Ιωάννης Αρνέλλος - Βάκων, Καρτέσιος, Σπινόζα

ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΑ! ΜΕΛΕΤΑ!

ΥΠΟ

ΙΩΑΝ NO Υ ΑΡΝΕΛΛΟΥ

Κ Α θ Η Γ Η Τ Ο Υ Μ Α Θ Η Μ Α Τ ! Κ S Ν « Ή γάρ ι-οΰ Νοΰ Ζωή «αλεϊχ&ι». ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ ΕΝ ΑΘΗΝΑΙΣ ΤΥΠ03Σ ΓΕΡΑΣ. ΒΑΛΛΙΑΝΑΤΟΎ 1 9 3 7

J' i' Π Ρ Ο Λ Ο Γ Ο Σ Ό άνθρωπος, τό θαυμάσιον και μυστηριώδες τούτο δν, τό οΐονεί συνδέον έν έαυτώ ου σμικράν κραταιών αντιφάσεων πλη- θύν, τό οιονει έπισυνάπτον αντιθέτους και ισχυράς δυνάμεις, την έν έαυτώ νψίστην άναπτΰσσων δύναμιν, έθετο προ εαυ­ τού σπουδαιότατα τό ΠΡΟΒΛΗΜΑ: Τί τόδε τό παν: ΗΡ... ~ .. .. ~ cpi Ί ταγώνιστον ορμήν, ήτις έξεζήτησεν έπιμόνως νά διαφώτιση τό περί ημάς τούτο και έν ήμϊν αυτοις κελαινόν δλως μυστήριον, έπιμείνασα όπως δημιουργήση φώς έν αυτοις τοΐς αδιεξιτήτοις του μεγαλοπρεπούς και έκπάγλου τούτου Σύμπαντος άδύτοις, ίσον και δμοιον προς εκείνο, δπερ καταυγάζει τον ουρανόν, τον τόσω γλαυκόν, τής θαύμασίας .και ένδοξου ταύτης χώρας, έν ή έγεννήθη ή έννοια τής ατομικής ελευθερίας μετά τού συνόλου τών υπέροχων και γονίμων αυτής ιδιοτήτων. Τί εινε τούτο τό παν, πώς διεμορφοοθη, τίς ή τίνες τής •δράσεως αί δυνάμεις, υπάρχου σι πολλοί όντα, ή εν κυρίως μέν εστι τό ’Όν, την πολλότητα δ5 αυτών πλανώσαι δεικνύουσιν ήμιν αι αίσθήσεις, εύρισκόμεθα πρύ άπαΰστου ΓΙΓΝΕΣΘΑΙ ή πρόκειται περί αιωνίου ΕΙΝΑΙ, υπάρχει κίνησις ή ηρεμία, ή τό συναμφότερον, έστι κενόν ή τό δν υπάρχει άπειρόν τε καί .ολοσχερούς πλήρες, επομένως ακίνητον; Τδού ερωτήματα αΙώνια, ιδού προβλήματα κραταιά, ιδού ητήματα ακανθώδη, έν οίς τό Ελληνικόν πνεύμα πάσαν αυτού την ισχυράν ανέπτυξε, μετά θαυμαστής ευστροφίας καί λεπτό- τητος, δύναμιν, διατύπωσαν συστήματα, έν πολλοις σύμφωνα, ·,εν ούκ ολίγους άντιμαχόμενα καί άρδην άλληλαναιρούμενα, έως οΰ ό κραταιύς καί απροσδόκητος κατά τών έπιτεθέντων Μήδων καί Περσών θρίαμβος, ενρύτερον άσυγκρίτως διανοίξας ορίζοντα έφερεν, άλλοίοοσιν μεγίστην εις τον πρόσθεν κρα­ τούντα τρόπον άντιλήψεοος, Τά ήθη μετεβλήθησαν, ή παράδοσις έκλονίσθη, οί

