Δήμου καταλύσεως και τυραννίδος

Π Α Ν Α Γ Η Γ. Λ Ε Κ Α Τ Σ Α

ΔΗΜΟΥ ΚΑΤΑΛΥΣΕΩΣ

Κ Α Ι Τ Υ Ρ Α Ν Ν Ι Δ Ο Σ

Η ΚΡΙΣΗ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑΣ

ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΑΤΑΛΥΣΗ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ

• Τ Η Ν ΟΛΙΓΑΡΧΙΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΤΥΡΑΝΝΙΑ •

ΕΚΔΟΤΙΚΟΣ ΟΙΚΟΣ ΙΩΑΝ. & Π. ΖΑΧΑΡΟΠΟΥΛΟΥ

Α Θ Η Ν Α Ι - - Σ Τ Ο Α Α Ρ Σ Α Κ Ε I Ο Υ - Α Ρ Σ Α Κ Η 6

ΣΤΟΥΣ

ΜΑΚΑΡΙΟΥΣ ΙΣΚΙΟΥΣ

ΤΩΝ ΠΕΣΟΝΤΩΝ ΑΓΩΝΙΣΤΩΝ

ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΙΩΝ Α ΠΟΛΗ ΚΑΙ Τ Η ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ

,,ο Ος ο ν à' αΙ*έίν τ οίοι *αχοΐοι ϋέμις"

ΙΕΡΟΝ

7 Γ

Υ

στερα άπό μ;à μχκραίωνην έξέλιξη πού διαμορφώνω τό πατριαρ-χικά γένος καΐ τήν ίδιοχτησία τοΟ γένους, ή έλληνική ιστορία φτάνει ατό στάδιο πού πρωτοφωτίζιται άπό τις φιλολογικές πη-γές — τό στάδιο xfjç ήρωϊκής περίοδος που περιγράφει ή έποποιία. Ή διάλυση τοΟ γένους που άκολουΟεϊ, ίπιφέροντας τή συγκέντρωση τής γής στήν ίδιοχτηαία τών κεντρικών οίκων, μετατρέπει σ° όποτελεΐς γεωργούς τα λοιπά μέλη τών άρχαίων γενών καΐ διασπά τήν παλαιά κοινωνικήν ένότητα μέ τή δημιουργία τών τάξεων, τής τάξης τών εύγενών πού όργα-νώνει τό κράτος σά μέσο κυριαρχίας της, καί χΫ,ς τάξης τών Υποτελών γεωργών, πού μέ τόν καιρό δποβάλλονται άλλοΟ σ' έλαφρότερο, άλλοδ σέ βαρύτερο κι άλλοΟ τέλος σ' άπάνθρωπο καθεστώς δουλοπαροικίας. Μέ τή ιιεγάλην δμως άπό τόν V I I I κιόλας αιώνα άποικιακή κίνηση άρχίζει νά άναπτύσσεται τό έμπόριο, μέ τό έμπόριο ή βιοτεχνία, μέ τή βιοτεχνία καΐ τό έμπόριο 5 χρηματικός πλούτος, καΐ μέ τόν χρηματικό πλοΟτο μια νέα κοινωνική τάξη που θ9 άποβή ό φορέας τής ελληνική; ιστορίας, τό μέρος έκεΐνο του λαοΟ πού γεμίζει τους χώρους τής νέας κοινωνικής δραστηριότητας, έλεύθεροι γεωργοί, έργάτες, τεχνίτες, βιοτέχνες, έπιχει-ρηματίες, ναυτικοί, έμποροι, κατά τόν άρχαίο δρο, δ dijuoç. Τό νέο τοΟ-το στοΟ-τοιχείο αισθάνεται τοΟ-τους δεσμούς καΐ τό δλο συγκρότημα τής άριστοΟ-το- άριστο-κρατικής πολιτείας όλότελα άταίριαστα μέ τΙς νέες συνθήκες τής οίκονο' μίας, κι άπ3 έδώ άρχίζει ή λαμπρή έκείνη έποποιία τών πρώτων κοινωνι-κο πολιτικών συγκρούσεων πού καταλήγει, άλλοΟ γοργότερα κι άλλοΟ βραδύτερα, ατή διαμόρφωση τής δημοκρατίας. 'Ανάμεσα δμως στήν άρ· χαία άριστοκρατική πολιτεία καΐ ατή δημοκρατία, πού γιά πρώτη τότε φορά διαμορφώνεται στήν ίστορία τής άνθρωπότητας, μεσολαβεί ίνα στά-διο διχτατορίας τοΟ λαοΟ, πού έπειδή έλαχε άπό τήν παράδοση τό δνομα τυραννία, θά τήν όνομάζουμε, γιά νά τήν ξεχωρίζουμε άπό τήν κατοπινή και πραγματική τυραννία, προδημοκρατική τυραννία. Έ άρχαία τούτη

— 7 —

διχτατορία τοΟ λαοΟ καταλύει τελειωτικά τήν όλιγαρχία ιών ιύγενών καΙ τό δεσμευτικό συνακόλουθα γιά τήν ιστορική πρόοδο χοινωνιχολιτιχό κα-θεστώς της* διαμορφώνοντας τούς 8psυς χαΐ τΙς προΟπόθεσεις τής δημο-κρατίας, άποχατασταίνει τό έξατιμωμένο άπό τήν άρισιοχρατία δημοτικό στοιχείο, έαιλύνει τό άγροτικό πρόβλημα, έν ισχύει τήν κίνηση τοΟ άποι-χισμοΟ, τονώνει τό έμπόριο χα( τή βιοτεχνία, χειραφετεί τό πνεΟμα τής έρευνας, έξαπολύει τΙς άπροσμέτρητε; δυνατότητες τοΟ Ελεύτερου στοχα-σμοΟ, θεμελιώνει λαμπρά πνευματικά καΙ τεχνιχά 2ργα, γιά νά Αποχωρή-σει τέλος χαΐ ν' αύτοκαταλυθή μέσα σιΐς συνθήκες τής πρόοδο; πού ή [δια διαμορφώνει. Ετσι, έπειδή χατανάγχη θα βρίσουμε τήν όλιγαρχία καΙ τήν τυραννία σάν τά καθεστώτα πού σφετερίζονται, τό πρώτο γιά τοίις λίγους, τό δεύ-τερο γιά τόν Ενα, τήν πολιτιχή Εξουσία, πού ή πληρέστερη πολιτική όργά νωση τοΟ Εξυψωμένου ήθικο-πνευματικά λαοΟ, ή δημοκρατία, προορίζει γιά δλους. είναι φανερό πώς δέν μπορούμε νά περιλάβουμε οδτε στόν πρώτο τήν άρχαία δλιγαρχία τών εύγενών, τή γνωστή μέ τό παλαιό δσο κι ή φιλαυτία τ ή ; κοινωνικής ύπεροχής όνομα, άριστοκρατία. οδτε στόν δεύτερο τόν παλαιό τοΟτο τύπο τής λαοκρατικής που περιγράψαμε τυραννίας. Τόσο ή άριστοκρατία 5σο καΐ ή άρχαία τυραννία είναι φαινόμενα π ρ ο δ η μ ο κ ρ α τ ι κ ά . τό πρώτο άναγκαία όργανική φά-ση τής κοινωνικολιτικής Εξέλιξης, τό δεύτερο τύπος πολιτικοΟ μεσο-σταθμ,οΟ στή μεταφορά τής Εξουσίας άπό* τούς εδγενεϊς στό λαό. προ σωρινή συγκέντρωση τής έξουσίας γιά τή ριζική Εξουθένωση τής άν-τιδραστικής, παλαιότερα άρχουσας, τάξης, σέ πολλά ούσιαστικό άντί στοίχο των νεότερων προοδευτικών διχτατοριών, τής άστικής διχτατο-ρίας τής Τουρκίας καΐ τής προλεταριακής διχτατοδιχτατο-ρίας τής Ρωσίας. Σαν άναγκαίοι λοιπόν σταθμοί τής ιστορικής πρόδασης για τή γέννηση και τήν όργάνωση τής δημοκρατίας, σάν μιά, έπιμέρους βέδαια, θέση κι άντίθεση γιά τή σύνθεση τής διαλεχτιχής πορείας, τόσο ή άριστοκρατία 5σο κι ή προδημοχρατιχή τυραννία, παρουσιάζονται σάν καθεστώτα άπό τΙς ίδιες τΙς κοινωνικές άνάγκες διαμορφούμενα καΙ συνακόλουθα σάν όργανικά καΐ δικαιωμένα. Πρέπει νά παρακολουθήσουμε τήν τροχιά τής έλληνικής δη-μοκρατίας νά προσπερνά τ' άψηλότερο σημείο τής άνοδό; της καί νά πέρ-νει τήν κατιοΟσα τής παρακμή;, πρέπει νά προηγηθή ή νέα διάσπαση τής ένότητας χι ή άνατροπή τής ίσοροπίας τών κοινωνικών στοιχείων πού θά φέρει σ* άμεση άντίθεση τό πολιτικό οικοδόμημα τής δημοκρατίας μέ τήν — 8 —

