ΥΝΙςΕΡΣΙDΑDΕ ΦΕDΕΡΑΛ DΕ ΥΒΕΡΛℜΝDΙΑ ΦΑΧΥΛDΑDΕ DΕ ΕDΥΧΑ∩℘Ο ΠΡΟΓΡΑΜΑ DΕ ΠΣ−ΓΡΑDΥΑ∩℘Ο ΕΜ ΕDΥΧΑ∩℘Ο DΟΥΤΟΡΑDΟ ΕΜ ΕDΥΧΑ∩℘Ο ΜΑΡΙΑΝΑ ΣΙΛςΑ ΣΑΝΤΟΣ
Α ΕΣΧΟΛΑ ΝΟΡΜΑΛ DΕ ΥΒΕΡΑΒΑ, ΜΙΝΑΣ ΓΕΡΑΙΣ:
ΜΟDΕΡΝΙDΑDΕ, ΧΙςΙΛΙDΑDΕ Ε ΠΡΟΓΡΕΣΣΟ (1881−1905)
ΥΒΕΡΛℜΝDΙΑ/ΜΓ 2019Μαριανα Σιλϖα Σαντοσ
Α ΕΣΧΟΛΑ ΝΟΡΜΑΛ DΕ ΥΒΕΡΑΒΑ, ΜΙΝΑΣ ΓΕΡΑΙΣ:
ΜΟDΕΡΝΙDΑDΕ, ΧΙςΙΛΙDΑDΕ Ε ΠΡΟΓΡΕΣΣΟ (1881−1905)
ΥΒΕΡΛℜΝDΙΑ/ΜΓ 2019 Τεσε δε δουτοραδο απρεσενταδα αο Προγραmα δε Π⌠σ−Γραδυαο – Dουτοραδο εm Εδυχαο δα Υνιϖερσιδαδε Φεδεραλ δε Υβερλνδια, να λινηα δε πεσθυισα Ηιστ⌠ρια ε Ηιστοριογραφια δα Εδυχαο, χοmο ρεθυισιτο παρχιαλ παρα α οβτενο δο ττυλο δε δουτορα εm εδυχαο. Οριενταδορ: Προφ. Dρ. ϑοσ Χαρλοσ δε Σουζα ΑραυϕοSantos, Mariana Silva, 1989-S237
2019 A Escola Normal de Uberaba, Minas Gerais: modernidade, civilidade e progresso (1881-1905) [recurso eletrônico] / Mariana Silva Santos. - 2019.
Orientador: José Carlos Souza Araujo.
Tese (Doutorado) - Universidade Federal de Uberlândia, Pós-graduação em Educação.
Modo de acesso: Internet.
CDU: 37 1. Educação. I. Souza Araujo, José Carlos , 1948-, (Orient.). II.
Universidade Federal de Uberlândia. Pós-graduação em Educação. III. Título.
Disponível em: http://dx.doi.org/10.14393/ufu.te.2019.2365 Inclui bibliografia.
Inclui ilustrações.
com dados informados pelo(a) próprio(a) autor(a).
Bibliotecários responsáveis pela estrutura de acordo com o AACR2: Gizele Cristine Nunes do Couto - CRB6/2091
ΑΓΡΑDΕΧΙΜΕΝΤΟΣ ℵ mινηα φαmλια δε οριγεm: mευσ παισ, Μαριλδα ε Χλ〈υδιο, mινηα ιρm, Αλιχε; πελο χαρινηο, αποιο ε πελα χοmπρεενσο δασ αυσνχιασ ε προϖειτο δασ πρεσενασ. ℵ mινηα φαmλια δε δεστινο: ο mευ χοmπανηειρο Γαβριελ, πρεσεντε, ατενχιοσο, χοmπρεενσιϖο ε αmοροσο νο προχεσσο δε χονστρυο δα τεσε. Αο προφεσσορ Dρ. ϑοσ Χαρλοσ Σουζα Αραυϕο, πελα οριενταο σ〈βια ε πρεχισα, πορ τοδα εσχυτα, παχινχια, χαρινηο ε οπορτυνιδαδεσ χονχεδιδασ. ℵσ βανχασ δε θυαλιφιχαο ε δε δεφεσα, οσ προφεσσορεσ δουτορεσ Αρmινδο Θυιλλιχι Νετο ε Γεραλδο Ιν〈χιο Φιληο, Σργιο Εδυαρδο Μοντεσ Χαστανηο, Τερεζινηα Ολιϖειρα; ε συασ ρεσπεχτιϖασ χοντριβυι⌡εσ. Αο προφεσσορ Dρ. Χαρλοσ Ηενριθυε δε Χαρϖαληο, πορ τοδο ο απρενδιζαδο χοmπαρτιληαδο νασ δισχιπλινασ δο δουτοραδο, ε πελο τεmπο εm θυε τραβαληαmοσ ϕυντοσ να σεχρεταρια δα Σοχιεδαδε Βρασιλειρα δε Ηιστ⌠ρια δα Εδυχαο. Αοσ προφεσσορεσ δουτορεσ Σανδρα Χριστινα Φαγυνδεσ δε Λιmα, Ηαρολδο δε Ρεσενδε ε Βετνια δε Ολιϖειρα Λατερζα Ριβειρο, πελοσ απρενδιζαδοσ νασ δισχιπλινασ δο δουτοραδο. Αο προφεσσορ Dρ. Χλ〈υδιο Λχιο Μενδεσ. ℵ Ανα Χλ〈υδια, Ανα Φλ〈ϖια, Ελυηαρα, Φαβολα, Φλ〈ϖια, Λορραινε, Γαβριελε, Κειλα, Μαρια Φαβυλα, Σαmυελ: αmιγοσ. Αοσ φυνχιον〈ριοσ δοσ Αρθυιϖοσ: Πβλιχο Μινειρο ε δε Υβεραβα. Αο ϑαmεσ, σεχρετ〈ριο δο ΠΠΓΕD. ℵ Σοχιεδαδε Βρασιλειρα δε Ηιστ⌠ρια δα Εδυχαο. Αο ΙΦΜΓ χαmπυσ Ποντε Νοϖα, λ⌠χυσ προφισσιοναλ, εσπεχιαλmεντε ◊σ αmιζαδεσ αλι χονστρυδασ: Αδριανα Βρυm, Χαρλα, Χ〈σσια, Χριστιανο, Dβορα Βρυmανο, ϑ〈δερ, Λυχιανα ε Σαβλινα.
“Ο πασσαδο υm ιmενσο πεδρεγαλ θυε mυιτοσ γοσταριαm δε περχορρερ χοmο σε δε υmα αυτοεστραδα σε τρατασσε, ενθυαντο ουτροσ, παχιεντεmεντε, ϖο δε πεδρα εm πεδρα, ε ασ λεϖανταm, πορθυε πρεχισαm δε σαβερ ο θυε η〈 πορ βαιξο δελασ.∀ ΣΑΡΑΜΑΓΟ, ϑοσ. Α ςιαγεm δο Ελεφαντε. Σο Παυλο: Χοmπανηια δασ Λετρασ, 2008, π. 33.
ΣΑΝΤΟΣ, Μαριανα Σιλϖα. Α Εσχολα Νορmαλ δε Υβεραβα, Μινασ Γεραισ: mοδερνιδαδε, χιϖιλιδαδε ε προγρεσσο (1881−1905) [τεσε]. Υβερλνδια: Προγραmα δε Π⌠σ−Γραδυαο εm Εδυχαο, Υνιϖερσιδαδε Φεδεραλ δε Υβερλνδια, 2019. ΡΕΣΥΜΟ ςινχυλαδο ◊ λινηα δε πεσθυισα Ηιστ⌠ρια ε Ηιστοριογραφια δα Εδυχαο, δο Προγραmα δε Π⌠σ− Γραδυαο – Dουτοραδο εm Εδυχαο δα Υνιϖερσιδαδε Φεδεραλ δε Υβερλνδια, ο πρεσεντε τραβαληο σε προπ⌡ε α ινϖεστιγαρ ο προχεσσο ηιστ⌠ριχο−εδυχαχιοναλ θυε ενϖολϖε α χριαο ε α ινσταλαο δα Εσχολα Νορmαλ δε Υβεραβα, ρεσπεχτιϖαmεντε οχορριδασ νοσ ανοσ δε 1881 ε 1882, βεm χοmο χοmπρεενδερ ο φυνχιοναmεντο δε ταλ ινστιτυιο ε ασ ρελα⌡εσ εσταβελεχιδασ χοm ο mυνιχπιο ατ ο ανο δε 1905, δατα δε σευ φεχηαmεντο. Dε mανειρα εσπεχφιχα, τεm−σε α δεσχριο δα προδυο ρεχεντε δο χαmπο δε ηιστ⌠ρια δα εδυχαο, νο θυε σε ρεφερε ◊σ εσχολασ νορmαισ ε ◊ ινστρυο πβλιχα; α απρεενσο δα λεγισλαο θυε περmεια ο mοmεντο δε χριαο δα Εσχολα Νορmαλ δε Υβεραβα νο εσπαο ε τεmπο ρεφεριδοσ; ο λεϖανταmεντο ε αν〈λισε δε ινφορmα⌡εσ εm ρελατ⌠ριοσ δε πρεσιδεντεσ δα προϖνχια ε δο εσταδο ε ουτροσ χορπυσ δοχυmενταισ, χοmο ατασ δα Χmαρα Μυνιχιπαλ δε Υβεραβα, ρεχορτεσ δε ιmπρενσα ε χορρεσπονδνχιασ, θυε περmιτεm χοmπρεενδερ α ρελαο εντρε ο Εσταδο ε ο ενσινο, mαισ εσπεχιφιχαmεντε α φορmαο δε προφεσσορεσ σοβ ο πατροχνιο δα mεσmα. Α Εσχολα Νορmαλ δε Υβεραβα φοι υmα ινστιτυιο πβλιχα, mαντιδα πελα Προϖνχια – ε ποστεριορmεντε Εσταδο – δε Μινασ Γεραισ, ε δεστιναϖα−σε α φορmαρ προφεσσορεσ παρα ο ενσινο πριm〈ριο. Dεφενδε−σε θυε α χριαο ε α ινσταλαο δε εσχολασ νορmαισ εραm εστρατγιασ δε βυσχα πελα mοδερνιδαδε, χιϖιλιδαδε ε προγρεσσο. Ιντεντα−σε ταmβm χοmπρεενδερ ασ ρελα⌡εσ δα ινστιτυιο χοm α σοχιεδαδε, ου σεϕα, δε θυε φορmα α ινστιτυιο προδυζιδα πελα σοχιεδαδε ε ταmβm α προδυζ, ιντερφερε εm συα χυλτυρα ε χοτιδιανο. Παρα ταντο, σο δισχυτιδασ φορmασ δε σε ινϖεστιγαρ υmα ινστιτυιο εδυχατιϖα, χοm βασε εm τε⌠ριχοσ θυε δισχυταm α ηιστ⌠ρια δασ ινστιτυι⌡εσ. Χοmο ρεφερενχιαλ τε⌠ριχο παρα εσσα πεσθυισα, τεm−σε α Ηιστ⌠ρια Χυλτυραλ, ρεπρεσενταδα, σοβρετυδο, πελασ δισχυσσ⌡εσ τεχιδασ πελο αυτορ ϑυστινο Μαγαληεσ (2004). Χονσιδεραmοσ, πρινχιπαλmεντε, α mατεριαλιδαδε, αθυι χοmπρεενδενδο ασ χονδι⌡εσ mατεριαισ, α οργανιζαο, οσ ρεγυλαmεντοσ; ε α ρεπρεσενταο, α παρτιρ δε αγεντεσ, φατορεσ ε ινφορmα⌡εσ. Παρα αναλισαρ οσ δαδοσ χολεταδοσ παρα εστα πεσθυισα θυαλιτατιϖα, δοχυmενταλ ε βιβλιογρ〈φιχα, υσα−σε χοmο απορτε α τχνιχα δε αν〈λισε δε χοντεδο, χοmπρεενδιδα α παρτιρ δα οβρα δε Μαρια Λαυρα Πυγλισι Βαρβοσα Φρανχο. Χονσιδεραmοσ εστα τχνιχα υm ινστρυmεντο ιδεαλ παρα ο τραβαληο χοm mενσαγενσ, ενυνχιαδοσ ε δισχυρσοσ, πασσανδο πελα δεσχριο, εξπλιχαο ε ιντερπρεταο δοσ χοντεδοσ δοχυmενταισ, χοm ϖιστασ α δεσενϖολϖερ αργυmεντα⌡εσ θυε σολυχιονεm ασ προβλεmατιζα⌡εσ λεϖανταδασ, σενδο α πρινχιπαλ δελασ α νο εξεχυο δο προϕετο δε mοδερνιδαδε πενσαδο παρα α Εσχολα Νορmαλ δε Υβεραβα. Αχρεδιτα−σε θυε α δοχυmενταο σελεχιοναδα αυξιλια να χοmπρεενσο ε ρεχονστρυο δασ πρ〈τιχασ ε πενσαmεντοσ δα ποχα. Οσ ρεσυλταδοσ οβτιδοσ περmιτεm αφεριρ θυε, εmβορα α εστρατγια δε ινσταλαο δα ινστιτυιο τενηα χοmο ιντενο πριmορδιαλ ο δεσενϖολϖιmεντο δα χιδαδε ε α mεληορια δασ χονδι⌡εσ χυλτυραισ ε χιϖιλιζαχιοναισ πορ mειο δα εδυχαο, ο θυε σε δεσϖελα πουχο ινϖεστιmεντο νασ χονδι⌡εσ mατεριαισ δα ινστιτυιο, βεm χοmο υm δεσενχοντρο εντρε ασ πρεσχρι⌡εσ δα λεγισλαο ε α πρ〈τιχα δασ λεισ. Παλαϖρασ−χηαϖε: Εσχολα Νορmαλ δε Υβεραβα, Ινστρυο Πβλιχα, Ηιστ⌠ρια δασ Ινστιτυι⌡εσ, Αν〈λισε δε Χοντεδο, Μινασ Γεραισ.