χαρα-J — 4 — κτήρες ύγράνθησαν, ποικίλα δέ κοινωνικά και πολιτειακά ζη­ τήματα, έν τη πλήρει οργασμού εκείνη περίοδο), εν η τό ζών Ελληνικόν πνεύμα άπέδωκε τό πολυποίκιλον και θαύμα σι ον αυτού άρωμα έν άπάσαις ταΐς τής δράσεως άκτϊσιν,. έγ.ερθέντα;,, έφερον, πολύ φυσικώς εις την επιφάνειαν τούς Σοφιστάς, αν- δρα'ς έκπροσωπούντας στρογγύλως ολόκληρον την λαϊκήν μετα­ βολήν, άνδρας άποτυπούντας πλήρους πάσαν τήν έν τω έθνευ. έπελθούσαν άντίληψιν. Ένώ ό μέγας καί σεπτός τής 3Αρχαιότητος τραγικός, δ> Μαραθωνομάχος Αισχύλος, άποδίδωσι. τήν ένδοξον των Ε λλη­ νικών οπλών νίκην κατά των ΙΙερσών είς τήν έκ μέρους τού­ των ύβριν κατά των Ελληνικών Θεών,, ό Θουκυδίδης, ό περί-ώλΠΙίΙΠ'" τοΤί ΤΤρ^ rf -τrrv) ομγ\<μ ί « τ τ · ~ τώσαντος τήν Ελλάδα καί συντρίψαντος πάσας τάς τόσο) κρα- ταιάς τα υ της δυνάμεις έν τώ θψει τής ακμ ής αυτών, κηρύσσει σαφώς καί άπεριστρόφως ότι, τά αποτελέσματα έν τή πάλϊ$η προκύπτουσιν άναλόγως τής ανθρώπινης πρόνοιας, δημιουρ- γούσης τάς δυνάμεις, έπικαίρως δέ καί προσφυώς ταύταις χρισ­ μένης. Ή προσοχή από τού όντος, από τής φύσεως τού όντος^ άπο τών ούρανίονν φαινομένων καί έκζητήσεων, έστράφη είς τά περί τον άνθρωπον ζητήματα, ό όποιος μάλιστα έκηρΰχθη μέ- τρον χρημάτων απάντων, ήμφεσβητήθη τού Θεού ή ύπαρξις*. δικαιολογηθείσης τής αμφιβολίας έκ τής βραχΰτητος τού αν­ θρωπίνου βίου άφ3 ενός, τής άδηλότητος δέ τού ζητήματος,. άφ3 ετέρου, έπεζητήθη δέ πάση μηχανή ή ποικίλη καί έξωτε- ρική άνάπτυξις, ή παρέχουσα είς τον κάτοχον ταύτης τήν θαυ­ μαστήν δεξιότητα, όπως, τον ήσσονα λόγον κρείττονα ποιών,. άποκρούη τον αντίπαλον, άναιρή τά έναντία επιχειρήματα καί ούτως άρχη τού πλήθους. Περί αλήθειας αντικειμενικής καί δικαιοσύνης ουδέ λόγος.. Αί αντιφάσεις τών αρχαίων περί φύσεως φιλοσοφικών συστη­ μάτων, ή χαώδης άντίθεσις περί τού γίγνεσθαι καί τής απάν­ των άπαύστου ροής, άφ" ενός, κατά τάς θεωρίας τού Η ρα­ κλείτου, τού αναλλοίωτου δ3 άφ3 ετέρου οντος, κατά τήν έπί- μονον τής Ελεατικής Σχολής διδασκαλίαν, έλήφθησαν, παρά τοϊς Σοφισταϊς, ώς βάσις έρύμνή, τής συνολικής τού πνεύματος; τής χώρας άλλοιώσεως τά μάλα πρύς τούτο συντελούσης, όπως.

Ί

J Ί Ί η

J

3

3

3

3

3

3

I

ί

3

J ■

3

διαμφισβητηθή ισχυρότατα τό έξ αντικειμένου δυνατόν τής γνώσεως. Ό Γοργίας έκήρυττε σαφέστατα^] δτι ούδέν υπάρχει, ή, άν ύπάρχη τι, εινε άκατάληπτον τώ άνθρώπω? η,καi άν τις ήθελε καταλάβει τούτο, δεν δΰναται όμως ό καταλαβών νά έρ- .μηνεύσϊ) και καταληπτόν τούτο τοΐς άλλοις νά καταστήση. "Αλλά τό χάος τούτο, τό γενόμενον έκ τής προσβολής του θυνατοΰ τής γνοοσεως, ή άρνησις πάσης αντικειμενικής αλή­ θειας, ή υποκειμενική περί πάντων άντίληψις, τού ανθρώπου κηρυχθεντός μέτρου χρημάτων απάντων, τό δηλητηριώδες φρό­ νημα δτι έξ αντικειμένου δεν υπάρχει καλόν και αισχρόν, άλλ’ . w \j : I λως παν τής επιστήμης θέμεθλον, εις τερατώδη δέ την ελλη­ νικήν Κοινωνίαν ώδήγουν άποσύνθεσιν. "Αντιμέτωπαν νικηφόρως τού απαίσιου τούτου ολέθρου ε- θηκεν εαυτόν δ Σοοκράτης. CII μ.εγάλη, εύρεΐα καί ισχυρά αύτη ‘διάνοια δεν έζήτησε νά έπαναφέρη, ως ήν, τό άρχαιον Καθε­ στώς, ευφυέστατα διακρίνασα δτι τούτο ήτο αδύνατον δλως, καί δή δπισθοδρόμησις από τίνος άπόψεως, άλλ’ άπεκήρυξε μέν τον πάλαι κρατούντα τρόπον τής άντιλήψεως, διετράνω- σεν δέ, έλπίδος πλήρης, τό δυνατόν τής γνώσεως, διά καταλλή­ λου έπιζητήσεως τού συνόλου των εννοιών και εκήρυξε τήν .πραγματικήν ηθικήν απολύτως μετά τής επιστημονικής γνώ­ σεοος συνεζευγμένην. Ούτως, έν τώ κραταιώ καί εδραία) τούτ<gg/ vώ ?εύρεν ή Ελλη­ νική φιλοσοφία έν τή στροφή αυτής, από τών άστρων, τών τροχιών αυτών,και τής έν γένει τού παντός συστάσεως, επί τά εσω ψυχικά τού άνθροόπου φαινόμενα, από τής ύλης εις τό ιπνεύμα, τον γιγάντειον εκείνον μοχλόν, δστις κατέθηκεν α ­ σφαλή τής επιστήμης θέμεθλα εύμεθόδως, διά τής επαγωγής :καί τού ορισμού, καί δ όποιος έπαξίως έπηγγέλλετο διά τής ούσης επιστήμης καί τής αληθούς, τής επί τής επιστήμης εδρά­ ζομε νη£ αρετής, τήν ^π" αίσίοις τής προδτης τών ελληνικών Κοινωνιών, τής "Αθηναϊκής, εύρεΐαν καί έκ βάθρων άνάπλασιν, Καί τούτο μέν, εινε αληθές, δεν έπετεύχθη, διότι δεν ήτο δυνατόν νά έπιτευχθή. Τά ρήματα εκείνου, δ δποιος, δίκην Προφήτου, ύπεράνω τού άλλου κόσμου ύψούμενος, είχε τήν προνομιούχον τής ακοής οξύτητα ν ’ άκούη έν έαυτώ τής φωνής ττού δαιμόνιου, προσέβαλλον βεβαίως, έκέντων, διηρέθιζον τούς

