The importance of former cistercian architectural objects in the contemporary landscape of the village of Owińska

(1)

Zeszyt 3

ISSN 1897-7820 http://www.npt.up-poznan.net Dział: Ogrodnictwo

AGNIESZKA TARGO SKA,BO ENA ŁUKASIK

Katedra Terenów Zieleni

Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu

ZNACZENIE POCYSTERSKICH OBIEKTÓW

ARCHITEKTONICZNYCH

WE WSPÓ

Ł

CZESNYM KRAJOBRAZIE OWI SK

Streszczenie. Zakon cysterski, mieszczący si od XIII do XVIII wieku w podpozna skich Owi -skach, przyczynił si znacznie do rozwoju zabudowy wsi. W pracy podj to badania mające na celu identyfikacj reliktów architektonicznych pochodzących z okresu działalno ci klasztoru. Okre lono rol , jaką pełnią te elementy we współczesnym krajobrazie Owi sk. Postuluje si obj cie ochroną konserwatorską wszystkich pozostało ci cysterskich oraz związanego z nimi krajobrazu kulturowego, w tym powiąza widokowych i panoram wraz z przedpolami.

Słowa kluczowe: krajobraz, Owi ska, cystersi, klasztor, opactwo, ko ciół, panorama, Wielkopolska

Wst

ę

p

Wie Owi ska zało ono na terasie Warty, pomi dzy doliną rzeki a wy ej poło o-nymi polami uprawo-nymi. We wczesnym redniowieczu Owi ska były osadą słu ebną dla dworu ksią cego. Wchodziły w skład opola1 chojnickiego, do którego nale ało obszerne terytorium poło one na lewym brzegu Warty i wąski pas ziemi na prawym brzegu (CHLEBOWSKI i IN. 1886). Owi ska były wsią owalnicową, o czym wiadczy charakterystyczny układ dro ny zachowany do dzi . Plac znajdujący si w centrum wsi (nawsie) był wydłu ony zgodnie z kierunkiem głównego ciągu komunikacyjnego, a przez jego rodek przepływała Struga Owi ska. Wła nie tutaj jedną ze swych siedzib zało ył zakon cysterski. e ski klasztor istniał w Owi skach od XIII do XIX wieku. Z okresu jego działalno ci pochodzi sporo ladów wiadczących o rozwoju zabudowy

1

(2)

Targońska A., Łukasik B., 2011. Znaczenie pocysterskich obiektów architektonicznych we współczesnym krajobra-zie Owińsk. Nauka Przyr. Technol. 5, 3, #25.

2

wsi. Nie zostały one do tej pory w pełni skatalogowane i obj te ochroną jako rozległy zespół architektoniczno-krajobrazowy wraz z powiązaniami widokowymi.

Materia

ł

i metody

Owi ska to wie poło ona nad Wartą 14 km na północ od Poznania. W 2003 roku miejscowo ć ta znalazła si na Europejskim Szlaku Cysterskim. Podj to badania mające na celu rozpoznanie elementów architektonicznych wprowadzonych do krajobrazu Owi sk w czasach, gdy były one własno cią klasztoru cysterskiego, czyli od 1242 roku a do drugiego rozbioru Polski. W tym celu przeprowadzono kwerend materiałów archiwalnych i literatury, a tak e ogólnie zinwentaryzowano obszar zabudowy centrum wsi. Wnioskowanie przeprowadzono na podstawie wyników bada własnych oraz po-równa z innymi zało eniami cysterskimi opisanymi w literaturze2. Ponadto okre lono rol , jaką pełnią architektoniczne relikty cysterskie we współczesnym krajobrazie Owi sk.