ΣΑΝΤΟΣ, Μαριανα Σιλϖα. Υβεραβα Νορmαλ Σχηοολ, Μινασ Γεραισ: mοδερνιτψ, χιϖιλιτψ ανδ προγρεσσ (1881−1905) [τηεσισ]. Υβερλνδια: Γραδυατε Προγραm ιν Εδυχατιον, Φεδεραλ Υνιϖερσιτψ οφ Υβερλνδια, 2019. ΑΒΣΤΡΑΧΤ Λινκεδ το τηε λινε οφ ρεσεαρχη Ηιστορψ ανδ Ηιστοριογραπηψ οφ Εδυχατιον οφ τηε Γραδυατε Προγραm – Dοχτορατε ιν Εδυχατιον οφ τηε Φεδεραλ Υνιϖερσιτψ οφ Υβερλνδια, τηε αιm οφ τηισ παπερ ισ το ινϖεστιγατε τηε ηιστοριχαλ−εδυχατιοναλ προχεσσ τηατ ινϖολϖεσ τηε χρεατιον ανδ ινσταλλατιον οφ τηε Υβεραβα Νορmαλ Σχηοολ, ρεσπεχτιϖελψ οχχυρρεδ ιν τηε ψεαρσ οφ 1881 ανδ 1882, ασ ωελλ ασ υνδερστανδ τηε φυνχτιονινγ οφ τηισ ινστιτυτιον ανδ τηε ρελατιονσ σταβλισηεδ ωιτη τηε mυνιχιπαλιτψ υντιλ 1905, ωηεν ιτ ωασ χλοσεδ. Σπεχιφιχαλλψ, τηερε ισ τηε δεσχριπτιον οφ τηε ρεχεντ προδυχτιον οφ τηε φιελδ οφ ηιστορψ οφ εδυχατιον, ωηατ χονχερνσ το τηε νορmαλ σχηοολσ ανδ πυβλιχ ινστρυχτιον; αππρεηενσιον οφ τηε λεγισλατιον τηατ περmεατεσ τηε mοmεντ οφ χρεατιον οφ τηε Υβεραβα Νορmαλ Σχηοολ ιν τηε ρεφερρεδ σπαχε ανδ τιmε; γατηερινγ ανδ αναλψζινγ ινφορmατιον ιν τηε ρεπορτσ οφ τηε πρεσιδεντσ οφ τηε προϖινχε ανδ στατε ανδ οτηερ δοχυmενταρψ χορπορα, συχη ασ χονφερενχε προχεεδινγσ οφ τηε χιτψ χουνχιλ οφ Υβεραβα, πρεσσ χλιππινγσ ανδ χορρεσπονδενχεσ, ωηιχη αλλοω υσ το υνδερστανδ τηε ρελατιονσηιπ βετωεεν τηε Στατε ανδ teaching, more specifically the teacher’s training under its sponsorship. Uberaba Normal Σχηοολ ωασ α πυβλιχ ινστιτυτιον, mαινταινεδ βψ τηε προϖινχε – ανδ λατερ Στατε – οφ Μινασ Γεραισ, ανδ ιντενδεδ το τραιν τεαχηερσ φορ πριmαρψ εδυχατιον. Ιτ ισ αργυεδ τηατ τηε χρεατιον ανδ ινσταλλατιον οφ τηε Νορmαλ Σχηοολσ ωερε στρατεγιεσ φορ τηε πυρσυιτ οφ mοδερνιτψ, χιϖιλιτψ ανδ progress. It also attempts to understand the institution’s relations with thε σοχιετψ, τηατ ισ, ηοω τηε ινστιτυτιον ισ προδυχεδ βψ σοχιετψ ανδ αλσο προδυχεσ ιτ, ιντερφερεσ ωιτη ιτσ χυλτυρε ανδ δαιλψ λιφε. Τηερεφορε, ωαψσ οφ ινϖεστιγατινγ αν εδυχατιοναλ ινστιτυτιον αρε δισχυσσεδ, βασεδ ον τηεοριστσ ωηο δισχυσσ τηε ηιστορψ οφ τηε ινστιτυτιονσ. Ασ α τηεορετιχαλ φραmεωορκ φορ τηισ ρεσεαρχη, τηερε ισ τηε Χυλτυραλ Ηιστορψ, ρεπρεσεντεδ, αβοϖε αλλ, βψ τηε δισχυσσιονσ mαδε βψ ϑυστινο Μαγαληεσ (2014). Wε mαινλψ χονσιδερ mατεριαλιτψ, ηερε χοmπρισινγ mατεριαλ χονδιτιονσ, οργανιζατιον, ρεγυλατιονσ; ανδ ρεπρεσεντατιον, βασεδ ον αγεντσ, φαχτορσ ανδ ινφορmατιον. Ιν ορδερ το αναλψζε τηε δατα χολλεχτεδ φορ τηισ θυαλιτατιϖε, δοχυmενταλ ανδ βιβλιογραπηιχαλ ρεσεαρχη, α χοντεντ αναλψσισ τεχηνιθυε ισ υσεδ, υνδερστοοδ φροm τηε ωορκ οφ Μαρια Λαυρα Πυγλισι Βαρβοσα Φρανχο. Wε χονσιδερ τηισ τεχηνιθυε αν ιδεαλ ινστρυmεντ φορ ωορκινγ ωιτη mεσσαγεσ, υττερανχεσ ανδ σπεεχηεσ, πασσινγ τηρουγη δεσχριπτιον, εξπλανατιον ανδ ιντερπρετατιον οφ τηε δοχυmενταρψ χοντεντ, ιν ορδερ το δεϖελοπ αργυmεντσ τηατ σολϖε τηε προβλεmσ ραισεδ, τηε mαιν ονε βεινγ τηε νον−εξεχυτιον οφ τηε προϕεχτ οφ mοδερνιτψ τηουγητ το τηε Υβεραβα Νορmαλ Σχηοολ. Ιτ ισ βελιεϖεδ τηατ τηε σελεχτεδ δοχυmεντατιον ηελπσ ιν υνδερστανδινγ ανδ ρεχονστρυχτινγ τηε πραχτιχεσ ανδ τηουγητσ οφ τηε τιmε. Τηε ρεσυλτσ οβταινεδ αλλοω υσ το ϖεριφψ τηατ αλτηουγη τηε στρατεγψ οφ τηε ινσταλλατιον οφ τηε ινστιτυτιον ηασ ασ πριmαρψ ιντεντιον τηε δεϖελοπmεντ οφ τηε χιτψ ανδ τηε ιmπροϖεmεντ οφ χυλτυραλ ανδ χιϖιλιζατιοναλ χονδιτιονσ τηρουγη εδυχατιον, ωηατ ισ ρεϖεαλεδ ισ λιττλε ινϖεστmεντ ιν τηε mατεριαλ χονδιτιονσ οφ τηε ινστιτυτιον, ασ ωελλ ασ α mισmατχη βετωεεν τηε πρεσχριπτιονσ οφ λεγισλατιον ανδ τηε πραχτιχε οφ λαωσ. Κεψ−ωορδσ: Υβεραβα Νορmαλ Σχηοολ, Πυβλιχ Ινστρυχτιον, Ηιστορψ οφ Ινστιτυτιονσ, Χοντεντ Αναλψσισ, Μινασ Γεραισ.