κοινωνική πού στεγάζει πραγματικότητα, γιά νά συναντήσουμε τήν πραγ-ματική όλιγαρχία xal τήν πραγματιχή xat γνήσια τυραννία. Ή οίχονο-μ ι χ ή πραγοίχονο-ματικά άχοίχονο-μή τών έλληνιχών πόλεων xal δ θεσοίχονο-μός τής δουλείας πού έπιτρέπει στούς έλεύτερου; τήν χοινή έχμετάλλευση μιβ; άποχλεισμέ-νης άπό τΙς ήθιχές χα( πολιτικές σχέσεις „το0 κοινωνικού βίου τάξης, δια-τηρούν για ίνα διάστημα άδιαφοροποίητο ή άσήμαντα μόνο διαφοροποιη-μένο κατά τήν όπεροχή τοΟ πλούτου χ at τΙς ένδοχοινωνιχές άντίθεσες τόν φορέα τής δημοκρατίας, τό δημοτικό στοιχείο. 'Αλλά τήν οικονομική άχμή άχολουθεί ραγδαία ή συγκέντρωση τοΟ χρηματιχοΟ xat τοΟ χτηματι-χοΟ πλούτου, τή συγκέντρωση τοΟ πλούτου xat τής γαιοκτησίας ή βαθμι-αία προλεταριοποίηση τοΟ λαοΟ, xal συναχ4όλουθα τήν παλαιά ένότητα ή διαφοροποίηση τόν έλεύτερων σέ πλούσιους xal σ* άχτήμονες, ή, 8πως θαυμάσια ή άρχαία πολιτική θεωρία διατύπωσε, ή διάσπαση τής μι&ς πό-λης σέ δυό — . πολβαίας àJUi^Aaiç, τήν μέν ηενή'ων. τή» δέ πλουσίων'' | «J θεσμός τής δουλείας παράλληλα, προοδευτικός άλλοτε παράγοντας γιά τήν άνοδο xat τήν άκμή τών δημοκρατιών, άποβαίνει λίγο - λίγο άνα-•σταλτιχός συντελεστής γιατί έχτοπίζει τούς άχτήμονες άπό τήν παραγωγή χι άχινητώντας τήν έξέλιξη τής τεχνικής άκινητεί χατανάγκη xal τήν προ-οδευτική ιστορική πορεία. Μέσα στό τραγικό τοΟτο άδιέξοδο τής άρχαίας ιστορίας, δ π ου ούτε ή δημοκρατία μπορεί νά έπιλύσει τό κοινωνικό πρό-βλημα, ούτε οί όλοένα xat περισσότερο όξυνόμενες κοινωνικές άντίθεσες μπορούσαν νά όδηγήσουν σέ μια νέα κι άψηλότερη κοινωνικοπολιτική σύν-•θεοη, μιά φοβερή εποποιία κοινωνικοπολιτικών άγώνων, μέ πρωταγωνι-στές τους πλούσιους, πού διαθέτουν τήν οίχονομικήν δπεροχή κι έννοοΟν νά τήν όλοκληρώσουν καΐ νά τήν περιφρουρήσουν μέ τήν άποκλειστιχή διαχατοχή τής πολιτικής έξουσίας, xal τό λαό, π^υ διαθέτει μέ τή δημο-κρατία τήν πολιτικήν έξουσία κι έννοεϊ νά κοινωνικοποιεί μ" αύτή τ3 άγαθά τών πλούσιων, γεμίζει τούς τρεις τελευταίους αιώνες τής αυτόνομης πολιτικής ζωής τής Ελλάδας. Κ ι ιδώ πιά, φαινόμενα μ ε τ α δ η μ ο -χ ρ α τ ι κ ά, ή όλιγαρ-χία κι ή τυραννία άναπηδοϋν σάν άρνηαη τής δη-μοχρατίας. σ ά ν ί ν α ς σ φ ε τ ε ρ ι σ μ ό ς γ ι ά τ ο ύ ς λ ί γ ο υ ς ή γ ι ά τ ό ν ί ν α τ ή ς π ο λ ι τ ι κ ή ς έ ξ ο υ σ ί α ς π ο ύ τ ό ι σ τ ο ρ ι κ ό κ ί ν η μ α σ τ ό π ι ό π ρ ο χ ω ρ η μ έ ν ο μ έ σ α σ τ ό ν χ ύ χ λ ο έ ν ό ς π ο λ ι τ ι σ μ ο ύ σ τ ά δ ι ό τ ο υ ά π ο-δ ί ν ε ι σ τ ό λ α ό μ έ τ ή ο-δ η μ ο κ ρ α τ ί α . of κοινωνικοπολιτικοί αύτοί άγώνες άρχίζουν μέ τήν έπίθεση τοΟ

- 9 —

λαού- συνεχίζονται μέ τήν άντβπίθεση ιών όλιγαρχιχών χι ύστερα άπό πολ-λούς κλυδωνισμούς καΐ λογής τροπές χαί μετάπτωσες τερματίζονται μέ τήν έπιβαλλόμενη άπό τή ρωμαϊκή χατάχτηση νίκη τής πλουτοχρατικής όλιγαρχίας. Ό λαός άρχίζει τήν έπίθεση φορτώνοντας ατούς πλούσιους τά βάρη τής κοινωνικής ψυχαγωγίας χα( τών πολέμων* περνόί στίς δήμευ-σες τών περιουσιών μέ τΙς διχαστιχές άπόφααες, χάρη στήν άσκηση τής δικαστικής έξουσίας πού διαθέτει' προχωρεί στήν άξίωση τής άποκοπής τών χρεών γ:ά νά φτάσει τέλος στό γενικά αίτημα τοΟ άναδασμοΟ τής συγ-κεντρωμένης γαιοχτησίας. Σ' άντίδραση πρός τήν έπίθεση τούτη τοΟ λαού πού μέ τήν πολιτική έξουσία προχωρεί στήν κοινωνικοποίηση τοΟ πλούτου τους, οί κατέχοντες άποχτοΟν τή συνείδηση ιδιαίτερης τάξης· ο' άντίθεση μέ τό λαό πού είναι οί ,,πολλοί" τό ,,πλή&ος" οί ,,πλιίυνς ' οί ,,πλβϊ-atot" 6 ,,όχλος' οί . xtioiatoi" οί ,,κάκιστοι" αύτοί είναι οί „iilyot" οί ,,άγα&οΐ" οί ,,χαΛοί xiyœfrol" οί ,,γ*ώριαοι" οί ,,βέλτιστοι" οί ,,χράιιοτοι" οί ,,άριστοι" οί , έηΐίΐχβις" οί ,,χαρΙητΒς" οί ,,χαριίσια· TOI" xal τά τέτοια' δέν άργούν νά συσπειρωθούν — (,,ov*àyn γαρ xal τους ίχάίστονς ό κοινός φόβος" Άριστοτ. Ποίlit. V 4. Ι· I304b< f) — κι άρχίζουν νά ραδιουργούν για τήν κατάλυση τής άσύμφορης χι έπικίνδυ-νης πια γι' αύτούς δημοκρατίας. Τό συχνότερο μέσο τους, έξω άπό τήν άνοιχτή άντιπολίτευση. ήσαν οί ,,έιαιοίοι" σκοτεινοί σύλλογοι πού μέ λίβελλου; έπιδιώχαν τή διαστροφή τοΟ λβιχοΟ αισθήματος καί μέ λογής όλιγαρχικά σοφίσματα τή νόθευση τής δημοκρατίας καί τήν άναστόμωση τής λαϊκής παντοδυναμίας. " Ο χ ι σπάνια, διωγαένοι ή αύτοεξόριστοι, συγ-κεντρώνονταν κι οργανώνονταν στό έξωτερικό χαί βρίσκοντας χατάλληλη στιγμή κατέβαιναν στήν πατρίδα τους χι έπέβαλλαν τήν όλιγαρχική έξου-σία τους μέ τά δπλα. Ε π ε ι δ ή δμως είναι κατά κανόνα χαί στήν πραγμα-τικότητα οί ,,όλίγοι", δέν έξαρτοΟν τελιχά τήν έλπίδα τής διάσωσης χι έπιχράτησής τους, παρά δπως καί πάντα καί σήμερα δά μπρός ατά μάτια μας, άπό τήν υποδούλωση τής πατρίδας ατούς ξένου; πού θά εύνοούσαν τό κοινωνικοπολιτικό του; συμφέρον'χαί βλέπουμε νά σχηματίζονται άλ · ληλοδιάδοχα τά ρεύματα έκεΐνα τών φιλολακώνων πρώτα, τών φιλομακεδόνων ύστερα καί τών φιλορωμαίων άργότερα, πού παραδίνουν τήν Ε λ -λάδα σφαγιασμένη στά νύχια τών όλιγαρχιχών ήγεμονιών, τής Σπάρτης πρώτα, τής Μακεδονίας ύστερα χαί τέλος τής Ρώμης, δπως, τό Ιδιο, πρώ-τα φιλοϊπρώ-ταλοί, ύστερα φιλογερμανοί καί τέλος φίλαγγλοι τών καιρών μας — ,,"Α*#ρωποι μιαροί xal κόλακες χαί άλάστορις", κατά τήν

