Hai mặt của đòn bẩy tài chính
TTCK trong những phiên đầu tháng 10 này đã liên tục giảm điểm với mức giảm khá mạnh. Nhiều lý do đã được đưa ra, trong đó không ít ý kiến cho rằng do hệ lụy của việc nhà đầu tư (NĐT) đã sử dụng đòn bẩy tài chính là vốn vay cầm cố chứng khoán (CK) quá nhiều.
Từ làm tăng lợi nhuận...
Trong vòng 4 tháng qua, TTCK đã có bước tăng trưởng khá ngoạn mục. Khi đó, các ngân hàng đã mở lại dịch vụ cho NĐT vay cầm cố CK thông qua công ty chứng khoán (CTCK). Tỷ lệ cho vay cầm cố CK từ 20 - 50% thị giá với lãi suất khoảng 10,5 - 13%/năm. Dù số lượng các mã CK được chấp nhận cho cầm cố chỉ khoảng 40% số CK đang niêm yết trên cả hai sàn nhưng số lượng tiền cho vay ước tính cũng không nhỏ.
Bên cạnh đó, việc cho ứng trước tiền bán CK cũng được thực hiện ngay tức thì và hầu như 100% NĐT đều sử dụng dịch vụ này. Việc ngân hàng mở lại dịch vụ vốn đã bị siết chặt trước đó khiến nhiều NĐT nhận định lý giải rằng tính thanh khoản trên thị trường tăng cao đột biến với giá trị giao dịch khoảng 4.000 - 5.000 tỉ đồng/phiên là nhờ tiền vay của ngân hàng. Điều này không sai, nhưng cũng chưa hẳn chính xác. Bởi trong thời gian trên, số lượng CK mới lên sàn cũng khá nhiều với hàng trăm triệu CP.
Số lượng NĐT mới là cổ đông các công ty này tham gia vào thị trường rất lớn. Hơn nữa, việc áp dụng đòn bẩy tài chính cho NĐT là một trong những hoạt động của các CTCK để đáp ứng nhu cầu thực tế của khách hàng, thúc đẩy thị trường tăng trưởng. Theo chị Vũ - một NĐT có tài khoản tại BVSC chi nhánh TP.HCM - dù chị cũng ít đi vay cầm cố CK nhưng từ tháng 8 chị cũng đã sử dụng dịch vụ này khi thấy nhiều mã CK liên tục tăng. "Mình chỉ có 100 triệu nhưng sau khi vay thì được mua lên đến 150 triệu.
Với tỷ lệ sinh lời khoảng 20%, số vốn vay này giúp mình tăng thêm lợi nhuận được khoảng 10 triệu đồng mỗi tháng trong khi chỉ phải trả lãi vay chưa tới 1 triệu đồng trong vòng 1 tháng. Vì vậy tôi thấy dịch vụ này rất cần thiết", chị Vũ nói. Nhiều CTCK cho rằng nhu cầu vay của NĐT khi thị trường tăng trưởng vừa qua rất lớn. Để không mất khách hàng thì công ty phải cố gắng tìm ngân hàng đối tác để đáp ứng dịch vụ này mặc dù những rủi ro cho ngân hàng và công ty cũng có.
...đến "tội đồ"
Đòn bẩy tài chính sẽ làm gia tăng mức lợi nhuận cho NĐT theo cấp số cộng nhưng cũng làm gia tăng rủi ro theo cấp số nhân. Thông thường, theo các CTCK, khi giá CK giảm xuống 20% so với thị giá khi ký hợp đồng cho vay thì NĐT phải đóng thêm tiền. Nếu không thì CTCK phải bán ra số CK được cầm cố để thu hồi lại số tiền đã cho vay. Đây chính là rủi ro đầu tiên mà các NĐT phải đối diện. Khi VN-Index đang xoay quanh mức 570 - 580 điểm, nhiều CTCK đã cảnh báo cho các NĐT muốn sử dụng vốn vay.
