SOCIEDADE DA INFORMACIÓN EN
ESPACIOS PERIFÉRICOS. NOVAS FORMAS
DE EXCLUSIÓN SOCIAL
Edición a cargo de: CARLOS FERRÁS SEXTO FRANCISCO XOSÉ ARMAS QUINTÁ
XOSÉ CARLOS MACÍA ARCE YOLANDA GARCÍA VÁZQUEZ
Servizo de Edición Dixital da Universidade de Santiago de Compostela
ADVERTENCIA LEGAL: Reservados todos os dereitos. Queda prohibida a duplicacion, total ou parcial desta obra, en calquera forma ou por calquera medio ( electrónico, mecánico, gravación, fotocopia ou outros) sen consentimento expreso por escrito dos responsabeis da edición.
A edición desta edición contou coa colaboración fi nanceira de:
Edita: Servizo de Edición Dixital da Universidade de Santiago de Compostela ISBN: 84-932470-1-4
Presentación
No marco do proxecto de investigación SINDUR. Sociedade da Información e desenvolvemento urbano-rexional, o Grupo de Investigación Socio-Territorial da Universidade de Santiago celebrou en novembro de 2005 as súas III Xornadas de debate concebidas como un foro de intercambio de ideas e coñecemento entre investigadores e técnicos con interese no estudio do impacto das Novas Tecnoloxías sobre a sociedede e o territorio en espacios periféricos. Nesta ocasión as Xornadas SINDUR estiveron focalizadas sobre a análise e investigación dos impactos socio-espaciais das Novas Tecnoloxías en rexións periféricas e comunidades sociais excluídas, e co obxectivo engadido de dar visibilidade a diferentes experiencias de E-Inclusión que ao respecto se están a levar a cabo en Irlanda, Cataluña, Salamanca, Madrid, Alemaña, Grecia e Galicia. O proxecto SINDUR (Sec2002-01874) naceu no ano 2002 no seo do Plan Nacional de I+D+i do Ministerio de Educación e Ciencia, e entre os seus obxectivos pretende crear e dar continuidade a un foro científi co de debate centrado en temática de análise dos impactos das Novas Tecnoloxías sobre os espacios periféricos, polo que en novembro de 2003 acolleu a celebración das denominadas I Xornadas SINDUR, naquela ocosión centradas na análise das relacións entre a Internet e a Educación e no 2004 as II Xornadas SINDUR focalizadas no tema das Novas Tecnoloxías e a Economía Cultural.
Na presente publicación recóllense as aportacións dos ponentes e dos conferenciantes convidados ás III Xornadas SINDUR. Joao Sarmento, recoñecido xeógrafo de perfi l tecnolóxico da Universidade portuguesa do Minho, presenta un moi interesante ensaio acerca da evolución dos websites nas ferigresías das illas Azores; incide especialmente en que as novas tecnoloxías non son, polo de agora, un elemento dinamizardor nestas comunidades de perfi l atrasado e periférico debido a súa escasa implantación e desenvolvemento; quizáis deberíamos pensar que a defi nición da nova Internet de 2ª Xeración ou Internet das Culturas será a que faga fronte ao fenómeno da fenda dixital e a que xeneralice o uso e interés polos contidos e polas aplicacións informáticas en comunidades e espacios desenganchados da sociedade da información como no caso das Illas Azores; para isto, o Artur Serra da Universidade Politécnica de Barcelona reclamaba nas II Xornadas SINDUR no 2004 a universalización dun ancho de banda sufi ciente para a circulación pola rede de video en calidade TV e da videoconferencia; amais do traballo conxunto de tecnólogos e científi cos sociais para desenvolver aplicacións e servicios avanzados para Internet en benefi cio da difusión das culturas minoritarias e das artes e das humanidades en xeral. A Dra. Marie-Annik Desplanques, antropóloga cultural, e Cliona O’Carroll, comunicacadora social, do University College Cork de Irlanda, esbozan na súa aportación os mimbres dun innovador proxecto levado a cabo nun barrio popular da cidade irlandesa de Cork e que foi inicialmente inspirador das metodoloxías de e-inclusión desenvolvidas por SINDUR no municipio piloto de Brión a través da creación do website InfoBrion.com; Desplanques e O´Carroll amosan os fundamentos técnicos dun orixinal proxecto de radio local que puxo en valor a cultura étnica e comunitaria de diferentes grupos sociais residentes na cidade irlandesa de Cork; é un proxecto de etnoloxía social aplicada que emprega as técnoloxías da comunicación
por radio para contribuir a recuperar e estudiar os fundamentos étnicos e culturais de grupos socias irlandeses conformados por inmigrantes cualifi ando, ao mesmo tempo, a grupos de persoas desempregadas que puideron orientar a súa vida laboral cara unha atractiva e novidosa actividade informacional. Cabe destacar que o uso da radio como medio de difusión frente á Internet estivo xustifi cado polo seu propio carácter universal, de accesibilidade e de economía social, que permite a súa utilización a calquera persoa independentemente dos coñecementos técnicos ou tecnolóxicos que posúa. Tamén dende o University College Cork os xeógrafos Mark Rylands e Raymond O’Connor presentan unha interesenat análise sobre o desenvolvemento da Sociedade da Información nos espacios rurais irlandeses, destacando, dende unha perspectiva crítica, o feito de que a fenda dixital entre as cidades e o campo en Irlanda cada vez é maior, amosando datos que evidencia o retraso no equipamento de ordenadores nas escolas rurais e o escaso equipamento tecnolóxico con que contan nestes espacios periféricos. O discurso crítico de Rylands e 0’Connor foi o contrapunto á exposición que Michael Byrne, director do exitoso e recoñecido proxecto de Ennis (vila irlandesa do condado de Clare), que fi xo durante o plenario das xornadas respecto da posición avanzada de Irlanda no tema da implantación da Sociedade da Información.
Polo que respecta á miña propia aportación ás III Xornadas SINDUR, ésta estivo centrada no intento de respostar á pregunta de ¿Sociedade da Información en espacios periféricos? Onde acometo un intento de explicación e análisis das relacións que se poden establecer entre conceptos chave como son Novas Tecnoloxías, Economía Cultural, Marketing Territorial, Sociedade da Información e Globalización, tentando de explicar os nexos de unión e as posibilidades que se poden presentar no seu contexto aos territorios periféricos como é o caso galego e do norte de Portugal, onde a difusión e revalorización da cultura popular e dos seus sinais de identidade propios a través da difusión social e utilización efectiva das Novas Tecnoloxías abre enormes posibilidades de desenvolvemento económico e social que deberían ser aproveitadas polos actores locais con mayor capacidade de innovación e creatividade; presento os datos que amosan a situación marxinal de Galicia ao respecto do uso e difusión das novas tecnoloxías e como istes se corresponden cos do Norte de Portugal.
Por outra banda, a nivel internacional é importante destacar a presentación de diagnósticos sobre o desenvolvemento da Sociedade da Información en espacios periféricos e centrais; Markos Kourgiantakis e Emmanuel Petrakis da Universidade de Creta en Heraclio, presentan unha traballo descriptivo e de diagnóstico que nos permite comprobar o e coñecer a situación da implantación e difusión das novas tecnoloxías en Grecia, espacio periférico no seo da Unión Europea; e, en contraposición, Martín Scheer da International School of Management de Alemania caracteriza sintéticamente a defi nición dun proxecto avanzado de transformación dun espacio industrial vinculado á industria do carbón na cunca do Rhur, en Dortmund, nun novo espacio asociado aos servicios, á recuparación medioambiental e residencial no marco da creación dunha industria do coñecemento. No contexto español, Manuel Caínzos presenta escuetamente a experiencia do programa Vilas Dixitais levado a cabo nos municipios galegos de Vilalba e As Pontes e como están traballando na interactividade entre as novas tecnoloxías e a radio-televisión local. A aportación de Bernardo Bernal da Fundación Germán Sánchez
Ruipérez presenta o desenvolvemento dunha iniciativa tecnolóxica específi ca para o medio rural levada a cabo na localidade de Peñaranda de Bracamonte na provincia de Salamanca, a través da cal foi creado e desenvolvido un Centro Internacional de Tecnoloxías Avanzadas para o medio rural (CITA) que ten por obxectivo fundacional a promoción económica e social nun espacio rural periférico a partir da posta en valor do uso e difusión tecnolóxica entre a comunidade local.
