1
I
CM
146
w
UNIVERSIDADE FEDERAL DE SANTA CATARINA -
ccwrao De c|ENc|As DA sAnn5 A
cuRso DE sRADuAçÃo EM MEDICINA
cLfN|èA Msõ|cA
PANcREAT|T£ CRÓNICA QALQIFICANIQ
E CARÊNÇIA PRQI§¿ç5T
(Ê I r~‹) í\ . I: I <›|* i `.r||
RG9¡na Helena R, Amava
\
F I‹)|¬Í‹jI¡'I:1 I1‹›I . I)‹';‹,'u|I›|*‹› \I‹~ III ;
s u M A R nmg I \ _ Rfisumo _ _ |NTRoouçÃo _ oBJETivos - n|scussÃo - coNcLusÃo .. BIBLIOGRAFIA I I I H I M II I u 1 n n u ú I u P9. 011 O5 O6 07 IO I I
5GRADEClMENTO
n
Ao Professor Sérgio Ney Lacerda, Chefe de Cllniea
e da Unidade de Diabetes, Metabolismo e Pancreas da 39 Euler
maria da Santa Casa do Rio de Janeiro, pela orientaçao e row
ter-nos cedido os quatro casos ilustrados.
Ao Professor Mariano de Andrade, CheFe de Cirur«
gia da IÓÊ e 24§ Enfermarías da Santa Casa do Rio de Janc¡~
ro, pela orientação prestada.
Ao residente Raimundo de Arafijo Gama, da 89 Euler
maria da Santa Casa do Rio de Janeiro, por colaborar na rea~
‹ ‹ , ._ I « RESUMO \ | ~
Foi Feita uma revisao na bibliggrafia Q pegpeítn
~ - ^ - ‹ . ^ z
da reiaçao de Pancreat|te cronacô calcnflcante e carenclo
protéica e desenvo!vímento de Diabetes Meliitus em tais
pacientes.
Apresentamos quatro f"4 ) casos ocorridos na San
ta Casa do Rio de Janeiro, no perÍodo du 1977 u 1934.
1
.).
ii _ iNTRoDugÃo
Quando recorrentes ataques de pancreatite levam
a um progressivo dano anatomico e Funcional para o pancre-
as, do qual ele nao se recupera completamente, pode-se di-
:Gr haver Pancreatite cronica (25). Nestas condieoes, a
precipitação de sais de calcio, em areas de necrose gordo-
rosa, e nos ductos pancreaticos, conduz a um quadro de Pag
creatíte cronica calcificante.
I O ¡' Q f\ . .
A principal causa de pancreatite cronica
colei-` D.)Q ÊQ l`~Js KJ LT! \_J sz
Ficante ê atribuida ao alcool (3,7,lO tais ob-
~ A _ . .
servaçoes em tem sido registradas tambem aqui no Brasil (Q,
5:8:9)' ii
ú ^ z ¢ › ^ ¡
A importancia do Fator nutricional na genese ue
lesoes pancreaticas e conhecida de ho muito tempo (7,30).
'
O A O 0 \n
Observou-se.pancreatite cronica calciticonte em paises ,
'Õ 'É 3 cipalmente do terceiro mundo, onde a ingesta proteiâo
É deficiente, sendo que em muitos destes paises ha locais
onde o hábito do alcoolismo ê pequeno ou inexistente (ll,
l5,24,30).
Outras causas relatadas, porem muito mais raras,
Sao: hiperparatireoidismo primario, mucoviscidose, panoroam
A O O O I O '
tite cronica calciticante Familiar; É relatado que em um
` ÉO ÊJ1 \-/ vz
bom numero de casos a causa permanece obscura (5
V
O desenvolvimento de Diabetes Mellitus em poclrg
tes desnutridos, principalmente jovens (antes dos 30 anos),
com esteatose marcante, insulino-dependentes porem sem íon
dencia
É
oetose e sem historia de ingestão alcoolíca, v‹msendo descrito desde l955, quando Foi observado no Jamaica
(i4,i7,2ó).
1
1
.b.
lll - OBJETIVOS
Nosso objetivo consiste em observar qual a rolo.
