Γ. ΒΑΛΕΤΑΣ
ΤΟ
ΠΡΟΔΟΜΕΝΟ
Ε I Κ Ο Σ I Ε Ν A
Γ. Β Α Λ Ε Τ Α
TO ΠΡΟΔΟΜΕΝΟ ΕΙΚΟΣΙΕΝΑ
Η ΠΝΙΓΜΕΝΗ ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΗ — Η ΕΠΑΝΑΣΤΑΤΙΚΗ ΚΛΗΡ Ο ΝΟ Μ ΙΑ “Επρεπε νά γεννηθονν χοί ποιηταί xal ποιήματα άξια τής μεγάλης αύτής έποχήζ... (1825) Γ. ΨΥΛΛΑΣ Α Θ Η Ν Α ΕΚΔΟΣΕΙΣ "ΚΟΡΥΔΑΛΟΥ, 1946ΕΡΓΑ ΤΟΥ ΙΔΙΟΥ ΓΙΑ ΕΚΔΟΣΗ ΣΤΗΝ ΙΔ ΙΑ ΣΕΙΡΑ 1. Ή λογοτεχνία τής 'Α ντίστασης (1940— 1946). 2. Χρονικό τής Π νευματικής Α ντίστα σ η ς (1941— 1946). 3. Π νευματικοί άγωνιστές τού Ε ίκοσ ι ένα. 4. Ο Ι "Α γγλοι στό ΕΙκοσιένα. 5. 'Α νθο λογία τοΟ ΕΙκοσιένα (Τά τρ α γού δια — ΟΙ θο ύ ρ ιο ι— Τά Χαϊκά κεί* μενα— ’ Εκλογές).
ΣΤΗΝ ΗΡΩΙΚΗ Μ Ν Η Μ Η ΤΩΝ ΛΑΪΚΩΝ ΑΓΩΝΙΣΤΩΝ ΤΗΣ ΑΝΤΙΣΤΑΣΗΣ Άντρο ϋτσο, στό Μ ικρ ό Χωριό Ιλα μ φ ε τη? Γραβιάς τό Χάνι, τόν Ά ρ η έχεις στό πλευρό, στ’ άλλο τό Μακρυγιάννη Γ. ΒΑΛΕΤΑΣ
ΠΡΟΛΟΓΙΣΜΑ
Γιά νά φωτίαω Ιστορικά μερικά βασικά προβλήματα τής ’Αντίστα- βης και τής πνευματικής δημιουργίας που πάει νά ξεπηδήσει ά π ’ τά δυναμογόνα σπλάχνα της, μελέτησα ξανά τό ΕΙκοσιένα άπό τη σκοπιά τοϋ λαϊκοϋ άναγεννητικοϋ κινήματος. Συγκέντρωσα και ταχτοποίησα τά λαϊκά κείμενα καϊ την έπαναστατική λογοτεχνία. ’Αναζήτησα τά χαμένα και σκόρπια σημάδια τοϋ λαϊκού κινήματος μέσα στην έ&νικοαπελευ- ΰερωτική γιγαντομαχία. ’Από τό υλικό που μαζεύτηκε είδα, πώς τό ΕΙ- κοαιένα τόσο άπ' την πλευρά τον λαϊκοϋ κινήματος, οοο κι άπό την πνευματική, και περισσότερέ άπ’ αντήν, δεν ίχει μελετηρή. Δέν Ιγινε συνείδηση, δέν Εκλαϊκεύτηκε τό δράμα τής πνιγμένης ιωνικής μας Ανα γέννησης . Ή προδοσία τοϋ ΕΙκοσιένα κι δ σφετερισμός του ξαπ/Μϋηκε καί ατόν πνευματικό τομέα κι έδώ £γινε ή μεγαλείτερη χαλάστρα. Ό λο- γιωτατισμός δδήγησε τό ’Έθνος στη χειρότερη σκλαβιά, εννούχησε μ ί τά ψαντάσματά τον τους λαϊκούς πολιτικούς άγώνες κι έμπόδισε κάθε Αντανακλαστική άνορθωτική έπίδραοι; ά π ’ τό Εποικοδόμημα. ’Α π ’ αυτή τή βάση ξεκίνησα κι αντή τή Μση θέλησα νά φωτίαω μέ τη μελέτη μου αυτή. Ξεκίνησα ά π ’ την Ιδέα !>u μιά και στό ΕΙκοσιένα {θυσιάστηκαν ιιπροστά στό Ιδανικό τής άπελευ&έρωσης δλοι οί άλλοι άναγεννητικοι σκοποί τής Επανάστασης, τά έκατό χρόνια που πέρασαν ίπρεπε νά πρα γματοποιήσουν τους σκοπούς αυτούς, νά μάς δώσουν δηλαδή την άνα- γέννηση. Αυτό δμως δεν εγινε, γιατί &ν δημιουργήθηκε κάποια λογο τεχνία και δουλεύτηκε κάπως ή γλώσσα τοϋ λαοϋ, &ν φάνηκαν μερικοί άνθρωποι και μερικά Ιργα και σημειώθηκε κάποια προκοπή, στό λα · δεν πέρασε τίποτα και μπορούμε νά πούμε πώς γ ι ’ αυτόν δαα πανεπι στήμια και «καλλιμάρμαρα» Ιδρύματα κι δν χτίστηκαν, δαα βιβλία και αν τυπώθηκαν, συνεχίστηκε ή τουρκοκρατία. Στην τρομαχτική αντή καθνστέρηση, πού ϊκανε νά πάει χαμένο τόβ
ΕΙκοσιένα, ol άρχές καί τά αίτια περιπλέχτηκαν μ ϊ τ ’ Αποτελέσματα, και σέ μια τεράστια κλίμακα άλληλεπίδραοης και Αλληλεξάρτησης, Ανοί χτηκε δ φαύλος κύκλος τής Εκμετάλλεψης και τής δονλείας. Μ ' Εφτά διπλα τά δεαμά τον δ Ελληνικός λαός δέν μπόρεσε νά συνεχίσει καί νά όλοκληρώσει ίνα αΙώνα την ’Επανάστασή του, αυτός που μόνος του Ιβγαλε πέρα ίνα Αγώνα γιγάντιο, πού νίκησε δχι μόνο την Τουρκιά μά πολιτικά κι όλάκερη την Ίεροσυμμαχίτικη Ευρώπη, δ τιτάνας αυτός τοϋ ΕΙκοσιένα, πρωτοπόρος τής λαϊκής Απελευθέρωσης ah πανευρω παϊκή κλίμακα, δδηγήθηκε Απ' τούς καλαμαράδες σε τέτιο καί τόσο χάος, ώστε νά χάσει Απ' τό δρόμο του τό φώς τοϋ ίδιου τον 'Αγώνα, νά θαμπωθή, και νά θαλασσοδέρνεται σκλάβος ατά δίχτυα τής προδοσίας, ξεμαυλισμένος Απ’ τή φανταχτερή ψευτιά τοϋ λογιωτατισμον και μεγα λοϊδεατισμού, πού Εκμεταλλεύτηκαν Εγκληματικά τούς πιο δημιουργικούς Εθνικούς πόθους τον, τά πιό ώραια Απολυτρωτικά ιδανικά του. Στεριά ζητούσε δ λαός και ol καλαμαράδες τοϋ δείχναν σύννεφα- Αύτο'ι λοιπόν είναι οί προδότες τοϋ ΕΙκοσιένα. ΑντοΙ έπνιξαν στην τέ χνη, στην σκέψη, στη γλώσσα, στην παιδεία, στον τύπο, στό βήμα, στην Επιστήμη, στην Ιστορία, τό φώς τοϋ ΕΙκοσιένα, κράτησαν ατό σκοτάδι, στη νάρκη και στό ξεγέλασμα τό λαό, γιά νά τον έχουν ύποταχτικό τους σάν Ανδράποδο. Κ ι ΰ,τι μάς Αφησε τό ΕΙκοσιένα αυτοί τό παράδωσαν στη λησμονιά καί στ' Ανάθεμα. Ό κατατρεγμός τοϋ Σολωμοϋ καί τής λαϊκής γλώσσας φτάνει νά μάς δείξει, ώς ποϋ Ιφτασε τό λυσασμένο κυ νήγημα καί θάψιμο τον ΕΙκοσιένα σ' δλα τ' Αναγεννητικά τον αΐτή- ματα, σ’ δλη τή δημιουργική του κληρονομιά. Τεράστιο Εθνικό κεφά λαιο, πού χάθηκε γιά τό λαό πού τό δημιούργησε. Σήμερα μ ί τήν προδοσία τής 'Αντίστασης πέφτει πάνω ατό ΕΙκο- οιένα ίνα νέο φά>ς, ή σημερινή δοκιμασία συναντιέται με τήν παλιά, τό παρόν ένώνεται με τό παρελθόν, τό δράμα πού ζοϋμε τό βλέπουμε νά εχει παιχτή πολλές φορές στην Ιστορία μας καί νά είναι μιά αυτούσια Επανάληψη τοϋ ΕΙκοσιένα. 