As III Xornadas SINDUR serviron de foro científi co para a presentación dos primeiros resultados de traballos de investigación en curso co fi n de propiciar o intercambio de ideas e a visión crítica; traballos que emanan precisamente do propio proxecto; Carlos Macía, Yolanda García e Francisco Armas presentan un relatorio acerca das metodoloxías aplicadas no proxecto SINDUR relativas ás ferramentas de auditoría do uso e difusión das TIC nun municipio piltoto no cadro das cales se defi nen técnicas de análisis de sitios web, localización das computadoras e conexións a internet, estratéxias de intervención fronte a marxinación info-dixital, etc, ao nivel de asentamentos de poboación (aldeas, parroquias), e que propiciaron a elaboración dun Atlas da Sociedade da Información a nivel municipal, que, ademáis, conforman un conxunto de ferramentas tecnolóxicas aplicables en calquera outro municipio.
Por outra banda, en canto ás comunicacións presentadas no plenario das III Xornadas SINDUR, viñeron a cubrir temática tanto teórica: interacción entre tecnoloxía e comunicación ou as novas formas de exclusión social propiciada pola e-exclusión; así como de exposición de casos referidos á implantación das novas tecnoloxías en espacios e comunidades periféricas concretas, como poden ser casos en Lituania e España, na Amazonía brasileira ou nas escolas isoladas do Portugal transmontano. Completouse o elenco de comunicantes coa presentación de técnicas concretas aplicadas que permiten impulsar o uso e utilidade das novas tecnoloxías en diferentes eidos como son o da dixitalización das bibliotecas en Galicia, o caso do xornal electrónico “Galicia Hoxe” ou a moi interesante proposta de defi nición dun sistema de información xeográfi ca a través de sitio web para a dinamización do mercado de terras en Galicia, proxecto moi ambicioso que de concretarse nun futuro inmediato podería ser un gran motor de cambio para o desenvolvemento económico e social no medio rural galego, que non esquezamos, é un espacio desenganchado e apagado na Sociedade da Información e do Coñecimento.
En defi nitiva, no marco do proxecto SINDUR, esta publicación está pensada para contribuir ao cumplimento do seu obxectivo primordial que non é outro que servir de chamada de atención e ponte de refl exión sobre a necesidade de impulsar o desenvolvemento económico e social dos espacios periféricos, como Galicia e o norte de Portugal no contexto da Sociedade da Información, facendo frente ao proceso de info-exclusión que están experimentando e que reforzan a súa posición de periféria no contexto europeo.
En Santiago, 19 de abril de 2006 Prof. Dr. Carlos Ferrás Sexto Grupo de Investigación Socio-Territorial GIS-T. IDEGA Universidade de Santiago
“As novas ideas, o coñecemento e a información se difundirán rápidamente dende o centro cara á periferia, dende as grandes cidades ata as áreas rurais marxinais, dende os paises avanzados ata os países atrasados. Os espacios marxinais accederán máis rápidamente ás innovacións e ó coñecemento tecnolóxico. A proliferación das ideas superará a tiranía das distancias e a xeografía xa non será un obstáculo para que os espacios periféricos se desenvolvan máis rápidamente que os espacios ricos máis avanzados.”
Frances Cairncross, 2001 Geoffrey Blainey, 1966
ÍNDICE III XORNADAS SINDUR
1. ¿Desenvolvemento da sociedade da información en Galicia e Norte de Portugal?
Carlos Ferrás Sexto ...15 2. Aproximación á metodoloxía aplicada no marco do proxecto SINDUR: Unidades
de traballo TIC Audit, Information Web Audit, E-Inclusión e Info-Atlas
Francisco Xosé Armas Quintá, Xosé Carlos Macía Arce, Yolanda García Vázquez ...45 3. The Information Society in Germany: A case study of the
‚dortmund-project’ in Dortmund, Germany
Martin Scheer ...63 4. A Sociedade de Informação em Portugal. A evolução da presença
das freguesias açorianas na WWW entre 1999 e 2005
João Sarmento ...73 5. Centro Internacional de Tecnologías Avanzadas. Nexo de unión entre tecnología
y sociedad
Bernardo Bernal González ...85 6. Geographical perspectives on the Information Society and Irish rural spaces
Mark Rylands, Raymond O’Connor ...93 7. Cultures of Cork: Community, Ethnicity and Broadcasting
Marie-Annick Desplanques, Cliona O´Carroll ...107 8. The Information Society in Greece
Markos Kourgiantakis, Emmanuel Petrakis... 117 9. Vilas Dixitais. Internet ao servizo dos cidadáns
Manuel Caínzos ...127 11. E-learning em escolas rurais ou isoladas
António José Osório ...133 13. A Sociedade da Informação no Processo de Integração do
Mercosul: Desafi os para a sua realização
Patrícia Helena dos Santos Carneiro ...143 14. Interação e confl ito no espaço comunicacional transminhoto
Joám Evans Pim, Bárbara Kristensen ...153 15. Tecnologia e comunicação: uma aproximação desde as teorias de ondas longas
Joám Evans Pim, Óscar Crespo Argibay ...163 16. A shared Information Society for Europe? The cases of Latvia and Spain
17. A Zona Franca de Manaus e os fundos Feder: Sísifos felizes ou paraísos artifi ciais? Júlio César Barreto Rocha ...187 18. Tecnoloxía SIX e web para a dinamización do mercado de terras en Galicia
Ónega, F., Parapar, J., Miranda, D., Touriño, J., Doallo, R., Crecente, R. ...199 19. Xornais en Internet: máis que noticias. O caso dos diarios
composteláns ‘El Correo Gallego’ e ‘Galicia Hoxe’
Henrique Neira Pereira ...213 20. Exclusión social en Galicia. Web solidarias. E-learnig.
Ángel Alonso González, Luís Leiro González ...223 21. La e-exclusión (info-exclusión): Nuevas formas de
exclusión social en Europa. Proyecto TRIN-II
Juan Mario Lecumberri Ciáurriz ...233 22. La biblioteca pública. Una oportunidad para el desarrollo
de la sociedad de la información en Galicia
¿Desenvolvemento da sociedade da
información en Galicia e norte de
Portugal?
¿Desenvolvemento da sociedade da
información en Galicia e norte
de Portugal?
1Carlos Ferrás Sexto GIS-T. IDEGA
Universidade de Santiago de Compostela
1. Introducción
É posible identifi car uns rasgos xerais da sociedade da información a partir das defi nicións existentes na literatura académica internacional. En primeiro lugar a Sociedade da información está estreitamente relacionada co uso das tecnoloxías sofi sticadas en materia de computación e telecomunicacións, producto de que a nova sociedade xurde no contexto da III Revolución Tecnolóxica. En segundo lugar na nova sociedade se produce información e se crean nichos de novos empregos e actividades vinculados á industria da información e ao coñecemento, que van dende técnicos especializados en telecomunicacións, en computación e informática, persoal cualifi cado no manexo de programas de computación aplicados en todos os sectores e actividades económicas, ata a demanda de persoal cualifi cado na oferta de servicios de ocio e recreación, de seguridade, fi nanceiros e de seguros, etc. A sociedade da información crea grandes bolsas de parados a través da destrucción de numerosos empregos en actividades industriais tradicionais. En terceiro lugar, outro rasgo característico da nova sociedade é que concibe a información como mercadoría, poder e cultura do cal xurde unha elite social informacional capacitada para manexar grandes volumes de información e xestionar as novas organizacións sociais, económicas e políticas. E en cuarto lugar a Sociedade da información adopta unha nova organización horizontal na cal se constitúen redes de nós que transmiten fl uxos continuos de información, mensaxes e imaxes, organización que favorece a complementariedade do traballo en grupo, as sinerxias e o desenvolvemento socioeconómico descentralizado.
A xeneralización do uso de Internet favorece extraordinariamente a implantación e desenvolvemento da sociedade da información. Internet é unha grande rede que permite a circulación de fl uxos de información entre calquera punto do planeta de forma sinxela e rápida. Con Internet desaparecen as resistencias espaciais e 1 Traballo elaborado no marco do proxecto SINDUR. Sociedade da Información e desenvolvemento urbano e rexional. Ministerio de Educación e Ciencia (SEC2002-01874).
incluso as distancias que separaban comunidades e individuos á hora de establecer comunicacións e intercambios de informacións. Este feito permite afi rmar que hoxe en día non é necesario desprazarse para “coñecer” ou “saber” sobre algo ou alguén e isto nos remite aos fenómenos de deslocalización e aparición de novas oportunidades para as comunidades e lugares excéntricos ou periféricos. A información e o coñecemento na Sociedade Industrial concentrábase en determinados lugares, nas grandes metrópoles e capitais, e na sociedade da información isto xa non sucede. Ben é certo que existen nós informacionais emprazados nas grandes metrópolis, caso de Londres, Nova York ou Tokio, que concentran os fl uxos de información procedentes de calquera lugar do mundo e que dende eles son redistribuidos e direccionados cara os lugares de destino; sen embargo, as novas tecnoloxías da información permiten deslocalizar e descentralizar a xestión e a toma de decisións dos actores sociais que xeran a información e o coñecemento, pois xa non necesariamente requiren vivir en ningún lugar físico concreto coa condición de ser visibles e ter acceso a unha nova dimensión como é a do ciberespacio.
