LORENZ
TRIDEK DUA NUMERO JARO 2012 Eldonis URKTKVKUOC"GNFQPC CUQEKQ"H0"X0"NQTGP\ RIO-DE-ĴANEJRO (RJ) BRAZILO
LORENZ
FONDUSO IÞMAEL GOMES BRAGA por eldono de novaj libroj
FONDUSO ZAMENHOF por riparo en la sidejo La jarkotizo estas • 20,00 aý egalvaloro pagebla per UEA aý literaturaj verkoj en Esperanto.
Konto æe UEA: kodo sesl-s
Catalogação na fonte do Departamento Nacional do Livro Ano (Espírito)
Vigésimo oitavo número / Ano. — Rio de Janeiro: Associação Editora Espírita F. V. Lorenz, 2008.
160 p.; 14x21 cm. (Almanako Lorenz; 28) Texto em Esperanto.
ISBN: 85-86984-20-5
1. Espiritismo. I. Título. II. Série.
CDD: 133.9 J37
Reviziistoj: Glória Solange da Silva Dias e Affonso Borges Gallego Soares
Kovrilaj detaloj:
Horloĝo de la placo. Precipa simbolo de Taguatinga.
Ano (Espírito)
Trigésimo segundo número / Ano. — Rio de Janeiro: Associação Editora Espírita F. V. Lorenz, 2012.
216p.; 15,5 x 22 cm. (Almanako Lorenz; 32) Texto em Esperanto.
ISBN 978-85-86984-20-5 1. Espiritismo. I. Título. II. Série
J37
CDD: 133.9
SPIRITISMA ELDONA ASOCIO F. V. LORENZ Rio-de-¬anejro (RJ) - Brazilo
Estraro:
Prezidanto: Robinson Mattos
Vic-Prezidanto Celso Pinheiro
Direktoro Financisto: Mauro Libânio da Fonseca Direktoro Adjunkto: João Silva dos Santos Direktoro Adjunkto: Geralcino Viana Gomes Komitato:
Prezidanto: Affonso Borges Gallego Soares Membroj: Alberto Flores
Amaury de Souza
Antônio de Souza Barbosa
Balbina Ferreira
Cesar Soares dos Reis Elmir dos Santos Lima Ismael de Miranda e Silva Joel Maciel Soares Jorge Andréa dos Santos José Roberto Motta da Silva Vicente Paula Werneck Sebastião Nunes Cavassoni Zita Flora de Almeida Edgard Monteiro Machado João Nunes Lins
Anstataýantoj: Ubirajara Thadeu
Tânia Maria Fernandes Paixão Álvaro Borges de Almeida Motta Kontrola Konsilo:
Membroj: Danilo Carvalho Villela Eloy Carvalho Villela Romualdo de Castro Celani Anstataýantoj: Aylton de Lima Rocha
Suely Alves Lopes Kompostita de Rogério Mota Presita en RJ, Brazilo
Marto 1 11 10 9 8 7 6 5 18 17 16 15 14 13 12 25 24 23 22 21 20 19 1 31 30 29 28 27 26 4 3 2 1 2 1 Junio 1 10 9 8 7 6 5 4 17 16 15 14 13 12 11 24 23 22 21 20 19 18 1 30 29 28 27 26 25 3 2 1 2 1 1 Septembro 1 9 8 7 6 5 4 3 16 15 14 13 12 11 10 23 22 21 20 19 18 17 30 29 28 27 26 25 24 2 1 2 1 1 1 Decembro 1 9 8 7 6 5 4 3 16 15 14 13 12 11 10 23 22 21 20 19 18 17 30 29 28 27 26 25 24 2 1 2 1 1 1 Februaro 1 12 11 10 9 8 7 6 19 18 17 16 15 14 13 26 25 24 23 22 21 20 1 1 1 1 29 28 27 5 4 3 2 1 1 Majo 1 13 12 11 10 9 8 7 20 19 18 17 16 15 14 27 26 25 24 23 22 21 29 28 27 31 30 6 5 4 3 2 1 Aýgusto 1 12 11 10 9 8 7 6 19 18 17 16 15 14 13 26 25 24 23 22 21 20 29 28 31 30 29 5 4 3 2 1 2 Novembro 1 11 10 9 8 7 6 5 18 17 16 15 14 13 12 25 24 23 22 21 20 19 1 1 30 29 28 27 26 4 3 2 1 2 1 Januaro 1 8 7 6 5 4 3 2 15 14 13 12 11 10 9 22 21 20 19 18 17 16 29 28 27 26 25 24 1 1 1 1 1 1 Aprilo 1 8 7 6 5 4 3 2 15 14 13 12 11 10 9 22 21 20 19 18 17 16 29 28 27 26 25 24 23 1 2 1 1 1 1 Julio 1 8 7 6 5 4 3 2 15 14 13 12 11 10 9 22 21 20 19 18 17 16 29 28 27 26 25 24 23 1 2 1 1 1 1 Oktobro 1 14 13 12 11 10 9 8 21 20 19 18 17 16 15 28 27 26 25 24 23 22 30 29 28 27 31 30 7 6 5 4 3 2 Lundo Dimanæo Sabato Vendredo ¬aýdo Merkredo Mardo Lundo Dimanæo Sabato Vendredo ¬aýdo Merkredo Mardo Lundo Dimanæo Sabato Vendredo ¬aýdo Merkredo Mardo Lundo Dimanæo Sabato Vendredo ¬aýdo Merkredo Mardo 23 30 31 27 28 30 29 28 30 31 29 31 19 30
L. L. Zamenhof
Allan Kardec
INDEKSO
Euripedes A. Barbosa / Carlos Maria
ESPERANTO-MOVADO EN TAGUATINGA ...11
BRODISTINOJ EL TAGUATINGA ...23
Eldonejo Lorenz
INTERVJUO KUN ROY MCCOY ...29
Délio Pereira de Souza
D-RO ADOLPHO BEZERRA DE MENEZES ...41
Renato Corsetti
KIA ESPERANTO EN LA 3-A JARMILO?
FACILA, REGULA KAJ TUTMONDA! ...47
Allan Kardec
JUSTECO DE LA ENKARNIØO ...61
Vu Duc Tan
VJETNAMIO, PROMESITA TERO ...65
Trung Kien
HANOJO, MILJARA URBO ... 71
Giuseppe kaj Ursula Grattapaglia
BONA ESPERO – IDEALO KAJ REALO ... 81
Allan Kardec
FELIÆAJ TIUJ, KIUJ HAVAS PURAN KORON ...99
Raymundo Souza
IZOLECO EN LA HOMAMASO ...105
Jarmila Rýznarová
LA VIVO PLENA DE MUZIKO ...109
Flávio Olive
SPIRITISMA INFORMA SERVO (SEI) ...119
Allan Kardec
VICTOR HUGO KAJ LA PAROLANTAJ TABLOJ ...137
Przemysaw Pawe Grzybowski
ESPERANTO KIEL ILO DE INTERKULTURA EDUKADO ....147
Eldonejo Lorenz
INTERVUJO KUN BRAZILA
SAMIDEANO ALBERTO FLORES ...155
Neide Barros Rêgo
SUBLIMADO ...167
Firdaýs Þukurov
TAØIKIO – LANDO MONTARA EN MEZA AZIO ...169
Chico Xavier
PIEDOJ KAJ PACO...185
Allan Kardec
DESTINO DE LA TERO ...187
Ismael Miranda e Silva
NOVA INTERPRETO ...189
Adjé Adjévi
LA FESTO DE EPE-EKPE ...193
Gerson Simões Monteiro
BEZERRA DE MENEZES SAVAS VERKISTON ...197
Augusto Frederico Schmidt
LA KANTO DE LA BLANKA KOKO ...199
REMEMOROJ PRI LA EVENTOJ
DE ELDONEJO LORENZ EN 2011 ...203
UNIVERSALA KONGRESO – DANIO ...209
Euripedes A. Barbosa / Carlos Maria (Brazilo)
La Urbo
Taguatinga estis fon-dita la 5-an de julio 1958, sed la unuaj loøantoj ape-ris en æi tiu regiono dum la 18-a jarcento, kun la celo seræi grandvalorajn metalojn kaj bredi bru-taron. Øi estas la plej
granda satelita urbo en Federacia Distrikto kaj estas kvazaý æefurbo de vasta regiono. En tiu aglomera¼o vivas pli ol unu miliono da enloøantoj.
Taguatinga havas 121,34 kvadratajn kilometrojn kaj situas 19 kilometrojn for de Plano Piloto (Brasília). Øia komerca aktivado estas intensa, kiu allogas aliurbanojn. Taguatinga ankaý estas alnomata “ekonomia æefurbo el Federacia Distrikto.”
La nomo Taguatinga devenas el indiøena lingvo kaj signifas “argilon blankan.”
Esperanto-Movado Unuaj Paþoj
La plej antikva informo, kiun ni havas pri la Espe-ranto-movado en Taguatinga estas tiu aperinta en la revuo Brazila Esperantisto (novembro/decembro 1961):
“En Taguatinga (æirkaýa¼oj de la brazila æefurbo) estas starigita elementa Esperanto-Kurso, kun dekoj da lernantoj.” Mankas pli da klarigoj pri tiu kurso,
bedaýrinde.
En decembro 1962, Esperanto-Asocio de Brasília okazigis la Unuan Semajnon de Esperanto en Brazilja. Kadre de tiu evento, Nelson Pereira de Souza vizitis la urbon Taguatinga, kie li prelegis pri la “Cseh Metodo”.
En 1974, Eurípedes Nascimento instruis Esperanton æe la sidejo de “Milícia Fraterna Lucius” (FREL), en Taguatinga. La gazeto “Candeia”, oficiala organo de tiu organiza¼o, publikigis informojn pri nia lingvo, plurfoje.
Por festi la unuan datrevenon de Brazila Konsilantaro de Esperanto, membroj de tiu institucio renkontiøis en Brazilja, de la 24-a øis la 27-a de majo 1975. En la 25-a, kelkaj el ili vizitis la sidejon de FREL, en Taguatinga.
La Organiza Komitato de la 11-a Brazila Seminario de Esperanto, okazinta en Brazilja de la 15-a øis la 18-a de julio 1976, kunsidis plurfoje æe la sidejo de FREL, en la lasta sabato, æiumonate.