'Α π ' αντες τις Ιστορικές Αναλογίες κινήθηκα, γ ι' αύτό καί τό πρώτο μέρος τής μελέτης μου ϊχει εισαγωγική γενική μορφή καί εϊναι μιά προσπάθεια ζωντανής Εσωτερικής προβολής στόν κόσμο τοϋ ΕΙκοσιένα. Φώς Απ' τό φώς του. Στό δεύτερο μέρος φωτίζω τις λαϊκές βάσεις τοϋ ΕΙκοσιένα, πα ρακολουθώ τήν Ανάπτυξη τοϋ λαϊκοϋ κινήματος, τόν κατατρεγμό του, ιόν προδοτικό Εξοντωμό του, μέσ’ Απ’ τις τνφλες, μέα' Απ’ τις πνιγμέ7 νες φωνές τον λαοϋ, των λαϊκών Αγωνιστών, τής λαϊκής άναγέννησης. Δέν χάνω ϊατορία κι αντό πρέπει νά τό σημειώσει καλά δ άναγνώστης. Κάνω μιά λαϊκή κριτική ίνδοσκόπηση τον ΕΙκοσιένα, Αποζητώ τ ’ Αχνά- fta τον λαϊκοϋ όναγεννητικοϋ προτσές, τις Αρχές, τ ’ άνέβασμα, τ ’ Απο κορύφωμα και τό δραματικό πέσιμό τον στην πλεχτάνη τής ντόπιας φαν- λοκρατίας άπ’ τή μιά καί τής ξενοκρατίας α π ’ τήν άλλη. Δυο βδέλλες οτήν ϊδια πληγή. Στό τρίτο μέρος δίνω μιά εΙκόνα τής πνενματικής λαϊκής έπανά- στασης που γέννησε κι εθρεψε παντοδύναμο στό λαϊκισμό τον τό ΕΙκο- σιένα και παρακολουθώ τους δρόμονς καί τίς τύχες της μέσα καί περ' απ' τό ΕΙκοσιένα. Τί δυνάμεις ίφερε προετοιμασμένες καί τί δυνάμεις ξύπνησε τό ΕΙκοσιένα στην πνευματική περιοχή. Πώς άντιχτύπησε στό νοϋ καί στην ψυχή των ποιητών. Πώς τραγονδήθηκε, πώς δικαιώθηκε κι άκόμα πώς παραδόθηκε στα Ιστορικά καί ατά χρονικά του. Μ ' άλλα λόγια έξετάζω τήν Επαναστατική λογοτεχνία, τό γνήσιο δημιουρ γικό άνάδομα τοϋ ΕΙκοσιένα. Τήν ίχταση της, τά θέματα, τίς μορφές της, καί προπάντων τίς καταλυτικές αντιλαϊκές δυνάμεις που δούλε ψαν άπόξω κι άπό μέσα, άπ’ τήν παράδοση κι άπ' τήν «περιρρέονσα Ατμόσφαιρα» γιά νά τήν πνίξουν ή νά τήν εννονχήσονν. Πον δδηγοϋσαν την πνενματική Αναγέννηση τά μεγάλα επαναστατικά χρόνια καί πον τήν κατάντησαν ol καλαμαράδες! Ά π ’ τό έξέιασμα αυτό βγαίνουν πολύτιμα συμπεράσματα, που φω τίζουν καί τή σημετινή πνευματική μας ζωή καί γίνονται διδάγματα στην πορεία καί στους προσανατολισμούς της. Καί ισα-ΐσα ά π ’ τή ση μερινή πραγματικότητα ξεκίνΐ]σα καί ή μελέτη μον αυτή θ ’ όποτελέσει τ ή ν Ιστορική είσαγωγή τής άλλης μελέτης, που τή γέννησε, τής μελέτης μον γιά τό λαϊκό ίθνικοαπελευθερωτικό άγώνα καί τή λογοτεχνία τής ’Αντίστασης. Γ ι ' αυτό προτίμησα νά δώσω τό βιβλίο αυτό με τή λεύ τερη συνθετική μορφή τής έπισκόπησης, χωρίς νά τό παραφορτώσω άπό σημειώσεις καί παραπομπές, δν καί είναι βγαλμένο άπ’ τίς πηγές κι Από μεγάλη βιβλιογραφία. Κείνο πον χρειάζεται σήμερα είναι ν’ Ανοί ξουμε τους φραγμένους δρόμους τής λαϊκής παράδοσης, νά βροϋμε καί νά ίπισημάνονμε τίς χαμένες πηγές της. Ν ά όδηγήσονμε στην άξιολό- γηοη, με τή βεβαιότητα πώς αΐπή θά δημιουργήσει τά εργα καί τίς ίξαντλητικες μελέτες. Σ τό Ίδιο κεφάλαιο έξετάζω τό λαϊκό πνευματικό ΕΙκοσιένα. Τά
ήρωϊκά λαϊκά κείμενα. Τά δημοτικά τραγούδια. Τον άρματωμένο λόγο ατά γράμματα, στους λόγους, στίς προκηρύξεις, στ' Απομνημονεύματα των Αγωνιστών. Τόν καταστροφικό ρόλο τοϋ λογιωτατισμον στη δη μιουργία κι Απομνημόνευση τον ΕΙκοσιένα. Τους λαϊκούς πνευματι κούς Αγωνιστές. Τή ψυχολογία και τή στάση τους μέσα στον Εμφύλιο πόλεμο. Τους Επαναστάτες και Αναγεννητές στον τύπο, στό λόγο, στο σκολειό. Τις μορφές καί Ιδέες τής Επαναστατικής πρωτοπορίας, ώς ποϋ εφτασε και πον σταμάτησε. 01 γενικές ματιές πού ρίχνω μέσ' Απ' τό ΕΙκοσιένα στα πριν καί ατά μετά Απ' αυτό χρόνια, όρίζοντας Αφετηρίες και Εξελίξεις, είναι γιά νά δώσουν τό προτσές τής γραμματολογικής λαϊκής μας δημιουργίας, που Αποτελει τό μοναδικό κεφάλαιο μέσα στό νεοελληνικό μεααίωνα των πέντε τελευταίων αΙώνων, δπου δ λαός Από σκλαβιά σέ σκλαβιά δέν επαψε νά ζή, νά Αγωνίζεται και νά δημιουργεί κι Εδώ Ακριβώς βρίσκε ται τό κεντρικό ψυχολογικό κύτταρο τής μελέτης αυτής. Τί &ά γινόταν δηλαδή Αν δ Ακατάβλητος αυτός λαός ενρισκε τους Ανθρώπονς του, δν ό λογιωτατιαμός και δ παπαδισμός δέν τοϋ προμήθευε Αντί συμμάχους καί δδηγούς, λαοφάγους Εχθρούς και δυνάστες, δν εΰρισκε λίγο φώς μπροστά του ή, &ς Ελειπε τό φερτικό φώς, δν τόν Αφηναν νά κινηθή καί νά δημιουργήσει μέ τό δικό τούτο φώς, δν δέν τοΰπνιγαν αύτό τό φώς ol «φωτοκτόνοι»* πνευματικοί καί πολιτικοί Αφεντάδες του, τή στιγμή πον και χωρίς αυτά τά «δν», δημιούργησε τόσα και τόσα & μαρτυρικός αυ τός λαός, πού καί στίς μεγαλείτερες δοκιμασίες του δέν Ελειψε τό τρα γούδι Απ’ τό στόμα του. Δημιούργησε δ λαός τό ΕΙκοσιένα γιά νά λευτερωθή καί δμως Επεσε αέ νέα σκλαβιά δεινότερη. Τό ΕΙκοσιένα Αντί νά διώξει άνοιξε τήν πόρτα στους κα)αμαράδες και χύθηκαν αυτοί νά καταπιούνε τό λαό και τά δημιουργήματά του. Ή Ακρίδα Ετούτη Επνιξε· τήν Εθνική Αναγέννηση. “Ο,τι σώθηκε είναι φωνή ναυαγού, που ξαπολύθηκε γιά νά δείξει τόν Εθνικό αύτό Αφανισμό παντοϋ και περισσότερο στον πνευματικό τομέα. Κάτι τέτια ξεχασμένα ή θαμμένα πράμματα Εχει σκοπό νά φέρει στό φώς και στή ζωή ή μελέτη αυτή. Τό προδομένο ΕΙκοιιένα είναι γεμάτο καταστροφές, δράματα, ναυάγια. * Κιόλας <Lto τό 1830 είχε ξεπηδήξει οιά γραφιά τοΰ Ί ω . Φιλήμονα, roB ιστοριχοΰ ιώ ν Φιλιχων, η λέξη «φωίοχτονια».
