©
www.
M
aximum
B
ilgi.com
• • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •
ARAŞTIRMA SERİSİ No.157
TEK DÜZEN HESAP PLANI HAKKINDA GENEL BİLGİLER
1.1. Tek Düzen Hesap Planı ve Genel Özellikleri
1.1.1. Genel Açıklamalar
Ülkemizde muhasebe sisteminin, genel anlamda standartlara kavuşması 1994 yılı başına dayanır. V.U.K.’unca oluşturulan “Tekdüzen Genel Hesap Planı ve Açıklamaları Komisyonunun” hazırladığı “Tekdüzen Muhasebe Sistemi” Maliye Bakanlığı’nın 1 sıra nolu “Muhasebe Uygulama Genel Tebliği” ile 1994 yılında yürürlüğe konulmuştur.
Söz konusu sistem ;
Muhasebenin temel kavramları Muhasebe politikalarının açıklanması Mali tablolar ilkesi
Mali tabloların düzenlenmesi ve sunulması
Tekdüzen hesap çerçevesi, hesap planı ve işleyişi, bölümlerinden oluşmaktadır.
1.1.2. Tekdüzen Hesap Çerçevesi
Yeni yapıda hesap sistemi, tamamen raporlama ilkesinin etkisi altında bırakılmıştır. Diğer bir ifade ile sistem mali tabloların kolay bir şekilde hazırlanmasına katkıda bulunacak şekilde düzenlenmiştir. Bu nedenle hesap sisteminin başlangıç noktasını, “süreklilik” temel kavramı da dikkate alınarak, temel mali tablolardan bilanço oluşturulmaktadır.
Bilanço, işletmeler varoldukça, her an düzenlenebilecek tablodur. Çünkü bilanço düzenlendikleri anda işletme ile İşletmenin o andaki çıkar gruplarının parasal değerlerini gösteren bir tablodur. Tanımda da yer aldığı gibi bilançoda iki taraf vardır: Varlıklar tarafı, bilançonun düzenlendiği andaki işletmeyi temsil eder. Kaynaklar tarafı ise İşletmenin çıkar gruplarının parasal haklarını temsil eder. Varlık ve kaynak hesaplarının alt tasniflerinde ise durum şöyle olmaktadır:
DÖNEN VARLIKLAR KISA VADELİ YABANCI KAYNAKLAR DURAN VARLIKLAR UZUN VADELİ YABANCI KAYNAKLAR
ÖZ KAYNAKLAR
Yukarıdaki şemada da açıkça görüleceği gibi 5 grupta incelenebilir. Her gruba bir sayı tahsis edildiğinde de “ TEKDÜZEN HESAP ÇERÇEVESİ” ne ulaşılır.
1.1.3. Tekdüzen Hesap Planında Hesap Sınıfları
Tekdüzen Hesap Planında defter-i kebir düzeyinde hesap kodlan 3 haneden, meydana gelir. örnek:100 KASA, 120 ALICILAR, 320 SATICILAR, 500 SERMAYE gibi.
1.2. Tekdüzen Hesap Planına Göre Mali Tablolar
1.2.1. Mali Tabloların Hazırlanma Amaçları
Mali tabloların amaçları kısaca şöyle sıralanabilir:
1. Yatırımcılar, kredi verenler ve diğer ilgililer için karar almada yararlı bilgiler sağlamak. 2. Gelecekteki nakit akımlarını değerlendirmede yararlı bilgiler sağlamak.
3. Varlıklar, kaynaklar ve bunlardaki değişikliklere işletme faaliyet sonuçları hakkında bilgiler sağlamak.
Bir başka kaynakta mali tabloların amaçları şöyle sıralanmaktadır:
a) İşletmenin kazanma gücünü tahmin etmek ve değerlendirmek için gerekli bilgi sağlamak,
b) İşletmenin amaçlarına ulaşmada ve kaynaklarının kullanılmasında yöneticilerin
performansını ölçmek için gerekli bilgi sağlamak,
c) Ortaklara maksimum kar dağıtıldığı konusunda bilgi sağlamak,
d) Ödenecek verginin saptanmasını,
e) Ekonomik kararlara yardımcı olacak bilgiler vermek,
f) Potansiyel yardımcılara bilgi vermek,
g) Kredi verenlere bilgi vermek,
i) İş gören veya temsilcilerinin taleplerine esas oluşturmak vb.
1.2.2. Muhasebe Sistemi Uygulamaları Tebliğine Göre Temel Mali Tablo Türleri
Muhasebe sistemi uygulama genel tebliğinde düzenlenmesi istenen mali tablolar aşağıdaki gibi sıralanmıştır:
A) Temel Mali Tablolar 1. Bilanço
2. Gelir Tablosu
3. Satışların Maliyeti Tablosu
4. Bilanço ve Gelir Tablosu dipnot ve ekleri B) Diğer Mali Tablolar
1. Fon Akım Tablosu 2. Nakit Akın Tablosu 3. Kar Dağıtım Tablosu
4. Öz kaynaklar Değişim Tablosu
Tebliğde belirtilen esaslara (aktif toplam tutarları-iki yıllık işlem hacimlerine) göre ; ferdi işletmeler, adi ortaklıklar, kolektif ve adi komandit şirketler , temel mali tablolar dışındaki mali tabloları düzenlemek ve sunmak konusunda serbesttir. Diğer bilanço esasına işletmelerin tamamı tüm mali tabloları düzenlemek zorundadır.
1.3. Bilgi Ve Raporlama Teknikleri
Raporlama faaliyetlerinde ve raporda yer alacak bilgilerin özelliklerinde, ilgili literatürde, farklı şekillerde gururlandırmalar yapılmakta fakat bu grupların tümünde bazı ortak özellik ve benzerliklere rastlanmaktadır. Söz konusu ilkeler bu çalışmada çeşitli görüşlerin bir sentezi olarak aşağıdaki gibi ele alınmıştır:
a) Raporlarda yer alan bilgiler önemli olmalıdır,
d) Raporlar anlaşılır olmalıdır,
e) Raporlarda yer alan bilgiler doğru ve objektif olmalıdır, f) Raporlar standart olmalıdır,
g) Raporlar entegre (bütünleşik) olmalıdır, h) Raporlar ekonomik olmalıdır,
i) Rakamlar yuvarlaklaştırılmış olmalıdır,
BİLANÇONUN HAZIRLANMASI
2.1. Bilançonun Tanımı ve Önemi
Kaynaklar tarandığında karşımıza cümleler olarak farklı, ancak içerik olarak aynı tanımlar çıkmaktadır. Bu bilanço tanımlarından bir kaçını ele alalım. Bilanço, bir İşletmenin belli bir tarihte sahip olduğu varlıklar ile bu varlıkların sağlandığı kaynakları gösteren malı tablolardır. Bilanço, işletme kaynaklarının ve İşletmenin üçüncü kişilere ve ortaklara karşı yükümlülüklerin gösterildiği bir listedir. Bilanço, bir İşletmenin belirli bir” andaki fotoğrafını göstermektedir. Bilanço, bir başka tanıma göre, belirli bir tarihte, bir firmanın varlıklarını (aktif değerlerini), borçlarını ve öz sermayesini tasnifli bir şekilde göstererek, ilgili firmanın mali durumunu, muhasebe kayıtlarına göre ortaya koyan bir tablodur.
Bilanço, temel mali tablolardan olması nedeniyle verileri oldukça önemlidir. Yukarıdaki tanımlardan da anlaşılacağı üzere anılan tarih itibari ile işletme durumunu arz eder. Bu ise öncelikle işletme sahip/ortakları, kredi veren kurumlar, devlet ve son olarak da yöneticilerin durumları ile yakından ilgilidir.
Kar/zarar, ödeyebilme kabiliyetleri, vergi matrahları ve yönetimin etkinlik, verimlilik vs. konular bilançoda açıkça ifade edilir.
2.2. Bilanço Düzenleme İlkeleri
Bilanço ilkelerinin amacı, işletme sahipleri ile alacaklıların işletmeye sağladıkları kaynaklarla, bu kaynaklara karşılık elde edilen varlıkların muhasebe kayıtlarında ve finanssal tablolarda anlamlı bir” şekilde gösterilmesidir”. ilgili grupları, bu amacın gerçekleştirilmesi halinde İşletmenin belirli bir tarihteki mali durumu hakkında doğru yargılara varılabilir.
Bütün varlıklar, yabancı kaynaklar ve öz kaynaklar bilançoda gayri safı değerleri ile gösterilir, Bu ilke, bilançonun net değer esasına göre düzenlenmesine bir engel oluşturmaz Bu doğrultuda net değer bilanço düzenlenmesinin gereği olarak indirim kalemlerinin ilgili hesapların altında açıkça gösterilmesi esastır. Bu amaç doğrultusunda benimsene bilanço ilkeleri;Varlıklar, Yabancı Kayaklar ve Öz Kaynaklar itibariyle aşağıda belirtilmiştir.
2.2.1. Varlıklara İlişkin İlkeler
2. İşletmenin bir yıl veya normal faaliyet dönemi içinde paraya dönüşemeyen, hizmetlerinden bir hesap döneminden daha uzun süre yararlanılan uzun maddi varlıkları, bilançoda duran varlıklar grubu içinde gösterilir. Dönem sonu bilanço gününde bu grupta yer alan hesaplardan vadeleri bir yılın altıda kalanlar dönen varlıklar grubu ile ilgili hesaplara aktarılır.
3. Bilançoda varlıkları, bilanço tarihindeki gerçeğe uygun değerleri ile gösterebilmek için,
varlıklardaki değer düşüklüklerinin göstererek karşılıkların ayrılması zorunludur. Dönen varlıklar grubu içinde yer alan menkul kıymetler, alacaklar, stoklar ve diğer dönen varlıklar içindeki ilgili kalemler için yapılacak değerleme sonucu gerekli durumlarda uygun karşılıklar ayrılır. Bu ilke, duran varlıklar grubunda yer alan alacaklar, bağlı menkul kıymetler, iştirakler, bağlı ortaklıklar ve diğer duran varlıklardaki ilgili kalemler içinde geçerlidir.
4. Gelecek dönemlere ait olarak önceden ödenen gelirler ile cari dönemde tahakkuk eden ancak, gelecek dönemlerde tahsis edilecek olan gelirler kayıt ve tespit edilmeli ve bilançoda ayrıca gösterilmelidir.
5. Dönen ve duran varlıklar grubunda yer alan ancak senetlerini, bilanço tarihindeki gerçeğe
uygun değerleri ile gösterebilmek için reeskont işlemleri yapılmalıdır.
6. Bilançoda duran varlıklar grubunda yer alan maddi duran varlıklar ile maddi olmayan duran
varlıkların maliyetini çeşitli dönem maliyetine eklemek amacıyla her dönem ayrılan amortismanların birikmiş tutarları ayrıca bilançoda gösterilmelidir.