En la sepdekaj jaroj, Esperanto iom disvastiøis en Taguatinga danke al la klopodoj de Eurípedes Nascimento kaj José Romão Filho.
Taguatinga Esperanto-Rondo (Tero)
La 31-an de majo 1980, estis fondita Taguatinga Esperanto-Rondo. Øia estraro enposteniøis nur en la 18-a
de oktobro, samjare, kies solena¼o okazis æe la “Centro Sócio-Recreativo Bernardo Sayão, en la kvartalo “M Norte” (Taguatinga). Okaze de la solena¼o, Nelson Pereira de Souza prelegis pri la temo: “Kial Esperanto?”
Jen la elektita estraro de TERO: Prezidanto – Ludi-mar Azevedo da Silva; sekretario – Elza Bontempo do Nascimento; kasisto – Givanildo Ramos Costa. Kontrol-komitato: Arcelino Antônio da Silveira, Eurípedes do Nascimento kaj Alvamar Costa Silvestre.
Laý raporteto aperinta en la bulteno Tagiøo, marto 1981, Arcelino Antônio da Silveira kaj Ludimar Azevedo da Silva instruis Esperanton æe TERO.
Bedaýrinde, Taguatinga Esperanto-Rondo ne longe vivis.
Direktoro de Universala Esperanto-Asocio (UEA) Vizitas Nian Urbon
Victor Sadler, direktoro de UEA, venis al nia urbo en aprilo 1981, kiam li kunsidis kun membroj de kelkaj Esperanto-organiza¼oj, æe Cen tro Recreativo Bernardo Sayão. Æeestis la ren kontiøon pli ol 10 esperantistoj. La celo de tiu kunsido estis sciigi la direktoron de UEA pri la
preparaj agoj rilate al la 66-a Universala Kongreso de Esperanto. Tiu grandioza kongreso fakte okazis en la æefurbo de Brazilo, de la 25-a de julio øis la 1-a de aýgusto 1981, plena de sukceso.
Taguatinga Esperanto-Klubo (TEK)
Post kelkaj jaroj de stagnado denove la movado en Taguatinga revigliøis per la fondo de Taguatinga Esperanto-Klubo.
En la lernejo nomata “Centro de Ensino Médio Ave Branca” (CEMAB), la 9-an de julio 1993, okazis kunveno, kiu rezultis la fondon de Taguatinga Esperanto-Klubo, dank’al iniciato de Cleto Galvão da Silva kaj Carlos Maria. Partoprenis en la kunsido 36 personoj.
La unua estraro de TEK: Prezidanto – Cleto Galvão
da Silva; vicprezidanto – Carlos Maria; sekretario – Maria de Lourdes Abreu; kasisto – Cleber da Rocha Galvão; direk toro pri Publikaj Rilatoj – Maria Marlize da Rocha Galvão; direktoro pri Propra¼o – Liana de Carvalho e Souza. Kontrolkomitato: André Luiz Alexandre, Rita de Cássia Macedo Alves kaj Waldson Guardiano.
Unuaj Realigoj de TEK
La 15-an de aýgusto 1993, Carlos Maria ekinstruis Esperanton æe la lernejo Centro de Ensino Médio Ave Branca. En la 15-a de decembro samjare, TEK realigis la feston omaøe al la 134-a datreveno de nia majstro L.L. Zamenhof, æe la restoracio Muralha Chinesa (Alameda ShoppIng). Okaze de tiu evento, la gelernantoj de la unua kurso ricevis atestilon.
La Unua Sidejo de TEK
La estraro de TEK luis la æambron n-ro 204, en la jena adreso: C-5, lote 9, urbocentro. La 27-an de februaro 1998 okazis la solena inaýguro de la sidejo, kun la æeesto de pluraj personoj, inkluzive de la deputito Renato Rainha.
Matenkafo
En 1998 komenæiøis la festa kunsido nomata Ma-ten kafo, kiu okazas la lastan dimanæon æiumonate, en la sidejo de nia Klubo. Dum la Matenkafo oni faras prelegeton pri iu ajn temo, kantas esperantajn kanzonojn,
babilas en Esperanto, trinkas kaj manøas bongusta¼ojn ktp. Multe da eksterlandaj esperantistoj jam partoprenis nian Matenkafon. Valoras mencii kelkajn el ili: Neil A. Blonstein (Usono), Aneta Ubik (Pollando), Aldo Grassini (Italio), Sebastian Kief (Danlando), Ricardo Pinori kaj Giovanna Licciardelli (Italio), Gabrielle Tréaton, Helene Dubois kaj Jean Claude Dubois (Francio), Fritz Hilpert (Germanio) kaj Harada Tsukuru (Japanio).
Temas pri la Esperanto-Renkontiøo de Taguatinga, kiu okazas en la tria dimanæo de septembro, ekde 1998, escepte la unua, okazinta la 6-an de septembro 1998. La temo de la Unua Renkontiøo estis: “Komunikado kaj kulturo”. Prelegis pri tiu temo nia samideano Waldir Antônio Silvestre. Partoprenis en la evento 119 personoj.
Øis hodiaý, Taguatinga Esperanto-Klubo realigis 14 Renkontiøojn. La lasta okazis en la 18-a de septembro 2011, æe la aýditorio de Centro de Ensino Médio Ave Branca, kun la partopreno de 104 homoj. Prelegis nia samideano Sandro Moreira Alves, pri la temo: “Esperanto – Fascina Lingvo”.
Okaze de tiu 14-a Esperanto-Renkontiøo de Tagua-tinga, la grupo Nova Erao kantis kelkajn kanzonojn kaj deklamis du poemojn. Krom tio, oni transdonis KER- atestilojn al la 23 sukcesintoj de la juliaj ekzamenoj en la urbo Braziljo. La eble plej grava momento en tiu kunsido estis la virtuala partopreno de Katalin Kovats, el
Hungario. La famkonata instruisto Josias Barbosa raportis pri tiu afero, en interreto: “La 18-an de septembro,
antaýtagmeze, Katalin Kovats faris fulmrapidan ir-revenan vojaøoj al Brazilo por æeesti la liveradon de la KER-atestiloj al la 23 sukcesintoj de la juliaj ekzamenoj en urbo Braziljo. Tiu mirinda¼o eblis pro la progreso de teknologio, pere de Skajpo.”
Æiuj Renkongiøoj kaj Matenkafoj organizitaj de TEK sukcesis kaj ili elmontras, ke la esperantistaro el Taguatinga efektive kapablas organizi la 47-an Brazilan Kongreson de Esperanto, okazonta en nia urbo de la 15-a øis la 19-a de januaro 2012.
Esperantistoj Paradis en Taguatinga
Taguatinga festis sian 40-an datrevenon en la 5-a de julio 1998 kaj la esperanta movado de la urbo estis reprezentata, en la defilo de la 7-a de junio, pere de esperantistoj sub la gvido de Taguatinga Esperanto-Klubo.
Tek Donacas Librojn al Biblioteko
Eurípedes Alves Barbosa, tiama prezidanto de TEK, kune kun Carlos Maria kaj Catarina Falcomer, la 16-an de decembro 1999, vizitis la bibliotekon Machado de Assis por donaci al tiu institucio dekojn da esperantaj libroj. La direktorino de la biblioteko, sinjorino Cheila de Souza Luiz, afable akcepits la tri estraranojn de TEK. La biblioteko Machado de Assis troviøas en la centro de Taguatinga.
Propra Sidejo de TEK
La 9-an de novembro 2001, TEK translokiøis al la æambro 112, Konstrua¼o Paranoá Center, C-12, urbocentro. La æambro estis aæetita dank’al financa apogo de la samideanino Maria Eurípedes de Queiroz.
Fotogalerio
Belega festo okazis la 28-an de decembro 2003, en la sidejo de TEK, kun la partopreno de 32 esperantistoj, kiam estis inaýgurita la galerion kun fotoj de eksprezidantoj de nia Klubo. Sur la muro de la æambro troviøas fotoj de la eksprezidantoj: Cleto Galvão da Silva, Eurípedes Alves Barbosa, Carlos Maria kaj Sufia Alves de Lima.
Omaøo al la Fondintoj de Taguatinga Espe ranto-Klubo
Taguatinga Esperanto-Klubo omaøis siajn fondintojn, la 9-an de julio 2004, okaze de sia 11-a datreveno. Tiu festokunsido sukcesis, kun la partopreno de kelkaj el la fondintoj. Tiam, estis inaýgurita la tabulon enhavante la nomojn de æiuj fondintoj.
Espaço Cultural Onda Jovem
La deputitino Arlete Sampaio starigis, en QSA 10, domo n-ro 6, Taguatinga, la organiza¼on nomatan “Espaço Cultural Onda Jovem”, por instrui senpagajn kursojn de muziko, danco, manlabora¼oj kaj Esperanto.
Dum la jaro 2005, Eurípedes Alves Barbosa instruis Esperanton tie.
Tiu institucio fermis la pordojn en la fino de la jaro 2006.
En septembro 2001, æirkaý 20 brodistinoj el la Man-arta¼a Foiro de Taguatinga (urbo proksima al Braziljo) kunvenis por perfektigi siajn verkojn. Man-laboristinoj pli ol lertaj, ili perceptis ke ili povos fari pli – kaj ili sukcesis apogon æe Sebrae-DF (registara servo por helpi al malgrandaj entreprenistoj). Tiu apogo estis fundamenta por tiu grupo de virinoj, kiu ricevis specialigitan orientadon por la organizo de grupoj kaj por la disvolvo de novaj teknikoj kaj produktoj. Komence, la man-artistinoj enkon-dukis nova¼ojn, brodante laý temoj aludaj al turismaj punktoj de la federacia æefurbo, Braziljo... Iom pli malfrue, post renkontiøo kun dezajnisto Renato Imbroisi, ili difinis la nunan orientiøon de tiu ofico tiom unika: la brodado pri floroj kaj fruktoj de la brazila savano (en la Centra Regiono de la lando).
La tekniko nomata "avina brodado", kun siaj variaj tipoj de kruderoj, ekde tiam kreis kusenojn, tablo-tukojn, parfum-saketojn, inter aliaj belegaj kaj senegalaj produktoj.
Kie trovi broda¼on pri karesm-floroj, kiuj aspektas tiel realaj, ke ili þajnas eligi parfumon?