περί-— ί ο περί-—

φημη χοΟ Δημοσθένη άποστροφή, . ,ήκρωτηριασαένοι τάς έαυιών £«ασιο« πατρίδας. τήν άλβνάερίαν προπεπωκότες ηρόιερόν ΦκΧίηηφ νυν δ' 'Ait· ξάεόρφ, ifj χαστρί αετροΰνιες καί ιοίς αίσχίοτοις τήν εΰδαιαονίαν, τήν δ' έΐιν&ερίαν xal τό μηδέν' Ιχειν δεσπότη* αυτών, & τοϊς πρόκρον ΈΙ-ληοιν δρυι των άγαϋ·ών ήσαν xal κα*ό*ες, άνατετροηρότες" |«) "Ενα βαθύ χαΐ σκοτεινό μίσος ένάντια στό λαό καί <?τΙς έλευθερίες του, ίνα μϊσρς πού συνταιριασμένο μέ τόν ξεπεσμό τοΟ έθνιχοΟ αισθήματος χαΐ τήν ήθιχή ποταπότητα τής κατέχουσας τάξης άποτελεΐ φοβερότατο δπλο τής άντί-δρασης — (δπλο πού ύ λαός μέ τήν άφέλεια καί τήν άγνότητά του δποτιμά χάθε φορά) — χαρακτηρίζει τους άπελπισμένους άγώνες τής όλιγαρχί-ας : — , ,*α< ιφ δήαφ κακ όνους ίσο/χα ι "xal βονλινω δ,ιι h* έχω κακόν" (Άριστοτ. floht. V 7. 19 i 3r o a» ) Ι">· «&*ός ήταν ό δρκος καί τό σύν-θημά τους. Οί σύγκρουσις που άρχίζουν άπό τόν V κιόλας, γενικεύονται καί κορυφώνονται κατά τόν I V , 111 καί 11 αιώνα : ΤΙς δημοκρατίες διαδέ-χονται παντοΟ οί όλιγαρχίες, τ!ς όλιγαρχίες παντοΟ ή έπανεγκατάσταση τών δημοκρατιών, τή δημοκρατία xal τήν όλιγαρχία οί τυραννίες, ριζικές σφαγές, όμαδικές έξορίες, άθρόες δήμευσες, bellum omnium contra omnes, βαθύτατη οικονομική κρίση, έρήμωση τών περιοχών, γενιχή έξαθλίωση καί τελικά ή 6ποδούλωση, έπιλογίζουν τήν ίστορία πού πρώτη χατά τήν άνοδο τής άνθρωπότητας καταχτά τή δημοκρατία. Ή όλιγαρχία παρουσιάζεται σάν έπαθλο τής τάξης τών πλουτοκρατών, ή δημοκρατία σαν έπαθλο τοΟ λαοΟ, κι ή τυραννία δργανο πότε τής μιάς, πότε τής άλ-λης παράταξης, συχνότερα τοΟ λαοΟ, σπανιότερα τών όλιγαρχικών, μα τε-λικά στρεφόμενη ένάντια καί στίς δυό — ,,φυτόν δττερ ουδέποτε χαιέΧηξε πρότερον ή αεγάίοις κακοΐς π(ριβαλεϊν τους <ΐπα£ ανιφ χρηοαμένονς' Ί <*> στους νεότερους καιρού; δέν θά μπορούσαμε νά βροΟμε τό τυπικό άντίστοιχο τής όλιγαρχίας, τό πολίτευμα δηλαδή δπου τά πολιτικά δικαι-ώματα κατέχουν μόνον οί ,,κβχιιjuévot πΧή&ος τι ουσίας" — Ινα όρισμένο δηλαδή μέγεθος περιουσίας. Στήν πραγματικότητα δμως οί νεώτερες άστι-χές δημοκρατίες είναι τά άκριβώς άντίσιοιχα τής άρχαίας όλιγαρχίας Ισόζυγα, δχι μόνο γιατί τό κράτος δέν είναι παρά δργανο τής άρχουσας μόνο τάξης τών όλίγων, άλλά καί γιατί ή άντιπροσώπευση, που στίς άρ-χαΐες δημοκρατίες ήταν άμεση καί γενική, καί ή διακατοχή τών άξιωμά-των, που στ}ς άρχαΐες δημοκρατίες όριζόταν μέ κλήρωση, συντελείται πάντα μέσα χι άπό τήν [δια τήν άρχουσα τάξη ^— τήν τόσο μάλιστα β*θύ· τατα όλιγαρχική, πού δταν τό άντιπροσωπευτικό σύστημα άρχίζει νά τήν — 12 —

Εχτοπίζει πιά, βρίσκεται άναγκασμένη νά ρίξει τά δημοκρατικά προσχή-ματα και νά περάσει στήν άπροκάλυπτη τυραννία. Στόν έλληνικό άντίθετα κόσμο, βπου ή στενή περιοχή τής πόλης - κράτος καί δ θεσμός τής δου-λείας έπιτρέπανε τήν άμεση άσκηση τής βουλευτικής, τής δικαστικής καΙ τής έχτελεστικής έξουσίας άπό τήν δλότητα τοΟ λαοΟ, κι δπου ή δια-κατοχή τών άξιωμάτων ήταν κληρωτή καΐ λιγόχρονη, ή παραποίηση καΙ καταδολίευση τούτη τής δημοκρατίας δέν ήταν παρά σπάνια καί σχετικό-τατα μόνο δυνατή καΙ γι9 αδτό ή πολιτική κυριαρχία τών πλούσιων κατα-νάγκη διαμορφώνει καΙ περιβάλλεται ιδιαίτερους πολιτειακούς τύπους, που τΙς πολλές ποικιλίες τους δ 'Αριστοτέλης (ilolt*. I V 5. 1. 1292a „ ' 6 κέ. I 2 9 3a κ) συγκεφαλαιώνει οέ τέσσαρα είδη όλιγαρχίας· καΙ τά τέσ-σαρα τοΟτα είδη πού κατά ίνα τρόπο άποτελοΟν άπανωτά σκαλοπάτια άπό τή μετριότερη στήν αυστηρότερη, μποροΟν νά καταχωρηθούν οί γνωστές άπό τήν ίστορία όλιγαρχίες : Τό πρώτο καΙ μετριότερο είδος έχουμε δταν τό μέγεθος τής περιουσίας γιά τήν άπόχτηση τών πολιτικών δικαιωμάτων δριζεται τέτοιο, πού ο( άποροι, άν καί άποτελοΟν τό μεγαλύτερο μέρος τοΟ πληθυσιιοΟ, άποκλείονται, Επιτρέπεται ώστόσο στόν καθένα πού άποχτά τό καθορισμένο μέγεθος νά περνδ στήν κρατοΟσα πολιτικά μερίδα. Δεύτερο είδος, δταν τό μέγεθος τής περιουσίας όρίζεται πολύ άψηλό, Ετσι πού νά 'ναι πολύ δύσκολο νά τό φτάσει κανείς, κι άν οί κατέχοντες δέν φτάνουν γιά τή συμπλήρωση τοΟ άριθμοΟ τών πολιτικά δικαιουμένων, Εκλέ-γουν οί Ιδιοι τούς ύπόλοιπους, είτε άπ' όλόκληρο τό λαό είτε άπό όρι-σμένη κατηγορία μόνο. Τρίτο είδος, δταν οί κατέχοντες είναι άκόμη λι-γότεροι, τό μέγεθος τής περιουσίας άκόμη άψηλότερο, καί τά πολιτικά δι-καιώματα μεταβιβάζονται κληρονομικά στούς γιούς τών δικαιούχων. Κοινό χαραχτηριστικό καί τών τριών, είναι δτι καί στά τρία αύτά είδη ισχύει πάνω κι άπό τούς άρχοντες Ενα; κάποιο; καταστατικός νόμος. Ά λ λ ά ύπάρχει καί τέταρτο, δταν τό όριζόμενο μέγεθος είναι άψηλότατο κι όλι-γότατοι οί άρχοντες μέ κληρονομικά δικαιώματα, δταν πιά καί κάθε νόμο; άτονε! — , καί χαΐοναι* τή» τοιανιη* δλιγαρχίαν δνναατείαν" I"5 Ά λ λ ά δπως ό άρχαΐος φιλόσοφος παρατηρεί — καί μ ' αδτό ξαναγυρίζουμε κατά Ενα τρόπο στή σχέση τής νεότερης δημοκρατίας μέ τήν άρχαία όλιγαρχία, — δ τύπος δέν είναι άποκλεκπικό στοιχείο τής όλιγαρχίας' γιατί συμβαί-νει πολλές φορές — ,,"7* ut* κατά τους νόιιονς that πολιτεία* δηιιοζιχα)· tiçav, τη Λ' άγωγη xal τοις lûtat* δλγαρχΰοΰαι μάλλο*" περίπτωση πού παρουσιάζεται ιδίως στίς βαθμιαίες μέ τήν άλλαγή τών κοινωνικών

σχέσεων μεταβολές τών πολιτευμάτων* — ,.ού γάρ βν&νς μίταβαίνουοι*, dHd άγαηώαι ία ιρώια αιχρά πΐιονβχιονντις παρ' άΐΐήΐων ol μέ» vôuoi âiautrovoi* ol προϋιάρχοντΐς. χραιονσι ό' ol αεταβάΙΙοντες τήν πολαιίαν" |<ο Ή έγκατάσταση τή; όλιγαρχία; άποτελεί τήν κυρίως περί-πτωση τή; ,,Λήιιον χαταΐύαεως ', τήν άναφερόμενη στα νομοθετικά μέτρα, ατά έπαθλα τών άγωνίστών τοΟ άντιολιγαρχιχοΟ άγώνα χαΐ στά λείψανα τών δημόσιων δρχων, πού άπό τήν έποχή χιόλας τοΟ Σόλωνα ώς τα τελευ-ταία χρόνια τής έλληνικής ίστορίας, άρχετά έντονα άπηχοΟν τήν άγωνία τής άρχαίας δημοκρατίας. άπό τούς αιματηρούς ώστόσο άγώνες τής δημοκρατίας χαΐ τής όλι-γαρχίας δέν προκύπτει πάντα σάν έπαθλο'τό πολίτευμα τοΟ λαοΟ ή τών όλίγων — άλλα xat τό πολίτευμα τοΟ ένός, ή νεότερη καί πραγματική τ υ-ρ α ν ν ί α. Στίς Μικυ-ρασιατικές πολιτείες x a l στ' άνατολιχά νησιά τής 'Ελλάδας έχουμε Ιναν ιδιαίτερο τύπο τυραννίας, χαλαρά όλιγαρχιχής, μέ τούς τύραννους δργανα τής Περσικής πολιτικής ή Ιπιχυριαρχίας. Στή λοι-πήν δμως Έλάδα ή τυραννία παρουσιάζεται γενιχά σά λαϊκά κίνημα ένάν-τια στούς κατέχοντες, xal τήν πραγματική λαϊκή βάση τής τυραννίας αύ-τής μαρτυρούν δχι μόνο ή δράση τών τυράννων, δήμευσες τών μεγάλων πε-ριουσ.ών, άναδασμοί, άποχοπές τών χρεών, άπελευθέρωσες τών δούλων, άλλά σ' έπίμετρο ή δράση τών όλιγαρχικών ένάντια τους ήγεμονιών καί τό μίσος πού διαπνέει τήν έντονα όλιγαρχική ιστορία τών τελευταίων αι-ώνων Κατά κανόνα πραγματιχά ή νεότερη τυραννία άναπηδά, 5πω; ήδη ό Πλάτων δ απίστωσε, — ,,'κ προσ «ιαχής ρίζη<ί" Ι"! μέ τή σ*3δρήν έιιί-θεση ένός ισχυρού λαϊκοΟ ήγέτη ένάντια στούς πλουτοκάτοχους όλιγαρχι-κούς καί μέ τά πλατειά συνθήματα τής άφεσης τών χρ^ών xat τών άναδα-σμών τής χώρας. Έ Ιναλογία μέ τό τέχνασμα τών τυραννιών τοϋ καιροΟ μας πού για τήν έξαπάτηση τής μάζας χρησιμοποιοΟν καί τά άχρότερα σο • σιαλιστιχά συνθήματα τοΟ λαϊκού κινήματος, είν?ι φανερή' έκεΐνο δμως πού ξεχωρίζει τήν άρχαία τυραννία άπό τΙς άντιδραστικές διχτατορίες τοΟ καιροΟ μας είναι δτι. ένώ ή άρχαία τυραννία πραγματικά πίστευε κι έπιχειροΟσε τήν πραγμάτωση τοΰ λαϊκοΟ της προγράμματος ή. στή χειρό-τερη περίπτωση, χρησιμοποιοΟσε τά συνθήματα του γιά τήν Ικανοποίηση τής άτομικής φιλοδοξίας, οί νεότερες άντιδραστικές διχτατορίες συνειδητά άπ&δλέπουν στήν κατάλυση τής δημοκρατίας γιά τή βίαιη διατήίηση τής όλιγαρχικής έξουσίας τής άρχουσας τάξης. Συνακόλουθα μιαν ουσιαστική άναλογία μέ τΙς νεότερες αύιές διχτατορίες δέν μπορούμε νά βλέπουμε