Wyniki i dyskusja

Rozwój cysterskiej fundacji klasztornej

Klasztor cysterek w Owi skach zało ono w 1242 roku. Intencją tej fundacji było utrwalenie zgody pomi dzy skłóconymi ksią tami wielkopolskimi Bolesławem Po-bo nym i jego bratem Przemysłem I z jednej strony a ksią tami ląskimi z drugiej (SKURATOWICZ 1992). Istnieją te przypuszczenia, e fundacja klasztoru miała być

votum za uchronienie Wielkopolski przed najazdem tatarskim. Cysterki przybyły z Trzebnicy 21 pa dziernika 1252 roku (Ł CKI 2003). W ciągu kolejnych wieków dobra

klasztorne cz sto zmieniały swoje granice, jednak Owi ska a do kasaty klasztoru po-zostały główną siedzibą zakonnic.

Dwa lata po dokonaniu drugiego rozbioru Polski rząd pruski przejął posiadło ci cy-sterskie i w 1797 roku sprzedał je berli skiemu bankierowi Zygmuntowi Ottonowi von Treskowowi. Od tej pory w budynkach klauzury mieszkało kilka mniszek ró nych re-guł. W 1834 roku król Fryderyk Wilhelm ΙΙΙ wydał dekret przeznaczający klasztor na Zakład dla Umysłowo Chorych. Ostatecznej likwidacji konwentu dokonano w 1835 roku (WYRWA i KUCHARSKI 1996).

Kościół klasztorny i budynki klauzury

Owi ski klasztor został zbudowany nad Wartą 14 km od centrum Poznania, przy wa nym szlaku komunikacyjnym3. Zespół architektoniczny wraz z ogrodem zlokalizo-wano nietypowo, bo w obr bie zabudowy wsi (rys. 1).

2

Cysterska reguła precyzowała sposób rozplanowania najwa niejszych budynków i innych cz ci składowych opactwa, dlatego, mimo braku wielu elementów in situ, o wyglądzie klasztoru w Owi skach mo na wnioskować poprzez analogi do innych siedzib konwentów cysterskich.

3

(3)

rednio ny okien. roma skic istniejąceg wzdłu dr pozostałyc

Około architekt J budow p cz ciowo ment i wzn

Około i ksi y (c przez Jani zamykał d w 1840 rok

Wewną rednim są alny. W X

kapliczkę

ogrodzono

4 Przeks pisze ŁU Y wy (...). Gł klasztorów i klauzury o

Rys. 1. Za skiego (op Fig. 1. The tercian mo

owieczny koś

Jego lokaliza ch i gotyckich go do dzi ( ogi wjazdowe ch redniowie

1700 roku po Jan Catenazzi powierzono P o strawione pr

niesiono skrzy 1700 roku wy czyli pó niejsz ia Catenazzieg dziedziniec wj

ku, czyli pi ć

ątrz czworobo

ąsiedztwie kla XVIII wieku na . Zespół zabu o murem.

ształcenia zabud YNIECKA (1998)

ównie jednak w cysterskich. N oraz na ich miej

abudowa Owi s racowanie włas e building struc nastery activity

ściół klasztor

acja była zgod h, wykorzystan (ANDERS 199 ej do Owi sk cznych zabud odj to budow

. W 1720 rok ompeo Ferrar rzez ogie . W ydło południow ybudowano d

zą plebani ). B go. Budynek, jazdowy od z

lat po ostatec oku budynków asztoru, na ws

a terenie ogro udowy klaszto

dowy klasztorne , „działania bud w baroku dokon Niejednokrotnie jscu wznoszono

sk w okresie dz sne)

cture of Owi sk y (the authors’ s

rny był jednon dna z obecną ne do budowy 97). wiątyni

od strony pó dowa klauzur nowego zes

ku klasztor ule riemu. W 17 W latach nast

we i zachodni

om duchowie

Był to obiekt zwrócony fa zachodu. Wyg cznej kasacie k w klasztornyc schód i połudn odu na wschód

ornej wraz z

ej w Owi skac dowlane były p nano gruntowne e prawie całko o monumentaln

ziałalno ci klasz

ka in the period study)

nawowy i prz

ą. wiadczą o y pó niejszeg a zamykała

łnocnej. Niez ry.