7. Duran varlıklar grubu içinde yer alan özel tükenmeye tabi varlıkların maliyetini çeşitli dönem
maliyetlerine yüklemek amacıyla, her dönem ayrılan tükenme paylarının birikmiş tutarları ayrıca bilançoda gösterilmelidir.
8. Bilançonun dönen ve duran varlıklar grubunda yer alan alacaklar, menkul kıymetler, bağlı
menkul kıymetler ve diğer ilgili hesaplardan ve yükümlülüklerden İşletmenin sermaye ve yönetim bakımından ilişkili bulunduğu ortaklar, personele, iştiraklere ve bağlı ortaklıklara ait olan tutarlarının ayrı gösterilmesi temel ilkedir.
9. Tutarları kesinlikle saptanamayan alacaklar için herhangi bir tahakkuk işlemi yapılmaz. Bu tür alacaklar bilanço dipnot veya eklerinde gösterilir.
10. Verilen rehin, ipotek ve bilanço kapsamında yer almayan diğer teminatların özellikleri ve kapsamları bilanço dipnot veya eklerinde açıkça belirtilmelidir. Bu ilke, alınan rehin, ipotek ve bilanço kapsamında yer almayan diğer teminatlar içinde geçerlidir. Ayrıca, işletme varlıkları ile ilgili toplam sigorta tutarlarının da bilanço dipnot veya eklerinde açıkça gösterilmesi gerekmektedir.
2.2.2. Yabancı Kaynaklara İlişkin İlkeler
1. İşletmenin bir yıl veya normal faaliyet dönemi içinde vadesi gelen borçları, bilançoda kısa
vadeli yabancı kaynaklar grubu içinde gösterilir. kalemlerden meydana gelir. Sermaye yedekleri, gelir unsuru olarak gelir tablosuna aktarılamaz.
2. İşletmenin bir yıl veya normal faaliyet dönemi içinde vadesi gelmemiş borçları, bilançoda uzun
vadeli yabancı kaynaklar grubu içinde gösterilir. Dönem sonu bilanço günüde bu grupta yer alan hesaplardan vadeleri bir yılın altında kalanlar kısa vadeli yabancı kaynaklar grubundaki ilgili hesaplara aktarılır.
3. Tutarları kesinlikle saptanamayanları veya durumları tartışmalı olanlar da içermek üzere, İşletmenin bilinen ve tutarları uygun olarak tahmin edilebilen bütün yabancı kaynakları kayıt ve tespit edilmeli ve bilançoda gösterilmelidir. İşletmenin bilinen ancak tutarları uygun olarak tahmin edilemeyen durumları da bilançonun dipnotlarında açıkça belirtilmelidir
4. Gelecek dönemler ait olarak önceden tahsil edilen hasılat ile cari dönemde tahakkuk eden
ancak, gelecek dönemlerde ödenecek olan giderler kayıt ve tespit edilmeli ve bilançoda ayrıca gösterilmelidir.
5. Kısa ve uzun vadeli yabancı kaynaklar grubunda yer alan borç senetlerinin bilanço tarihindeki gerçeğe uygun değerleri ile gösterebilmek için reeskont işlemleri yapılmalıdır.
6. Bilançonun kısa ve uzun vadeli yabancı kaynaklar gruplarında yer alan borçlar, alınan
avanslar ve diğer ilgili hesaplardan İşletmenin sermaye ve yönetim bakımından ilgili bulunduğu ortaklar, personele, iştiraklere ve bağlı ortaklar ait olan tutarlarının ayrı gösterilmesi temel ilkedir.
2.2.3. Öz Kaynaklara İlişkin İlkeler
1. İşletme sahip veya ortaklarının, sahip veya ortak sıfatıyla işletme varlıkları üzerindeki hakları öz kaynaklar grubunu oluşturur. İşletmenin bilanço tarihindeki ödenmiş sermayesi ile işletme faaliyetleri sonucu oluşup; çeşitli adlar altında işletmede bırakılan karları ile dönem net karı (zararı) bilançoda öz kaynaklar grubu içinde gösterilir.
2. İşletmenin ödenmiş sermayesi bilançonun kapsamı içinde tek bir kalem olarak gösterilir. Ancak esas sermaye özellikleri farklı hisse gruplarına ayrılmış bulunuyorsa, esas sermaye hesapları her grubun haklarını, kar ve tasfiye paylarının dağıtımında sahip olabilecekleri özellikleri ve diğer önemli özellikleri yansıtacak biçimde bilançonun dipnotlarında gösterilmelidir.
herhangi bir zararın ortaya çıkması, herhangi bir nedenle öz kaynaklarda meydana gelen azalmalar; hem dönensel, hem de kümü latif olarak izlenmeli ve kaydedilmelidir. Öz kaynakların bilançoda net olarak gösterilmesi için geçmiş yıllar zararları ile dönem zararı, öz kaynaklar grubunda indirim kalemleri olarak yer alır.
5. Öz kaynaklar; ödenmiş sermaye, sermaye yedekleri, kar yedekleri, geçmiş yıl karları (zararları) ve dönem net karı (zararından) oluşur. Kar yedekleri yasal, statü ve olağanüstü yedekler ile yedek niteliğindeki karşılıklar, özel fonlar gibi işletme faaliyetleri sonucu elde edilen karların dağıtılmamış kısmını içerir. Sermaye yedekleri ise hisse senedi ihraç primleri, iptal edilen ortaklık payları, yeniden değerleme değer artışları gibi kalemlerden meydana gelir. Sermaye yedekleri, gelir unsuru olarak gelir tablosuna aktarılamaz.
2.3. Bilanço Düzenleme Kuralları
Bilançonun düzenlenmesinde, mali tablolar ilkelerinde verilmiş açıklamalar esas alınır. Bilançonun aktifinde yer alan varlıklar, paraya dönüşme hızlarına göre en çok likitten en az likit değere doğru pasifte yer alan kaynaklar ise en kısa vadeli kaynaktan en uzun vadeli kaynağa doğru sıralanırlar.
İşletmeler bilançolarının bir örnekliğini sağlayarak karşılaştırmalarında kolaylık sağlamak ve anlam birliği oluşturmak amacıyla, gelecek bölümlerde verilen tipleri bilançolarının düzenlenmesine esas alırlar.
Varlıklar, dönen ve duran olarak adlandırılan iki grupta toplanır. Dönen varlıklar grubunda bir yıl veya İşletmenin normal faaliyet dönemi içinde paraya çevrileceği veya kullanılacağı tahmin edilen varlıklar toplanır. Duran varlıklarda ise, normal şartlar altında bir yıl içinde elden çıkarılması düşünülmeyen veya yararlan bir yılda tükenmeyecek olan varlıklar yer alır.
Kaynaklar, kısa ve uzun vadeli yabancı kaynaklarla öz kaynaklardan oluşur. Kısa vadeli yabancı kaynaklar bir yıl içinde ödenmesi gereken;uzun vadeli yabancı kaynaklar ise bir yıldan sonra ödenecek olan borçlardan oluşur. Öz kaynaklar ise işletme sahip veya ortakları tarafından işletme kişiliğine tahsis edilmiş kaynakları oluşturur.
Bilanço hesapları arasında mahsup yapılmaz. Tabloda diğer başlığı altında yer alan bir kalem tutarının, ait olduğu grubun toplam tutarı % 20 ‘sini aşması durumunda, bu kalem ayrı bir başlık altıda ayrıca gösterilir.
2.4. Bilanço Kalemlerinin Açıklanması
Bilanço kapsamında yer alan unsurlar öncelikle aktif ve pasif diye iki tarafı temsil etmekte;bunlardan aktif varlıkların dönüşüm hızı açısından kendi içinde dönen ve duran varlıklar diye
ikiye ayrılmakta; pasif ise önce yabancı kaynaklar ve öz kaynaklar, daha sonra yabancı kaynaklar kısa ve uzun vadeli olarak ikiye ayrılmaktadır. Bu unsurlar raporlama grupları itibari ile aşağıda açıklanmıştır.
2.4.1. Varlıklar (AKTİF)
Bilançonun varlıklar bölümü işletme tüzel kişiliğini ve bu kişiliği ait varlık unsurlarını temsil etmektedir. Bu varlıkların tabloda yer alınmasında bundan önceki kısımlarda açıklana bilanço ilkelerinden varlıklara ilişkin ilkelerde belirtildiği gibi dönenen ve duran varlıklar şeklinde iki ana grupta toplanmıştır.
2.4.1.1. Dönen Varlıklar
Bu grup, nakit olarak elde ve bankada tutulan varlıklar ile normal koşullarda en fazla bir takvim yılı veya işletmenin normal faaliyet dönemi içinde paraya çevrilmesi, tüketilmesi veya başka bir varlığa dönüşmesi ön görülen varlık unsurlarını kapsar.
Bu temel grupta yer alan alt gruplar şunlardır:
A. HAZIR DEĞERLER
B. MENKUL KIYMETLER
C. TİCARİ ALACAKLAR
D. DİĞER KISA VADELİ ALACAKLAR E. STOKLAR
F. GELECEK DÖNEME AIT GİDERLER VE GELÎR TAHAKKUKLARI
G. DİGER DÖNEN VARLIKLAR
2.4.1.2. Duran Varlıklar
Bu ana hesap grubu aynı zamanda temel mali tablolardan bilançonun varlıklar bölümünün temel gruplarından biridir. Bu grup; bir yıldan veya bir normal faaliyet döneminden daha uzun sürelerle, işletme faaliyetlerinin gerçekleştirilmesi için kullanılmak amacıyla elde edilen ve ilke olarak bir yılda veya normal faaliyet dönemi içinde paraya çevrilmesi, tüketilmesi veya başka bir varlığa dönüşmesi öngörülmeyen varlık unsurlarını kapsar.
B. DİĞER ALACAKLAR C. MALİ DURAN VARLIKLAR D. MADDİ DUAN VARLIKLAR
E. MADDİ OLMAYAN DURAN VARLIKLAR
F. ÖZEL TÜKENMEYE TABÎ VARLIKLAR
G. GELECEK YILLARA AÎT GİDERLER VE GELIRLER TAHAKKUKLARI
H. DİĞER DURAN VARLIKLAR
2.4.2. Kaynaklar ( PASİF )
Bu grup, İşletmenin sahip olduğu varlıkların hangi kaynaklardan sağlandığını gösterir ve kendi içinde öncelikle yabancı kaynaklar ve öz kaynaklar şeklinde ikiye ayrılır. Öz kaynaklar, işletme sahiplerinin işletme üzerindeki haklarını, yabancı kaynaklar ise işletme sahiplerinin dışında işetmeye fon sağlayan kişi ya da kuruluşların işletme üzerindeki haklarını gösterir. Daha önce de belirtildiği gibi yabancı kaynaklar vadelerine göre kendi içinde ikiye ayrılmaktadır.
2.4.2.1. Kısa Vadeli Yabancı Kaynaklar
Bu temel grup, dönen varlıkların ayrılmasında kullanılan ölçüye uygun olarak, en çok bir yıl veya İşletmenin normal faaliyet dönemi sonunda ödenecek yabancı kaynakları kapsar.