Os datos do uso de Internet poñen en evidencia os perigos que entraña e dos cales todavía non existe unha conciencia social plena. Con Internet ábrese un novo mundo de relacións de dependencia todavía moi difícil de avaliar nas súas consecuencias. Outro feito importante é a profunda fractura social e territorial que xera o acceso á información a través de Internet. A chamada Fenda Dixital ou “Brecha dixital (Digital Divide)” se traduce na multiplicación de comunidades e territorios perdedores ou desenganchados que quedan a marxe do desenvolvemento económico e social. Son lugares apagados e comunidades marxinadas no Ciberespacio e na Sociedade da información e do Coñecemento, incapacitados para comunicarse ou establecer redes con outros lugares ou outras comunidades. Segundo os datos do “World Telecomunications Development Repport 2003” a Fenda Dixital a nivel mundial queda en evidencia ao observar que o 75% dos usuarios de Internet son de clases medias e medias - altas. O mercado mundial das Tecnoloxías da comunicación e da Información (TIC) representa o 6,6% do valor da producción bruta mundial (GDP), uns 2,066 billóns de dólares/ano mentres tan só é usuaria de Internet o 10% da poboación mundial. Os datos a nivel mundial son elocuentes ao respecto, os países da OCDE que son os de maior desenvolvemento no mundo, contan co 91% de todos os usuarios de Internet, o 71% do comercio mundial de bens e servicios e tan só teñen o 19% da poboación mundial. África, o continente esquecido, co 23% da poboación mundial ten menos do 1% dos usuarios de Internet (Zook 1999, Lawrence y Giles 1999 y OCDE 1999).
A Fenda Dixital está acentuando ás diferencias sociais e os desequilibrios económicos entre os espacios e comunidades que en maior ou en menor medida utilizan ás novas tecnoloxías da información e da comunicación. A eurorrexión Galicia - Norte de Portugal conforma un espacio periférico e apagado na Sociedade da información onde o fenómeno da Fenda Dixital está en consecuencia moi presente. En España e Portugal os niveis sociais de utilización de Internet son
moi baixos: no 2003-2004 o 72% e o 78% respectivamente dos fogares non tiñan conexión a Internet e o 66% e 74% das súas poboacións en cada caso viven á marxe de Internet por non ter conectividade. En Galicia e no Norte de Portugal estes datos son máis preocupantes: o 82% e o 81% respectivamente dos fogares non teñen conexión a Internet e o 72% e o 77% das súas poboacións respectivas están a marxe de Internet (datos do INE español e do INE-UMIC portugués). Estes datos son o sufi cientemente explícitos para recoñecer a necesidade perontoria de afrontar o problema da marxinación de Galicia e do Norte de Portugal ao respecto da difusión e utilización das Novas Tecnoloxías.
Nas seguintes páxinas se presenta unha análise sobre o desenvolvemento da sociedade da información en Galicia, para o cal foron analizadas diferentes fontes de información, que van dende as estatísticas ofi ciais ata a elaboración de datos propios a partir da localización e estudio dos websites municipais das principais cidades galegas e do norte de Portugal. Todo isto se completa co apuntamento critico e refl exivo acerca da comparación dos casos galego e irlandés e coa defi nición de posibles directrices de intervención e enumeración de ideas estratéxicas para o impulso da sociedade da información en Galicia.
Cadro 1: Porcentaxe de fogares con ordenadores persoais e conexión a Internet (2003-2004)
Con Pc Internet
España 40% 28%
Galicia 35 18
Norte de Portugal 35 19,0
Portugal 38,3 21,7
Fonte: INE España; INE Portugal. Enquisa fograres.
Cadro 2: Porcentaxe de persoas maiores de 16 anos que utilizaron Internet nos últimos 3 meses (2003)
España 34,2%
Galicia 27,8
Norte de Portugal 22,7
Portugal 25,7
Nesta variable, Suecia presenta un 72%, Finlandia un 64% e Dinamarca un 66%. Fonte: INE España; INE Portugal. Enquisa fogares.
2. As políticas para o desenvolvemento das Novas Tecnoloxías en
España e Portugal. Unha práctica netamente insufi ciente.
En España e en Portugal existen moi poucos datos que nos permitan coñecer a Fenda Dixital para poder analizar as súas causas e consecuencias. Hai moi poucos datos rexionais e os poucos que existen están baseados en enquisas. Existe unha necesidade prioritaria de elaborar estatísticas profundas e completas sobre o uso e difusión das TIC na sociedade, con especial preferencia ás comunidades locais e municipios. A nivel de fontes estatísticas en España cabe destacar o “Estudio General de Medios” (EGM) que leva a cabo a Asociación para a Investigación dos Medios de Comunicación (AIMC) sobre o uso de Internet. Tamén destacan os informes da Fundación AUNA realizados entre o 2001 e o 2004 (eEspaña 2001, 2002, 2003 e 2004) e en terceiro lugar a enquisa sobre equipamento e uso de tecnoloxías da información e comunicación nos fogares levada a cabo polo Instituto Nacional de Estadística (INE) durante el segundo trimestre de cada ano; esta última enquisa tamén se leva a cabo en Portugal por parte do Instituto Nacional de Estatística portugués e dela proceden os datos que posteriormente se procesan no servicio estatístico da comunidade europea (Eurostat).
Tanto en España como en Portugal existen plans estratéxicos que teñen como obxectivo o impulso da Sociedade da información entre os seus cidadáns e empresas, administracións, escolares, etc., plans que naceron ó amparo dunha acción máis ampla como foi o programa “eEurope. Unha sociedade da información para todos” defi nida pola comisión europea.
En España as iniciativas levadas a cabo nesta materia foron recollidas no Plan de Desenvolvemento Rexional 2000-2006 e no plan de acción coñecido como InfoXXI, que entre outras iniciativas impulsaron a creación dunha empresa pública denomidada Red.es. Nos dous casos tentaron de impulsar o uso das Novas Tecnoloxías da Información e da Comunicación liberalizando o sector empresarial neste campo e favorecendo a competencia, potenciando a administración electrónica e o acceso de tódolos cidadás e empresas á Sociedade da información; destacan iniciativas como o programa de difusión das TIC coñecido como Todos.es. No caso portugués foi editado o denominado “Libro Verde para a Sociedade da información” que inspirou o deseño do Programa Operacional da Sociedade da información (POSI), que guiaron o desenvolvemento de políticas concretas para conseguir obxectivos considerados de suma importancia como a democratización da Sociedade da información, a apertura gobernamental, a dispoñibilidade do coñecemento universal, a conexión das escolas a rede, o comercio electrónico, o emprego na Sociedade da información, e o estudio das implicacións sociais e legais da Sociedade da información. Amais, o programa “Portugal Digital” no marco do “Plano de Desenvolvemento Regional 2000-2006” está orientado a consegui-la difusión xeral do uso dos ordenadores e da internet na sociedade, programa complementario doutro, denominado “Estado Aberto” para o impulso das TIC na administración pública. A un nivel rexional, caso de Galicia e
do Norte de Portugal, non existen políticas específi cas para o desenvolvemento da Sociedade da información, aínda que si existen iniciativas illadas e inconexas de determinados departamentos ou instancias da administración rexional ou municipal que tentan de impulsar websites turísticos, de informacións variadas, para o impulso da administración virtual, educación a distancia, comercio electrónico, bibliotecas virtuais, etc., que as veces chegan a resultar contradictorias e reiterativas.
Cadro 3. Evolución do gasto en Telecomunicacións per cápita en euros (anos 1996 e 2002)
España Alemaña Francia Irlanda Italia Portugal R. Unido UE(*) EE.UU. Xapón
1996 267 479 429 547 390 264 504 443 652 573 2002 587 777 649 930 688 565 925 767 1015 1160
(*) UE comprende UE-15, Noruega e Suiza.
Fonte: EITO 2001,para 1996-1998 e EITO 2003, para 1999-2002.
Defi nición: Valor monetario, a precios correntes, da demanda interior de equipos e servicios de Telecomunicacións, en relación co total da poboación.
3. Análise comparada das cidades galegas e do norte de Portugal
a partir dos seus respectivos websites.