ΛΙΣΤΑ DΕ ΦΙΓΥΡΑΣ Φιγυρα 1 – Λοχαλιζαο γεογρ〈φιχα δο mυνιχπιο δε Υβεραβα...78 Φιγυρα 2 – Προπαγανδα δο Λψχευ Υβεραβενσε...80 Φιγυρα 3 – Φοτο δε παρτε δο χορπο δοχεντε δα Εσχολα Νορmαλ δε Υβεραβα (1889)...83 Φιγυρα 4 – Ινσταλαο δα Μογιανα εm Υβεραβα...85 Φιγυρα 5 – Εστραδα δε Φερρο...86 Φιγυρα 6 – Μαπα δασ φερροϖιασ ηιστ⌠ριχασ νο Εσταδο δε Σο Παυλο...90 Φιγυρα 7 – Λιστα δοσ mενινοσ εm ιδαδε δε ιρ ◊ εσχολα δε 6 α 14 ανοσ...110 Φιγυρα 8 – ςενχιmεντοσ δοσ φυνχιον〈ριοσ δα Ινστρυο Πβλιχα (1879)...113 Φιγυρα 9 – Μοδιφιχα⌡εσ δα Λει ν. 221/1897...127 Φιγυρα 10 – Μοδελο δε διπλοmα δε Νορmαλιστα...130 Φιγυρα 11 – ςενχιmεντοσ δο πεσσοαλ δασ εσχολασ νορmαισ (1898)...132 Φιγυρα 12 – Ασσινατυρα Ρασυραδα...140 Φιγυρα 13 – Μαπα δα Εσχολα Νορmαλ δε Υβεραβα – 1886/1887...171 Φιγυρα 14 – Εξαmεσ δο φιναλ δο ανο λετιϖο δε 1884...174 Φιγυρα 15 – Λψχευ Υβεραβενσε...192 Φιγυρα 16 – Χολγιο Πιεδαδε...193 Φιγυρα 17 – Χαβεαληο “Ο Προγρεσσο”...194 Φιγυρα 18 – Εξαmεσ δο Λιχευ Υβεραβενσε...196
Φιγυρα 19 – Cabeçalho “Correio Uberabense”...197
Φιγυρα 20 – Μοϖιmεντο δα Ινστρυο Πβλιχα...197 Φιγυρα 21 – Χολεγιο Μαγνανιmο...198 Φιγυρα 22 – Νοτα σοβρε α ινστρυο πβλιχα...199 Φιγυρα 23 – Εξονεραο να Εσχηολα Νορmαλ...201 Φιγυρα 24 – Cabeçalho “Ο Μινειρο”...202 Φιγυρα 25 – Μεmορανδυm...202 Φιγυρα 26 – Α εδυχαο δα mυληερ...203 Φιγυρα 27 – Α Ινστρυχο Πριmαρια...206 Φιγυρα 28 – Εσχολα Νοχτυρνα...208
Φιγυρα 29 – Cabeçalho “O Volitivo” ...209
Φιγυρα 30 – Βιβλιοτηεχα δασ φαmλιασ...212
Φιγυρα 31 – Cabeçalho “Gazeta de Uberaba” ...213
Φιγυρα 33 – Νοmεα⌡εσ δα Εσχολα Νορmαλ δε Υβεραβα...215 Φιγυρα 34 – Ρεσυλταδοσ δε εξαmεσ δα Εσχολα Νορmαλ δε Υβεραβα...215 Φιγυρα 35 – Νοmεαο δε διρετορ δα Εσχολα Νορmαλ δε Υβεραβα...216 Φιγυρα 36 – Εσχηολα Νορmαλ...218 Φιγυρα 37 – Υmα σεσσο δε ποσσε να Εσχηολα Νορmαλ...222 Φιγυρα 38 – Ινστρυ⌡εσ παρα mατρχυλα να Εσχολα Νορmαλ...226 Φιγυρα 39 – Ινσχρι⌡εσ δα Εσχολα Νορmαλ δε Υβεραβα...227 Φιγυρα 40 – Χαβεαληο “Tρινγυλο Μινειρο”...228 Φιγυρα 41 – Dιρετορ δα Εσχολα Νορmαλ δε Υβεραβα...228 Φιγυρα 42 – Τενεντε Χορονελ Αντονιο Βοργεσ Σαmπαιο...229 Φιγυρα 43 – Χαπα “Aλmαναθυε Υβεραβενσε”...230 Φιγυρα 44 – Χοmποσιο δο χορπο προφισσιοναλ δα Εσχολα Νορmαλ δε Υβεραβα...231 Φιγυρα 45 – Νοτα βιογρ〈φιχα δο Μαϕορ Πεννα...231 Φιγυρα 46 – Φοτογραφια δο Μαϕορ Πεννα...232 Φιγυρα 47 – Βιογραφια δε Αντονιο Σαmπαιο...233 Φιγυρα 48 – Φοτογραφια δε Αντονιο Σαmπαιο...233 Φιγυρα 49 – Ηιστ⌠ρια δε Αντονιο Σαmπαιο...234 Φιγυρα 50 – Χαπα “Rεϖιστα δε Υβεραβα”...235 Φιγυρα 51 – Φεχηαmεντο δα Εσχολα Νορmαλ δε Υβεραβα...236 Φιγυρα 52 – Α λουχυρα δε Αντονιο Χουτινηο...236 Φιγυρα 53 – Ασσινατυρα δα Χηρονιχα Μενσαλ...237
ΛΙΣΤΑ DΕ ΘΥΑDΡΟΣ Θυαδρο 1 – Α εmεργνχια δασ Εσχολασ Νορmαισ νασ διφερεντεσ Προϖνχιασ ε Εσταδοσ...17 Θυαδρο 2 – Τεσεσ σοβρε εσχολασ νορmαισ νο Βρασιλ (2007−2016)...18 Θυαδρο 3 – Εσταδοσ χοντεmπλαδοσ πελασ τεσεσ...21 Θυαδρο 4 – Περοδοσ χοντεmπλαδοσ πελασ τεσεσ...22 Θυαδρο 5 – Νmερο δε τεσεσ πορ ανο...22 Θυαδρο 6 – Dεσπεσασ χοm ινστρυο πβλιχα...70 Θυαδρο 7 – Ρελαο δε mατρχυλασ, φρεθυνχιασ ε απροϖα⌡εσ δα Εσχολα Νορmαλ δε Υβεραβα (1882 ε 1883)...93 Θυαδρο 8 – Dιϖισο δε χοντεδοσ δασ Εσχολασ Νορmαισ (1879)...111 Θυαδρο 9 – Dιϖισο δε χοντεδοσ δασ Εσχολασ Νορmαισ (1883)...117 Θυαδρο 10 – Dιστριβυιο δε χοντεδοσ mινιστραδοσ νασ εσχολασ νορmαισ πορ ανο δε χυρσο (1892)...121 Θυαδρο 11 – Dιϖισο δε mατριασ τε⌠ριχασ δασ Εσχολασ Νορmαισ (1893)...123 Θυαδρο 12 – Dιϖισο δε εξερχχιοσ πρ〈τιχοσ δασ Εσχολασ Νορmαισ (1893)...125 Θυαδρο 13 – Dιϖισο δε mατριασ δασ Εσχολασ Νορmαισ (1898)...128 Θυαδρο 14 – Ματριασ δα Εσχολα Νορmαλ δε Υβεραβα σεγυνδο ο Ρεγιmεντο Ιντερνο (1896)...135 Θυαδρο 15 – Εξερχχιοσ πρ〈τιχοσ δα Εσχολα Νορmαλ δε Υβεραβα σεγυνδο ο Ρεγιmεντο Ιντερνο (1896)...136 Θυαδρο 16 – Ματρχυλα ε φρεθυνχια δοσ αλυνοσ δασ εσχολασ πβλιχασ, δε 1871 α 1882...153 Θυαδρο 17 – Ματρχυλα ε φρεθυνχια δοσ αλυνοσ δασ εσχολασ πβλιχασ, δε 1875 α 1884...154 Θυαδρο 18 – Φλυξο δε εστυδαντεσ νασ Εσχολασ Νορmαισ δα Προϖνχια δε Μινασ Γεραισ (1882)...167 Θυαδρο 19 – Φλυξο δε εστυδαντεσ νασ εσχολασ νορmαισ δα Προϖνχια δε Μινασ Γεραισ (1883)...167 Θυαδρο 20 – Φλυξο δε εστυδαντεσ νασ εσχολασ νορmαισ δα Προϖνχια δε Μινασ Γεραισ (1880)...167 Θυαδρο 21 – Θυαντιτατιϖο δε εστυδαντεσ δα Εσχολα Νορmαλ δε Υβεραβα πορ χαδειρα...168 Θυαδρο 22 – Αυλα πρ〈τιχα δο σεξο mασχυλινο (1895)...184
ΛΙΣΤΑ DΕ ΑΒΡΕςΙΑΤΥΡΑΣ Ε ΣΙΓΛΑΣ ΑΒΠΦ – Ασσοχιαο Βρασιλειρα δε Πρεσερϖαο Φερροϖι〈ρια ΑΠΜ – Αρθυιϖο Πβλιχο Μινειρο ΑΝΠΕδ – Ασσοχιαο Ναχιοναλ δε Π⌠σ−Γραδυαο ε Πεσθυισα εm Εδυχαο ΧΒDΕ – Χεντρο Βρασιλειρο δε Πεσθυισασ Εδυχαχιοναισ ΙΒΓΕ – Ινστιτυτο Βρασιλειρο δε Γεογραφια ε Εστατστιχα ΙΕΣΚ – Ινστιτυτο δε Εδυχαο Σαραη Κυβιτσχηεχκ ΙΗΓΒ – Ινστιτυτο Ηιστ⌠ριχο ε Γεογρ〈φιχο Βρασιλειρο ΙΝΕΠ – Ινστιτυτο Ναχιοναλ δε Εστυδοσ ε Πεσθυισασ Εδυχαχιοναισ Ανσιο Τειξειρα ΛDΒ – Λει δε Dιρετριζεσ ε Βασεσ δα Εδυχαο Ναχιοναλ ΠΥΧ ΠΡ – Ποντιφχια Υνιϖερσιδαδε Χατ⌠λιχα δο Παραν〈 ΠΥΧ Ριο – Ποντιφχια Υνιϖερσιδαδε Χατ⌠λιχα δο Ριο δε ϑανειρο ΠΥΧ ΡΣ – Ποντιφχια Υνιϖερσιδαδε Χατ⌠λιχα δο Ριο Γρανδε δο Συλ ΠΥΧ ΣΠ – Ποντιφχια Υνιϖερσιδαδε Χατ⌠λιχα δε Σο Παυλο ΥDΕΣΧ – Υνιϖερσιδαδε δο Εσταδο δε Σαντα Χαταρινα ΥΕΜ – Υνιϖερσιδαδε Εσταδυαλ δο Μαρινγ〈 ΥΕΣΒ – Υνιϖερσιδαδε Εσταδυαλ δο Συδοεστε δα Βαηια ΥΦΒΑ – Υνιϖερσιδαδε Φεδεραλ δα Βαηια ΥΦΧ – Υνιϖερσιδαδε δο Χεαρ〈 ΥΦΧ – Υνιϖερσιδαδε Φεδεραλ δο Χεαρ〈 ΥΦΕΣ – Υνιϖερσιδαδε Φεδεραλ δο Εσπριτο Σαντο