~ A
Qao existente entre carencia protéica c o desenvolvimento
de pancreatite cronica calcificonte. Procuramos tecer, toy
Bom, algumas conâideraçoes a respeito do desenvolvimento
de Diabetes Mellitus em tais pacientes.
l
Nosso campo de trabalho consistiu no revisao da
bibliografia existente e na citaçao de 4 casos ocorridos
no Serviço de Hepatologia da 89 Enfermaria do Santo Caso
du R¡Q do Janeiro, entre 52 pacientes portadores de ponçog
e
otite cronica, no periodo compreendido entre l977 a EQÊÂ
i
1
u¡:
iv.- oiscussÃo
Foi com Zuídcma (30) que a importancia da corri
I
- ' A I
o Q Q
cia proteica, na genese da pancreatite cronica calcitican
' .. Í ~
te, recebeu Forte impulso. Ele estudou, na Indonesia, 45
° '
.. ^ z
pacientes adultos Jovens portadores de pancreatite cron|-
| I 4 A '
ca, sendo que l3 deles apresentavam calcificaqoes pancreè
ticas disseminadas. Em nenhum paciente estudado evidenci~
ou-se alcoolismo e Zuidema atribuiu as lesoes pancreatí~
~
cas É ma-nutrição, pelos seguintes razoes; (l°) todos ou
pacientes pertenciam a classes populacionais muito pobpgs
e suas dietas eram e×tremamente~baixas em proteina animal
e inadequadas em calorias; (29) as glandulas paritidas es
tavam aumentadas em ló pacientes; (39) alteragoes dos ca»
belos estavam presentes em IS pacientes; (49) conforme
muitos autores, no kwashiorkor a maior parte das altera»
~ . Í ~ ^
goes patologicas se encontram no pancreas. É concebivel
que o pancreas tenha lesoes extensas em adultos'que esti
veram expostos a uma dieta inadequada desde a sua infan~
Cia. No mesmo estudo, 43 pacientes eram diabéticos e aprg
sentavam-se emagrecidos, eram insulino~dopendentes e insu
lino-resistentes porem, a cetose quase não Foi observada.
Shaper, em l9S9 (24), apresentou ll casos de
pancreatite cronica calciticante sem alcoolismo, em Ugan~
da, considerando a má-nutrição como um dos Fatores respog
, _ ø _ r . `
Savgig pela doença. Um ano apos (23), sua serie comprcen~
\ .¿
_›. ..
dia 20 casos, sendo que o etilismo foi suspeitado em »
Kinnear (l5) apresentou 30 casos de pancreati~
~
^ . . . . I . _ -_' ~ __
te cronica calcificante em diabeticos, na Nigeria, não ha
vendo evidencias de alcoolismo,
a Num levantamento Feito por Costa Lima e col.
(4), de ló casos de pancreatite cronica, 4 tiveram em sua
etiologia a ma-nutrição, eram jovens (lO,l5,l7 Q 20 anos
É
epoca do diagnostico),diabrticos e necessitavam de in5¿¬ ¿ lina.
Segundo Sarles (Zl), deficiencia protéica sem alcoolismo
,
Á
parece ser o unico Fator explicativo da frvqüencin do pii
/ - , .
'-1
1 io
iii a
×
creatite cronica na india e na Nigeria, bem como em negros
africanos de Durban; nestas areas a doença ocorre precoce»
mente, Fato este evidenciado em outros estudos (l,2,4,ll ,
l5,l8,23.39).
Outros autores tem demonstrado a relaçao entre
pancreatite cronica calcificante e carencia protéica (l,2,
l8), porem existem controvérsias neste assunto (l7,25,27)i l
O quadro da diabete pancrefitico Ç tipo«”J” di~
Fere dos tipos classicos descritos e e encontrado em re-
gioes tropicais (l7). Descrito por Hugh~Jones em
3 ._ À
O O
\Q i`J`| LT] f\ Ã:
se caracteriza por: em pessoas jovens (adolescentes
ou adultos jovens), Frequentemente magros, caracteristica,
mente sub-nutridos, que P6QUePem'consideraveis quantidades
de insulina para manter ou aumentar o peso corporal mas ,
^ ° ` 1
r .
com muito menos tendencia a cetose (l4,l7,2Ó). VQp,Q$ ga"
sos tem sido descritos na literatura (Ó,l2,l4,20,29).