πα-— 13 πα-—

ρά μόνον στίς όλιγαρχικέ; τυραννίες. Ά λ λ ά μολονότι λαϊκά κινήματα ο( περισσότερες μεταδημοκρατικέ; τυραννίες τής άρχαιότητας, δέν δικαιώ-νονται οΰιε άπό τήν ήϋική οδτε άπό τήν Ιστορική κρίση* γιατί άπό τήν δπόστασή τους λείπει τό οδσιαστικό γιά τήν ιστορική καί ήθική δικαίωση στοιχείο, τό α ί τ η μ α τ ή ς ά ν τ ι κ ε ι μ ε ν ι κ ή ς π ρ ο ο δ ε υ -τ ι κ ή ς ά ν ά γ κ η ς — -τό σ-τοιχείο πού δικαιώνει -τις άρχαϊες προδη-μοκρατικές τυραννίες, καί, δ>ς Ενα χρονικό σημείο, τΙς νεότερες προοδευ-τικές διχτατορίες. Καί δέν Ελειπε βέβαια άπό σφάλμα τους, ή Ελλειψη ώστόσο τις καθιστοΟσε άνίκανες νά Επιλύσουν τό Εναγώνιο κοινωνικό πρό-βλημα τοΟ έλληνικοΟ κόσμου, συνακόλουθα τις άπογύμνωνε άπό τό σκοπό καί τή λαϊκή βάση τους καί τις άφηνε 6, τι στήν πραγματικότητα άπό-μεναν, Εγωιστικές τυραννίες, που άφοΟ συντρίβανε τους όλιγαρχικους, κατά κανόνα στρέφονταν Ενάντια στό λαό πού τίς γεννούσε. κανένα πραγματικά κοινωνικό ή πολιτικό καθεστώς δέν μποροΟσε νά Επιλύσει παραπέρα άπό τή δημοκρατία τό κοινωνικό πρόβλημα τοΟ άρχαί-ου κόσμάρχαί-ου, γιατί Εξαιτίας τής δάρχαί-ουλείας ή τεχνική είχε μείνει όλότελα άνε-ξέλιχτη καί δέν μπορούσαν νά Επακολουθήσουν of κοινωνικές Εκείνες δια-φοροποίησες πού όργανώνοντας μιά τάξη προοδευτικά Επαναστατική θά προωθούσαν τόν άρχαίο κόσμο. 0( δυό μεγάλες Επαναστατινές δύναιιές του, οί δοΟλοι καί οί άχτήμονες, ήσαν βέβαια τάξες Επαναστατικές, άλλά δέν ήσαν προοδευτικά Επαναστατικές, δέν άπόβλεπαν παρά στήν άνταλλαγή τών ρόλων τους, οί δοΟλοι ν' άντικαταστήσουν τούς Ελεύτερους καί οί άχτή-μονες τούς πλούσιους, χωρίς νά μεσολαβήσει στό μεταξύ καί καμμιά άλλα-γή τών βασικών συντελεστών καί συνθηκών τοΟ κοινωνικοί) βίου. Είναι λοιπόν φανερό πώς οί κοινωνικοί άγώνες τοΟ λαοΟ περιστρεφόταν άπελπι-στικά σέ φαΟλο κύκλο" ή νίκη τών όλιγαρχικών στένευε καί καθιστοΟσε πιό Εντονο τό κοινωνικό πρόβλημα, ή νίκη τοΟ λαοΟ τό άπομάκραινε προ-σωρινά γιά νά τό άνανεώσει Εντονότερο σέ λίγο. Κατά συνέπεια καί ή τυ-ραννία, σάν όργανο τής όλιγαρχία; ή σάν όργανο τοΟ λαοΟ, δέν μποροΟσε παρά ή νά τό στενεύΐι ή νά τό άνανεώνει. μέ όξύτητα δμως καί φυσικά μέ συνέπειες πολλαπλάσιε; καί βαθύτερες τώρα. Ή πραγματοποίηση τοΟ προ-γράμματος άποδειχνόταν ή άπατηλή δπόσχεση στήν περίπτωση τής όλι-γαρχικής τυραννίας, ή προσωρινή μόνο θεραπεία στήν περίπτωση τής λαϊ-κής, γιατί ή άφεση τών χρεών, οί δήμευσες καί οί άναδασμοί, καί τούς πλούσιους φτώχαιναν καί τού; φτωχούς δέν πλουτίζανε, κι άπό τήν άλλη κάθε άλλο παρά Εμποδίζανε τήν άπαρχής συγκέντρωση τοΟ πλούτου. Έ τ σ ι —

Η

—

x s l στη μιά χαί στήν άλλη περίπτωση ή τυραννία μοιραία Εχανε τή λαϊ-χ ή βάση της λαϊ-χι άπόμενε δ,τι στήν πραγματικότητα ήταν — μιά τυραννία, πού σάν τυραννία δμως ήταν άηοφασισμένη νά ύπερασπίσει τόν έαυτό της" xal τότε μόνον δ λαός άντιλαμβανόταν — ,,οίος olov ÛQiuua γε>*ών ήοπά-ζΐΐό ie xol ηίξ**" |<ί Στή θέση τής παλιδς παράταξης τών όλιγαρχιχών έμπαινε μιά νέα όλιγαρχία, ή παράταξη τών έαπιστων xal τών φίλων τοΟ τύραννου, ξανασυγχέντρωνε τόν μο.ρασμένο πλούτο στά χέρια της xal μπο-ρούσε νά όργιάζει άσύδοτη πάνω στό άλυσσοδεμένο πλήθος τών ύπηκόων xal πάνω άπ' αυτούς ό Ιδιος δ τύραννος, άνυπεύθυνος έξουσιαστής. στηριγ-μένος στά μισθοφορικά δπλα χι άποφασισστηριγ-μένος νά διατηρήσει μέ χάθε μέ-σο τήν πολυώφελην υπεροχή του. Τήν έλευθερία άντιχατασταίνει ή Υπο-δούλωση, τΙς χοινές ή πλειόψηφες άπίφζσες ή θέληση τοΟ ένός, τό δίκαιο τών πολλών ή άτομιχή αύθαιρίσία, τό φρόνημα ή ταπείνωση, τήν προστα-σία τοΟ άτομου άπό τήν δλότητα, ή παράδοση του άνυπεράσπιστου στήν έχθρότητα τοΟ χράτους. Μαζί μέ τήν κατάλυση τής δημοχρανίας καταλύ-θηκαν μαζί κι οί λαμπρότερες ήθικές καί πολιτικές κατάχτησες τοΟ άν-θρωπου. Σ ' έπίμετρο. ό άφοπλισμός τοΟ λαού, κλασικό μέτρο πού άχολου-θεΐ ή προοιμιάζει τήν έγχατάσταση χί)ς τυραννία; (3λ. άρ. 30b), τά μισθο-φορικά δπλα, τό δίχτυ τής κατασκοπείας xal ή έξόντωση κάθε φρονημα-τισμένης προσωπικότητας, κατασταίνουν τήν άνατροπή τής τυραννίας 'Ηρά-κλειο πραγματικά καί κατά κανόνα πολυώδυνο άθλο* τΙς περισσότερες φο-ρές ό τύραννος στηοίζει τή δύναμή του σ' άλλο τύραννο ή βασιλιά ή ήγε-μονία, δπου στήν έσχατη άνάγχη ύποδουλώνει τήν πατρίδα του' xal τέλος δταν κατορθώνεται νά έξοντωθή, τΙς περισσότερες φορές δέν έξοντώνεται παρά μαζί μέ τους δπήκοούς του. έτσι ένώ ή παλαιότερη προδημοκρατική τυραννία ξεχιν£ άπό τό λαό xal καταλήγει στό λαό, γιατί εύνοεϊται άπό τήν ιστορική άνάγκη πού τήν καλεί νά έπιτελέσει δρισμένα έργα Ιστορικής πρόοδος, ή μεταδημοκρατική τυραννία, άπ* δπουδήποτε χ ι ' άν ξεκινδ, καταλήγει στόν έαυτό της ένάντια στό λαό, γιατί ό άρχαίος κόσμος περιπλέκεται a' Ινα πολυδαίδαλο Ιστο-ρικό άδιέξοδο xal χαμμιά προοδευτική άνάγκη δέν έπικαλείται τήν Οπαρξή της. "Ετσι ένώ ή άρχαία τυραννία περνούσε στή συνείδηση τών σύγχρονων xal τών μεταγενέστερων σά μιά άνανέωση τής ήρωϊκής βασιλείας — (τό Ιδιο τό δνομα δέν έσήμαινε παρά τό ,, μ ο ν ά ρ χ η " κι ήταν δλότε-λα στερημένο άπό χαχή σημασία) — , ή μεταδημοχρατική στιγματίζεται σάν ίνα άπό τά φοβερότερα έγχλήματα, χαρακτηριζόμενη έξαρχής σάν