ΥΦΦ – Υνιϖερσιδαδε Φεδεραλ Φλυmινενσε ΥΦΜΓ – Υνιϖερσιδαδε Φεδεραλ δε Μινασ Γεραισ ΥΦΜΣ – Υνιϖερσιδαδε Φεδεραλ δε Ματο Γροσσο δο Συλ ΥΦΠΒ – Υνιϖερσιδαδε Φεδεραλ δα Παραβα ΥΦΠΕ – Υνιϖερσιδαδε Φεδεραλ δε Περναmβυχο ΥΦΠΙ – Υνιϖερσιδαδε Φεδεραλ δο Πιαυ ΥΦΠΡ – Υνιϖερσιδαδε Φεδεραλ δο Παραν〈 ΥΦΡΓΣ – Υνιϖερσιδαδε Φεδεραλ δο Ριο Γρανδε δο Συλ ΥΦΡΝ – Υνιϖερσιδαδε Φεδεραλ δο Ριο Γρανδε δο Νορτε ΥΦΣ – Υνιϖερσιδαδε Φεδεραλ δε Σεργιπε ΥΦΣΧ – Υνιϖερσιδαδε Φεδεραλ δε Σαντα Χαταρινα ΥΦΥ – Υνιϖερσιδαδε Φεδεραλ δε Υβερλνδια ΥΝΕΒ – Υνιϖερσιδαδε δο Εσταδο δα Βαηια ΥΝΕΣΠ/ΑΡΑΡΑΘΥΑΡΑ – Υνιϖερσιδαδε Εσταδυαλ Παυλιστα Χαmπυσ Αραραθυαρα ΥΝΕΣΠ/ΜΑΡΙΛΙΑ – Υνιϖερσιδαδε Εσταδυαλ Παυλιστα Χαmπυσ Μαρλια ΥΝΙΧΑΜΠ – Υνιϖερσιδαδε Εσταδυαλ δε Χαmπινασ ΥΣΠ – Υνιϖερσιδαδε δε Σο Παυλο
ΣΥΜℑΡΙΟ ΙΝΤΡΟDΥ∩℘Ο...14 ΧΑΠ⊆ΤΥΛΟ 1: Ο ΕΣΠΑ∩Ο Ε Ο ΤΕΜΠΟ: ΥΒΕΡΑΒΑ, Ο ΙΜΠ⊃ΡΙΟ Ε Α ΠΡΙΜΕΙΡΑ ΡΕΠ∨ΒΛΙΧΑ...54 1.1 Ο ΙΜΠ⊃ΡΙΟ, Α ΡΕΠ∨ΒΛΙΧΑ Ε Α ΕDΥΧΑ∩℘Ο...54 1.2 Α ΧΙDΑDΕ DΕ ΥΒΕΡΑΒΑ−ΜΓ Ε Ο ΤΡΙℜΝΓΥΛΟ ΜΙΝΕΙΡΟ ΕΝΤΡΕ Ο ΙΜΠ⊃ΡΙΟ Ε Α ΡΕΠ∨ΒΛΙΧΑ...76 1.3 Α ΕΣΠΕΡΑΝ∩Α DΑ ΜΟDΕΡΝΙDΑDΕ ΠΟΡ ΜΕΙΟ DΑ ΕDΥΧΑ∩℘Ο...91 1.4 ΑΣ ΕΣΧΟΛΑΣ ΝΟΡΜΑΙΣ ΝΟ ΒΡΑΣΙΛ Ε ΕΜ ΜΙΝΑΣ ΓΕΡΑΙΣ...98 ΧΑΠ⊆ΤΥΛΟ 2: Α Γ⊇ΝΕΣΕ DΑ ΕΣΧΟΛΑ ΝΟΡΜΑΛ DΕ ΥΒΕΡΑΒΑ: Α ΛΕΓΙΣΛΑ∩℘Ο...103 2.1 Α ΙΝΣΤΡΥ∩℘Ο Π∨ΒΛΙΧΑ Ε ΑΣ ΕΣΧΟΛΑΣ ΝΟΡΜΑΙΣ ΝΑ ΛΕΓΙΣΛΑ∩℘Ο ΜΙΝΕΙΡΑ...103 2.2 Α ΕΣΧΟΛΑ ΝΟΡΜΑΛ DΕ ΥΒΕΡΑΒΑ ΝΑ ΛΕΓΙΣΛΑ∩℘Ο...134 2.3 Α ΕΣΧΟΛΑ ΝΟΡΜΑΛ DΕ ΥΒΕΡΑΒΑ ΝΑΣ ΑΤΑΣ DΑ ΧℜΜΑΡΑ ΜΥΝΙΧΙΠΑΛ DΕ ΥΒΕΡΑΒΑ...141
CAPÍTULO 3: “A FALTA DΕ ΕΣΧΟΛΑΣ ⊃ ΥΜ ΜΑΛ, ΠΟΡ⊃Μ, Α ΕΣΧΟΛΑ ΡΥΙΜ ⊃ UMA CALAMIDADE” ...145 3.1 Α ΙΝΣΤΡΥ∩℘Ο Π∨ΒΛΙΧΑ Ε ΠΡΙΜℑΡΙΑ ΕΜ ΜΙΝΑΣ ΓΕΡΑΙΣ...146 3.2 Ο ΕΝΣΙΝΟ ΝΟΡΜΑΛ Ε Α ΕΣΧΟΛΑ ΝΟΡΜΑΛ DΕ ΥΒΕΡΑΒΑ ΝΑΣ ΦΑΛΑΣ, ΜΕΝΣΑΓΕΝΣ Ε ΡΕΛΑΤΡΙΟΣ ΟΦΙΧΙΑΙΣ...163 3.3 ΧΟΡΡΕΣΠΟΝD⊇ΝΧΙΑΣ DΑ ΕΣΧΟΛΑ ΝΟΡΜΑΛ DΕ ΥΒΕΡΑΒΑ...178 ΧΑΠ⊆ΤΥΛΟ 4: ΡΕΧΟΡΤΕΣ DΑ ΙΜΠΡΕΝΣΑ: DΙΣΧΥΡΣΟΣ DΑ ΙΝΣΤΡΥ∩℘Ο Ε DΑ ΕΣΧΟΛΑ ΝΟΡΜΑΛ DΕ ΥΒΕΡΑΒΑ...189 4.1 Α ΕΣΧΟΛΑ ΝΟΡΜΑΛ DΕ ΥΒΕΡΑΒΑ ΣΟΒ Α ΠΕΡΣΠΕΧΤΙςΑ DΟΣ ϑΟΡΝΑΙΣ...189 4.1.1 Ο Προγρεσσο...190 4.1.2 Χορρειο Υβεραβενσε...197 4.1.3 Μονιτορ Υβεραβενσε...198 4.1.4 Γαζετινηα Μινειρα...200 4.1.5 Ο Μινειρο...201 4.1.6 Ο ςολιτιϖο...208 4.1.7 Γαζετα δε Υβεραβα...213 4.1.8 Τριβυνα δο Ποϖο...227 4.1.9 Τρινγυλο Μινειρο...227 4.1.10 Αλmαναθυε Υβεραβενσε...229 4.1.11 Ρεϖιστα δε Υβεραβα...234 ΧΟΝΣΙDΕΡΑ∩∏ΕΣ ΦΙΝΑΙΣ ...238 ΡΕΦΕΡ⊇ΝΧΙΑΣ ... 243
ΙΝΤΡΟDΥ∩℘Ο Χοm αυσπχιοσ δε προγρεσσο mεσmο αντεσ δε συα ινσταλαο, α Εσχολα Νορmαλ δε Υβεραβα περχορρευ υmα τραϕετ⌠ρια δε δεσαφιοσ ε περχαλοσ δασ mαισ ϖαριαδασ ορδενσ. Dεστιναδα ◊ φορmαο δε προφεσσορεσ πριm〈ριοσ, α ινστιτυιο τεϖε συα εξιστνχια ρεγιστραδα εντρε οσ ανοσ δε 1882 ε 1905. Α χριαο, ινσταλαο, φυνχιοναmεντο ε φεχηαmεντο δα Εσχολα Νορmαλ δε Υβεραβα σερ〈 ο χαmινηο α σε περχορρερ νεστε τραβαληο ε, εm παρτιχυλαρ, α βυσχα πελα χοντεξτυαλιζαο ηιστ⌠ριχα δα χιδαδε δε Υβεραβα ε δα Προϖνχια/Εσταδο δε Μινασ Γεραισ. Χριαδα πελα Λει Προϖινχιαλ ν. 2783, δε 22 δε σετεmβρο δε 1881, α εσχολα, mαντιδα ε γεριδα πελα Προϖνχια ε δεποισ πελο Εσταδο δε Μινασ Γεραισ, σερ〈 ο οβϕετο δε εστυδο δεστα τεσε, χυϕο χαmπο δε εστυδο λοχαλιζα−σε να Ηιστ⌠ρια δα Εδυχαο, τενδο χοmο τεm〈τιχα εσπεχφιχα α ηιστ⌠ρια δασ ινστιτυι⌡εσ εσχολαρεσ. Α φορmαο δε προφεσσορεσ, οβϕετιϖο δα χριαο δα εσχολα εστυδαδα, υm τεmα χαρο ◊ Ηιστ⌠ρια δα Εδυχαο. Dε φορmα ινστιτυχιοναλιζαδα, ελα δατα, νο Βρασιλ, απροξιmαδαmεντε, δε mεαδοσ δοσ ανοσ 30 δο σχυλο ΞΙΞ, απ⌠σ ο Ατο Αδιχιοναλ δε 18341, θυανδο σο χριαδασ ασ πριmειρασ εσχολασ νορmαισ νο πασ. Ο Ατο Αδιχιοναλ mαρχα α ηιστ⌠ρια δα εδυχαο πορθυε ελε, εm σευ αρτιγο 10, ♣2°, εσταβελεχε θυε χαβε ◊σ Ασσεmβλειασ Προϖινχιαισ λεγισλαρ “[...] σοβρε ινστρυχο πυβλιχα ε εσταβελεχιmεντοσ προπριοσ α προmοϖελ−α, νο χοmπρεηενδενδο ασ φαχυλδαδεσ δε Μεδιχινα, οσ Χυρσοσ ϑυριδιχοσ, Αχαδεmιασ αχτυαλmεντε εξιστεντεσ ε ουτροσ θυαεσθυερ εσταβελεχιmεντοσ δε ινστρυχο θυε παρα ο φυτυρο φορεm χρεαδοσ πορ λει γεραλ” (ΒΡΑΣΙΛ, 1834). Νο Βρασιλ, α πριmειρα εσχολα νορmαλ χριαδα α Εσχολα Νορmαλ δα Χορτε, εm 1835. Σαβε−σε θυε ο φυνχιοναmεντο δασ εσχολασ νορmαισ δεmορου αλγυνσ ανοσ παρα εσταβελεχερ−σε. Μυιτασ φοραm αβερτασ ε φεχηαδασ, νυm mοϖιmεντο χλαυδιχαντε δε φυνχιοναmεντο. Αντονιο δε Αλmειδα Ολιϖειρα (2003) ασσεγυρα, εm 1874, θυε α πρεσενα δε βοασ εσχολασ νορmαισ εm υmα ναο υm ρετρατο δε θυε ταλ ναο δεσενϖολϖιδα. Θυαντο αο φεχηαmεντο ρεχορρεντε δε εσχολασ νορmαισ νο Ιmπριο, ελε αφιρmα σερ υm ρεσυλταδο δα m〈 mονταγεm ε m〈 διρεο δε ταισ εσχολασ. Α παρτιρ δα δχαδα δε 70 δο σχυλο ΞΙΞ, σοβρε ο χεν〈ριο δε ινσταβιλιδαδε δεσσασ ινστιτυι⌡εσ ινχιδε υmα τεντατιϖα δε mοδιφιχαο, ηαϖενδο, εσπεχιαλmεντε εm Μινασ Γεραισ, α criação e instalação de várias escolas normais: “α δε Dιαmαντινα νο φιναλ δοσ ανοσ 1870; ε ασ δε Παραχατυ, Μοντεσ Χλαροσ, Σαβαρ〈, Υβεραβα, Χαmπανηα ε Σο ϑοο Dελ Ρει σε ϖινχυλαm αο
1 Dισπονϖελ εm ηττπ://ωωω.χαmαρα.λεγ.βρ/Ιντερνετ/ΙνφDοχ/χοντευδο/χολεχοεσ/Λεγισλαχαο/Λεγιmπ−19/Λεγιmπ−
ινχιο δοσ ανοσ 1880” (ARAUJO, 2008, p. 323). Αο λονγο δα τεσε σερ〈 δαδο ο δεϖιδο ενφοθυε α ταισ δισχυσσ⌡εσ. Α σεγυιρ, δεβρυαmο−νοσ σοβρε υm πεθυενο ηιστ⌠ριχο ρεφερεντε ◊ πεσθυισα εm εδυχαο. Α πεσθυισα εm εδυχαο τεm συα γνεσε, ενθυαντο χαmπο χιεντφιχο νο Βρασιλ, χοm α χριαο δο ΙΝΕΠ2, Ινστιτυτο Ναχιοναλ δε Εστυδοσ ε Πεσθυισασ Εδυχαχιοναισ Ανσιο Τειξειρα, νο φιναλ δα δχαδα δε 30 δο σχυλο ΞΞ. Ποστεριορmεντε, νο ιντεριορ δο ΙΝΕΠ, τεm−σε α χριαο δο Χεντρο Βρασιλειρο δε Πεσθυισασ Εδυχαχιοναισ (ΧΒDΕ) ε δοσ Χεντροσ Ρεγιοναισ δο Ριο Γρανδε δο Συλ, Σο Παυλο, Βαηια, Περναmβυχο ε Μινασ Γεραισ (ΦΕΡΡΕΙΡΑ, 2008). Εσσασ ινστιτυι⌡εσ φαϖορεχεραm α προδυο δα πεσθυισα εm εδυχαο, χοmο αφιρmα Γαττι (2007). Εm 1965, χριαδο ο πριmειρο Προγραmα δε Π⌠σ−Γραδυαο εm Εδυχαο νο Βρασιλ, εm νϖελ δε mεστραδο, να ΠΥΧ−Ριο, α Ποντιφχια Υνιϖερσιδαδε Χατ⌠λιχα δο Ριο δε ϑανειρο. Χοm εσσα χοντριβυιο, ασ πεσθυισασ χοmεαραm α δεσενϖολϖερ−σε mαισ σιστεmατιχαmεντε (ΣΑςΙΑΝΙ, 2005β). Α χριαο δα ΑΝΠΕδ, εm 1978, ταmβm ποδε σερ χονσιδεραδο υm mαρχο para a pesquisa em Educação. A ANPEd passa a sinalizar para “a expansão da pesquisa εδυχαχιonal e questões a ela ligadas” (GATTI, 2007, p. 20).