połu klasztor

egł zniszczeni 733 roku zabu

pnych odbud ie4 (ANDERS 1

e stwa przezn w stylu barok asadą w stron gląd ko cioła i

konwentu, prz h znajdował s nie od zabudo d od ko cioła w

ogrodami zgo

h nie były zjaw prowadzone w m

ej zmiany wygl owicie burzono ne zało enia”.

ztoru

cyster-d of the

Cis-zypuszczalnie o tym fragmen go ko cioła ba

o widokową nane jest rozp

rnego. Pracam u na skutek p udowania znó dowano zniszc

1997). naczony dla z kowym, zapro

ko cioła kla i pozostałych zedstawia rysu si wirydarz, a owa – ogród

wybudowano odnie z cyster

wiskiem odosob miejscu istnieją lądu niektórych o dotychczasow

pozbawio-nty murów arokowego,

ą biegnącą planowanie

mi kierował po aru. Od-ów zostały czony frag-zakonników ojektowany asztornego, budynków unek 2.

a w bezpo-

konwentu-barokową

rską regułą

(4)

Targońska A. zie Owińsk. N 4

Rys. Fig.

Kościół pa

Poniew wstała par obecny ko

cz ci naw kowej, bie przebudow ko cielecm

Zabudow

Zabudo ko cioła i dwa młyn

LIER 1887 torne, a w 2010). W browaru p nakazują d (SŁOWNIK

nia gospod

z ogrodam

, Łukasik B., 2011 Nauka Przyr. Techn

. 2. Klasztor po 2. The Cisterci

arafialny

wa w klaszto rafia skupiając

ościół p.w. św

wsia, tu za m egnącej wzdł wana (ANDER

mentarza para

a gospodarcz

ow gospodar budynku klau

ny – jeden w o 7). Dokumenty 1760 roku m Owi skach fu o rednio wia dzier awcy p

K... 2010). Na p

darcze zlokal

mi. Niestety, w

1. Znaczenie pocy nol. 5, 3, #25.

ocysterski w Ow ian convent in O

orze obowiązy ca wieckich w

w. Mikołaja (S murem klaszto u głównej d

S 1997). Doku afialnegoi dom za i usługowa

rczą klasztoró uzury. Wiadom obr bie zabudo

y archiwalne młynarz zobow unkcjonowały adczy archiwa obliskiego Ra planie katastr

lizowane na z wzmiankowany

ysterskich obiektów

wi skach w 184 Owi ska in 184

ywała cisła k wiernych. Prz SŁOWNIK... 20 ornym, tworzą drogi. W 168 kumenty archiw

mu plebana z

a

ów cysterskich mo, e ju w owa klasztor informują, e wiązał si wyb y olejarnia i b

alny kontrakt z adojewa prod ralnym z 1863 zachód i połud

y plan powsta

w architektoniczny

40 roku (KALEN 40 (KALENDARZ

klauzura, ju zed 1574 roki 010). Wybudo

ąc zamkni cie 86 roku wiąt walne inform z ogrodem (SŁ

h sytuowano z 1480 roku na rnych, drugi n e w 1628 roku budować nowy

browar (PISZ

z 1796 roku, n dukować piwo 3 roku (rys. 3)

dnie od budyn ał po ostateczn

ych we współczes

NDARZ... 1840) Z... 1840)

przed 1405 r em cysterki u owano go w po

e południowej tynia została ują o istnieniu

ŁOWNIK... 201

zazwyczaj na Strudze Owi na wschód od u istniały stod

y słodowiec (S

CZEK 1974). O na mocy które

o nie inne ni widoczne są nku klasztoru,

nej likwidacji

snym

krajobra-rokiem po-ufundowały

ołudniowej j osi

wido-cz ciowo u przy tym 10).

a zachód od i skiej były nich (C

AL-doły klasz-SŁOWNIK...