0 A O u A O n \ ‹
A Coexistencia com pancreatite cronica calcili»
cante,Frequentemente diagnosticada ao RX simples de qbdo~
men,tem chamado a atençao_princípalmente em paises do 2”
mundo (l9,30) e o quadro clinico de tal entidade e descri-
, ~ A _
to (l9,29) Porem, ha autores que nao encontram na carencia
protéica um sustentãculo para sua etiologia /¬ IQ 7) e, para
Pitchumoni (l9) existem consideraçoes clinicas e epidemio-
logicas regionais que nao podem ser menosprezados.
Os 4 casos que aqui apresentamos provem de um
estudo em S2 pacientes portadores de pancreatite cronica,
no periodo compreendido de l977 G l9Ê¿, Ha Êanta Casa do
Rio de Janeiro.
Caracteristicamente, eram pacientes sem his' li».
gx
ria de ingestao alcoolica, desnutridos, com deficiencia
pondo-estatural importante, jovens É epoca do inicio do
sintomatologia, com exçeçao de um paciente (lÕ,¿ ea to,22 e 58
N
anos), com calcificaçoes pancreâticas ao RX simples do ok
domen, sendo que 3 eram diabéticos e requeriam doses dio»
rias superiores a 4OUl, vindo l Q falecer, posteriormente
de hipoglicemia.
í
ú
u ¡ ›
___ J1:QJEL¿@¿ n:M_3W:m lwpQhm"L i ¬ _ I _» _ .__ '__' L __ ¡ dub 1 _hm¿OoWWmomm¿ Lcm OUWUQWÚW ¡ _ í _\_"} _ _r_"|_¡'›¡_. M M _ V ¡UUuQ“LDÚm¿ 1 _ “bm no ___ _ J ,V Orth” GIM v_`_V _ `_¡hu_\ _ ¡"nm'"_)_n,_J_ UU'_w,:_ H `_<:|_n_`_ __ OUC Z 1 __ _ V ¿\:,\_`_‹_ _ _ `^Jq_ 4'm:¡›___J \_`\ %¡l`~¡¬( WV “Wii _\,_H _ L L” >\í_¡ _ L ;__¿¿_» _ 4 _ _ W; 3 ¿¿`M V! _ __ ",_ ( ¡_` _ ¬ _?
_
Cam _V¿¬ W_%wOE __‹ ( ___ I) U_ _ F mO:U_ W LL mm; _ Í LQCOÊMBQ flH‹'_×w _ ÚQLOO em _; MOC : mwwwpmw Omã aw mx ¶+ QQCUÉ ¡_m3p® mm~_ \¡`x
mm aum EMW _mNm Goa _ ma mocmgm m¬X M Í ®W®_Ú '_ * _L@OW@|®WQ~v _ ' ¡mO_mmCOLpW® OE _¡WmUmCOmOQW¿ táÊ
| V8 OÊOW OQC = mm_oQ ë 2 @& _w mm m_ wÚ`_ @_mm Z mmmm Emm Z_mNN _pmmE í *_ Il _¬ _m WOCQNN /_ K* Wo W OEWMÚ_
b IQCOQOQML _ _ ovoy OO OQC ¡mmw_OmÚQL ON mí O_ mo_m w_wm @Ó_O _ E_w ~_m _ OLQQE _ v©% _¬ _Z wO:m®_ W@J¬Q
WM
M
mcmm ln ¡moO_
CúQ
wmLp3QW
mmwLOCmQM
í|mQm¿ TpmOwmmWÍm¶LOa owoa ‹ _ _ _ Ú M _ í _ mmmmouowma onmUm%mQ_m0 O_# ¿¢N\m _UCoQ _ mL3#_m _ ` ` ` T ` ` ¿¡¡¡ M ` ` _ _ kl ` III 1; `h` _ _#C_m H W mag _ _ Qmowcm Lou ñ qflmmwL
Owmwm a;
1 1\} F \ \ *¡ls`II
v - CONCLUSÃO
Existem Fortes evidencias de que a carencia
protci-A
ca leve a danos progressivo do pancrcas, traduzindo-sc por
I
. À U O I n Q 1 I
quadro de pancreatite cronica calciticante, com insuficioncia
. ~ Á
. . .