Coa fi nalidade de facer un diagnóstico sobre a vitalidade da sociedade da información en Galicia no Grupo de Investigación GIS-T. IDEGA da Universidade de Santiago, do cal formo parte, levamos a cabo un estudio sobre os websites dos municipios urbanos máis importantes de Galicia e procedimos a comparalos cualitativa e cuantitativamente cos dos seus homólogos do norte de Portugal Debemos partir da idea inicial de que o conxunto das cidades galegas e do norte de Portugal, agrupadas na asociación de cidades do Eixo Atlántico, non están ben posicionadas en Internet. En xeral a visibilidade como comunidades enganchadas e espacios encendidos no universo Internet (ciberespacio) non ten unha relación directa co peso e tamaño demográfi co. Dase a circunstancia que a cidade mellor posicionada e con maior visibilidade é A Coruña a cal correspóndelle o cuarto posto no ranking das cidades máis poboadas do Eixo Atlántico. A análise dos websites municipais das 18 cidades do Eixo Atlántico evidencia situacións dispares en canto a contidos de información, desenvolvemento da administración virtual, interactividade e comunicación cos cidadáns, linguas empregadas, nivel de actualización ou deseño e programación. Existen websites con grandes volumes de información, que destacan polos contidos e organización, outros con maior interactividade, uns orientados ao turismo e outros aos servicios ao cidadán, etc.; incluso hai dous municipios que
non dispoñen de website, e outros con problemas graves de programación, etc. Hai que destacar que no caso dos municipios do norte de Portugal existen evidencias de boas prácticas na denominación homoxenea e homologable dos dominios, de tal forma que todos os websites municipais levan o prefi xo “cm-“ (de cámara municipal) entecedendo ao nome do concello (www.cm-porto.pt , www.cm-chave. pt, etc.); práctica que se opón contrariamente ao que sucede cos concellos galegos onde as denominacións son variadas e, ás veces, rebuscadas (www.aytolacoruna. es , www.concellodelugo.org, www.vigo.org ). Presentamos a continuación os resultados da análise individualizada de dous casos: o da cidade da Coruña que posúe o exemplo de website máis potente e mellor posicionado e o caso contrario do website da cámara municipal de Vila Real que ocupa o derradeiro lugar no rankig das 18 cidades do Eixo Atlántico. A información completa acerca da totalidades das cidades pódese ver no II Estudio Estratéxico do Eixo Atlántico do Noroeste Penínsular (www.eixoatlantico.com).
Cadro 4. Ranking das cidades do Eixo Atlántico segundo visibilidade en Internet e volume demográfi co.
Ranking Municipio Índice Alexa Ranking Municipio Poboación residente
1 A Coruña 31990 1 Vila Nova de Gaia 288.749
2 Vigo 92162 2 Vigo 288.324
3 Porto 293002 3 Porto 263.131
4 Lugo 338833 4 A Coruña 242.458
5 S. de Compostela 373869 5 Braga 164.192
6 Pontevedra 432440 6 Guimarães 159.576
7 Vila Nova de Gaia 499185 7 Ourense 109.011
8 Ourense 510026 8 S. de Compostela 93.273
9 Bragança 657027 9 Lugo 89.509
10 Ferrol 661473 10 Viana do Castelo 88.631
11 V. de Arousa 723761 11 Ferrol 79.520
12 Guimarães 987450 12 Pontevedra 76.798
13 Viana do Castelo 1421039 13 Vila Real 49.957
14 Braga 1433364 14 Chaves 43.667
15 Chaves 2214225 15 Bragança 34.750
16 Vila Real 2597355 16 V. de Arousa 33.907
17 Monforte de Lemos* - 17 Monforte de Lemos* 19.817
18 Peso da Régua* - 18 Peso da Régua* 18.832
Fontes: Elaboración propia a partires da utilización do índice Alexa.
INE (2004). Retratos territoriais, http://www.ine.pt., IGE (2004). Fichas municipais, http:// www.ige.xunta.es
Índice Alexa: índice que permite coñecer o posicionamento dunha páxina web no ranking mundial a partires da contabilización do número de visitas que recibe.
Datos obtidos entre os días 7 e 21 de setembro de 2004. Consultar www.alexa.com
*Os casos de Monforte e Peso da Régua non ofrecen datos no índice Alexa debido a que non contan con páxina web municipal.
Gráfi co 1. Análise comparada entre o Índice Alexa e a Poboación residente nos 18 muni-cipios do Eixo Atlántico.
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18
Vila Nova de Gaia Vigo Porto A Coruña Braga Guimarães Ourense Santiago de Compostela Lugo Viana do Castelo Ferrol Pontevedra Vila Real Chaves Bragança Vilagarcia de Arousa Monforte de Lemos Peso da Régua
Ranking
Ranking Alexa Ranking poboación
Ranking Alexa: Clasifi cación dos municipios do Eixo Atlántico de maior a menor ranking no Índice Alexa.
Ranking Poboación: Clasifi cación dos municipios do Eixo Atlántico de maior a menor poboación residente.
Fontes: Elaboración propia a partires da utilización do índice Alexa.
INE (2004). Retratos territoriais, http://www.ine.pt., IGE (2004). Fichas municipais, http:// www.ige.xunta.es
Índice Alexa: Índice que permite coñecer o posicionamento dunha páxina web no ranking mundial a partires da contabilización do número de visitas que recibe.
Datos obtidos entre os días 7 e 21 de setembro de 2004. Consultar www.alexa.com
*Os casos de Monforte e Peso da Régua non ofrecen datos no índice Alexa debido a que non contan con páxina web municipal.
3.1. O caso da cidade da Coruña. www.aytolacoruna.es
O concello da Coruña posúe un website moi completo en canto á información que ofrece e ocupa o posto nº 1 no ranking das cidades do Eixo Atlántico con maior presencia en Internet, o que demostra que é un servicio moi empregado polos veciños e visitantes. A estructura do seu mapa - web é avanzada amosando unha boa xerarquización e ordenación da información. Dispón de 4 seccións xerais de inicio denominadas: Concello, concibida como unha administración local virtual; Negocios, que ofrece directorios de empresas locais; Turismo con directorios, informacións de servicios, eventos, etc. De interese para o visitante; e Cidade, onde se engloban multitude de servicios e información e formación. É un website potente e complexo, ofrecendo unhas 32.000 paxinas de contidos, e destaca por ser dinámico, ofrece información asociada a bases de datos, con buscadores específi cos e posibilidade de cubrir formularios para obter información vía e-mail. Ofrece un servicio de xornal electrónico completo con actualización diaria e servicios de boletíns que poden ser remitidos por correo electrónico aos solicitantes. En canto á comunicación permite contactos coas diferentes dependencias municipais para consultar ou enviar queixas, etc.; permite obter impresos, tramitar servicios en liña e manexar unha hemeroteca, amais de ofrecer facilidades para minusválidos. Tamén permite facer transaccións a través dun sistema de pagos de impostos on - line que conecta con Caixa Galicia (soamente para os posuidores da tarxeta de crédito desta entidade bancaria). Debemos destacar que o idioma por defecto é o castelán sen embargo ofrece as opcións de versións en galego e inglés con precisión e calidade. O deseño é de calidade e permite unha fácil navegación. Resulta moi interesante a coordinación de servicios on - line e telefónicos pois o concello da Coruña conta cun número 010 de información telefónica ó cidadán perfectamente visible no website. Os puntos febles son a interactividade e a comunicación. O website da cidade da Coruña non permite a participación dos cidadáns para expresar opinións e debater sobre temas de interese social, local, político, etc.. Non ofrece Foros de debate, nin Chats, nin referendos. Por outra parte as galerías de imaxe son insufi cientes e non mostran un tamaño aceptable . Non ofrece vídeo nin son dixital nin potencia o comercio electrónico. En defi nitiva é un website avanzado en deseño e información pero estándar en interactividade.
3.2. O caso da cidade de Vila Real. www.cm-vilareal.pt
A cámara municipal de Vila Real dispón dun website mal posicionado na rede. Correspóndelle o posto nº 16 no ranking das cidades do Eixo Atlántico con maior presencia en Internet (o posto 2.597.355 en Internet), o que evidencia que é un servicio pouco empregado polos veciños e visitantes tendo presente, amais, que por poboación a Vila Real correspóndelle o posto número 13 no ranking das cidades do Eixo Atlántico cos seus 50.000 habitantes. O seu website ocupa o último lugar no ranking do Eixo Atlántico e é superado por cidades de menor
tamaño como Vilagarcía de Arousa, Bragança e Chaves. En canto ó deseño e arquitectura destaca cunha portada sobria de contidos esenciais. Permite acceder ao mapa da web e ordena os contidos a partir de 5 seccións con contidos básicos, as veces incompletos e sen sistemas de actualización. Non conta con xornal. As 5 seccións xerais engloban informacións diversas e son as seguintes: Municipio que abre cunha benvida do Presidente e permite obter información dos Vereadores cos seus nomes e competencias (non permite coñecer e-mail nin teléfono), directorio de organismos públicos (dirección postal e teléfono); o documento completo sen a cartografía do Plan Director Municipal (PDM), o organigrama, permite baixar da rede regulamentos municipais sobre taxas, construcción e edifi cación, venda ambulante, horario comercial e prestación de servicios do concello e completa a información administrativa cos horarios de “atendimento” dos técnicos e persoal da cámara municipal. Na sección Concello permite coñecer breves textos descritivos sobre a historia, xeografía, fi guras históricas locais, estatísticas demográfi cas, mapa de parroquias, un microsite concreto da parroquia de Juste con información de interese e unha galería de fotos sinxela. En canto á sección Turismo ofrece descricións e directorios con imaxes de monumentos, artesanía, museos, natureza, eventos culturais, festas e romarías, gastronomía, turismo rural, hoteis e bares e equipamentos en todos los casos con información de direccións postais e números de teléfono pero non coas direccións de correo electrónico. Completan as seccións de portada as Publicacións en documento (PDF) sobre o Boletín e a Revista Municipal que se poden baixar da rede e os Mapas sinxelos do municipio relativos a localización de escolas, rede viaria, a cidade, etc.