O istnieniu ego cysterki owi skie

(5)

a wi c nie nieco pó n Ponadt

szkoła kla

osobny do Stan zach

Współc wsi owalni si z obec

5 Nale y klasztory cy ŁU YNIECK nistracyjny. traki, gorze wieckie, cz wem zwierz

Rys. 3. dami na Fig. 3. the acc (PLAN..

e ma pewno c niej5.

to według zap

asztorna dla d

om (SŁOWNIK

howania zabu

cze nie w cen icowych. Jedn cnym przebie

y przypuszczać ysterskie prowa KA (1998), najw

. WYRWA (199 elnie, cegielnie, zapnicze, snyce ząt: owiec, kóz,

Zało enie kla a planie katastra

The spatial dev companying ga .. 1863)

ci, czy omawi

pisu z 1418 r dziewcząt. Z a

... 2010).

udowa i stru

trum Owi sk no z ramion ow

giem drogi w

ć, e zabudowa adziły działalno wa niejszymi bu

9) wymienia p , pracownie rze rskie, garbarsk , koni pociągow

asztorne wraz z alnym z 1863 r velopment of th ardens on a c

iane budynki

roku w Owi akt z 1628 rok

ktury przestr

mo na odnale walnicy oraz d wojewódzkiej

a gospodarczy oć rolniczą i p udynkami gospo ponadto piekarn

emie lnicze: st kie itp. Istniały wych, trzody ch

z towarzyszącym roku (PLAN... 18 he convent toget cadastral plan

były dziełem

skach funkcj ku wiadomo,

rzennej krajo

e ć układ dro drogi dojazdow

nr 169. Zach

ych w Owi sk produkcyjną na odarczymi były nie, browary, ku

olarnie, warszt tak e budynki hlewnej, wołów

mi ogro-863) ther with

of 1863

m cysterek, czy

onowały kar

e rektor szko

obrazu cyster

ny charaktery we cz ciowo howało si ta

kach było wi c a szeroką skal y spichlerz i bud

u nie, młyny w aty szewskie, t i zagrody zwią , krów i drobiu

zy powstały

rczma oraz oły posiadał

rskiego

ystyczny dla o pokrywają

ak e drugie

(6)

z ramion, pl. Przemy

Z okre dzące z X pleks klas i 2406). Bu adaptacje stałych po dla Dzieci budowa d

6 Budyn dla Umysło

choć nieco pr ysła (przeprow esu działalno c XVIII wieku (

sztorny ju w udynki te są w i przebudowy omieszczeniac i Niewidomyc dokonana prz

Rys. 4. In architekto stawie ma Fig. 4. A ements in map – MA

nek był kilkakro owo Chorych, a

rzekształcone p wadzoną w 200

ci zakonu zac z fragmentam

1932 roku z w dobrym stan y. Ko ciół kla ch swą siedzib

ch. Zachował zed 1838 rok

nwentaryzacja onicznych w O apy topograficzn

survey of pres n Owi ska (the APA... 2001, the

otnie adaptowan obecnie szkoła

przez budow 09 roku). Odpo chowały si ko mi murów rom został wpisany nie, choć now asztorny pełni

b ma Specja si tak e dom kiem nadała

zachowanych Owi skach (opra

nej – MAPA... 2 served former C e authors’ study e scale was chan

ny – kolejno m a dla niewidomy

w architektoniczny

klasztoru i m owiada mu prz o ciół i zabud ma skich i go y do rejestru y sposób u yt obecnie rol alny O rodek

m duchowie mu formy k

pocysterskich acowanie własn 2001, skala zmi Cistercian archi y based on a t nged)

mie ciła si tu pl ych dzieci.

ych we współczes

modernizacj n zebieg ul. Cyst dowania klauz otyckich) (rys zabytków (nr tkowania wym parafialnego, Szkolno-Wyc stwa z 1700 r lasycystyczn

elementów ne na pod-eniona) itectural el-topographic

lebania, kancela

snym

krajobra-nawierzchni terek. zury pocho-s. 4). Kom-nr rej. 2405

musił liczne , a w pozo-chowawczy

roku. Prze-ne6. Obiekt

(7)

został wpi gospodarc Ko ció Pomimo w ruin . W nego muru który otac Pozostałe prawdopod