ΜΕΡΟΣ A '
Α Π Ο ΤΗ ΣΚΟΠΙΑ ΤΟΥ ΝΕΟΥ ΕΙΚΟΣΙΕΝΑ
Ebat τό σάλπισμα τον σημερινού Ρήγα Φεραίου, τής τωρινής Φιλικής ’Εταιρείας... Δ. ΓΛΗΝΟΣ Καραϊσχάκη, ίνπνησε νά δεις τούς όντρειωμένονς πώς πολεμάν τούς Γερμανούς στής Ρούμελης τις ράχες ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΤΗΣ ΑΝΤΙΣΤΑΣΗΣ Α ' ΟΙ ΧΑΜΕΝΟ Ι ΔΡΟΜΟΙ Ή τετράχρονη πάλη τοΰ λαοϋ μας σΰς γραμμές τοΰ Έθνικοαπε- λευθερωτικοϋ Μετώπου «ποτελεϊ στο σύνολό τη; ενα Νέο ΕΙκοσιένα. 'Γό επος τής ’Αλβανία; στεφανωμένο απ’ τα δ- Τ* Ν έο ΕΙκοσιένα λοκαυιτώματα τής Ε θ νικ ή ; ’Αντίστασης, ό άν- ταρτοπόλεμος, οί αγώνες αμάχων, οί Ουσίες, ή ενεργητική καί παθητική αντίσταση, ή συνοχή, ή πίστη, τό δράμα και οί ήρωϊσμοί. των λεύτερων πολιορκημένων στα χωριά, στις πόλεις και τούς συνοικισμούς, ή ’Αθήνα πού εγινε έ'να δεύτερο Μεσολόγγι— ολο αυτό το επο;, καθώς γράφτηκε με αίμα ανάμεσα σέ μαρτυρία, Θυ σίες καί ολοκαυτώματα, παρουσιάζει τό δοξασμένο άποκορύφωμα τοΰ νέου πατριωτισμού, πού πραγματοποίησε μέσα σ’ εΰρΰτατα εθνικά και κοινωνικά πλαίσια ό ελληνικός λαός. "Οταν μπροστά στή γιγαντομαχία αυτή τοΰ λαοΰ, δσο κοντά μα; κι «ν είναι, παίρνουμε στάση δισταχτική, χάνουμε τό Ιστορικό νόημα τής Ιποχής μας και βλέπουμε νά κλείνουν οί πόρτες τής ιστορίας και νά μάς άφίνουν άπ’ εξω. Τά Μεσολόγγια του ό λαός δεν τάκανε γιά τούς μικρόψυχους σχολαστικούς τής κριτικής και τής ιστορίας· Καί ήίστο-10 ρία υπάρχει μόνο για κείνους πού ζοΰν καί κατανοούν και μπαίνουν βαθιά στο νόημα τής έποχής τους. “Οταν κρίνοντας τήν τετράχρονη Ιθνικοαπελευθερωτική πάλη τοϋ λαοΰ μας, μιλάμε για Νέο Είκοσιένα, δεν τό κάνουμε για ν’ αντλή σουμε δύναμη καί αίγλη άπ’ τά παλιά, οΰτε για νά μεγαλοποιήσουμε γεγονότα πού είναι άνυπέρβλητα στο ηθικό καί Ιστορικό μεγαλείο τους, που το ύψος τους είναι τέτιο, ώστε νά μήν μπορεΐ νά τά φτάσουν και τά μεγαλείτερα λόγια. Μιλάμε για τό Νέο Είκοσιένα, γιατί μέσα σ’ αυτό ζοϋμε καί τό Παλιό Είκοσιένα, άφοΰ μιά φορά με τό νέο Είκοσιένα ξανανιώνει στην πιο καθάρια λαϊκή μορφή του και τό παλιό. *0 ίδιος δρόμος τοϋ λαοΰ μας στα διάφορα στάδιά του· « Ή κοινωνική Ιπανάσταση τοϋ 19ου αί- ώνα δεν μπορεΐ ν’ Αντλήσει τήν ποιητική πνοή της από τό παρελθόν, μά μόνο άπ’ τό μέλλον· Δεν μπορεΐ ν* αρχίσει ή ίδια πριν έξαλείψει τελειωτικά κάθε πρόλη\[ιη σχετική μέ τό παρελθόν. Οί προηγούμενες επαναστάσεις είχαν ανάγκη άπό ιστορικές άναμνήσεις γιά νά κρύψουνε στον ίδιο τον Ιαυτό τους τό ίδιο τους περιεχόμενο. Ή έπανάσταση τοΰ 19ου αιώνα πρέπει ν ’ άφήσει τούς νεκρούς νά θάψουνε τούς νεκρούς τους γιά νά πραγματοποιήσει τό δικό της σκοπό. · . Μ’ αυτά τά βα θυστόχαστα λόγια τοΰ Μάρξ μπαίνει γιά τό λαϊκό άγώνα τό πρωταρ χικό αίτημα νά φωτίσει μέ τό δικό του φώς τήν παράδοση καί νά λυ- τρωΟή άπ’ τά σκοτάδια και τις προλήψεις της. 'Ο λαός πού δημιουργεί, ό λαός πού άγωνίζεται δεν έχει ανάγκη απ’ τή βοήθεια τής ϊστορίας. Ό ίδιος μέ τό σπαθί του γράφει τήν ι στορία και άνακεφαλαιώνει σε κάθε άγώνα του δλη τήν Ιστορική πα ράδοση μέ τις τιμιώτερες ήρωϊκες παραδόσεις της, πού είναι κι’ αύτές δικά του δημιουργήματα. Μόνο οί πατριδοκάπηλοι τοΰ σωβινισμού καταφεύγουν στήν ιστορία γιά νά ξεγελάσουν τούς λαούς, άφιονίζοντάς τους μέ εκκλήσεις, γεμάτες από μεγάλα όνόματα, άπό ηχηρά λόγια γιά «πατριωτισμούς, ήρωϊσμούς, ένδοξους προγόνους, μεγάλες ιδέες» κλπ. Κι ολα αυτά γιά νά τούς φανατίσουν καί νά τούς όδηγήσουν στούς κατα χτητικούς πολέμους τους σά σφαχτάρια στό μακελιό. Τό ίδιο έκαναν Ικατό ολάκερα χρόνια καί μέ τό Είκοσιένα· Τό θεοποίησαν γιά νά τό κάνουν ταμπούρι τής τυχοδιωκτικής άντιλαϊκής πολιτικής τους. «Γιά νά κρύψουν στον ϊδιο τον Ιαυτό τους, τό ίδιο τους περιεχόμενο», τήν άντι- λαϊκή, αντεθνική τους πολιτική·
