materijali preuzet sa matika.com/ _sistem Operativni sistemi prikupio i obradio Miroslav Mihaljišin

(1)

m ht (A ( ht ht ht ht ht w ht w ht ht ht ht ht ht ht ht ht ht ht ht ht materijali preu ttp://www.zn Autori: Eugen (Autori: Boris ttp://perun.pm ttp://software ttp://www.sts ttp://www.sts ttp://es.elfak. www.program ttp://etsracun www.mginform ttp://www.inf ttp://www.inf ttp://www.ric ttp://bs.wikip ttp://bs.wikip ttp://hr.wikip ttp://en.wikip ttp://itc.wikid ttp://itc.wikid ttp://carstvolo ttp://msdn.mi ttp://window ttp://technet.m uzet sa nanje.org/abc/ nija Mihal i B slav Đorđević mf.uns.ac.rs/o e.sveznadar.in smihajlopupin smihajlopupin .ni.ac.rs/Pape mmer.co.me/U nari.wordpres matika.com/ foteh.rs.ba/ra formatika.buz chardgoyette. pedia.org/wik pedia.org/wik pedia.org/wik pedia.org/wik dot.com/istori dot.com/sloje okvanja.com/ icrosoft.com/ s.microsoft.c microsoft.com /tutorials/ope Bojan Stojkov ć, Dragan Ple old/budimac/o nfo n.edu.rs/doku n.edu.rs/doku ers/DBarac%2 USB.../USB% s.com/operat ad/2012/RSS-zdo.com/s734 com/SEMIN ki/Operativni_ ki/Windows_7 ki/Microsoft_W ki/Unix ija-operativni eviti-operativn /knjige/progr /en-us/library om/en-US/w m/en-us/maga eratingsystem vić) eskonjić, Nem os/geller-htm umenta/Memo umenta/Sistem 20-%20RTOS %20Monitor% ivni-sistemi/c -6/RSS-6-10.p 4.htm NIXSecureCom _sistem 7 Windows ih-sistema ni-sistemi-lay ramiranje/pro y/aa450748.as indows/home azine/2008.03 1 ms/01/operatin manja Maček) ml/index.html orija.pdf mi_datoteka.p S%20za%20m %20Document ciljevi-i-zada pdf mputingBoot yered-system ogramski.pdf spx e 3.kernel.aspx ngsystems.htm ) pdf male%20emb t.doc aci-operativni tProcess.html s x?pr=blog m bedded%20si h-sistema/ isteme.pdf

(2)

2 Sadržaj

Šta je računar i šta je OS ... 4

Funkcije i osobine OS ... 5

Razvoj OS ... 6

Klasifikacija operativnih sistema ... 10

Jednokorisnički OS-MS DOS ... 10

Proces učitavanja DOS operativnog sistema ... 11

Korišćenje i izvršenje naredbi DOS operativnog sistema ... 12

Moduli kod OS ... 13

Modul za upravljanje procesorom ... 13

Modul za upravljanje I/O kontrolerima ... 13

Modul za upravljanje radnom memorijom ... 13

Modul za upravljanje fajlovima ... 13

Modul za upravljanje procesima ... 13

Moduli i hijerajhija ... 14

Slojeviti operativni sistemi (layered systems) ... 14

Razlika između slojevite i monolitne realizacije OS ... 15

Tipovi jezgre ... 15

Monolitni OS –Monolitno jezgro- -Kernel- ... 16

Mikro jezgro (Mikrokernel) ... 17

Privilegovani režim rada i sistemski pozivi ... 18

Sloj apstrakcije hardvera HAL –virtuelni uređaji i particionisanje ... 19

Osnovne karakteristike Windows OS ... 20

Windows model programiranja ... 20

Sistemski pozivi i API kod Windowsa ... 21

Windows ide dalje ... 21

Upravljanje procesima ... 22

Program i proces ... 22

Procesi i niti ... 23

Kontrolni blok procesa –PCB- ... 23

“Laki” i “teški” procesi ... 24

Osnovna stanja procesa ... 25

Operacije nad procesima ... 26

Kreiranje procesa ... 26

Završetak procesa ... 26

Odnosi među procesima ... 27

Međusobno isključenje procesa ... 27

Sinhronizacija procesa ... 27

Uzajmno blokiranje procesa – zastoj ... 27

Raspodjela poslova ... 27

Konkurentni procesi ... 28

(3)

3

Pojam, struktura, upravljanje i zaštita fajlova ... 29

Pojam fajla - datoteka (file) ... 29

Format ili tipovi datoteka ... 30

Identifikovanje i otvaranje fajla kod Unixa ... 30

Logički i fizički sistem za upravljanje datotekama ... 32

Logička struktura i organizacija datoteka (FILE SYSTEM) ... 32

Direktorijumi ... 32

Označavanje datoteka ... 33

Realizacija sistema datoteka ... 33

Fizička struktura sistema datoteka ... 34

Organizacija sistema datoteka kod diskova (sekundarne memorije) ... 34

Organizacija datoteka – logička struktura ... 35

Upravljanje podacima (datotekama) ... 37

Operacije nad datotekama ... 37

Zaštita fajlova ... 38

Upravljanje memorijom ... 40

Dodjeljivanje memorije ... 40

Problem upravljanja memorijom ... 40

Memorijski sistem sa više nivoa ... 41

Logičko i fizičko adresiranje memorija ... 43

Vezivanje adresa ... 43

Privremena razmjena - SWAP ... 45

Virtuelna memorija ... 45

Raspodjela memorije ... 46

Multiprogramiranje i statičke particije ... 46

Diskontinualno dodjeljivanje memorije-dinamička alokacija straničenjem ... 47

Straničenje ... 47 Segmentacija memorije ... 48 Segmentacija sa straničenjem ... 49 Fragmentacija memorije ... 50 Zaštita memorije ... 51 Upravljanje uređajima ... 52 U/I moduli ... 52

Blok dijagram U/I modula ... 53

Tehnike izvršavanja U/I operacija ... 53

Programirani U/I model ... 53

Prekidina tehnika U/I – Interapt U/I model ... 54

Razlike između programiranog i prekidnog modela pristupa U/I uređajima ... 54

Direktan pristup –DMA model pristupa U/I uređajima ... 55

Zaštita operativnih sistema ... 56

Vrste napada ... 57

Virusi ... 58

Crvi ... 58

Trojanski konj ... 59

(4)

4

Šta je računar i šta je OS

Računar je uređaj (hardware) koji obrađuje, pamti ili razmjenjuje informacije. Način na koji to radi je određen u programski. Program je niz komandi koje određuju šta treba uraditi sa podacima.

Dva neodvojiva dijela računara su:

• hardver – uređaj (hardware ) i • softver – program (software).

Pošto hardver ne može da radi bez softvera, a softver nema smisla bez hardvera jasno je da oni čine računar. Na primjer, ako zamislimo da je ljudsko biće računar, onda bi hardver predstavljale ćelije (tkiva, organi, ...), a misli i ideje bi predstavljali softver.

U širem smislu računar (computer) se definiše kao matematička mašina.

Češće se koristi nešto uža definicija koja računar definiše kao elektronsku, digitalnu, reprogramibilnu mašinu koja može da obavlja logičko matematičke operacije, unos, obradu i pamćenje podataka.

• elektronska znači da osnov građe računara čine elektronske komponente • digitalna da obavlja operacije sa brojevima (digit - broj)

• reprogramibilna znači da se redoslijed operacija može programirati i mijenjati.

Najrašireniji tip računara poznat kao PC (Personal Computer - lični računar), je univerzalan računar namijenjen za jednog korisnika koji na njemu obavlja različite, ali relativno proste poslove unosa obrade i pamćenja (čuvanja) podataka.

Računar čini jedinstvo fizičkih i programskih resursa.

Teoretski, svaki korisnik, može sam da bira i odlučuje o načinu i konceptu rada računara. No, to bi od korisnika zahtijevalo multidisciplinarno znanje: od matematike, elektronike, komunikacija, mehanike do ergonomije i ko zna čega još. Praktično od takvog računara bi rijetko ko imao stvarne koristi.

Hardverom treba upravljati, tj. na neki način treba „natjerati“ procesor da sabere dva broja, disk da zapamti određenu sliku, monitor da prikaže podatke kako treba, pointer da prati kretanje miša, štampač da odštampa željene podatek itd. To je posao softvera ili programa.

Dakle, ispravan hardver ne radi ako nema softvera. Tip softvera koji upravlja hardverom zove se sistemski softver (jer upravlja sistemom).

Softver ne služi samo da upravlja hardverom nego i za pružanje usluga korisniku (čovjeku). Tako su za razne poslove kreirani različiti programi. Ako želite da otkucate neki tekst određeni program vam nudi tu mogućnost. Ako želite da kreirate neku sliku koristićete neki drugi program. Čak i korisnik može napraviti neki svoj program za neku posebnu svrhu. Ova vrsta softvera koja pruža razne usluge korisnicima tj. ima konkretnu primjenu (application) u svakodnevnom poslu se zove aplikativni softver (primijenjeni ili upotrebni program).

Softver dijelimo na:

• sistemski (operativni sistem za upravljanje hardverom) i • aplikativni (primjenjivi).

Softver se kreira pomoću nekog programskog jezika.

Najpoznatiji programski jezici su: Basic, Pascal, Fortran, C, C++, Java, Delphi, VisualBasic itd. Većina današnjih operativnih sistema je kreirana („napisana“) u C-u.

Generalno, ne postoji kompletna i adekvatna definicija operativnog sistema.

Operativni sistem se može uporediti sa vladom. Komponente računarskog sistema su hardver, softver, i podaci, a operativni sistem osigurava sredstva za pravilno korištenje navedenih komponenti. Poput vlade operativni sistemi ne izvršavaju operacije radi sebe samih, nego jednostavno osiguravaju okruženje u kojem drugi programi mogu obavljati koristan posao.

Operativni sistem se može vidjeti i kao raspoređivač resursa (resource allocator), koji se u računarskom sistemu ponaša kao upravitelj (manager) kompjuterskih resursa kao što su CPU time ili ciklusi na procesoru, memorija, ulazno-izlazni uređaji itd., koje operativni sistem dodjeljuje specifičnim programima i korisnicima kako bi oni obavili "koristan" posao.

(5)

P pr N k P k p * In M il ko

F

P H p O ra pr A ta A A op P pr sl O S ci S ra od pojmom o rograma i za Najčešća defin ompjuteru, po rema međun koji može pru

odacima. ISO/IEC pre nternacionaln Međutim po m lustruje primj orisničkih ala

Funkcije

od pojmom r Hardverski r odaci, to jest OS kontroliše ačunara onda rojektuje, rač Aplikativni so abelarni pror Aplikacije su o Aplikacije kor perativne sist oznate aplika rezentacija, z like, za kreira Operativni sist jedne strane iljem da oni b druge strane ačunar od ma operativnog s koordinaciju nicija operati oznatiji pod n arodnom stan užati servise edstavlja zaje na komisija za modernom sh jer Microsoft ata, kalkulato

e i osobin

računarski r resursi su pro fajlovi. e i upravlja r a bi to izgled čuna, ...). Apl

oftver ili pro računi, crtanj onaj dio raču riste operativn teme. Drugm acije koje se s za kreiuranje anje grafika i

tem ima dvos e, on upravlj budu što cjeli e, operativni s ašine koja ruk

sistema u klas u aktivnosti ra vnih sistema nazivom kern ndardu ISO/I (usluge), ka ednički tehnič a elektrotehn hvatanju oper t Windows-a, ora, programa

ne OS

esursi podraz ocesori, oper računarom u dalo kao na likacija korist osto aplikacij e, obrada sl unara koji kraj

ni sistem da b m riječima, apl svakodnevno baza podatak crteža, za ob Sličn Pored evide Kori preno Da b sistem struku ulogu. a dijelovima ishodnije upo sistem stvara kuje bitima, b sičnom smisl ačunarskog si kaže da je o nel, s tim da s IEC*, Operat o što su dodj čki komitet k niku (IEC). rativni sistem gdje pod ope a za crtanje i zumjevamo s rativna memo uz pomoć ins slici 1. Naim ti operativni s je se koriste ike, obrada jnji korisnik n bi pristupile h likacija izrađe o koriste su: z ka, za kreiran bradu zvuka, i ne aplikacije p d njih, posto encija građan isnici kroz a os informacij bi aplikacije mu i da koris od kojih se otrebljeni. a za krajnjeg k ajtima i bloko 5 lu podrazumj istema". operativni sist se svi ostali d tivni sistem jeljivanje re koji čine Inter m je “Sve što erativnim sist i sviranje, Int

sve što je prog orija i ulazno strukcija kor me, korisnik sistem da bi i e za izvršava zvuka, komp najviše korist hardveru. Zbo ena za Windo za unos i obra nje WEB str itd. postoje za sve oje aplikacij na, statistika, aplikacije k ja. pravilno fun ste njegove pr sastoji račun korisnika rač ovima u maši eva se "softv

tem jedan pro dijelovi softve je softver k sursa, raspo rnacionalna o proizvođač temom dobija ternet mejlera gramu potreb o/izlazni uređ isnika. Ako radi na neko zvršila obrad anje određeni ponovanje, k ti. og toga se ap ows obično n adu teksta, za anica za čitan e OS. Ovo su e za posebn finansijko po koriste funkc nkcionisale tr rednosti. nar (proceso čunara pristup inu koja ruku

er potreban z ogram koji se era posmatraju oji kontroliš ređivanje, U organizacija isporuči pod amo: od “stva a i čitača... bno za rad. đaji, a softve bi grafički p oj aplikaciji du podataka n ih poslova n kreiranje anim likacije kreir neće raditi na a tabelarnu ob

nje WEB stra u aplikacije op ne namjene oslovanje, itd) cije računar reba da su pr

or, I/O kont pačno radno o uje datotekam za izvršavanje e cijelo vrijem u kao aplikat še izvršavanj U/I kontrola a za standard d tim nazivom varnog” OS-a erski resursi prikazali odn (unosi tekst, na hardveru. na računaru: macija, učenj raju i prilagođ PC koji koris bradu podatak anica, za kre pšte namjene (bankarsko ). ra: obrada, p rilagođene o troleri, radna okruženje, ta ma i procesim e (aplikativni me izvršava n tivni program je programa i menadžme dizaciju (ISO) m”što najbol a do standarn i su programi nos korisnika sluša muzik obrada tekst je, zabava it đavaju za razn sti Linux OS. ka, za kreiran iranje i obrad e. poslovanje, pamćenje i operativnom memorija), ako što pretva

a. ih) na mi. a i nt ) i lje nih i i a i ku, ta, td. ne . nje du sa ara

(6)

6 Osobine OS

Iz niza osobina koje mogu posjedovati OS naglašavamo: • Istovremenost - paralelizam (Concurrency)

• Zajedničko korišćenje, odnosno dijeljenje resursa (Sharing) • Pouzdanost (Reliability)

• Sigurnost (Security) • Upotrebljivost (Usability) i

• Djeljivost - modularnost (Modularity) Funkcije OS

Za razliku od karakteristika, koje su poželjna svojstva, funkcije sistema su zadaci koje sistem mora da realizuje. Navešćemo samo globalne funkcije koje moraju biti rješene u svakom OS:

• upravljanje računarskim resursima: 1. upravljanje procesorom (CPU), 2. upravljanje memorijom (RAM), 3. upravljanje I/O uređajima, 4. upravljanje podacima i 5. upravljanje aplikacijama

• interpretiranje i izvođenje kontrolno upravljačkih komandi i programa, • upravljanje poslovima i zaštitu,

• podršku daljinske obrade i rada u mreži.

Kako bi se omogućila efikasnost svih računarskih resursa, u svakom operativnom sistemu moraju biti na određen način riješene opšte funkcije, a to su:

• upravljanje zadacima obrade (Job Managment) • upravljanje podacima (Data Managment)

• upravljanje ulazom i izlazom (Device Menagment) • upravljanje memorijom (Memory Menagment) • obrada prekida (Interrupt Handling)

• dodjeljivanje procesora (Processor Scheduling) • zaštita (Protection)

• podržavanje daljinske obrade (TP Monitoring)

• interpretiranje i izvođenje kontrolno-upravljačkih naredbi (J/CL)...

Moduli koji upravljaju svakim od navedenih resursa računarskog sistema je da treba da obezbjede: • vođenje evidencije o resursu

• donošenje odluke o dodjeli resursa • alokaciju resursa i

• dealokaciju resursa.

Razvoj OS

U prvoj generaciji računarskih sistema operativni sistemi nisu postojali, tako da je operater koji je opsluživao računarski sistem, bio u obavezi da sve potrebne radnje, prije svega vezane za ulaz i izlaz podataka nekog programa, obavi sam.

Kompjuteri prve generacije (1945–1955), čiju su osnovu činile vakuumske cevi (do 20.000 cevi po računaru), bili su ogromnih dimenzija i veoma skupi. Koristila ih je uglavnom vojska.

(7)

7

Ovi računari su bili jako spori, programiralo se na mašinskom jeziku, dok su simbolički jezici (uključujući i asembler), kao i operativni sistemi, u to vrijeme bili nepoznati. Ljudi koji su radili na tim računarima obavljali su sve poslove – od programiranja do održavanja računara.

U prvoj generaciji računara, opsluživanje računarskog sistema bilo je potpuno prepušteno operateru, koji je morao da pripremi sve što je potrebno da se zadatak obrade može obaviti. Čovjek je, dakle, imao punu kontrolu nad računarskim sistemom. Operater je bio u mogućnosti da sve potrebne radnje obavi na vrijeme, jer je sistem bio spor i izvršavao se samo jedan program, tj. obavljao se samo jedan zadatak.

Može se reći da je iskorišćenjee računarskog sistema, tj. njegovih najvažnijih resursa – centralnog procesora i centralne memorije – bilo slabo. Najveći dio vrijemena trošio se na poslove operatera i ulazno-izlazne operacije, a mnogo manji dio na rad centralnog procesora. Iako je ovakav sistem bio krajnje neefikasan, odnos tih vrijemenskih perioda bio je u prihvatljivim granicama zbog relativno male brzine samog centralnog procesora.

U drugoj generaciji računarskih sistema dolazi do nastanka prvih kontrolnih programa koji su pomagali operateru da opslužuje računarski sistem. Tada su, dakle, prvi put funkcije opsluživanja i upravljanja sistemom podijeljene između operatera i kontrolnih programa. Ali ti kontrolni programi nisu bili toliko sofisticirani da bi ih mogli nazvati operativni sistem.

Osnovu računara druge generacije (1955–1965) činili su tranzistori, pa su računari postali manji, pouzdaniji i jeftiniji. Računare druge generacije su, osim vojske, kupovale i velike korporacije i univerziteti. Računari su bili smješteni odvojeno, u posebnim sobama, koje su se dijelile u tri funkcionalne celine: ulazna soba, centralni računar i izlazna soba.

Programeri su pisali programe na papiru, većjina na programskom jeziku FORTRAN, zatim su se ti programi prenosili na bušene kartice, koje su se ostavljale u sobi sa ulaznim računarom (input room).

Operator sistema je, zatim, uzimao bušene kartice i ubacivao ih u računar, i to prvo kartice sa prevodiocem FORTRAN-a, a potom bušene kartice s programom koji treba izvršiti. Glavni računar je obavljao posao, a rezultat se dobijao takodje na bušenim karticama, koje su se prenosile u prostoriju sa rezultatima (output room). Ovde se mnogo vrijemena trošilo na šetače izmedju raznih prostorija sa bušenim karticama. Operativni sistem kao zaseban pojam još uvek nije postojao.

Dalje se kao poboljšanje uvodi paketna, tj. grupna obrada (batch processing), zasnovana na upotrebi magnetne trake – uređaja mnogo bržeg od bušenih kartica. Pri paketnoj obradi, u ulaznoj sobi sa poslovima sakuplja se jedna količina sličnih programa (na Primjer, svi programi koji zahtevaju prevodilac FORTRAN-a), koji se pomoću jeftinijeg računara (npr. IBM 1401) s bušenih kartica prenose na magnetnu traku. Posle toga se magnetna traka prenosi u sobu s glavnim računarom, tj. sa moćnijim i skupljim računarom, predvidjenim za izvršavanje samog programa (npr. IBM 7094). U glavni računar se učitava poseban program koji je zadužen da sa trake sa poslovima programe redom učitava i izvršava. Taj program se može smatrati pretkom operativnih sistema.

Nakon izvršavanja programa, rezultati se snimaju na drugu magnetnu traku koju operater prenosi do trećeg računara, zaduženog za prebacivanje rezultata sa magnetne trake na bušene kartice. Manji računari (ulazno-izlazni) nisu direktno vezani za glavni računar, što znači da rade u off-line režimu (u režimu gdje nisu bili u medjusobnoj komunikaciji).

U drugoj generaciji računarskih sistema povećava se brzina rada centralnog procesora, kapaciteti centralne memorije i eksternih (masovnih) memorija, pojavljuju se nove i brže ulazno-izlazne jedinice. Programi se pišu na simboličkom mašinskom jeziku, asembleru ili na višem programskom jeziku (FORTRAN). Operater više nije u stanju da efikasno opslužuje računarski sistem, jer su njegove reakcije suviše spore. Jedino rješenje se moglo naći u prebacivanju niza kontrolnih funkcija sa operatera na sam računarski sistem, to jest na posebne kontrolne programe. Otuda su funkcije opsluživača i upravljača sistemom bile podjelljene izmedju operatera i kontrolnih programa. Ti programi se uključuju u odredjenim situacijama, kao što su, na Primjer, priprema programa za izvodjenje, kontrola ulaznih i izlaznih uredjaja i razni poslovi oko učitavanja programa i pripreme za njegovo izvodjenje. Dakle, u računarima druge generacije razlikuju se dvije osnovne vrste programa: kontrolni i korisnički.

U trećoj generaciji računarskih sistema, kontrolno upravljačke funkcije se još više prebacuju na sam računar i zbog toga dolazi do nastanka većeg broja kontolnih i upravljačkih programa velike kompleksnosti. Skup svih tih programa nazvan je operativni sistem.

(8)

N te je pr ra R gr fu • • • K P L te k p im ra D ek ra (U R d zb k k si P d pr so U R in su C sp P ta k Novi korisnici ek nakon izve e serija komp rimenu, pa j ačunara. Računari iz se rešaka. S raz unkcije: multip višest podjel Kod treće gene

rojekat MUL Labs i Genera erminala. Osn orisnik koji p okušali da na maju termina ačunarskih m Drugi operativ kspanziju do azvoju projek UNI= jedan, X Računari treće o tada najma bog pojave ontrolno-upra ontrole intern istem, tj. na rogramer se ijelu posla. N rograma, čiji oftver možem U četvrtoj gen Razvoj person ntegracije. Ra u personalni r Commodore, padaju MS-D aralelno s raz aj način se os oriste. i računara na esnog vrijeme patibilnih rač je time podje erije System/ zvojem discip programiranje truke ulazno-i la računarsko eracije račun LTICS (MU al Electric da novna ideja j poželi da upot aprave i sa rač ale kojima p mreža i Interne vni sistem, U današnjih da kta MULTICS X = CS = Co e generacije z anji i najjeftin multiprogram avljačkih fun ne situacije u pojedine sist oslobadja niz No, pored kon

i je zadatak d mo podijeliti n neraciji raču nalnih računa ačunari su bil računari post Atari, zatim DOS i UNIX zvijanjem kor obama koje r

ajpre žele slab ena. IBM taj čunara različ ela računara /360 radili su pline poznate e, (multiprog izlazne (U/I) og vrijemena ara posebno t ULTIplexed In se napravi m e preuzeta iz trebi neki ele čunarima: ide preko modem eta.

UNIX, uproš ana. Ken Tho

S, napisao je omputing Serv zvali su se mi niji računar. K miranja i po nkcija prebac u računarskom temske progr za složenih r ntrolno-uprav da dalje olak na sistemski i unara (1980– ara započinje li dovoljno je tali dovoljno j IBM PC, A X. risničkog soft računarski sis bije modele k problem pok čitih snaga. S na ove dvij u pod operat e pod imenom gramming) operacije (sp (time-sharing treba istaći po nformation a moćan računar z modela distr ektrični aparat eja je da u jed ma pristupaju šćena je varij ompson, jeda za računar P vice). ini računari: Koštao je tada rasta brzina, cuje se sa č m sistemu i u rame. Skup s rutinskih posl vljačkih progr šaju i pojedn i korisnički (a –pa nadalje), pojavom LS eftini, tako da jeftini da ih m Apple Macint ftvera, razvija stem i same p 8 Računari tr integrisanih proizvođačaa • jedn • jedn što je skup p koji su jeftini kušava da raz Svaki od ovi e vrste nesta tivnim sistem m softversko pool) g).

ojavu dva ope and Computin r i operativni ribucije elekt t, taj isti apar dnom radu po u glavnom r janta MULT an od naučnik PDP-7 mini ve : prvi računar a “samo” 120 , veličine m čovjeka na r upravljanja nj

svih tih prog lova i pruža rama u, račun nostave upotr aplikativni). , prvi put se p SI čipova (lar a su ih mogli mogu imati i tosh itd. U p a se i korisnič programe ne p reće genera kola (IC). P a pravi dvije v nu bržu verziju nu slabiju (kao oduhvat. iji, dok će im zreši uvodjenj ih računara j ala. Ovaj ko mom OS/360 inženjerstvo erativna siste ng Service) sistem koji ć trične energij rat samo prilju ostoji moćan c računaru. Ov ICS sistema, ka i programe erziju MULT r je DEC-ov ( 0.000 dolara. memorije i br računar. Dak jome i sve št grama naziva mu se mogu narima treće g rebu računars pojavljuju per rge scale inte i priuštiti i vi pojedinci. Po prve operat ki interfejs pr poznaju detal cije (1965– Početkom šez vrste računar u (kao IBM 7 o IBM 1401), m jači, brži i jem klase rač je pogodan i ncept su pre , koji je bio (software en ema : MULT neuspela je i će biti u stanj

je – u tom m uči na elektri centralni raču vaj model se , koja je dživ era kompanije TICS sistema. (Digital Equip U trećoj gen roja ulaznih-le, čovjek d to je moguće a se jednim i ćnost većeg a generacije raz skih sistema. rsonalni račun egration), to j

še odseka ist oznatiji perso ivne sisteme rograma, to je ljno, omoguća –1980) prav zdesetih god ra: 7094) i , skuplji mode čunara IBM S i za naučnu euzeli i ostal veoma glom ngineering ), TICS i UNIX ideja kompan u da radi sa v modelu, dovolj ičnu mrežu. S unar, a da gra e može sma vela praktičn e Bell Labs, k . Posle toga j ipment Corpo neraciji račun -izlaznih jedi definitivno gu e prebacuje se imenom: ope angažovanja zvijen je i čit Zbog toga, p nari. jest čipova v te firme ili un onalni računar e za persona est korisnčko ava da te pro ve se od dina većina

eli biti potreb System/360. T i za poslovn li proizvoođa mazan i prepu uvode se nov . nija MIT, Be velikim broje ljno je da sva Sličan model adjani kod ku atrati pretečo nu realizaciju koji je radio n e nastao UNI oration) PDP-narskih sistem inica, još vi ubi mogućno e na računars erativni sistem na kreativno av niz uslužn prema namen visokog stepen niverziteta, do ri su Spectrum alne računa o okruženje. N ograme uspešn bni To nu ači un ve ell em aki su uće om u i na IX -1, ma, iše ost ski m. om nih ni, na ok m, are Na no

(9)

9

Sada se razmatra što će biti peta tehnološka generacija. Smatra se da će računari u petoj generaciji biti izgrađeni pomoću organskih sastavnih dijelova.

Karakteristike savremenih OS

Raniji OS (MS DOS, UNIX, VMS, ...) su radili u tzv. tekstualnom modu. To znači da je korisnik kucao tekstualne naredbe koje su uglavnom bile komplikovane. Korišćenje računara je bilo dosta nepraktično i teško za učenje. To je bio jedan od razloga zašto je malo ljudi tada koristilo računare.

Poznato je da obrada jedne slike traži mnogostruko više računarskih resursa od obrade bilo kog teksta. Razvojem hardvera računari su imali sve bolje performanse i rad sa grafikom je postajao sve lakši. To je bio preduslov za pojavu tzv. grafički orjentisanih operativnih sistema (Windows, Linux, Mac OS).

Prije dvadesetak godina (krajem osamdesetih) se isprofilisalo, a i do danas se zadržalo da rad u tekstualnom modu označava računare stare generacije. Novi OS su uveli pojam pokazivača (pointer) koji se koristi kao kažiprst.

Pomjeranje ovog pointera se obavlja pomoću miša. Ovim pointerom se biraju komande ili sličice koje se zatim startuju nekim od tastera miša. Ova grafička veza između korisnika i računara se naziva GUI (Graphical User Interface).

Prva (ali svakako ne najvažnija) osobina modernih računara je korisnički grafički interfejs.

Prednosti pri korišćenju GUI-a su jednostavnost pri radu, intuitivno i brzo učenje. Korišćenje GUI-a liči na sporazumijevanje „rukama“. Dakle, umjesto da se kucaju komplikovane naredbe prosto se prstom pokazuje na njih. To je doporinijelo ogromnom povećanju broja korisnika PC računara. Danas ne postoji OS koji nema, ili ne podržava GUI.

Naglasimo još jednom šta OS treba da radi - omogući: Izvršavanje programa

OS puni glavnu memoriju programom i počnje njegovo izvršavanje. Korisnički programi ne mogu da sami sebi dodijele procesor.

U\I operacije

Sistem mora da komunicira sa diskovima, USB uredjajima, magnetnim trakama i drugim uredjajima niskog nivoa. Korisnik zadaje uredjaj i operaciju koju treba izvrsiti a sistem konvertuje taj zahtjev u specificne komande uredjaja i ili kontrolera. Korisnicki programi ne mogu da pristupe nedjeljivim uredjajima svaki put kada im je to potrebno vec samo kada se ti uredjaji ne koriste od strane nekog drugog uredjaja.

Komunikacija

Slanje poruka izmedju sistema zahtijeva da se poruke dijele u pakete podataka, salju do mreznog kontrolera, prenose preko komunikacionih medijuma i na mjestu odredista isporuce kao cjelina.Korisnicki programi nisu u mogucnosti da koordiniraju pristupom mrezi vec je to zadatak OS.

Upravljanje sistemom datoteka

Postoji puno detalja o kojima korisnici ne moraju da vode računa pri kreiranju datoteke, brisanju, dodjeli memorije... Npr. potrebno je voditi evidenciju o blokovima na disku koji se koriste za datoteke. Brisanje datoteke zahtijeva brisanje informacija o imenu datoteke i oslobadjanje dodijeljenih blokova. Da bi se obezbijedio autorizovan pristup datoteci potrebno je provjeriti zastitu. Korisnicki programi ne mogu da obezbijede zastitu niti dodijele ili oslobode memoriju.

Popularnost PC računara dovode do masovnosti što opet omogućuje nova tehnioloških poboljšanja zasnovana je na konstrukciji paralelne arhitekture koji omogućavaju istovremeni rad više kompjutera (procesora) na rešavanju određenog zadatka. Oco opet dovodi do masovne upotrebe Interneta.

(10)

O ok

K

P n o O K P K P op K P

J

M sl ko K ve d O m ap P st pr Ovo znači da kruženju, da

Klasifika

ostoje brojne ačinu obrade sobinama. Ovdje ćemo da Klasifikacija rema broju k • • Klasifikacija rema broju perativni sist • jednop • višepr Klasifikacija odjela OS pre • • •

Jednokor

MS DOS (M lobodnom pre oriste D u svo Kao uvod, da eć zaboravlje da je njegov ke Operativni sis mašina raspola plikacijskim p o svojoj stru tructure). što ristupaju I/O a savremeni r su pouzdani,

acija ope

e podjele oper e poslova, p ati samo tri o prema broju korisnika, ope jednokoris višekorisn prema broju simultanih a emi se dijele procesne (sin rocesne (mult po strukturi ema strukturi Slojeviti O OS sa mon OS sa mik

risnički

icrosoft Disk evodu DOS z om nazivu, je se ne kaže z enim DOS-om ernel. tem DOS se aže, rad sa nj programima ukturi DOS o se može vi uređajima. računari treb zaštićeni, po

erativnih

rativnih siste prema distrib osnovne klasif u korisnika i erativni sistem sničke (single ničke (multius u simultanih aktivnosti, tj. na: ngle tasking, s titasking, mu i i: OS nolitnim jezg kro jezgrom (M

OS-MS

k Operating znači operati er rade mnog zagrijavanje z m. Neki tvrde koristi, kao egovim vlast koje korisnik spada u mo idjeti na slik ba da imaju m održavaju GU

h sistema

ma na osnovu buciji proceso fikacije, a pro i procesa mi se dijele na e user) i ser). aktivnosti prema broju singleprocess ultiprocess). grom (Kernel Mikrokernel

DOS

System) je vni sistem za go više poslov za moderne O e da nije baš i ostali OS, z itim program k instalira na s nolitne sloje kama ispod. P 10 mogućnost v UI, jednostavn

a

u različitih k orske snage oširenu klasif a: u procesa ko s) i OS) OS) nastao 1981 a diskove (flo va od samog u OS, upoznaće zaboravljen, za pokretanje mima i podacim svoju mašinu evite operativ Pošto slojevi višekorisničko ni za rad (user riterijuma: pr i ostalih re fikaciju sa obj oji se mogu godine i oz opi disk i har upravljanja d emo se sa naj već ukopan e sistema, up ma, manipula u. vne sisteme i nisu dobro og i višeprog r frendly). rema broju ko esursa, prema bjašnjenjima, izvršavati pa značio je po rd disk). Nov diskovima. jslavnijim pr u temelje Win pravljanje har aciju datoteka mada je pse odvojeni, p gramskog rad orisnika i/ili p a nameni i pogledaj u D aralelno ili k očetak ere P vi operativni redstavnikom indows-a, i to rdverskim res ama i podršku eudovišeslojn programi mog da u mrežno procesa, prem funkcionalni Dodatku. kvaziparaleln C računara. sistemi više n OS XX vijek o toliko dubok sursima kojim u u izvršavan ni (pseudolay gu da direktn om ma im no, U ne ka, ko ma nju yer no

(11)

D N d op

P

N ut B P n U U A p In R k ri P DOS se može • Modu • Proce • DOS j • DOS B Na ilustracijam odatno objaš perativnog si

Proces učita

Nakon uključe tvrdio da su s BOOT program rvo BOOT p ašao dalje ins Ukoliko je nađ Ukoliko je ne Ako BOOT p odizanja siste nstrukcije koj Radi se o filov ako ih ne bi iječ o Microso Proce rocesor se sa podijeliti na ul eksternih ko sor naredbi (c jezgra (kerne BIOS. ma je prikaza šnjeno u pogl istema i Doda

avanja DOS

enja računara sve kompone m, po zadatim program pretr strukcije. đe BOOT pro

nađe BOOT program ni ta ema, proces p je BOOT pro vima io.sys i greškom izri oftovom DOS es učitavanja ada okreće adr

četiri dijela: orisničkih (us command pro el) an način kako lavljima Proc atku.

S operativn

a, dolazi do p nte sistema p m instrukcijam ražuje disketn ogram je očita program nast amo ne nađe podizanja sist ogram traži n msdos.sys. O sao. Oni se n S operativnom sistemskih faj resi 7C00 u r ser) naredbi ocessor) o korisnik pris ces učitavanj

nog sistema

pokretanja B priključene. ma, nastavlja nu jedinicu u ava i nastavlj tavlja sa pretr sledeće instr tema se preki nalaze se na d Oni su ustvari ne vide ni u D m sistemu do ajlova radnoj memor 11 stupa OS i ka ja DOS oper

a

BIOS-a i testa a proces podiz u nadi da će a dalje. raživanjem te rukcije, odno ida i korisnik dva sistemska i sakriveni tak DOS-fajl kata ok se kod drug Kad je B pročitao j tvrdog dis Na svim DOS. To kako ce B je BOOT radnu me BOOT pr da je sada za instruk riji i radi dalj

ako pojedini rativnog siste a hardvera s zanja sistema tamo pronać e pretražuje tv osno sistemsk obaviještenj a fila koja su ko da korisnik alogu. pod ov gih proizvođa BOOT progra je program p ska kopirao ih formatiranim se zove BO BOOT progra T program p emoriju na rogram kontr a BOOT reco kcije. e po instrukc dijelovi među ma Korišćenj sa kontrolom .

ći jednu form

vrdi disk kao ke fajlove po e o grešci na u inače smjes k nikad ne m vim imenima ača drugačije am pronašao odatke koji s h na određenu m diskovima j OT record k m postupiti s renio inform hexadecimal rolu BOOT re

rd taj sto vod ijama. usobno komu nje i izvršenje svih kompo matiranu disk sljdeću jedin otrebne za na a sistemu. stena na sekto može doći u ko ovi fajlovi s e zovu. ta dva fajla se nalaze na u adresu u rad je prvi sekto koji ima infor sa ta dva sakr macije iz BO lnu adresu 7 recordu i uka di igru te da s uniciraju, što e naredbi DO nenti sistema etu na kojoj nicu. astavak proce oru 0 i tragu ontakt sa njim su samo ako na hard disk prvom sekto dnu memoriju r rezervisan rmacije o tom rivena fila. K OOT recorda 7C00 prepus azuje proceso se njemu obra je OS a i bi esa 0. ma je ku oru u. za me ad u sta oru ati

(12)

12

Tako BOOT record preuzima kontrolu nad računarom i očitava ona dva sakrivena fila. Prije se očitava fil IO.SYS i prenosi u radnu memoriju.

IO.SYS sadrzava podatke koji kompletiraju BIOS. Jedan dio fila se naziva SYSINIT koji preuzima na sebe brigu o nastavku BOOT procesa.

Sada kontrolu na racunaru preuzima SYSINIT i prvo sto radi je da ocita fil msdos.sys te isti pohrani u radnu memoriju. Fil msdos.sys u nastavku zajedno sa BIOS preuzima rukovanje fajlovima te rukovanje signalima između pojedinih jedinica sistema.

SYSINIT traži u korijenskom direktoriju na tvrdom disku fajl config.sys. To je fajl koji pravi korisnik.

On sadrži informacije o podešavanjima u računaru kao što smo opisali ranije. On ima takođe instrukcije o tome koje zadatke SYSINIT dozvoljava msdos.sys da izvrši. To mogu biti instrukcije o tome kako povecati moc BIOS-a da rukuje memorijom racunara ili nekim od prikljucaka racunara npr. misom.

SYSINIT daje nalog msdos.sys da očita fajl command.com te istog pohrani u radnu memoriju.

Fajl command.com se sastoji iz tri dijela. Prvi dio je ustvari uvecanje mogućnosti BIOS za unošenje i iznošenje podataka. Ovaj dio se polaže u memoriju kao permanentni dio operativnog sistema.

Drugi dio fajla command.com sadrzi interne DOS komande kao DIR, COPI, i TYPE. One se memorisu u gornjem dijelu radne memorije i mogu biti upisani preko drugih programa.

Treći dio fajla command.com upotrebljava se samo jedanput i kasnije se izbacuje iz memorije. Taj dio traži u korijenskom direktoriju fajl autoexec.bat. Očitanjem fajla autoexec.bat i config.sys sistem je konfigurirsan i spreman je za podizanje operativnog sistema /Windows naprimjer/ a nakon toga i za upotrebu.

Program COMMAND.COM se mora nalaziti na svakoj sistemskoj disketi.

I pored toga, on ne spada u operativni sistemi (vidi POZICIJU U PREDHODNOM POGLAVLJU). Radi se o izvršnom (.COM) programu koji je sličan svakom drugom izvršnom programu, ali je on zadužen za vrlo bitne operacije.

Kod DOS-a je COMMAND.COM je procesor naredbi ili tzv. korisnička ljuska (shell).

Predstavlja vezu između korisnika i operativnog sistema. On interpretira naredbe i omogućava izvršavanje sistemskih datoteka

Nakon što je sistem izvršio zadane naredbe i nakon što je COMMAND.COM izvršio odgovarajuće pripreme i postavio odzivni znak (prompt) računar i operativni sistem su spremni za rad.

Korišćenje i izvršenje naredbi DOS operativnog sistema

DOS se koristi na dva načina: • kroz linijske naredbe, ili

• kroz druge programe, u kojima preko menija koristimo mogućnosti DOS-a, a da pritom ne poznajemo način rada DOS naredbi niti sintaksu pisanja istih.

Komandna linija je linija u kojoj kucate komande (naredbe). Komandni prompt (odzivnik) pokazuje da ste u komandnoj liniji.

Prompt može biti slovo za logičku oznaku disk jedinice praćeno obrnutom kosom crtom (backslash; "beksleš") (c:\ ili a:\, na Primjer) i nazivom direktorijuma (na Primjer, c:\dos). Slovo pokazuje koja je disk jedinica aktivna jedinica.

MS-DOS pretražuje aktivnu disk jedinicu kako bi pronašao informaciju koja je potrebna da bi procesirao komande koje ste otkucali. Da biste naveli MS-DOS da izvrši zadatak, vi kucate komandu (na monitoru desno od komandnog prompta pojavljuju se znaci koje kucate), a zatim pritiskate taster sa natpisom "Enter".

Sve naredbe DOS-a prolaze kroz proces navođenja:

• Svaki put kad se zada naredba (preko tastature ili programski), DOS najprije provjerava da li naredba postoji u listi internih naredbi.

• Ako je naredba prisutna u memoriji, odmah se izvršava.

• Ako naredbe nema u popisu internih naredbi (znači da je eksterna), DOS pretražuje tekući direktoriji traži datoteke koje imaju ekstenziju .EXE, .COM ili .BAT.

• Ako se pronađe tražena datoteka, ona se učitava u memoriju, te se izvršava.

ugu nit je za edne niti na đu niti istog o preključivan

olerima

ivanja. si od vrste u za upravljanj m ulazno/izla ne memorije

memorijom

om ostvaruje s memoriji ra dne memorije orijom pozivaj eracije čitanj ova, odnosno e sadržaji fajlo aja fajlova iz oziva i operac ivaju operacij peracije stvar procesa, kao šeprocesni re 13 ponovati (pod lja fizičkim operativni sis Posto • jer pr • • defin adatak ovog drugu, koje procesa ne nje procesora uređaja, mod je kontrolerim aznim uređaj kao što su di svoj zadatak adi zauziman e. aju se operacij ja i pisanja. čitanje i pisa ova. zmeđu radne cija zauziman je oslobađanj ranja i uništa o i stvaranje ežim rada), tj. dijeliti) u mod (procesor, ko tem može p oji nekoliko p lakše je romjene utiču informac informac nisane i ogran modula.Uvod mogu pripad dolazi do iz a između niti dul za uprav ma ostvaruje ima koji su p skovi, diskete

tako što uvod nja zona slo je ulaza i izla anje njihovog i masovne m nja dovoljno v a, ulaza i izla avanja. i uništavan više niti.

dule koji obez

ontroleri i ra odijeliti na m prednosti mod modifikovati u samo na nek ije se čuvaju ijamma se ničene oblasti di operaciju ati istom ili r zmene adresn raznih proces vljanje kontro svoj zadatak priključeni na e, CD/DVD R di operacije z obodne radne aza. g sadržaja i v memorije (dru velikog bafer aza. nje njihovih zbijeđuju slje adna memori module, koji dularnih OS: i sistem i isp ke dijelove si samo gdje je pristupa i. u preključiva raznim proces nog prostora sa. olerima se s tako što uvo a kontrolere ROM-ovi, itd

zauzimanja e memorije,

vodi evidencij uge dvije funk rskog prostor niti, odnosn edeće funkcije ija) i logički i izvršavaju pravljati grešk istema, e to potrebno, samo unut

anja čiji poz sima. procesa, pa sastoji od ni odi (drajversk (tastatura, m d.). i oslobađanj odnosno ra ju o blokovim kcije), a za ov a. no omogućav e: im te ke tar ziv je iza ke) iš, a. adi ma vo va

(14)

P je Iz

M

K gr G up

S

P E S N pr (m S S S ur S M S d P n m se S si oziva operac e za stvaranje z modula za u

Moduli i hij

Korišćenje mo rupisani u hij Generalno, m pravljaju raču

Slojeviti

Prvi operativn Eindhoven) od istem je imao

Nulti sloj (pro rocesa kada mogućnost da loj 1 obavlja loj 2 upravlja loj 3 upravlja ređaja. loj 4 je sloj n Moduli ovakv vaki od sloje iktira pravilo rimjena pom iži sloj dospe memorijom. P e modul za up vrha predsta istema raščlan iju čitanja, ra e slike procesa upravljanje pr

jerajhija

odularnog pri jerarhijske niv možemo reći d unarima koji

operativ

ni sistem koji d strane E.W. o 6 slojeva ka ocessor sche se desi prek a se pokrene v upravljanje m a komunikaci a ulaznim izla na kome se na ih operativnih eva je predod o koje nalaže menutog pravi eva modul za Predposlednji pravljanje pro avljanja opera ni na više jed adi preuziman a potrebna ra rocesima poz istupa kod O voe. da jednostav obavljaju kom

vni sistem

je napravlje Dijkstre. ao što je prika duling–raspo kid ili istek ta

više program memorijom. O ijom izmedju aznim(I/O) u alaze korisnič h sistema for dređen da sa da se iz sva la dovodi do a upravljanje sloj hijerarh ocesorom. ativnog siste dnostavnijih m nja sadržaja iz adna memorij zivaju se oper OS čiji kodov vni operativni mpleksnije za

mi (layer

n na ovaj na azano na sled ored rada pr ajmera. Uz o ma od jednom) On alocira (d svakog proc uredjajima i p čki programi a miraju hijera adrži jedan od kog sloja po smještanja m fajlovima, d hije sadrži mo ma kao hijer međusobno ne 14 zvršnih fajlov a, pozivaju se racije čitanja, vi imaju više i sistemi mo adatke) slojev

red syste

čin je operat dećim slikama rocesora-)nam ovo sloj 0 ob ). dodjeljuje) pro esa i operator privremeno m a na sloju 5 o arhiju. d modula op ozivaju samo modula za up dok je sledeć odul za uprav rarhije slojev ezavisnih zad va, koji su po e i operacije z pisanja, zauz miliona instr ogu imati mo vitu hijerarhij

ems)

tivni sistem sa a: mijenjen je p bjezbjeđuje o ostor procesim rske konzole. memoriše (BU obavlja se pro perativnog sis o operacije u ravljanje pro i niži sloj na vljanje I/O ko va je motivis dataka i zatim otrebni za stva zauzimanja, o zimanja i oslo rukcija nije b onolitnu struk jsku realizaci a imenom TH oslovima alo osnovne funk ma u glavnoj . UFFERING) i oces sistemsk stema. Raspo uvedene u ni cesima u sloj amjenjen mod ontrolerima, a sana željom m svaki od njih aranje slike p odnosno oslo obađanja. bilo dovoljno kturu, a slož iju. HE (Technisc okacije proce kcije za mult memoriji. informacioni kog operatora odjelu modula ižim slojevim j na vrhu hije dulu za uprav a u poslednje da se zadata ih objasni zas procesa, a poš obađanja. o, pa su modu ženiji (oni ko he Hogescho esora, promje tiprogramiran tok ka i od I/ . a po slojevim ma hijerarhij erarhije. U pr vljanje radno em sloju nala ak operativno sebno. što uli oji ool eni nje /O ma je. rvi om azi og

(15)

P

R

O h sv M op T m K p m d za V

T

Š D (m Primjeri OS s

Razlika iz

Osnovna razli ijerarhije, a k vaki sloj ima

Monolitni ope perativnih sis To znači da s modula. Kod slojevitih ozivaju samo modula za ruk ok je sledeći a rukovanje k Većina modern

Tipovi jez

to se samog d Dva najinteres microkernel). sa slojevitom

zmeđu sloj

ka je u tome kod slojevite tačno određe erativni siste stema. e iz svakog h modularnih o operacije u kovanje proce

niži sloj nam kontrolerima, nih sistema je

zgre

dizajna i nara santnija i uje . m organizacij

jevite i m

e, što se OS k realizacije O enu funkciju ( emi se sasto od modula m h sistema ras uvedene u ni esima u sloj menjen modul a u poslednj e neka vrsta h avno same im edno najviše jom : THE (

monolitne

kod monolitn OS se dijeli n (upravlja tačn oje od modu monolitnih op spodjelu mod žim slojevim na vrhu hijer u za rukovanj em sloju nala hibrida i najč mplementacije suprotstavlje 15 (6 layers), M

realizacij

ne strukture s na više slojev no određenim ula čija sarad

perativnih sis dula po slojev ma hijerarhije rarhije. U prv nje radnom m azi se modul z češće koristi e jezgre tiče, p ena tipa su m MS-DOS (4 la

je OS

astoji od sku va od kojih s m resursima). dnja nije og stema mogu s vima diktira p e. Primena po vi niži sloj do emorijom. Pr za rukovanje neke elemena postoji nekol monolitna jez ayers). upa procedura se svaki oslan graničena pra slobodno poz pravilo koje n omenutog pra ospeva modu redposlednji s procesorom. ata slojevite i iko tipova. zgra ( monol a bez ikakvog nja na slojev avilima kao zivati operac nalaže da se ravila dovodi ul za rukovan sloj hijerarhij . i monolitne st lithic kernel) g grupisanja ve ispod, i gd kod slojevit ije svih ostal iz svakog slo do smještan nje datotekam je sadrži mod trukture. ) i mikrojezg ili dje tih lih oja nja ma, dul gra

(16)

M

O o O V iz G p P d d K m op k op P p Iz O 1 2 3 U

Monolitn

Operativni sist d kojih svaka OS je realizov Visok nivo m zmeđu samih Glavna mana o ad cijelog sis oznatiji prim izajnu jezgre io jezgrinih m Korisnički pro mesta, kao što peracija preb orisničkom r peracije pozn oslije poziva ozvati i poziv z svakog od m Ovakva organ . Postoji glav . Postoji skup . Postoji skup U ovom mode

ni OS –M

temi koji kor a može pozva van kao skup p

međusobne in dijelova kao ovakvog pris stema, budući mjeri monolit e), BSD jezgr modula imple ogrami servis o su registri bacuje proce režimu rada n nate od strane a jezgru, OS p va tu procedu modula mono izacija odgov vni program k p servisnih pr p pomoćnih p elu za svaki si

Monolitn

iste monolitn ati svaku ako procedura, od K u Z ( b U r n ntegracije svi i visoke efik stupa je prven i da sve komp tnih jezgri su re, Solaris, D ementiran u v se OS-a kori procesora ili esor iz koris nisu dozvolje e procesora. preuzima kon uru i na kraju olitnih operati vara označeno koji poziva se rocedura koji procedura koj istemski pozi

no jezgro

nu kernel struk je to potrebn d kojih svaka Kod monolitn upravo u siste Za takvu jezg (i hardverski bogatim skup Uprkos činje različitim dije nemoguće zb ih dijelova u kasnosti koja j nstveno probl ponente nužn u: Linux (po OS, većina U idu korisničk iste na slede i stek, pa sle sničkog režim

ene neke kom ntrolu, na osn se kontrola v ivnih sistema oj strukturi za ervisnu proced izvršavaju si e pomažu sev iv postoji jedn 16

o- -Kerne

ukturu (npr. U no. vidi Jezgro

a može pozva ne jezgre se emskom (zašt gru je karakte im i softver pom sistemsk enici da su ra elovima jezg bog ispreplete utiče na dob je posljedica lem da greška no vjeruju jed stojanje mod Unix jezgri ka kih aplikacija eći način: par edi specijalna ma rada u mande proce novu parame vraća korisnič a mogu slobod p p p p p a OS: duru istemske pozi visne procedu na servisna p

el-

UNIX) realizo o operativnog ati svaku ako j cijela jezgra tićenom) nač eristična vrlo rskim) i inte kih poziva. azne funkcio gre, stvarno o enosti izvorno bre performan takvog dizajn a u bilo kojem na drugoj. dula ne mijen ao i Window , no smatra se rametri sistem a operacija – sistemski re esora, a u sis tara poziva o čkom program dno pozivati Ovo je dosad se sa punim p Mess” or spa Struktura je t OS je napisa svaka može procedura parametara i ipak se može Servisi (sist zahtijevaju p Da se preno prebacuju m prebacuju up parametre i realizuje. ive ure rocedura koja ovani su kao s g sistema: KE je to potrebno a izvršava u j inu rada. o snažna apstr erfejs prema nalnosti najč odvajanje takv og koda i stru nse zbog mi na. m dijelu ovak nja činjenicu ws jezgra (hib e u osnovi mo mskog poziv – poziv jezgr ežim rada i stemskom rež određuje koju mu. operacije svih d najviše kor pravo nazvati aghetti code). takva da uopš an kao kolek e pozvati b ima definis rezultata. M e uočiti neka m emski poziv parametre o ose putem s mašinu iz k pravljanje n utvrđuje ko a realizuje taj skup procedu ERNEL, u Do o. jezgrinom pr trakcija nad s a aplikacijam češće implem vih dijelova j uktura podatak inimalnih niv kve jezgre na u da je riječ bridnog dizajn onolitnom jez va se smješta ra OS-a (ker kontrolu pre žimu mogu s u sistemsku p h ostalih mod rišćena organ i “Velika zbr .

šte nema struk kcija proced bilo koju d san interfej Međutim i u o mala struktur vi) objezbjeđ utvrdjenim p steka). Ovak korisničkog n na OS. OS oji sistemski j poziv. ura (tj. modula odatku. rostoru i to sklopovima ma sa vrlo mentirane u je u praksi ka. voa apstrakci ajčešće utiče n o monolitno na budući da zgrom). aju u određen rnel call). Ov edaje OS-u. se koristiti sv proceduru treb dula. nizacija i mo rka” (“The B kture. dure takvih d drugu. Svak js u smis ovim sistemim ra. đeni od OS pravilima (np kve instrukci načina rada tada pribavl i poziv da a), ije na om je na va U ve ba že Big da ka slu ma S-a pr. ije i lja se

(17)

P (F pr Š dr m D p d v

M

A O u Z k ra Z lo D si pr G d n P (G omodne (util FETCHING) rikazana na s to se tiče sak rugu procedu modula, tako d Da bi se kon ojedinačne p atoteku koris idljiva za sva

Mikro je

Alternativa str Osnovna zami takozvani ko Zbog pojave omunikacijom ada.

Zbog toga što ošije perform Dodatni servis istema: jedin rocesima. Glavni probl efinisanog sta edefinisano s Primjeri prim GNU Hurd, X lity) procedu podatak iz k slededoj slici: krivanja info uru, za razliku da se samo u nstruisao stva procedure, ili steći sistemsk aku proceduru

ezgro (m

rukturi monol isao je naprav orisnički pros takvih servi m među proc se daleko viš anse od mono si su u praksi na njihova pr em takvog p anja kao kod stanje. Za spre mjene arhitek XNU odnosno ure se bave p korisničkog p : ormacija, to o u od struktur određenim ta aran objektni datoteke ko ki povezivač. u.

ikrokern

litnog operati viti minimaln stor (user spac

isa van pros cesima

(inter-še poruka pre olitnih jezgri i obične koris rivilegija je pristupa gdje d monolitnih j ečavanje pad kture mikroj o Mac OS X) problemima k programa). P ovdje uopšte e koja sadrži ačkama mogu program op oje sadrže te Pri tome, m

nel)

ivnog sistema no i pouzdano ce). Mikrojezgr pružaju tek već spomen nitima (thr Sve ostale ugrađene ( (servers, pa stora kernela -process comm enosi iz kerne . sničke aplikac da mogu pis se neki sist jezgri. Zato je da sistema uvo ezgri su prisu ), QNX, L4 fa 17 koji su važn Podjela proce ne postoji, t i module ili p u pozvati van perativnog si procedure, a mogućnost skr a je arhitektur o jezgro visok ra je primjer k najosnovnij nuto upravlja reads) pojedin dodatne uslu (implementira a se ovaj tip a, kod mikro munication) ela u korisnič cije koje se m sati i čitati n temski servis e moguće da odi se moguć utni u moder amilija OS, S ni za nekolik edura se mož tj. svaka proc pakete, u kojo n modula. stema pomoć a zatim se sv rivanja inform ra sa mikro je kih performan r kernela mi je nužne uslu anje adresnim nog procesa t uge poput gra ane) u korisn jezgra pone ojezgri dolaz kako je preno čki prostor i o mogu pokreta neke dijelove i mogu gasit će u nekom ćnost pauze i rnim operativ Symbian OS, ko servisnih p že izvršiti u t cedura je vid oj je većina in

ću ovog pris ve zajedno p macija ne pos

ezgrom (micr nsi, a sve osta inimalističkog uge (odnosno m prostorom te komunika afičkih interf ničkom prosto kad naziva i zi do izražaj ošenje poruka obrnuto, mikr ati i gasiti bez e memorije k ti i paliti po trenutku nek čekanja do po nim sistemim Singularity. procedura (n tri sloja (lay dljiva u odnos nformacija sa stupa, prvo s povezuju u j stoji jer je sv rokernel) ale funkcije j g dizajna: a o sistemski p m, vremenski acijom među fejsa, mrežno oru u vidu po i klijent serv aja potreba z a jedan od gl rojezgre obič z loših poslje koji su nedo potrebi je n ki servisi jedn ovratka uslug ma: Minix, Am npr. Prikuplje ers) kao što su na bilo ko akrivena unut se prevode sv jednu objektn vaka procedu jezgra potisnu aplikacijama pozivi), a to im prekidim procesima. og steka i sl. osebnih servi er kernel). za efikasno lavnih aspeka čno imaju neš edica za ostat ostupni ostali nestanak strog nostavno doći ge. migaOS, Ma eni je oju tar ve nu ura uti se su ma, su isa om ata što ak im go i u ch

(18)

K K M K ta M K m N se T O • • • • •

P

O k sa C up fl P A m S so S pr Korisnički mo Kod arhitektur Manje važni se Komponente O ako što šalju p Mikro jezgro v Komponente memorijom... Npr. ako apli ervera može d Tako je ostvar Osnovne predn Dodav Sistem Preds Preds Omog

Privilego

OS radi u sist orisničkom (n a privilegovan Cilj uvođenja pada u sistem lag u kome se =0, korisničk Ako korisničk mora da korist istemski poz oftverski prek amo prekido relazi u privil oduli međusob re sa mikro je ervisi i aplika OS izvan mik poruke preko vrši validaciju mogu biti d ikacija treba da pošalje po rena klijent-se nosti OS sa m vanje novog m je bezbjedn tavlja podršk tavlja podršk gućava jedno

ovani rež

temskom - p neprivilegova nim registrim dva režima m. Ovaj režim e nalazi inform ki režim rada; Način reali kom programu ti takozvane s ziv je specija kid. om se može p legovani reži bno komunic ezgrom samo acije su van j kro jezgra se o mikro jezgra u poruka, pre drajveri uređ da otvori da oruku drugim erver arhitekt mikro jezgrom servisa ne zah niji jer se više ku distribuiran ku objektno-o stavnije proje

žim rada

privilegovano anom) režimu ma, za I/O...) j rada računar m rada mora macija o režim ; P=1, privile izacije prelas u treba uslug sistemske poz alna instrukcij preći iz koris im rada i onda iraju slanjem o najvažnije f ezgra i izvrša implementira a. enosi poruke i đaja, server atoteku tada serverima i m tura unutar je m su sljedeće: htijeva modif e operacija izv nim sistemim rijentisanim O ektovanje jez

a i sistem

om režimu ra u rada. Tu se jer bi inače O ra je obezbeđ biti hardvers mu rada (tren govani režim ska iz korisnič ga programa k zive. ja kojom se sničkog u pri a operativni s 18 m poruka (mes funkcije OS-avaju se u kor aju kao serve

između komp datoteka, se ona šalje por može da pozi ednog računar : fikovanje jez vršava u kori ma, OS, gra i pouzdan

mski poz

ada (sve nare neke naredb OS mogao ost đivanje zastit ski podržan, m nutnom, u kom m rada. čkog u privile koji radi u pr pokreće neka ivilegovani r sistem izvršav ssage passing a se nalaze u risničkom rež r procesi. Ov ponenata i daj erver procesa ruku serveru va primitivne ra. gra OS, isničkom reži niji OS.

zivi

edbe izvršiv e ne izvršava tati bez "kont

e racunarsko mora spostoj me se nalazi egovani mod rovilegovano a rutina iz pr režim rada. K va operacije k g). jezgru. žimu rada. ve komponent je komponen a, programi datoteka pre e funkcije unu mu rada, e), a korisnič aju (npr. za pr role". g sistema od ati indikators računar). rada kod mo m režimu rad rivilegovanog Kad se desi p koje je zahtje te komunicira ntama pristup za upravljan eko mikro je utar mikro jez

čki procesi s romjenu režim d namjernih i ski registar, k onolitnih OS da onda kori g režima rada prekid, proce evao korisničk aju međusobn hardveru. nje virtuelno ezgra. Svaki o zgra. se izvršavaju ma rada, za r ili nenamjern koji će sadrža

snički progra a, to je u stva esor automats ki program. no om od u u ad nih ati am ari ski

(19)

S

R k H U fo ur V Z h N P O a) h se p b so pr up (h

Sloj apst

Razvojem hard omponente o HAL). Uloga HAL-a ormata podat ređaja. Virtuelni uređ Zahvaljujući o ardvera i razm Na ovaj način Podjela resur Osnovni tipov ) hardversko ardverskih ur e ne preporuč articionisanja ) logičko par oftverskoj im redstavljaju pravljanje pa hipervizor).

rakcije h

dvera i softve operativnog s jeste da obe taka (mada j đaj predstavl ovoj kompon mjenu podata se adaptacija rsa sistema n vi particionisa o (fizičko) pa ređaja. Aplika čuje paraleln a. rticionisanje mplementacij samostalna o articijama vr

hardver

era, a u velik sistema, koja zbjedi interfe e potreba za lja standardiz nenti operativ aka, bez obzir a operativnog na virtuelna o anja su: articionisanj acije koje su no korištenje e – predstavlj i particija. okruženja u rši putem p

a HAL –

oj mjeri i ana je dobila na ejs između ke a tim zanema zaciju načina vnom sistemu ra na hardver g sistema za d okruženja je e – predstavlj projektovane fizičkih resu a razdvajanje Na sličan n okviru kojih posebnog sof 19