Obecno obrazie Ow

Stan zach

Intensy ku, spowo Jedynie od krajobraz

7 Przypa jąc inne opa znaczenie. budynki, sz tylko ko cio

isany do rejest cze nie istnieją ół w. Mikoła e ju w 1960 Wokół ko cioł

u i ozdobna br czał ogrody k

mury klaszto dobnie zbudow

Rys. 5. Ko ció Fig. 5. St. Nich

o ć i rol poc wi sk syntety

howania dawn

ywny rozwój odował, e ws d strony zacho

pozostał w

adek klasztoru w actwa cysterski Ko cioły klasz zczególnie pod oły i niewielkie

tru zabytków

ą7

.

aja (rys. 5) na roku wpisano a i cmentarza rama. Zachow klasztorne. Ele rne to obiekty wane na wcze

ół p.w. w. Miko holas’ church in

cysterskich ob cznie uj to w

nych powiąza

zabudowy Ow spółcze nie ni

odniej, gdzie stanie wzgl d

w Owi skach n ie, „...wi kszo ztorne zostały p d koniec XIX w e fragmenty zab

pod nr. 1177

adal jest istot o go do rejest zachowały si wał si tak e n

ementy te są y z pierwszej e niejszym fun

ołaja w Owi sk n Owi ska (pho

biektów archit tabeli 1.

a widokowy

wi sk, trwają iemo liwe jes teren zdecydo dnie niezmie

nie jest odosobn ć obiektów kla przemianowane wieku, całkow budowa klaszto

w 1970 roku,

tnym element tru zabytków i spore fragm niewielki fragm

w bardzo zł połowy XIX ndamencie.

kach (fot. A. Ta oto by A. Targo

tektonicznych

ch

cy z przerwam t odtworzenie owanie obni

nionym. Pi k

niony. Jak pisze asztornych zmie e na parafialne wicie lub cz ci ornych czy gos

, natomiast za

tem krajobraz (nr rej. 2539/A menty barokow

ment barokow ym stanie tec X wieku (AND

argo ska) o ska)

we współcze

mi od ko ca X e dawnych pan

a si w kierun kny widok na

e WYRWA (199 eniła swoje pier lub katedry bis iowo rozebrano podarczych”.

abudowania

zu Owi sk. /A), popada wego cegla-wego muru,

chnicznym.

DERS 1997),

esnym

kraj-XVIII wie-noram wsi. nku Warty, a Owi ska

(8)

Tabela 1. Owi sk Table 1. Th Owi ska

Ko ciół pokl

Zabudowani

Barokowa ka

Ko ciół w.

Dom rektora

Karczma

Fragment mu

Mur otaczają

„+++” —

roztaczają w XIX w W Radoje Owi ska z wkrótce m jadąc poci około 2 km dowa oraz

Teren powstało szcz cie

Rys. 6. Pa Fig. 6. Th

Obecnoć cys

he visible remn

Relikty kompoz

lasztorny

ia klauzury wraz

apliczka

Mikołaja

a szkoły klasztorn

uru otaczającego

ący cmentarz prz

— element domin

cy si z miejs wieku docenili wie powstał p z dominującą ma zostać zabu

iągiem z Pozn m na wschód z drzewa i krze

w pobli u kla tu niewielkie zabudowania

anorama Owi s he panorama of

sterskich relikt

ants of Cisterci

zycji cysterskiej

z wirydarzem

nej

ogród konwentu

yko cielny

ujący, „+” — ele

scowo ci Rad i von Treskow pałac, z któreg

sylwetą ko c udowane. Frag

nania do Mur od centrum O ewy rosnące n asztoru od stro e osiedle blok

nie zamkn ły

sk do strony Ra f Owi ska – a vi

tów architekton

ian architectura

ualny

ement czytelny, „–

dojewo, zlokal wowie – ówc go okien mo cioła klasztorn

gment dawnej rowanej Go l Owi sk. Nieste na przedpolu.