Α τεm〈τιχα δα φορmαο δε προφεσσορεσ χοmο χαmπο δε εστυδοσ δατα δε 1990 (ΑΝDΡ⊃, 2010). Αντεσ δεσσα δατα, ο χαmπο ερα υm συβτεmα δο χαmπο δα διδ〈τιχα. Ρεφλετιρ σοβρε α πρ〈τιχα δοχεντε υm εξερχχιο θυε φειτο, σοβρεmανειρα, πορ προφεσσορεσ θυε αλιαm ◊ συα προφισσο ουτρα οχυπαο: α πεσθυισα. Αχρεδιτα−σε θυε ταισ ρεφλεξ⌡εσ σο ρελεϖαντεσ παρα ο χαmπο δε εστυδοσ ε παρα α πρ⌠πρια προφισσο δοχεντε. Χοm ρελαο ◊ πεσθυισα εm Ηιστ⌠ρια δα Εδυχαο, ελα ϖεm γανηανδο χορπο ε εσπαο, ε α θυεστο δα προφισσο δοχεντε αινδα υmα τεm〈τιχα χοm mυιτασ χονθυιστασ α σερεm αλχαναδασ. Χοm Βερναδετε Γαττι ε Ελβα Σ〈 Βαρρετο (2009), ποσσϖελ ρεmεmοραρ θυε α προφισσο δοχεντε χαρεχε δε ατενο νο Βρασιλ, ϖιστο θυε, δε αχορδο χοm ο ΙΒΓΕ, εm 2006, σερ προφεσσορ εσταϖα ποσιχιοναδο εm τερχειρο λυγαρ3 νο ρανκινγ δε προφισσ⌡εσ, σενδο θυε θυασε 3 mιλη⌡εσ δε βρασιλειροσ τινηαm εσσα προφισσο χοmο εσχοληα πρινχιπαλ ου σεχυνδ〈ρια, ο εθυιϖαλεντε α 8,4% δοσ τραβαληαδορεσ ατιϖοσ. Α προφισσο δε προφεσσορ ϖιστα χοmο υm εmπρεγο τεmπορ〈ριο πορ mυιτασ πεσσοασ, ε α λιχενχιατυρα τιδα χοmο mειο mαισ σιmπλεσ δε ινγρεσσο εm χυρσοσ δε ενσινο συπεριορ, υmα ϖεζ θυε α συα χονχορρνχια, εm ρελαο α ουτροσ χυρσοσ δε mαιορ πρεστγιο, βαιξα. Παρτινδο δεσσα ρεαλιδαδε, προπ⌡ε−σε α εσχριτα δεσσα τεσε, χυϕο οβϕετο δε πεσθυισα α Εσχολα Νορmαλ χριαδα ε 2 Ινιχιαλmεντε, να δατα δε συα χριαο εm 1937, ερα δενοmιναδο πορ Ινστιτυτο Ναχιοναλ δε Πεδαγογια. 3 Dυασ χατεγοριασ οχυπαm ο πριmειρο ε σεγυνδο λυγαρ εm ταλ ρανκινγ απρεσενταδο πελασ αυτορασ: οσ εσχριτυρ〈ριοσ ε οσ τραβαληαδορεσ δοσ σερϖιοσ, ου σεϕα, 15,2% ε 14,9%, ρεσπεχτιϖαmεντε (ΓΑΤΤΙ ε ΒΑΡΡΕΤΟ, 2009, π. 17).
ινσταλαδα εm Υβεραβα, Μινασ Γεραισ, νο ινχιο δα λτιmα δχαδα δο περοδο ιmπεριαλ. Α σεγυιρ, απρεσεντα−σε υm εσταδο δο χονηεχιmεντο σοβρε ασ εσχολασ νορmαισ νο Βρασιλ. Αλγυνσ δοσ τραβαληοσ mαισ χονηεχιδοσ σοβρε α τεm〈τιχα σο α δισσερταο δε Λεονορ Τανυρι (1979), Ο Ενσινο Νορmαλ νο Εσταδο δε Σο Παυλο (1890−1930); ο δε Χαρλοσ Μοναρχηα (1999), Α Εσχολα νορmαλ δα Πραα: ο λαδο νοτυρνο δασ λυζεσ; ο ρεαλιζαδο εm χοαυτορια πορ Νοσελλα ε Βυφφα (1996), σοβρε α Εσχολα Νορmαλ δε Σο Χαρλοσ, νο λιϖρο Σχηολα mατερ: α αντιγα Εσχολα Νορmαλ δε Σο Χαρλοσ (1911−1933); ε, πορ φιm, ο λιϖρο οργανιζαδο πορ ϑοσ Χαρλοσ Σουζα Αραυϕο, Αναmαρια Γοναλϖεσ Βυενο δε Φρειτασ ε Αντονιο Dε Παδυα Χαρϖαληο Λοπεσ (2008), Ασ Εσχολασ Νορmαισ δο Βρασιλ: δο Ιmπριο ◊ Ρεπβλιχα. Α σεγυιρ, δισχορρεmοσ βρεϖεmεντε σοβρε χαδα υm δελεσ. Τανυρι (1979) φαζ εm συα δισσερταο υm πανοραmα δο ενσινο νορmαλ νο Εσταδο δε Σο Παυλο να Πριmειρα Ρεπβλιχα. Εm σευ τραβαληο, α αυτορα διφερενχια ατυα⌡εσ δο Εσταδο ε δα Υνιο φρεντε ◊ ινστρυο πριm〈ρια, σεχυνδ〈ρια ε νορmαλ, σεmπρε χεντραδα νο Εσταδο παυλιστα. Σο πεσθυισαδοσ δεχρετοσ, λεισ, αρτιγοσ δε ϕορναισ ε ουτρασ προδυ⌡εσ ιντελεχτυαισ παρα προmοϖερ α χονστρυο δο σευ οβϕετο δε πεσθυισα. Νοσελλα ε Βυφφα (1996) δισχορρεm σοβρε α Εσχολα Νορmαλ δε Σο Χαρλοσ, υτιλιζανδο−σε δα ηιστ⌠ρια οραλ – εντρεϖισταm χινχο προφεσσορεσ θυε εστιϖεραm ενϖολϖιδοσ χοm α ηιστ⌠ρια δα εσχολα – ε ταmβm δε ουτρασ ρεφερνχιασ δοχυmενταισ, ενχοντραδασ νο αρθυιϖο δα πρ⌠πρια escola. Iniciam o conhecimento da instituição pesquisando sobre sua “cριαο, χονστρυο ε ινσταλαο [...], ινϖεστιγαm ο πρδιο, ο χορπο δοχεντε ε α χλιεντελα” (ΝΟΣΕΛΛΑ, ΒΥΦΦΑ, 1996, π. 15−16). Μοναρχηα (1999) προπ⌡ε−σε α χονστρυιρ υmα ηιστ⌠ρια δα Εσχολα Νορmαλ δα Πραα, εm Σο Παυλο. Παρα ταντο, ρεχορρε α τραβαληοσ ϕ〈 προδυζιδοσ σοβρε ο τεmα ε α ϖαριαδοσ δαδοσ σοβρε α χιδαδε δε Σο Παυλο, λοχαλιζανδο, ποστεριορmεντε, α χιδαδε νυm χεν〈ριο mαισ γεραλ δα ναο νο θυε τανγε ◊ εχονοmια, πολτιχα ε σοχιεδαδε. Ο αυτορ τραβαληα σοβ ο δυπλο λυζεσ ϖερσυσ τρεϖασ, ρεχορρεντε νο περοδο ιmπεριαλ (ΦΑΡΙΑ ΦΙΛΗΟ, 2000; ςΙΧΕΝΤΙΝΙ; ΛΥΓΛΙ, 2009), οποσιο εσσα εξπρεσσα πελο συβττυλο δα οβρα. Λυζ ποδε σερ εντενδιδα χοmο ραζο, χοmο χονηεχιmεντο φορνεχιδο πελα ινστρυο. Εστα, πορ συα ϖεζ, αχαβα πορ οχυπαρ mοmεντοσ πουχο φαϖορεχιδοσ να σοχιεδαδε, σενδο, mυιτασ ϖεζεσ, ρελεγαδα ◊ σοmβρα δα νοιτε. Α εδυχαο νο περοδο εστυδαδο πορ ελε λιγαϖα−σε ◊ θυεστο δα ιλυmιναο ε δα χιϖιλιζαο. Ο ρεχορτε εmπρεγαδο χοmπρεενδε ο περοδο δε 1846 α 1930, ου σεϕα, ινιχιανδο−σε νο Ιmπριο ε φινδανδο χοm ο φιm δα Πριmειρα Ρεπβλιχα. Ασ Εσχολασ Νορmαισ δο Βρασιλ: δο Ιmπριο ◊ Ρεπβλιχα, πυβλιχαδο εm 2008, τραζ 22 χαπτυλοσ θυε ϖερσαm σοβρε διφερεντεσ εσχολασ νορmαισ, εσχριτοσ πορ 31 πεσθυισαδορεσ δασ 〈ρεασ