Tuy nhiên, theo ông Nguyễn Hoàng Long - quyền Tổng giám đốc CTCK Âu Việt - chỉ có một số ít NĐT là nghe theo lời cảnh báo này. Vì vậy khi thị trường giảm mạnh, việc bán tháo nhiều CP trong các phiên giao dịch vừa qua để thanh toán tiền vay cầm cố CK là điều không tránh khỏi. Thế nhưng, theo ông Long thì đòn bẩy tài chính chỉ là một yếu tố "đổ thêm dầu vào lửa" khiến nhiều NĐT muốn bán ra CK nhiều hơn, những nguyên nhân chính dẫn đến việc điều chỉnh của thị trường thì sẽ tùy thuộc vào từng giai đoạn cụ thể. Ví dụ đợt điều chỉnh mới đây là do sự tăng trưởng quá nhanh của thị trường trong khi sự phục hồi của nền kinh tế chưa diễn ra như mức kỳ vọng. Kết quả kinh doanh của nhiều công ty niêm yết trong quý 3 cao hơn hai quý đầu năm nhưng cũng đã phản ánh hết vào giá CK và có thể giá CP sẽ khó tăng nữa... Chuyên gia chứng khoán Lê Đạt Chí cũng cho rằng việc giảm điểm của thị trường chứng khoán nhiều nước trong suốt tuần qua cũng tác động đến tâm lý NĐT.
Hơn nữa, không có thị trường nào tăng hoài trong khi thật sự vẫn chưa có yếu tố hỗ trợ mạnh trong thời điểm hiện tại. Do đó khi sử dụng đòn bẩy tài chính, NĐT phải biết sức chịu đựng rủi ro của mình đến đâu khi biến động trên thị trường không như dự đoán. Hơn nữa, các NĐT cũng phải tập làm quen với những rủi ro cao hơn khi thị trường áp dụng các nghiệp vụ mới trong thời gian tới như giao dịch ký quỹ, repo CK...
Không còn kỳ vọng quá nhiều vào những vụ mua bán “vốn nhỏ, lãi to”, nhà đầu tư đã tỏ ra cẩn trọng và hiểu biết hơn khi thực hiện các giao dịch ký quỹ.
Thị trường chứng khoán Việt Nam trong 3 tháng đầu năm diễn biến tương đối khả quan khi Vn-Index xác lập được 2 “đỉnh sóng” 534,46 và 531,86 điểm vào ngày 6/1 và 15/1. Xen kẽ hai lần tăng điểm mạnh này còn có 5 - 7 con sóng nhỏ hơn, tạo ra cho thị trường không ít diễn biến bất ngờ.
Nhu cầu đón sóng, cộng với tâm lý lạc quan của nhà đầu tư đối với triển vọng của thị trường đã kích thích nhiều công ty chứng khoán mở rộng các dịch vụ giao dịch ký quỹ (còn gọi là đòn bẩy tài chính, giao dịch bảo chứng...) để thỏa mãn nhu cầu của không ít khách hàng.
Khác với giao dịch thông thường (mua chứng khoán bằng 100% vốn tự có), khi sử dụng đòn bẩy tài chính, nhà đầu tư chỉ phải bỏ một phần tiền, phần còn lại được công ty chứng khoán cho vay. Khách hàng sẽ dùng chính chứng khoán là tài sản đảm bảo. Trong trường hợp giá chứng khoán thế chấp xuống thấp, khiến tỷ lệ ký quỹ giảm xuống dưới mức quy ước của hai bên, nhà đầu tư sẽ phải nộp thêm tiền cho đủ tỷ lệ ban đầu hoặc công ty được phép bán bớt chứng khoán để thu hồi vốn. Trường hợp xấu nhất, tài khoản của nhà đầu tư có thể bị phong tỏa để xử lý nợ.
Mặc dù quy định về giao dịch ký quỹ vẫn chưa được Bộ Tài chính và Ủy ban Chứng khoán (SSC) ban hành nhưng lâu nay, quyền lợi sử dụng đòn bẩy tài chính vẫn được coi là một trong những điều kiện đương nhiên khi công ty chứng khoán muốn thu hút nhà đầu tư “VIP” mở tài khoản.
Để làm được điều này, không ít công ty đã phải “lách luật” bằng cách phối hợp với ngân hàng, tổ chức tín dụng để thực hiện nghiệp vụ cho vay, hoặc ký hợp đồng hợp tác đầu tư với khách hàng… Việc sử dụng đòn bẩy tài chính đã trở nên phổ biến tới mức nhiều ý kiến cho rằng đây là động lực chủ yếu giúp chứng khoán Việt Nam tăng trưởng trong giai đoạn giữa năm 2009.