Bu temel grupta yer alan alt gruplar şunlardır:
A. MALÎ BORÇLAR
B. TİCARİ BORÇLAR C. DİĞER BORÇLAR
D. ALINAN AVANSLAR
E. YILLARA YAYGIN İNŞAAT VE ONARIM HAKEDİŞLERİ
F. ÖDENECEK VERGÎ VE DİĞER YÜKÜMLÜLÜKLER
G. BORÇ VE GÎDER KARŞILIKLARI
İ. DİĞER KISA VADELİ YABANCI KAYNAKLAR
2.4.2.2. Uzun Vadeli Yabancı Kaynaklar
Kredi kurumlarından, sermaye piyasasından ve İşletmenin ilişkide bulunduğu üçüncü kişilerden sağlanan ve bir yıldan fazla vadeli olan işletme borçlarını kapsar.
Bu temel grupta yer alan alt gruplar şunlardır: A - MALÎ BORÇLAR
B - TÎCARÎ BORÇLAR C - DİĞER BORÇLAR D - ALINAN AVANSLAR
E - ÖDENECEK VERGÎ VE DİĞER YÜKÜMLÜLÜKLER F - BORÇ VE GİDER KARŞILIKLARI
G - GELECEK YILLARA AİT GELİRLER VE GİDER TAHAKKUKLARI H - DİĞER UZUN VADELİ YABANCI KAYNAKLAR
I - DİĞER DÖNEN VARLIKLAR
2.4.2.3. Öz Kaynaklar
Bu grup bilanço tarihinde işletme sahip ve ortaklarının işletme üzerindeki haklarını gösterir. Bu temel grupta yer alan alt gruplar şunlardır.
A - ÖDENMÎŞ SERMAYE B - SERMAYE YEDEKLERI C - KAR YEDEKLERİ
D - GEÇMIŞ YILLAR KARLARI E - GEÇMÎŞ YILLAR ZARARLARI (-) F - DÖNEM NET KARI (ZARARI)
2.5. Bilanço Düzenlenirken Dikkat Edilecek Hususlar
Tekdüzen muhasebe sistemine göre bilanço, özet ve ayrıntılı olarak iki tiptir. Bu bilanço tipleri hakkında geniş bilgi sonraki bölümde detaylı olarak ele alınmıştır. Uygulamada kolaylığı bakımından önce ayrıntılı hazırlayıp, daha sonra da özet bilanço hazırlanmaktadır. Ancak tersi durumlarda söz konusu olabilir. Ayrıca günümüzde muhasebede de bilgisayar kullanımı yaygınlaştığından, paket programlarda doğru verilen veriler ile özet ve ayrıntılı bilançolar alınmaktadır. Yine bölüm sonunda uygulamalı örnekte, ETA programında bilançonun alınması anlatılmıştır.
Bilanço düzenlenirken;
Bilançoda bulunmaması gereken hesapları kontrol edilmelidir, - Aktif ve pasif hesaplarının, bilançoda gerektiği yerlerde olup olmadığı kontrol edilmelidir
Mizan öncesi değerleri bilançoya aktarırken dikkat edilmelidir,
Bilanço öncesi alınan mizanın borç-alacak toplamlarının eşitliğinin kontrolü.
Bilgisayar kullanımında, alt kodlarla tali hesaplar oluşturulur. Bilgiler hesaplara girerken ana hesaba kayıt edildiğinde mizanda borç-alacak toplamları tutmaz. Tali hesapların oluşumuna bir örnek:
600 YURTİÇİ SATIŞLAR 120 ALICILAR
600 10 Üretilen Mamuller 120 10 Mamul Alıcıları
Çizelge 1, İşletme Özet Bilanço Tipi
AKTİF (VARLIKLARI) İŞLETME ÖZET BİLANÇO TİPİ PASİF (KAYNAKLAR)
Önceki Cari Önceki Cari 1. DÖNEN VARLIKLAR Dönem Dönem 1. KISA VADELİ YABANCI Dönem Dönem A) Hazır Değerler A) Mali Borçlar
B) Menkul Kıymetler B) Ticari Borçlar
1, Menkul Kıymetler Değer 1. Borç Senetleri Reeskontu (-) Karşılığı(-) C) Diğer Borçlar
C) Ticari Alacaklar 1. Borç Senetleri Reeskontu (-) 1. Alacak Senetleri Reeskontlu (-) D) Alınan Avanslar
2. Şüpheli Alacaklar Karşılığı (-) E) Ödenecek Vergi ve Yükümlülükler D) Diğer Alacaklar F) Borç ve Gider Karşılıkları 1. Alacak Senetleri Reeskontu (-) 1. Dönem Karı Vergi ve Diğer Yasal 2. Şüpheli Alacaklar Karşılığı (-) Yükümlülük Karşılıkları
E) Stoklar 2. Dönem Karının Peşin Ödenen 1. Stok Değer Düşüklüğü Karşılığı ve Diğer Yükümlülükleri (-) 2. Verilen Sipariş Avansları 3. Kıdem Tazminatı Karşılığı F) Gelecek Aylara Ait Giderler ve 4. Diğer Borç ve Gider Karşılıkları Tahakkukları G) Gelecek Aylara Ait Gelirler ve G) Diğer Dönen Varlıklar Tahakkuktan
DÖNEN VARLIKLAR TOPLAMI H) Diğer Kısa Vadeli Yabancı 11-DURANVARLIKLAR
A) Ticari Alacaklar KISA VADELİ YABANCI 1. Alacak Senetleri Reeskontu (-) TOPLAMI
2. şüpheli Alacaklar Karşılığı (-) 11- UZUN VADEÜ YABANCI B) Diğer Alacaklar A) Mali Borçlar
1. Alacak Senetleri Reeskontu (-) B) Ticari Borçlar
2.ŞüphelıDİ9erAlacaklarKarşılığı(-) 1. Borç Senetleri Reeskontu (-) C) Mali Duran Varlıklar C) Diğer Borçlar
1. Bağlı Menkul Kıymetler 1. Diğer Borç Senetleri Reeskontu (-) 2. Bağlı Menkul Kıymetler Değer D) Alınan Avanslar
• Düşüklüğü Karşılığı (-) E) Borç ve Gider Karşılıkları 3. İştirakler 1. Kıdem Tazminatı Karşılıkları 4. iştiraklere Sermaye Taahhütleri (- 2. Diğer Borç ve Gider Karşılıkları 5. iştirakler Sermaye Paylan Değer F) Gelecek Yıllara Ait Gelirler ve Düşüklüğü Karşılığı (-) Tahakkukları
6. Bağlı Ortaklıklar G) Diğer Uzun Vadeli Yabancı 7. Bağlı Ortaklıklara Sermaye UZUN VADELİ YABANCI Taahhütleri (-) TOPLAMI
8. Bağlı Ortaklıklar Sermaye Payları
Değer Düşüklüğü Karşılığı (-) III- ÖZ KAYNAKLAR 9. Diğer Mali Duran Varlıklar A) Ödenmiş Sermaye 10. Diğer Mali Duran Varlıklar 1. Sermaye
Düşüklüğü Karşılığı (-) 2. Ödenmemiş Sermaye (-) D) Maddi Duran Varlıklar B) Sermaye Yedekleri 1. Maddi Duran Varlıklar (Brüt) 1. Hisse Senedi ihraç Primleri 2. Birikmiş Amortismanlar (-) 2. Hisse Senedin iptal Karları 3. Yapılmakta Olan Yatırımları 3. M.D.V. Yeniden Değerleme 4. Verilen Sipariş Avansları 4. İştirakler Yeniden Değerleme E) Maddi Olmayan Duran Varlıklar Artışları
1, Maddi Olmayan Duran Varlıklar 5. Diğer Sermaye Yedekleri 2. Birikmiş Amortismanlar (-) C)Kar Yedekleri
3. Verilen Avanslar I.Yasal Yedekler F) Özel Tükenmeye Tabı Varlıklar 2. Statü Yedekleri 1. Özel Tükenmeye Tabi Varlıklar 3. Olağanüstü Yedekler 2. Birikmiş Tükenme Payları 4.Diğer Kar Yedekleri 3. Verilen Avanslar 5. Özel Fonlar G) Gelecek Yıllara Ait Giderler ve D) Geçmiş Yıllar Karları Tahakkukları E) Geçmiş Yıllar Zararları(-) H) Diğer Duran Varlıklar F) Donem Net Karı (Zararı) DURAN VARLIKLAR TOPLAMI ÖZ KAYNAKLAR TOPLAMI AKTİF (VARLIKLAR) TOPLAMI PASİF (KAYNAKLAR) TOPLAMI
Dipnotlar...
* işletmeler belirlenen büyüklüklere göre, bin, milyon, milyar, ya da trilyon olarak rakamları göstereceklerdir.