En xeral a información sobre o municipio é completa pero mellorable (organízase en 133 páxinas de contidos); ao respecto da administración local é insufi ciente, ofrece directorios de servicios diversos simples pero non ofrece información actualizada sobre a natureza e actividades da Cámara Municipal, xunto coas direccións e contactos postais e de e-mail claramente especifi cados; non permite a opción de Pagos On Line e as transaccións non existen; permite obter documentos sobre regulamentos, taxas e algún modelo de solicitude e impresos ofi ciais en casos moi concretos e as publicacións das revistas municipais, dos documentos do Plan Director Municipal, etc., pero non permite a administración virtual dos procesos. É un website con deseño estándar, organizado de forma sinxela e que se actualiza con frecuencia mensual, pero con seccións e apartados moi esquecidos. O website de Vila Real é estático e non ofrece información asociada a bases de datos; non posúe servicio de Boletíns informativos que poidan ser remitidos por correo electrónico aos solicitantes e non ofrece servicio de contas de correo electrónico para os cidadás. En canto á comunicación non ofrece contactos con servicios e dependencias municipais a través de direccións de correo electrónico específi cas nin a través de formularios; non dispón de hemeroteca e non ofrece facilidades de acceso para minusválidos, nin xornal electrónico.
Na portada ademais das seccións xerais se pode acceder a enlaces cun “Download” (aparece así en inglés) para descargar a fotografía do Presidente da
Cámara, o escudo e fotos de interese turístico; enlace co Teatro Municipal e co programa de actividades, outro enlace coa Axenda Cultural e unha conta de correo electrónico xeral para contactar. Todo isto se completa con enlaces externos a diferentes websites, a través de iconos resaltados en portada, de empresas como Augas de Tras os Montes e Alto Douro, Espigueiro; central de informacións rexionais, ó programa “Polisvilareal” de recuperación urbanística, á olería artesanal de Bisalhaes (non funciona) e ó Exército de Portugal (¿?). Cabe destacar que o idioma por defecto e único é o portugués.
Os puntos febles son a interactividade e a comunicación. O website de Vila Real non permite a participación dos cidadáns para expresar opinións e debater sobre temas de interese social, local, político, etc., a través da mesmo. Os Foros de debate non existen, non dispón de Chats, nin de Referendos, nin de sistema de enquisas, nin dun servicio de xornal electrónico con actualización constante. Non ofrece vídeo nin son dixital nin potencia o comercio electrónico nin o uso das novas tecnoloxías. En defi nitiva é un website estándar en deseño, mellorable en contidos e sen interactividade.
3.3. Desenvolvemento da Sociedade da información. Estudio comparado de casos: as cidades de Santiago de Compostela e Porto
Para o estudio de casos acerca do desenvolvemento da Sociedade da información no Eixo Atlántico foron seleccionados os municipios de Santiago de Compostela e do Porto, a partir de criterios discriminantes baseados na maior visibilidade de ámbalas cidades a nivel internacional, amais de seren nos dous casos as capitais político-administrativas máis importantes da erurorrexión Galicia-Norte de Portugal.
Para levar a cabo a análise proposta procedeuse a localizar e analizar polo miúdo os contidos e caracteristicas técnicas dos websites promovidos dende os dous territorios. Para isto foron pescudados os primeiros 1.500 websites que en cada un dos casos aparecen nos motores de busqueda Google e Wisenut, seleccionando aqueles que realmente eran promovidos dende o ámbito territorial dos concellos de Santiago e do Porto. Trala localización procedimos a análise dos ditos website a partir de técnicas de auditoría web e da elaboración dunha base de datos que permitíu coñecer parámetros cuantitativos. Os resultados sintéticos desta análise poden ser observados na seguinte táboa:
Cadro 5. Indicadores comparados sobre a Sociedade da información nas cidades de Porto e Santiago de Compostela. Realizado a partir da localización e análise dos websites promovi-dos dende os seus respectivos ámbitos territoriais municipais.
SANTIAGO DE COMPOSTELA PORTO Actualización Constante 8,69% 5,90% Diaria 26,08% 17,60% Irregular 52,17% 64,70% Mensual 4,34% -Semanal 8,69% 11,80% Temática Antropolóxica - -Audiovisual 4,30% 5,90% Cultural 4,30% -Deportes - 17,60% Económico Financieira 17,50% -Encino 4,30% 23,50% Hostelería 4,30% -Información xeral 17,50% 5,90% Informática 4,30% 17,60% Literatura 4,30% 5,90% Medicina/sanitaria - -Museo 4,30% 5,90% Música - -Ocio 4,30% -Política 4,30% 5,90% Prensa 4,30% -Relixiosa 8,80% -Sociedade 8,80% -Viaxes - 11,80% Xurídica 4,30% -Orixe Administración Pública 43,40% 5,90% Asocións Culturais - 11,80% Asociacións Deportivas 4,30% 17,60% Bancos e caixas -
-Colexios ofi ciais 4,30%
-Empresas 21,80% 41,20%
Ensino non universitario - 5,90%
Ensino virtual -
-Fundacións -
-ONG e ecoloxistas 4,30% -Organizacións Políticas 4,30% -Organiz. relacionadas co traballo - -Organizacións Relixiosas 4,30%
-Outras -
-Outras organizacións 8,80%
-Persoal -
-Redes comunitarias -
-Relacionadas coa saúde - -Universidades 4,30% 17,60% Seccións 7,7 6,7 Información Estática 39,10% 35,30% Dinámica 60,90% 64,70% Links totais 36,8 29 Links externos 4 6 Links internos 32,5 22
Tempo medio consulta 31,4 37
Boletíns Si 4,30% 5,9 Non 95,70% 94,1 Media de imaxes/páxina 1,7 0,7 Buscador Si 52,20% 23,50% Non 47,80% 76,50% Vídeo Si 21,70% 17,60% Non 78,30% 82,40% Audio Si 13,00% 5,90% Non 87,00% 94,10% Galería de imaxes Si 56,50% 52,90% Non 43,50% 47,10% Infografía Si 4,30% 11,80% Non 95,70% 88,20% Radio Si 4,30% 5,90% Non 95,70% 94,10% TV Si 4,30% 0,00% Non 95,70% 100,00% SANTIAGO DE COMPOSTELA PORTO
Xornal electrónico Si 47,80% 52,90% Non 52,20% 47,10% Núm. de noticias 5,2 3,5 Núm. Liñas/noticia 18 31,40% Índice Alexa 704.398 571.249 Presencia Interna 7.019 1.649 Presencia externa 216 120 Servicio de comunicación Núm. medio de chats - -Núm. medio de enquisas - -Múm. medio de foros 1,2 2,8 Língua
1 língua nos contidos 60,90% 70,60% 2 línguas nos contidos 17,30% 29,40% 3 línguas nos contidos 13% -Máis de 3 linguas nos contidos 8,70%
-No caso do municipio do Porto queda en evidencia unha práctica dominante de actualización dos websites promovidos dende o seu territorio pouco constante, pois cáseque no 65% dos casos se fai de forma irregular. O contido dos mesmos é principalmente de deportes (equipos de futbol), ensino (universidades e outros centros), empresas de informática e e en menor medida axencias de viaxes. A administración Pública está pouco representada e corresponde ás empresas o maior protagonismo na difusión de websites locais en internet (41% dos casos). Un dato realmente positivo ven dado polo feito de que son maioría os websites con información dinámica, é dicir, que ofrecen información asociada a bases de datos que permiten pescudar e localizar discriminadamente a información (65%). Sen embargo son excepcionais os casos en que existen Boletíns de subscripción para enviar información específi ca a quen o solicita vía correo electrónico, e a gran maioría non dispón de buscadores (76%). Os recursos multimedia de video e son dixital son tamén excepcionais e tan só están presentes no 18% e no 6% dos websites totais promovidos dende o concello do Porto. As Galerías de Imaxe-Fotografía e os Xornais Electrónicos teñen maior presencia pero claramente insufi ciente (están presentes no 53% nos dous casos). Respecto do tratamento complexo de imaxes e textos (infografía) somentes está presente no 12% dos websites, e en canto a retransmisión de radio e televisión a través de website é algo excepcional (6% no caso da radio e non existe no caso da televisión). Por último, constátase un moi feble desenvolvemento dos websites concebidos como servicios de comunicación e interactividade entre emisores e receptores de información pois os chats e as enquisas non estan presentes e os foros de debate son excepcionais (3% dos websites). No
SANTIAGO DE
referente á língua predominan os casos de utilización do portugués como idioma de comunicación único (71%) e somentes o 29% dos websites ofrecen contidos en dous idiomas (portugués e inglés).