Kapti la naturon estas arto. Estas necese malfermi la okulojn kaj la koron por ke neniu detalo eskapu, nek la floro kaj la emocio, kiujn øi elvokas. Kaj estas necese kunigi æion æi tion en broda¼on, por ke la aliaj partoprenu en tiaj mirinda¼oj, faritaj per la manoj de tiuj popol-artistinoj el Taguatinga.
Teksto kaj fotoj el Interreto – www.bordadeirasdetaguatinga.com.br Tradukis esperanten Jair Salles.
Kiu estas Roy McCoy? Kie vi naskiøis, profesio...
Rilate mian naskiøon, la familia rakonto estis ke mia patrino konsolis mian patron pro la morto de lia patro, mia avo, kaj ke mi rezultis el tio. Nun mi konstatas ke mia avo ne estus mortinta tiel juna, de pulmokancero, se li ne estus tiom fuminta tra sia plenkreskula vivo. Oni do povas vivi ke mi estas rezulto de tio, ke mia avo estis tro avida cigaredfumanto.
Æiuokaze mi naskiøis en Ohio, meze de Usono. Ni estis bela familio: la infanoj
estis sinsekve knabo, knabino, knabo (mi) kaj knabino. La patro estis farmisto kaj ni do loøis en la kamparo. La familio faris muzikon kune, estis bele. Æiuj ni infanoj faris tre bone en la lernejo kaj mi fine sukcesis ricevi plenan
stipendion por studi æe la universitato Harvard, kie mi diplomitiøis kun kvalifiko por sociala laboro. Mi poste trovis min sen emo sekvi tian karieron, tamen, kaj do iris en pli literaturan direkton kaj fariøis kompostisto, unue de øeneralaj presa¼oj kaj poste de libroj. Mi havis propran librokompostejon apud la universitato dum 13 jaroj, kaj UEA dungis min æar ili bezonis iun kun tia sperto. Mi akceptis ilian laborproponon senhezite kaj tre volonte, æar mi estis tiam provanta iøi profesia Esperanto-instruisto sed tiaj postenoj mankis. Estis grandioza þanco do tamen povi labori pri Esperanto profesie.
Kiam, kie kaj kial vi esperantistiøis?
Tio estis en la aýtuno de 1982, kiam mi estis reveninta al mia loøloko en Usono post turneo en Japanio kaj Æinio kun studenta koruso de la universitato. Konata aktoro faris prelegon en Bostono pri la tiutempa konduto de Usono en Centra Ameriko, mi iris aýskulti lin kaj trovis Esperantan faldfolion sur enireja tablo. Mi tuj estis tre allogita al la afero, estinte forte impresita de la malfacilego spertata de la azianoj pri la angla lingvo, kiun eæ tiuj kiuj estis studinta øin dum multaj jaroj parolis malbone, aý eæ preskaý neniel.
Krom Esperanto, æu vi studis aliajn lingvojn?
Iome latinon kaj la francan en la mezlernejo, sed ne serioze. La lingva afero tamen ja iøis tute serioza jarojn poste, kiam amata meksikanino diris al mi, ke mi devus lerni þian lingvon por ke ni pli bone komprenu unu la alian. Mi tuj forlasis la komputilajn studojn kiujn mi estis tiam faranta, kaj ekmetis min al postdiploma universitata studego de la hispana. Estis tial ke mi estis en tiu studenta koruso kiu iris al Azio, kaj do ke mi poste interesiøis pri interlingvistiko kaj lernis Esperanton.
Ekde kiam vi okupiøis pri Jarlibro de UEA?
Mi dungiøis en 1988, kiam la Jarlibro ankoraý kompostiøis en Belgio æe Grafika Centro Antverpeno. Mi unue kompostis la Jarlibron en 1991 kaj ekde tiam prespretigis æiun eldonon øis nun. UEA igis min øia redaktoro en 2004, kaj laý antaývido mi faros du pliajn eldonojn antaý mia emeritiøo en 2013.
Æu ia kurioza¼o pri UEA Jarlibro, kiun vi volas rakonti al niaj legantoj?
Eblas ridi pri kelkaj katastrofoj okazintaj antaý mia periodo, kiel ekzemple kiam tuta lando iam elfalis, sed feliæe neniu tia okazis poste dum mia tempo – kvankam ja kelkaj pres-koboldetoj fojfoje enþteliøis, øenerale nerimarkataj. Eble la plej kurioza afero pri la Jarlibro por mi estis la daýraj anoncoj pri la spiritisma Martinus-afero en Danio, filozofia kredaro kiun la konata Esperanta eldonisto Torben Kehlet iam rekomendis al mi. Post jaroj da tiaj anoncoj (vidu paøon 141 en Jarlibron 2011 por
ekzemplo), mi fine havis bonan okazon iri al unu el la reklamataj aranøoj, en la nordo de Danio dum la semajno post la æi-jara UK en Kopenhago. Tie la afero iøis por mi ne simple kurioza sed efektive interesa, eæ bela. Montriøis ke la dana mistikulo Martinus kaj liaj sekvantoj estas multe pli gravaj por la Esperanto-movado en Danio ol mi iam povus esti diveninta. Iu diris al mi ke pli ol duono de la esperantistoj en la lando estas anoj de tiu movado, kaj ke la Kopenhaga klubo ne ekzistus se ne estus pro ili. Mi nun provas aperigi æefartikolon en la revuo Esperanto pri la fenomeno, kun Martinus-“simbolo” (http://www.martinus. dk/eo/la-simboloj) kiel kovrila bildo de la koncerna numero, sed ankoraý ne sukcesis verkigi artikolon.
Æu ia kurioza¼o pri Roy en la Esperantista Movado?
Plej elstara en tiu rilato certe estis “Novo”. En 1988, kiam UEA planis dungi min sed ankoraý ne estis farinta tion, mi skribis artikolon en kiu mi diskutis la demandon, æu eblas plibonigi Esperanton. Pri la demando, æu indas aý ne tion fari, mi ne diskutis, kvankam mi rapide indikis ke laý mi ja indus se eblus kaj se oni daýre pensus pri lingvo uzota de miliardoj da homoj dum centoj da estontaj jaroj. Mi raportis la opinion – interkonsentita de æiuj kun kiuj mi diskutis la demandon, kiuj inkluzivis eæ kelkajn anojn de la Akademio de Esperanto – ke por ke plibonigoj estu eblaj, devus unue esti interkonsento pri la dezirataj inter tiuj kiuj ial favoras al þanøo(j). Fine mi do proponis starigon de fak-asocio por konsideri reformproponojn kaj esplori pri tio, æu interkonsento pri reformoj estas aý ne atingebla. Se jes, la reformistoj povus prezenti sian proponon al la movado por konsidero kaj eventuala akcepto. Top estis la enhavo de la artikolo kiun mi tiam sendis al Mark Fettes, la tiama redaktoro de la UEA-revuo. Li malakceptis øin, øuste en la tempo kiam UEA estis dungonta min. Amuze!
Ili dungis min malgraý mia konata reformemo, kaj nelonge poste mi efektive fondis la imagatan asocion, nomis øin “Novo”, varbis dekojn da membroj, kaj komencis eldoni presatan organon Nova Provo, en kiu la diversaj proponoj de la reformistoj estis prezentataj, diskutataj, kaj eæ kelkfoje voædonataj. Tiu æi agado daýris kelkajn jarojn øis 1993, kiam la UEA-Estraro malpermesis pluan aperigon en la revuo de la anoncetoj per kiuj Novo estis akirantaj siajn adeptojn. Ni povus esti pluirintaj kun la jamaj membroj kaj ja faris tion dum ioma tempo, sed mi estis jam perdinta mian entuziasmon pri la afero æiuokaze. Mi ne plu kredis ke la postulata interkonsento eblas, kaj eæ se øi eblus, ne þajnis al mi ke la interkonsentota formo sufiæe
plaæos al mi, æar iuj el miaj preferoj estis kontraýaj al tiuj de la plimulto.
Kiu estis unua kaj ankaý via neforgesebla Kongreso de Esperanto?
Mi ne æeestis multajn, sed ili æiuj havis neforgeseblajn momentojn. Mia unua UK estis la Budapeþta de 1983, kie mi estis ege impresita dum la Interkona Vespero, kiam mi kaj la tiama UEA-prezidanto Grégoire Maertens spektis centojn da esperantistoj kune farantajn la “ana-sido-dancon” tiam furoran en Eýropo, sed kiun mi neniel antaýe konis en Usono. En la sekva mateno, dum la inaýguro, la æino Dai Song’en salutis la Kongreson por Æinio en la plej belega Esperanto kiun mi iam aýdis antaýe aý poste. Kaj poste en la semajno, grupo gvidata de Kunæo Vâlev afablege proponis al mi malmultekostan trisemajnan kurson en Bulgario post la UK, kiun inviton mi ne devis longe konsideri antaý ol akcepti øin. Estis aliaj neforgesotaj momentoj en tiu Kongreso kaj aliaj, sed tiuj æi plej elstaras kiam mi pensas pri Budapeþto.
Kion vi opinias pri la nuntempa esperantista Movado?
Pri tio mi havas miksitajn sentojn. Unuflanke, kiel multaj aliaj mi timas pri øi, æar øi kutime þajnas esti febliøanta, maljuniøanta kun malpli da novaj movadanoj ol la formortantaj malnovaj. Same zorgiga estas øia þajna forlaso de øia baza kaj esenca ideo pri unu planlingvo anstataý pluraj naciaj por uzado en la internaciaj sferoj. Tio estis la koncepto de Ludoviko Zamenhof, ne de mi, kaj mi neniam æesas konsterniøi pri la nekompreneblaj transiroj al diversaj variantoj de multlingvismo fare de eæ plej konataj E-movadaj gvidantoj. La plej kredebla pravigo – ke tia farado estas bona por la propagandado
– estas laý mi dubinda æiuokaze; øi cetere elmontras ian nehonestecon kiun mi trovas ofenda, æu øi estas efika (kion mi dubas) aý ne.
Kion reprezentas Esperanto por via vivo?
Øi estis serioza hobio kiu iøis profesio. Øi estis, iel hazarde, la rimedo per kiu mi elmigris de Usono al Eýropo, kion mi ne povas tre bedaýri nuntempe. Øi donis al mi mian brazilan edzinon (nun mortintan), Izabel Santiago. Øi longe estis por mi kvazaý religio kaj ankoraý formas grandan parton de mia øenerala kredaro kaj de mia espero pri la estonteco.
