://www.psychiatictimes.com/articles/

intermittent-explosive-disorder-and-overappreciated adresinden 01.01.2014 tarihinde indirildi.

Voigt CJ, Heisel DE, Benedek EP (2002) State-of-mind assessments: competency and criminal responsibility. In Principles and Practice of Child and Adolescent Forensic Psychiatry (Eds DH Schetky, EP Benedek):297-306. Arlington, American Psychiatric Publishing.

Young SJ (2007) Forensic aspects of ADHD. In Handbook of Attention Deficit Hyperactivity Disorder. (Eds. M Fitzgerald, M Bellgrove, M Gill):98-108. West Sussex, Wiley.

Young SJ (2009) Attention-deficit Hyperactivity Disorder In Forensic Neuropsychology in Practice: A Guide to Assessment and Legal Processes (Eds SJ Young, M Kopelman, G Gudjonsson):83-107. New York, Oxford University Press.

Young SJ, Adamou M, Bolea B, Gudjonsson G, Müller U, Pitts M et al. (2011) The identification and management of ADHD offenders within the criminal justice system: a consensus statement from the UK Adult ADHD Network and criminal justice agencies BMC Psychiatry, 11:32.

Hüseyin Soysal,Uzm.Dr., Serbest Hekim,İstanbul.

Yazışma Adresi/Correspondence: Hüseyin Soysal, İstanbul, Turkey. E-mail: hsoysal1@hotmail.com

Bu makale ile ilgili herhangi bir çıkar çatışması bildirilmemiştir · No conflict of interest is declared related to this article

Çevrimiçi adresi / Available online: www.cappsy.org/archives/vol7/no1/