–virtueln

alizom na koj aziv sloj ap ernela i samo arljiva), a naj na koji se pri u se omoguća r koji se ispod drugu arhitekt e poznat pod lja fizičko raz e tako da rade ursasa drugim e radnih okru način kao k h je moguće ftverskog me

ni uređaj

ji način se on strakcije ha og hardvera. ajbitniji zadat istupa hardve ava da korist d njega nalazi turu računara nazivom pa zdvajanje resu e samostalno m aplikacijam uženja unutar kod hardvers e izvršavanje eđusloja koji

ji i parti

ni koriste, doš rdvera (Har HAL se bavi tak jeste obe

rskim uređaji ti iste mehani i. svodi na pisa rticionisanje ursa sistema k u okviru oper ma) imaju najv računarskog skog particio odvojenih o i se naziva

icionisan

šlo je do izdv rdware Abstr i eventualnim ezbjeđivanje ima. nizme za posm anje novog H e. korištenjem o erativnog siste više koristi o g sistema, pri onisanja, kre operativnih s monitor vir

nje

vajanja posebn action Layer m konverzijam tzv. virtuelno matranje stan HAL-a. odvojenih ema (ili za ko od hardversko čemu se radi eirane partici sistema, ali rtuelne mašin ne r – ma og nja oje og i o ije se ne

(20)

O

D o m N v ra n P W k G O p m

W

P vr pr U D d G du d

Osnovne

Danas je Wind d preko 90% mrežni serveri Nastao je kao erziji i ne pr ačunarima za ajpoznatiji su ostoje takođe Windows jezg orisničkih ap Govrimo o hib Ovakav konce oboljšanja v mikroprocesor

Windows

rogrami pisa rha prema d redvidljiva. Unix i Window Dok se UNIX ogađajima. Glavni program ugmadi na m ogađajem. Ti

karakte

dows najpop %. Takođe je i ili serveri ba o grafička na redstavlja viš asnovanim na u firme AMD e i varijacije z gra (Window plikacija, no s bridu jer se m ept sa neznatn vezana za rima.

model pr

ani za tradicio dnu. Putanja ws se fundam X program sas m čeka da se mišu, ubačen i handleri pro

eristike W

pularniji opera značajno ras aza podataka. dogradnja M še samo graf a procesorima D. Postoje ili s za procesore ws kernel) je matra se u os mikrokernel na B nim izmjenam mrežne ap

rogramira

onalne opera izvršavanja mentalno razli stoji od koda e desi neki do a fleš memo ocesiraju doga

Window

ativni sistem sprostranjen . MS DOS oper fičko okružen a firme Intel i su postojale v sa 32 i sa 64 e hibridnog d snovi monolit alazi unutar k

Blok šema koj ma zadržan j plikacije i

anja

ativne sisteme programa m ikuju što se ti a koji nešto i ogađaj, kao št orija ili slično ađaj, ažuriraju 20

ws OS

, uživajući o i u segmentu rativnog siste nje već uistin i njima slični varijante koje bita. dizajna buduć tnom jezgrom kernela. oja odgovara je i u aktueln višenitno u e koriste pro može zavisi iče modela pr izvršava ili p to je pritisnu o, i onda zov u ekran, ažur gromnu nadm u malih i sre ema. Današnj nu potpuni o im. Oznaka z e rade na proc ći da je dio j m. Windowsu XP nim verzijama upravljanje p ceduralni mo o ulaznim p rogramiranja. pravi pozive s uta taster na ta ve proceduru riraju unutrašn moć na svetsk ednjih servera je verzije se operativni sis a takve proce cesorima DE jezgrinih mo XP a Windowsa. procesima o odel u kojem parametrima, sistema, Win astaturi, pom u koja dalje p

nje stanje pro

kom tržištu s a u primjena baziraju na stem. Window esore je h86 k EC Alpha, MI odula implem . Izmjene su omogućeno m se programi , ali uglavno ndows progra mak miša, prit preuzima ko ograma.

stonih računa ama kao što prvobitnoj N ws OS radi n kompatibilni, IPS i PowerP mentiran u vid se odnosile n višejezgreni i izvršavaju o om je priličn am je upravlj tisnuto neko o ntrolu nad ti ara su NT na , a C. du na im od no an od im

(21)

W p U al w pr W (m pr P k ob M Z za

S

W o Z M k W B si n Š ob W b

W

U d za W Windows prog oruke koje ša Ulazna tačka li većina pos window proce rozoru. WinMain krei message loo rikladnim wi etlja poruka ojom aplika bično pojavl MENIJA ili kl Završetkom pe avršava sa rad

Sistemski

Windows kori svrnuti i na p Zasad treba re Microsoft je d oriste da bi d Windows-a po Broj Win32 A istema, ali da emoguće vid taviše, ono š brnuto. Win32 API im arovima i slič

Windows

U Dodatku s etaljima kori asad pogleda Windowsa 9 n grami korist alje operativn Windows pr sla se obavlja edure. One ob

ira taj prozor op) gdje s indow proced a završava d cija završav ljuje jer je k liknuo X u go etlje poruka, dom.

pozivi i A

isti pozive si procese kod W ći da su kod W definisao skup dobili odgova očev od Wind API poziva j aleko veći bro djeti koji poz što je poziv ma velik bro čno, što se mo

ide dalje

se možete u išćenja, realiz ajte kako je nema... te model dog ni sistem. Dog rograma je fu a u funkcijam brađuju poru r i onda ulaz se poruke p durama. dolaskom W a sa radom korisnik oda ornje desnom WinMain za

API kod W

stema. O upr Windowsa. Windowsa pr p nazvan Win arajuće uslug dows-a 95. e vrlo velik oj poziva se p zivi su pozivi sistema u je oj poziva za ože (a najčeš upoznati sa zacije i konst najavljena gađaja prikaz gađaj može bi unkcija WinM ma koje nazi uku koja je po zi u petlju po prihvaćaju i WM_QUIT po . Ova se po abrao Exit iz m uglu. vršava i aplik

Windowsa

ravljanju proc rocedure iz b n32 API proc ge operativno i mjeri se h potpuno izvrš i sistema (tj. dnoj verziji upravljanje će i jeste) pod

nekim (sam trukcije Wind verzija 8 o . 21 zan na slici u

iti pritisak tas Main, ivamo oslana oruka šalju oruke oruka z File kacija

a

cesima, uopš biblioteke i p cedura (Aplik og sistema. O hiljadama. Mn ava u korisni ono što odra Windows-a,

prozorima, dvesti pod tip

mo sa nekim dows OS-a, a ovog OS-a; a

u kojem aplik stera, pomak

šte biće kasni pravi pozivi s kacioni progra Ovaj interfejs nogi od tih p ičkom prostor ađuje kernel može se odr geometrijskim pično korisnič m) a a kacija odgova miša, ili neka

ije nešto više sistema bitno amski interfej

je (djelimičn poziva korist ru. Kao poslj ), a koji nisu raditi u koris m figurama, čko okruženje ara na događ a druga stvar e rečeno, a u o različiti. js) koje progr no) podržan te da bi se a edica toga je u. sničkom pros tekstom, fo e. đaje obrađuju r. dodatku ćem rameri treba od svih verzi ažurirali pozi činjenica da storu drugog ntovima, skr ući mo da ija ivi je , i rol

(22)

U

P

P n Z O S pr O si P ev P p pr P pr pr O Je K re

Upravlja

Program i

rocesi predst eki algoritam Znači: program Od ideje do pr vaki proces revođenjem ( Operativni sis istemima sa r Program je fa ventualno po Proces (ili tas

osebna strukt rocesa. Posao (job) je rograme. Nje rograme. Ovo su samo n ednostavno re Kada se prog egistara i mem

anje proc

i proces

tavljaju jedan m. Proces je p m je fajl na di rocesa gleda svoju (određivanjem stemi izvršav razdijeljenim fajl koji sadrž dataka. Kao t sk) je dinam ktura podatak objekat pake egova obrad neke od mogu ečeno, progr gram učita u morije.

cesima

n od najvažn program u sta isku. Kada se memoriju k m) logičkih a vaju različite vremenom – ži nizove nar takav on je op mičke prirode. a koje se naz etne obrade i a se odvija ućih definicij ram je pasiva memoriju, p nijih koncepat atusu izvršava e taj fajl učita

kao granični dresa u odgov e programe: – korisnički pr edbi mašinsk pisan samo sv . To je objek ziva kontroln obuhvata niz sekvencijalno a za program an objekat, t postaje proc 22 ata operativni anja, zajedno a u memoriju skup logičk varajuće fizič u sistemima rogrami ili za kog jezika (k vojim sadržaj kat multiprog ni blok proce z naredbi kon o, tako što m, proces i pos to jest datote ces, tj. aktiva ih sistema. P sa svim resu i počinje da s kih memorijs čke adrese ko a sa paketno adaci (tasks). koji se može jem i ima stat gramiranja i esa PCB (Pro trolno-upravl se izvršava n sao. eka na disku. an objekat ko rogram je ni ursima koji su se izvršava do kih adresa. oje su rezervis om obradom izvršavati na tičku struktur predstavlja p ocess Control ljačkog jezika niz naredbi .

oji ima svoje

iz instrukcija u potrebni za obijemo proc Operativni s sane za proce to su poslo a posmatrano ru. program kom l Block) ili P a, programa i koji pokreće e resurse popu a koji ostvaru a rad program ces. sistem upravl es. ovi (jobs), a m procesoru) me je pridoda PD - deskript i podataka za e odgovaraju ut procesorsk uje ma. lja u ) i ata tor te uće kih