Đến cuối năm ngoái, khi thị trường diễn biến kém lạc quan, tín dụng từ ngân hàng bị thắt chặt thì việc sử dụng đòn bẩy tài chính cũng có dấu hiệu thu hẹp. Tuy vậy, đến đầu năm nay, đặc biệt là trong giai đoạn sau Tết Nguyên đán, khi dòng tiền đổ vào chứng khoán đã dồi dào hơn, tâm lý nhà đầu tư trở nên vững vàng thì các giao dịch ký quỹ lại phát triển trở lại.
Công ty chứng khoán Gia Quyền vừa thông báo về dịch vụ cầm cố chứng khoán tại ngân hàng Eximbank. Mức cho vay là 30% giá trị chứng khoán cầm cố, lãi suất 1,5% một tháng, thời hạn tối đa 13 tháng. Mỗi cá nhân được vay tối thiểu là 50 triệu đồng, tối đa là 1 tỷ đồng.
Mức đòn bẩy nói trên không phải là quá “mạnh” so với mặt bằng thị trường hiện nay. Trưởng bộ phận giao dịch của một công ty chứng khoán lớn tại Hà Nội cho biết khách hàng với tài khoản có số dư 400 - 800 triệu trong tài khoản có thể sử dụng đòn bẩy tài chính lên tới 200% (được vay thêm gấp đôi số tiền đang có). Tuy nhiên, đây vẫn chưa phải là con số cao nhất.
Có những công ty chứng khoán chỉ cần khách hàng ký quỹ 20%, còn lại được phép vay từ ngân hàng mà công ty này trực thuộc. Mức đòn bẩy như vậy đã lên tới 400%. Tuy vậy, số lượng các đòn bẩy này không nhiều và chỉ áp dụng cho số lượng khách hàng hạn chế..." Theo đánh giá của một số chuyên gia trong lĩnh vực chứng khoán, đưa ra các đòn bẩy có sức bật lớn đa số là các công ty chứng khoán mới thành lập, có thị phần môi giới nhỏ, chạy theo doanh số và trên hết là liều lĩnh, ít quản trị rủi ro.
“Phần rủi ro lớn hơn khi thực hiện đòn bẩy tài chính thuộc về các công ty chứng khoán nếu họ không thể kiểm soát tốt giới hạn cho vay. Với nhà đầu tư thì không có cách nào khác là phải hết sức cẩn trọng khi giao dịch ký quỹ”, ông Phạm Nguyễn Hoàng khuyến cáo. Từ góc độ công ty chứng khoán, ông Huỳnh Anh Tuấn, Tổng Giám đốc Công ty chứng khoán SJC phân tích: "Thị trường hiện nay dao động không quá mạnh, giá trị giao dịch mỗi phiên khoảng 2 nghìn tỷ đồng, lãi vay lại ở mức cao nên lượng nhà đầu tư dùng đòn bẩy tài chính hiện vẫn nhiều".
Theo ông Tuấn, tuy nguồn tiền đã dồi dào hơn trước, nhưng room cho đòn bẩy tài chính ở các công ty chứng khoán vẫn còn dư nhiều, bởi tâm lý thận trọng của nhà đầu tư chi phối. Những nhà đầu tư dài hạn càng không dùng đến, khi lãi vay ở mức cao (18-19% một tháng).
Phó tổng giám đốc một công ty chứng khoán có trụ sở ở TP HCM cũng nhận định: "Đòn bẩy có thể làm tăng lợi nhuận, nhưng phải đúng sóng. Song, thị trường chứng khoán có nhiều yếu tố bất ngờ, không lường trước được và nhà đầu tư phải biết sức chịu đựng của mình đến đâu”. Cũng theo vị phó tổng này, đòn bẩy tài chính lúc nào cũng có mặt trên thị trường, tùy từng thời điểm mà nhà đầu tư sử dụng với mức độ khác nhau. Đợt rung lắc vừa qua khiến những ai dùng đòn bẩy, buộc phải cắt lỗ.
Một rủi ro khác đối với nhà đầu tư khi sử dụng đòn bẩy tài chính trong giai đoạn hiện nay là khung pháp lý điều chỉnh hoạt động này. Quy chế do SSC xây dựng hiện vẫn chưa chính thức được ban hành nên khi phát sinh tranh chấp giữa công ty chứng khoán và nhà đầu tư, khách hàng nhiều khả năng sẽ là người chịu thiệt.