— 15 —

σφετερισμός τής λαϊκής έξουσίας. 'Ενώ άπό τούς άρχαίους έκείνους τύραν νους χανείς δέν χρησιμοποίησε τΙς σύμφυτες μέ τήν άνυπεύθυνη έξουσία ώμότητες — (δρισμένοι μάλιστα άπ' αδτούς πέρασαν στή θρυλική πλειάδα τών έφτά σοφών) — , ή ιστορία τής μεταδημοκρατιχής τυραννίας ξεχειλί-ζει άπό τή φρίκη τών πιό άνήκουστων Εγκλημάτων ένώ χαμμιά άπό τΙς παλαιές τυααννίες δέν άνατράπηχε άπό λαΐχήν έξέγερση, οί νεότερες μά-χονται άδιάλειπτα μ ' άπελπισμένες καί πολύνεκρες λαϊκές ίπανάστασες* ένώ άπό τούς άρχαίους έκείνους τύραννους, έξω άπό δυό μόνο πού προκα-λούνε κάποια προσωπικήν έκδίκηση, κανείς δέν πεθαίνει μέ βίαιο τέλος, of περισσότεροι άπό τούς νεότερους τύραννους πέφτουν θύματα τοΟ συγ-κεντρωμένου λαΐκοΟ μίσους — ένός μίσους πού φτάνει συχνά στήν έξόντω-ση όλάχερου τοΟ γένους τους, στήν καταστροφή τών μνημείων τους καί τών παλατιών ( " m e m o r i a damnata,.). στήν έκταφήν άκόμη τοΟ νεκροΟ τους. Κι* ένώ τέλος στήν προδημοκρατική τυραννία δπάρχουν περίπτωσες, δπως τοΟ ΠιττακοΟ, πού δ τύρανος χαταθέτει αύτοθέλητα τήν άρχή σά νομίσει πώς έχει περατώσει τό έργο του, στή νεότερη τυραννία, δχι μόνον δέν δπάρχει όπισθοχώρηση — (''ηώς γάρ δ» τΙς note ίξορκέσαε τνρα**ος ή χρήααια Ixtlvatv Ôauvç àqpetΙειο tj àsouovc &*ιιηάοχοι δαονς όή έδέ-αμινσε* f} δαονς tcaxétavt πώί δ* Ικα»ά( ψνχάς ά*τιπαυάσχοιιο άτ>#α· vovueraç; , Ξενοφ. Ίέρ V I I ΐ2) άλλά καί μέ τις μεγαλύτερες συφορές of δπήχοοί του θά πληρώσουν τόν έχτοπισαό του Κατά τόν έγωιστικό χα-ραχτήρα, χατά τ(ς συφορές αύιές πού προκαλεί, κατά τή φοβερή τραγω-δία τοΟ σφετερισμού τής έξουσίας τής όλότητας, κατά τό άποτρόπα.ο έγ-κλημα τής στέρησης τών έλευθεριών τοΟ λαοΟ, κατά τήν έξατίμωση τέλος τοΟ ανθρώπου πού συνεπάγεται, ή άρχαία τυραννία παρουσιάζει πολλές άναλογίες μέ τή νεότερη άντιδραστικ*, διχτατο^ία πού τά αίματωμένα της [χνη ρυπαίνουν άκόμη τις ψυχές καί τά σώματά μας. Γι9 αύτό δέν είναι άσκοπο ν' άκουστή ή κρίση τής έλληνικής ίστορίας πάνω στήν τυραννία, τής ίστορίας πού πρώτη διαμόρφωσε τή δημοκρατία καί πού δημιουργών-τας χάρη σ' αύδή έναν δπέροχο πολιτισμό πού πρωτάνοιξε δλες τΙς λεωφό-ρους τοΟ άνθρώπινου πνεύματος καί τής ή4ικί)ς πρόοδος, πραγμάτωσε καί δικαίωσε τήν ήίικήν άξία τής πολιτειακής έλευθερίας. Καί όχι ή κρίση τής φιλοσοφίας μόνο, πού καθώς άντιπροσωπεύεεαι άιτό τήν όλιγαρχική παράδοση, καταδικάζει βέβαια τήν τυραννία, άλλά γιά νά καταδικάσει μαζί καί τή δημοκρατία, καί ή ν9 ά/τιπροβάλε< τέ καθεσιώς τής καστο-ποιημένης πολιτείας (Πλάτων) ή νά δποδείξει (Ξενοφών, Αριστοτέλης) τά

— ι 6 —

μέσα πού θα καταστήσουν τήν τυραννία ,,βασιΧιχωτέρα»" — άλλα τήν χρίση πρό παντός -ϊοΟ (βίου τοΟ λαοΟ, άπό τούς νόμους του ένάντια στή ν τυραννία, άπό τούς όρκους του, άπό τΙς καταδίκες τών τύραννων, άπό τά έπαθλα τών τυραννοχτόνων καί τών άγων ιστών τής δημοκρατίας" χι δσο μπορεί άπό τά Ιδια τά ψηφίσματα τά χαραγμένα στό μάρμαρο, τά πιό γνήσια, τά πιό άδιάφθορα μνημεία τών αισθημάτων του xat τών άγωνιών του. Δήμου καταλύσεως καί τυραννίδος — I J — 2

•

τ υ ρ α ν ν ί δ α ς έ ς τ ά ς π ό λ ι ς κ α τ ά γ ε ι ν π α ρ α σ κ ε υ ά ζ ε σ θ ε , τ ο υ ο υ τ ε ά δ ι κ ώ τ ε ρ ό ν έ σ τ ι ο ύ δ έ ν κ α τ ' ά ν θ ρ ώ π ο υ ς ο υ τ ε μ ι α ι ψ ο ν ώ τ ε ρ ο ν ;

ο υ δ έ ν τ υ ρ ά ν ν ο υ δ υ σ μ ε ν έ σ τ ε ρ ο ν π ό λ ε ι , / ό π ο υ τ ό μ έ ν π ρ ώ τ ι σ τ ο ν ο ύ κ ε ί σ ΐ ν ν ό μ ο ι / κ ο ι ν ο ί , κ ρ α τ ε ί 6 ' ε ΐ ς τ ό ν ν ό μ ο ν κ ε κ τ η μ έ ν ο ς | « ο

Ευριαίοης, Ίκέτ. 429κέ.

τ ο υ Δ ι ο ν υ σ ί ο υ λ έ γ ο ν τ ο ς π ρ ό ς Ά ρ ί σ τ ι π π ο ν , , ο ύ δ έ ν ώ φ έ -λ η μ α ι ύ π ό σ ο ΰ · · , , , ά -λ η θ ή -λ έ γ ε ι ς " ε ϊ π ε ν , , ε ί γ α ρ ώ φ έ -λ η σ ο " π έ π α υ σ ο τ ή ς τ υ ρ α ν ν ί δ ο ς ώ σ π ε ρ Ι ε ρ ά ς ν ό σ ο υ · · |·-ο Σχ&βαίος, Ά ν θ ο λ . X U X 22