Kion vi faras por amu ziøi?
Mi eliras æiun vespe-ron kaj sportumas. Merkre-de kaj vendreMerkre-de estas æe volanluda klubo, aliajn la-bortagojn mi korpekzer-cas æe maþinaj aparatoj kaj naøas, semajnfine mi bici-klas ekster la urbo. Krom tio mi kutime havas ian projekton (kaj nur unu, por teni la vivon simpla), kiu varias inter diversaj tipoj. Mi estas nun prilaboranta muzika¼on, ekzemple, sed venontsemajne eble temos pri legado de libro au pri ia komputila¼o.
Kiajn muzikojn vi plej þatas?
Mi havas de preskaý du jardekoj plej þatatan neder-landan radioprezentiston, kaj mi æiam plej þatas la tipojn de muziko kiujn li aýdigas.
Li regule eldonas podkas-tojn æe http://paulvangel-der.com/indextwee.html, kaj mi senhezite rekomen-das ilin al iu ajn kiu þatas usonecajn muzik-stilojn. Tio estas mia regula “die-to”, sed mi ankaý multe þatas malnovajn pop-mukiza¼ojn æe YouTube. Konstantan intereson mi ankaý havas pri kantoj kiujn mi mem verkis kaj
foje kantas, kaj mi esperas havi pli da tempo por okupiøi pri eldonado de kelkaj el ili post mia emeritiøo.
Viaj planoj kaj revoj por la futuro.
Mi ¼us menciis unu. Tiurilate mi volas, ekzemple, persvadi la “pop”-orkestron de la koncerna urbo en Usono prezenti mian kanton “Cincinnati Angel”, kiu espereble fariøu la øis nun mankinta oficiala urbokanto tie. Pli øenerale, la granda demando estas æu mi restos en Nederlando aý iros aliloken post la emeritiøo. Tio restas decidota.
Kiun Esperantan libron vi rekomendus al niaj legantoj?
Certe tre rekomendinda estas la Originala Verkaro de Zamenhof, kiu estas havebla en tre bela represita eldono (http://katalogo.uea.org/index.php?inf=747).
RAPIDAJ PENSOJ:
INTERNA IDEO DE ESPERANTO: Mi memoras la iaman
komenton de iu, ke æiu ideo estas interna kaj ke do ne ha-vas multan sencon paroli pri aparte “interna” ideo. Kon-sente pri tio mi trovas ke “la ideo” fakte sufiæas, kvankam ankaý “interna ideo” estas akceptebla. Espereble oni daýre komprenu pri kio tiu ideo temas, kiel ajn oni nomas øin. Æu aý ne la nuntempaj homoj komprenas tiun ideon, mi taksas min ano de øi.
ESPERANTISTA MOVADO: Øi kresku, estu pli sukcesa
kaj meritu tiun sukceson.
UNIVERSAJ KONGRESOJ DE ESPERANTO: Ili kresku,
estu pli sukcesaj kaj meritu tiun sukceson.
FAMILIO: La homaj familioj eble tamen ne kresku. Mi
ne fondis propran kaj ne bedaýras tion, precipe pro la danøera stato en kiu la mondo nun sin trovas.
UNIVERSO: Øi faru laý sia plaæo. Enormega afero, preter
koncepto aý kompreno. Mi plejparte þatas øin, laý mia sperto de øi.
VIVO: Same. Mi firme kredas øin eterna, kion ajn diras iuj
fizikistoj.
NATURO: Feliæe ankaý eterna, kaj eterne aminda.
AMO AL LA PROKSIMULO: Absolute. Se ne precize
amo, almenaý io tre simila al øi, inkluzivanta konsideron, respekton kaj simile. Æiam tre indis, kaj la vivo tre baldaý maleblos alie.
ZAMENHOF: Ni daýre benu lin.
Mesaøo de Roy al la legantoj de Almanako kaj ankaý al la esperantistaro:
KURACISTO DE LA MALRIÆULOJ 29.08.1831 – 11.04.1900
Naskita en la vilaøo Riacho do Sangue (riaþo do sange), en la komunumo Krato, en tiama provinco Cearao (nun þtato), li elkarniøis en Rio-de-¬anejro.
La elementan kurson li sekvis en sia naskiøloko, kun distingo; post du jaroj li jam povis anstataýi la instruiston de latina lingvo. La familio translokiøis al la provinca æefurbo Fortaleza, kaj de 1846 øis 1850 li frekventis Liceon de Klasikaj Studoj.
En la 5-a de Februaro de la sekvinta jaro, li transiris en kortegon Rio-de-¬anejro kaj enskribiøis en la Fakultato de Medicino.
En 1852 li eniris en Hospitalon de Mizerikordo, kie li akiris la estimon kaj konfidon de la maljuna kaj klera profesoro de kirurgia kliniko, Konsilanto D-ro Manuel Feliciano Pereira de Carvalho, kiu transdonis al li la kuracadon de la malsanuloj.
Antaý la imperiestro Petro la Dua, en la 10-a de De-cembro 1856, li defendis tezon kaj doktoriøis pri Medicino. En malgranda konsultejo
li iøis fame konata pro sia rimarkinda kuracarto. Tie li ricevis øustan honorarion de riæaj klientoj, kaj helpis la malriæajn. Leýtenanto-kirurgo kun tre bona re-putacio, li fariøis membro de Imperia Medicina Aka-demio en la 1-a de Junio 1857.
Poste li fariøis po-litkisto, kiel urba konsi-lanto de 1861 øis 1867; øenerala deputito de la Kortega Distrikto de 1867
øis 1871, kaj øenerala deputito de la Kortego kaj Provinco Rio-de-¬anejro de 1876 øis 1880, kiam li estis prezidanto de la Deputitaro. En 1863 li vidviøis kaj denove edziøis en 1865. Li ankaý estis redaktoro de “Reforma” (Reformo), li-berala gazeto de la Kortego.
La portugala kolonio deziris omaøi lin, kaj en 1879 komisiis la faman pentriston Augusto Rodrigues Duarte por fari lian portreton, kiu nun troviøas en la þtata deputita æambro en Rio-de-¼anejro.
Elektita prezidanto de la Kompanio de Urbaj Tramoj kaj de la Fervojo Macaé-Campos (la plej grava fervojo de la tiama Provinco Rio-de-¼aneiro), kiun li fondis, kaj pro tio lia riæa¼o estis foroferita. Li povus havigi alian riæa¼on dum 30 jaroj de kliniko, sed tion li ne volis. De tiam li sin dediæis nur al la medicino, lia sankta misio, kaj al la praktikado de karitato al la malfeliæuloj.
La dua parto de lia vivo, la plej grava, komenciøis en la 16-a de Aýgusto 1886, memorinda por la Historio de Spi-ritismo en Brazilo, per okaza¼o, kiu bruege e¶is, kaýzanta surprizon kaj elreviøon æe multaj, precipe en la medicina klaso. En Amika Kunveno, kiun li partoprenis, kun æirkaý du miloj da personoj, li petis la parolon kaj solene prokla-mis sian aliøon al Spiritismo. Tiu aliøo al nova religio efikis kvazaý sanga transfluigo en la Doktrinon.
Multajn librojn pri Medicino kaj pri Spiritismo li verkis. Kiel kuracisto kaj spiritisto liaj faroj estis multegaj kaj sig-nifoplenaj, kaj lia famo kiel porkaritata batalanto – pro tio liaj alnomoj “Kuracisto de la Malriæuloj” kaj “Brazila Allan--Kardec” – trapasis la landlimojn. Ekzemple, en la n-ro 613 de la revuo “Fraternidad” (Frateco) oni publikigis artikolon pri la Spiritisma Doktrino, deklarante, ke øi logis homojn el æiuj partoj de la mondo, kaj la revuo citas kaj laýdas nian respektindan D-ron Bezerra de Menezes.
En 1884 oni fondis Brazilan Spiritisman Federacion, kaj D-ro Bezerra de Menezes estis elektita prezidanto en 1889 kaj vicprezidanto en 1890 kaj 1891. En la 3-a de Aýgusto 1895 D-ro Bezerra de Menezes estis reelektita prezidanto, por pacigi la spiritistan familion, kun vastaj ar-bitraj povoj. Dum tiu periodo li laboris diligente kaj ameme. Æiujare li estis reelektita prezidanto øis Decembro 1899, kiam li ricevis el la Spirita Mondo averton pri tio, ke lia mi-sio sur la Tero estis finita, kaj li baldaý revenos al la etera plano, kaj li tuj poste malsaniøis. La asembleo de membroj de la 5-a de Januaro 1900 estis prokrastita, kaj li elkarniøis la 11-an de Aprilo 1900.
Altestimata de æiuj kaj respektata, lia spirito fariøis standardo por Spiritismo en Brazilo, kaj li æiam estas ameme rememorigata de la brazilanoj.
Kaj kial vi zorgas pri vesta¼o? Pripensu la lilojn de la kampo, kiel ili kreskas; ili ne laboras, nek þpinas; tamen mi diras al vi, ke eæ Salomono en sia tuta gloro ne estis ornamita, kiel unu el æi tiuj. Sed se Dio vestas la kampan herba¼on, kiu ekzistas hodiaý, kaj morgaý estos ¼etata en fornon, kiom pli certe li vestos vin, ho malgrandfiduloj?
Ev. laý Mateo – 6: 28/30 Tial ne zorgu, dirante: Kion ni manøos? aý: Kion ni trinkos? aý: Kion ni surmetos? æar pri æio tio seræas la nacianoj; æar via Patro æiela scias, ke vi bezonas æion tion. Sed celu unue Lian regnon kaj Lian justecon, kaj æio tio estos aldonita al vi.
Renato Corsetti (Italio)
Oni aýdas de tempo al tempo tiun demandon. Laý mi ne temas pri demando, kiu meritas respondon, æar la Esperanto de la tria jarmilo devos estis same facila kaj same regula, kia øi estis en Fundamento kaj kia øi esence restis malgraý la provoj tiri øin al unu flanko aý al la alia. Poste, laýgrade øi devos iøi vere tutmonda. Se vi volas kunlabori kun la esperantistoj, kiuj okupiøas pri tio, simple sendu mesaøon al la-bona-lingvo@gmail.com.
* * *
Multaj el la problemoj en la pasinta kaj en la nuna mondo venas el laývorta interpretado de sanktaj libroj. Ankaý la Fundamento estas iusence la sankta libro de la parolantoj de Esperanto. Øi estas en tiu senco sankta, æar kiel Zamenhof diris en la Antaýparolo: “Neniu persono kaj neniu societo devas havi la rajton arbitre fari en nia Fundamento eæ la plej malgrandan þanøon!” Øi, do,
1 Alia versio de æi tiu teksto aperis alicele en la libro “Esperanto estas
estas la normodona lingva libro por la komunumo de la esperantistoj.
Do, se iu volas scii kiel teorie devus funkcii Espe-ranto, oni ne povas fari ion alian ol legi kaj relegadi la Fundamenton kaj klopodi eltiri la regulojn. Tio estas esence la sama laboro, kiun faras lingvistoj, kiam ili devas kompreni la regulojn de iu ajn lingvo en la mondo, nur ke ilia tasko estas iom pli malfacila. Ne disponante pri skribita teksto same aýtoritata, ili devas aýskulti la parolantojn de ekzemple aýstralia praloøanta tribo, registri ilin kaj poste analizi la lingvon.
Ni provu vidi, kion la Fundamento legata sen antaý-juøoj povas instrui al ni en la kampo de vortoj kaj vortaroj. Nia æefa mesaøo volas esti: legu la Fundamenton kaj interpretu øin per komuna prudento.
1. En Esperanto, principe, ne ekzistas duoblaj voka loj aý duoblaj konsonantoj.
En multaj lingvoj oni havas duoblajn vokalojn/konson-tantojn aý longajn vokalojn/konsonantojn. Laý la simboloj de la Internacia Fonetika Alfabeto oni indikas ilin per dupunkto post la litero: “a:” = “longa a”, “k:” = “duobla K”.
Se oni legas la Fundamenton oni unue trovas la øeneralan regulon 9-an, kiu asertas, ke “Æiu vorto estas elparolata absolute kiel øi estas skribita.”
Poste oni trovas en la 2-a Ekzerco de legado la vortojn “Ré-e”, “Heró-o”, “Konscí-i”, kiuj klare montras, ke du vokaloj skribitaj sinsekve estas elparolindaj aparte.
Ankoraý poste oni vidas, ke vortoj, kiuj en la font-lingvoj havis duoblajn konsonantoj, estas normale prezen-tataj en Esperanto per radikoj kun simplaj konsonantoj, ekzemple “pomme” en la franca iøas “pomo”, “allumette” iøas “alumeto”, kaj tiel multe pli. Tio estas la normala
kaj øenerala regulo en Esperanto. Se iu povas trovi kontraýekzemplon en la Fudamento, bonvolu diri.
Sed jen du “esceptoj”!
En la Gramatiko, regulo 16-a, ni trovas “La fina¼oj de la substantivoj kaj de la artikolo povas esti forigataj kaj esti anstataýataj de apostrofo. Ekzemple: Þiller’ anstataý
Þiller’o.
En la 36-a Ekzerco oni havas la frazon: Petro, Anno
kaj Elizabeto estas miaj gefratoj.
Temas evidente pri personaj nomoj, pri kiuj Zamenhof hezitis, kion fari. Æu skribi ilin komplete asimilitaj Þilero kaj
Ano, æu lasi ilin nur duone asimilitaj?.
Æu tio sufiæas por aserti, ke en Esperanto povas ekzisti duoblaj konsonantoj en radiko, kaj skribi trankvile “finno”, “gallo”, “villo”, kaj tiel plu? La leganto juøu mem, sed komuna prudento kaj ankaý seriozaj sciencaj kialoj, indikas, laý mi, ke oni ne rajtas enkonduki en Esperanton regulon, kiun øi ne havas. Cetere la kapablo distingi en la elparolo inter simpla kaj longa konsonanto, ne ekzistas en multegaj lingvoj. Kial þarøi la lernantojn de Esperanto per plia malfacila¼o.
En la sama rubriko oni devas ekzameni ankaý la provojn forigi la 9-an regulon: “Æiu vorto estas elparolata absolute kiel øi estas skribita.” kaj la klarajn indikojn de la 2-a Ekzerco de legado: “Ré-e”, “Heró-o”, “Konscí-i”.
Æiam en Esperanto oni skribas du samajn konso-nantojn, kiam tiuj troviøas apude en vort-kunmetoj: lit-tuko, for-rapidi, ktp. Æiam oni legis laý la indikoj de la Ekzerco de legado: lit-tuko, for-rapidi, alivorte klare aýdigante la du konsonantojn. Nun oni provas pravigi la legadon lit:uko kaj for:apidi, pro tio ke oni emas fari tion por pli facila kaj senøena elparolado.
Jen okazo en kiu, oni ne rajtas þanøi la principojn de la lingvo, kiujn montras la Fundamento. Oni estas provanta krei novan lingvon.
2. Vortkunmetado estas normala maniero formi no vajn vortojn
Nia hipoteza marsa lingvisto, kiu provus lerni Espe-ranton el la Fundamento, ne havus dubojn: vortkunmetado estas la normala maniero formi novajn vortojn en Esperanto. Li unue trovus la regulon 11-an: La kunmetitaj vortoj rezultas el la simpla kuniøo de la formantaj ele-mentoj, kunskribitaj sed dividitaj de malgrandaj streketoj. La æefa vorto devas æiam esti en la fino. La gramatikaj fina¼oj estas konsiderataj vortoj. Ekzemple: vapor’þip’o (þipo funkcianta per vaporo) konsistas el vapor – vaporo,
þip – þipo, o – fina¼o tipa por la substantivo.
Tra la tuta ekzercaro li trovus øangalon da kunmetitaj vortoj de æiuj specoj.
• Mia frato ne estas granda, sed li ne estas ankaý malgranda: li estas de meza kresko.
• Li estas tiel dika, ke li ne povas trairi tra nia mallarøa pordo.
• Haro estas tre maldika.
• La nokto estis tiel malluma, ke ni nenion povis vidi eæ antaý nia nazo.
Kaj fine li trovus la amuziøon de Zamenhof en la lasta ekzerco de la Ekzercaro:
• Sano, sana, sane, sani, sanu, saniga, saneco, sanilo, sanigi, saniøi, sanejo, sanisto, sanulo, malsano, sana, malsane, malsani, malsanulo, malsaniga, mal-saniøi, malsaneta, malsanema, malsanulejo, mal sa -nulisto, malsanero, malsaneraro, sanigebla, sanigisto, sanigilo, resanigi, resaniøanto, sanigilejo, sanigejo, malsanemulo, sanilaro, malsanaro, malsa nulido, ne-sana, malsanado, sanula¼o, malsaneco, malsane-meco, saniginda, sanilujo, sanigilujo, remal sano, remalsaniøo, malsanulino, sanigista, sanigilista, sani-lista, malsanulista k. t. p.
Estante racia, kiel æiuj loøantoj de Marso, li konkludus ke vortkunmetado estas la normala maniero formi novajn bezonatajn vortojn en Esperanto. Kaj la samon li trovus, se li aýskultus la normalajn parolantojn, kiuj diras, ekzemple, “glaso-sub-ten-ringo”.
Kvankam tiu regulo, almenaý en la kapo de la sim-pluloj, daýre funkcias, oni insistus, ke oni ne devas diri “malsanulejo” sed “hospitalo”, kaj ve al tiu, kiu kuraøus diri “biologiisto” (biologi’ist’o) anstataý “biologo”.
3. Æu vi parolas klere kaj greke aý kompreneble kaj azie?
En multaj regionoj de la mondo ekzistas disniveligo de la lingvoj (fenomeno, kiun lingvistoj normale nomas ‘diglosio’). Esence temas pri la fakto, ke la sama lingvo-komunumo uzas unu lingvon (aý varia¼on de lingvo) por uzo en la familia kaj neformala rilatado kaj unu alian lingvon (aý lingvovaria¼on) por funkcioj pli solenaj, pli prestiøaj. Ekzemple oni uzas la parolatan araban por enfamiliaj konversacioj sed la modernan norman araban
por intervjuo en la televido kaj fine la tute klasikan araban por religiaj ceremonioj.
En Esperanto ankaý ensteliøas la eýropaj ideoj pri la beleco de tiu situacio. Dum jarmilo en Eýropo oni parolis iun ajn el la modernaj eýropaj lingvoj kaj skribis en la latina. Post la fino de la latina, tamen oni plukreis æiujn sciencajn nomoj el grekaj kaj latinaj elementoj. Vere kleraj homoj povis longe poste la renesanco ankoraý skribi en la latina, kaj en la modernaj tempoj ankaý kompreni la latinan kaj parte la grekan. Pro tio se vi estis klera kaj volis paroli per supera lingvo, vi ne diris “koro” sed “kardjo”, ne “instruisto” sed “pedagogo” ktp. en malsamaj miksoj en malsamaj landoj de Eýropo.
La supereco de kuracistoj konsistis dum jarcentoj el tio, ke ili parolis nekompreneble por la pacientoj. Tio okazis ankaý pri la literaturo. Ju pli la lingvo estis nekoprenebla por la normala popolo, des pli øi estis taksata poezia.
Tiuj ideoj laýgrade malaperadas el eýropaj lingvoj en la lastaj du jarcentoj sed je malsamaj ritmoj en malsamaj landoj. Kaj nun oni vidas la saman emon per uzado de anglaj esprimoj, kiujn la popolo ne komprenas.
Kion faris Zamenhof? Estante geniulo, li kaptis la evolutendencojn jam klarajn en la dua duono de la dek-naýa jarcento, kaj produktis lingvon kun nur unu lingvonivelo.
Vi povas legi la Fundamenton 100 fojojn kaj tamen vi ne trovas la parojn: geografo-geografio, biologo-biologio, nek kardiografo-kardiografio, ktp.
Sed post Zamenhof venis la Lingva Komitato, kiu en la epoko de la Ido-skismo, pensis bone, ke oni povas batali kontraý la naturismaj ideoj de øiaj parolantoj,
enmetante amason da radikoj eltiritaj el okcidentaj lingvoj, kaj la tutan superan nivelon grekan kaj latinan.