Çizelge 2, İşletme Ayrıntılı Bilanço Tipi
İŞLETME AYRINTILI BİLANÇO TİPİ (... TL)
AKTİF PASIF
(VARLIKLARI) (KAYNAKLAR)
1. DÖNEN VARLIKLAR ÖNCEKİ
DÖNEM
CA
R
İ DÖ
NEM 1. KISA VADELİ YABANCI KAYNAKLAR ÖNCEK İ DÖ NEM CA R İ DÖ NEM
A) Hazır Değerler A) Mali Borçlar 1. Kasa
2. Çalınan Çekler 3. Bankalar
4. Verilen Çekler ve Ödeme Emirleri (-) 5. Diğer Hazır Değerler
1. Banka Kredileri
2. Uzun vadeli Kredilerin Ana Para Taksitleri ve Faizleri
3. Tahvil, Ana para borç, taksit ve faizleri 4. Çıkarılmış Bonolar ve Senetler 5. Çıkarılmış, Diğer menkul kıymetler 6. Menkul Kıymetler İhraç Farkları (-) 7. Diğer mali borçlar
B) Menkul Kıymetler B) Ticari Borçlar 1. Hisse Senetleri
2. Özsel Kesim Tahvil, senet ve bonoları
3. Kamu Kesimi tahvil, senet ve bonoları
4. diğer menkul kıymetler
5. menkul kıymetler değer düşüklüğü karşılığı (-)
1. Satıcılar 2. Borç senetleri 3. borç senetleri reeskontu (-) 4. Alınan Depozito ve teminatlar 5. Diğer ticari borçlar
c) Ticari Alacaklar c) Diğer Borçlar 1. Alıcılar
2. Alacak senetleri 3. alacak senetleri reeskontu (-) 4. Verilen depozito ve teminatlar 5. Diğer Ticari Alacaklar 6. Şüpheli ticari alacaklar
7. şüpheli ticari alacaklar karşılığı (-)
1. Ortaklara borçlar 2. İştiraklere borçlar 3. Bağlı ortaklıklara borçlar 4. Personele borçlar 5. Diğer çeşitli borçlar
6. Diğer borç senetleri reeskontu (-)
D) Diğer Alacaklar D) Alınan Avanslar 1. Ortaklardan alacaklar
2. iştiraklerden alacaklar 3. Bağlı ortaklıklardan alacaklar 4. Personelden alacaklar 5. Diğer çeşitli alacaklar
6. Diğer alacak senetleri reeskontu (-) 7. Şüpheli diğer alacaklar
8. Şüpheli diğer alacaklar karşılığı (-)
1. Alınan Sipariş avansları 2. Alınan Diğer Avanslar
E) Yıllara Yaygın İnşaat ve Onarım Hak Ediş Bedelleri
1. Yıllara Yaygın Hak ediş İnşaat ve Onarım
Hak Ediş Bedelleri
E) Stoklar F) Ödenecek vergi ve diğer yükümlülükler
1. İlk Madde ve Malzeme 2. Yarı Mamuller 3. Mamuller 4. ticari Mallar 5. diğer Stoklar
6. Stok değer düşüklüğü karşılığı (-) 7. Verilen sipariş avanslar
1. Ödenecek vergi ve fonlar 2. ödenecek sosyal güvenlik kesintileri 3. vadesi geçmiş, ertelenmiş veya
taksitlendirilmiş vergi ve diğer yükümlülükler
4. ödenecek diğer yükümlülükler
F) Yıllara Yaygın İnşaat ve Onarım Maliyetleri G) Borç ve gider karşılıkları 1. Yıllara Yaygın İnşaat ve Onarım
Maliyetleri
2. Taşeronlara verilen avanslar
1. dönem karı vergi ve diğer yasal yükümlülükleri (-)
2. Dönem karının peşin ödenen vergi ve değer yükümlülükleri (-)
3. Kıdem Tazminatı Karşılığı 4. Maliyet giderleri karşılığı 5. Diğer borç ve gider karşılıkları
G) Gelecek aylara ait giderler ve gelir tahakkukları
H) Gelecek Aylara ait gelirler ve giderler tahakkukları
1. Gelecek aylara ait giderler
2. Gelir tahakkukları
1. Gelecek aylara ait gelirler 2. gider tahakkukları
H) Diğer Dönen Varlıklar I) Diğer kısa vadeli yabancı kaynaklar 1. Devreden KDV
2. İndirilecek KDV 3. Diğer KDV
4. Peşin ödenen vergiler ve fonlar 5. İş Avansları
6. Personel Avansları
7. Sayım ve Tesellüm Noksanları 8. Diğer Çeşitli dönen varlıklar 9. Diğer dönen varlıklar karşılığı (-) DÖNEN VARLIKLAR
TOPLAMI
1. Hesaplanan KDV 2. Diğer KDV
3. Merkez ve şubeler cari hesabı 4. sayım ve tesellüm fazlaları 5. diğer çeşitli yabancı kaynaklar
KISA VADELİ YABANCI KAYNAKLAR TOPLAMI
PASIF (KAYNAKLAR)
II. DURAN VARLIKLAR
ÖNCEK İ DÖ NEM CA R İ DÖ
NEM 1. KISA VADELİ YABANCI KAYNAKLAR ÖNCEK İ DÖ NEM CA R İ DÖ NEM
A) Ticari Alacaklar A) Mali Borçlar 1. Alıcılar
2. Alacak Senetleri 3. Alacak senetleri reeskontu (-) 4. Verilen Depozito ve teminatlar 5. Şüpheli alacaklar karşılığı (-)
1. Banka Kredileri 2. çıkarılmış tahviller
3. Çıkarılmış değer menkul kıymetler 4. menkul kıymetler ihraç farkı (-) 5. Diğer mali borçlar
1. Ortaklardan alacaklar 2. iştiraklerden alacaklar 3. bağlı ortaklardan alacaklar 4. personelden alacaklar 5. Diğer Çeşitli alacaklar
6. diğer alacak senetleri reeskontu (-)
7. şüpheli diğer alacaklar karşılığı (-)
1. Satıcılar 2. Borç senetleri 3. borç senetleri reeskontu (-) 4. Alınan Depozito ve teminatlar 5. Diğer ticari borçlar
c) Mali Duran Varlıklar c) Diğer Borçlar 1. Bağlı menkul kıymetler
2. bağlı menkul kıymetler değer düşüklüğü karşılığı (-)
3. İştirakler
4. İştiraklere sermaye taahhütleri )-) 5. İştirakler sermaye payları değer
düşüklüğü karşılığı (-) 6. bağlı ortaklıklar
7. Bağlı ortaklıklara sermaye taahhütleri (-)
8. bağlı ortaklıklar sermaye payları değer düşüklüğü karşılığı (-) 9. diğer mali duran varlıklar 10. diğer mali duran varlıklar karşılığı
(-)
1. Ortaklara borçlar 2. İştiraklere borçlar 3. Bağlı ortaklıklara borçlar 4. Diğer çeşitli borçlar
5. Diğer borç senetleri reeskontu 6. Kamuya olan ertelenmiş ve
taksitlendirilmiş borçlar
D) Maddi Duran Varlıklar D) Alınan Avanslar 1. Arazi ve arsalar
2. yer altı ve yer üstü düzenleri 3. binalar
4. tesis,makine cihazlar 5.
1. Alınan Sipariş avansları 2. Alınan Diğer Avanslar
E) Borç ve Gider Karşılıkları 1. Kıdem tazminatı karşılığı
2. Diğer borç ve gider karşılıkları
E) Stoklar F) Gelecek yıllara ait gelirler ve gider
tahakkukları 8. İlk Madde ve Malzeme 9. Yarı Mamuller 10. Mamuller 11. ticari Mallar 12. diğer Stoklar
13. Stok değer düşüklüğü karşılığı (-) 14. Verilen sipariş avanslar
1. Gelecek yıllara ait gelirler 2. Gider tahakkukları
F) Yıllara Yaygın İnşaat ve Onarım Maliyetleri
G) Diğer Uzun Vadeli Yabancı Kaynaklar 3. Yıllara Yaygın İnşaat ve Onarım
Maliyetleri
4. Taşeronlara verilen avanslar
1. Gelecek yıllara ertelenen veya terkin edilecek KDV
2. Tesise Katılma Payları
3. Diğer çeşitli uzun vadeli yabancı kaynaklar
G) Gelecek aylara ait giderler ve gelir tahakkukları
III. ÖZ KAYNAKLAR 3. Gelecek aylara ait giderler
4. Gelir tahakkukları
H) Diğer Dönen Varlıklar 1. Ödenmiş Sermaye 2. Ödenmemiş Sermaye 10. Devreden KDV 11. İndirilecek KDV 12. Diğer KDV
13. Peşin ödenen vergiler ve fonlar 14. İş Avansları
15. Personel Avansları
16. Sayım ve Tesellüm Noksanları 17. Diğer Çeşitli dönen varlıklar 18. Diğer dönen varlıklar karşılığı (-) DÖNEN VARLIKLAR
TOPLAMI
B) Sermaye Yedekleri
1. Hisse senetleri ihraç primleri 2. Hisse Senedi iptal Primleri 3. M.D.V. Yeniden Değerleme
Artışları
4. iştirakler yeniden değerleme artışları
5. diğer sermaye Yedekleri C) Kar Yedekleri
1. Yasal Yedekler 2. Statü Yedekler 3. Olağanüstü Yedekler 4. diğer kar yedekleri 5. özel fonlar D) Geçmiş yıllar karları E) Geçmiş Yıllar Zararları F) Dönem Net Karı (Zararı) ÖZ KAYNAKLAR TOPLAMI PASİF KAYNAKLAR TOPLAMI
Dip notlar : 1... 2...
2.6. Bilanço Dipnotları
Bilançoda ek bilgi olarak aşağıdaki dipnotlar yer alır.
BİLANÇO DİPNOTLARI
1. Kayıtlı sermaye sistemini kabul etmiş bulunan ortaklarda kayıtlı sermaye tavanı ……… TL 2. Yönetim Kurulu Başkan ve Üyeleri ile Genel Müdür, Genel Koordinatör, Genel Müdür Yardımcıları ve Genel Sekreter gibi üst yöneticilere:
a) Cari dönemde verilen her çeşit avans ve borcun toplam tutarı... TL- b) Cari dönem sonundaki avans veya borcun bakiyesi ... TL- 3. Aktif değerlerin toplam sigorta tutarı ... TL- 4. Alacaklar için alınmış ipotek ve diğer teminatların toplam tutarı ... TL- 5. Yabancı kaynaklar için verilmiş ipotek ve diğer teminatların toplam tutarı TL
6. Pasifte yer almayan taahhütlerin toplam tutarı ... TL- 7. Kasa ve bankalardaki döviz mevcutları:
Döviz Cinsi Miktarı TL. Kuru Toplam Tutar --- --- --- --- --- --- --- --- --- --- --- --- 8. Yurt dışından alacaklar (avanslar dahil):
Döviz Cinsi Miktarı TL. Kuru Toplam Tutar ... ... ... ...TL. 9. Yurt dışına borçlar (avanslar dahil):
Döviz Cinsi Miktarı TL. Kuru Toplam Tutar ... ... ... ...TL.
10. Tedavüldeki tahvil ve finansman bonolarından banka garantili olanların tutarı
...
TL-11. Cari ve gelecek dönemlerde yararlanılacak yatırım indiriminin toplam tutarı
...
TL-12. Tedavüldeki tahvillerden hisse senedine dönüştürülebilir niteliktekilerin tutarı
...
TL-13. Sermayeyi temsil eden hisse senetlerinin dökümü: Türü Tertibi Adedi Üsleri Toplam Tutar
... ... ... ... ... TL. ... ... ... ... ... TL.
14. Cari dönemde ihraç edilmiş hisse senedi tutarı ... TL.- 15. işletme sahibinin veya sermayesinin %10 ve daha fazlasına sahip ortaklarının: Adı ...
Pay Tutarı ...
16. Sermayenin %10 ve daha fazlasına sahip olunan iştirakler ile müessese ve bağlı ortaklıkların:
Adı Pay Oranı Top. Sermayesi Son Dönem Karı
... ... ... ... TL. 17. Stok değerleme yöntemi
a) Cari dönemde uygulanan yöntem ... b) Önceki dönemde
uygulanan yöntem
c) Varsa, cari dönemdeki yöntem değişikliğinin stoklarda meydana getirdiği artış (+) veya azalış (-) tutarı ... TL-
18. Cari dönemdeki maddi duran varlık hareketleri
a) Satın alınan, imal veya inşa edilen maddi duran varlıkların maliyeti TL b) Elden çıkarılan veya hurdaya ayrılan maddi duran varlıkların maliyeti TL- c) Cari dönemde ortaya çıkan yeniden değerleme artışları ... TL- - Varlık maliyetlerinde (+)... TL- - Birikmiş amortismanlarda (-... TL-
19. Ana kuruluş, bağlı ortaklık ve iştiraklerin ticari alacak ve ticari borçlar içindeki payları Ticari Alacak Ticari Borç
1.Ana kuruluş ... ... 2. Bağlı Ortaklık ... ... 3. İştirakler ... ...
20. Cari dönemdeki ortalama toplam personel sayısı
21. Bilanço tarihinden sonra ortaya çıkan ve açıklamayı gerektiren hususlara ilişkin bilgi
22. Belli bir öneme sahip olan, ancak tutarları tahmin edilemeyen şarta bağlı zararlar ile her türlü şarta bağlı kazançlara ilişkin bilgi, (işletmeyi borç altına sokacak ve dönem sonucunu etkileyebilecek
hukuki ihtilafların mahiyetleri bu bölümde açıklanır.)
23. işletmenin gayri safi kar oranları üzerinde önemli ölçüde etkide bulunan muhasebe tahminlerinde değişikliklere ilişkin bilgi ve bunların parasal etkileri,
24. Bankalardaki mevduatın bloke olanına ilişkin tutarlar ... TL-
25. Menkul kıymetler ve bağlı menkul kıymetler grubu içinde yer alıp işletmenin ortakları, iştirakleri ve bağlı ortaklıkları tarafından çıkarılmış bulunan menkul kıymet tutarları ve bunları çıkaran ortaklıklar ... TL
26. iştirakler ve bağlı ortaklıklarda içsel kaynaklardan yapılan sermaye artırımı nedeniyle elde edilen bedelsiz hisse senedi tutarları... TL-
27. Kısa ve uzun vadeli kredilerle ilgili olarak alınan kredilerin ve çıkarılmış menkul kıymetlerin (katılma intifa senedi dahil) kredi ve menkul kıymet türleri itibariyle tahakkuk etmemiş gelecek döneme ilişkin faiz borçları tutarları ... TL-
28. Ortaklar, iştirakler ve bağlı ortaklıklar lehine verilen garanti, taahhüt, kefalet, aval, ciro gibi yükümlülüklerin tutarı... TL-
29. Mali tabloları önemli ölçüde etkileyen ya da mali tabloların açık, yorumlanabilir ve anlaşılabilir olması açısından açıklanması gerekli olan diğer hususlar, 30. Bilançonun onaylanarak kesinleştiği tarih: .../.../...
GELİR TABLOSU
3.1. Gelir Tablosunun Tanımı ve Özellikleri
Gelir tablosu, düzenlerinin kapsamına giren bilanço esasına göre defter tutan işletmelerin tümü tarafından düzenlenmesi ve sunulması zorunlu olan temel tablolardan biridir.
Düzenlemede yer alan tanıma göre gelir tablosu “İşletmenin belli bir dönemde elde ettiği tüm gelirler ile aynı dönemde katlandığı bütün maliyet ve giderleri ve bunların sonucunda İşletmenin elde ettiği dönem net karını veya dönem net zararını kapsar.” Gelir tablosunun bu tanıma genel kabul görmüş bir tanım olarak karşımıza çıkmaktadır.
Yukarıdaki tanımda da belirtildiği gibi, gelir tablosunda yer alan bilgiler, belirli bir dönemdeki durumu yansıtır. Dolayısıyla bu bilgilerin derlendiği hesapların karakteristiği dönemlik olmaktadır. Buna göre bu hesaplar, belirli bir dönemde ortaya çıkıp, aynı dönemde kapatılmaktadırlar.
3.2. Gelir Tablosu Düzenleme İlkeleri
Gelir tablosunun, kullanıcılarına yararlı olabilmesi, belirli bir sisteme göre hazırlanmasına ve içerdiği bilgilere dayanılarak analizler yapılabilir olmasına bağlıdır. Gerek yöneticilerin, gerekse diğer kullanıcıların gelir tablosundaki bilgilerden yararlanarak işletme için yararlı kararlar alınabilmesi, bu bilgilerin doğruluk derecesi ile sıkı sıkıya bağlıdır. Gerçeği yansıtmayan bir gelir tablosundan, yerinde kararlar alınamayacağı bilinen bir gerçektir, Bu nedenle, gelir tablosunun hazırlanması sırasında Gelir Tablosu ilkelerden hareket etmek zorunluluğu bulunmaktadır. Gelir Tablosunun düzenlenmesi sırasında bulundurulacak ilkeler aşağıdaki gibidir.
1. Gerçekleşmemiş satışlar, gelirler ve karlar, gerçekleşmiş gibi gösterilmelidir. Aynı biçimde, gerçekleşmiş satışlar, hasılat ve karlar gerçek tutarından fazla veya az gösterilmemelidir. Bu nedenle, belirli bir dönem veya dönemlerin gerçeğe uygun faaliyet sonuçlarını göstermek için dönem veya dönemlerin başında sonunda doğru hesap kesimi işlemleri yapılmalıdır.
2. Belli bir dönem satışları veya gelirleri bunları elde etmek için yapılan satışların maliyeti ve
giderleri ile karşılaştırılmalıdır. Belli bir dönem veya dönemlerin başında ve sonunda gerçek maliyet ve giderleri gerçeğe uygun olarak gösterilebilmek için stoklar ve alacaklar borçlar da doğru hesap kesimi işlemleri yapılmalıdır.
amortisman ve tükenince payı ayrılmalıdır.
4. Maliyetler; maddi duran varlıklar, stoklar, onarım-bakım ve diğer gider grupları arasında
uygun bir” şekilde dağıtılmalıdır. Bunlardan direkt olanlar” doğrudan doğruya, birden fazla faaliyeti ilgilendirenler, zaman ve kullanım faktörü, dikkate alınarak tahakkuk ettirilip dağıtılmalıdır.
5. Arızi ve olağanüstü niteliğe sahip gelir ve giderler meydana geldikleri dönemde tahakkuk ettirmeli ve gelir tablosunda normal faaliyet sonuçlarından ayrı olarak gösterilmelidir.
6. Bütün kar ve zararlardan önceki dönemlerin mali tabloların da düzeltme yapılmasını
gerektirecek büyüklük ve nitelikler dışında kalanlar, dönemin gelir tablosunda gösterilmelidir.
7. Karşılıklar, İşletmenin karını keyfi bir şekilde azaltmak veya bir dönemin karını diğer döneme aktarmak amacıyla kullanmamalıdır.
8. Dönem sonuçlarının tespiti ile ilgili olarak uygulana gelen değerleme esasları ve maliyet
yöntemlerinde bir değişiklik yapıldığı takdirde, bu değişikliğin etkileri açıkça belirtmelidir.
9. Bilanço tarihinde var olan ve sonucu belirsiz bir veya birkaç olayın gelecekte ortaya çıkıp
çıkmamasına bağı durumları ifade eden, şarta bağlı olaylardan kaynaklanan, makul bir şekilde gerçeğe yakın olarak tahmin edebilen gider ve zararlar tahakkuk ettirilerek gelir tablosuna yansıtır. Şarta bağlı gelir ve karlar için ise gerçekleşme ihtimali yüksek de olsa herhangi bir tahakkuk kaydı yapılmaz dipnotlarda açıklama yapılır.
Bu ilkelerden hareket etmek suretiyle elde edilecek bilgiler ile hazırlanacak gelir tabloları, işletme ilgililerinin ihtiyaçlarına yanıt verebilecektir.
3.3. Gelir Tablosunu Düzenleme Kuralları
Gelir tablosu düzenlemesinde esas faaliyetlerden sağlanan gelir ve süreklilik gösteren diğer olağan faaliyetlerden sağlanan gelir ayrı gösterilebileceği gibi süreklilik göstermeyen olağan dışı gelirlerde ayrı olarak gösterilir. Buna göre, esas faaliyetler için yapılan giderler ile süreklilik gösteren diğer olağan faaliyet giderleri ve süreklilik göstermeyen olağandışı giderler ayrı ayrı gösterilir.
İşletmeler, gelir tablolarının bir örnekliğini sağlayarak, karşılaştırılmalarında kolaylık sağlamak ve anlam birliği oluşturmak amacıyla ekteki şekilde düzenlerler.
Gelir tablosu hesapları arasında mahsup yapılamaz. Tabloda “diğer” başlığı altında gösterilen gelir ve gider unsurlarının ait oldukları grubun toplam tutarının % 20’sini aşması halinde bu kalem ayrı bir başlık altında ayrıca gösterilir. Tutarı olmayan kalemler gelir tablosunda yer almaz.
3.4. Gelir Tablosu Kalemlerinin Açıklanması 3.4.1. Genel Açıklamalar
Gelir tablosu, işletmelerin belirli dönemler itibari ile faaliyetlerinin bir özetidir. Muhasebe Sistemi Uygulama Genel Tebliğine göre benimsenen Ayrıntılı Gelir Tablosu kalemleri aşağıdaki gibidir.
3.4.1.1. Brüt Satışlar
Bu grup, Tebliğde “İşletmenin esas faaliyetleri çerçevesinde satılan ya da hizmetler karşılığında alınan ya da tahakkuk ettirilen toplam değerleri kapsar. Satılan mal ve hizmetlerle ilgili sübvansiyonlar, satış tarihindeki vade farkları, ihracatla ilgili dönem içinde ortaya çıkan kur farkları, vergi iadeleri brüt satışlar içinde gösterilir. Brüt satışlara Katma Değer Vergisi dahil edilmez. Brüt satışlar;yurtiçi satışlar, yurt dışı satışlar ve diğer gelirler şeklinde bölümlenir. Holding ana şirketinin, kendine bağlı yurtiçi ve yurtdışı ortaklarından elde ettiği gelirler an şirketin esas faaliyet gelirini oluşturduğundan bu bölümdeki hesaplarda izlenir” şeklinde açıklanmıştır
A - BRÜT SATIŞLAR 1 - YURTIÇİ SATIŞLAR 2 - YURTDIŞI SATIŞLAR 3 - DİĞER GELİRLER
3.4.1.2. Satış İndirimleri ( - )
Bu grup, Tebliğde “net satış hasılatına ulaşabilmek için brüt satışlardan indirilmesi gereken değerleri kapsar. Satıştan iadeler, satış ıskontoları ve diğer indirimler şeklinde bölümlenir” şeklindedir.
Birinci hesap, satıştan iadelerdir ve Tebliğde “satılan malların iade edilen bölümünün fatura tutarını kapsar.” şeklinde açıklanmıştır. Bu hesabın kullanılmasında karşılaşılacak en önemli güçlük “dönemsellik” kavramının bu hesaba uygulanmasındadır. Önceki dönemlerde satılan mallar, sonraki dönemlerde geri gelebilir. Bu durumda bu hesabın kullanılmaması gerekir. Kullanılması durumunda, bu dönemin brüt satış hasılatı gereksiz yere azaltılacaktır.
Bu gibi durumlarda, önceki dönemlerde yapılan satışlardan, sonraki dönemlerde geri gelmesi durumunda “Olağandışı Gelir ve Karlar” ile “Olağandışı Gider ve Zararlar” gruplarında yer alan geçmiş dönemlere ilişkin hesapların kullanılması gerekir. Satıştan iadeler, bilindiği gibi müşteriler tarafından beğenilmeyip geri gönderilen malları oluşturur. Satıştan iadelerin miktarı ve satışlara oranı, o İşletmenin sunduğu malların kalitesinin ortaya koymaktadır. Dolaysıyla bu kalemin gelir tablosunda yer alması, hem
işletme içi, hem de işletme dışı çıkar grupları için önemli bir bilgiyi oluşturmaktadır.
İkinci hesap, satış ıskontoları Tebliğde “satışla ilgili faturanın düzenlenip satışın gerçekleşmesinden sonra yapılan her türlü kasa ve miktar ıskontoları bu hesapta yer alır.Kasa ıskontosu, kredili satışlarda alıcının mal bedelini vadesinden ödemi dolayısıyla, bu peşin ödeme karşılığında alıcıya belirli oranlarda indirim yapılmasıdır. Miktar ıskontosu ise alıcının belli tutarlar üzerinde alışlarda bulunarak satıcının mal sürümüne katkıda bulunmasından dolayı kendisine belli oran ya da tutarlarda yapılan indirim.” şeklinde tanımlanmıştır.
Üçüncü hesap ise diğer indirimler başlığı altında satış iadeleri ve satış ıskontoları dışındaki indirim unsurlarını kapsamaktadır ve Tebliğde “satıcı tarafımdan, alıcı hesabına, malın sevkı sırasında ödenen giderleri ifade eden ve satılan mallara ait olan sevk giderleri, satılan mallara ait olan sevk giderleri, satılan malların hatalı ve noksan alması ya da taşıma sırasında hasara uğramış olması nedeniyle, yapılması zorunlu indirimler ile satış vergileri, fonlar (KDV hariç) ve benzerleri” şeklinde açıklanmıştır. B - SATIŞ İNDIRIMLERİ (- ) 1 - SATIŞTAN İADELER (-) 2 - SATIŞ ISKONTOLARI ( - ) 3 – DİĞER İNDİRİMLER ( - ) 3.4.1.3. Satışların Maliyeti
Satışların maliyeti, işletmelerin dönemlere ilişkin karnelerin de kötü not almaya neden olan unsurların en önemlisidir, en yüksek paya sahip olandır. Satışların maliyeti, Tebliğde ”İşletmenin dönem içindeki stok hareketleri ile satılan mamul, yarı mamul, ilk madde ve malzeme ile ticari mal gibi maddelerin ve satılan hizmetlerin maliyetini kapsar. Başka bir deyişle dönem içinde alıcılara satılan ya da devredilen mal ve hizmetlerin üretimi(imalatı) ya da satın alınması için yapılan tüm giderler” şeklinde açıklanmıştır.
C - SATIŞLARIN MALİYETİ (- )
1 - SATILAN MAMÜLLER MALİYETİ (-) 2 - SATILAN TICARİ MALLAR MALİYETİ (-) 3 - SATILAN HİZMET MALİYETİ (- )
3.4.1.4. Faaliyet Giderleri (- )
Faaliyet giderleri; İşletmenin belirli bir dönemdeki esas faaliyet konusu ile ilgili olarak ortaya çıkan ve üretim (dolayısıyla satışların) maliyetine yüklenmeyen mal ve hizmet tüketimlerini oluşturur. Bu grup tebliğde “işletmenin faaliyeti ile ilgili bulunan ve üretim maliyetlerine yüklenmeyen araştırma ve geliştirme giderleri; pazarlama, satış ve dağıtım giderleri ve genel yönetim giderlerinden oluşan hesap grubu” şeklinde tanımlanmıştır. Tekdüzen Muhasebe Sistemindeki yapı itibariyle bu grubu oluşturan hesaplara dönem içinde doğrudan kayıt yapılmaz, yansıtma hesapları aracılığı ile bu gruba aktarılır.
Araştırma ve Geliştirme Giderleri, Tebliğde “üretim maliyetinin düşürülmesi, satışların arttırılması ve yeni üretim biçim ve teknolojilerin işletmede uygulanması amacıyla yapılan giderlerden aktifleştirilmeyen araştırma ve geliştirme giderleri ile aktifleştirilmiş olanlardan bu döneme isabet eden itfa payları bu hesapta yer alır” şeklinde açıklanmıştır.
Pazarlama, Satış ve Dağıtım Giderleri, Tebliğde “mal ve hizmetlerin pazarlama, satış ve dağıtım faaliyetleri ile ilgili olarak yapılan en direkt malzeme, en direkt işçilik, personel giderleri, dışarıdan sağlanan fayda ve hizmetler, çeşitli giderler, vergi resim ve harçlar, amortismanlar ve tükenme paylarından oluşur” şeklinde tanımlanmıştır.
Genel Yönetim Giderleri, Tebliğde “İşletmenin genel yönetim Fonksiyonu ile ilgili olarak yapılan ve üretimle ya da mal maliyeti ile doğrudan ilişkisi kurulmayan en direkt malzeme, en direkt işçilik, personel giderleri, dışarıdan sağlanan fayda ve hizmetler, çeşitli giderler, vergi, resim ve harçlar, amortisman giderlerinden oluşur” şeklinde tanımlamıştır.
D - FAALIYET GİDERLERİ (- )
1 - ARAŞTIRMA GELİŞTİRME GİDERLERÎ (-)
2 - PAZARLAMA SATIŞ VE DAĞITIM GİDERLERİ ( - ) 3 - GENEL YÖNETÎM GİDERLERİ (-)
3.4.1.5. Diğer Faaliyetlerden Sağlanan Gelir ve Karlar
Bu grup, Tebliğde, “İşletmenin esas faaliyeti dışında iştiraklerden ve bağlı ortaklıklardan elde edilen temettü gelirleri ile faizi ve gider temettü gelirleri, temerrüt faizleri, kambiyo karları, kira gelirleri, menkul kıymet satış karları gibi diğer faaliyetlerden elde edilen olağan gelir ve karlardan oluşur” şeklinde açıklanmıştır.
1 - İŞTİRAKLERDEN TEMETTÜ GELİRLERİ
2 - BAĞLI ORTAKLIKLARDAN TEMETTÜ GELİRLERİ 3 - FAİZ GELÎRLERİ
4 - KOMISYON GEURLERÎ
5 - KONUSU KALMAYAN KARŞILIKLAR
6 - FAALİYETLE ÎLGILÎ DİĞER GELÎR VE KARLAR
3.4.1.6. Diğer Faaliyetlerden Olağan Gider ve Zararlar ( - )
Bu grup, Tebliğde, “İşletmenin esas faaliyetleri dışında kalan olağan faaliyetlerle ilgili gider ve zararları içerir” şeklinde tanımlanmıştır.
F - DİĞER FAALİYETLERDEN OLAGAN GİDER VE ZARARLAR (-) 1 - REESKONT FAİZ GİDERLERİ
2 – KOMİSYON GİDERLERİ (-) 3 - KARŞILIK GİDERLERİ ( - )
4 - DİĞER GİDER VE ZARARLAR (-)
3.4.1.7. Finansman Giderleri ( - )
Finansman giderlerinin farklı bir özellikte olması sebebiyle ayrı bir başlık altında raporlanması uygun görülmüştür. Bu grup Tebliğde “İşletmenin borçlandığı tutarlar ile ilgili olarak katlanılan ve varlıkların maliyetine eklenmemiş bulunan faiz, kur farkları, kredi komisyonları ve benzeri giderler” şeklinde açıklanmıştır.
G - FİNANSMAN GİDERLERİ (-)
1 - KISA VADELİ İNANSMAN GİDERLERİ 2 - UZUN VADELİ FİNANSMAN GİDERLERI
3.4.1.8. Olağan Dışı Gelir ve Karlar
Bu grup Tebliğde, “İşletmenin olağan faaliyetlerden bağımsız olan ve bu nedenle arızi nitelik taşıyan duran varlıkların satışlardan elde edilen karlar ile olağandışı olay ve gelişmeler nedeniyle ortaya
çıkan gelir ve karların yer aldığı hesap grubu” şeklinde tanımlanmıştır H - OLAGANDIŞI GELİR VE KARLAR
1 - ÖNCEKİ DÖNEM GELİR VE KARLARI 2 - DİĞER OLAĞANDIŞI GELİR VE KARLAR
3.4.1.9. Olağandışı Gider ve Zararları (-)
Bu grup, Tebliğde “İşletmenin olağan faaliyetlerinden bağımsız olan ve bu nedenle sık sık ve düzenli ortaya çıkması beklenmeyen işlem ve olaylardan kaynaklanan gider ve zararların yer aldığı hesap grubu” şeklinde açıklanmıştır.
1 - OLAGANDIŞI GİDER VE ZARARLAR
1 - ÇALIŞMAYAN KISIM GİDER VE ZARARLARI (-) 2 - ÖNCEKİ DÖNEM GİDER VE ZARARLARI (-) 3 - DİĞER OLAĞANDIŞI GİDER VE ZARARLAR (- )
3.4.1.10. Dönem Karı Vergi ve Diğer Yasal Yükümlülükler Karşılıkları
Olağan kar veya zarara; olağandışı gelir ve karların ilavesi ve olağandışı gider ve zararların çıkarılması suretiyle bulunan sonuç, vergiden önceki dönem karı veya zararını gösterir. Vergi kanunlarına göre kardan ödenmesi gereken Kurumlar Vergisi, Fonlar ve Diğer Yasal Yükümlülükler için ayrılan karşılık tutarlarını içerir.
3.4.1.11. Dönem Net Karı Veya Zararı
Dönem karından ödenecek vergi ve diğer yasal yükümlülükler” için karşılık ayrıldıktan sonra kalan tutar işletmenin hesap dönemin de sağladığı dönem net karı veya zararını göstermektedir.
3.5. Gelir Tablosu Düzenlenirken Dikkat Edilecek Hususlar
Tekdüzen muhasebe sisteminde gelir tabloları 2 değişik tipte düzenlenebilmektedir, ayrıntılı ve özet gelir tablosu tipidir.
Gelir tablosu düzenlenirken Tekdüzen Hesap Planı’nın 600’lü grubundan faydalanılır. Brüt satışlardan başlanır ve dönem net karı veya zararına kadar aşama aşama gidilir. Bu aşamalar aşağıdaki hesap kodlarının verildiği tablodan da görülmektedir.