Para o caso do municipio de Santiago de Compostela se evidencia a actualización dos contidos dos websites promovidos dende o seu ámbito territorial con maior frecuencia que no Porto, pero claramente insufi ciente; a práctica dominante é a irregular (52% dos casos). O contido dos websites é predominantemente de natureza económica (17,5%), social, de información xeral e relixiosa. Destaca especialmente o dato de que a maioría dos websites locais son promovidos pola administración pública (43%) a moita distancia dos promomidos pola empresa privada (22%). No caso de Santiago ao igual que no do Porto, un dato positivo ven dado polo feito de que son maioría os websites con información dinámica, é dicir, que ofrecen información asociada a bases de datos que permiten pescudar e localizar discriminadamente a información (65%). Ao igual que no caso do Porto, son excepcionais aqueles websites en que existen Boletíns de subscripción para enviar información específi ca a quen o solicita vía correo electrónico; sen embargo, no caso de Santiago, máis da metade dos websites localizados pemiten empregar buscadores para atopar información (52%). Os recursos multimedia de video e son dixital son tamén excepcionais e tan só están presentes no 22 e no 13% dos websites totais promovidos dende o municipio de Santiago. As Galerías de Imaxe-Fotografía e os Xornais Electrónicos teñen maior presencia pero claramente insufi ciente (están presentes no 56% e no 48% dos websites respectivamente). No tocante ao tratamento complexo de imaxes e textos (infografía) somentes está presente no 4,3% dos websites, e en canto a retransmisión de radio e televisión a través de website, en ambos casos están presentes nos websites específi cos da compañía pública de Radio e Televisión de Galicia que teñen a súa sede en Santiago de Compostela. Finalmente, ao igual que no caso do Porto e incluso en maior medida, se constata un moi feble desenvolvemento dos website concebidos como servicios de comunicación e interactividade entre emisores e receptores de información, pois os chats e as enquisas non estan presentes e os foros de debate son excepcionais (1% dos websites locais). No referido á língua predominan os casos de utilización dunha soa (61% en galego) como idioma de comunicación único, o 17% con dúas e o 22% con tres ou máis; datos moi vinculados a presencia da administración pública e ao servizo de información de orde turística.
Por outra parte, se observamos a visibilidade promedio dos websites promovidos dende os ámbitos territoriais dos municipios de Santiago e Porto, a partir do cálculo ponderado da lugar que ocupan cada un deles no ranquing elaborado por Alexa. com, concluimos que no caso do Porto mostra un mellor posicionamento xeral en Interntet e no Ciberespacio derivado do feito de conquerir un posicionamento tipo do 571.249 no dito ranquing frente ao 704.398 para o caso de Santiago de Compostela. Sen embargo ditos datos deben ser valorados a partir da dimensión demográfi ca considerablemente desigual que existe entre ambos municipios.
En suma, a análise de casos levada a cabo pemite afi rmar que tanto no caso de Santiago como no caso do Porto é precisa unha maior atención a calidade da información web ofrecida en Internet; é precisa unha atención prioritaria coa actualización dos contidos. Bótase en falla un maior peso específi co dos xornais electrónicos, dos recursos multimedia de video, son e imaxe dixital e unha presencia, todavía sen desenvolver nos dous casos, das utilidades interactivas e de comunicación entre emisores e receptores de información a través da presencia e difusión dos Foros, Enquisas, Chats, e Referendos para a práctica do e-goverment e a democracia electrónica.
3.4. A modo de síntesis. Directrices de Boas Prácticas.
As cidades e municipios do Eixo Atlántico deben asumir un papel activo frente ó fenómeno de infomarxinación coñecido como Fenda Dixital. É precisa a toma de conciencia de que como administracións locais próximas aos cidadáns correspóndelles liderar os procesos de difusión das Novas Tecnoloxías. A administración virtual e o fomento do turismo son actividades de moito interese para o desenvolvemento local, pero é preciso que concellos e cámaras municipais asuman a necesidade de gañar en credibilidade no espacio internet, de xestionar efi cientemente a información e os contidos como servicios públicos e non como estratéxias de marketing político. É preciso asumir un rol de axentes difusores do uso das TIC entre os veciños e veciñas do concello e facilitar o acceso á Internet e aos servizos que ofrecen os websites municipais. A continuación, a modo de epílogo ofrecemos unha relación de directrices de boas prácticas para a xestión efi ciente dos websites nas cidades e municipios do Eixo Atlántico:
Impulsar a creación de sistemas editoriais dos websites municipais (Back Offi ce dixital integrado) áxiles que permitan actualizacións de contidos rápidas e sencillas.
Impulsar a programación con software libre Lynux e linguaxes tipo Php co fi n de abaratar custes de mantemento.
Promover a utilización das Novas Tecnoloxías entre os cidadáns ofertando contas de correo electrónico gratuitas dirixidas a toda a comunidade.
Buscar unha imaxe corporativa e un bo posicionalmento en Internet a partir da defi nición de dominios propios ben estructurados e xerarquizados, que sexan capaces de incluir a tódolos departamentos, áreas e empresas municipais como subdominios propios.
Coidar a actualización contínua de contidos no website co fi n de incrementar a credibilidade e mostrar a utilidade social do mesmo entre os cidadáns creándolles hábitos de uso das Novas Tecnoloxías.
Crear Xornais Electrónicos municipais como servicios públicos de información con tecnoloxías multimedia: con video, fotografía e sonido dixital editado 1. 2. 3. 4. 5. 6.
a través do website, e prestando especial atención á educación e a cultura local.
Crear ofi cinas de comunicación virtual para xestionar o sistema editorial do website municipal.
Impulsar decididamente a interactividade e a comunicación co cidadán a través dos Foros de debate, Chats, referendos e enquisas que permitan por en práctica canles de comunicación instantánea e directa entre administración e administrados.
Facilitar o acceso a Internet a través da distribución de puntos de acceso gratuito por toda a xeografía municipal.
Impulsar a administración virtual on line, con sitemas de pago electrónicos universais e tramitación de expedientes con sinatura electrónica.
Impulsar o comercio electrónico promovendo as TIC entre as empresas locais e a defi nición de websites propios para ofertar os seus productos a través de Internet.
Impulsar a alfabetización dixital dos cidadans a través da educación e capacitación no uso das Novas Tecnoloxías.
4. Indicadores da Sociedade da Información en Galicia. Espacio
apagado na periferia europea.
As Novas Tecnoloxías da Información e da Comunicación (TIC) poñen en valor o patrimonio, o medio ambiente e a cultura como bens a protexer. Cabe especular que o futuro de Galicia xa non pasa tan só polo desenvolvemento agrario tecnolóxico e industrial-urbano senón que, necesariamente, no seu territorio se deberán defi nir novos modelos de desenvolvemento económico que impulsen a diversifi cación productiva, respecten o medio ambiente e logren fi xar a poboación incrementando o seu nivel de benestar social. É necesario tomar conciencia de que as cidades industriais xa non ofrecen posibilidades de vida coma no pasado, polo cal o clásico modelo de desenvolvemento industrial que provocaba a tecnifi cación das labores do campo e xeraba fl uxos migratorios cara as grandes cidades e áreas metropolitanas é pouco viable ó xenerar unha presión demográfi ca que frecuentemente se traduce nun incremento da marxinación social urbana. A xente nova xa non poderá percibi-la grande cidade como un mundo de oportunidades e estarán condicionados a emprende-lo seu periplo vital en pequenas cidades, vilas, parroquias e pequenos asentamentos rurais. Isto podería chegar a representar unha revitalización da economía galega, especialmente das comarcas do interior, actualmente avellentadas e en proceso de despoboamento. O desenvolvemento local en relación coas TIC e co Patrimonio Cultural abre grandes posibilidades para os máis creativos e emprendedores.
7. 8. 9. 10. 11. 12.