11 Ό καλλίτερος τίτλος τής ’Αντίστασης, αυτός πού Επιβεβαιώνει μέ τόν καλλίτερο τρόπο, τόσο τό λαογέννητο χαραχτήρα της, δσο και τό μαζικό δυναμισμό της είναι τό πώς άπό μέσα Α γ ω ν ισ τ ικ ή Ισ τό - Γης βρήκε τη δύναμη κι ένιωσε τήν ανάγκη νά ρική Α ν ά π λ α σ η συνδεθή άπό τήν πρώτη στιγμή μέ τό Είκοσι- ένα, ν’ άνακαλύψει τό προδομένο έθνικολαϊκό του περιεχόμενο, ν ’ άκούσει τις πνιγμένες φωνές και τά σβησμένα ά- χνάρια της δημοκρατικής παράδοσης, νά φωτίσει καί νά συνειδητοποι ήσει τις ιστορικές άναλογίες άνάμεσα στους δυο ξεσηκωμούς καί μέ τό δίδαγμα σπ'< χέρια της νά προχωρήσει στό δρόμο τών νέων αγώνων γιά τή δικαίωση καί την δλοκλήρωση τοΰ ΕΙκοσιένα. Μέ τή νέα συνείδηση, τη μαχητική, τήν αγωνιστική, μέ τή συνείδηση τοϋ συνεχιστή καί τοϋ εθνικού δημοκρατικού οικοδόμου, φωτίστηκε ό δρόμος τοΰ ΕΙκοσιένα ξεσκεπάστηκε τό αληθινό δράμα του. Τό λαϊκό ΕΙκοσιένα, τό πνιγμένο, τό προδομένο, έκ λ α ϊκ ευτη κ ε. Κι αυτό εγινε μέσα στον αγώνα και άπό τόν αγώνα καί κάτω άπ’ τόν προβολέα τοΰ άγώνα. "Ολες ol ήρωϊ- κές παραδόσεις, δλοι ol άγώνες τοΰ λαού έγιναν τωρινοί. Ή ’Αντίσταση ξαναζωντάνεψε τήν Ιστορία της καί συνδέθηκε άπ’ τήν πρώτη στιγμή μέ τις Ιστορικές της πηγές. Γιατί σέ κάθε καινοχ'ργια εξόρμησή του τό λαϊκό κίνημα παίρνει τή φόρα του άπ’ τίς πιο μάκρυνες του άφετηρίες, ξανακάνει άπ’ τήν άρχή τό δρόμο του, άνακεφαλαιώνοντας καί άξιο- ποιώντας μέσα στην άγωνιστική πράξη δλες τίς καταχτήσεις, δλα τά λάθη, τά παθήματα καί τά μαθήματα, τήν άποχτημένη πείρα τής δια δρομής του· Αυτή ή Αναπλαστική δύναμη ξεχωρίζει τά μαζικά λαϊκά κινήματα άπό τούς σκηνοθέτη μένους καταχτητικούς πολέμους· Αυτή δημιουργεί καί τρέφει τούς θρύλους, τίς ήρωϊκές μορφές, τά λαϊκά τρα γούδια, τή ζωντανή δημοτική παράδοση, πού ζή στην ψυχή τοΰ λαοΰ χαί πλάθεται μέ τά κοινωνικά ιδεώδη άπό γενιά σέ γενιά, άλλάζοντας κάθε φορά καί περιεχόμενο. 'Η άνάσταση τών νεκρών— μέσα στή ζων τανή Ιπαναστατική Ιστορική ανάπλαση—χρησίμεψε, λέγει ό Μάρξ, γιά νά λαμπρύνει τούς καινούργιους άγώνες κι δχι γιά νά παρωδήσει τούς παλιούς, γιά νά τρανέψει σηη φαντασία τό καθήκον πού επρεπε νά Ικ- χληρωθή, κι δχι γιά ν ’ «πο φύγει τή λύση του καταφεύγοντας στήν πραγματικότητα, γιά νά ξαναβρεΐ τό επαναστατικό πνεΰμα κι δχι γιά νά έπικαλεστή τό φάντασμά του·» 01 άντιλαϊκοί μεγαλοϊδεάτες ήγέτες τοϋ Ιλληνισμοϋ έκατό χρόνια τώρα, δέν έκαναν άλλο άπό τό νά
παρω-δοΰν αποθεωτικά τά Είκοσιένα, γιά νά πνίξουν τό πραγματικό του νό ημα καί νά τό κρύψουν άπ’ τη μάζα. Αυτό τό νόημα τό Ανακάλυψε ό έλληνικός λαός μέσα στήν τετράχρονη έθνικοαπελευθερωτική πάλη του, δταν Αγωνιζόταν γιά τά ίδια λαοδημοκρατικά—άναγεννητικά αιτήματα, πού κίνησαν τό Είκοσιένα· Ή ’Αντίσταση είναι ή προέχταση καί τό ιδεολογικό Αποκορύφωμα τοΰ Είκοσιένα—τό Νέο Είκοσιένα. Έ π ρ επε τό Είκοσιένα νά βρή τούς συνεχιστές του γιά νά ζωντανέψει στο πραγματικό λαϊκό του περιεχόμενο. Έ π ρ επε ή Επανάσταση νά ξανα- γίνει γιά νά βρή καί νά δείξει τον έαυτό της ολοκάθαρο. Μέσα στήν ψυχή τοΰ Ιλληνικοΰ λαοΰ ποτέ δεν έσβησε ή φωτιά τοΰ Είκοσιένα. ‘Εκατό χρόνια τώρα Αγωνίζονται οί Έλληνες νά όλοκ?„η- ρώσουν τήν Ατέλιωτη αίματοποτισμένη τους Έ πανά- Ί σ τ ο ρ ι κ ί ς στάση. Μόλις σημανε ή ώρα, ό λαόςξαναπήρε πάλι τά ά ν α λ ο γ Ικ ς γνώριμα εκείνα κι ανοιχτά μέχρι σήμερα ήρωϊκά μονο πάτια τοΰ Είκοσιένα. Ά φ οΰ πάλαιψε μ’ ?να παλλαϊκό συναγερμό εξη μήνες γιά ν’ άποκροΰσει μιά τεράστια πάνοπλη αυτο κρατορία, άφοΰ εγραψε τις ήρωϊκώτερες σελίδες τής Ιστορίας του στα βουνά τής ’Αλβανίας κι εδωσε τά πρώτα θανάσιμα χτυπήματα στο πο- λεμόχαρο καί λαοφάγο φασιστικό θεριό, τό τρικέφαλο, προδομένος και πάλι απ’ τήν ήγεσία του, παρατημένος στήν τυχη του άπ’ τούς διχτα- τορικούς φυγάδες τής Μέσης ’Ανατολής, επεσε ό Αδάμαστος λαός μας οτά βρόχια τής ναζιφασιστικής δουλείας καί ξανάζησε τις φριχτές ήμερες τής πρώτης Τουρκοκρατίας. Ά π ό δω κι έμπρός ένας ήταν ό δρόμος. 'Ο δρόμος τοΰ Είκοσιένα. Ό αγώνας, και τότε, καί τώρα ενάντια στήν Απολυταρχία, τή σουλ- τανική βία, τό δεσποτισμό, τό φασισμό. Ό Αγώνας, και τότε καί τώρα, γιά τήν Απελευθέρωση τής χώρας Απ’ τό βάρβαρο κα- ΚαΙ τό τ* ταχτητή. Ό Αγώνας, και τότε καί τώρα Από μέρος κα ί τώ ρ α τοΰ λαοΰ γιά τό λαό,—γιά τή ζωή, γιά τό ψωμί, γιά τήν ήίΚκή καί έθ-νική τιμή, γιά τή φυλετική έπιβί- ωση, γιά τις δημοκρατικές ελευθερίες, γιά τήν Ελλάδα. Ό Αγώνας, καί τότε καί τώρα, Απ’ τούς Κλέφτες καί τούς ’Αντάρτες, από τήν έπανα- στατημένη και φευγάτη στά βουνά ένοπλη Αγροτιά, πού τήν πολεμού σαν καί τήν πρόδιναν μαζί μέ τούς καταχτητές καί οί συνεργάτες τους "Ελληνες—προεστοί, μεγαλοχτηματίες, γενίτσαροι καί κεφαλαιούχοι.