fiv 6è δι' ά π ά τ η ς δ ρ ξ η τις ή βίας, ήδη δ ο κ ε ΐ τοΟτο ε ί ν α ι τυ-ρ α ν ν ί ς |<ο Ατυ-ριστοτέλης, Π ο λ ι τ . V 8,22. 1 3 1 3s· ' — τοιαύτην δ ' ά ν α γ κ α ΐ ο ν εΤνσι τήν τ υ ρ α ν ν ί δ α τήν μ ο ν α ρ χ ί α ν, ήτις ά ν υ π ε ύ θ υ ν ο ς δ ρ -χει τ ώ ν ό μ ο ΐ ω ν καί β ε λ τ ι ό ν ω ν π ά ν τ ω ν π ρ ό ς τά σψέτερον α ύ τ ή ς σ υ μ φ έ ρ ο ν , ά λ λ ά μ ή π ρ ό ς τ ό τ ώ ν Α ρ χ ο μ έ ν ω ν , διόπερ ά κ ο ύ σ ι ο ς ' ού-δ ε ί ς γ ά ρ έ κ ώ ν υ π ο μ έ ν ε ι τ ώ ν έ λ ε υ θ έ ρ ω ν τήν τ ο ι α ύ τ η ν ά ρ χ ή ν |s/3 ib I V 8,3· 1295a,,· 1 . Ό Η ρ ό δ ο τ ο ς y i à τ ή ν τ υ ρ α ν ν ί α . | Ά π ό τό λόγο τοΟ Ότά-νη (ϊπου ή ήθιχή χρίση τοΟ μοναρχικού πολιτεύματος άφορδ περισσότερο τήν έλληνιχή τυραννία παρά τήν άνατολιχή μοναρχία) / — III 80. έμοί δοκέει 6να μέν ή μ έ ω ν μ ο ύ ν α ρ χ ο ν μηκέτι γ ε ν έ σ θ α ι -οΟτε γ ά ρ ήδύ -οΟτε ά γ α θ ό ν — · · · κ ώ ς δ ' &ν ε ϊ η χ ρ ή μ α κατηρτημένον μ ο υ ν α ρ χ ί η , τη Ι ξ ε σ τ ι ά -ν ε υ θ ύ -ν ω ποιέει-ν τ ά β ο ύ λ ε τ α ι ; καί y à p &ν τ ό ν ά ρ ι σ τ ο ν Ανδ ρ ώ ν π ά ν τ ω ν σ τ ά ν τ α ές τ α ύ -τ η ν -τήν ά ρ χ ή ν έκ-τός -τ ώ ν έω6 ό τ ω ν ν ο η μ ά τ ω ν στήσειε. έ γ -γ ί ν ε τ α ι μέν -γ ά ρ οί δβρις ύ π ό τ ώ ν π α ρ ε ό ν τ ω ν ά γ α 0 ώ ν , φθό-ν ο ς δέ ά ρ χ ή θ ε φθό-ν έμφύετάι άφθό-ν- άν-β ρ ώ π ω . δυο δ ' 6χων ταΟτα χει π ά σ α ν κ α κ ό τ η τ α " τά μέν γ ά ρ ößpi κ ε κ ο ρ η μ έ ν ο ς Ερδει π ο λ λ ά καί ά τ ά σ θ α λ α , τ ά δέ φ θ ό ν ω . καίτοι δ ν δ ρ α γ ε τύ-ρ α ν ν ο ν δ ψ θ ο ν ο ν 6δει ε ί ν α ι , χ ο ν τ ά γε π ά ν τ α τ ά άγαθά" τ ό δ έ ύ π ε ν α ν τ ί ο ν τ ο ύ τ ο υ ές τ ο ύ ς ιτολιήτας πέφυκε" φθονέει γ ά ρ έχω τή γνώμη πώς ένας άπό μάς δέν πρέπει νά γίνει μονάρχης' γιατί ούτε εΰχάριστο είναι ούτε χ α λ ό — " ' Μά χαί πώς θά μπορούσε νάναι πρβ-μα χαλοβαλμένο ή μοναρχική έξου-σία πού μπορεί νά χάνει αύτά πού θέλει χωρίς νά δίνει κανένα λόγο; Καί τόν καλλίτερον άπό τούς άνθρω-που; πού θά στεκόταν σ' αύτή, θά μπορούσε νά τόν βγάλει άπό τή συ-νηθισμένη του νοοτροπία Ά π ό τό πλήθος τ' άγαθά γεννιέται μέσα του ή ύπεροπτιχή άλαζονεία' χ ι ' δσογιά τό φθόνο, αύτός φυτρώνει πάντα στήν ψυχή τού άνθρώπου. "Εχοντας δ μο-νάρχης αύτά τά δυό έλαττώματα, έ-χει σύναμα κάθε κακία : Ή ύπερο-ψία πού τόν γεμίζει τόν παρακινεί σέ πολλά καί σέ ξέφρενα έγχλήματα, τό Ιδιο χ ι ' δ φθόνος: "Επρεπε βέ-βαια ό τύραννος, έχοντας δλα τ' ά-γαθά, νά μή φθονάει' ώστόσο τ' δλό-τελα άντίθετο προσδιορίζει τή στά-ση του άπέναντι στούς πολίτες :

φθο-— 21 φθο-—

τ ο ί σ ι άρίστοισι περιεοΟσί τε κ α ί ζ ώ ο υ σ ι , χαίρει δέ τ ο ί σ ι κα-κίστοισι τ ώ ν ά σ τ ώ ν , δ ι α β ο λ ά ς 8è ά ρ ι σ τ ο ς ένδέκεσθαι. ά ν α ρ -μ ο σ τ ώ τ α τ ο ν δέ π ά ν τ ω ν- ήν τε γ ά ρ α ύ τ ό ν μετρίως θ ω μ ά ζ η ς , δ χ θ ε τ α ι δτι ού κ ά ρ τ α θ ε ρ α π ε ύ εται, fjv τε θ ε ρ α π ε ύ η τις κ ά ρ -τ α , δ χ θ ε -τ α ι δ -τ ε θωπί. -τ ά δέ δή μ έ γ ι σ τ α έ ρ χ ο μ α ι έ ρ έ ω ν νό-μ α ι ά τε κινέει π ά τ ρ ι α καί ßiö-ται γ υ ν α ί κ α ς κτεΐνει τε άκρί-τ ο υ ς . νάει τους καλλίτερους δσο ζούνε κι3 ύπάρχουνε, εύνοεί τή χειρότερη με-ρίδα τοΟ λαοΟ καί περίφημα δέχε-ται κάθε συκοφαντία. Ά λ λ α τό πιό Ασυνάρτητο: άν τόν θαυμάζεις μέ-τρια, δυσφορεί πώς δέν ύπερετιέται μέ παραπολλή προθυμία, κ;' άν τόν ύπηρετεϊ κανείς μέ παραπολλή προ-θυμία, δυσφορεί σά για μια ταπεινή κολακεία. Τά πιό μεγάλα δμως τώρα θά τά πώ : Αναστατώνει τά πατρο-παράδοτα έθιμα, βιάζει τίς γυναίκες, σκοτώνει τούς άνθρωπου; χωρίς δίκη. 2. Ό Π λ ά τ ω ν γ ι ά τ ή ν τ υ ρ α ν ν ί α . | Ά π ό τήν Π ο λ ι τ ε ί α του, δπου κι ό λόγος γιά τή μοιραία μεταβολή τοΟ πολιτεύματος, άπό τήν αρι-στοκρατία σιήν όλιγαρχία, άπό τήν όλιγαρχία στή δημοκρατία κι άπό τή δημοκρατία στήν τυραννία/ — Π ο λ ι τ ε ί α , V I I I ι6. 565 c : ΟύκοΟν 6να τ ι ν ά άεί δήμος εΤωθε δ ι α ψ ε ρ ό ν τ ω ς π ρ ο ΐ σ τ α -σ θ α ι έαυτοΟ καί τοΟτον τρέ-φειν τε καί αΟξειν μ έ γ α ν ; — ΕΤωθε γ ά ρ . ΤοΟτο μέν δ ρ α , fjv δ ' έ γ ώ , δ ή λ ο ν , δτι, δ τ α ν περ φύηται τ ύ ρ α ν ν ο ς , έκ π ρ ο σ τ α -τικής φίζης καί ούκ ά λ λ ο θ ε ν έ κ β λ α σ τ ά ν ε ι . — Καί μ ά λ α δή-λ ο ν . ΤΙς ά ρ χ ή οΒν μ ε τ α β ο δή-λ ή ς έκ π ρ ο σ τ ά τ ο υ έπί τ ύ ρ α ν ν ο ν ; ή δ ή λ ο ν δτι έπειδάν τ α ό τ ό ν δ ρ ξ η τ α ι δ ρ $ ν 6 π ρ ο σ τ ά τ η ς τ φ èv tÇ> μύθω, δς περί τό έν Ά ρ καδίςι τό τοΟ Δ ι ό ς τοΟ Λ υ κ α ί ο υ Ιερόν λ έ γ ε τ α ι ; — ΤΙς, I -Δέν συνηθίζει λοιπόν πάντα του ό λαός νά βάζει κάποιον ξεχωριστά εύνοούμενο άπό πάνω του καί νά τόν τρέφει καί νά τοΟ άξαίνει τή δύνα-μη του ; — Καί βέβαια συνηθίζει. — Είναι λοιπόν φανερό, είπα έγώ, πώ; δταν φυτρώνει κάποιος τύραννος, δχι άπ' άλλοΟ πουθενά, μ' άπό τή ρίζα του προστάτη ξεφυτρώνει. — Ε ί -ναι όλοφάνερο. — Πώς λοιπόν ό προ-στάτης τοΟ λαοΟ άρχίζει ν' άλλάζει καί νά γίνεται τύραννος ; Δέν είναι φανερό πώς γίνεται τούτο δταν ό προστάτης άρχίζει νά κάνει έκεΐνο τοΟ μύΰου πού ίστοροΟνε γιά τό (ερό τοΟ Διός τοΟ Λυκαίου στήν Ά ρ κ α -— 32 -—