ony północne ków mieszkal

ły historyczne

adojewa (fot. A iew from Radoj

w architektoniczny

nicznych we w

al relicts in the

Obecnoć we w

–” — brak eleme

lizowanej po d cze ni wła cic na było podz nego (rys. 6). j panoramy m liny. Lini ko ety, widok zak

ej został zabud lnych i towar ej osi widoko

. Targo ska) jewo (photo by

ych we współczes

współczesnym

contemporary l

współczesnym kra

+++

+

–

+

ntu.

drugiej stronie ciele obu mie iwiać rozległy Przedpole tej mo na tak e ob olejową przep

kłóca XX-wie

dowany. Mi d rzyszące im g wej – sylwet

y A. Targo ska)

snym

krajobra-krajobrazie

landscape of

ajobrazie

e rzeki, ju ejscowo ci. y widok na j panoramy bserwować, prowadzono eczna

zabu-dzy innymi gara e. Na t ko cioła,

(9)

a zwłaszcz trów, wje została zup obecnie je

Rys. 7. K go ska) Fig. 7. Th

Najwa jąca wzdłu zabudowan rzył si ki du y fragm

Podsumo

Działal Krajobraz ko ciół p.w nie nawars nu i jego d rycznego c rol domin obecno ć.

Walory konserwat czeniem je całej komp

za jego kopuł d ając do O pełnie zatarta st zasłoni ty p

Ko ciół klaszto

he monastery ch

niejszym cią u wschodniej nia i ogrody p ilka lat temu, ment XIX-wie

owanie

lno ć zakonu został uatrakc w. w. Mikoła stwiony. Relik du ych walora

centrum miejs nanty i dzi ki

y kulturowe d torskąwszystk

edynie cisłej pozycji krajob

ł i wie , nad Owi sk od stro . Ko ciół p.w przez budynek

rny stanowiący

hurch completin

ągiem widokow j granicy kom pocysterskie o gdy podczas ecznego muru

znacznie prz cyjniony przez aja. Współcze kty zało enia ach kulturowy scowo ci. Kla i zachowanej

dawnego opac

kich reliktów strefy ochron brazowej, dlat

dal mo na ob ony północne w. w. Mikołaj k poczty i zad

y zako czenie

ng the northern

wym wsi jest mpleksu klaszt oraz na ko ció s remontu dro ogrodzeniow

zyczyniła si d z klasztor z ko e nie Owi ska cysterskiego ych, jednocze asztor z wysok

osi widokow

ctwa w Owi s w cysterskich.

ny konserwat tego dodatkow

bserwować z o ej (rys. 7). Po a, stanowiący drzewienia.

północnej osi

view axis (pho

droga wojewó tornego. Rozt ół p.w. w. Mi ogi i budowy wego.

do rozwoju z o ciołem i prz a mają krajobr wiadczą o b nie nadal org ką wie ą i kop ej z du ej odl

kach zobowią Wpis do reje torskiej nie za wo powinno si

odległo ci kilk ołudniowa o y jej dawne za

widokowej (fo

oto by A. Targo

ódzka nr 169, acza si z nie ikołaja. Widok

chodnika zlik

abudowy w O zyległymi ogro raz kulturowy bogatej histori ganizują przest

pułą ko cioła w legło ci sygna

ązują do obj c stru zabytków agwarantuje z i podjąć dział

lku kilome-widokowa ako czenie,

ot. A.

Tar-o ska)

przebiega-ej widok na

k ten otwo-kwidowano

Owi skach. rodami oraz y historycz-ii tego tere-trze histo-wcią pełni alizuje swą

(10)

zmie-Targońska A., Łukasik B., 2011. Znaczenie pocysterskich obiektów architektonicznych we współczesnym krajobra-zie Owińsk. Nauka Przyr. Technol. 5, 3, #25.