κρατούντας, καί, αντί, υπό την ζείδωρον τής αλήθειας πνοήν., νά πρόκυψη τής Κοινωνίας ή ευθεία διαμόρφωσις, έπηκολού- θησεν ό γαλήνιος και μεγαλοπρεπής του φιλοσόφου θάνατος, δμιλήσαντος προ; τους δικαστάς έν τή συνειδήσει του ύψους: τής εαυτοί αξίας, ώς έδει δε κυρώσαντος την επί την διδασκα­ λίαν καί τό εργον αυτού πεποίθησιν. Ούχ#ήττον γόνιμα κατετέθησαν σπέρματα, ή μωρά καί ανόητος είδωλολατρεία προσεβλήθη οξέος, έν περίσσεια δέ δυ- νάμεως^τά πνεύματα μετ3 έξοικειώσεως κατηυθύνοντο’ήδη εις την πίστιν προς ένα Θεόν, έως ου.έν τώ πληρώματι του χρό-νΛΛ( i.AfiXO %. r> ~ Ί Λ < , -Γ- Λ ι-θαυμάσιων αυτής άκτινων^άπύ των δρέων τής Παλαιστίνης,ή Αίωνία "Αλήθεια, ό Ιησούς Χριστός, ό όποιος έθηκεν εαυτόν σημειον αντιλεγόμενον έν τοΐς άνθρώποις, πέτραν σκανδάλου έν τφ κόσμο. Αί δυνάμεις, αί από του Θεανθρώπου έκπορευθείσαι, τά σημεία καί τά τέρατα, τά έν τω άγίφ, ευθεΐ καί κραταίω Αυ­ τού Πνεΰματι διενεργηθέντα, ήλλοίωσαν τής Γής, την οψιν. διχάσαντα τους ανθρώπους, εις ασπόνδους εχθρούς άφ3 ένόςΓ διάπυρους δ3 αφομοιωμένους άφ3 ετέρου. Ή παρά τον Τίβεριν7 μεγάλη πόλις, ή έχουσα βασιλείαν έπί των βασιλέων τής Γης*, ή κοσμοκράτειρα καί τυραννομήτωρ Ρώμη, διαισθανομένη σεία­ με να τά θέμεθλα αυτής άπο τής υπερκόσμιου πνοής του Χρι­ στιανισμοί’, έδίωΗ.8^, έβασάνισε τύ σπέρμα του "Ιησού, άπέ- κτεινε του Εσταυρωμένου τους ασπίλους μάρτυρας, άλλ3 έπνί- γη έντός του ζώντος αυτών αίματος, ή δέ Μήτηρ "Εκκλησία εύρε παύλαν των δεινών αυτής έν τώ προσώπφ του Μεγάλου Κωνσταντίνους δς καί μετέθηκεν, έν πλουτω δυνάμεως καί υπεροχή άνέσεως, του κόσμου την πρωτεύουσαν από τής Δυ- σεως εις την 3Ανατολήν, από τής Ρώμης εις τό Βυζάντιον, τήτ περίδοξον ταΰτην καί υπέροχον εις κάλλος Ελληνικήν πόλιν, έν ή ύψοόθη ό περιώνυμος τής "Αγίας Σοφίας ναός, καί ήτις, δΓ 3 Λ Λ Λ ~ Ν ' / Λ - * ) \ αγωνων πολ/.απλομν και ποικίλων, τεραστκυν, γιγαντιαιων, και εις τάς τρεις του παλαιού κόσμου ηπείρων έπεκταθέντων, ά~ πέβη αληθώς ή "Ιερά τοΰ Ελληνισμού πρωτεύουσα, ή συγκεν- τρουσα τούς παλμούς τών καρδιών απάντων τών γνησίοον Ε λ ­ λήνων. Ό Σωκράτης έν τώ δεσμωτηρίω, έν ω παρετάθη ή δια­