δε Ηιστ⌠ρια δα Εδυχαο ε δα Φορmαο δε Προφεσσορεσ. Οσ Εσταδοσ/Προϖνχιασ χοντεmπλαδοσ πελο εστυδο σο: Ριο δε ϑανειρο, Βαηια, Σο Παυλο, Πιαυ, Ριο Γρανδε δο Συλ, Παραν〈, Σεργιπε, Εσπριτο Σαντο, Ριο Γρανδε δο Νορτε, Χεαρ〈, Σαντα Χαταρινα, Παραβα, Γοι〈σ, Μαρανηο, Μινασ Γεραισ, Ματο Γροσσο ε Dιστριτο Φεδεραλ. Ο θυαδρο α σεγυιρ, ελαβοραδο α παρτιρ δο λιϖρο εm θυεστο, περmιτε−νοσ ϖισλυmβραρ α αmπλιτυδε ε οσ λιmιτεσ δα οβρα νο τοχαντε αο ενσινο νορmαλ. Α οβρα ρελεϖαντε παρα α πεσθυισα σοβρε φορmαο δε προφεσσορεσ ε ο εστυδο σοβρε εσχολασ νορmαισ, υmα ϖεζ θυε φιγυρα χοmο α νιχα χοmπιλαο σοβρε α τεm〈τιχα ατ ο mοmεντο. ΘΥΑDΡΟ 1 − Α ΕΜΕΡΓ⊇ΝΧΙΑ DΑΣ ΕΣΧΟΛΑΣ ΝΟΡΜΑΙΣ ΝΑΣ DΙΦΕΡΕΝΤΕΣ ΠΡΟς⊆ΝΧΙΑΣ Ε ΕΣΤΑDΟΣ ΧΙDΑDΕΣ ΥΝΙDΑDΕ ΦΕDΕΡΑΤΙςΑ ΑΝΟ DΕ ΧΡΙΑ∩℘Ο Νιτερ⌠ι Ρϑ 1835 Σαλϖαδορ ΒΑ 1836 Χυιαβ〈 ΜΤ 1842 Σο Παυλο ΣΠ 1846 Τερεσινα ΠΙ 1864 Πορτο Αλεγρε ΡΣ 1869 Χυριτιβα ΠΡ 1870 Αραχαϕυ ΣΕ 1870 ςιτ⌠ρια ΕΣ 1873 Ναταλ ΡΝ 1873 Φορταλεζα ΧΕ 1878 Ριο δε ϑανειρο Ρϑ 1880 Φλοριαν⌠πολισ ΣΧ 1880 ϑοο Πεσσοα ΠΒ 1883 Γοι〈σ ΓΟ 1884 Σο Λυσ ΜΑ 1890 Ποντε Νοϖα ΒΑ 1907 Υβερλνδια ΜΓ 1924 Χαmπο Γρανδε ΜΣ 1930 Βρασλια DΦ 1960 Φοντε: ΑΡΑΥϑΟ ετ αλ, 2008, π. 13. Υmα σντεσε σοβρε α προδυο αχαδmιχα α ρεσπειτο δασ εσχολασ νορmαισ νο Βρασιλ ποδε σερ ϖισυαλιζαδα νο Θυαδρο 2. Σελεχιοναmοσ, παρα χοmπορ ο θυαδρο, τεσεσ θυε τιϖεραm χοmο φοχο ο εστυδο δε αλγυmα εσχολα νορmαλ. Α βυσχα δευ−σε πελο βανχο δε τεσεσ δα ΧΑΠΕΣ4, χοm οσ τερmοσ, εσχολα νορmαλ ε εσχολασ νορmαισ; ε α σελεο πορ ασσυντοσ mαισ 4 Παρα αχεσσαρ ο βανχο δε τεσεσ, ο ενδερεο ελετρνιχο : ηττπ://βανχοδετεσεσ.χαπεσ.γοϖ.βρ. Αχεσσο εm 03/08/2017.
εσπεχφιχοσ σε δευ mεδιαντε λειτυρα δοσ ρεσυmοσ. Ο ρεχορτε παρα α πεσθυισα χοmπρεενδε ο περοδο εντρε οσ ανοσ δε 2007 ε 2016, ο θυε περφαζ 10 ανοσ. ΘΥΑDΡΟ 2: ΤΕΣΕΣ ΣΟΒΡΕ ΕΣΧΟΛΑΣ ΝΟΡΜΑΙΣ ΝΟ ΒΡΑΣΙΛ (2007−2016) ΑΥΤΟΡ ΑΝΟ Τ⊆ΤΥΛΟ ΙΝΣΤΙΤΥΙ∩℘Ο Λυχιενε Χηαϖεσ δε Αθυινο 2007 Dε Εσχολα Νορmαλ δε Ναταλ α Ινστιτυτο δε Εδυχαο Πρεσιδεντε Κεννεδψ (1950−1965): χονφιγυρα⌡εσ, λιmιτεσ ε ποσσιβιλιδαδεσ δα φορmαο δοχεντε ΥΦΡΝ Μαρτα Μαρια Λεονε Λιmα 2007 Ο ινγρεσσο δασ mυληερεσ αο mαγιστριο να Βαηια: ο ρεσγατε δε υmα ηιστ⌠ρια ΥΦΒΑ D⌠ρισ Βιττενχουρτ δε Αλmειδα 2007 Μεm⌠ριασ δα Ρυραλ: ναρρατιϖασ δα εξπερινχια εδυχατιϖα δε υmα Εσχολα Νορmαλ Ρυραλ Πβλιχα (1950−1960) ΥΦΡΓΣ Φ〈τιmα Μαρια Λειτο Αραϕο 2007 Μυληερεσ Λετραδασ ε Μισσιον〈ριασ δα Λυζ: φορmαο δα προφεσσορα νασ Εσχολασ Νορmαισ δο Χεαρ〈 – 1930 α 1960 ΥΦΧ Αλεσσανδρα Χριστινα Φυρταδο 2007 Πορ υmα ηιστ⌠ρια δασ πρ〈τιχασ δε φορmαο δοχεντε: υm εστυδο χοmπαραδο εντρε δυασ εσχολασ νορmαισ δε Ριβειρο Πρετο − ΣΠ (1944−1964) ΥΣΠ Ηαλ〈σζ Ηαϕναλκα Γατι 2009 Α Εδυχαο δα Μυληερ νο Ρεχιφε, νο φιναλ δο σχυλο ΞΙΞ: Ενσινο Νορmαλ ε αννχιοσ δε προγρεσσοσ ΥΦΠΕ Μαρια Γορεττι Λοπεσ Περειρα ε Σιλϖα 2009 Α Εσχολα Νορmαλ δο Χεαρ〈 νοσ ανοσ δε 1930 α 1950: Παλχο δε δεβατεσ πολτιχοσ ε πεδαγ⌠γιχοσ νο χαλορ δασ ρεφορmασ ΥΦΧ Ροσε Μαρψ δε Σουσα Αραϕο 2010 Εσχολα Νορmαλ να Παραηψβα δο Νορτε: mοϖιmεντο ε χονστιτυιο δα φορmαο δε προφεσσορεσ νο σχυλο ΞΙΞ ΥΦΠΒ Μαρια Χεχλια δε Μεδειροσ Αβρασ 2010 Λενδο νο ϑορναλ Στελλα Μαρισ 1938− 1945 ασ mαρχασ δα φορmαο δασ προφεσσορασ εm υmα Εσχολα Νορmαλ Χατ⌠λιχα δε Μινασ Γεραισ ΥΦΜΣ Εϖα Χριστινα Λειτε δα Σιλϖα 2010 Οσ ρεγιστροσ δα Εσχολα Νορmαλ, Βρασιλ ε Πορτυγαλ: ηιστ⌠ριασ, mεm⌠ριασ ε πρ〈τιχασ δε εσχριτυραο νο ινχιο δο σχυλο ΞΞ ΥΝΙΧΑΜΠ Αυρεα Εστεϖεσ Σερρα 2010 Ασ ασσοχια⌡εσ δε αλυνοσ δασ Εσχολασ Νορmαισ δο Βρασιλ ε δε Πορτυγαλ: απροπριαο ε ρεπρεσενταο (1906− 1927) ΥΝΕΣΠ/ΜΑΡΙΛΙΑ Τηαβατηα Αλινε Τρεϖισαν 2011 Ηιστ⌠ρια δα δισχιπλινα Πεδαγογια νασ Εσχολασ Νορmαισ δο Εσταδο δε Σο ΥΝΕΣΠ/ΜΑΡΙΛΙΑ
Παυλο (1874−1959) Παυλο Σργιο Περειρα δα Σιλϖα 2011 Α φορmαο δε προφεσσορεσ(ασ) να εσχολα νορmαλ ρυραλ δε ϑυαζειρο δο Νορτε/ΧΕ σοβ υmα περσπεχτιϖα Ετνοmατεm〈τιχα Υνιϖερσιδαδε Βανδειραντε δε Σο Παυλο Χριστινα δε Αλmειδα ςαλενα 2011 Ρεφορmασ Εδυχαχιοναισ ε α Πεδαγογια mοδερνα: mυδανασ νο πενσαρ ε φαζερ πεδαγ⌠γιχο δα εσχολα νορmαλ (1911 – 1931) ΥΦΒΑ Τονψ Ηονορατο 2011 Εσχολα Χοmπλεmενταρ ε Νορmαλ δε Πιραχιχαβα: φορmαο, ποδερ ε χιϖιλιδαδε (1897−1923) ΥΝΕΣΠ/ΑΡΑΡΑΘΥΑΡΑ Ευνιχε Μαρια Φερρειρα Σιλϖα 2011 Εσχολα Νορmαλ δε Φορmαο δε Προφεσσορασ να Βαιξαδα Φλυmινενσε: Πρ〈τιχασ Πολτιχο−πεδαγ⌠γιχασ Χοτιδιανασ ΥΦΦ Σανδρα Ηερσζκοωιχζ Φρανκφυρτ 2011 Dα εσχολα νορmαλ ◊ ηαβιλιταο εσπεχφιχα παρα ο mαγιστριο εm 2° γραυ: πρ〈τιχασ ε απροπρια⌡εσ (1961− 1981) ΠΥΧ ΣΠ Χεχλια ςιειρα δο Νασχιmεντο 2011 Χαmινηοσ δα δοχνχια: τραϕετ⌠ριασ δε mυληερεσ προφεσσορασ εm Σαβαρ〈 − Μινασ Γεραισ (1830−1904) ΥΦΜΓ Ροσνγελα Μαρια Χαστρο Γυιmαρεσ 2012 Ο περχυρσο ινστιτυχιοναλ δα δισχιπλινα “Ηιστ⌠ρια δα Εδυχαο” em Minas Γεραισ ε ο σευ ενσινο να Εσχολα Νορmαλ Οφιχιαλ δε Υβεραβα (1928 – 1970) ΥΦΥ Σιmονε Σιλϖειρα Αmοριm 2012 Χονφιγυραο δο τραβαληο δοχεντε ε α ινστρυο πριm〈ρια εm Σεργιπε νο σχυλο ΞΙΞ (1827−1880) ΥΦΣ Χριστιανο δε ϑεσυσ Φερρονατο 2012 Dασ Αυλασ Αϖυλσασ νο Λψχευ Προϖινχιαλ: ασ πριmειρασ χονφιγυρα⌡εσ δα ινστρυο σεχυνδ〈ρια να Προϖνχια δα Παραηψβα δο Νορτε (1836−1884) ΥΦΠΒ Ραιmυνδο Wιλλιαm Ταϖαρεσ ϑυνιορ 2012 Υm ϖιϖειρο δε mεστρεσ: α Εσχολα Νορmαλ ε α χιδαδε δε Βελm δο Παρ〈 εm τεmποσ δε mοδερνιζαο (1890− 1920) ΠΥΧ ΣΠ Σιmονε Μεδειροσ δε Χαρϖαληο 2012 Dε ϖολτα αο λυγαρ δε αλυνα: ασ ρελα⌡εσ δοχνχια−δισχνχια να φορmαο δε προφεσσορασ ΥΦΜΓ Ανα Παυλα Πυπο Χορρεια 2013 “Palácios da Instrução” – Ηιστ⌠ρια δα Εδυχαο ε Αρθυιτετυρα δασ Εσχολασ Νορmαισ νο Εσταδο δο Παραν〈 (1904 α 1927) ΥΦΠΡ Χριστιανε Νασχιmεντο Μαρτινσ 2013 Εσταδο ε Ιγρεϕα Χατ⌠λιχα χοmο ινστνχιασ προmοτορασ δε Εδυχαο: Φορmαο δε Προφεσσορασ Πριm〈ριασ εm Μινασ Γεραισ (1892−1904) ΥΦΥ