φη. Ώ ς ά ρ α ό γ ε υ σ ά μ ε ν ο ς τοΟ ά ν θ ρ ω π ί ν ο υ σ π λ ά χ ν ο υ , èv ά λ -λοις ά λ λ ω ν ίερείων ένός έγ-κ α τ α τ ε τ μ η μ έ ν ο υ , ά ν ά γ έγ-κ η δή τ ο ύ τ φ λ ύ κ ω γ ε ν έ σ θ α ι , ή ούκ ά κ ή κ ο α ς τόν λ ό γ ο ν ; — Έ γ ω - Ε γ ε . Ά ρ ' οΰν οΟτω καί 8ς ά ν δήμου π ρ ο ε σ τ ώ ς , λ α β ώ ν σφόδρα πειθόμενον δ χ λ ο ν , μ ή ά -π ό σ χ η τ α ι έ μ φ υ λ ί ο υ α ί μ α τ ο ς , ά λ λ ' ά δ ί κ ω ς έ π α ι τ ι ώ μ ε ν ο ς , ο ί α δ ή φιλοΟσιν, είς δ ι κ α σ τ ή ρ ι α ά -γ ω ν μιαιφονη, βίο ν ά ν δ ρ ό ς ά · φ α ν ί ζ ω ν , Υ λ ώ τ τ η τε καί σ τ ό μ α -τι ά ν ο σ ί φ γ ε υ ό μ ε ν ο ς φ ό ν ο υ ξ υ γ γ ε ν ο Ο ς , καί ά ν δ ρ η λ α τ η καί ά π ο κ τ ι ν ν ύ η καί ύ π ο σ η μ α ΐ ν η 566 χ ρ ε ώ ν τε ά π ο κ ο π ά ς καί γ ή ς άν α δ α σ μ ό άν , ά ρ α τ ώ τ ο ι ο ύ τ ω ά -ν ά γ κ η δή τό μετά τοΟτο καί ε ΐ μ α ρ τ α ι ή ά π ο λ ω λ έ ν α ι ύ π ό τ ώ ν έ χ θ ρ ώ ν ή τυραννεΤν καί λ ύ κ ω έξ ά ν θ ρ ώ π ο υ γ ε ν έ σ θ α ι ; — Π ο λ λ ή ά ν ά γ κ η , Ο δ τ ο ς δή, Ιφην, ό σ τ α σ ι ά ζ ω ν γ ί γ ν ε -ται π ρ ό ς τ ο ύ ς Ι χ ο ν τ α ς τ ά ς ού-σ ί α ς . — Ο ϋ τ ο ς . * Α ρ ' ο δ ν έκ-π ε σ ώ ν καί κ α τ ε λ θ ώ ν βίςι τ ώ ν έ χ θ ρ ώ ν τ ύ ρ α ν ν ο ς ά π ε ι ρ γ α σ μ έ -ν ο ς κ α τ έ ρ χ ε τ α ι ; — Δ ή λ ο -ν . ' Ε ά ν 5έ ά δ ύ ν α τ ο ι έ κ β ά λ λ ε ι ν α ό τ ό ν ώσιν ή ά π ο κ τ ε ΐ ν α ι δια-β ά λ λ ο ν τ ε ς τη π ό λ ε ι , δια-β ι α ί φ δή θ α ν ά τ φ έ π ι β ο υ λ ε ύ ο υ σ ι ν άπο- Β δία ; — Ποιός μύθος ; ρωτάει. — " Ο -τι έκεΐνος πού θά γευτή τ" Ανθρώπι-να έντόσθια τά κομμέΑνθρώπι-να κι'άΑνθρώπι-νακαιω- κι'άνακαιω-μένα μέ τ'άλλα σπλάχνα τών λογής σφαχτών τής θυσίας, είναι μοιραίο νά γίνει λύχος. "Η δέν έχεις Ακού-σει νά τό λένε ; — Πώς. — Τό Γδιο λοιπόν κι' δταν 6 άρχηγός τοΟ λαοΟ, βρίσκοντας δχλο νά όπακούει στή θέ-λησή του τυφλά, δέν χρατηθή άπό τό νά χύσει έμφύλιο αίμα, ά)λά μέ συκοφαντικές κατηγόριες, καταπώς άγαποΟνε νά κάνουνε, σέρνει στά δι-καστήρια καί μέ φόνο μολύνεται θυ-σιάζοντας τή ζωή τ' άλλουνοΟ xal πίνει μέ μιά γλώσσα χ ι ' ίνα στόμα άνόσιο αίμα συγγενικό κ ι ' έξορίζει καί σκοτώνει κι' άφήνει νά φαίνον-ται καί λυσίματα τών χρεών καί ξα-ναμοιράσματα τής γής, τί λές, άπό κεϊκαίπέοα δέν είναι άναπόρευχτο, δέν είναι σάν πεπρωμένο γ ι ' αύτόν ή νά έξοντωθή άπό τούς άντίπαλους ή νά βγί) ίνας τύραννος κ ι ' άπό άν-θρωπο ν' άλλάξει σέ λύκο ; — Βε-βαιότατα άναπόφευχτο, είπε. — Αύ-τός λοιπόν, είπα, είναι έχείνος πού άνοίγει πόλεμο μέ τούς πλουσίους. — Ναί. — " Α ν λοιπόν σέ περίπτωση που έξορ:στή, ξανακατέβει συντρί-βοντας τήν άντίσταση τών άντίπαλων, πέ μου, δέν κατεβαίνει πιά τέλειος τύραννος; — Φ α ν ε ρ ό . — Κ ι ' ί ν δέν καταφέρουν νά τόν έχτοπίσουν ή νά τόν σκοτώσουν έξερεθίζοντας ένάντια του τό λαό, τότε νά τόν σχοτώ;;υν — 23 —

κτιννύναι λ ά θ ρ α . — Φ ι λ ε Τ yoOv, ή 6 ' 8ς, ο δ τ ω γ ί γ ν ε σ θ α ι . Τ ό δ ή τ υ ρ α ν ν ι κ ά ν α ί τ η μ α τό π ο λ υ -θ ρ ύ λ η τ ο ν έπί τ ο ύ τ ω π ά ν τ ε ς οί είς τοΟτο προβεβηκότες έξευρί-σ κ ο υ έξευρί-σ ι ν , α ΐ τ ε ί ν τόν δ ή μ ο ν φύ-λ α κ ά ς τ ι ν α ς τοΟ σ ώ μ α τ ο ς , ί ν α σ ώ ς α ύ τ ο ΐ ς fj ό τοΟ δ ή μ ο υ βοηθός. — Κ α ί μ ά λ \ £φη. Δ ι δ ό α -σι δή, ο ΐ μ α ι , δ ε ί σ α ν τ ε ς μέν ύ π έ ρ έκείνου, θ α ρ ρ ή σ α ν τ ε ς δέ ύ π έ ρ έ α υ τ ώ ν . — Κ α ί μ ά λ α . ΟύκοΟν τοΟτο ό τ α ν ϊδη ά ν ή ρ χ ρ ή μ α τ α 6χων καί μ ε τ ά τ ώ ν χ ρ η μ ά -τ ω ν α ί -τ ί α ν μισόδημος ε ί ν α ι , τότε δή ο δ τ ο ς , & έ τ α ί ρ ε , κ α τ ά τόν Κ ρ ο ί σ ω γ ε ν ό μ ε ν ο ν χρη-σ μ ό ν , π ο λ υ ψ ή φ ι δ α π α ρ ' " Ε ρ μ ο ν φεύγει, ουδέ μένει, ο ύ δ ' αίδεΐ-ται κ α κ ό ς ε ί ν α ι . — Ο ύ γ ά ρ ä v , 6φή, δεύτερον α δ · θις αίδεσθείη. Ό δέ γε, ο ΐ μ α ι , ήν δ ' έ γ ώ , κ α τ α λ η φ θ ε ί ς θ α ν ά -τ ω δ ί δ ο -τ α ι . — Ά ν ά γ κ η . Ό δέ δή π ρ ο σ τ ά τ η ς έ κ ε ΐ ν ο ς α ύ τ ό ς , δή-λ ο ν δή δτι μ έ γ α ς μ ε γ α δή-λ ω σ τ ί , ο ύ κείται, ά λ λ ά κ α τ α β α λ ώ ν ά λ λ ο υ ς π ο λ λ ο ύ ς Εστηκεν έν τ φ δίφρφ τής π ό λ ε ω ς , τ ύ ρ α ν νος άντί π ρ ο σ τ ά τ ο υ ά π ο τ ε τ ε -λ ε σ μ έ ν ο ς . ατά κρυφά συνωμοτοΟνε. — " Ε τ σ ι τουλάχιστο, είπε αύτός, συνηθίζει νά γίνεται. — N i λοιπόν ή στιγμή πού δλοι δσοι φτάνουν σ' αύτό τό σημείο προστρέχουν στό περιλάλητο αίτημα τών τυράννων, νά ζητήσουν σωματο-φύλακες άπό τό λαό, γιά νά μή πά-θει, γιά χαλό του, ό ύπερασπιστή; C του. —Βεβαιότατα, είπε. — Κ α ί τ ο ύ δίνει λοιπόν ό λαός, θαρρώ, γιατί χαί για τόν έαυτό του είναι γεμάτος πεποίθηση χαί γιά χεΐνον φοβάται μή πάθει. — Πολύ σωστά. —"Οταν χάποιος λοιπόν πού' ναι πλούσιος χαί γι* αύτό συνακόλουθα Οποπτος σάν όχτρός τοΰ λαοΟ, δή νά φτάνουν σ* αυτό τό σημείο τά πράματα, τότε πιά, τότε, φίλε μου. χατά πού λέει χ ι ' ό δοσμένος στόν Κροίσο χρησμός, στ' άμμουδερού τό μάχρος φεύγει [ τοΟ "Ερμου, δέ στέχει χι ούτε ντρέπεται νά'ναι [δειλός χαθόλου. — Γιατί δέν θά μπορούσε βέβαια, εί-πε, νά ντραπή γιά δεύτερη φορά. — Κι* <2ν στή φυγή του πι αστή, εί-πα έγώ, δέν πέφτει λόγο; πώ; θανατώνεται 5να χι° δνα. — Ά ν α π ό -D φευχτα. — Καί τότε πιά είναι φανε ρό πώς ό λαμπρός αύτός προστάτη; τού λαού «μεγάλος σ* έχταση πλα-τειά», δέν χοίτεται, μά πολλούς άλ-λους έχοντας ξα ιιλώσει στή γή, στέ-κεται πάνω στ' άρμα τής πόλης, άντί προστάτης ένας τέλειος τύραννός της.