10

rzające do ochrony otoczenia zabytkowych budynków i związanego z nim krajobrazu kulturowego, w tym powiąza widokowych i panoram wraz z przedpolami.

Literatura

ANDERS P., 1997. Puszcza Zielonka. Wielkopolska Biblioteka Krajoznawcza. WBP, Pozna . BRZUSTOWICZ G., 2007. Cysterski wiat Nowej Marchii i Ksi stwa Pomorskiego. Regionalne

Towarzystwo Historyczne Ziemi Choszcze skiej, Choszczno. [http://rthzch.zschoszczno.pl/ news.php?id=124].

BURSZTA J., 1958. Od osady słowia skiej do wsi współczesnej, o tworzeniu si krajobrazu osad-niczego ziem polskich i rozplanowa wsi. Ossolineum, Wrocław.

CALLIER E., 1887. Powiat pozna ski pod wzgl dem dziejowym z zastosowaniem do topografii współczesnej. Odbitka z Dziennika Pozna skiego, Pozna .

CHLEBOWSKI B., WALEWSKI W., SULIMIERSKI F., 1886. Słownik geograficzny Królestwa Polskie-go i innych krajów słowia skich. T. 7, Wiek, Warszawa.

KALENDARZ Polski, Ruski, Astronomiczno-Gospodarski i Domowy na rok pa ski 1841 który jest rokiem zwyczajnym mającym dni 365 / na sposób F. X. Ryszkowskiego F. i M. Doktora na Południk Krakowski wyrachowany. 1840. Nakładem i Drukiem Józefa Czecha, Kraków. Ł CKI W., 2003. Wielkopolska. Przewodnik po miejscach ładnych i ciekawych. Kurpisz, Pozna . ŁU YNIECKA E., 1998. Architektura klasztorów cysterskich na ląsku. Ksi garnia w. Wojciecha,

Pozna .

MAPA topograficzna Polski. Skala 1:10 000. 2001. Główny Geodeta Kraju, Warszawa. PISZCZEK T., 1974. Owi ska – dzieje. [http://www.niewidomi.org.pl/h-dzieje_ow.htm].

PLAN katastralny z 1863 roku. 2863. [z zasobów Wojewódzkiego Archiwum Pa stwowego w Poznaniu].

SKURATOWICZ J., 1992. Dwory i pałace w Wielkim Ksi stwie Pozna skim. Eco, Mi dzychód. SŁOWNIK historyczno-geograficzny ziem polskich w redniowieczu. Edycja elektroniczna. 2010.

Red. ogólna T. Jurek. Opracowanie informatyczne S. Prinke. Instytut Historii PAN, Warsza-wa. [http://www.slownik.ihpan.edu.pl/index.php].

W DZKI A., 1955. Radzim – zapomniany gród kasztela ski nad Wartą. Przegl. Zach. 11, 3/4: 565- -583.

WYRWA A., 1999. Opactwa cysterskie na Pomorzu. Zarys dziejów i kultury. Ksi garnia w. Woj-ciecha, Pozna .

WYRWA A., KUCHARSKI B., 1996. Szlak cysterski w Wielkopolsce. Wielkopolska Biblioteka Krajoznawcza. WBP, Pozna .

THE IMPORTANCE OF FORMER CISTERCIAN ARCHITECTURAL OBJECTS IN THE CONTEMPORARY LANDSCAPE OF THE VILLAGE OF OWI SKA

(11)

all the remnants of former Cistercian objects with conservation protection together with the relat-ed cultural landscape, including view associations and panoramas with foregrounds.

Key words: landscape, Owi ska, the Cistercian order, convent, abbey, church, panorama, Wielkopolska

Adres do korespondencji – Corresponding address:

Agnieszka Targońska, Katedra Terenów Zieleni, Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu, ul. Dą -browskiego 159, 60-594 Poznań, Poland, e-mail: ktzagac@up.poznan.pl

Zaakceptowano do druku – Accepted for print: 6.04.2011

Do cytowania – For citation: