TO EPOS TON MYRION.pdf

Περιεχόμενα

Εισαγωγή

IVtepos 1. Η Μάχη στα Κούναξα

Ιστορικό Πλαίσιο

Η "Εναλλακτική" Άποψη

Η Εκστρατεία του Αγησιλάου

IVtepos 2. Στρατιωτική Κατάσταση

στην Εποχή των Μυρίων

Τακτικά Δεδομένα

Οπλιτική Δράση, θωράκιση και Ψιλικά

Η Οργάνωση των Μυρίων

Η Εξέλιξη του Ιππικού

στην Περσική Αυτοκρατορία

6

10

28

34

38

46

58

To'Enos ί ω ν Μυρίων

Η Μάχπ σία Κούναξα

Δ ρ M a v o u o o s Ε μ μ . Κ α μ π ο ύ ρ n s

B S S R I A

MovorpacDies

Πινδάρου 16-20,10673, Αθήνα

Τηλ.: 2103641960, 2103641149 - Fax: 2117801821

http://www.patriamag.gr - patriamagiigmail.com

Εισαγωγή

Η ιστορική άποψη ότι μεγάλες κι εντυπωσιακές νίκες κερ-δήθηκαν από ελληνικούς στρατούς εξαιτίας του θάρρους και των ανώτερων ιδανικών είχαν διαδοθεί στο νεοελληνικό κρατίδιο για δεκαετίες, προερχόμενες από το εξωτερικό και χρήσιμες για φθηνή προπαγάνδα κάθε τύπου κι απόχρωσης. Απαξιωμένες από τα απλά γεγονότα, αφού στην ελληνική ιστορία και μόνο οι υπερασπιζόμενοι με αυτοθυσία και θάρρος τα ιερά και τα όσιά τους υπέκυψαν πολλάκις σε ιμπεριαλιστικούς ορμώμενους κατακτητές (πχ Τούρκους, Ρωμαίους, Καταλανική εταιρεία), έ δ ω σ ε τη θέση της προ ετών σε μια λογική, συστηματική αλλά άψυχη άποψη: ότι οι τακτικές, τα όπλα, οι αριθμοί και γ ε ν ι κ ώ ς οι μηχανιστικοί παράγοντες ερμηνεύουν τα πολεμικά αποτελέσματα. Αυτή η άποψη δεν λαμβάνει υπόψη τη γ ν ώ μ η τόσων ιστορι-κ ώ ν πρωταγωνιστών για τους ηθιιστορι-κούς παράγοντες ιστορι-και είναι εξίσου κοντόφθαλμη, όπως αποδεικνύεται στα αφγανικά όρη, όπου καμία μηχανιστική προσέγγιση δεν ε ρ μ η ν ε ύ ε ι το δυτικό φιάσκο. Αλλά ερμηνεύει τα αποτελέσματα σύγκρουσης απρόθυμων, δηλαδή εκεί όπου ο ηθικός παράγων έχει εξανε-μιστεί. Μια τέτοια περίπτωση είναι η Μάχη στα Κούναξα το 401 πΧ, όπου ένα ελληνικό μισθοφορικό στράτευμα δεν υπερασπί-στηκε το Πάτριο έδαφος, αλλά αναμίχθηκε σε έναν περσικό δυναστικό πόλεμο.Όπως είναι φυσικό, το ελληνικό θάρρος είχε μικρή σημασία: οι μισθοφόροι πολεμήσουν για να εισπράξουν τα προς το ζειν και όχι για να πεθάνουν. Δεν είχαν κίνητρο ηρωισμού: δεν απειλούσε κανείς τη χώρα, τα αποκτήματα ή τα προσφιλή και οικεία τους πρόσωπα ούτε κάποια κυρίαρχη ιδεολογία ή θρησκευτική ιδέα. Επομένως, ηθικά ήταν κενοί πλην της πειθαρχίας, του ε γ ω ι -σμού και της αίσθησης τιμής των επαγγελματιών του πολέμου. Από την άλλη μεριά, ήταν εξαιρετικά εκπαιδευμένοι και οπλισμένοι και υπερτερούσαν σετακτική, πειθαρχία, οργάνωση και οπλομαχητική του μεγαλύτερου μέρους των εχθρών τους, οι οποίοι ω σ α ύ τ ω ς ήταν η θ ι κ ώ ς κενοί: αν και μερικοί δια-κύβευαν τις περιουσίες και τις θέσεις τους, τελικά ήταν ένας δυναστικός πόλεμος όπου όλοι πολεμούσαν για κάποιον αφέντη, είτε από φόβο, είτε με την προσμονή κέρδους.

ΕΙΕ1Ε33Ε1ΕΙΞΙΕ1Ε3ΕΙΕ1Ε1Ε1Ε1ΕΙΞΙΕ3Ε3

[ To'Enos τ ω ν Μ υ ρ ί ω ν ] Η Μάχη στα Κούναξα

IVtepos 1. Η Μάχη στα Κούναξα

Ιστορικό Πλαίσιο

Η

ελληνοπερσική αντιπαράθεση στη Μ. Ασία διήρκεσε περίπου 2 αιώνες. Ήδη από την εποχή του λυδικού Βασιλείου, οι μικρασιατικές ελλη-νικές αποικίες δέχονταν πίεση από μια δύναμη που βρισκόταν στο κέντρο της χερσονήσου. Οι μητροπολιτικές δυνάμεις δεν ενεπλάκησαν και το αποτέλεσμα ήταν π καθυποταγή των αποικιών στους Λυδούς Βασιλείς. Η πολιτική κατάσταση, επί Κροίσου, είχε καταστεί μάλλον βελούδινη, με αποτέλεσμα η περσική έλευση του Κύρου του Μέγα να μην συνεγείρει προς εξέγερση. Οι καλές σχέσειςτου Κροίσου μετην μητροπολιτική Ελλάδα και ιδίως με την ισχυρότατη Σπάρτη έπαιξαν σαφώς ρόλο στον καθορισμό αυτού του σκηνικού. Ο έξυπνος πληροφοριακός πό-λεμος του Κροίσου, με ομοιώματα ελληνικών πανοπλιών και φημολογίες σπαρτιατικής Βοή-θειας αλλά και τα σπαρτιατικά τελεσίγραφα έδωσαν ευθύς στον Κύρο να καταλάβει ότι η κατοχή της δυτικής Μ. Ασίας θα ήταν οιονεί δυσχερής. Πάντως, η αντίσταση τελικά ήταν μικρή, καθώς οι'Ιωνες προτίμησαν να αποδεχ-θούν το νέο καθεστώς καιτις ευκαιρίες που παρ-είχε (διείσδυση σε μια αχανή και πολιτικώς ενι-αία αγορά) και οι Σπαρτιάτες ήταν απασχολημένοι με την οικοδόμηση του δικού τους άξονα ισχύος, ιδίως προς ανάσχεση της περσικής επιρροής. Τα πράγματα άλλαξαν με την ενθρόνιση του Δα-ρείου του Α'. Η βαριά φορολογία, η ξεκάθαρη πριμοδότηση των Φοινίκων, ο έλεγχος των δύο σιτοβολώνων (Αιγύπτου, δια αμέσου κατοχής, και Ευξείνου, δια κατοχής των Στενών) έφερνε σε απόγνωση τους'Ιωνες αλλά έκρουε και τον κώδωνα στους μητροπολιτικούς Έλληνες. Με τις περσικές προθέσεις να φτάνουν την Ιταλία και τπν καρχηδονιακή επιβουλή επί θύραις, πολλοί στην κυρίως Ελλάδα άρχισαν να ανησυχούν σοβαρά. Επίσης η Περσία του Δαρείου έδειχνε μια περισσότερο θεοκρατική χροιά από αυτήν του Κύρου. Με δεδομένες τις περσικές κινήσεις στο Αιγαίο και την αυθόρμητη υποταγή της κλεισθενικής Αθήνας, το σκηνικό γινόταν εξαιρετικά απο-πνικτικό για την μητροπολιτική Ελλάδα. Στο σημείο αυτό όμως ο ρους των πραγμάτων άλλαξε. Οι Ίωνες και γενικά όλος ο ελληνισμός της Μικράς Ασίας και της Θράκης εξεγέρθηκε, ύστερα από το ευρωπαϊκό φιάσκο των περσικών δυνάμεων στη Σκυθία. Η δημοκρατική Αθήνα επεβίωσε των μηχανορραφιών του ιδρυτή της και αποφάσισε να λήξει την εκκρεμότητα της υποταγής που οι εκπρόσωποι του είχαν δηλώσει, υποστηρίζοντας την επανάσταση, σε αντίθεση με την σπαρτιατική επιφυλακτικότητα. Τα επαναστατικά στρατεύματα έφτασαν στις Σάρδεις, είχαν κάποιες επιτυχίες και έκαψαν, χωρίς όμως να καταφέρουν να υποτάξουν, την πόλη. Η κυβερνητική αλλαγή στην Αθήνα έφερε στπν εξουσία την φιλοπερσική μερίδα, επέφερε την ανάκληση του αθηναϊκού σώματος και επέβαλε μια άνευ προηγουμένου προσπάθεια άμβλυνσης του πατριωτικού αισθήματος και κατασυκοφάντησης των Ιώνων. Το έργο του Ηρόδοτου, όπου εμφανίζονται αυτές οι επι-δράσεις δείχνει 3 παραμέτρους της πολιτικής κατάστασης: την θέση των Αθηνών του 6ου αιώνα, ώστε να δικαιολογηθεί η λιποταξία, τη θέση της περικλεϊκής Αθήνας, ώστε να δικαι-ολογηθεί η απάνθρωπη καθυπόταξη και εκμε-τάλλευση των ιωνικών πόλεων και τέλος την παράδοση των καρικών και δωρικών πόλεων, που σχετικώς γρήγορα και με άριστους όρους αποστάτησαν από το επαναστατικό στρατόπεδο. Ας μην λησμονείται ότι ο Αλικαρνασσεύς ιστο-ρικός ήταν από την καρική-δωρική περιοχή, εκπατρίσθηκε λόγω των συγκεκριμένων γεγο-νότων και έγραψε με την χρηματοδότηση του Περικλή, κάτι που τον έκανε στο έργο του να μειώνειτα επιτεύγματα των πολιτικών αντιπάλων της οικογένειας του Περικλή (Αλκμεωνίδες-πχ βλ μάχη Μαραθώνος) και να απολογείται για τις πράξεις μελών των Αλκμεωνίδων. Παρά τις ηροδότειες κακοήθειες, οι επαναστάτες πήγαν αρκετά καλά στον αμυντικό αγώνα προκαλώντας βαριές απώλειες στα βασιλικά στρατεύματα που έσπευδαν κατά κύματα να τους καθυποτάξουν. Η ήττα που τελικά επήλθε ήταν αποτέλεσμα μιας σειράς παραγόντων με τις λιγοστές δυνάμεις τους και την κακή εκπαίδευση οι επαναστάτες αδυνατούσαν να εξασφαλίσουν το κεντρικό μικρασιατικό υψίπεδο και το λεκανοπέδιο της Κιλικίας, τα 6