İŞLETME AYRINTILI GELİR TABLOSU TİPİ (...TL)* A- BRÜT SATIŞLAR 1- Yurtiçi Satışlar 2- Yurtdışı Satışlar 3- Diğer Gelirler B- SATIŞ İNDIRIMLERİ (-) 1- Satıştan İadeler(-) 2- Satış Iskontoları (-) 3- Diğer indirimler (-) C- NET SATIŞLAR D- SATIŞLARIN MALİYETİ (-) 1 - Satılan Mamuller Maliyeti (-) 2- Satılan Ticari Mallar Maliyeti (-) 3- Satılan Hizmet Maliyeti (-) 4- Diğer Satışlar Maliyeti (-)
BRÜT SATIŞ KARI VEYA ZARARI
E- FAALİYET GİDERLERİ (-)
1- Araştırma ve Geliştirme Giderleri (-) 2- Pazarlama, Satış ve Dağıtım Giderleri (-) 3- Genel Yönetim Giderleri (-)
FAALİYET KARI VEYA ZARARI
1- İştiraklerden Temettü Gelirleri
2- Bağlı Ortaklıklardan Temettü Gelirleri 3- Faiz Gelirleri
4- Komisyon Gelirleri
5- Konusu Kalmayan Karşılıklar 6- Menkul Kıymet Satış Karları 7- Kambiyo Karları
8- Reeskont Faiz Gelirleri 9- Diğer Olağan Gelir ve Karlar
G- DİĞERFAALİYETLERDEN OLAĞANGIDER VE ZARARLAR (-)
1- Komisyon Giderleri 2- Karşılık Giderleri 3- Reeskont Faiz Giderleri
4- Menkul Kıymet Satış Zararları (-) 5- Kambiyo Zararları (-)
6- Diğer Olağan Gider ve Zararlar H- FİNANSMAN GİDERLERİ (-) 1- Kısa Vadeli Borçlanma Giderleri (-) 2- Uzun Vadeli Borçlanma Giderleri (-)
OLAĞAN KAR VEYA ZARARI –
OLAĞANDIŞIGELİR VE KARLAR
J- OLAĞANDIŞIGIDER VE ZARARLAR (-) 1 - Çalışmayan Kısım Gider ve Zararları (-) 2- Önceki Dönem Gider ve Zararları (-) 3- Diğer Olağandışı Gider ve Zararları (-)
DÖNEM KARI VEYA ZARARI
K- DÖNEM KARI VE DIĞER YASAL YÜKÜMLÜLÜK KARŞILIKLARI (-)
DÖNEM NET KARI VEYA ZARARI
DIPNOTLAR:
AYRINTILI GELİR TABLOSU TİPİ
Hesap İsimleri Hesap No
A- BRÜT SATIŞLAR 60 1- Yurtiçi Satışlar 600 2-Yurtdışı Satışlar 601 3- Diğer Gelirler 602 B- SATIŞ İNDIRIMLERİ (-) 61 1- Satıştan İadeler(-) 610 2- Satış Iskontoları (-) 611 3- Diğer indirimler (-) 612 C- NET SATIŞLAR
D- SATIŞLARIN MALİYETİ (-) (C=A-B)
1 - Satılan Mamuller Maliyeti (-) 62
2- Satılan Ticari Mallar Maliyeti (-) 620
4- Diğer Satışlar Maliyeti (-) 622
BRÜT SATIŞ KARI VEYA ZARARI C-D
E- FAALİYET GİDERLERİ (-) 63
1- Araştırma ve Geliştirme Giderleri (-) 630
2- Pazarlama, Satış ve Dağıtım Giderleri (-) 631
3- Genel Yönetim Giderleri (-) 632
FAALİYET KARI VEYA ZARARI (C-D)-E
F- DİĞERFAALİYETLERDEN OLAĞANGELİR VE KARLAR
1- iştiraklerden Temettü Gelirleri 640
2- Bağlı Ortaklıklardan Temettü Gelirleri 641
3- Faiz Gelirleri 642
4- Komisyon Gelirleri 643
5- Konusu Kalmayan Karşılıklar 644 6- Faaliyetle İlgili Diğer Olağan Gel. Ve Kar 645
7- Kambiyo Karları 649
G- DİĞERFAALİYETLERDEN OLAĞAN
GİDER VE ZARARLAR (-) 65
1- Reeskont Faiz Giderleri (-) 652
2- Komisyon Giderleri (-) 653
3- Karşılık Giderleri (-) 654
4- Diğer Olağan Gider ve Zararlar (-) 659
2- Uzun Vadeli Borçlanma Giderleri (-) 669
OLAĞANKAR VEYA ZARAR
I- OLAĞANDIŞIGELİR VE KARLAR 67
1- Önceki Dönem Gelir ve Karları 671
2- Diğer Olağandışı Gelir ve Karlar 679
J- OLAĞANDIŞIGİDER VE ZARARLAR (-) 68
1 - Çalışmayan Kısım Gider ve Zararları (-) 680
2- Önceki Dönem Gider ve Zararları (-) 681
3- Diğer Olağandışı Gider ve Zararları (-) 689 DÖNEM KARI VEYA ZARARI
K- DÖNEM KARI VE DİĞER YASAL YÜKÜMLÜLÜK KARŞILIKLARI (-) DÖNEM NET KARI
VEYA ZARARI 692
DIPNOTLAR:
3.6. Gelir Tablosu Dipnotları
Gelir Tablosunda ek bilgi olarak aşağıdaki açıklamalar yer alır: 1- Dönemin tüm amortisman giderleri ile itfa ve tükenme payları TL
a) Amortisman giderleri ... (TL) aa) Normal amortisman giderleri... (TL) bb) Yeniden değerlemeden doğan amortisman giderleri... (TL) b) itfa ve tükenme payları ... (TL) 2- Dönemin karşılık giderleri... (TL) 3- Dönemin tüm finansman giderleri... (TL) a) Üretim maliyetine verilenler ... (TL)
b) Sabit varlıkların maliyetine verilenler... (TL) c) Doğrudan gider yazılanlar ... (TL)
4- Dönemin finansman giderlerinden ana kuruluş, ana ortaklık, müessese, bağlı ortaklık ve iştiraklerle ilgili kısmın tutarı (Toplam tutar içindeki payları %20'yi aşanlar ayrıca gösterilecektir)
TL
5- Ana kuruluş, ana ortaklık, müessese, bağlı ortaklık ve iştiraklerle yapılan satışlar. (Toplam tutar içindeki payları %20'yi aşanlar ayrıca gösterilecektir.) ... TL
6- Ana kurulu, ana ortaklık, müessese, bağlı ortaklık ve iştiraklerden alınan ve bunlara ödenen
faiz, kira ve benzerleri (Toplam tutar içindeki payları %20'yi aşanlar ayrıca gösterilecektir.) TL
7- Yönetim kurulu başkan ve üyeleriyle genel müdür, genel koordinatör, genel müdür yardımcıları gibi üst yöneticilere cari dönemde sağlanan ücret ve benzeri menfaatlerin toplam tutarı TL
8- Amortisman hesaplama yöntemleri ile bu yöntemlerde yapılan değişikliklerin dönemin amortisman giderlerinde meydana getirdiği artış (+) veya azalış (-)... TL
9- Maliyet hesaplama sistemleri (safha veya sipariş) ve stok değerleme yöntemleri (ağırlıklı ortalama maliyet, ilk giren ilk çıkar, hareketli ortalama maliyet vs.) gibi
10- Varsa, tamamen veya kısmen fiili stok sayımı yapılmasının gerekçeleri
11 - Yurtiçi ve yurtdışı satışlar hesap kalemi içinde yer alan yan ürün, hurda, döküntü gibi maddelerin satışları ile hizmet satışlarının ayrı ayrı toplamlarının brüt satışların yüzde yirmisini aşması
halinde bu madde ve hizmetlere ilişkin tutarlar ...
... (TL)
12- Önceki döneme ilişkin gelir ve giderler ile önceki döneme ait gider ve zararların tutarlarını ve kaynakları gösteren açıklayıcı not
13- Adi ve imtiyazlı hisse senetleri için ayrı ayrı gösterilmek koşuluyla, hisse başına kar ve kar payı oranları
3.7. Gelir Tablosu Modeli Üzerine Bir Uygulama
X işletmesinin 31.12.19x tarihi itibariyle gelir ve gider kalemleri şöyledir. X işletmesinin analize uygun gelir tablosunu düzenleyiniz.
- Satış Iskontoları 1.450.000
- Satış İadeleri 2.500.000
- Reeskont Faiz Giderleri 1.500.000
- Komisyon Giderleri 1.150.000
- Genel Yönetim Giderleri 5.800.000
- Pazarlama, Satış ve Dağıtım Giderleri 4.200.000
- Araştırma ve Geliştirme Giderleri 1.350.000
- Olağan Faiz Gelirleri 2.500.000
- Satılan Mamuller Maliyeti 50.000.000
- Satılan Hizmet Maliyeti 54.000.000
- İştiraklerden Temettü Gelirleri 15.000.000
- Kısa Vadeli Borçlanma Giderleri 2.000.000
- Uzun Vadeli Borçlanma Giderleri 3.000.000
- Dönem Karı Vergi ve Diğer Yasal Yükümlülük Karşılıkları 10.000.000
- Demirbaşlar Satış Karı 15.000.000
- Taşıtlar Satış Zararı 3.000.000
x İŞLETMESİ 19x YILI GELİR TABLOSU (1000TL)
A. BRÜT SATIŞLAR 150.000 1. Yurtiçi Satışlar 150.000
B. SATIŞ İNDİRİMLERİ (-) (3.950)
1. Satıştan İadeler 2.500 2. Satış Iskontoları 1.450
C. NET SATIŞLAR 146.050
D. SATIŞLARIN MALİYETİ (-) (104.000)
1. Satılan Mamuller Maliyeti 50.000
2. Satılan Hizmet Maliyeti 54.000
BRÜT SATIŞ KARI VEYA ZARARI 42.050
E. FAALİYET GİDERLERİ (-) (11.350)
1. Araştırma ve Geliştirme Giderleri 1.350
2. Pazarlama, Satış ve Dağıtım Giderleri 4.200
3. Genel Yönetim Giderleri 5.800
FAALİYET KARI VEYA ZARARI30.700 F. DİĞERFAALİYETLERDENOLAĞAN
GELİR VE KARLAR 17.500
1. İştiraklerden Temettü Gelirleri 15.000
2. Faiz Gelirleri 2.500 G. DIĞER FAALİYETLERDEN OLAĞAN
GİDERVEZARARLAR(-) (2.650)
1. Reeskont Faiz Giderleri 1.500
2. Komisyon Giderleri 1.150
H. FİNANSMAN GİDERLERİ (-) (5.000)
1. Kısa Vadeli Borçlanma Giderleri 2.000
2. Uzun Vadeli Borçlanma Giderleri 3.000
OLAĞAN KAR VEYA ZARAR 40.550
I. OLAĞAN DIŞI GELİR VE KARLAR 15.000
1. Diğer Olağandışı Gider ve Zararlar 3.000
DÖNEM KARI VEYA ZARARI 52.550
K. DÖNEM KARI VERGİ VE DİĞER YASAL
YÜKÜMLÜLÜK KARŞILIKLARI (-) (10.000)
DÖNEM NET KARI VEYA ZARARI 42.550
Çizelge 3, Özet Gelir Tablosu
A – BRÜT SATIŞLAR B – SATIŞ İNDİRİMLERİ C - NET SATIŞLAR
D – SATIŞLARIN MALİYETİ (-)
BRÜT SATIŞ KARI VEYA ZARARI
F – DİĞER FAALİYETLERDEN OLAĞAN GELİR VE KARLAR
G- DİĞER FAALİYETLERDEN OLAĞAN GİDER VE ZARARLARI (-)
H – FİNANSMAN GİDERLERİ (-)
OLAĞAN KAR VEYA ZARAR
I – OLAĞANDIŞI GELİR VE KARLAR J – OLAĞAN DIŞI GELİR VE ZARARLAR (-)
DÖNEM KARI VEYA ZARARI
K – DÖNEM KARI VE DİĞER YASAL YÜKÜMLÜLÜKLER KARŞILIĞI (-)
SATIŞLARIN MALİYETİ TABLOSU
4.1. Satışların Maliyet Tablosunun Tanımı ve Önemi
Bir faaliyet dönemi içinde yaptığımız satışlardan ne kadar kar elde ettiğimiz, ya da zarara uğradığımız ancak satış tutarımızdan bu satışları geçekleştirebilmek için katlandığımız maliyetin düşülmesi ile bulunabilir.