Existe un discurso na literatura que defende que actualmente estamos asistindo ó fi n das cidades industriais (“the end of cities”) co postfordismo e a dispersión da producción. As novas tecnoloxías e a telemática convertéronse en axentes de desenvolvemento en territorios periféricos de natureza rural (podería chegar a ser o caso de Galicia), pois permiten ás empresas locais acceder ós mercados globais, permiten atraer empresas que producen información e coñecemento, como empresas de deseño gráfi co, xestión de servicios telemáticos, de banca, de ocio-culturais, educativos ou servicios de Internet, de materiais didácticos multimeda, de comercialización de música tradicional en formatos dixitais, de telemarketing, teletraballo, edición, etc. A telemática e a difusión das novas tecnoloxías permiten que os territorios e espacios da periferia (caso galego) poidan ser capaces de supera-las barreiras físicas que impedían o seu desenvolvemento e xeraban o seu illamento. A comunicación instantánea a través do correo electrónico relativiza as distancias e representa o que se viu en chamar “o fi n da xeografía” e unha oportunidade para vence-lo illamento e a natureza periférica en determinados espacios apagados na Sociedade da información. As novas tecnoloxías permiten espallar universalmente os servicios públicos como sanidade, educación ou administración, reforzando o sentimento de comunidade e freando a emigración en espacios periféricos. Coa telemática as comunidades tradicionalmente marxinadas pola distancia poden acceder ós mercados do coñecemento e á información sen ter que emigrar.
A Sociedade da información e as Novas Tecnoloxías da Comunicación e da Información permiten a revalorización e difusión das culturas locais e identidades comunitarias. A música, tradicións, estilos de vida, a cultura popular en xeral, etc. poden chegar a converterse en productos dixitais ofertados no mercado global a través do comercio electrónico. E isto axuda a reforzar a identidade cultural e a frear a emigración, aumenta a calidade de vida local, facilita a comunicación e transforma os territorios da periferia (podería ser o caso de Galicia) preservando a súa existencia cultural (Crang, et al. 1999).
Galicia é un espacio desenganchado e apagado na Sociedade da información, ocupando os últimos lugares no uso das novas tecnoloxías segundo datos do Informe eEspaña 2004 e posteriores. Tendo presente que España se encontra no penúltimo lugar a nivel europeo se enfatiza todavía máis a posición marxinal de Galicia na sociedade da información. Segundo a Enquisa sobre equipamento e uso de tecnoloxías da información e comunicación nos fogares no 2004, en Galicia tan só accedían a Internet o 24,4% dos galegos mayores de cinco anos, fronte ao 30% da media en España. Este retraso fala nidiamente da forte implantación do fenómeno da Fenda Dixital en España e en Galicia; ademáis a nivel territorial os desequilibrios internos en Galicia son aínda máis acusados pois as provincias orientais de Lugo e Ourense son realmente espacios esquecidos ou ultraperiféricos na sociedade da información: por exemplo, na provincia de Ourense os datos refl icten que o 80% da súa población non empregan as TIC e viven ao marxe da información que fl úe por internet. Os datos relativos a fogares con ordenador tamén son netamente
desfavorables para Galicia cun 35,8% fronte ao 43,35% da media de España. Outros datos máis favorables revelan que Galicia avanza cara posicións máis aventaxadas na Sociedade da información. Os datos do EGM (Estudios General de Medios) de 2003 revelan que o 23.6% da poboación son usuarios de Internet fronte ao 2,5% de 1998. Esta tendencia de forte incremento é común en todas as comunidades autónomas españolas, pero todavía non acada a sufi ciente dimensión para poder equiparar España aos niveis doutros países europeos. A evolución do gasto en telecomunicacións per cápita en euros entre 1996 y 2002 mostra que a sociedade española foi quen de doblar o nivel de investimento neste tipo de bens e servizos (ver Cuadro 1; Figura 1).
Por outra parte, o comercio electrónico en Galicia practicamente non existe como se refl icte dos datos do Instituto Galego de Estatística referidos ao 2004, que sinalan que tan só o 2,2% dos galegos fi xeron algunha compra por internet nalgunha ocasión. Respecto das empresas, salientar o feito do atraso tecnolóxico vixente pois son o 34% as que teñen website propio e esta porcentaxe está calculada sobre todas aquelas empresas radicadas en Galicia que posúen conexión á internet (72%). En canto ao uso de internet por tramos de idade da poboación tamén compre destacar que son os máis novos os que amosan maior interese polas novas tecnoloxías, o 55% da poboación entre 15 e 29 anos son usuarios de internet, pero tan só o 27% dos galegos e galegas entre 30 e 54 anos utilizan a internet, o que demostra que no grupo de idade madura, é dicir, aos que lles corresponde a dinamización do tecido productivo polo estadio e ciclo vital no que se atopan, as novas tecnoloxías son ignoradas pola súa gran maioría (73%).
Respecto da conectividade e do desenvolvemento da infraestructura de telecomunicacións, en Galicia constátase que a oferta de banda ampla da operadora dominante chega actualmene ao 85% da poboación de Galicia (ver Cadro 8, datos tomados de D. Docampo, 2005). A posibilidade de acceder á unha conexión de ADSL é posible na maioría dos grandes e máis poboados concellos galegos, e sobre todo nas cidades e grandes vilas. Dos 315 concellos galegos son 162 os que aínda non poden conectarse totalmente dende calquera punto do seu territorio a través da Banda Ancha. Estes 162 concellos abranguen a uns 411.000 galegos e galegas que representan o 15% da poboación total do país. As previsións ofi ciais, da Comunidade Autónoma, son de que no 2006 a práctica totalidade da poboación galega, excepto aqueles que poidan vivir en asentamentos moi concretos en lugares de moi difícil accesibilidade, terán a posibilidades de conectarse por Banda Ampla a Internet. Entón, compre refl exionar se o problema da marxinación de Galicia derívase da falla de infraestructura ou da incapacidade da propia sociedade galega para xenerar fl uxos de información e coñecemento que atraian a atención dos seus membros. En Galicia os datos apuntan de que non existe unha demanda no uso das Novas Tecnoloxías entre a súa poboación. Os galegos e galegas en xeral non lles vemos utilidade clara ao acceso á Internet. O retraso tecnolóxico en Galicia é importante e estase acrecentando debido á propia incapacidade social e política para afrontar
un plan riguroso de Alfabetización Dixital. En Galicia requírese un plan director que impulse a implantación da Sociedade da información e do Coñecemento. As comunidades urbanas do país seguen desenganchadas e correspondíalles a elas liderar o proceso de implantación e difusión do uso das novas tecnoloxías.
Refl exión crítica sobre os casos galegos e irlandes. Espacio apagado fronte a Espacio Encendido.
Por último decir que Galicia e Irlanda nas derradeiras décadas deixaron de ser países rurais para converterse en países urbanos singulares e diferenciados, onde as pegadas da tradición rural secular deixanse ver nas súas cidades e, ó contrario, as pegadas das súas cidades deixanse sentir nas aldeas, vilas e pobos. No caso irlandés o proceso de cambio maiormente planeado e previsto que no caso galego, onde unha vez máis a “espontaneidade” rexeo a súa transformación socioeconómica (Ferrás, 1996, 1998). Os novos procesos de urbanización desconcentrada asociados a suburbanización e á contraurbanización foron previstos e ordenados no caso irlandés a diferencia que no galego onde a desorganización territorial e contradicións culturais deixaronse sentir no crecemento urbanístico descontrolado visible na súa paisaxe. A forte raigame da Identidade Nacional no espíritu irlandés reafi rmou á sociedade para afrontar un proxecto colectivo de país. En Galicia, frente á Identidade Nacional dos irlandeses, desenvolveuse na súa sociedade a denominada Identidade Cultural que non permitíu tomar conciencia de “país” e de proxecto colectivo, aínda que si permitíu conservar tradicións, língua e o feito diferencial cultural dos galegos. No caso irlandés, pola contra, a aculturación anglosaxona foi evidente e hoxe en día o inglés é a lingua nacional fronte ó gaélico que prácticamente está desaparecido. A práctica do Marketing Territorial e cultural en Irlanda permitíu reforzar a identidade colectiva dos irlandeses amais de te-lo mérito de converte á súa música, tradicións, paisaxes, etc. en sinais de identidade e en productos industriais destinados ós mercados internacionais, creando riqueza e a proxección exterior da súa cultura. No caso galego todavía estamos no inicio da práctica do Marketing Territorial e cutural e o que prevalece é a Publicidade dos Tópicos; só hai que ollar como se enfatiza acríticamente o “ben que se vive en Galicia”.