En la unua grupo estas vortoj, kiuj rekte kontraýs-taras la vorto-faradon de Esperanto laý la Fundamentaj reguloj. Æu vi memoras pri la dismeto de la ideoj, kiun havis en la menso Zamenhof?
antipatio: malsimpatio aý malinklino anonima: sennoma
tragikomedio: tragedio, kies finiøo estas feliæa
Ni ne komentu pri la enkonduko de la radiko “tragi-”, kiu þajne validas nur en æi tiu okazo.
Eble ankaý
antipodo: loko de la tero, kuþanta sub niaj piedoj sur
la alia duonglobo – estas parto de la enkonduko de la radiko “anti-” tre vivanta ankaý nuntempe en, ekzemple, “antisemit-“, kiun mi nomus “kontraý-þem-id-“.
La dua grupo rilatas al la fifama sistemo geografio-geografo, kiu firmigas sian æeeston, kaj donas eblecojn al postaj generacioj fari multe pli da stranga¼oj.
filozofio: scienco pri la esencaj plej øeneralaj principoj kaj
kaýzoj de la estado.
filozofo: scienculo, kiu esploras kaj pritraktas la filozofion. mito: tradicia fabela rakonto pri antikvaj dioj kaj praaj
tempoj.
mitologio: tradiciaj fabelaj rakontoj de la antikvuloj pri la
Abundas krome la kvazaýgreka¼oj:
apologo: fablo.
epigrafo: mallonga surskribo, metita sur konstrua¼o por
indiki øian destinon, daton k.t.p.
epigramo: mallonga versareto esprimanta satiran kritikon. prologo: parto de teatra¼o, kiu anoncas kaj preparas la
agon.
epilogo: fina parto de verko, kiel malo de prologo.
kaj øenerale la okcidenta¼oj:
manuskripto: manskriba¼o, skriba¼o destinita por presiøo. beletristiko: literaturo laý la artisma vidpunkto.
depeþo: urøa sciigo, sendita per rapida vojo, precipe per
telegrafo.
kavalerio: parto de armeo konsistanta el rajdsoldatoj. spado: glavo konsistanta el longa, rekta, mallarøa, pinta
kaj unutranæa aý dutranæa klingo kun tenilo
La premion inter la oficiale aldonitaj vortoj povas ricevi la radiko “kanon-“, al kiu oni donas tre malsamajn signifojn.
kanono: 1. pafilego. 2. eklezia regulo, koncernanta la
kredon kaj obeendajn devojn. 3. ekleziaj katalogoj de la sanktuloj aý de la sanktaj libroj
Per æi tio la lingva komitato þajnas diri: ankaý en Esperanto ekzistu vortoj kun pli ol unu signifo tute inter si nerilataj.
La verkon de la tiama Lingva Komitato daýrigis kun elano la postaj genracioj, en kiuj oni konstante plu provis forigi la radikojn germanajn aý rusajn enkondukitajn de Zamenhof. Se li mem ne estus protektinta per la Fundamento vortojn kiel “fingro” kaj “tago” kaj “prava”, nun ni certe dirus “deto”, “¼urneo” kaj “rajta”. Preter la þerca tono, efektive statistikaj kalkuloj pri la morfemaro de Esperanto de la Universala Vortaro tra Plena Vortaro øis Plena Ilustrita Vortaro, montras ke la procenta¼o de enkondukitaj morfemoj nek francaj nek anglaj prakitke emas reduktiøi al nulo en la lastaj tempoj.
4. La dekkvina regulo: æu labor-azeno aý troja æevalo? Æiuj konas preskaý parkere la 15-an regulon de la komenca Esperanto-gramatiko:
La tiel nomataj vortoj fremdaj, t.e. tiuj, kiujn la plimulto de la lingvoj prenis el unu fonto, estas uzataj en la lingvo Esperanto sen þanøo, ricevante nur la ortografion kaj la gramatikajn fina¼ojn de tiu æi lingvo. Sed kiam en unu kategorio pluraj vortoj malsamaj derivas de unu sama radiko, estas pli bone uzi senþanøe nur la vorton fundamentan kaj la ceterajn formi el tiu æi lasta laý la reguloj de la lingvo Esperanto. Ekzemple: tragédie –
tragedi’o, tragique – tragedi’a“.
Æi tiu regulo estas tre grava, æar øi permesis al la lingvo evolui per natura metodo. Kiam la tuta mondo parolas pri “modem” oni rajtas preni tiun radikon kaj krei la novan vorton “modem-o”.
Estas kompreneble necese, atenti pri la dua parto de la regulo, tio estas preni nur la bazan radikon. Tio estas iom malfacila, æar la rezulto estas vortoj ne plu internaciaj. Oni atendus en Esperanto la serion: i,
ne sukcesi rigore sekvi tiun regulon kaj en la Universala Vortaro ni trovas redakci- kaj redaktor-.
Kaj jen ree la bezono pri komuna prudento. La fakto ke Zamenhof mem ne sukcesis æiam sekvi la regulon, ne povas esti preteksto por krei novan escepto-regulon: La dua parto de la 15-a regulo ne aplikiøas!”
Krome en la tempoj de Zamenhof, li povis pensi nur pri Eýropaj lingvoj. Io komuna al la latinidaj, germanaj kaj slavaj lingvoj estis komplete internacia kaj rajtis eniri la lingvon.
Nun ni ne plu povas sekvi tiun regulon. La komunikaj eblecoj nuntempaj devigas nin pensi ankaý pri la lingvoj æina, indonezia, japana, persa, araba ktp. Nur tio, kio estas komuna al lingvoj de æiuj mondopartoj povas esti konsiderata prenita de la “plimulto de la lingvoj”. La kons-cio pri tio malrapide progresas. Unuan proponon klaran al tiu direkto faris Andreas Kueck2. Oni povas diskuti pri la
propono de Andreas Kueck, kaj oni rajtas havi malsamajn ideojn pri la apliko de tiu regulo, sed restas la fakto, ke Andreas Kueck havas la meriton diri klare tion, kion multaj, inkluzive de mi, pensis sed ne kuraøis diri. Verdire en antaýaj jardekoj kelkaj japanoj komencis proponi la neceson maleýropigi Esperanton, sed ili estis kutime konsiderataj “stranguloj”.
Ankaý en æi tiu kampo, eble la komuna prudento devas helpi. Verþajne ne oportunas þanøi vortojn bazajn de Esperanto, ekzemple “maljuna” per “olda”, sed oni povas krei multajn novajn vortojn per kunmetado laý modeloj de la æina, de la japana, de la araba ktp. Ankaý tio estas apliko de la 15-a regulo.
Esence, laý mi, la 15-a regulo devas resti “labor-azeno”, kiu permesas al Esperanto evolui senprobleme,
æiutage per aldono de novaj bezonataj radikoj, sed øi ne rajtas iøi “troja æevalo3”, alivorte ilo por igi Esperanton tre
simila al Interlingua, alivorte al lingvo plena je okcidenta¼oj kaj servanta nur al disportado tra la mondo de la sola, grava, granda kaj vera kulturo, la nia.
4. Konklude
La Fundamento restas nia modelo. Oni devas interpreti øin per komuna prudento, kaj provi vivigi øiajn principojn, ne la unuopajn esceptojn. Tio, kio gravas estas la granda bildo, estas la klaraj principoj de facila, senescepta, aglutina lingvo. Ankaý la tutmondigo de la vortara materialo povas esti rigardata kiel principo venanta el la Fundamento, kiu provis esti kiel eble plej internacia en sia tempo.
3 “Troja æevalo” estas ilo por ruze enirigi nevolatajn a¼ojn. Øi aludas al la
milito de Trojo, kiam la grekoj igis la trojanojn enporti en la urbon lignan grandan æevalon, en kies interno estis kaþitaj grekaj soldatoj.
Allan Kardec
Sur kio sin bazas la dogmo de reenkarniøo?
“Sur la justeco de Dio kaj sur la revelacio, æar, kiel ni diris, bona patro æiam lasas al siaj idoj pordon malfermitan al la pento. Æu la prudento ne diras al vi, ke estus nejuste rifuzi por æiam la eternan feliæon al tiuj, de kiuj ne dependis ilia pliboniøo mem? Æu æiuj homoj ne estas idoj de Dio? Nur æe la egoistoj sin trovas la maljusteco, la necedema malamo kaj la nepardoneblaj krimoj.” 1*
Æiuj spiritoj inklinas al perfekteco, kaj Dio liveras al ili la rimedojn øin atingi per la provoj de la enkorpa vivo; per Sia justeco, Li donas al ili la eblon fari, en novaj ekzistadoj, tion, kion li ne povas fari aý elplenumi æe unua provo.
Ne harmonius kun la justeco, nek kun la boneco de Dio, forpuþi por æiam tiujn, kies pliboniøo eble renkontis barojn, nedependajn de ilia volo kaj devenantajn de la medio mem, en kiu ili troviøas. Se la
1 La tekstoparto inter krampetoj, post la demandoj, estas la respondoj
mem, donitaj de Spiritoj. Diferencas per alia preslitero la rimarkoj kaj klarigoj, aldonitaj de la aýtoro, kiam æi tiuj povus esti konfuzitaj kun la respondoj.
sorto de la homo estus neþanøeble fiksita post la morto, Dio do ne taksus æies agojn per sama pesilo kaj ne traktus æiujn senpartie.
La doktrino pri la reenkarniøo, tio estas, tiu, laý kiu estas konsentataj pluraj sinsekvaj ekzistadoj al la homo; estas la sola konforma al la ideo, kiun ni faras pri la justeco de Dio rilate al la homoj starantaj sur malsupera morala nivelo; la sola, kiu povas klarigi al ni la estontecon kaj firmigi niajn esperojn, æar øi havigas al ni la rimedon por elpago de niaj eraroj per novaj provoj. Tion la prudento montras kaj la Spiritoj instruas al ni.
La homo, konscianta pri sia nesupereco, trovas en la doktrino pri reenkarniøo konsolantan esperon. Se li kredas la justecon de Dio, li do ne devas esperi, ke Dio donos al li pozicion egalan al tiu nesupereco ne por æiam malebligas al li ricevi la superegan bonon, kiun li povos ricevi per novaj klopodoj, subtenas lin kaj revigligas lian kuraøon. Kiu, æe la fino de sia vojo, ne bedaýras, ke li tro malfrue akiris sperton, el kiu li jam ne povas profiti? Tiu tro malfrua sperto ne estas perdita: li øin profitos en nova vivo.
Libro de la Spiritoj Dua parto – Æapitro IV.
Danilo, Masotti, Affonso kaj Robinson
Vu Duc Tan
La flirtantaj baskoj de ao dai (roboj), la konusaj æapeloj, la simpatiaj ridetoj akceptemaj de la vjetnamaj junaj fraýlinoj kaj la lando, kie konverøas multaj diversaj etnaj kulturoj, vojkruciøo de multaj civilizacioj, devas altiri la eksterlandajn turistojn. Vjetnamio posedas grandajn turismajn potencialecojn, ankoraý ne ekspluatatajn.
Hanojo havas en si sole pli ol unu milo da historiaj vestiøoj klasifikitaj, kiuj rilatas al la kulturo kaj la historio
de la lando. Unu tago de vizito ne sufiæas por bone ekkoni øiajn kulturon kaj historion tra antikvaj temploj kaj pagodoj, la novajn arkeologiajn prifosa¼ojn de la antikva Citadelo, la originalan arkitekturon de øia malnova kvartalo, øian kuirarton, øiajn homojn.
En Nordo, la turisto vizitos la Templon de Litera-turo de Hanojo, la unuan universitaton de Vjetnamio. Direktiøante nord-orienten, li malkovros maron dissemi-tan de milo da insuloj kaj insuletoj þirmantaj multegon da grotoj kun elvokivaj nomoj: groto de Mirinda¼oj, groto de Surprizoj, groto de la Virgulino. Tio estas la Golfo Halong, monda hereda¼o.
Veturante laýlonge de la vojo de hereda¼oj de la Centro, li haltos en la groto Phong Nha, unu el la plej longaj de la mondo situanta en antaýgardita naturo, kontemplos la Cham-ajn turojn, vestiøon de foriøinta civilizacio, aýskultos la kortegan muzikon en la antikva imperia urbo de Hue, vizitos antikvan urbon Hoi An, faros sunbanon sur la strando de Nha Trang.
En la Sudo, li povos veturi al la flora urbo de Da Lat trapasante la eksa-Sajgonon (la nunan Ho Chi Minh-urbon), viziti la fruktoøardenojn de Dong Thap, la birdologiajn par-kojn priloøatajn de gruoj kun ruøa kapo aý sin malstreæigi en la insulo de Phu Quoc kaj æi-tie gustumi marajn fruktojn.
Vizitante Vjetnamion, multe da eksterlandaj turistoj trafis en la æarmon de tiu lando, dezirante æi-tien reveni por pli bone ekkoni øian landon kaj øiajn homojn.
Fotoj: Arkivo de la Revuo
El “ Revuo Vietnam Ilustrita – 2005/09 Esperantigis: Verda Petalo
de nia Eldonejo, elkarniginta en 2011
Ne ekzistas en la mondo multaj æefurboj tiel anti-kvaj kiel Hanojo, kie æiu angulo da stratoj, æiu vestiøo rememorigas øian miljaran historion.
Situanta en koro de la delto de la Ruøa Riverego, Hanojo kun sia favora geografio kaj siaj inteligentaj urbanoj jam trapasigis siajn 995 elpasintajn jarojn
(1010-2005). Tri dinastioj (Ly, Tran kaj Le) æi-tie jam reøis dum pli ol ok jarcentoj, kiel tion pruvas la lastaj prifoþa¼oj de la antikva Citadelo. La malnovaj pagodoj en orienta
arkitekturo, la grandaj æefverkoj de konstruado kaj la vilaoj nov-klasikaj de la kolonia periodo kun la novaj kaj luksegaj konstrua¼oj, kiuj stariøas unu æe al alia, faras Hanojon urbo kaj malnova kaj moderna. Kiel vera arkitektura Babelo!
Hanojo allogas per siaj ombritaj stratoj kaj multoblaj lagoj. Æiu sezono havas sian æarmon. En printempo, la dekliva irejo de Ngoc Ha sin kovras de blankaj floroj el
sua (laktaj) arboj. En somero, la flamarboj ruøiøas en la
bulvardo Ly Thuong Kiet. En aýtuno, la flavaj folioj de la
xa-cu-arboj tapiþas la straton Hoang Dieu. En vintro, la
senfoliigitaj bang-arboj de la antikva kvartalo estas tre romantikaj. Oni plezuras vagi sur la promenejo surborde de la Lago Hoan Kiem (Lago de la Redonita Glavo), kie la kliniøantaj branæoj de la plorsalikoj sin respegulas en akvon. La ponto The Huc, kiel giganta ruøa kombilo, vin kondukas al la Templo Ngoc Son (Templo de la Jada Monto) konstruita sur insuleto.
La antikva kvartalo de Hanojo estis tre aktive komerca kaj metia centro ekde la 2a duono de la XIa jarcento. Øiaj loøantoj laboris en korporacio kaj dispartiiøis
disde en stratoj portantajn la nomon de la koncerna metio: strato de Forøistoj, strato de Ladistoj, strato de Korboj, strato de Silko, strato de Sukero... Unu kvarono da horo de veturado sufiæas al vi iri al la ceramika vilaøo Bat Trang, kie vi havus nur embarason æe elektado de komerca¼oj.
Sude de la antikva Citadelo, æirkaýita de muroj malpli altaj, troviøas Van Mieu (Templo de la Literaturo) konsekrita al Konfuceo ekde preskaý unu jarmilo, kiu estis la unua universitato de la Vjetnamio kaj ankaý centro de formado de kleruloj. La vizitanto veturas ankaý al la Pagodo kun Unika Kolono, kies formo rememorigas la floron de lotuso. Tiu-æi originala arkitekturo inspiriøis de sonøo de la reøo Ly Thai Tong (1020-1084), kiu sin trovis kondukita per la Diino Kyan Yin sur sian tronon. Aý tiam, la turisto iras vidi la vestiøojn de la antikva Citadelo de reøoj Ly, Tran kaj Le.
Pagodo kun Unika Kolono, Defilado en la inaýgura ceremonio
Hanoja juvelo de la Internacia turisma festivalo 2004
Thang Long – Hanojo al si disponis antaýe 24 eni-rejajn pordojn, kies granda nombro jam malaperis kun la tempo. Hodiaý pluekzistas nur la pordoj Cau Den sude de la urbo, Dong Mac situanta tre apude, Quan Chuong oriente, Yen Phu norde, Cho Dua sud-okcidente, Cau Giay okcidente. Tio estas tra tiuj pordoj, ke la antikvaj
kleruloj reeniris en la æefurbon por trapasigi la æiuntrijarajn konkursojn. Tio estas ankaý tra tiuj pordoj, ke ekde 51 jaroj, niaj venkintaj trupoj perforte ekokupis la æefurbon por øin liberigi. Tra tiuj pordoj estas enportitaj en Hanojon la antaýurbaj produktoj: floroj de la vilaøo Nhat Tan, frumatura¼oj de Lang, aromplena rizo de Me Tri, porkaj buljonoj de Thanh Tri kaj mil aliaj lokaj speciala¼oj.
Æio-æi faras la æarmon de la miljara urbo Thang Long – Hanojo.
Fotoj: Minh Hieu, Thanh Đat, Cong Hoan & TL El “Revuo Vietnam Ilustrita” – 2005/10 Esperantigis: Verda Petalo
Pagodo kun Unika Kolono.
Strato Tráng Tin.
Giuseppe (Italio) kaj Ursula Grattapaglia (Germanio)
Persono, kiu uzas en sia vivo la Internacian Lingvon Esperanto, estas øenerale homo kiu interesiøas pri lingvoj, legas multajn librojn, havas amikojn tutmonde, veturas al kongresoj kaj ne suferas malsaton. Oni ne imagas kamparanon la teron pene plugante, kiu fasciniøas pri gramatikaj eroj aý
etimologiaj studoj.
Tamen, tamen – æiam ekzistas esceptoj al regu-loj…
En 1957 ses brazilaj inte lektuloj en Recife, Per-nambuco, decidis plani iun tute alian vivstilon rilate la uzon de Esperanto. Tiuj donki¶otoj decidis fondi agrikulturan-sociedukan esperantistan komunumon
je publika utileco, en loko kun ideala klimato, kun abundo de akvo, en grandega tereno, meze de Brazilo kie estas æio krom homoj. Ili volis serioze labori “por pli bona mondo kaj pli feliæa homaro,” kiel oni legas en la statuto de la Institucio.
Por trovi tiun “paradizon” ili vendis siajn domojn kaj aliajn propra¼ojn kaj kuraøe flugis al la centro de la lando, kie la þtatprezidento Juscelino Kubitscheck ¼us komencigis la konstruadon de la nova æefurbo Brasília. Dum monatoj la ses herooj traveturis per ¼ipo la centran regionon, seræante en pli ol 15 municipoj la «promesitan teron» por finfine atingi la plej altan valon de la Centra Altebena¼o, Chapada dos Veadeiros. La paradiza tereno tie atendis ¼us ilin en la municipo de Veadeiros. Kelkajn jarojn poste la urbo þanøis sian nomon al “Alto Paraíso”.
Lacaj, sed feliæaj kaj “plenaj je bona espero” ili komencis konstrui la unuan pajlan domon apud belega akvofalo, poste jam brikan domon iom pli malproksime, kie la bruo de la akvo ne plu øenas la konversacion. Tuj alvenadis el proksime kaj malproksime familioj petante alfabetigon, absoluta rara¼o en tiu fora regiono.
Tuj oni komencis planti fruktoarbojn, maniokon, bananojn kaj kafon por vivteni, almenaý parte, la komu-numon, kiu kreskis iom post iom. La monrezervoj elæer-piøis kaj tiam ili decidis peti helpon al la tutmonda espe-ranto gazetaro. Giuseppe Grattapaglia tiam estis la redaktoro de la itala esperanto revuo kaj ricevis en 1968 peton pri subteno al la socia laboro de tiuj brazilaj esperantistoj.
“Kiel interese! Iam ni vizitos ilin en nia vintro, kiam tie estos somero en Sudameriko”.
Kiel “normalaj esperantistoj” ni sisteme vojaøis al æiuj UK-oj, kien ajn UEA vokis nin – al Azio kaj Nordameriko,
al Nordio kaj Oriento. Nur mankis Sudameriko – jen bona okazo konatiøi kun esperantistoj en tiu mondregiono. Estis la jaro 1973. Kristnasko. Kun niaj du filoj (11 kaj 14 jaraøaj) ni flugis al Brasília, urbo kiu apenaý ekzistis de dek-tri jaroj, interesega fakto kiam oni venas de urbo, kiun fondis romiaj soldatoj antaý du mil jaroj.
Simpatiaj esperantistoj akceptis nin kaj kondukis nin norden, 250 km, al la urbeto Alto Paraíso, kie situas la bieno-lernejo Bona Espero je distanco de 20 km. Estis la rava nokto de la 24ª de decembro 1973, viglaj knaboj grandkvante kaj pluraj plenkreskuloj atendis nin noktomeze ekzakte. En plena savano, somera varmo, stelplena nokto. Iom ne-racia situacio. Tamen fascina por ni eýropanoj. Ni sentis nin tuj hejme kaj babilis senøene kun æiuj. Dum du semajnoj ni konatiøis, kiel banalaj
turistoj, kun akvofaloj kaj riveretoj, kun abundo da fruktoj ne konataj, kiel mangoj kaj avokadoj, gujavoj kaj manioko, ruøaj citronoj kaj palaj oranøoj, ni rajdis sur æevaloj kaj vizitis la apudan parkon, æiam uzante esperanton nature. La vilaøo tiam posedis ne eæ unu vendejon, æiuj varoj devis esti transportitaj de Brasília. Ne ekzistis elektra ener-gio, nek televido, nek telefono, nek aýtomobilo – nur iu “bona espero” pri pli bonaj tagoj.
En la vilaøo ne ekzistis eæ unu domo kun vitraj fenestroj, nur kun lignaj.
Ni estis la unuaj kuraøaj eksterlandanoj, kiuj trovis, post pena 15-hora vojaøo, la vojon al Bona Espero! Do imageble, kiel la fondintoj insistis, ke ni revenu por kunlabori kaj pligrandigi la sociajn servojn al la ekstreme mizera popolo de la regiono, kiu konsistis el filoj de filoj de eksaj sklavoj liberigitaj kaj forlasitaj meze de nenia socia strukturo. Tamen ili plantis sian maniokon kaj maizon,
fazeolojn kaj mangojn. Sed civitanecon oni nur povas lerni en lernejo, kaj Bona Espero tuj ek de la komenco ofertis tiun rara¼on.
Nur multe pli poste ni eksciis, ke jam en 1910 la fama esperantisto Paýl Berthelot, el Svisio, fondinto de la UEA revuo ESPERANTO en 1905, subite forlasis Eýropon kaj fondis agrikulturan komunumon en la sama þtato Goiás, kie li estas enterigita, sen tamen lasi þpurojn de la komunumo.
Kaj eæ pli interesa, kiam ni hazarde legis en UEA-revuo de 1939, ke grupo de 25 esperantistoj el ses landoj de Eýropo, decidis elmigri al Brazilo, antaývide al la dua mondmilito, por fondi agrikulturan komunumon sur tereno donacita en Catalão, þtato Goiás, de belga samideano Gert Decker, kies þpurojn ni en la okdekaj jaroj postsekvis. Malfeliæe la militkomenco malebligis la alvenon de la grupo.
Tamen, kiel oni diras, “kio devas esti – ESTOS!”
Jen la tria klopodo krei esperantistan agrikulturan komunumon finfine aktive funkcias en Alto Paraíso, Goiás, ekde 1957. Estis malfacilaj jaroj, pioniraj heroaj tagoj, tamen neniam mankis apogo de esperantistaj volontuloj, kiujn la bonesperanoj ne vokis, æar ja ne konis. Temis æiam pri homoj, kiuj sentis iel intime la vokon helpi solidare kaj mem sin elektis al volontula kunlaboro en æiuj situacioj, æu kun la edukado kaj prizorgado de la infanoj, æu kun la terkultivado por la memsufiæo, æu dum la konstruado de pluraj domoj.
Ni reflugis al Italio, sed ne kapablis forgesi la infanojn kaj decidis reiri al Bona Espero post kelkaj monatoj, por
kelkaj jaroj. Jam pasis 37...
Bona Espero, kun siaj mil hektaroj, sep grandaj domoj, pli ol du mil fruktoarboj de la savano kaj grandega legomejo, lago, akvofalo kaj riveretoj, apartenas al tiuj, kiuj tie vivas kaj laboras volontule kaj al æiuj tiuj, kiuj dum la pli ol 50 jaroj donis sian altvaloran kontribuon de laboro kaj financan subtenon, ambaý senescepte necesaj nuntempe kaj estontece.
Kio estas la fina produkto, tamen, de tiu grandega investo?
Nekalkulebla valoro!
Pli ol 600 infanoj estis dum la jaroj akceptitaj, protektitaj de perfortoj en la propra familio aý sur la stratoj, edukitaj, instruitaj, preparitaj por esti fortaj, dignaj civitanoj, kiuj per sia propra personeco povos sekure alfronti la vivon en la homa socio. Ili ne bezonas sociajn þtatajn
servojn, kiel ankoraý bedaýrindege okazas en Brazilo, kie milionoj kaj milionoj da analfabetoj bezonas subtenon financan de la þtato por ne mortmalsati aý vivi surstrate.
Tiuj infanoj, kiujn komence alportis la kamparanaj familioj suræevale, sed kiuj de pli ol dek jaroj alvenas prezentitaj al ni de la konsilioj de infanrajtoj kaj de la justico pro suferado en siaj senstrukturaj familioj pro drogoj kaj alkoholismo. Zorgi stratjunularon statistike preskaý ne havas rezulton, kaj pro tio nia laboro en Bona Espero estas des pli socie valora, æar ni akceptas la viktimojn antaý ol ke tiuj estu devigataj vivi surstrate marøene. La prestiøo de Bona Espero en la regiono estas alta kiel serioza, respondeca centro de protekto kaj edukado de infanoj.
Certe la leganto komprenas, ke ne estas la celo de la institucio Bona Espero produkti malgrandajn espe-rantistojn – sed la celo estas, ke tie esperantistoj aktive
kunlaboras en la solvo de la bazaj problemoj de la homaro – batalo kontraý malsato, malsano kaj anal fabeteco.
Jes, esperanto-parolantoj solidarece zorgas forla-sitajn infanojn, donas la sekurecon de granda familio, evidente parolante inter si æiam en la Internacia Lingvo, kiam temas pri diversnaciaj volontuloj, kaj tiel, preskaý per simbiozo, la infanoj kunparolas kaj post kelka tempo flue konversacias, akirante pens-sintenon de mondcivitanoj, æar ili ja vivas, lernas kaj manøas æiutage kun homoj diversnaciaj.
Tamen prioritato estas la kapablo legi kaj skribi en la nacia lingvo, æar la lernejo en nia bieno estas filio de la publika þtata lernejo kaj kelkaj instruistoj estas niaj eksaj asistitoj, nun pagataj de la þtato.
Signifa nombro de niaj lernantoj sukcesis studi en specialaj universitataj kursoj helpe de la publikaj instancoj kaj nun estas instruistoj, oficistoj, policistoj, laboras en televidstacioj, en urbodomoj, en hoteloj ktp. Multegaj finstudis en la duagrada lernejo, kvin estas urbaj konsilistoj kaj æiuj reprezentas por la bonesperanoj la certecon ke doni þancon al kiu naskiøis senþance, havas multobligan valoron.
Ni havas kontaktojn kun multaj ekslernantoj dum la jaro, æefe kristnaske kiam la domoj pleniøas kun tutaj familioj kaj grandaj festoj estas la regulo.
Esperanto estas jes, ilo, por pli demokratia internacia komunikado, por persona interkompreniøo, por la solvo de la lingvaj problemoj ktp., sed en Bona Espero esperanto iøis socia fenomeno de tre individua homa solidareco, kie
aperas homoj ne vokitaj æar ne konataj, kiuj sin elektas aý por æiam aý por ioma tempo, por helpi al infanoj en granda neceso kaj socie riska situacio, ofte kun profunde vunditaj animoj.
Esperanto ligita al socia laboro kiel la nia estas kompreneble granda atrakcio por ¼urnalistoj, TV-stacioj, radioj, revuoj ktp. kaj sennombraj estas la publikitaj intervjuoj. Tutmonde ni konstatas ke esperanto per si mem ne multe interesas la informmondon, sed la ligo al io socie konkreta donas grandan emfazon al la Internacia Lingvo. Almenaý en Brazilo.
Esperantistoj kelkfoje demandis la bonesperanojn, kion la institucio bezonas pleje, al kiu ni povas nur citi la lastan paøon de la libro de Roman Dobrzysńki BONA ESPERO IDEALO KAJ REALO.
Por vivi en Bona Espero oni devas:
1. Ami la naturon laý æiuj siaj formoj, inkluzive alies infanojn;
2. Posedi ian financan sendependecon por eviti la frustraciojn de mona¶eja vivo;
3. Ne havi kutimojn kiel fumo, alkoholo, drogoj, pigreco, klaæemo, envio ktp;
4. Praktike koni kelkajn fakojn kiel instruado, infana psikologio, administrado, agrikulturo, elektro-meka-niko, hidraýliko, masonado, kuirado, bakado, teatro, muziko ktp;
5. Konante tiujn fakojn, kapabli kaj voli praktike fari æion, laýeble... per nenio;
6. Ne esperi kaj ne fidi je la registaro, æar en regionoj kun malmultaj voædonantoj, æiuj registaroj estas forlasemaj;
7. Ne plendi se la labortago estas 24-hora, la semajno 7-taga kaj la salajro “æeko en la Banko Dio-Pagu vin”; 8. Esti esperantisto, kio ne necese signifas flue paroli
esperanton (la lingvon oni lernas en tri monatoj), sed havi sintenon tutmondan kaj ekumenan;
9. Doni daýre bonan ekzemplon!
Inter la diversaj recenzoj de la citita libro, Zbignew Galor en la revuo “La ondo de esperanto” asertis: “Pro
sia kona valoro la verko devas esti deviga legado por æiuj, kiuj interesiøas ankaý pri sociologio de esperanta lingvo kaj movado. La libro atingas, en la socia literaturo de esperanto, signifon kompareblan kun la signifo en antropologio de la klasika verko de Oskar Lewis “The