13 Οί ίδιοι τύραννοι μέ διαφορετικά ονόματα- "Ολοι οί προδότες, οί άλ- λαξόπιστοι κι οί προσκυνημένοι. Καί τότε κα'ι τώρα λαϊκοί ήγέτες. άπ’ τούς πρωτοπόρους τής δημο κρατικής Ιδέας, γνήσια παιδιά τότε τής Γαλλικής Επανάστασης, και τώρα τής Αντιφασιστικής Πάλης, σύστησαν τή Φιλική ‘Εταιρία και τό Ε θνικό ’Απελευθερωτικό Μέτωπο, πού αγωνίστηκαν για τό διαφωτι σμό τοΰ Γένους και τον ξεσηκωμό του. Κα'ι τότε και τώρα ή Ε π α νά σταση δεν είχε μόνο νά παλαίψει μέ τον καταχτητή, άλλά είχε ν ’ Αντι μετωπίσει τή θανάσιμη αντίδραση άπ’ εξω τής άντιδημοκρατικής απο λυταρχίας (‘Ιερής Συμμαχίας—“Άξονα, Μέτερνιχ— Χίτλερ) κα'ι άπό μέσα τον προδοτικό άντεπαναστατικό συνασπισμό άπό τούς κοτζαμπάσηδες— μεγαλοκαρχαρίες τοΰ χρηματιστικοΰ κεφαλαίου, πού πλούτιζαν άπ* τό αίμα τοΰ λαοΰ. Και τότε και τώρα οί κουΐσλιγκς, οί προδότες, πού ξευ- πουλοΰσαν για τά άτομικά τους συμφέροντα τήν πατρίδα καί τήν λευ τεριά τής πατρίδας. Οί γερμανόφιλοι καί οί τουρκολάτρες. Οί Απολυ ταρχικοί λακέδες τοΰ Σουλτάνου καί τοΰ Βασιλιά. Οί Ιχθροί καί άσπονδοι διώχτες τής ’Επανάστασης, τής Φιλικής Εταιρίας, τοΰ ΕΑΜ καί τοΰ ΕΛΑΣ. Καί τότε και τώρα οί γενίτσαροι καί οί ταγματασφα λίτες. Οί Νενέκοι καί οί Ράλληδες. Καί τότε καί τώρα ό κατατρεγμός καί ή καχύποπτη εχθρική στάση των ’Εγγλέζων Ινάντια στο λαϊκό κίνημα. Στην αρχή βοηθούσαν τούς Τούρκους για νά πνίξουν τήν Επανάσταση, ύστερα Ξ«νοκρατΙα καί πήγαν μέ τό μέρος τής αντεπανάστασης καί πολύ φιλελλη νισμ ός γρήγορα μ’ ?να δάνειο κάθισαν στο σβέρκο τοΰ Ιλληνικοΰ λαοΰ, τον βύζαξαν σά βδέλλες έκατό χρό νια, τον κατάντησαν πάλι ραγιά Αποικιακό, τον ερριξαν σέ διχασμούς, σέ πολεμικές περιπέτειες, τον δδήγησαν άπό καταστροφή σέ καταστροφή στη μεγάλη Καταστροφή τοΰ 22. Καί τέλος, δταν δ μάρτυρας λαός μας ξεσηκώθηκε για νά διώξει μαζί μέ τούς Γερμανούς κι αυτούς τούς πει ρατικούς άσπονδους φίλους του, Θυμήθηκαν τις παλιές τους μεθοδες, ξαναδίχασαν τό λαό μας στήν Κατοχή, δημιούργησαν άντιελασίτικα σώ ματα, πού τά ένίσχυσαν τόσο αυτοί δσο κι οί Γερμανοί, ώσπού μάς ερριξαν, δπως οί Γάλλοι στην πολύνεκρη σφαγή τοΰ "Αργους, στή Δε κεμβριανή σύρραξη, γιά νά βροΰν πρόφαση νά ξαρματώσουν τό λαό καί νά πνίξουν τό λαϊκό δημοκρατικό κίνημα τής χώρας μας. Καί τότε καί τώρα οί Τόρρηδες εγιναν οί μαΰροι νεκροθάφτες τής δημοκρατικής
14 Ιδέας, ώσπου κατάφεραν νά παραδώσουν τή χώρα στή διχτατορία τοΰ Καποδίστρια καί ν’ Ανοίξουν τό δρόμο τής Βαυαροκρατίας καί τής ξε νικής κατοχής. Και τότε καί τώρα ό δημοκρατικός φιλελληνισμός σ’ δλο τόν κόσμο κερδίζει τούς κορυφαίους τή; πολιτικής, τής Επιστήμης, τής λογοτεχνίας, τής διανόησης—τό Μπάϊρον καί τό Γκαίτε, δπως τό Σόου καί τόν Ά ρ α - γκόν. Καί τότε καί τώρα ή Άντιβασιλεία ή ξενόδουλη διαδέχεται μιά πολύνεκρη Εθνολυτρωτική Επανάσταση. Καί τότε καί το>ρα δ Μεταδε- κέμβρης, ή τρομοκρατία, ή προγραφή καί τό κυνήγημα καί ή Εξουθέ νωση τών λαϊκών Αγωνιστών, τά ψεύτικα εντάλματα, ol σκηνοθετη- μένες δίκες τών Πλαπούτηδων καί Κολοκοτρωναίων, ό Εκπατρισμός τών Ανταρτών, οί φυλακές, τά κάτεργα, τά στρατόπεδα, ή προγραφή τών Απελευθερωτών, ή υποστήριξη τών προδοτών, ή αθλιότητα, ή Αναρ- χία, τό χάος. Τί νά πρωτοθυμηθή δ ιστορικός ; Σαλεύει δ νονς τοΰ Ανθρώπου πόσο ή μιά έποχή £χει Αντιγράψει τήν Αλλη καί εγιναν ή μιά τής Αλλης πανομοιότυπο. Οί αναλογίες είναι καταπληχτικές. Ό Αγωνιστής τοΰ Μεταεικοσιένα ζή με τήν ψυχολογία τοΰ τωρινοΰ Μεταδεκεμβριανοΰ "Ελληνα. Ό λαός Αντιμετωπίζει τά Τδια Αγωνιώδη προβλήματα— τής ζωής, τής Ανοικοδόμησης, τής Επιβίωσης, τής Ισοπολιτείας, τής Ανε ξαρτησίας. Καί τότε καί τώρα τό πρόβλημα τοϋ ξενικοΰ κατοχικού στρατοΰ, τών Βαυαρών καί τών "Αγγλων, πού Απομυζοΰσαν τόν Αναι μικό προϋπολογισμό τής σακατεμένης χώρας. Καί τότε καί τώρα ή προδοσία τών καλαμαράδων. Ή βασιλεία τών προδοτών. Ή Αναβίωση τοΰ λογιωτατισμοΰ καί τής ξενοδουλείας —πνευματικής καί πολιτικής. Καί τότε καί τώρα οί ’Αγγλόδουλοι καί οί Βαυαρόδουλοι· Οί Αγύρτες. Ο ί πουλημένοι. Οί σαγανογλΰφτες. Καί τότε καί τώρα ή Εγκατάλειψη τής Ερειπωμένης χίόρας στό ελεος τοΰ θεοΰ. Ή προδοσία τής Ανοικο δόμησης. Τό ξεπούλημα τοΰ λαοΰ στα δάνεια καί σιίς Εταιρίες. Γ ι’ αυτό μιλάμε γιά Νέο ΕΙκοσιένα καί αντιμετωπίζουμε μέσα στίς νέες πάντα συνθήκες τής ιστορικής Εξέλιξης ενα νέο Άντιεικοσιένα. ”Αν καί πέρασαν εκατό τόσα χρόνια ή ιστορική σκηνογραφία δέν Αλλαξε. Τά προβλήματα τά ζωτικά τοΰ λαοΰ μετατοπίστηκαν, ευνουχή- θηκαν, Αλλά δε λύθηκαν. Τό Εθνικό, τό Αγροτικό, τό εκπαιδευτικό, τό γλωσσικό πρόβλημα περιμένουν Ακόμα τή λύση τους. Τό σταμάιημα Ετοϋτο μόνο στούς Αποικιακούς λαούς τό βρίσκουμε.