G×ÔCP|flH G 6fld0CPInä. A literatura tem demonstrado Isto. lurfiu
Gxistem alertäâ SÍ9flifiCativos, os quais não podem deixar de
serem levados em consideraçao 2 aspectos clinicog, epídemiolo»
. 0 U 0 . ` ^'
. ^ z
gicos regionais, tipo de olimcntngao, disrwrdnnrin do à.hudnz
e desencadeamento de um processo que teria em sí um pancreas
constitucionalmente alterado.
A pcoteina É a principal substancia do organismo; no
demos dizer que ela dê 3 base sobre a qual o organismo su cdi»
~
Fica, e torna»se compreensivel observarmos profundas altoroçoc:
À /\
num ser humano_pr|vado de seu uso. Por outro lado, cada ser hu
!\J z×f\ .za Q/
1
mano individualiza sua propria proteina (
O questionamento de porque, justo o pâncreas scr o
orgao lesado, bate aqui de capital importancia, e acreditamos
a busca a esta pergunta sem preconceitos e que parta da prcmig
A O I
›
sa de ser o homen o ponto de referencia, ocva ser o caminh› Rg
` , ~
ra se chegar a verdadeira compreensao do processo do odovccrw
/
.lI.
BIBLIOGRAFIA
BANWELL, J.G_ ; HUTT, M.R.Su ; LEONARD, P.J_ ; BLACK»
MAN, V_I; CONNOR, D.W.; MARSDEN, P,D.; CAMPBELL,J. :
Exocrine pancreatic disease and the malabsorption syg
drome in the tropical Africa. Cut, 3: 388-405, IQÚ7.
BOURGOIGNIE, U,j_SONNET,J_; DECHEF, G.: Etude cliniquc
du diafiete sucrê du Banton de Io region Lêopoldville.
An. Soc. Belge Med. Trop, 3: 26!-94, l9Õ2.
ÇAp|TATNE}ÊY.; SARLES, H.{; Nutrition et pancreatite
chronique. Therapeutische Umschau, 27: 580-85,I970.
COSTA LIMA, J. N. ; CRUZ, T, ; LYRA, L.G. e col. :
Pancreatíte cronica: experiencia do Hospital Prof.
Edgard Santos nos Últimos IO anos. Rev. Mêd. Bflhífl .
24z 144-81, 1978.
DANIE R. ; CASTRO, L.P.: Gastroenterologia clinico”
Rio de Janeiro: Ed. Guanabara Koogan 5.A., I93I.
DANI, R_; NoGuE|RA, c.£.D. z chponiâchc kâlzifizi»
erende pankreatítis in Brasilien - eine analyse \ n
92 Fallen. Leber Magen Darm, Õ: 272~75, l97Õ.
_. I
)
DANI, R.; NOGUEIRA, C.E.D.: Fatores nutricionaiõ c
pancreÉtite.cronica. Rev. Assoc. Ned. Minas Gerais
, 22: 2I7-20, l97I.
DANI, R.; NOGUEIRA, C.E.D_ z Implicacoes clinicas das
calcíficaçoes pancreâticus. Clinica Geral, IV: l£~20,
I970.
(9) (10) (Il) (12) (Is) (14) (l5) (16) (17) (I8) .|2.
DANlz R-3 NOGUEIRA, C.E.D. z Pancrcatite cronica.
Rev. Assoc. Mêd. Minas Gepa¡S, 19, |45m5g, |963“
i
- \
GAMBlLL, E-E- ; COMFORT, M.W. : Chronic relapsing
PBHCPGGÊÍÊÍSZ An analysis of 27 cases associated
with disease of biliary tract. Gastroenterology ,
ll = l-33, |943.