μονή αν του, μ ή έκτελεσθείσης αμέσως τής καταδίκης διά την εις Δήλον θεωρίαν, ειχεν ομιλήσει περί του Λόγου του Παντός, εν φ θά άνεπαυοντο αι ψυχαί έπό αυτου·ώς επί Σχεδίας,τον ωκεανόν των ζητημάτων πλέουσαι, ΟΙ πιστοί διαισθανθέντες έν τω βάθει των καρδιών αυτών την άρρητον καί άνερμήνευτον έκείνήν άνάπαυσιν έν τω Χριστώ, διακηρύξανε καί διαβεβαι- ώσαντι^λόγοις τε καί έργοις,δτι αυτός έστίν ό υιός του Πατρός, ή ζώσα του Αιωνίου Νου "Ιδέα, 6 του Παντός προάναρχος Λό­ γος, διεβεβαίωσαν οτι, τούτον τον υπό τής φιλοσοφίας έκζητη- θέντα Λόγον, εύρον έν τφ προσίόπω του Χρίστου, του μόνου δυναιιένου νά Ικανοποί ηση την άνθρωπίνην ψυχήν, του πόνου- ικανού νά κα τα παύση των άνθρωπίνεον-· καρδιών τον τρομερόν σάλον, του μόνου έπιλυοντος τελείως το σύνολο*'/ των προβλη­ μάτων, απερ φύσει εις την άνθρωπίνην προβάλλονται συνεί­ δησην. ° Α λ λ ° έν τω νέα) κοσμώ, δστις διεδέξατο τον άρχαϊον εκ- φυλον τής είδωλολατρείας, δεν ήσαν πάντες έν τω καθορισμφ τής ουσίας καί φυσεως του Χρίστου σΰμφωνοι. 'Εριδες καί συγκρούσεις έγένοντο έν αυτώ τώ τής Εκκλησίας περιβόλου, ή αρχαία Ρώμη υπό φρικαλέου κατά του Βυζαντίου κατελήφθην πάθους, ποικίλαι έν τή ροή των αιώνιον διαμορφωθείσαι συν- θήκαι, επί πάσι δέ τοΰτοις ίδια ούκ ολίγα λάθη, γενόμενα έν αυτοΐς τοίς σπλάγχτοις τής Ελληνικής Αυτοκρατορίας, κατε- κρήμνισαν τό ύπέρλαμπρον καί μεγαλοπρεπές εκείνο οικοδό­ μημα, ου δεν υπελείφθησαν είμή τά θέμεθλα. δκί τό αρραγές καί ΰπεράγαν στερρύν αυτών. Έ ν τω μεταξύ ή Ευρώπη,, επί χίλια και πλέον έτη, έμενεν έν τω σκότει καί τω βαρβαρισμφ. Μοναχοί Έλληνες Τ και άλλοι άνδρες πυρφόροι, ως καί αλλοδαποί, αλλά μεμυημένοι έν τή Ελληνική παιδεία, ούκ ολίγον δέ ή των παρ° ήμίν Παυλικανών λεγομένη αϊρεσις, ήτις έξηπλωμένη έν τοίς βορείοις συνόροις τής Αυτοκρατορίας,είχεν έλθει εις συνάφειαν μετά τής Δΰ.σεως, συνετέλεσαν, τά μέγιστα, μετά καταλλήλων άλλων συνθηκών,, εις την έν τή Δύσει αναγέννησήν των γραμμάτων καί των Ε ­ πιστημών. Αί πηγαί του ΙΙλάτιονος κ α ί.’Αριστοτέλους ήνεωχθησαν έκ νέου, έπεκράτησε τά μέγιστα ό έκ Σταγείρων φιλόσοφος.-» άλλα λόγος περί αυτονόμου καί έλευθέρας φιλοσοφίας

ουδό-— 8 λοχ δυνατοα να γένητα-ι, καθόσον έπεκράτουν προλήψεις οίκτραί λολ σχολαστικότητες έλεειναί, ας μωρώς ή Παπική Εκκλησία υπερήσπιζε διά τόυ.θώράκος των 'Αγίων Γραφών, αί’τινες όμως ουδόλως εχουσι προς αυτάς σχέσιν, προκληθέντος ουτω τερα­ τώδους ρήγματος μεταξύ τής Θρησκείας άφ" ενός, καί τής Ε π ι­ στήμης α φ 3 ετέρου, των νέων επιστημόνων διορίαν θ&^οτι τά πορίσματα των ερευνών αυτών, φαεινά και αναμφισβήτητα, ουδεμιαν ηδυναντο- νά έχωσι σχέσιν προς την Παπικήν Διδα­ σκαλίαν, ήν.δέν έσχον την έπιβεβλημένην φρόνησιν νά διακρί- νωσιν άπυ τής γνήσιας χριστιανικής, του αδίκου άμφότερα βα- ρυνοντος τά μέρη, άλλα πλεΐον την Παπικήν "Εδραν, *' \ <_{^ . j} C ' ' _{tj\j v x\jkj v uuo/vu ιιχραςαν την τελ—} ματώδη Ευρωπαϊκήν λίμνην, προσπαθήσαντες δπως καθάρωσι ταυτην, .μεγάλης κινήσεως πρόδρομοι άποβάντες. Ούτως ό μο­ ναχός Βρουνος έν 3Ιταλία, ό ιερός Μονταίγνης έν Γαλλία,, δ θε άσοφος Βόημος έν Γερμανία, τής ελληνικής παιδείας ουδό­ λως αμέτοχοι, εσχον τό υπέροχον σθένος, παρά τά κρατούντα έν τή ψευδεκκλησία τής Δΰσεως δεσμά, νά άναπτΰξο>σι την Δι­ δασκαλίαν αυτών, κέντρον εχοντες τον Θεόν, μόνον τό φώς του οποίου, κατά τον Γαλάτην Μονταίγνην, δυναται νά όδη- -γήση ημάς εις πάσαν την αλήθειαν, τοΰ ανθρωπίνου λόγου υποκειμένου εις πλάνας, "Αλλα την. κυρίως ΑΡΧΗΝ τής νεωτέρας φιλοσοφίας άπο- τελουσι δυο μεγάλοι σοφοί, ό Βρεττανος Βάκων και ό Γαλά­ της Καρτέσιος,. οΰσιωδώς διασείσαντες τον βαρυν, τον φρικτον καί ολέθριο ν εκείνον τών προκαταλήψεων ζυγόν, καί διά τούτο του έργου ημών άπύ τής τοΰτων έπικρίσεως άρχόμεθα, μετά τούτου: έπιλαμβανόμενοι του πολλου Σπινόζα. ΙΩΑΝΝΗΣ ΑΡΧΕΛΑΟΣ V'

! JCU ισία [ ως -;ρα- ■ α­ τά α, οα- ίί-foot ~ p— [ j -ωσι c ·, ο : )- αα L ._~ bc/v-, ΎΊ

-;

χ-ro

L

c

c

L

I Κ Ρ I Σ ϊ

ΤΗΣ ΝΕΩΤΕΡΑΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ

ΕΝ ΤΟΙΣ ΚΥΡΙΩΤΕΡΟΙΣ ΑΥΤΗΣ ΣΗΜΕΙΟΙΣ ΚΕΦΑΛΑΙΩΝ A Γ>* LJ> Γ\A w fi Vr

1

^

Ή βαρεία και απαίσιος εκείνη ιών προκαταλήψεων πλάξ, ή τερατώδης πρόληψις, ήτις, από τής ψευδεκκλησίας τής Δΰσεως Ικπορευθεΐσα, παρίστα την διερεύνησιν τής (ρήσεως ως αντι- κειμένην δήθεν προς την εν ταις Γραφαις εκπεφρασμένην βου- λησιν τής Θεότητος—ενώ 6 προφητάναξ Δαυίδ, ό εστεμμένος τής Ίουδαίας μουσηγέτης. δΓ οΰ ανοίγει και κλείει ή ’ Εκκλη­ σία, διαρρήδην λέγει; «Οί ουρανοί διηγούνται δόξαν Θεού, ποίησιν δε χειρών αυτού αναγγέλλει τό στερέωμα», πάσα δέ ιή Γραφή κατηγορηματικούς κηρύττει το Σΰμπαν^ ώς εργον του Θεού, εινε δέ πρόδηλον.δτι ό τό εογον εξετάζουν άναγκαίως προς Ρ ' ' , τον εργάτην περιίπταται, ό φυσιοδιφών φιλοσοφεί, προ νομών .-ευρισκόμενος αιωνίων, πάνσοφος τό τεράστιον σύνολον τών άλ- .λοιοοσεων και μεταβολών ϊθυνόντιον— ο ολέθριος και παρά φύ* -σιν δλως τρόπος του αντίλαμβάνεσθαι τής φύσεως, του περι­ καλλούς και θαυμάσιου τούτου δημιουργήματος τοΰ Αιωνίου, ή φρικτώς.διεστραμμένη περί τοΰ ζωοποιού τών Γραφών πνεύ­ ματος άντίληψις, είχεν ευνουχίσει κυριολεκτικώς τά πνεύματα, είχε τοσουτω ταύτα καταστήσει δειλά, άτολμα, στείρα καί άκαρ­ πα, ώστε σχεδόν έφρόνουν δτι οί ’ Αρχαίοι την τελευταίαν ειπον ,λέξιν. Ή έν τοιαήτη καταστάσει έμφάνισις του Βάκωνος, κηρήτ- τοντος διά συγγράμματος, δπερ άπεκάλεσε «Νέον Οργάνον^ την πειραματικήν μέθοδον, ήτο αληθώς ευεργεσία κραταιά προς τά τών ανθρώπων πνεύματα, έν οίς έμελλε θαυμάσιος προς

έ-— 10 έ-— πιστημονικάς διερευνήσας ν' άναπτυχθή οργασμός, ζ ω ο π ο ιο ύ - μ έ ν η ς ό ν τ ω ς έ ν τ η Ι δ ία α υ τ ή ς έ ρ γ α ο ία τη ς α ν θ ρ ώ π ιν η ς σ ν ν ε ιδ η ο ε ω ς,ήτις, πας)3 όσασδήποτε καί οίασδήποτε πλάναςf αΐ όποιαι είνε δυνατόν νά έπικρατήσωσιν, είνε προωρισμένη ν ίχ στραφη όλοσχερώς προς ιόν κεκρυμμένον άλλα και εΰδηλον ποιητήν ταΰτης τε καί τοΰ Σΰμπαντος, διότι μόνον ούτος υπάρ­ χει τό τέλειον ταΰτης πλήρωμα. Έ ν τώ «Νέαρ» /οιπόν «Όργανα)», κηρύσσει δ Βάκων τον Εμπειρισμόν, σύστημα, τό οποίον καθισιά την εμπειρίαν ώς. αναγκαίων πηγήν των γνώσεων, σύστημα, καθ’ δ ή πείρα τί­ θεται. roc Βάσ;ο και άογ.ή πάσης γνώσεως, τοΰ συνόλου ιών έν-' νοιών, κρίσεο)^ και συλλογισμών μόνον επί ταΰτης στη.ριςομενυυ· Και ενώ είνε αληθές ότι ή πνοή τής διδασκαλίας σ.ΰτοΰ επνευσεν ώς αύρα ζωογόνος επί τά πνεύματα τών ανθρώπων, τά όποια ξηρά και αδρανή ώς έν σαβάνοις έκρατοΰντο εντός τών προλήψεων αυτών, ών ή προσοχή εκαλείτο ήδη όπως στραφη, έπΐ τήν μεγσλην και θαυμασίαν φΰσιν, έν ή τεράστιαι καί τά μάλα ποικίλαι δυνάμεις δρώσιν όπως άναπαράγωσιν εκπαγλον φαινομένων δίκτυον, έν τοΰτοις φέρει αΰτη έν έαυτή φρικτά πλάνης σπέρματα, τά όποια, κατατεθέντα από τών αρχών τοΰ' 17ου αΐώνος, έξακολουθοΰσι μένοντα εισέτι έν τή φιλοσοφία. ΓΙ ριν ή δέ εις τον διελεγμόν τούτων προβώ, νά παρατηρήσω- οφείλω ότι και ή πειραματική αυτί) μέθοδος, τοΰ Εμπειρισμού* ή "Αρχή, ουδόλως τών ήμετέρων προγόνων είνε ξένη. Ό "Ανα- ξαγόρας έστρέβ λου τους ασκούς και έναπελάμβανε τον αέρα έν ταις. κλεψΰδραις, ινα καί πειράματι δείξη ότι έστι τι ισχυρόν ό αήρ ου ή τεραστία δΰ ναμις είνε όμως φανερά, σύκ*” ολίγα 5" έκεινο^ εις τήν δράσιν άπέδιδον τούτου, έφ" ού έποχουμένην τήν γήν έθεώρει ό μέγας ούτος φιλόσοφος. Είνε γνωστός ό διά τοΰ ά- σκοΰ πειραματισμός τοΰ Αριστοτέλους προς καθορισμόν τοΰ βά­ ρους τοΰ άέρος. Συνέδεον εκείνοι τήν θεωρίαν μετά τής πείρας/- αιτινες είνε προωρισμέναι άμφότεραι όπως άλληλεπιδρώιιν. Ό 3Αρχιμήδης είχε κατασκευάσει πυροβόλον δώ άτμοΰ, ώσαΰτως ό Ηρων τό Αίολόπυλον αυτού, σφαίραν τουτέστι στρεφομένην άντιθέτως τής οπής, άφ" ής -έξήρχετο ό ατμός, Είνε γνωστή ή, μηχανή εκείνη, ήτις διά τής θλίψεως τοΰ άέρος έσφενδόνιζε τά βέλη, άερότονον καλούμένη. "Αλλά δεν παρεδίδοντο εις τάς αι­ σθήσεις, καταπεπεισμένοι περί τής άδυναμίας αυτών. «'Υπό

ά-Γ 11 ο ν -ιίν η ς 'ας f 1 νέκ λον παρ-—τον ( ως. τί- > έν-μ . ύτού αν, ιών ΦΌ ”τά ον ιά τού*

c

ησα> ου·

.να-Γ

’1C, ι :ηρ Vi] ν' ί * ί Φ ,α ς/ ;> ; ο '■ C I η*

f

ore-D Γ •'ί·-· φαυρότητος αυτών, λέγει 6 έκ Κλαζομενών φιλόσοφος, ου .δυ­ νατοί έσμεν κρίνειν ι αληθές.» Είνε αληθές δτι 6 Βρεττανός σοφδς δέν -παραλείπει να όμιλήση περ\ γενικεύσεως και επαγω­ γής— αύται δ ανάγονται εις τον Σωκράτην, χωρίς νά ώσι κα δλως άγνωστοι προς τούς αρχαιότερους τούτοι? — μετ’ ευλαβείαζ γιγνομένης, ούχ’ ήττον έν τή μεθόδω, ήν προτείνει, τη πείραμα" τική, διακηρύττων πάσαν γνώσιν,ιος τής πείρας εξαγόμενον, ένυ πάρχει άκρως ολέθρια πλάνη, σπουδαιότατα την φιλοοοφίαν παραβλάπτουσ α. Καί πρώτον, ενώ ζητεί νά διάνοιξη της διανοίας τούς δ- φθαλίΙΟ ίΚ Γ π ο ό ο ΤΟ έ ν r r i Τ(V>.ffn <f)/»rrcs (ΤΛΟΓΜ^ν rrif7\'~ νίκΐ \>ri mcr\·ν> t αυτήν εις συνάφειαν μετά τοσοΰτων προ ημών θαυμασίων τε- λουμένων, κολούει βαθύτατα, δλως παρά φύσιν, αυτήν ταύτην τού ανθρώπου την φύσιν, ανάπηρον τούτον καθιστάς έν τή πτή- σει αυτού προς έκζήτησιν τών αιωνδον αληθειών, αΐτινες άπο- τελούσι τον άρτον τής ανθρώπινης ζωής. Διότι, αφού αυτή αύ" τη ή Μήτηρ ΦύσιςΛώπλ,σε τον άνθρωπον διά τής ένδομυχούσης τού Λόγου δυνάμεως, δυνάμεων; κεκτημένης τήν ύπέροχον ιδιό­ τητα διά μέσου τών πολυποίκιλων φαινομένων νά συλλαμβάνη αυτόν τον αόρατον, αλλά γενεσιουργόν τούτων λόγον, αφού ή Δη­ μιουργία (όπλισε τον άνθρωπον διά δυνάμεως, μόνον επί τών αιτίων επαναπαυόμενης, τά αιτιατά χαθοριζόντων, έρωτώμεν, έν τίνι δικαιώμαιι άποκόπτεται ή θαυμωία αύτη δύναμις, ό 0ε_& άνθρωπος ανισόρροπος όντως, ανάπηρος, μονομερής, άφίεται δ- πο)ζ προχωρήση, έστερημένος τού κυριωτέρου αυτού δπλου, έν τφ μεγάλω ώκεανφ τής γνώσεως, προς έπίλυσιν τών πρόβλημά- tcov, άπερ φύσει προ τής ελλόγου αυτού συνειδήσεω; εγείρονται ; Και δμως^χωρις τής κραταιάς ταύτης δυνάμεω^ούδέ ή λει­ τουργία τών αισθήσεων, <δς οργάνων φιλοσοφικών, δύναται νά νοηΟή. Διότι, αν |ιή άκτινοβολήστι έσωθεν τής συνειδήσεως τό αγλαόν φώς^ άφ ού τελεσιουργείται έν ήμιν ή μετάδοσής τής έ" πιγνώσεως τού ήμετέρου οντος, τής συνειδήσεως τής ήμετέρας αναλλοίωτου άτομικοτηιος, δλως διακεκρπμένως τού περιβάλλον­ τος ημάς θαυμάσιου τούτου κόσμου, έν ω τοσαύτη πληθύς αλ­ λοιώσεων και μεταβολών έπιτελεΐται, αι αισθήσεις ούδ" επ’ έλάχι­ στόν νά χρησιμεύσωσι δύνανται ώς δργανον φιλοσοφίας, ως μέ­ σον επιστήμης. Ή έννοια τής απολύτου διακρίσ^ως τού ήμετέρου οντος από ιού κόσμου, ιό κραταιόν συναίσθημα τού ένεργούντος Γ

12 — I i ! I Εγω, αναλλοίωτου όλως παραμενοντος εν rrj ύποστάσει αυτού έναντι του απαυστως ρέοντος καί άλλοιουμένου κόσμου, εινε τό άναγκαίως προηγούμενο' της φιλοσοφίας θέμεθλον. Άλλα τό θαυμάσιον τούτο καί ενδομυχουν φως, αλλ" ή εν- '1 νοια αΰιη της απολύτου διακρίσεως της ήμετέρας ατομικότητας, •αλλά τό ύπέρο/ον συναίσθημα του αναλλοίωτου ημών Έγώ, εν μέσω τού περιβάλλοντο; ημάς και διηνεκώς άλλοιουμένου κόσμου ουδόλως από των εξωτερικών αισθήσεων έχπηγάζει, αιτινες πλη* θύν όλως διαφόριον εντυπώσεων ήμιν παρέχουσιν. Επομένως, είνε απολύτως άντιφιλο σοφ ικόν, ενώ ή φιλοσοφική των αισθή­ σεων λειτουργία εδράζεται επί τούτου τού εσωτερικού φωτός, τού μεταδίδοντας ήμιν την συνείδησιν τής άναλλοιώτου ημών £ ΟΤΠΝ I VOTTlTOr PV Ilf Γί,'Λ τί~\\' τ η . r\ -r/T> μ *,η>\ r> -«. -»-/%■». 2Λ Ί ~ . Λ—... καί μεταμορφώσειον τού περιβάλλοντος ημάς μέσου, νά έπιζη- τώμεν δπως πάση μηχανή θέσω μεν εις αχρηστίαν την θαύμα* σιαν τούτου ακτινοβολίαν, χωρίς τής οποίας ουδόλως έν τη φ ι­ λοσοφία αί αισθήσεις θά ήδύναντο νά εξυπηρετώσιν ήμάς^καί ή οποία ούδόλοος από τών αισθήσεων προκύπτει, αφού εινε πρόδηλον ότι ή στροφή ιού οφθαλμού τής διανοίας ημών προς τάύτην δύναται νά όδηγήση ήμάς προς θαυμασίας αποκαλύψεις, καί 5ή πρός αυτήν ταύτην τής αλήθειας την ρίζαν. * Εινε αληθές ότι ό Βάχων έπαθεν όλως ψυχολογικόν πάθη­ μα. ΙΙαρατηρήσας ότι ό προ αυτού κρατήσας τρόπος τού σκέ- πτΥσθαι, μακράν τής αγαθοποιού πρός την ωσαύτως έργαζομένην καί ζώσαν φύσιν συνάφειας, δεν παρήγαγεν, ως επί τό πολύ, εί-' μή πλάνας, προλήψεις καί σκωρίας, έν αίς τών ανθρώπων τά πνεύματα διετέλουν ως έν σαβάνα), έπτερύγισε ταχύς πρός τό άλ­ λο άκρον, τό τών αισθήσεων. Είναι ωσαύτως αληθές ότι ό Βά- χίον δέν έζήτησεν εύθειος νά πλήξη τον λόγον, έν τώ ύπεραίρειν τάς αισθήσεις. Φέρει μάλιστα την έξης ωραίων παραβολήν, την οποίαν ύπολαιιβάνει έξόχως επί τού ίδιου αυτού συστήματος έ- φαομοζομένην. Διαιρών τούς φιλοσόφους εις δύο τάξεις, οίον τούς εμπειρικούς και τούς δογματικούς, παραβάλλει τον μέν εμπειρικόν πρός μύρμηκα, συγκομιζόμενον μέν πανταχόθεν \ α­ ναγκαία, άλλ" άρκούμενον εις μόνον τούτο καί καταδαπανώμενον είχα πάσαν αυτού την προμήθειαν, τον δέ δογματικόν πρός α­ ράχνην διότι υφαίνει ιστούς έξ ύλης, ούς οΐκοθεν όλως εξάγει, ιστούς, θαυμάσιους μέν διά την λεπτότητα καί τό αριστοτεχνικόν