15 Τό ’Εθνικό ’Απελευθερωτικό Μέτωπο, ή νέο Φιλική Εταιρία, πού μέ τήν Ιθνεγερτική πρωτοβουλία και καθοδήγηση του δημιούργησε τό επος τής ’Εθνικής 'Αντίστασης είναι ό γνησιώτερος ΟΙ σ ιιν·χισ τ* ς κληρονόμος τοϋ Είκοσιένα· 'Ο Ιστορικός συνεχιστής τοΟ ΕΙκοσιΑνα του. Κιόλας, μέσα στα χρόνια τής σκλαβιάς στα βουνά τής Λεύτερης Ελλάδας, κατ’ άπ* τήν προστα σία τοΰ ΕΛΑΣ. μπήκαν τά θεμέλια τής νεοελληνικής ’Αναγέννησης. Θέσπισε και εφάρμοσε στήν πράξη τούς πρώτους γνήσιους δημοκρατι κούς θεσμούς, σαν τήν αυτοδιοίκηση και τή λαϊκή δικαιοσύνη. ’Οργά νωσε τή νεολαία (ΕΠΟΝ) καί τήν εβαλε στήν πρωτοπορία τής Αναγέν νησης καί τοΰ νεοελληνικοΰ λαϊκοΰ έκπολιτισμοΰ- Καθιέρωσε σαν έπί- σημη καί μοναδική γλώσσα τή δημοτική. Θέσπισε τήν Ισοτιμία άνδρών καί γυναικών. Μάς εδωσε τις βάσεις τής δημοκρατικής Ισοπολιτείας. "Εβγαλε τά πρώτα λαϊκά Αναγνωστικά καί δημιούργησε τό συγχρονι σμένο λαϊκό σκολειό. Παράλληλα μέ τήν Ε θνική ’Αλληλεγγύη Αντιμε τώπισε τό πρόβλημα τής λαϊκής υγείας, περίθαλψης καί δημιουργικής Απόδοσης τοΰ λαοΰ σε πλατύτερη κλίμακα. Συγκρότησε τό ’Εθνικό Συμ βούλιο πού θυμίζει τις έπαναστατικές έθνοσυνελευσεις τοΰ 21 καί στέ κεται στο ΰψος τους· ’Αλλ“ αν Ανάμεσα στους δυο ξεσηκωμούς υπάρχουν Αμέτρητες Ανα λογίες, εσωτερικές καί έξωτερικές, τυπικές καί ουσιαστικές, υπάρχουν πα ράλληλα καί διαφορές, διαφορές Ιστορικά καθο- ΟΙ ν έ · ς Β υνά μ ιις ρισμένες. πού άποτελοΰν τις βάσεις καί τά φωτεινά σημεία τής αυριανής δημοκρατικής άναδημιουρ- γίας. Ά ν καί ή φετεινή έπέτειος τοΰ Είκοσιένα βρίσκει τή χώρα μας, δπως πέρυσι σε μιά τραγική καί κρίσιμη καμπή, τό λαό μας γονατι- σμένο άπ’ τά δεινά τής κατοχής νά βασανίζεται καί πάλι, δπως στά 1833, Απ’ τή ξενοκίνητη Αντεπανάσταση τοϋ παλαιοκομματισμοΰ, δν καί ή ’Αντίσταση προδόθηκε δπως στο Είκοσιένα, ωστόσο άλλοι είναι οί δρό μοι πού Ανοίγονται μπροστά στο λαϊκό κίνημα καί πολύ διαφορετικός παρουσιάζεται ό συσχετισμός Ανάμεσα στις σύγχρονες δημοκρατικές δυ νάμεις. Καί πρώτα-πρώτα εχουμε τήν υπερώριμη διαμόρφωση τοΰ λαϊ- κοΰ δημοκρατικοΰ κινήματος, τό Ιστορικό του φούντωμα· Έ π ειτα ή ευρωπαϊκή καί ή παγκόσμια πολιτικοκοινωνική Ατμόσφαιρα δεν είναι ή ίδια μέ κείνην τοΰ Είκοσιένα. Τότε δλη ή Απολυταρχική Ευρώπη
ζη-1(3 τοΰσε νά πνίξει τήν Έπανά<τταση. Ή Ελλάδα ήταν μια νησίδα δημο κρατική μέσα στον ωκεανό τής Αντιεπαναστατική; απολυταρχίας. Γ ι αυτό συγκέντρωσε δλες τις δημοκρατικές δυνα'μεις τής Εύριοπης εϊτε σαν αγωνιστές πού ήρθαν ν ’ αγωνιστούν για τά φιλελεύθερα Ιδεώδη, είτε σά φιλέλληνες υπερασπιστές και Απολογητές τοΰ Αγώνα της, πού τονέ βοήθησαν και υλικά καί ηθικά. Σήμερα ή Ελλάδα είναι μια νησίδα φα σιστική, ή μόνη χώρα δπου αν καί πρωτοποριακά χτυπημένος, ξανάζησε μέ τήν ξενική Ιπέμβαση δ φασισμός, μια νησίδα φασιστική μέσα στον ωκεανό τής δημοκρατικής Ευρώπης. "Επειτα ή Ασωτερική δύναμη τοΰ λαϊκού κινήματος στήν Ελλάδα είναι σήμερα συγκροτημένη, δχυρωμένη, δπλισμένη Από κοινωνική Ανά πτυξη, ωριμότητα μαχητική, πολιτική συνείδηση και τεράστια μαζική δύναμη. Οί δργανωμένες αυτές δυνάμεις, γεμάτες Από τήν ήίΚκή ακτι νοβολία της Αντίστασης, είναι Αποφασισμένες νά παλαίψουν πρός δλες τις μεριές και μέ δλα τά μέσα σ ενα πανδημοκρατικό μέτωπο, πού δέν μπορούσε νά πραγματωθή στο Είκοσιένα, ν’ Αγωνιστούν γιά ν 5 Αντι μετωπίσουν κάθε Ιπίθεση πού θά εθετε σέ κίνδυνο τήν τύχη τής λαϊ κής κυριαρχίας καί τής δμαλής δημοκρατικής Ιξέλιξης στή χώρα μας. °Η δύναμη τοΰ σημερινού λαϊκού Αναγεννητικοΰ κινήματος φάνηκε σ’ δλη της τήν Ακμή καί τό μεγαλείο μέσα στο Μεταδεκέμβρη. Παρ’ δλες τις διώξεις καί προγραφές τής ξενόδουλης όλιγαρχίας, πού κήρυξε έξοντωτικό πόλεμο γιά νά Ιξαφανίσει τούς Αγωνιστές καί νά πνίξει τό λαϊκό κίνημα, δ λαός, δπως στήν Κατοχή μέ τήν αυτοάμυνα, τις μαζι κές κινητοποιήσεις, τά συλλαλητήρια, τι; διαδηλώσεις, τις παναθηναϊ κές πομπές, τη δημοκρατική του Αντίσταση εδειξε πώς είναι Αποφασι σμένος νά Αντισταθή ώς τό τέλος, γιά νά σώσει τά κυριαρχικά του δι καιώματα Στήν περίπτωση αυτή ένας τωρινός λαϊκός Αγωνιστής θά μπορούσε νά έπαναλάβει τά Αθάνατα λόγια πρός τον Κωλέτη τοΰ στρα τηγού Μακρυγιάννη. πού μπορεϊ νά θεωρηθή σάν ?νας Απ’ τούς Ιαμί- τες τοΰ Είκοσιένα : 4Κύριε Κωλέτη··· Τά κεφάλια μας δέν τά δίνομε νά τά φάνε άπλώς κι ετυχε· Μάθαμε νά πεβαίνομε!» Μέσ’ Απ’ τό Νέο Είκοσιένα δείχνει τή φυσιογνωμία της ή νέα δημοκρατική, Ανεξάρτητη ξαναχτισμένη Ελλάδα. Ή προδοσία τής εστησε καί πάλι παγίδες γιά νά τήν Αλυσσοδέσει, δπως στο Είκοσιένα. ‘Ωστόσο ή ιστορία δέν ξανα γίνεται κι δς λένε οί Ακαδημαϊκοί Είναι τόση ή πείρα πού τό ξεγέ- λεσμα δέν πιάνει τόπο καί ξυπνάει νέες δυνάμεις.