Nos últimos trinta anos Galicia e Irlanda benefi ciáronse das políticas de desenvolvemento rexional da Unión Europea, no primeiro caso orientadas fundamentalmente cara as dotacións de infraestructuras e no segundo cara a cualifi cación dos recursos humanos, con resultados positivos pero netamente desiguais. No caso irlandés o éxito do seu proceso de densenvolvemento quedou patente no feito de que hoxe en día xa non é unha rexión subsidiada e o país posúe unha renda equiparable a dos países máis avanzados de Europa, incluso por riba do Reino Unido. Moito tivo que ve-lo feito de contar cunha sociedade moi nova, con centos de miles de xoves e mozos cualifi cados que deron pulo ás industrias vinculadas ás Novas Tecnoloxías da Comunicación e da Información, amais de ser unha sociedade cun Estado propio con voz e voto no seo da Unión Europea, dispor duna rede internacional de emigrantes irlandeses e descencentes en varias xeracións, sobre todo nos Estados Unidos, que ben organizados foron atraídos para investir en Irlanda como lugar estratéxico para se introducir no mercado comunitario europeo. Pola contra, as pegadas culturais norteamericanas en Irlanda están marcando profundamente o estilo de vida local que cada vez é máis afín
ó “estilo de vida americano”. En Galicia o seu avellentamento demográfi co dos últimos trinta anos unido ó feito de ser unha sociedade tradicional de pequenos propietarios de terra, a desarticulación do seu capital humano e fi nancieiro asociado á emigración e a delegación histórica dos seus intereses estratéxicos, puxo freno a un proceso de desenvolvemento socioeconómico que podería ser da dimensión do irlandés. Galicia dispón dun maior patrimonio natural e arquitectónico, unha maior diversidade paisaxística, unha cultura rica de simbiose entre terra e mar, de labrego e mariñeiro, un clima máis benigno, un extraordinario patrimonio forestal e, en síntese, unha mestura entre o Atlántico, sinal de identidade, e o Mediterráneo que deixa as súas pegadas culturais a través do cultivo da vide e a presencia dos cítricos e olivos na xeografía galega; sen embargo a sociedade galega aínda non tivo a oportunidade de impulsalo seu feito diferencial e por en valor a súa cultura propia transformandoa nun valor económico de progreso e vitalidade. O caso irlandés é un exemplo de fondo calado para Galicia, que mostra que dende a periferia de fi sterra é posible atopar o camiño de desenvolvemento e prosperidade. En defi nitiva, temos que aceptar que actualmente os galegos vivimos nun Espacio Apagado, a diferencia dos irlandeses que viven nun Espacio Encendido e dinámico, no Universo das Novas Tecnoloxías.
Cadro 6. Estructura da poboación por grandes grupos de idade. O avellentamento da socie-dade galega se contradice coa mocisocie-dade da sociesocie-dade irlandesa
Irlanda Galicia
Poboación moza (0-24 anos) 37,5 25
Poboación adulta (25-64 anos) 51,4 53,8
Poboación vella (máis 65 anos) 11,1 21,2
Fonte: Irish Census Survey Offi ce 2002. Instituto Nacional de Estadística 2002, Instituto Galego de Estadística, Padrón de habitantes 2002.
Cadro 7. Renda por habitante. Galicia atópase moi lonxe dos parámetros irlandeses e da media da U.E.
2002
Irlanda 33.100
Galicia 13.450
U. Europea 24.100
* Datos calculados a partir de PIB total/ Poboación total. Fonte: Eurostat, Instituto Nacional de Estadística, 2002.
Cadro 8. Posición de España no ranking europeo da Sociedade da información.
Ranking de paises da UE-25 na SI (excl. Chipre)
Ranking País Valor
1 Finlandia 5,78 2 Suecia 5,71 3 Dinamarca 5,68 4 Holanda 4,99 5 Luxemburgo 4,98 6 Reino Unido 4,96 7 Alemania 4,95 8 Estonia 4,92 9 Austria 4,69 10 Francia 4,52 11 Malta 4,42 12 Eslovenia 4,38 13 Irlanda 4,14 14 Bélgica 4,08 15 Italia 3,94 16 Portugal 3,88 17 España 3,71 18 Letonia 3,62 19 República Checa 3,62 20 Lituania 3,36 21 Eslovaquia 3,29 22 Hungría 3,24 23 Grecia 3,16 24 Polonia 2,95
Media de los 9 nuevos miembros incluidos, en relación con la media UE-15 ... -0,86 3 mejores nuevos miembros, en relación con la media UE-15 ... -0,04 Media de los 9 nuevos miembros incluidos, en relación con los 4 peores de la UE-15 ... +0,08 3 mejores nuevos miembros, en relación con los 4 peores de la UE-15 ... +0,90
Cadro 8. Conexión de Banda Ancha a nivel de municipios e provincias en Galicia. Datos 2004 (Fonte Domingo Docampo, 2004).
Cadro 9. Porcentaxe de persoas en Galicia que se conectaron a internet segundo o sexo e provincia
Fonte: IGE. Enquisa de condicións de vida das familias. Ano 2004 Nota: Os datos fan referencia á poboación de 5 ou máis anos
A Coruña Lugo Ourense Pontevedra Galicia
Homes 27,84 22,23 22,19 29,06 26,81
Mulleres 22,81 20,12 17,83 23,76 22,16
Cadro 10. Porcentaxe de persoas en Galicia que realizaron algunha compra por internet
Cadro 11. Porcentaxe de persoas que utilizaron o ordenador segundo o sexo
Fonte: IGE. Enquisa de condicións de vida das familias. Ano 2004 Nota: Os datos fan referencia á poboación de 5 ou máis anos
Cadro 12. Porcentaxe de persoas que se conectaron a internet segundo a idade
Fonte: IGE. Enquisa de condicións de vida das familias. Ano 2004
A Coruña Lugo Ourense Pontevedra Galicia Realizaron algunha compra 2,29 1,86 1,79 2,44 2,22
A Coruña Lugo Ourense Pontevedra Galicia
Homes 37,79 32,25 32,99 40,90 37,51
Mulleres 30,97 29,17 24,72 33,02 30,65
Total 34,24 30,66 28,70 36,81 33,94
A Coruña Lugo Ourense Pontevedra Galicia
De 5 a 14 anos 27,91 28,49 21,89 24,68 26,11 De 15 a 19 anos 59,28 63,71 63,28 58,47 59,97 De 20 a 29 anos 55,56 46,57 47,48 55,59 53,71 De 30 a 39 anos 34,46 33,99 34,68 34,37 34,40 De 40 a 54 anos 21,88 19,91 18,46 19,50 20,43 De 55 ou máis anos 2,42 2,33 1,79 4,35 2,88 Total 25,22 21,14 19,93 26,31 24,39
Cadro 13. Uso das diversas TICs (Tecnoloxías da Información e as Comunicacións) se-gundo a ubicación da sede social da empresa. Galicia
Fonte: INE. Encuesta sobre el uso de TIC y comercio electrónico en las empresas. Extraído de: http://www.ine.es
Nota: (1) Porcentaxe sobre o total de empresas con conexión a internet.
Cadro 14. Fogares galegos nos que se utilizou o ordenador
Fonte: IGE. Enquisa de condicións de vida das familias
2002
Empresas con ordenadores 90,12
Empresas con rede de área local LAN 50,88
Empresas con rede de área local "sen fíos" 3,43
Empresas con intranet 26,52
Empresas con conexión a internet 72,65
Empresas con extranet 11,01
Empresas con correo electrónico (e-mail) 66,68 Empresas con conexión a internet e sitio/páxina web(1) 34,31
2002 2003 A Coruña 27,77 32,49 Lugo 20,13 24,44 Ourense 20,63 25,80 Pontevedra 31,12 33,06 Galicia 26,87 30,72
Mapa 1. Investimento en Novas Tecnoloxías segundo Comunidade Autónoma. Sinala tendencias.
5. Epílogo. ¿Sociedade da Información en Galicia?. Ideas para
refl exionar.
A modo de epílogo e dende un posicionamento sincrético é posible enumerar as diferentes ideas ou argumentacións xurdidas da nosa análise arredor do posible desenvolvemento da Sociedade da información en Galicia:
Galicia é claramente un espacio desenganchado, apagado na sociedade da información. Os datos evidencia unha marxinación tecnolóxica e a implantación da Fenda Dixital no contexto español e europeo.
En Galicia non existen políticas públicas ben articuladas para o impulso da Sociedade da información. Requíerese un Plan Estratégico específi co que poida recoller as directrices aplicadas en casos exitosos como o irlandés. Requíerese investir en cualifi cación do Capital Humano en Novas Tecnoloxías en todos os tramos de idade. Son precisas a defi nición de aplicacións informáticas deseñadas segundo as necesidades e características sociais, culturais e económicas propias dos galegos os cales deben percibir a utilidades das Novas Tecnoloxías no desenvolvemento da súa vida cotiá.
1. 2. 3. 24,44 25,80 33,06 30,72