- 24 —

τη. Δ ι έ λ θ ω μ ε ν δή τήν εύδαι-μ ο ν ί α ν . ήν δ ' έ γ ώ , τοΟ τε άν-δ ρ ό ς καί τής π ό λ ε ω ς , έν fj ά ν ό τ ο ι ο ύ τ ο ς βροτός έ γ γ έ ν η τ α ι ; — Π ά ν υ μέν oöv, Εψη, δ ι έ λ θ ω -μεν. * Α ρ ' ο δ ν , ε ί π ο ν , ού τ α ΐ ς μ έ ν π ρ ώ τ α ι ς ή μ έ ρ α ι ς τε καί χ ρ ό ν ω π ρ ο σ γ ε λ φ τε καί ά σ π ά -ζ ε τ α ι π ά ν τ α ς , φ δ ν περιτυγ-χ ά ν η , καί οβτε τ υ ρ α ν ν ά ς φησιν ε ί ν α ι , ύ π ι σ χ ν ε ΐ τ α ί τε π ο λ λ ά Ε καί 1δ(ςι καί δημοσίφ, χ ρ ε ώ ν τε ήλευθέρωσε, καί γ ή ν διένειμε δ ή μ ω τε καί τ ο ι ς περί έ α υ τ ό ν , καί π δ σ ι ν ΐ λ ε ώ ς τε καί π ρ δ ο ς ε ί ν α ι π ρ ο σ π ο ι ε ί τ α ι ; — ' Α ν ά γ -κη, Ιφη. " Ο τ α ν δέ γε, ο ΐ μ α ι , π ρ ό ς τ ο ύ ς Εξω έ χ θ ρ ο ύ ς τ ο ι ς μέν κ α τ α λ λ α γ η , τ ο ύ ς δέ καί διαφθείρη, καί ήσυχία έκείνων γ έ ν η τ α ι , π ρ ώ τ ο ν μέν π ο λ έ μ ο υ ς τ ι ν ά ς άεί κινεί, ΐ ν ' έν χρείςι ή γ ε μ ό ν ο ς ό δ ή μ ο ς fj. — Είκός 567 γε. ΟύκοΟν καί ί ν α χ ρ ή μ α τ α είσφέροντες πένητες γ ι γ ν ό μ ε νοι π ρ ό ς τώ κ α θ ' ή μ έ ρ α ν ά -ν α γ κ ά ζ ω -ν τ α ι ε ί -ν α ι καί ή τ τ ο -ν α ύ τ ώ έ π ι β ο υ λ ε ύ ω σ ι ν ; — Δ ή -λ ο ν . Καί ά ν γέ τ ι ν α ς , ο ΐ μ α ι , ύ π ο π τ ε ύ η έ λ ε ύ θ ε ρ α φρονήμα-τ α έ χ ο ν φρονήμα-τ α ς μή έπιφρονήμα-τρέψειν αύ-τ ώ δ ρ χ ε ι ν , δ π ω ς δ ν αύ-τ ο ύ αύ-τ ο υ ς μ ε τ ά προφάσρ.ως ά π ο λ λ ύ η , έν-δ ο ύ ς τ ο ι ς π ο λ ε μ ί ο ι ς ; τ ο ύ τ ω ν π ά ν τ ω ν ένεκα τ υ ρ ά ν ν ω άεί ά -ν ά γ κ η π ό λ ε μ ο -ν τ α ρ ά τ τ ε ι -ν ; — " Α ς ίξετάσουμε λοιπόν, είπα έ-γώ, τήν ευτυχία χαί τοΟ άνθρώπου αύτοΟ χαί τής πόλης, δπου ένας τέ-τοιος θνητό; θα γενν όταν. — Μ ά χαί βέβαια, είπε, νά τήν έξετάσου-με. — Τ ί ς πρώτες λοιπόν μέρες χαί τόν πρώτο χαιρό, δέν χιμογελδ δέν χαιρετά τόν χαΗένα πού συναντά, δέν άρνιέται πώς είναι τύραννος χαί δέν ύπόσχεται παλλά χ ι ' ιδιαίτερα χαί δημόσια, χαί δέν είναι άλήθεια πώς άχύρωσε τά χρέη, πώ; μοίρασε τή χώρα ατό λαό χαί ατούς γύίω του χαί πώ; σ' δλους καμώνεται τόν κα-λόβολο χαί τόν πράο ; — Κατανάγ-χη, είπε. —"Οταν δμως ξεμπλέξει μέ τούς έξωτεριχούς του όχτρούς, μ' άλλους φιλιώνοντας χι άλλους έ-ξουθενώνοντας, χι ήσυχάσει άπ' αυ-τή αυ-τή πλευρά, πρώτα-πρώτα 5λο χαί χάποιους πολέμους xivà, γιά νά'χει ό λαός τήν άνάγχη ένός άρ?ηγοΟ. — Φυσιχά. — ' Α λ λ ά μήπως χαί γιά νά φτωχαίνουν οί πολίτες μέ τίς εισ-φορές, χ ι ' άναγχασμένοι έτσι νά σκύ-βουν ίλημερνά στίς δουλειές, νά συ-νωμοτούνε λιγότερο ένάντιά του ; — Μά χι αύτό φανερό' ναι. — Κι άν ύποψιάζεται μερικούς πού έχουν έ-λεύτερο φρόνημα πώς δέν 0' άνεχτοΟ-νε τήν έξουσία του, δέν βρίσκει στόν πόλεμο μιά πρόφαση νά τούς έξον-τώνει, παμαδίνοντάς τους στόν όχ-τρό ; Γιά δλα τούτα, δέν είναι πάντα άναγχασμένος ό τύραννος νά ξεσηκώ-νει πολέμους ; — Είναι βέβαια άναγ-— 25 άναγ-—

— ' Α ν ά γ κ η . Τ σ Ο τ α δή ποιοΟντ α ί ποιοΟντ ο ι μ ο ν μ ά λ λ ο ν ά π ε χ θ ά ν ε -σ θ α ι τ ο ι ς π ο λ ί τ α ι ς ; — Π ώ ς γ ά ρ ο ϋ ; ΟύκοΟν καί τ ι ν σ ς ι ώ ν ξ υ γ κ α τ α σ τ η σ ά ν τ ω ν καί έν δυ-ν ά μ ε ι ΰ δυ-ν τ ω δυ-ν π α ρ ρ η σ ι ά ζ ε σ θ α ι καί π ρ ό ς σ ύ τ ό ν καί π ρ ό ς ά λ -λ ή -λ ο υ ς , έ π ι π -λ ή τ τ ο ν τ σ ς τ ο ι ς γι-γ ν ο μ έ ν ο ι ς , ο ΐ ά ν τ υ γι-γ χ ά ν ω σ ι ν ά ν δ ρ ι κ ώ τ α τ ο ι δ ν τ ε ς ; — ΕΙκός γε. Ύ π ε ξ α ι ρ ε Τ ν δή τ ο ύ τ ο υ ς π ά ν τ α ς δει τόν τ ύ ρ α ν ν ο ν , εί μ έ λ λ ε ι ά ρ ξ ε ι ν , £ως ά ν μήτε φί-λ ω ν μήτ' έ χ θ ρ ώ ν φί-λ ί π η μηδένα, δ τ ο υ τι δ φ ε λ ο ς . — Δ ή λ ο ν. ' Ο -ξ έ ω ς ά ρ α δ ε ι ό ρ ά ν σ ύ τ ό ν , τΙς ά ν δ ρ ε Τ ο ς , τ ί ς μ ε γ α λ ό ψ ρ ω ν , τΙς φρόνιμος, τΙς π λ ο ύ σ ι ο ς · καί ο ύ τ ω ς ε υ δ α ί μ ω ν έστίν, ώ σ τ ε τούτοις ά π α σ ι ν ά ν ά γ κ η α ύ τ ώ , ε ϊ τ ε β ο ύ λ ε τ α ι είτε μή. π ο λ ε -μΐφ ε ί ν α ι καί έπιβουλεύειν, £ως ά ν κ α θ ή ρ η τήν π ό λ ι ν . — Κ α -λ ό ν γε, Ιφη, κ σ θ α ρ μ ό ν . Ναί, ήν δ ' έ γ ώ , τόν έ ν α ν τ ί ο ν ή οί (ατροί τ ά σ ώ μ α τ α * οί μέν γ ά ρ τό χείριστον άφσιροΟντες λεΐ-π ο υ σ ι τό β έ λ τ ι σ τ ο ν , ό δέ τού-ν α τού-ν τ ί ο τού-ν . — Ώ ς Ιοικε γ ά ρ , σύ· τ ώ , Ιφη, ά ν ά γ κ η , ε ϊ π ε ρ άρξει. ι 8 . Έ ν μακαρίςι ά ρ α , ε ί π ο ν κασμένος. — Ά λ λ ά μέ μια τέτοια τα-χτική δέν άρχίζει νά γίνεται μιση-Β τός ατούς πολίτες ; — Καί βέβαια. — Καί δέν θα αυμβή πολλοί άπ'αδ-τούς πού συνεργάστηκαν στήν έγκα-τάστασή του, άνθρωποι τής έμπιστο-σύνης του, νά μιλοΟν καί σ" αύτόν κι' άναμεταξύ τους άνοιχτά καί νά ψέγουν αύτά πού γίνονται, δσοι του-λάχιστο τό λέει ή καρδιά τους ; —-'Φυσικά. — Ό λ ο υ ς αύτούς λοιπόν δ τύραννος, άν θέλει νά μείνει στήν άρχή, πρέπει νά τούς έξα?ανίσει λί-γο · λίλί-γο, ώσπου νά μήν άφήσει οδτε άπό τούς φίλους του ούτε άπό τούς όχτρούς του κανέναν πού ν' άξίζει κάτι. — E i v a i φανερό. — Π ρ έ π ε ι C λοιπόν νά κόβει τό μάτι του άσφαλ-τα, ποιός είναι άντρείος, ποιός μεγα-λόφρονας, ποιός μεγαλόψυχος, ποιός πλούσιος* κι έτσιεύτυχισμένος είναι, πού άναπόφευχτα, θέλει δέν θέλει, πρέπει νά° ναι γι' αυτούς δλους όχ-τρός καί νά τούς Επιβουλεύεται, ώσπου νά καθιρίσει τήν πόλη. — ' Ω -ραίος, μά τήν άλήθεια, είπε. καθαρ-μός. — Ναί, είπα έγώ, άντίθετος μ* αύτόν πού κάνουν οί γιατροί μέ τά κορμιά τ' άρρωστημένα· γιατί άφαι-ροΟν τό χειρότερο κι άφήνουν τό καλ-λίτερο, ένώ έκεΐνος τ' άντίθετο κάνει. — Είναι άναγκαϊο, δπως φαίνεται, είπε, γ ι ' αυτόν, άν θέλει να κρατη-θή στήν έξουσία. D — Σ έ πολυεύτυχην άνάγκη λοιπόν

— 26 —