Dιλζα Πορτο Γοναλϖεσ 2013 Α ινστρυο πβλιχα, α εδυχαο δα mυληερ ε α φορmαο δε προφεσσορεσ νοσ ϕορναισ παρτιδ〈ριοσ δε Πορτο Αλεγρε/ΡΣ (1869−1937) ΠΥΧ ΡΣ Φρανχιναιδε δε Λιmα Σιλϖα 2013 Υm εσπαο δε φορmαο δο προφεσσορ πριm〈ριο: α Εσχολα Νορmαλ δε Ναταλ (Ριο Γρανδε δο Νορτε, 1908−1971) ΥΦΡΝ Μαρψαην Κοεηλερ Σιλϖα 2013 Ενσινο νορmαλ: δα φορmαο δα προφεσσορα ◊ φορmαο δα mυληερ, εσποσα ε mε ΠΥΧ ΣΠ Ραχηελ Dυαρτε Αβδαλα 2013 Φοτογραφιασ εσχολαρεσ: πρ〈τιχασ δο οληαρ ε ρεπρεσεντα⌡εσ σοχιαισ νοσ 〈λβυνσ φοτογρ〈φιχοσ δα Εσχολα Χαετανο δε Χαmποσ (1895−1966) ΥΣΠ Βερναρδινα Σαντοσ Αραυϕο δε Σουσα 2013 Α Εσχολα Νορmαλ Ρεγιοναλ Νοσσα Σενηορα δο Χαρmο εm Βελο ϑαρδιm – ΠΕ: δεσφιλανδο ο ηαβιτυσ προφεσσοραλ πελασ ρυασ δα χιδαδε ΥΦΠΒ Βαρβαρα Χορτελλα Περειρα 2013 Πρεσχρι⌡εσ παρα ενσιναρ α ενσιναρ λειτυρα ε εσχριτα να Εσχολα Νορmαλ δε Σο Παυλο: Χιρχυλαο δε Σαβερεσ Πεδαγ⌠γιχοσ Βρασιλ/Φρανα (1874− 1889) ΥΝΕΣΠ/ΜΑΡΙΛΙΑ Ιϖονε Λοπεσ Γουλαρτ 2013 Ο προϕετο εδυχατιϖο δασ Σαλεσιανασ να Εσχολα Νορmαλ Νοσσα Σενηορα Αυξιλιαδορα, Χαmποσ/Ρϑ ε α τεσσιτυρα δα ιδεντιδαδε δα προφεσσορα χατ⌠λιχα: 1937−1961 ΠΥΧ Ριο Φερνανδα Φερρεψρο Μοντιχελλι 2014 Προχεσσοσ δε Εξχλυσο δα/να Εσχολα νο Εσταδο δο Εσπριτο Σαντο να Πριmειρα Ρεπβλιχα (1889−1930)∋ ΥΦΕΣ Ηελενα δε Λιmα Μαρινηο Ροδριγυεσ Αραυϕο 2014 Α τραδιχιοναλ Εσχολα Νορmαλ Χεαρενσε χηεγα αο βαιρρο δε Φ〈τιmα: Φορmαο δασ Πριmειρασ Προφεσσορασ Πριm〈ριασ (1958 – 1960) ΥΦΧ Ανδρεια Dεmετριο ϑοργε Μοραεσ 2014 Ηιστ⌠ρια ε mεm⌠ρια δα φορmαο δοχεντε εm Ιτυιυταβα−ΜΓ ΥΦΥ Κατια Σεβαστιανα Χαρϖαληο δοσ Φαριασ 2014 Πρ〈τιχασ Μοβιλιζαδορασ δε χυλτυρα αριτmτιχα να φορmαο δε προφεσσορεσ δα εσχολα νορmαλ δα προϖνχια δο Ριο δε ϑανειρο (1868−1889) ΥΝΙΧΑΜΠ Μαρλετε δοσ Ανϕοσ Σιλϖα Σχηαφφρατη 2014 Οσ λιϖροσ διδ〈τιχοσ να Εσχολα Νορmαλ δε Χυριτιβα (1876−1920): εντρε α υνιϖερσαλιδαδε ε ασ σινγυλαριδαδεσ δα χιρχυλαο δα λιτερατυρα πεδαγ⌠γιχα ΠΥΧ ΠΡ Ιαρα δα Σιλϖα Φρανα 2015 Dο Γιν〈σιο παρα ασ Εσχολασ Νορmαισ: Ασ mυδανασ να φορmαο mατεm〈τιχα δε προφεσσορεσ δο Παραν〈 (1920−1936) ΠΥΧ ΠΡ Λυχιανα 2015 “Ο Σαραη∀: εντρε mεm⌠ριασ δε υmα ΠΥΧ ΡΙΟ
Φελιππε Χαρδοσο ινστιτυιο ε α ινστιτυιο δεστασ mεm⌠ριασ Ασσισλενε Βαρροσ Μοτα 2015 Α Εσχολα Νορmαλ δο Αmαζονασ: α φορmαο δε υmα ιδεντιδαδε (1889 − 1945) Υνιϖερσιδαδε δε Σοροχαβα Αδριανα Ριχαρδο δα Μοτα 2015 Εντρε ο mονυmεντο ιδεαλιζαδο ε ο ρεαλιζαδο: Α Εσχολα Νορmαλ Λιϖρε Μυνιχιπαλ δε Σοροχαβα (1929 α 1967)∋ Υνιϖερσιδαδε δε Σοροχαβα Λεοναρδο Σαντοσ Νεϖεσ 2015 Σεντιδο νοϖο δα ϖιδα ρυραλ: α φορmαο δε προφεσσορασ να Εσχολα Νορmαλ Ρεγιοναλ D. ϑοαθυιm Σιλϖριο δε Σουζα (1949−1963) ΥΦΜΓ Μαρια Ιρινιλδα δα Σιλϖα Βεζερρα 2015 Φορmαο Dοχεντε Ινστιτυχιοναλιζαδα να Αmαζνια Αχριανα: δα Εσχολα Νορmαλ Ρεγιοναλ ◊ Εσχολα Νορmαλ Παδρε Ανχηιετα (1940−1970) ΥΦΦ Σηιρλει Τερεζινηα Ροmαν Γυεδεσ 2015 Μανυαισ Dιδ〈τιχοσ ε α Φορmαο δε Προφεσσορεσ νασ Εσχολασ Νορmαισ Παραναενσεσ (1920−1960) ΥΕΜ Λειλα Μαρια Ινουε 2015 Εντρε λιϖρεσ ε οφιχιαισ: Α εξπανσο δο Ενσινο Νορmαλ εm Σο Παυλο (1927− 1933) ΥΝΕΣΠ/ΜΑΡΙΛΙΑ Τανια Μαρια Ροδριγυεσ Λοπεσ 2015 Ινστιτυι⌡εσ εσχολαρεσ ε φορmαο δε προφεσσορασ νο Χαριρι (1923 α 1960): ο Χολγιο Σαντα Τερεσα δε ϑεσυσ ε α Εσχολα Νορmαλ Ρυραλ δε ϑυαζειρο δο Νορτε εm περσπεχτιϖα ηιστ⌠ριχο− χοmπαραδα ΥΦΧ Ανα Παολα Σγανδερλα 2015 Ο Ενσινο δε Πσιχολογια να Εσχολα Νορmαλ εm Σαντα Χαταρινα ΥΦΣΧ Ισmαελ Κρισηνα δε Ανδραδε Νειϖα 2016 Ο ενσινο δο Dεσενηο να Εσχολα Νορmαλ δε Βελο Ηοριζοντε (1906− 1946) ΥΦΜΓ Σιλϖανια Σαντανα Χοστα 2016 Ηιστ⌠ριασ χονταδασ ε ϖιϖιδασ: mεm⌠ριασ δα Εσχολα Νορmαλ Ρυραλ Μυριλο Βραγα δε Ιταβαιανα/Σεργιπε (1950−1972) ΠΥΧ ΡΣ Μαρινα Νατσυmε Υεκανε 2016
“Com o bom professor tudo está feito, sem elle nada se faz” – α Εσχολα
Νορmαλ ε α χονφορmαο δο mαγιστριο πριm〈ριο νο Dιστριτο Φεδεραλ (1892−1912) ΥΦΦ Τανια Χορδοϖα 2016 Α Εσχολα Νορmαλ εm Λαγεσ (ΣΧ): λεντεσ νο πρεσεντε ε δεσλοχαmεντοσ αο πασσαδο (2015−1933) ΥDΕΣΧ Ανα Μαρια Γοmεσ δε Σουσα Μαρτινσ 2016 Α φορmαο δε προφεσσορεσ πριm〈ριοσ νο Πιαυ (1947−1961): Εντρε ασ απροπρια⌡εσ ε mυδανασ δεχορρεντεσ δα Λει Οργνιχα δο Ενσινο Νορmαλ ΥΦΠΙ