[ To'Enos τ ω ν Μ υ ρ ί ω ν ] Η Μάχη στα Κούναξα 1 καταστάσεις όφειλε να υποτάξει ολόκληρη την Ελλάδα, προς αποφυγή αλυτρωτικών ονείρων από ελεύθερους ομοεθνείς των υποτακτικών του. Αυτό φυσικά περιλάμβανε μια γιγαντιαία εκστρατεία που θα εξουδετέρωνε 3 αντιπάλους: τους θράκες, που είχαν ομοεθνείς ομάδες εγκα-τεστημένες στη Β -ΒΔ Μ. Ασία, τους Έλληνες της Μητροπολιτικής Ελλάδας και τους Έλληνες της Μεγάλης Ελλάδας. Από εκεί, τα πέρατα του κόσμου ήταν μόνο άλλο ένα Βήμα. Οι 3 περσικές προσπάθειες εντός 12 ετών (492, 490, 480 πΧ) απέτυχαν και το 479 οι Έλληνες ήταν ξανά στην αντεπίθεση. Για μια ακόμη φορά ο άξονας της επίθεσής τους ήταν δια μέσου του Αιγαίου, με εγκατάσταση στην Ιωνία και ακτινωτή επέκταση της ζώνης επιρροής τους. Μέσα στο ελληνικό σχέδιο επιχειρήσεων υπήρξε η πρόνοια για σφράγισμα της διάβασης των Στενών, κίνηση που αφενός (ξαν)άνοιξε την Μαύρη θάλασσα με τις αποικίες, τα σιτηρά και το εμπόριο της στους μητροπολιτικούς Έλλη-νες, και αφ' εταίρου απέκλειε τις περσικές διαπεραιώσεις δια χερσαίας οδού, ιδίως μετά την καταστροφή των περσικών στόλων στη Σαλαμίνα (480 πΧ) και τη Μυκάλη (479 πΧ). Σε αυτό το σημείο όμως οι Αθηναίοι, υπό την καθοδήγηση του Αριστείδη, άλλαξαν τις προτεραιότητέςτουςπροάγονταςτηνοικοδόμηση ενός Αθηναϊκού συστήματος ισχύος και ηγε-μονίας αντί της πλήρους απαλλαγής από τους Πέρσες. Στα πλαίσια αυτά, ο περσικός κίνδυνος έπρεπε να παραμείνει προς εκφοβισμό, ενώ οι Σπαρτιάτες έπρεπε να περιθωριοποιηθούν. Η συνεργασία της επεκτατικής αθηναϊκής με-ρίδας με την υπερσυντηρητική σπαρτιατική απέφερε την ανάκληση, κατασυκοφάντηση και τελικά εκτέλεση του μοναδικού Σπαρτιάτη που προήγε δραστικώς την ολοκλήρωση της εκδί-ωξης και αδρανοποίησης των Περσών, του Παυσανία, νικητή των Πλαταιών. Κατόπιν τού-του οι επιχειρήσεις κατά των Περσών έλαβαν χαρακτήρα εγχειρημάτων μικρής έκτασης, μειώνοντας τον επιχειρησιακό ρυθμό σε επί-πεδα που εύκολα μπορούσε να αντέξει η περσική αυτοκρατορία. Παρά τις κάποιες αθη-ναϊκές επιτυχίες, η μονόπλευρη και μυωπική διεξαγωγή των επιχειρήσεων επέτρεψε την περσική ανασυγκρότηση. Άλλωστε, η αθηναϊκή προσπάθεια ήταν πολύ περισσότερο εστιασμένη οτην εγκαθίδρυση αθηναϊκής ηγεμονίας, με αποτέλεσμα σχεδόν μαζικές προσπάθειες στην Μακεδονία και τη Θράκη και τελείως υποτονικές επί του μικρασιατικού εδάφους. Η λογική του παραλόγου έφτασε στο αποκορύφωμά της με την εκστρατεία στην Αίγυπτο το 453 πΧ, ένα εγχείρημα που οι Αθηναίοι ιθύνοντες κατά πάσαν πιθανότητα δεν ήθελαν καν να ευδοκιμήσει. Η συνεχής εκμετάλλευση, η στρατηγική υπερεπέκταση και οι διαρκείς εξ-εγέρσεις των αγρίως καταπιεζομένων "συμ-μάχων" επέτρεψαν την περσική επαναφορά, που σταμάτησε μόνο χάρη στον Κίμωνα στην Κύπρο το 449 πΧ. Ακολούθησε η Ειρήνη του Καλλία. Η Αθήνα πλέον, υπό τον Περικλή, στρεφόταν εναντίον της Σπάρτης (Α' και Β' Πελ. Πόλεμοι) ως επίσημη πολιτική και άφηνε ήσυχη την περσική αυτοκρατορία. Από την Ειρήνη του Καλλία μέχρι τον Δεκελικό Πόλεμο (413-404 πΧ) μικρής κλίμακας εγχειρήματα σε μικρασιατικές πόλεις ήταν το μοναδικό είδος συγκρούσεων που επισυνέΒη στην Μ. Ασία. Το σκηνικό ήταν πραγματικό χαμηλής έντασης, αφού σύμφωνα με την Ειρήνη του Καλλία Βασιλικές περσικές δυνάμεις δεν έπρεπε να διασχίζουν τον Άλυ ποταμό. Όμως στο Δεκελικό πόλεμο, επωφε-λούμενοι της σικελικής καταστροφής, οι Πέρσες επεχείρησαν να χρησιμοποιήσουν τους Σπαρτι-άτες για να επανακτήσουν τις μικρασιατικές κτήσεις και το όλο σύστημα ισορροπιών άλλα-ξε. Στην αρχή, ποικίλα, κυρίως αθηναϊκά, απο-σπάσματα αντιμετώπισαν περσικές δυνάμεις με μάλλον θετικά αποτελέσματα, κάτι που έδειχνε ότι η διαμορφωμένη αντίληψη της ελληνικής τακτικής υπεροχής ίσχυε ακόμη. Κατόπιν, η προσπάθεια τόσο του Τισσαφέρνους, όσο και του ίδιου του Μ. Βασιλέως Δαρείου του Β' να εξαντλήσει τους δύο αντιμαχόμενους με εναλλασσόμενη επιλεκτική υποστήριξη, εξ-αγρίωσε τους Σπαρτιάτες που κατάλαβαν τον ύστατο περσικό σκοπό. Αφού δοκίμασαν να αναπτύξουν μια ειλικρινέστερη σχέση με τον περσικό θρόνο (ενισχύοντας, ανεπίσημα μεν αλλά όχι και τόσο κρυφά, τον Κύρο τον Νεότερο, Ύπαρχο των Σατραπειών της θάλασσας και δευτερότοκο του Δαρείου Β), αντελήφθησαν ότι η αποτυχία τους ενείχε μια και μόνη επιλογή: άμεση ρήξη με τους Πέρσες, προτού ο -παγιωθείς πλέον- Αρταξέρξης Β' ο Μνήμων μπορέσει να αντεπιτεθεί για να βγάλει από τη μέση τους πρώην συμμάχους του πατέρα του. Σε αυτό το σημείο αρχίζει η τελευταία ελλη-νοπερσική σύγκρουση στη Μ. Ασία, μεταξύ σπαρτιατικών ηγεμονικών δυνάμεων και Βασι-λικών περσικών δυνάμεων (400-395 πΧ), η οποία σφραγίστηκε από τις προσωπικότητες του Αγησιλάου και του Ξενοφώντα. Η σπαρτιατική εποποιία της πρώτης δεκαετίας του 4ου αιώνα θα είναι η τελευταία ελληνική προσπάθεια στην Μ. Ασία πριν από το Φίλιππο τον Μακεδόνα, αν και ενίοτε ελληνικά σώματα θα ενισχύσουν τοπικές εξεγέρσεις σατραπών, στραπατσάροντας τα βα-σιλικά στρατεύματα που στέλνονταν προς κατα-στολή. 9

3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 I T o t o ™ . Μ υ ρ ί ω ν ] Η Μάχη σ ί α Κούναξα

Η Εναλλακτική" Άποψη

Μ

ια ομάδα πτωχών και μισοάγριων πλπν τίμιων αγροκτπνοτρόφων κατανικά διεφθαρμένους πολιτι-σμένους επικυρίαρχους. Μετά, μέ-σα σε ελάχιστα χρόνια καταφέρνει να φτιάξει μια τεράστια πολυεθνική και πολυφυλετική αυ-τοκρατορία. Με σχετική ανεκτικότητα και απέ-ραντη βαναυσότητα όπου η ανεκτικότητα δεν δουλεύει, καθυποτάσσει τις διάφορες φυλές, κοινωνίες και πίστεις έτσι ώστε να τις αφαιμάσ-σει τακτικά. Αυτό το ονομάζει δικαιοσύνη, ασφά-λεια και προοτασία, το βαφτίζει Καλό και Οδηγία του Φωτός. Όσο και αν το μυαλό μας πηγαίνει κυρίως προς Δυσμάς, στην ουσία αυτή είναι η ιστορία της περσικής αυτοκρατορίας. Η ομοιότητα με άλλες, μονοθεϊστικές και καταπι-εστικές πολιτικές οντότητες δεν είναι τυχαία. Αυ-τός άλλωστε είναι και ο λόγος που σπιλώνεται με χυδαιότητα από πληρωμένους ακαδημαϊκούς των νεότερων, "κλωνικών" θα έλεγε κανείς, αυ-τοκρατοριών το ήθος και οι πρακτικές της δύ-ναμης που ισοπέδωσε την Περσία. Για αιώνες δυτικοί "λόγιοι" αλλάζουν την ιστορία. Και ελλη-νόφωνοι πλην ανθέλληνες ακόλουθοι και μαθη-τές τους διδάσκουν στα σχολικά βιβλία τα παιδιά των Ελλήνων ότι "οι Βάρβαροι προσπαθούσαν να μην τους υποδουλώσουν οι'Ελληνες"! Φυσικά αυτό το άθλημα τώρα το έχουν αναλά-βει οι Αμερικάνοι. Επειδή όμως, όλως τυχαίως βρίσκονται σε τριΒή με τον φυσικό απόγονο της Περσίας, το Ιράν, που από ειρωνεία έχει πλέον μεταπηδήσει και αντιμάχεται την προσπάθεια φιλόδοξων και αλαζονικών κοσμοκρατόρων, που τώρα δεν εδράζονται στα Σούσα, αλλά στην Ουάσιγκτον, τα τελευταία χρόνια είναι κάπως μετριοπαθέστεροι. Μέχρι που αποφάσισαν να ασχοληθούν με το Λεωνίδα, χωρίς παρέμβαση της Ομογένειας! Και το σπορ της σπίλωσης, ανα-γκαστικά, το ανέλαβαν ξανά οι πλέον φανατικοί σε αυτό, οι Βρετανοί. Τώρα τελευταία τα δυτικά Βέλη έχουν συγκε-ντρώσει για άγνωστο λόγο οι Μύριοι και ο Ξε-νοφών. 0 τελευταίος, ικανός στρατηγός, φιλό-σοφος και αντιδημοκράτης, ποτέ δεν έκατσε καλά στους ακαδημαϊκούς των Δημοκρατιών, είτε αυτές ήταν Βασιλευόμενες είτε προεδρικές. Αλλά οι Μύριοι δεν φαίνονταν να παρουσιάζουν πρόβλημα, κυρίως επειδή ως μισθοφόροι δεν φανέρωναν καμία αληθή ή μη ελληνική πατρο-παράδοτη αρετή. Ήταν μισθοφόροι. Προς τι η αντιπάθεια;Ίσως επειδή οι αγγλοσάξονες μισθο-φόροι φαίνεται να αποτυγχάνουν με χειρότερο τρόπο. Ύστερα λοιπόν από 3 αιώνες λόγιας παράδοσης εμφανίστηκαν πρόσφατα βρετανόφερτες αντιλή-ψεις που ανατρέπουν ό,τι λεγόταν για την υπό-θεση των Μυρίων. Είναι, εκτός από μισθοφόροι και άπληστοι, δολοφόνοι και Βιαστές. Υπηρετούν έναν κακομαθημένο και Βασικά πολύ κακό αφέ-ντη, που θέλει να ανατρέψει τον καλό αδελφό του που κυβερνά δικαίως στη θέση του. Προ-έρχονται από έναν μάλλον μέτριο πολιτισμό, που Βασίζει τα επιτεύγματά του στην τύχη, σε λάθη των αντιπάλων του και σε υιοθέτηση γνώσης και επιτευγμάτων από το εξωτερικό, τα οποία εξελίσσει κάπως. (Ναι, σωστά το αντιληφθήκα-τε. Δεν μιλούν για τους Ρωμαίους αλλά για τους αρχαίους'Ελληνες!) Και τελικά, δεν ήταν και τό-σο καλοί πολεμιστές. Αυτά που λένε ότι στα Κού-ναξα το 401 πΧ στραπατσάρισαν τον εξαψήφιο στρατό της περσικής αυτοκρατορίας, είναι ανα-κρίβειες που κακώς μαθαίναμε τόσους αιώνες. Αυτό είναι, γενικώς το θέμα μερικών νέων Βι-βλίων που έχουν κυκλοφορήσει και έχουν ήδη αποκτήσει απήχηση. Και θα ελέγξουμε σήμερα αν πρόκειται για υποβολιμαία πλάνη, η σκέτη κακοήθεια...Ή ίσως για την Αλήθεια.

Το νεοφανές παραμυθάκι

Η οργανωμένη προσπάθεια αναθεώρησης εκ-τείνεται σε όλο το πλάτος και Βάθος του έργου του Ξενοφώντα, και φυσικά στην ηθική υπόστα-Περσική ασπίδα με τον ιέρακα των Αχαιμενιδών (Φωτό: Ευγενική χορηγία του Γερμανικού συλλόγου ιστορικών μελετώνΈταίροι"). 10

ση των χαρακτήρων. Ο Ξενοφών γενικά είναι συγκρατημένος στις αναφορές του, εκτός της περίπτωσης του φίλου του Αγησιλάου, που τον θαύμαζε πραγματικά - και είχε τύχει της ευεργε-σίας του. Δεν είχε κανένα λόγο να κολακέψει τον -νεκρό- Κύρο, είναι πολύ συγκρατημένος, σε σχέση με τον Πλάτωνα, ως προς το Σωκράτη και παρουσιάζει με διάφορα χρώματα τους Στρα-τηγούς των Μυρίων. Αν και στην παρουσίαση του φυσικά μπαίνουν προσωπικά συναισθήμα-τα, δεν μπορούμε να βρούμε συστηματική και ενιαία αλλοίωση των προσωπικοτήτων, όπως πχ κάνει ο Θουκυδίδης με τους διαδόχους του Περικλή και με το σύνολο των Λακώνων. Εξέχουσα θέση σε αυτή την αναθεώρηση (στην οποία πρωτοστατεί το πολύκροτο Βιβλίο «Ξε-νοφών- Η Κάθοδος των Μυρίων» του Ρόμπιν Γουότερφιλντ, που μεταφράστηκε και διατίθεται στην Ελλάδα από τις Εκδ. Ψυχογιός) έχει η συ-κοφάντηση του νεαρού πρίγκιπα Κύρου Β'. Το ότι είναι στασιαστής, είναι δεδομένο. Όπως και το ότι επιτίθεται οτον αδελφό του, ο οποίος του έχει ήδη άπαξ χαρίσει τη ζωή. Είναι περίεργο τέ-τοιο υπόβαθρο να κατακρίνεται από ανθρώπους αγγλικής καταγωγής που αποφεύγουν ακόμη να κατηγορήσουν το θεσμό αλλά και τα πρόσωπα του χασάπικου που ονομάζουν Μοναρχία, και που γενικώς έχουν μια απίθανη ανοχή σε παρό-μοιες πρακτικές του περσικού Βασιλικού οίκου, όταν αυτές φαίνεται να ευνοούν το θρόνο (προ-σοχή, το θρόνο και τη δυναστεία, όχι τη χώρα). Αντιθέτως, έχουν μια απέχθεια στην τημενιδική δυναστεία για ακριβώς τους ίδιους λόγους! Αυτό καλείται απλά Δημοσθενισμός... 0 Κύρος ο νεώτερος είναι λοιπόν μωροφιλό-δοξος και αναξιόπιστος. Το μωροφιλόμωροφιλό-δοξος είναι σαφές (ας προσεχθεί ότι απλά ζητά να εφαρμοστεί και στην περίπτωσή του η αρχή διαδοχής του «Πορφυρογέννητου», όπως έγινε καθ' υπόδειξη του Δπμαράτου και με τον

Ξέρ-[ To'Enos των Μυρίων ] Η Μάχη σία Κούναξα ξη παλαιότερα). Γιατί όμως είναι αναξιόπιστος ο άνθρωπος που υπήρξε σταθερότατος και όχι επαμφοτερίζων στους συμμάχους που επέλεξε ο Μονάρχης του στον Πελοποννησιακό Πόλεμο; Μήπως επειδή δεν στήριξε τους ιμπεριαλιστές Αθηναίους; Αν και προφανώς εκεί οφείλεται η χολή των αναθεωρητών, προσχηματικά μιλούν για αναξιοπιστία στις δηλώσεις των προθέσεών του στους μισθοφόρους και στην τακτικότητα των πληρωμών! Αντιλαμβάνεται κανείς ότι εδώ ξεπερνούμε τα όρια του γελοίου. Το να δηλώσει ανοικτά τους σκοπούς του ήταν πολιτική και στρατιωτική αυτοκτονία (και προσωπική...). Ποτέ και κανείς σοβαρός στρατηγός δεν το κάνει, ιδίως όταν προετοιμάζει κίνημα (στάση, πραξικόπημα, «επανάσταση» κλπ). Και ποτέ δεν το λέει στους άνδρες του αν ξέρει ότι δεν συμφωνούν. Το να λέμε ικανό τον πολιτικό που εξαπατά κόσμο και αναξιόπιστο το στρατηγό που πείθει τους άνδρες του να πολεμήσουν για το σκοπό που έχει τεθεί είναι μια υποκρισία που συναντάται μόνο στους φανατικούς εχθρούς (Σάξονες κυρίως) του Μ. Αλεξάνδρου. Όταν οποιοσδήποτε άλλος στρα-τηγός το κάνει (ιδίως Ρωμαίος ή Αμερικάνος), «εμπνέει» και «καθοδηγεί», ο Αλέξανδρος όμως (και τώρα και ο Κύρος) εξαπατά... Όσον αφορά τις πληρωμές, όλοι οι εργοδό-τες μισθοφόρων αντιμετωπίζουν προβλήματα ρευστότητας και κάνουν ό,τι μπορούν για να πετύχουν το σκοπό τους παρ όλ' αυτά. Επρό-κειτο για το μόνιμο πονοκέφαλο της Αθηναϊκής Δημοκρατίας μετά τον Πελ. Πόλεμο, και τόσων άλλων στρατών ανά τους αιώνες. Η μη έγκαιρη και πλήρης καταβολή όλου του δεδουλευμένου ημερομίσθιου ήταν για δεκαετίες εκβιαστικός τρόπος για εξασφάλιση της πίστης των μισθο-φόρων, και μέγας διδάξας ήταν η αθηναϊκή δη-μοκρατία, με τον Λύσναδρο να γνωστοποιεί την πολιτική της στον Κύρο. Αλλά εκεί, είναι απλώς «προνοητική πολιτική». Ακόμη χειρότερη είναι η όψη των Μυρίων. Πρό-κειται για άπληστους, καθάρματα και κατονομά-ζονται ευθέως ως Βιαστές και δολοφόνοι. Είναι φυσικά αλήθεια ότι δεν επρόκειτο για αγγέλους. Κανείς μισθοφόρος δεν είναι άγγελος. Αλλά να θεωρούνται κάτι τέτοιο οι Μύριοι, κι όχι οι Αγ-γλοαμερικάνοι μισθοφόροι (κρατικοί και μη) στο Ιράκ, όπου έχουν ακουστεί φοβερά πράγματα, είναι ένδειξη απλής θρασύτητας. Χωρίς να ανα-φέρουμε τους κατακτητές της Αγριας Δύσης και τους Βικτωριανούς Βρετανούς. Αλλά το θέμα δεν είναι μόνο στην ευθεία σύγκριση. Στην επο-χή των Μυρίων, ήταν αποδεκτή πρακτική η δι-ακόρευση κατακτημένων γυναικών. Στη σημε-ρινή δεν είναι, όπως δεν ήταν στην χριστιανική βικτωριανή Αγγλία και στην προτεσταντική Αγρια Δύση. Ίσως το δικαιακό πλαίσιο και η ηθική της εποχής των Μυρίων να είναι χειρότερη, αλλά οι ίδιοι, σε σχέση με τους Tommys και τους GI Joes ήταν απείρως καλύτεροι- και ας ήταν απο-βράσματα για την εποχή τους (που δεν ήταν όλοι, αρκετοί εξ' αυτών ήταν αριστοκράτες και είχαν αυστηρούς ηθικούς φραγμούς και κώδικες). 0 Ξενοφών δε, σε κανένα σημείο της εξιστόρη-σης δεν το κρύβει, κάτι που αυξάνει την αξιο-πιστία του. Ίσως οι αναθεωρητές να ήθελαν να τον διαβάσουν να βρίζει τους άνδρες του και να τους κατακρίνει, ώστε να τον κατηγορήσουν ως υποκριτή που δεν το έκανε νωρίτερα (αν το είχε κάνει κατά την πορεία, φυσικά δεν θα είχε γίνει αρχηγός ή θα τον είχαν καθαιρέσει). Όσον αφορά το «δολοφόνοι», αν και κανείς μπο-ρεί να αναγουλιάσει από το φονικό, δεν βρίσκει γενικώς δόλια συμπεριφορά στους Μύριους. Οι βασικές δολιότητες είναι των αντιπάλων τους κι αυτοί απαντούν με βαναυσότητα ίσως, αλλά όχι με δολιότητα. Όταν κάνουν ανακωχή τη σέ-βονται. Σε αντίθεση με τους Αμερικάνους, που συχνά συλλάμβαναν με διάφορα προσχήματα Ινδιάνους που είχαν έρθει για συνομιλίες και το κάνουν και τώρα με Αφγανούς φύλαρχους. Με τους Ιρακινούς, απλά βομβαρδίζουν το ενδι-αίτημα της συνάντησης -όπως είχαν πράξει και με τους Σέρβους. Αν και οι σφαγές σε πλείστες περιπτώσεις είναι αποκρουστικές, τουλάχιστον οι Μύριοι δεν λένε ότι τις κάνουν για να φέρουν ειρήνη και δημοκρατία. Γενικά τις κάνουν για να επιβιώσουν οι ίδιοι (από επιθέσεις ή πείνα) και σπανιότερα για πλουτισμό. Το δεύτερο δεν θα έπρεπε καθόλου να ενοχλεί ούτε τους αγγλοσά-ξονες, ούτε τους αριστερούς κριτές τους, που και οι μεν και οι δε ανήγαν σε επιστήμη τη λεηλασία, κατά προτίμηση μετά φόνου. Αφήνοντας την ηθική, που είναι ο χρωματισμός του όλου έργου, φτάνουμε στην πρακτικότερη ουσία, όχι το χρωματισμό, αλλά την φύση των ίδιων των γεγονότων. Το πρώτο πράγμα που μαθαίνουμε είναι ότι πάλι έχει γίνει λάθος με τα νούμερα και είναι όλα υπερβολικά. 0Ύπαρχος της Μ. Ασίας (σχεδόν ολόκληρης), που για χρό-νια βλέπει πόλεμο μόνο στα παράλια, δεν μπο-ρεί να παρατάξει 100.000 άνδρες για να διεκδι-κήσει τον θρόνο της Οικουμένης, όταν η Αθήνα παρατάσσει περίπου 30.000 μάχιμους (προ της καταστροφής της στο Δήλιο, την Αμφίπολη και τη Σικελία) κατ' ελάχιστον (για την ακρίβεια ανα-φέρουμε ότι η επάνδρωση 200 τριήρεων απαιτεί 40.000 άνδρες). Είναι αδύνατον να μην γνωρίζει ο Ξενοφών, μετά την καταμέτρηση που έγινε, με ακρίβεια το στρατό του Κύρου. Όπως όλοι ήξε-ραν ότι υπήρχαν 10.400 Οπλίτες (πράγμα περί-εργο, διότι τα μερικά σύνολα έδιναν περισσότε-ρους) και 2500 Πελταστές, έτσι θα γνώριζαν και 13

2 ΕΞ3 !EOi 3 53 S3 «3 £3 53 =«1 13 EJ ΙΞΙ EJ ϊ!Ξ3 13 !Ξί

[ To'Enos ί ω ν Μυρίων ] Η Μάχη στα Κούναξα το λοιπό στράτευμα του Κύρου. θα είχαν εξοι-κειωθεί με τις δεκάδες, τις εκατοντάδες και τις χιλιάδες στο περσικό αριθμητικό σύστημα, που άλλωστε ήταν δεκαδικό σαν το δικό τους, και θα αντιλαμβάνονταν τους αριθμούς των βαρβάρων που συνεξεστράτευαν μαζί τους. 0 δε Μεγάλος Βασιλιάς, με 2 χρόνια προει-δοποίηση και 6 μήνες ετοιμασία, στην καρδιά της αυτοκρατορίας του. που είναι τουλάχιστον 10πλάσια από τις περιοχές του στασιαστή, δεν μπορεί να στρατολογήσει εξαπλάσιο ή δεκαπλά-σιο στρατό... Το πόσες ήταν οι εκατέρωθεν δυνάμεις δεν το ξέρουμε. Αλλά σαφώς μπορεί να ήταν όσες λέει ο Ξενοφών. Και - ε δ ώ αρχίζει το γέλιο- στη συ-γκεκριμένη περίπτωση έχουμε και μαρτυρία από τη μεριά του Αρταξέρξη. 0 γιατρός του, ο Κτησίας ο Κνίδιος, είναιΈλληνας και γενικά ανα-φέρει ίσα ή και μεγαλύτερα νούμερα από τον Ξενοφώντα. Αυτήν τπν άβολη πραγματικότητα την ξεχνάμε λέγοντας ότι «είναι αναξιόπιστος» (όχι για άλλο λόγο, αλλά απλά επειδή δεν μας αρέσουν τα νούμερα που δίνει), και ελάχιστοι, με μια υπέρβαση της ακαδημαϊκής τους αυ-θαιρεσίας, προσπαθούν να το αιτιολογήσουν: ο Κτησίας έκανε λάθος στις δυνάμεις του 10 όπως γράφονταν στα περσικά κείμενα. Δεν είναι περίεργο! Αυτοί οι αρχαίοι Έλληνες συγγραφείς, διαρκώς κάνουν τέτοια λάθη, σε όλες τις ξένες γλώσσες: ο Ηρόδοτος έκανε πα-ρόμοια με το στρατό του Ξέρξη, (θυμηθείτε ότι είχαν πάει και τον είχαν καταμετρήσει Έλληνες κατάσκοποι, οπότε εκεί ποια νούμερα παρεξήγη-σαν, αφού κρατούσαν οι ίδιοι σημειώσεις;) και ο Σόλων το αυτό στην Αίγυπτο, δεκαπλασιάζοντας τα χρόνια της ιστορίας της Ατλαντίδος. Το ίδιο και οι ιστορικοί της αυλής του Αλέξανδρου, που βρήκαν το περσικό σχέδιο μάχης μετά τη Μάχη των Γαυγαμήλων... Φαίνεται ότι έχουν δίκιο όσοι λένε ότι o f Ελληνες δεν ανέπτυξαν μαθηματικά, απλά τα είδαν σε ξένους και άρχισαν να παίζουν. Μόνο που, φαντάζεται κανείς το γιατρό του Μ. Βασιλέα, που πρέπει να δίνει συνταγές και να καθορίζει ποσότητες και χρόνους, να κάνει λάθη στις δυνάμεις του 10 στη γλώσσα του εργοδό-τη του; να δίνει δεκαπλάσιες ή υποδεκαπλάσιες δόσεις φαρμάκων από τις ορθές; Και να μην τον αφαλοκόβουν; Ο Κτησίας δίνει λοιπόν 400.000 τον Βασιλικό στρατό. Ο Ξενοφών, τον δίνει 900.000, διαιρεμέ-νο σε U διοικήσεις των 300.000 έκαστη, κάτι που αθροίζεται στο 1,2 εκατομμύριο και προφανώς αντιφάσκει. Όμως ο Ξενοφών δηλώνει σαφώς ότι μια από αυτές τις διοικήσεις, υπό τον ΑΒρο-κόμα, έφτασε 5 ημέρες μετά τη μάχη, δηλαδή ο Αρταξέρξης στη μάχη είχε 900.000 άνδρες. Πολύ σημαντικότερο είναι το γιατί ο εν λόγω σα-τράπης, που έφυγε προ του Κύρου με όλες του τις δυνάμεις στην Κιλικία, ακριβώς σπεύδοντας προς συνάντηση με τον Βασιλέα, δεν είχε φτάσει έγκαιρα για να μετάσχει στη μάχη ενισχύοντας το Μονάρχη του. Πώς φεύγεις μπροστά από κάποι-ον, στην ίδια με αυτόν κατεύθυνση, και φτάνεις δεύτερος; Και φτάνουμε στο ζωτικό σημείο. Όλα τα άλλα. ανά τους αιώνες είχαν εμφανιστεί. Το νέο είναι ότι οι Μύριοι δεν νίκησαν στα Κούναξα τις Βα-σιλικές μονάδες που συγκρούστηκαν μαζί τους, αλλά έπεσαν σε μια παγίδα του Τισσαφέρνη. Αυτή η νέα άποψη, που αμφισβητεί τον πυρή-να της ιστορίας του Ξενοφώντα, δεν εμφανίζεται για πρώτη φορά. Είναι όμως η πρώτη φορά που κάποιος περιμένει να πείσει και τους άλλους, που έχουν διαβάσει το Βιβλίο του Ξενοφώντα (όχι τους δούλους του Μ. Βασιλιά στη Σογδιανή ή στην Αραβία) ότι έτσι έγινε. Η Βάση αυτής της θεωρίας είναι ότι ο σκληρός και ικανός Τισσαφέρνης, που γνώριζε επί μα-κρόν τους Έλληνες και τον τρόπο μάχης τους (δεν τους είχε αντιμετωπίσει ποτέ σε μεγάλη μάχη ξηράς, αλλά αυτό προφανώς είναι άσχετο), ίσως με τη συμβουλή κάποιων Ελλήνων που είχε στην υπηρεσία του, όπως το Θεσσαλό δά-σκαλο Τακτικής και Οπλομαχίας Φαλίνο, έκανε μια προσποιητή υποχώρηση προτού συγκρου-στούν μαζί του οι Έλληνες. Με τον τρόπο αυτό τους παρέσυρε μακριά από το κρίσιμο σημείο του μετώπου, το κέντρο, όπου διεξαγόταν η Βα-σιλομαχία, και ταυτόχρονα εξέθεσε το πλευρό του κέντρου του στρατού του Κύρου. Το αποτέ-λεσμα ήταν η ήττα του στασιαστή. Η πρόταση αυτή υποστηρίζεται με μια σειρά ερ-μηνειών επί των κινήσεων που περιγράφει ο Ξενοφών, αλλά και από τπ μαρτυρία του Κτησία. Η δεύτερη εδώ συγκεκριμένα είναι αναξιόπιστη, διότι ο Βασιλικός γιατρός πιθανότατα θα άκουσε, μετά τη μάχη, τα διαδιδόμενα από την Βασιλική προπαγάνδα, ενώ στην ελάχιστη πιθανότητα να είχε ίδια άποψη, θα απέφευγε παντί τρόπω να δημοσιεύσει κάτι που θα δυσαρεστούσε τόσο πολύ τον εργοδότη του, όποτε και αν επρόκει-το να δημοσιευτεί αυτό. Τα πολιτικά επρόκει-του κίνητρα ίσως να είναι ακόμη πολυπλοκότερα, αφού πολ-λοί στην Ελλάδα, όπου προφανώς αποτεινόταν το έργο του, όχι μόνο θα το γνωστοποιούσαν στον Αρταξέρξη, αλλά θα χαίρονταν να ακούσουν-και να διαδώσουν - μια εκδοχή που θα λάσπωνε τους Μύριους και τον αρχηγό τους, τον Ξενοφώ-ντα. Όλοι οι αντιλάκωνες, ιδίως οι Αθηναίοι, και όλοι όσοι αντιπαθούσαν τη μισθοφορική ιδέα θα λάτρευαν ένα τέτοιο ανάγνωσμα, και δεν έχου-με ξεκάθαρη ιδέα για τη θέση του Κτησία στον ελληνικό πολιτικό χάρτη. Όσο απίθανο είναι να 14

'( # " - ν " - ί ΐ ' * V . V s E i J • i jlilpMaS

Σύγχρονη αναπαράσταση Κεφαλλήνα

μισθοφόρου. Φέρει πιλόσχημο κράνος

και έχει αντικαταστήσει τα σανδάλια με

θρακικές ενδρομίδες. Ο θώρακας σπάνιζε

στον εξοπλισμό του 4

ου

π.Χ.αιώνα.

(Φωτό: Ευγενική χορηγία του Γερμανικού

συλλόγου ιστορικών μελετών'Έταίροι").

ΑΡΧΙΚΗ ΠΑΡΑΤΑΞΗ

1

r r i

rr

Οι Μύριοι επιτίθενται μετωπικά, και η φρουρά του Τισσαφέρνη επελαύνει κατά των Πελταστών.

-νΊ

Α' ΦΑΣΗ

2

r

_r

Οι Μύριοι διαλύουν τους αντιπάλους τους, ο Τισσαφέρνης περνά μέσα από τους πελταστές και το βασιλικό δεξί κινείται εναντίον του Αριαίου, στο αριστερό πλευρό του Κύρου.

i

lesiigsl

Β' ΦΑΣΗ

3

βασιλικού κέντρου αναδιατάσσεται για να καλύψει το πλευρό του Βασιλέως από το ρήγμα Οι Μύριοι καταδιώκουν τους αντιπάλους τους, ο Αριαίος έχει τραπεί σε φυγή, μέρος του που προκάλεσαν οι Μύριοι και ο Κύρος επιτίθεται στο κενό που δημιουργείται για να κτυπήσει τον αδελφό του κατά μέτωπον, αντί να ακολουθήσει τους Μύριους και να πλαγιοκοπήσει τη θέση του Βασιλιά.

Τ

ΕΠΕΞΗΓΉΣΕΙ!

Βασιλικές Δυνάμεις Μ Ι Επαναστατικές Δυνάμεις f f Πελταστές των Μυρίων Κύρος ο Νεότερος Αρταξέρξης Β' Μνήμων * Σχεδιασμένες κινήσεις — Πραγματοποιηθείσες κινήσεις Τ Τισσαφέρνης Α Μύριοι I I

mm •1 Οι Μύριοι ακόμη καταδιώκουν, αλλά ο Κύρος είναι νεκρός και ο Αρταξέρξης, τραυματίας, έχει αποσυρθεί για να τον φροντίσουν. Ο βασιλικός στρατός αφού καταδιώκει τον επαναστατικό, που έχει διαλυθεί στο άκουσμα της είδησης, καταλαμβάνει τα στρατόπεδα του Κύρου.

Δ' ΦΑΣΗ

Οι Μύριοι επιστρέφουν νομίζοντας ότι νίκησαν. Ο Τισσαφέρνης ανασύνταξε το νικητή βασιλικό στρατό και επιστρέφει κι εκείνος κοντά στον Αρταξέρξη, σταματώντας την καταδίωξη του στρατού του Κύρου. Οι δύο ανεστραμμένες παρατάξεις συγκρούονται έκκεντρα, και οι Μύριοι διαλύουν πάλι όσους είναι απέναντι τους. Ο Αριαίος, μακριά από τη δράση, αποστάτης και φυγάς, παρακολουθεί ήσυχος.

5

1

- ν

-Ε' ΦΑΣΗ

ΣΤ' ΦΑΣΗ

6

Οι Μύριοι στρέφουν σε ορθή I γωνία για να καλύψουν τα νώτα τους, ενώ ο βασιλικός στρατός αντιπαρατίθεται για να καλύψει τη βασιλική σκηνή. Οι Μύριοι επιτίθενται ξανά.

7

_I

I

I

m i I Οι Μύριοι διαλύουν πάλι τον περσικό στρατό που αποσυντίθεται, με αποτέλεσμα η βασιλική συνοδεία να προσπαθήσει να απομακρυνθεί από τη θέση όπου βρισκόταν από την αρχή της μάχης, καθώς οι Μύριοι έρχονται ίσια επάνω της

ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ ΦΑΣΗ

8

_{- >}

ι

\

Οι Μύριοι καταδιώκουν τους εχθρούς ιππείς που διαλύονται ατάκτως, αφού έσπευσαν να τους καθυστερήσουν, μετά την οριστική διάλυση του περσικού στρατού. Αφού κάλυψαν την ασφαλή απομάκρυνση του Αρταξέρξη και της συνοδείας του, δεν θεωρούν ότι έχουν κανένα καθήκον να σουβλιστούν από τα ελληνικά δόρατα για έναν φυγάδα βασιλιά σε μια κερδισμένη μάχη.

ΤΟ ΑΡΧΙΚΟ ΣΧΕΔΙΟ

όπα)5 θ ε ω ρ ο ύ μ ε ό τ ι σ υ ν ε ή ή φ θ η

9

_{Οι Μύριοι, όσο οι Πελταστές καταδιώκουν τους} αντιπάλους τους, πλαγιοκοπούν τον Αρταξέρξη ενώ ο Κύρος τού επιτίθεται μετωπικά με τον Αριαίο να τον καλύπτει από τη δεξιά βασιλική πτέρυγα.

rrf

Ο ΚΙΝΔΥΝΟΣ

10

ο

I s i r / a Με τους Πελταστές να έχουν διαλυθεί από τον Τισσαφέρνη, οι φυγάδες του βασιλικού αριστερού μπορεί να επανακάμψουν και να πλήξουν όπισθεν τους Μύριους, αν αυτοί στραφούν κατά του πλευρού του Αρταξέρξη

Ο ΚΙΝΔΥΝΟΣ

ΚΑΤΑ ΞΕΝΟΦΩΝΤΑ

11

r

_{r r >}

λ

Mm' Η στροφή του περσικού κέντρου και της δεξιάς πτέρυγας μπορεί να αποκόψει τους προελαύνοντες Μύριους από τον Κύρο και να τους πλήξει όπισθεν.

[ To'Enos των Μυρίων ] Η Μάχη σ ί α Κούναξα

_{Ε Ε Ε Ε Ε Ε Ε Ε Ξ Ε Ε Ε Ε Ε Ε Ε Ξ Ξ}

έκανε λάθος στα νούμερα και σε άλλες διοικητι-κές λεπτομέρειες, αφού είχε πρόσβαση σε αυλι-κούς, αν όχι και στα επίσημα αρχεία, άλλο τόσο είναι πιθανό να κάνει λάθος στην ερμηνεία των γεγονότων. Πηγαίνοντας στην ανάλυση των γεγονότων, πρέπει να σταθούμε στην ιδέα της προσποιη-τής υποχώρησης και στη συμμετοχή Ελλήνων τακτικών σε αυτή. Οι Πέρσες δεν ήταν ηλίθιοι. Μάλλον δεν χρειάζονταν Έλληνες τακτικούς νό-ες για να σκεφθούν την προσποιητή υποχώρη-ση. Και αν ακόμη αδυνατούσαν να το σκεφθούν μόνοι τους (ενίοτε έδειχναν αξιοσημείωτη χο-ντροκεφαλιά] ή απλά ηθικώς δεν δέχονταν την εφαρμογή της (κάτι που πιθανώς να ίσχυε με αρκετούς στρατούς και στρατηλάτες, όπως ίσως ο Αλέξανδρος), η εμπειρία και η συμμαχία τους με τους Σκύθες έπρεπε να τους το έχει διδάξει. Το ίδιο ισχύει και με τα εντατικά μαθήματα στις Θερμοπύλες. Και αν ακόμη δεν το εμπέδωσαν εκεί, δεν υπάρχει λόγος να πιστεύουμε ότι το 401 πΧ δεν γνώριζαν το έργο του Ηροδότου, που είχε δημοσιευτεί αρκετά χρόνια πριν. Άρα, την προ-σποιητή υποχώρηση τη γνώριζαν. Το σημαντι-κό όμως είναι το κατά πόσο μπορούσαν να την εφαρμόσουν. Με το να γνωρίζει κάποιος κάτι, δεν σημαίνει ότι ξέρει, πολλώ δε μάλλον ότι μπορεί, να το πρά-ξει. Η προσποιητή υποχώρηση θέλει εξαιρετικά εκπαιδευμένα και αξιόπιστα στρατεύματα ώστε να μην μετατραπεί σε φυγή των υποχωρούντων, ούτε να ενσπείρει πανικό στους υπολοίπους της οικείας παράταξης. Οι επίστρατοι Αιγύπτιοι και το λοιπό συνοθύλευμα που αντιμετώπιζε τους Μύ-ριους ήταν λίγο δύσκολο να μπορούσε να εκτε-λέσει τέτοιο ελιγμό χωρίς να διαλυθεί. Σε αυτό το σημείο μπορούσαν να βοηθήσουν οι Έλλη-νες Τακτικοί, που είχε ο Αρταξέρξης (ή, μάλλον, ο Τισσαφέρνης) αλλά είναι πολύ αμφίβολο αν μπόρεσαν να εκπαιδεύσουν έναν όχλο να πρά-ξει κάτι τέτοιο. Τακτικοί ήταν, όχι θαυματοποιοί. Ίσως όντως η σιωπηλή προσέγγιση του βασι-λικού στρατού, που εξέπληξε τους Μύριους, να ήταν δικό τους επίτευγμα, αντί της οχλάζουσας μάζας που οι Μύριοι περίμεναν. Ίσως επίσης οι αλλαγές διάταξης και μετώπου που διηγείται για διάφορες φάσεις της μάχης ο Ξενοφών (και οι οποίες θυμίζουν Λακωνική Αναστροφή) επί-σης να οφείλονταν σε αυτούς. Αλλά προσποιητή υποχώρηση από ένα μίγμα περσικού ελαφρού πεζικού και πολιτικώς αναξιόπιστου αιγυπτια-κού πεζιαιγυπτια-κού ενώπιον εφόδου Βαρέως οπλιτι-κού πεζιοπλιτι-κού χωρίς την τέλεια διάλυση, αποτελεί καθαρή φαντασίωση! Ας μείνουμε όμως εδώ στο αιγυπτιακό πεζικό, που αναφέρει ο ίδιος ο Ξενοφών. Πώς βρέθη-κε εβρέθη-κεί; Αφού ο Σατράπης της Φοινίκης δεν είχε ακόμη σπεύσει να ενισχύσει τον Βασιλιά, πώς μπόρεσαν να το πράξουν οι αιγυπτιακές μο-νάδες; Και γιατί το έπραξαν; Μετά τη μάχη, κά-ποιοι Μύριοι που θέλουν να συνθηκολογήσουν υποστηρίζουν ότι μπορούν να Βοηθήσουν τον Αρταξέρξη να ανακτήσει την Αίγυπτο. Άρα, η Αί-γυπτος δεν είναι υπό την περσική εξουσία. Πώς βρέθηκαν εκεί Αιγύπτιοι και γιατί; Πάντως, ο Ξενοφών είναι προσεκτικός και αναφέρει ότι οι άνδρες με τις ποδήρεις ξύλινες ασπίδες (σαφώς αιγυπτιακού τύπου) λεγόταν ότι ήταν Αιγύπτιοι. Αφήνει επιδέξια την πιθανότητα να πρόκειται για πεζικό οπλισμένο με τον αιγυπτιακό τρόπο, αλλά όχι εξ' Αιγύπτου. Μήπως διαβάζοντας τον Ηρόδοτο, κάποιοι (ίσως ο Φαλίνος, δάσκαλος και γνώστης της Οπλομαχίας) θεώρησε αυτό τον οπλισμό δυνητικά ικανό εναντίον του ελληνικού Οπλιτικού; Η αναθεωρητική θεωρία έχει τα εξής σημεία: οι Μύριοι ήταν παραταγμένοι μετο δεξί πλευρό στον Τίγρη και το αριστερό στο κέντρο του Κύρου. Ως αρμός μεταξύ των Ελλήνων και των βαρβάρων ήταν οι 2500 περίπου Πελταστές που είχαν έλθει με τους Μύριους. Κάπου εκεί, και πίσω από τη γραμμή πεζικού, βρίσκονταν και κάτω από 1000 μικρασιάτες ιππείς (Παφλαγόνες), ενώ άγνωστη είναι η θέση των 40 ιππέων (οι περισσότεροι θράκες) που συνόδευαν τον Κλέαρχο. Το σχέδιο του Κύρου ήταν (κατά τους παλαιότερους φ ω -στήρες) είτε να κτυπήσουν οι μισθοφόροι κατά-κεντρα τον αδελφό του, διασχίζοντας διαγώνια, μόνοι, το πεδίο της μάχης (πράγμα αυτοκτονικό) ή, σύμφωνα με τη νέα θεωρία, να κτυπήσουν και να διαλύσουν την απέναντι τους πτέρυγα και μετά να στραφούν αριστερά (όπως είχαν κάνει οι Λακεδαιμόνιοι στην Μαντινεία το 418 πΧ), πλα-γιοκοπώντας το κέντρο του Βασιλικού στρατού, όπως περίπου έγινε στην Ισσό το 331 πΧ, δηλαδή 70 χρόνια μετά. Κλειδί στην στροφή αυτή ήταν η διάλυση και καταδίωξη της περσικής πτέρυγας, προφανώς από τους Πελταστές ή ίσως και από τους ιππείς, ώστε να μην ανασυνταχθεί και πλήξει τους Μύ-ριους στο πλευρό, όταν αυτοί πλευροκοπούν το περσικό κέντρο. Για το λόγο αυτό ο εχθρός πρέ-πει να διαλυθεί, όχι απλώς να απωθηθεί, και να καταδιωχθεί απηνώς από τους Πελταστές. Είναι σαφές ότι 1000 ιππείς, ή και περισσότεροι, δεν μπορούν σοβαρά να καταδιώξουν μια πτέρυγα εχθρού που αντιμετώπισε 10.000 Οπλίτες, θα πνίγονταν στην ανθρωπομάζα. Εδώ λοιπόν, σύμφωνα με τη διήγηση του Ξε-νοφώντα, βρίσκεται η μεγαλοφυία του Τισσα-φέρνη: σκέφτηκε (ή δέχθηκε τη συμβουλή) για προσποιητή υποχώρηση. Όμως, ο Ξενοφώντας περιγράφει μάλλον άτακτη φυγή των αντιπάλων των Μυρίων. Είτε αυτό αρκούσε στον Τισσαφέρ-19

ί To'Enos ί ω ν Μ υ ρ ί ω ν ] Η Μάχη σ ί α Κούναξα νη, είτε όχι, κάνει επέλαση με το ιππικό του (προ-σωπική φρουρά από τη σατραπία του) αλλά όχι επάνω στους Οπλίτες. Επάνω στους Πελταστές. Αυτοί ανοίγουν και αφήνουν τις περσικές ίλες να περάσουν υφιστάμενοι οι ίδιοι μηδενικές απώ-λειες. Κατά τους αναθεωρητές, αυτή η επέλαση εμπόδισε τους Πελταστές να καταδιώξουν την περσική πτέρυγα. Ετσι, οι Μύριοι Οπλίτες συνέ-χισαν να καταδιώκουν οι ίδιοι, μη τολμώντας να στραφούν αριστερά, αφού είχαν μπροστά τους έναν ογκώδη και συνεκτικό αντίπαλο. Αυτή η κίνηση απομάκρυνε τους Μύριους από το πε-δίο αρκετά (6 χλμ), ώστε να μην παίξουν κανένα ρόλο. Και εδώ η νέα θεωρία τελειώνει. Πλέον, ακολουθεί στοιχεία της παλιάς. 0 Κύρος, Βλέπει την επίθεση των Μυρίων να μην κατευθύνεται εκεί που ήθελε εκείνος. Βλέ-πει και τη δεξιά πτέρυγα του περσικού στρατού να στρέφεται προς το κέντρο, νομίζει ότι στρε-φόμενη θα πλαγιοκοπήσει τους Μύριους, και εφορμά να τους καλύψει. Δεν εφορμά στην δε-ξιά πτέρυγα, αλλά στον αδελφό του, στο κέντρο, ελπίζοντας να τελειώνει με τπν προσωπική του ανδρεία το θέμα. Αν και πετυχαίνει σημαντική διείσδυση, τελικά απομονώνεται από τους άν-δρες του και σκοτώνεται. Σε αυτό το οημείο, η παλαιά θεωρία είναι ηλίθια: το να είναι τόσο αλτρουιστής ο Κύρος, ώστε να χάσει το θρόνο και τη ζωή του για να προστα-τέψει τους μισθοφόρους του είναι ανήκουστο. Και αν ακόμη ήταν έτσι, θα στρεφόταν κατά των μονάδων που απειλούσαν με υπερκέραση, στο εχθρικό δεξί, και όχι στο εχθρικό κέντρο. Στο εχθρικό κέντρο επετέθη μόνο για ένα λόγο: επει-δή, όπως μας λέει η παράδοση, που μάλλον έχει δίκιο, ήθελε να ξεμπερδεύει με τον αδελφό του προσωπικά και με ένα κτύπημα να τελειώσει τη μάχη. Αν δεν τυφλωθούμε να δούμε ως όσιο τον Πέρ-ση στασιαστή (ο Ξενοφών τον εξιδανικεύει σε πλείστες περιπτώσεις για δικούς του λόγους), μπορούμε να καταλάβουμε ίσως το τι έγινε. Ας αρχίσουμε με το ότι αποκλείεται να προσπάθησε να καλύψει τους Μύριους. Όχι επειδή ήταν ηλί-θιο, ή επειδή δεν τον ενδιέφερε, ή επειδή είχε καλύτερα πράγματα να κάνει. Αλλά επειδή π δε-ξιά πτέρυγα του Αρταξέρξη δεν απειλούσε τους Μύριους. Ας δούμε γιατί: ο Βασιλικός στρατός είναι μεγαλύτερος από του στασιαστή. Και οι δύο έχουν πλευρό στο ποτάμι, ο Βασιλικός το αρι-στερό, ο στασιαστικός το δεξί (Μύριοι). Αν έκλινε το δεξί πλευρό του Αρταξέρξη για να κτυπήσει τους Μύριους, που προωθούνταν μετωπικά, θα περνούσε αναγκαστικά μπροστά από το αριστε-ρό και από το κέντρο του Κύρου, επιτρέποντας στο ιππικό του πρίγκιπα να τους πλευροκοπήσει στο μέσο του πεδίου τπς μάχης. Και αυτό διότι οι Μύριοι, πεζοί, δεν μπορεί να είχαν προωθηθεί τόσο πολύ μόνοι τους σε σχέση με τον υπόλοι-πο στρατό του Κύρου, εκτός αν ο πρίγκιπας τους «κρέμασε» τελείως και τους άφησε να προχω-ρήσουν χωρίς να τους ακολουθήσει. Ακόμη και αυτό όμως, με Βάση την απόσταση αντιπαράτα-ξης (μόλις 600 μέτρα κατά τον Ξενοφώντα) δεν επαρκούσε γεωτροπικά για κάτι τέτοιο. Άρα, γιατί επετέθη ο Κύρος; Γιατί κατάφερε, με τόσο λιγότερους ιππείς (600 έναντι 6.000), να δι-ασπάσει την άμυνα του αδελφού του και να τον φτάσει τραυματίζοντάς τον προσωπικά και σχε-δόν κερδίζοντας το θρόνο; Γιατί το ιππικό του Αρ-ταξέρξη, εξίσου επίλεκτο και πολύ περισσότερο, δεν προέΒη σε αντεπίθεση για να σταματήσει την έφοδο του Κύρου; Γιατί έκανε επέλαση ο Τισσα-φέρνης, και γιατί δεν κτύπησε από τα νώτα τους Μύριους, αφού πέρασε μέσα από τις γραμμές των πελταστών τους; Ας δούμε λίγο τα γεγονότα: ο Κύρος πέφτει ξαφ-νικά, ενώ προχωρούσε σε φάλαγγα πορείας και χωρίς ανιχνευτές (αν, λέμε, αν είχε ανιχνευτές, είτε οι ανιχνευτές του απέτυχαν, ή τον πρόδω-σαν) πάνω στο στρατό του αδελφού του. Ανα-πτύσσει τις δυνάμεις του εσπευσμένα και μέσα σε σύγχηση. Αυτό το παραδέχεται ο Ξενοφών. Ετοιμάζεται κι ο ίδιος, και ζητά από τον Κλέαρ-χο, στο άκρο δεξιό, να επιτεθεί στον Αρταξέρξη στο κέντρο. Ο Κλέαρχος αρνείται, και του λέει ότι εκείνος ξέρει καλύτερα πώς να νικά, αρκεί ο στασιαστής να μην διακινδυνεύσει για να πάνε όλα καλά. Πράγματι, αν ο Κλέαρχος έκανε λοξή αριστερά κίνηση κατά του κέντρου του Αρταξέρ-ξη, η αριστερή Βασιλική πτέρυγα με τον Τισσα-φέρνη θα τον πλαγιοκοπούσε. Σε αντίθεση με τους αμφισβητίες και αναθεω-ρητές, δεν φαίνεται να γίνεται, μέχρι και την έφο-δο των Μυρίων, κάτι διαφορετικό από τα όποια σχέδια είχε καταστρώσει ο Κλέαρχος με τον ερ-γοδότη του. Η ξαφνική ανάπτυξη δεν φαίνεται να επηρέασε τη θέση καιτάξη των Μυρίων. Επιπλέ-ον, η αφήγηση του Ξενοφώντα ίσως να σημαίνει ότι και ο Βασιλικός στρατός αιφνιδιάστηκε και αναπτυσσόταν τόσο Βεβιασμένα όσο το έπρατ-ταν και οι στασιαστές. Τέλος, το μόνο σημείο που φαίνεται να αποκλίνει από τα προγραμματισμένα είναι π διαταγή του Κύρου για απευθείας προ-σβολή του Αρταξέρξη, την οποία ο Κλέαρχος απορρίπτει ως αυτοκτονική και δηλώνει ότι θα υλοποιήσει τα απαραίτητα (και ίσως συμφωνη-μένα;). Ακολουθεί η επίθεση των δρεπανηφό-ρων αρμάτων του Αρταξέρξη, που αποτυγχάνει, η έφοδος των Μυρίων που διασπά το εχθρικό πεζικό προτού καν φτάσει σε απόσταση Βολής βέλους (200 μέτρα) και η συνταγμένη καταδίωξη, καθώς και η αντέφοδος του Τισσαφέρνη.Ήταν ο τρόμος για τους Οπλίτες που έσπασε το Βασιλικά 20