17 Μέσ’ άπό τις παραπόνου προοπτικές οί άγώνες πού εχει άκόμα μπροστά του τό λαϊκό κίνημα πρέπει νά είναι φωτισμένοι Ιστορικά, γιατί, δπως είπε ό Λένιν, τό πιο σπουδαίο στον άγώ- Φ ώ ς ά η ό τ ό να είναι νά μή ξεχνάμε τά Ιστορικά του, τή γέννηση, ΕΙκοσιένα την άνάπτυξη. τούς σταθμούς του. 'Α ν υπάρχουν τό σες καί. τόσες αναλογίες άνάμεσα στους δυο μεγάλους έθνικοαπελευθερωτικούς ξεσηκωμούς, αύτό συμβαίνει γιατί τό ΕΙκοσιένα σάν κίνημα άντιφεουδαρχικό δέν δί^οκληρώθηκε. Καί ό λαός υποχρεώ θηκε γιά άλλα έκατό χρόνια νά ζήσει τή νέα μισοφεουδαρχική τουρκο κρατία του, νά ύποταχτή ξανά στους άστοποιημένους κοτζαμπάσηδες, πού διαδέχτηκαν τούς Τούρκους. Β ' Η ΔΙΑΔΡΟΜΗ ΤΟΥ ΛΑΪΚΟΥ ΚΙΝΗΜ ΑΤΟ Σ ”Ετσι τό ΕΙκοσιένα δέν είναι Ινα τέρμα, άλλα ενας σταθμός, ό πιο μεγάλος καί φωτεινός, έ'νας σταθμός καί μιά αφετηρία στήν Ιστορία τοΰ νεοελληνικού λαϊκοϋ κινήματος. Στήν Ελλάδα κανένα κίνημα δέν δχει καθαρά αστικό χαραχτήρα. "Ολα τά κινήματα μας είναι στήν ουσία τους άγροτικά, γιατί ό τόπος εμεινε ‘καθυστερημένος βιομηχανικά, έρ- γατιά προλεταριακή δέ δημιουργήθηκε παρά τά τελευταία τριάντα χρό νια, ή υποδούλωση στό ξένο κεφάλαιο δημιούργησε κατάσταση μισοα- ποικιακή καί σταμάτησε τήν εθνική άστοδημοκρατική άναγέννηση. “Εφραξαν τό δρόμο της οί πολιτισμένοι κεφαλαιούχοι τών ξένων χο>- ρών καί ξεχωριστά οί "Αγγλοι· Ή αστική τάξη στήν Ελλάδα ώς τά προχτές ήταν άσήμαντη. Καί αυτός είν’ ό λόγος πού οί δημοκρατικές επιδιώξεις τής καθυστερημένης χώρας, δπως ή κατάργηση της μοναρ χίας καί της μισοδουλοπαροικίας τών χ<ορικών δέν μπόρεσαν νά πραγ ματοποιηθούν ούτε στά 1909 ούτε στά 1922. "Ολα τά νεοελληνικά κινήματα άπό τήν άνταρσία τοΰ Σκυλόσοφου καί τό Ρεμπελιό τών Ποπολάρων ώς τούς έθνικοαπελευΟεοωτικούς ξε σηκωμούς καί τό Γουδί δέν έχουν αστική προέλευση καί καθοδήγηση. Παρουσιάζεται ό έμπορος, αλλά σάν μεταπράτης. Λείπει ό άστός, ό κα πιταλιστής. Καί οί έμποροι μεσίτες δέν είναι ποτέ επαναστάτες. Είναι στοιχεία παρασιτικά, συμβιβαστικά. «’Ελεεινολογούσα, γράφει ό λαϊκός αγωνιστής Μακρυγιάννης, ελεεινολογούσα τήν πατρίδα, δτι ό Θεός δέν είπε νά τή λευτερώσει ακόμα στ’ αληθινά καί κρίμα στους κόπους μας. Έβιαστήκαμε καί τήν πήραμε στό λαιμό μας...» 2
18 Έ τ σ ι τό Ιπαναστατικό κίνημα στήν Ελλάδα εχει καθαρά λαϊκό άγροτικό έθνικοαπελευθερωτικό χαραχτήρα. Είναι Αγώνας τοΰ λαοΰ ένάντια στήν τουρκική και ντόπια φεουδαρχία. Και Φ«οιι5αρχική Ιπειδή στο Είκοσιένα ή επανάσταση δεν πραγματο- παλινόρθω ση ποιήθηκε σέ έθνική λαϊκή κλίμακα, τά αιτήματα τοΰ Είκοσιένα δεν επαψαν νάναι ζωντανά στήν ψυχή τής αγροτιάς καί νά ξαναγυρίζουν κάθε τόσο μέ διάφορες μορφές, μέ τό ίδιο δμως πάντα περιεχόμενο. ’Ακόμα καί ύστερ’ άπ’ τό Είκοσιένα τό έμπόριο εμεινε τοκογλυφικό, γι’ αυτό καί δεν εγινε κινητήριο μέσο της παραγωγικές Ανάπτυξης καί Εκπολιτισμού τοΰ τόπου- Στο Είκοσιένα ή φεουδαρχία δεν έπεσε, γιατί δέν εγινε μοίρασμα της γης τών τούρ- κων καί χριστιανών τσιφλικάδων. Τά τσιφλίκια τά ίδια δέν καταργή- θηκαν. ’Απεναντίας μέ τήν ’Επανάσταση μεγάλωσαν. Πάνω σ’ αυτά βρήκε στήριγμα ή φεουδαρχία καί παλινορθώθηκε, Εγκαθιδρύοντας τήν πιο Εξελιγμένη πολίτικη τη; Εξουσία, τήν Απολυταρχική βασιλεία, πού παρ’ δλα τά συντάγματα καί τά κινήματα, εμεινε τέτια ως τό 1922. Τό Είκοσιένα κοινωνικά μ’ δλες τις Ιστορικές Αναλογίες είναι μιά Εξέ γερση χωρικών μέ πλατιά συμμετοχή τών Αστών καί διανοουμένων ενάντια στους φεουδάρχες, δπως οί Εξεγέρσεις τών χωρικών στο 16ο αί. Τότε τό λαϊκό κίνημα πήρε χαραχτήρα θρησκευτικού πολέμου. Στο Ε ί κοσιένα Εθνικοαπελευθερωτικοΰ. Μελετώντας κοινωνικά τό Είκοσιένα δέν πρέπει νά ξεχνάμε τή Γαλ λική ’Επανάσταση, πού είναι ό πιο καθαρός καί πλέριος τύπος Αστικής επανάστασης- Τό ριζικώτερο Αποτέλεσμα τής πρώτης Γαλλικής ’Επανά στασης ή τ α ν τό κομμάτιασμα τής ίδιοχτησίας, τό μοίρασμα τής γης. “Ενα τέτιο Αποτέλεσμα δέν είχε ή επανάσταση τού Είκοσιένα, αν καί ήταν έ'να Απ’ τά πρωταρχικά αιτήματα καί κίνητρά του— τό πρώτο καί σημαντικώτερο. Καί δέν είχε ?να τέτιο Αποτέλεσμα, γιατί ελείπε ή συγ κροτημένη ντόπια Αστική τάξη, κι αυτή πού ύπήρχε ή ήταν σκορπι σμένη στις παροικίες ή προσκολλημένη στο ξένο κεφάλαιο. "Αν ύπήρχε ήγετική ντόπια Επαναστατική Αστική τάξη στο Είκοσιένα, πέρ’ Απ’ τούς καραβοκυρέους καί τούς πραμματευτάδες, θά χτυπούσε τή φεουδαρ χία, θά καταργούσε τά τσιφλίκια, #ά μοίραζε τή γή στους Αγρότες, δχι μόνο Εκείνην πού Αφησαν οί Τούρκοι φεύγοντας μά κι’ εκείνην πού κρατούσαν οί κοτζαμπάσηδες τσιφλικάδες. Διαφωτιστικαίτατος Απ’ αυτή τήν πλευρά είναι ό στοχασμός τοϋ
19 Μάρξ: «οί ρίζες πο\> ή κομματιασμένη Ιδιοχτησία Απλωσε μέσα στή γαλλική γή, Αφαιρέσανε κάθε τροφή άπό τό φεουδαλισμό· Οί φραγμοί της Αποτελέσανε τό φυσικό προπύργιο τής μπουρζουαζίας, ένάντια στήν επιστροφή των παλιών φεουδαρχών». Τέτιοι φραγμο'ι δέν υψώθηκαν στήν Ελλάδα τοΰ Είκοσιένα. Οι Αστοί και οί καπετανέοι φεουδαρχο- ποιήθηκαν περισσότερο άπό δσο άστικοποιήθηκαν οί φεουδάρχες κάτ’ απ’ τήν δθωνική δυναστεία. νΕτσι ή φεουδαρχία παλινορθώθηκε. Και ό λαός πού πολέμησε ξαναγυρισε σακάτης στήν πρωτινή κατάσταση τοΰ ραγιά και τού δουλοπάροικου. Τό προδομένο Είκοσιένα ξαναγυρισε άπό τότες πολλές φορές μέ τή μορφή τών άπολυτρωτικών πολέμων (Κρήτη, Θεσσαλία, Μακεδονία κλπ.). "Ολες αυτές οί Ιξορμήσεις τοΰ ελληνικού λαοΰ γιά νά λευτερώσει τά σκλαβωμένα άδέρφια του κοντά στον Ιθνικοαπελευθερωτικό είχαν Ινα βαθύτερο κοινωνικό περιεχόμενο, πού μάς τό δίνει ό Μακρυγιάννης έπιγραμματικώτατα «Ενεργούσαμε, λέει, με τήν Ιδέα ίσως κινηθούμε διά τά εξω και λευτερωθούμε κι εμείς Ιδώ μέσα». 'Η λευτεριά θά ε βγαίνε μόνο άπ’ τό χτύπημα και τή διάλυση τής φεουδαρχίας.