GEEVARGHESE, P.J.; P¡LLA¡, v.K. ; P|TcHuMMoNl,o.s.z
The aetiopathogenesis of chronic relapsing pancrcnti-
tís. Proc. 2 nd wed. Congr. Gastroent. ( Munich, l9Ó2)
. iv z 153-55, 1963.
GEEVARGHESE, P.J.: Pancreatic diabetes. Êombay, ln»
dia : Popular Prakashan, |96$.
HOWARU, J.M.; JORDAN, Jr.G.L.; Surgical diseases of thi
pâncreas. Philadelphia: J.G. Lippincott Co. IQÓÕ.
HUGH-JONES, P.: Diabetis in Jamaica. Lancet,2: Ê9l~97,
KlNNEAR, l.W.G.; The pattern of diabetes mellitus in n
Nigorian teaching hospital. E. Áfr. Mod. J. , ÉO: 2i9~
977 I963n
MAFFEÍ, W. E_; Os Fundamentos da Medicina. Sâã Paulo:
Ed. Artes Médicas, l973.
McMlLLAN, D,E,; GEEVARGHESE, P.J.: Úietary cyanidu and
tropical malnutration diabetes. Diúhotús Corc, 2: 202-
8, l970.
OLURIN, E.0.; OLURIN, O.: Pancreatic calcification :
a report QF 45 cases: Brit. Med. Journal, 4: 534~3U .
1969.
"
(19) (20) (21) (22) (23) (24) (25) (26) (27) -.n nz .- .l3.
PITCHUMONI, C.S. : Pancreas in primary malnutrition
disorders. Am. J. Clin; Nutr., 26 : 374«79, l973.
RAJASURIYA, K. ; THENABADU, P. N. ; MUNASINGHE, D.
R. : Pancreatic calcificatíon in Ceylon with special
reference to its aetiology. Ceylon Med. J, l5: ll~34,
1970.
'_
$ARLES, H. 2 An international survey on nutrition and
pancreatitié. Digeston, 9: 389-403, IQT3.
SARLES, H. ; SARLES, J. C. ; CAMATTER, R, ; MURATORE ,
R. ; GAINI, M. ; GUlEN, G. ; PASTOR, J. ; LEROY, S. :
Observations on two hundred Five confirmed cases of
acute pancreatitis, recurring pancrcatitis and chrnnic
pancreatitis. Gut, 6: 545~59, l965.
SHAPER, A. G. : Chronic pancrcatic disease and prukcín
malnutrition. Lancet, I: l223-24, 5960.
SHAPER, A. G. z Pancreatic Fibrosisand calcíficatinn
in Uganda africana. Proceedings of the Nutrition Sc»
ciety, lg: Xxlll, l959.
SPÍRO, H. M. : Clinical Cnâtrocntcrulogy. New York
Macmillan Publishing Co. , 1977.
TULLOCH, J. À. ; Mac INTÕSH, D. ~ "J”~typ¢ diabcfcs.
Lancet, 2: ll9~2l, l9Ó|.
WICKS, Á. C. B. ; CLAIN, D. J. : Chronic pancrcatitis
/~^_ vv
s
in African diabetics. Am. J. Dig. Dis, 20: l» lU75.
1
IJ
nz -.vz i
\.
23) - WÔLFF, O. : A imagem do homem coma base da arte mem
dica. São Paulo: Editora Resenha Universitária Ltda.
|978. `
29) - ZUIDEMA, P. J. : Calcificntion and círrhnsis of tha
pancreas in patients with deficient nutrition. Êocfi
Med. Geogr. Trøp, 7: 229«5l, I955.
30) - ZU|DEMA, P. J. 1 Círrhosís and dissemínated ca|cifi~
catíon of the pâncreas Ên patients with malnutrštšon
Trop. Geogr. Med, II: 70-74, 1959.
,-TCC UFSC
CM
0146 Ex.l N-Charm TCC UFSC CM 0146 Autor: Floriani, CiroATítulo: Pancreatite crônica calcificante C
III |||II| I IIIIIIIIÍIH
972809429 ' Ato 253340
Exl UFSC BSCCSM
¢
III