Satışların maliyeti tablosu gelir tablosunun bir kısmı olup, aldığı hammaddeyi işleyip mamul halde satan üretim işletmesi ile aldığı mallar üzerinde değişiklik yapmadan satan ticaret işletmeleri için farklılık arz etmektedir. Bir de bu iki sınıfın dışında kalan hizmet işletmeleri için satılan hizmet maliyeti vardır. Satılan hizmet maliyeti ise hizmetlerin dönem başı ve dönem sonu stoku olmadığından ilgili dönemde yapılan tüm masrafların toplamından ibarettir.
Satışların maliyeti tablosu, işletme yöneticilerine, sahiplerine devlete, kamuya , kredi veren kurumlara, sendikalara, sermaye piyasası gibi kurumlara vereceği bilgiler açısından önemlidir. Çünkü bütün işletmelerin yaptığı iş belirli maliyete katlanarak mal veya hizmet üretmek ve bunları müşterilerine optimum karla satmaktır. İşletmelerin ana faaliyeti bu olduğuna göre yaptığı bu faaliyetin kendisine maliyetini bilmesi gerekir.
Satışların maliyetini bilmek; fiyat belirlemede, stokların değerlemesinde, diğer işletmelerle rekabette önemlidir.
Satışlar” Maliyetini ayrı bir tabloda ayrıca ele alınmasının temel nedenlerinden biri, satışların maliyetinin gelir tablosunda “kötü” not almaya neden olan unsurların en önemlisi ve en çok paya sahip olmasıdır. Yapılan araştırmalara satışlar maliyetinin ortalama olarak (çok genel) satışların içinde % 60’lık bir paya sahip olduğunu ortaya koymuştur. Buna göre, hasılatın önemli bir bölümünü götüren bu gider unsurunun üzerinde önemli bir şekilde durulması gerekmektedir. Bunun sonucunda, yapılan satışlardan; ne kadar satış karı veya zararı olduğu ile ilgili bilgi, satışların maliyeti tablosunun hazırlanması ve satışlar ile karşılaştırılmasıyla mümkün olmaktadır.
4.2. Satışların Maliyeti Tablosunu Düzenleme Kuralları
Satışların maliyeti tablosunun düzenlenmesine ilişkin olarak tebliğlerde özel bölümlerde kurallar veya ilkelere yer verilmemiştir. Ancak, bu tablo gelir tablosunun bir parçasını oluşturmaktadır. Dolayısıyla gelir tablosunun düzenlenmesine ilişkin ilke ve kurallardan “gider ve maliyetlere” ilişkin olanların bu
bulunmaktadır.
a - Yukarıda belirtildiği gibi satışların maliyeti tablosu, belirli bir dönemde yapılan satışlara ilişkin maliyetleri kapsamaktadır. Dolayısıyla bu tabloda yer alan bilgiler, belirli bir dönemdeki durumu yansıtırlar. Bu bilgilerin derlendiği hesapların karakteristiği dönemlik olmaktadır, belirli bir dönemde ortaya çıkıp, aynı dönemde kapatılmaktadır.
b - Belli bir dönemin satışları ve bunları elde etmek için yapılan satışların maliyeti ile karşılaştırılmalıdır. Belli dönemlerde; dönemlerin başında veya sonunda maliyetleri gerçeğe uygun olarak gösterebilmek için stoklarda, doğru hesap kesimi işlemleri yapılmalıdır.
c - Maliyetler; maddi duran varlıklar, stoklar, onarım ve bakım ve diğer gider grupları arasında uygun bir şekilde dağıtılmalıdır. Bunlardan direkt olanları doğrudan doğruya, birden fazla faaliyeti ilgilendirenleri zaman ve kullanma faktörü dikkate alınarak tahakkuk ettirilip, dağıtılmalıdır.
d - Dönem sonuçlarının tespiti ile ilgili olacak uygulana gelen değerleme esasları da maliyet yöntemlerinde bir değişiklik yapıldığı takdirde, bu değişikliklerin etkiler açıkça belirtilmelidir.
e - Gelir ve giderlerle ilgili diğer bilgilerin tam açıklama kurallar doğrultusunda ilgililere açıklanması gerekir.
Yukarıda belirtilen ilke ve kurallar bağlı kalınmadığı zaman ortaya çıkan satışların maliyeti tablosu gerçekleri yansıtmaz. Bu durumda karar alanlar yanlış bilgilendirilmiş olacaktır.
4.3. Satışların Maliyeti Tablosunun Kalemlerinin Açıklanması
Satışların maliyeti tablosunun kalemleri aşağıda açıklanmıştır:
A - Direkt ilk madde ve malzeme giderleri: Mamulün bünyesine giren, mamulün temel öğesini oluşturan ve mamulün bünyesine doğrudan yüklenebilen maddelerin kullanımı bu grupta yer alır. Üretimde kullanılmayan ve satılan ilk madde - malzemenin maliyeti, tablonun ticari faaliyete ilişkin bölümünde dikkate alınır.
B - Direkt işçilik giderleri: Mamulün meydana getirmek için harcanan ve maliyetler doğrudan yüklenebilen direkt işçilik giderlerini içerir.
C - Genel üretim giderleri: Üretim faaliyetleri ve bu faaliyetlerle ilgili olarak yapılan hizmetlere ilişkin direkt ilk madde - malzeme ile direkt işçilik giderleri dışında kalan giderleri içerir.
D - Yarı mamul stoklarında değişim: Henüz mamul haline gelmemiş fakat ilk madde - malzeme ile işçilik ve genel üretim giderlerinden pay almış, üretim aşamasındaki maddelerin dönem başı stoku ile
dönem sonu stoku arasındaki fark bu grupta yer alır.
E - Mamul stoklarında değişim: Direkt ilk madde - malzeme, direkt işçilik, genel üretim giderleri ve yarı mamul kullanımı tutarlarının toplamı “üretim maliyetini” verir. Dönem başı mamul stoku ile dönem sonu mamul stoku arsındaki farkı ifade eden mamul stok farkının üretim maliyetine eklenmesi ile “satılan mamulün maliyetine” ulaşılır.
İşletmenin satılan mamul maliyeti, satılan ticari mal maliyeti ve satılan hizmet maliyetinin toplamı gelir tablosunda “satışların maliyeti” bölümünde yer alan tutarları ifade eder.
4.4. Satışların Maliyeti Tablosu Düzenlenirken Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar
Satışların Maliyeti Tablosunun hazırlanması daha önceki bölümlerde anlatıldı. Ancak burada satışların maliyeti tablosunu genellikle 700’lü hesaplardan çıkarıldığını söylemek mümkündür. Büyük sanayi ve hizmet işletmeleri için önerilen 7/A seçeneğinde direkt ilk madde – malzeme giderleri 71 grubu, direkt işçilik giderleri 72 grubu gibi hesaplardan ticari ve küçük sanayi ve hizmet işletmeleri için önerilen 7/B seçeneğinde ise 790’ lı hesaplardan faydalanarak çıkartılır.
MALİ TABLOLARIN ANALİZİ
5.1. Mali Tablo Analizinin Önemi
Mali tablolar işletme ile ilgili çeşitli pratik ve önemli soruların yanıtlarını araştırmak için analize tabi tutulur. işletmenin borç ödeme gücü var mıdır. İşletme sermayesi yeterli midir? İşletme dengeli bir şekilde finanse edilmiş midir? İşletme uzun süreli borçlarını ödemede güçlüklerle, imkansızlıklarla karşılaşabilir mi? İşletme duran varlıklara aşırı yatırım yapmış mıdır? işletmenin faaliyet sonuçları, karlılığı yeterli midir? Bu soru listesi kuşkusuz uzatılabilir.
Genel olarak muhasebe verilerinin bu soruların büyük bir kısmının cevaplandırılmasında yardımcı olduğu söylenebilir. Ancak mali tablolarda yer alan hangi kalemlerdeki değişikliklerin, eğilimlerin ve kalemler arasındaki ilişkilerin, bu soruları yanıtladığını bilmek, ortaya koymak gerekir. Örneğin: Bir İşletmenin duran varlıklarının tutarı, o İşletmenin kısa süreli borç ödeme gücü hakkında çok az bilgi verir, hatta hiç bilgi vermeyebilir; yine tek bir yıla ilişkin kar rakamı o İşletmenin faaliyet sonuçlarının değerlendirilmesinde yeterli olmayabilir.
Görülüyor ki işletme ile ilgili soruları cevaplandırabilmek için mali tablolar incelenirken hangi noktalar üzerinde durulması gerektiğini hangi ilişki eğilim ve değişikliklerin hangi sorunun yanıtını oluşturduğunu açık olarak bilinmesi zorunludur. Gerçekten mali tablolar analizi bir İşletmenin mali durumunun ve mali yönden gelişmesinin yelerli olup olmadığını belirlemek için mali tablolarda yer alan kalemlerdeki değişiklikleri, kalemler arasındaki ilişkileri ve bu ilişkilerin incelenmesinden ve gerektiğinde aynı endüstri kolundaki diğer işletmelerle karşılaştırmalar yapılmasından ibarettir.
5.2. Mali Analiz Türleri
Mali analizler kapsamlarına göre ikiye ayrılır. Statik analiz ve dinamik analizdir.
5.2.1. Statik Analiz
Belirli bir tarihe veya belirli bir döneme ilişkin mali tablolardaki kalemler arasında mevcut ilişkileri miktar yönünden incelenmesi “statik analizdir”. Belirli bir döneme ilişkin finanssal durum ile etkinlik sonuçlarının analiz edilmesini içeren statik analize “dikey analiz” de denilmektedir. Bu tür analiz tek bir dönemle ilgili olarak yapılır. İşletmenin finanssal durumu ve etkinlik sonuçlarını cari dönem için gösterilen statik analiz geniş bir finanssal analizin vazgeçilmez bir parçasıdır.