Έπρεπε νά περάσουν εκατό χρόνια, νά ξαναπέσει ή χώρα στή ξενική δουλεία, νά ξανακάνει δ λαός τό νέο Είκοσιένα του, πού Ινα αίωνα τό Ιτοίμαζε μέσα στα κοινωνικοπολιτικά δεσμά του· Ή Απολυτρωτική Ιδέα ήταν πάντα πιο έμμονη κα'ι πιο έντονη στού; λεύτερους "Ελληνες παρά στους σκλαβωμένους. Ό μεγαλοϊδεατισμός εκμεταλλευόταν για τούς σκοπούς του αυτή τήν όρμή τοΰ λαοΰ, αλλά και τή φοβόταν στο βάθος· γι“ αυτό πέρ’ άπ’ τα λόγια δέν εκανε τίποτα γιά τήν έθνική ολοκλήρωση. Ή λαϊκή βάση τής Μεγάλης ’Ιδέας ήταν άλλη· Τήν άπολυτρωτική ανοδική πορεία τοΰ λαοΰ μας πού κορυφώνεται μέ τό Είκοσιένα, κι Από κεϊ συνεχίζεται μέ νέες μορφές πάλης ώς τά σήμερα, πρέπει νά τή δούμε συνολικά και νά Καταγωγή καί no- χήγ Αφομοιώσουμε δημιουργικά σ’ δλα τά ση- p c la τοΟ Είκοσιένα μΡχα x.a'L τ0{,ς σταθμούς της, νά συλλάβονμε τό βαθύτερο περιεχόμενό της, ν ’ άξιοποιήσουμε κα'ι νά εκλαϊκεύσουμε τις πρωτοποριακές μορφές της κ ι'ι τις πνευματικές δη μιουργίες της, Ιδιαίτερα ΙκεΤνες πού σχετίζονται άμεσα και βγαίνουν απ’ τούς Αγώνες τοΰ λαού· Σ ’ αυτή τήν έρευνητική συγκεντρωτική κρι τική και αξιολογική Ιξόρμηση μας μέσα στή νεοελληνική παράδοση, ξε
20 χωριστή θέση πρέπει νά πάρει τό Είκοσιένα σαν άκραΐος βασικός στα θμός τής άπελευΟερωτικής ιδέας, πού συγκεντρώνει σά φακός δλες τις φωτεινές αχτίνες τής σκλαβωμένης και σκορπισμένης εθνότητας καί τις ρίχνει πρός τά μπρος γιά να φωτίσει τούς μελλοντικούς δρόμους. Τό Είκοσιένα είναι δ υπερώριμος επαναστατικός καρπός τετρακό- σιων χρόνων εθνικής Αντίστασης, καρπός πού δέν τρυγήθηκε άπ’ τό λαό καί άπό τήν πρώτη στιγμή χρειάστηκε νά ξαναγίνει· Ή λαϊκή Επα νάσταση, καθώς είπε δ Μάρξ, φτάνει ώς τό βάθος τών πραγμάτων. Διεξάγει μεθοδικά τή δουλειά της. ’Ανεβαίνει άπό σκαλί σέ σκαλί. Τε λειοποιεί μιά μορφή γιά νά μπορέσει άργότερα νά τήν ανατρέψει. "Αμα, μιά φορά, φτάσει σ’ αύτό τό σκοπό, τελειοποιεί άλλη μορφή, τήν πε ριορίζει στήν άπλούστερή της έκφραση, τήν απομονώνει γιά νά μπο ρέσει νά συγκεντρώσει πάνω της δλες τις καταστροφικές τη: δυνάμεις. Σ ’ δλη Ετούτη τή διαδρομή ή Επανάσταση κάνει τις καταχτήσεις της καί προχωρεί στους βαθύτερους σκοπούς της. Ή ’Αντίσταση τής Τουρκοκρατίας μέ τά κινήματα καί τήν Κλε- φτουριά δημιούργησε τον ’Αρματωλισμό, κι αυτός τό στρατιωτικό «κρά τος Εν κρά'τει» τοΰ ’Αλή Πασά, τοΰ γενικού αυτού Τό σ κ ο λ « 6 τοΟ ντερβέναγα της χέρσας Ελλάδας. Ή Εγκληματική ΕΙκοσιίνα διχτατορία τοϋ ’Αλή γέννησε τήν Επαναστατική συ νείδηση, ξύπνησε τό νεοελληνικό Γταπηωιισμό—έ θνικισμό, πριν πέσει ή φεουδαρχία. Ό ’Αλής τσάκισε τού; Κλεφταρμα- τωλούς. ’Από τά 180.‘t πού άρχισε ό κατατρεγμό; τής Κλεφτουριάς στή Δυτική Ελλάδα ώς τά 1808 έχουμε μιά άληθινή ’Επανάσταση πού τήν πνίγει δ Άλής στο αίμα. Ή Επανάσταση αυτή είναι ακαθοδήγητο καθαρά λαϊκό κίνημα τής Κλεφτουριάς, πού εδειξε τόσο δυναμισμό, ώστε νά κερδίσει ξανά τήν εΰνοια τής Ρωσσίας καί ν’ άρχίσει μέ τις Ενέργειες τοΰ δεσπότη “Αρτας’Ιγνάτιου ή συνωμοσία γιά τό ξαπλωμά της. Τά Εφτάνησα δπου μαζεύτηκαν χιλιάδες κλεφταρματωλοί, γίνον ται τό δρμητηριο καί τό κέντρο τής ’ Επανάστασης. Οί Σονλκότικοι αγώνες, οί αποστασίες καί τά κινήματα τών χρόνων 1803— 1808, ή Εκ στρατεία τοΰ Νικοτσάρα δείχνουν πόσο είχε προχωρήσει καί ωριμάσει άπ’ δλες τις πλευρές ύ Εθνικοαπελευθερωτικός ξεσηκωμός. Ό Άλής εγινε ή μαμή του. Χτυπώντας τόν αρματωλισμό καί στή νοντας τήν νερώνική απολυταρχία του δημιούργησε αφόρητες συνθήκες γιά τήν αγροτιά. Άργότερα μέ τήν αποστασία του, βοήθησε νά δοθεί
21 και τό σύνθημα τοΰ ξεσηκωμού· Ή σουλτανική απολυταρχία είχε ξα- πολύσει Ενάντια της τις ίδιες της καταστροφικές δυνάμεις, πού δημιούρ γησε γιά νά πνίξει τό λαϊκό Αντάρτικο κίνημα. Ή κλεφτουριά, οί Αρ ματολοί πού τή χτυποΰσαν, ό Άλής πού ζητούσε νά φάγει και τούς δυό. ήρθε στιγμή πού εγιναν μιά δύναμη, πού Ετοίμασε και χρησιμο ποίησε ή ’Επανάσταση γιά τούς σκοπούς της. "Ολη ή εικοσαετία τοΰ Άλή στάθηκε σκολειό στρατιωτικό, Ιδεολογικό, επαναστατικό γιά τό Εϊ- κοσιένα· Τά καλλίτερα στελέχη τής Επανάστασης ό'χι μόνο τά στρατιω τικά, άλλα καί τά πνευματικά άπό κεϊ βγήκαν. Και δίπλα στό στρατιω τικό ξεσηκωμό εθρεψαν καί τίς δυνάμεις τής πνευματικής Αναγέννησης. Ό Βηλαρας καί ό Ψαλίδαο οί δυό μεγάλοι ήγέτες τής λαϊκής πνευμα τικής καί γλωσσικής Αναγέννησης, μέσα σ’ αυτό τό παράξενο σκολειό, πού Ετοίμασε γιά τούς βαθύτερους σκοπούς της ή λαϊκή επανάσταση, αναπτύχτηκαν. Τό σχετικό δημοτικό τραγούδι γιά τούς Άρματωλούς εί ναι πολύ χαραχτηριστικό Απ’ αυτή την πλευρά : Βρε Τούρκοι κάνετε καλά γιατί αας καίμε τά χωριά γρήγορα τ ’ άρματολίκι γιατ έρχόμαοτε σά λύκοι· 'Η ίδια Αντίσταση (στό θρησκευτικό πεδίο κλπ·) κίνησε τό ενδια- φέρο τής Ρωσσίας γιά τήν τύχη τοΰ Ραγιά. ΙΙαράλληλα εχουμε τήν ανάπτυξη τοΰ παροικιακοΰ έλληνισμ>ηι Απ’ τη μιά καί τοΰ φαναριωτι- ομοΰ στίς ήγεμονίες Απ’ τήν Αλ?^η, πού εγιναν τά φυτώρια τής Απε λευθερωτικής Ιδέας. Ή Ανάπτυξη τοΰ Ελληνικού μεταπρατισμοΰ καί μερ καντιλισμού τσάκισε τή φεουδαρχικη νοοτροπία στον πνευματικό τομέα καί άνοιξε τό δρόμο στις Επαναστατικές Αστικές Ιδέες, πού ξαπόλυσε σ° ευρωπαϊκή καί παγκόσμια κλίμακα ή Γαλλική Επανάσταση· Α π ’ τά Γαλλικά Εφτάνησα πήρε πολλά συνθήματα δλη ή στεριανή Ελλάδα κι Αναταράχτηκε. Σ ’ δλο αύτό τό διάστημα χτυπηθηκε θανάσιμα δ φεουδαρχισμός καί δ πατριαοχισμός, κλονίστηκε ή τούρκικη Εξουσία, Αναπτύχτηκε δ νεοελληνικός ίθνικισμός, πού συμβολίζει τό στάδιο τής μετάβασης άπό τή φεουδαρχία στήν Αστική νοοτροπία. Ή μεταβολή αυτή γίνεται στό Εξωτερικό, στις παροικίες κι Από κεϊ Αντανακλά σέ μερικά προκομένα κ-ίπως κέντρα τής Ελλάδας, (Γιάννενα, Πήλιο. Γαλαξείδι, Κυδωνίβς),