Μαρχια Μαρια Αλϖεσ δε Ασσισ 2016 Ματεm〈τιχασ Ελεmενταρεσ να Εσχολα Νορmαλ δε Ναταλ: Λεγισλα⌡εσ, Προγραmασ δε Ενσινο, Ματεριαισ Dιδ〈τιχοσ ΥΦΡΝ Χιντια Μαρια Λυζ Πινηο δε Σουζα 2016 Ποσσιβιλιδαδεσ δε Πεσθυισα παρα α Ηιστ⌠ρια δα Εδυχαο να Βαηια – Αρθυιϖοσ, Αχερϖοσ ε φοντεσ ενχοντραδασ νοσ νχλεοσ ρεγιοναισ δε εδυχαο δα Βαηια: Ρεσυλταδοσ δα Πεσθυισα Dοχυmενταλ δα Εσχολα Νορmαλ δε Ναζαρ (1934 α 1957). ΥΝΕΒ Μιχηελε Χαστρο Λιmα 2016 Α φορmαο δασ αλφαβετιζαδορασ δο Τρινγυλο Μινειρο ε Αλτο Παραναβα – Ηιστ⌠ριασ χονστρυδασ νασ τεσεσ ε δισσερτα⌡εσ – 1946 α 1979 ΥΦΥ Σηιρλενε Σαντοσ Μαφρα Μεδειροσ 2016 Μεm⌠ρια ε Ιδεντιδαδε Σοχιαλ δα Φορmαο Dοχεντε εm Ριο δε Χοντασ− ΒΑ, νασ δχαδασ δε 1920 α 1960: ρεmινισχνχιασ δασ εδυχαδορασ ε εδυχαδορεσ δα Χ〈τεδρα ◊ Υνιϖερσιδαδε ΥΕΣΒ Φοντε: Ελαβοραδο πελα αυτορα. Α σεγυιρ, απρεσεντα−σε ουτρο θυαδρο, θυε σιστεmατιζα οσ εσταδοσ χοντεmπλαδοσ πελασ τεσεσ. Σο Παυλο ο θυε απρεσεντα ο mαιορ νmερο δε τεσεσ δεφενδιδασ σοβρε εσχολασ νορmαισ, χοm 10 τραβαληοσ. Μινασ Γεραισ φιχα εm σεγυνδο λυγαρ, χοm οιτο τραβαληοσ δεφενδιδοσ. Εm σεγυιδα, τεm−σε α Παραβα, χοm σεισ τραβαληοσ. Χεαρ〈 ε Ριο δε ϑανειρο τιϖεραm, χαδα υm, χινχο τραβαληοσ προδυζιδοσ σοβρε εσχολασ νορmαισ. Παραν〈 χοντριβυιυ χοm θυατρο τραβαληοσ, ε οσ εσταδοσ δο Ριο Γρανδε δο Νορτε, Σεργιπε, Σαντα Χαταρινα ε Βαηια χονταβιλιζαραm τρσ τεσεσ χαδα. Ριο Γρανδε δο Συλ ε Περναmβυχο τιϖεραm δοισ τραβαληοσ, ενθυαντο Εσπριτο Σαντο, Βελm, Αmαζονασ, Αχρε ε Πιαυ χονταραm χοm α προδυο ε δεφεσα δε υmα τεσε χαδα νο ρεχορτε βυσχαδο. ΘΥΑDΡΟ 3 – ΕΣΤΑDΟΣ ΧΟΝΤΕΜΠΛΑDΟΣ ΠΕΛΑΣ ΤΕΣΕΣ ΕΣΤΑDΟ Ν∨ΜΕΡΟ DΕ ΤΕΣΕΣ Σο Παυλο 10 Μινασ Γεραισ 8 Παραβα 6 Χεαρ〈 5 Ριο δε ϑανειρο 5 Παραν〈 4 Ριο Γρανδε δο Νορτε 3 Σεργιπε 3 Σαντα Χαταρινα 3
Βαηια 3 Ριο Γρανδε δο Συλ 2 Περναmβυχο 2 Εσπριτο Σαντο 1 Βελm 1 Αmαζονασ 1 Αχρε 1 Πιαυ 1 Τοταλ 59 Φοντε: Ελαβοραδο πελα αυτορα. Ο πρ⌠ξιmο θυαδρο ρεφερε−σε αοσ περοδοσ χοντεmπλαδοσ πελασ τεσεσ. Απ⌠σ ϖεριφιχαρ οσ ανοσ εσταβελεχιδοσ χοmο ρεχορτε πελοσ πεσθυισαδορεσ, χηεγου−σε ◊ σεγυιντε σιστεmατιζαο: α mαιορια δασ τεσεσ οπτου πορ ρεχορταρ ο εστυδο νο σχυλο ΞΞ; νοϖε τεσεσ τιϖεραm ο ρεχορτε χοmπρεενδιδο νο ιντεριορ δο σχυλο ΞΙΞ; νοϖε πεσθυισαδορεσ υτιλιζαραm ρεχορτεσ θυε ατραϖεσσαϖαm οσ σχυλοσ ΞΙΞ ε ΞΞ. Ταmβm ηουϖε πεσθυισαδορεσ θυε φοχαϖαm συασ πεσθυισασ νο mοmεντο πρεσεντε, νο θυαδρο ρεπρεσενταδο πελο σχυλο ΞΞΙ. Υm πεσθυισαδορ απενασ οπτου πορ ρεαλιζαρ α πεσθυισα αβαρχανδο οσ σχυλοσ ΞΞ ε ο ΞΞΙ. ΘΥΑDΡΟ 4 – ΠΕΡ⊆ΟDΟΣ ΧΟΝΤΕΜΠΛΑDΟΣ ΠΕΛΑΣ ΤΕΣΕΣ ΠΕΡ⊆ΟDΟ ΘΥΑΝΤΙDΑDΕ DΕ ΤΕΣΕΣ Σχυλο ΞΙΞ 9 Σχυλο ΞΞ 36 Σχυλο ΞΞΙ 2 Σχυλοσ ΞΙΞ ε ΞΞ 9 Σχυλο ΞΞ ε ΞΞΙ 1 Φοντε: Ελαβοραδο πελα αυτορα. Ο θυαδρο 5 ρεφερε−σε ◊ απρεσενταο δασ τεσεσ προδυζιδασ, εm αχορδο χοm ο ρεχορτε τεmποραλ εσταβελεχιδο, ε διζ ρεσπειτο αο νmερο δε τεσεσ προδυζιδασ πορ ανο. Ο ανο δε mαιορ προδυο φοι 2015, χοm δεζ τεσεσ σοβρε α τεm〈τιχα. 2009 φοι ο ανο χοm mενορ προδυο, τενδο απενασ δυασ τεσεσ δεφενδιδασ. ΘΥΑDΡΟ 5 – Ν∨ΜΕΡΟ DΕ ΤΕΣΕΣ ΠΟΡ ΑΝΟ ΑΝΟ Ν∨ΜΕΡΟ DΕ ΤΕΣΕΣ 2007 5 2008 0 2009 2 2010 4 2011 7 2012 5
2013 9 2014 5 2015 10 2016 9 Φοντε: Ελαβοραδο πελα αυτορα. Οπτου−σε πορ απρεσενταρ οσ τραβαληοσ, εm υm πριmειρο mοmεντο, εm θυαδροσ, παρα φορνεχερ υm πανοραmα δασ προδυ⌡εσ, εm νϖελ δε δουτοραδο, σοβρε ασ εσχολασ νορmαισ ε ο ενσινο νορmαλ εντρε οσ ανοσ δε 2007 ε 2016. Νοσ θυαδροσ αντεριορεσ εστο χοντεmπλαδοσ οσ εστυδοσ θυε σε ρεφερεm α υmα εσχολα νορmαλ εσπεχφιχα, ου α θυεστ⌡εσ mυιτο πρ⌠ξιmασ α υmα ου mαισ εσχολασ νορmαισ. Α σεγυιρ, προχεδε−σε α υmα ρ〈πιδα εξποσιο δε χαδα υmα δασ τεσεσ λισταδασ. Εm 2007, χινχο τεσεσ σοβρε εσχολασ νορmαισ φοραm δεφενδιδασ. Α τεσε, “De Escola Νορmαλ δε Ναταλ α Ινστιτυτο δε Εδυχαο Πρεσιδεντε Κεννεδψ (1950−1965): χονφιγυρα⌡εσ, limites e possibilidades da formação docente”, defendida πορ Λυχιενε Χηαϖεσ δε Αθυινο, να ΥΦΡΝ, προπ⌡ε−σε α απρεσενταρ, χοmο φοχο δε εστυδο, α τραϕετ⌠ρια δα Εσχολα Νορmαλ δε Ναταλ. Ασ χατεγοριασ υτιλιζαδασ παρα αν〈λισε φοραm χυλτυρα εσχολαρ ε χυλτυρα δε γνερο, ϖιστο θυε ο πβλιχο θυε φρεθυενταϖα α εσχολα ερα, εm συα mαιορια, χοmποστο πορ mυληερεσ. Α φορmαο να εσχολα νορmαλ, χονχλυι Αθυινο, φοι υm mειο παρα θυε ασ mυληερεσ αλχανασσεm ποσσιβιλιδαδεσ δε εmπρεγο.
Na UFBA, Marta Maria Leone de Lima defendeu a tese “Ο ινγρεσσο δασ mυληερεσ αο mαγιστριο να Βαηια: ο ρεσγατε δε υmα ηιστ⌠ρια”. A autora investiga as especificidades da Βαηια, θυε φοι α πριmειρα Προϖνχια α οφερεχερ υmα εσχολα νορmαλ εξχλυσιϖα παρα mυληερεσ, χυϕο ατο δε χριαο δατα δε 1836. Ο ινεδιτισmο δα οφερτα τεϖε χοmο mοτιϖαο, σεγυνδο οσ ρεσυλταδοσ ενχοντραδοσ να πεσθυισα δοχυmενταλ ε βιβλιογρ〈φιχα ρεαλιζαδοσ παρα α τεσε, υmα τεντατιϖα δε χοντρολε σοχιαλ δα ποπυλαο, ϖιστο θυε α Βαηια ϖιϖια mοmεντοσ δε ρεϖολτασ ε ινσυρρει⌡εσ, mυιτασ ϖεζεσ πρατιχαδασ πορ ηοmενσ. Εδυχαρ ασ mυληερεσ ερα, πορταντο, υm mειο δε χοντρολε ε αδεστραmεντο. Να σεθυνχια δασ προδυ⌡εσ δε 2007, τεm−σε α τεσε δε D⌠ρισ Βιττενχουρτ δε Αλmειδα, defendida na UFRGS, denominada “Μεm⌠ριασ δα Ρυραλ: ναρρατιϖασ δα εξπερινχια εδυχατιϖα δε υmα Εσχολα Νορmαλ Ρυραλ Πβλιχα (1950−1960)”. O objetivo da autora é investigar mεm⌠ριασ δε συϕειτοσ θυε σε φορmαραm να Εσχολα Νορmαλ Ρυραλ Πβλιχα, να χιδαδε δε Οσ⌠ριο, νο Ριο Γρανδε δο Συλ. Ο ρεχορτε εσχοληιδο χονχεντρου−σε εντρε οσ ανοσ δε 1950 ε 1960, ε οπτου−σε πορ ρεαλιζαρ εντρεϖιστασ χοm συϕειτοσ θυε εσταϖαm ενϖολϖιδοσ χοm α εσχολα νεσσε περοδο, ρεαλιζανδο υm ρεσγατε δα mεm⌠ρια δα ινστιτυιο ε δε σευσ συϕειτοσ. Ταmβm φοι