I

ο

I

-Λ Η J

3

— 13 ; αυτου five το ■) C 3'_{η εν-} Τίτος, γου, εν τμου> χ, πλη- 'ενως, χτσθή- ρωτός, ^μώ ν ωσεων _ :ι'ζη- αυμα-ί φι-εινε ωτρός ''•’εις, ςάθη- [ τκε- ιένην >ν τά I άλ- Η3ά-ρ ειν ί-τήν r έ-b o y μέν [ « -·:νο/ : α- '.γει, , ον της διαχάξεως, άλλ9 εύδιαρρήκτους^ένώ η μέλισσα, την μέσην και βασιλικήν βαδίζουσα οδόν, συνάγει μέν και αυτή κατ άρχάς την πρώτην ΰλην έξωθεν, εκ των άνθέων και λειμώνων, άλλ9 έπειτα δι3 εργασίας, δλως αυτή ίδιαζούσης1 επεξεργάζεται καί μετουσιοΐ ταΰτην,—και τό έργον τής μελίσσης—νοείται, — απει­ κονίζει τό τής αληθούς φιλοσοφίας. Παρά ταιίτα, ή υπηρεσία, ήν δίδωσιν εις τον λόγον, είνε παρά φόσιν μικρά, ευτελής, ταπεινή, έξίστησι δ' δλως αυτόν του ίδιου χαρακτήρας και τής υπέροχου αυτού λειτουργίας. Έκ τούτων ήθελε τις υποθέσει ότι ύ δεσποτικήν τή πείρά- έξουσίαν άπονείμας,-δεν παραδέχεται Θεόν, αφού ουτος δεν δυ- ναται νά γείνη τής πείρας αντικείμενου. Πλύν ούνί -mrr-rc/.c, εις wov, άλλα μή είδώς τι λέγει, χαρακτηρίζει τον ποιητήν των αιώνων ως μή επιστητόν, αυτός δε πιστευων ενI Θεώ, ελέγχει τούς άθεους. Τό ότι ό Θεός δεν εινε επιστητόν 1 είνε τερατιοδης πλάνη, εις ήν παρεσύρθη ό Βάκιον ώς έκ τού συστήματος αυιού, ού ένεκα έστερήθη των πολυτίμιον συνεπειών,, προς άς, έν σπεί­ ρω ασφαλεία, καθοδηγεί τό θαυμάσιον εκείνο ένδον σελαγίζον φως τον εις τούτο τον νούν προσέχοντα. Διότι, συν τή μεταδο­ θεί της σΰνειδήσεως περί τής αναλλοίωτου ημών ατομικότητας^ διαφωτίζει άπλέτως την ήμετέραν, ύπόστασιν περί τού δτι αυτή, τάσσεται έν τοις «γεγονόσιν». Ούδεις έξ ημών έχει συνείδησιν, ότι ήν αιωνίως, ούδεις σύνοιδεν δτι ουδέποτε ήν χρόνος, καθ3 δν ούκ ήν, και ούδεις επί πλέον—ή παραφροσύνη βεβαίως δεν λαμβάνεται νκ° όψιν— αμφιβάλλει περί τής. απολύτου αλήθειας τής μαρτυρίας ταΰτης τής ήμετέρας σΰνειδήσεως. Αλλά ταΰτης ύποκειμένης, δεδομένου δηλονότι όντας δτι ή συνείδησις ημών, μετ’ επιβολής άπείρως κατηγορηματι­ κής, μαρτυρεί δτι γεγόναμεν, έίρεται άρα έκ τούτου, ούδ3 ίχνους αμφιβολίας καταλειπομένου, οτι εξ δντος, καί δή όντως όντος, τουτέστιν αϊδίου τε καί αναίτιου, έχομεν λάβει την ΰπαρξιν, διότι έκ τού μή δντος ούδέν δύναναι νά γείνη, καθόσον τό μή Ό ν, έστερημένον αυτό ύπάρξεως, προδήλους νά μεταδοδση τοιαύτην αδυνατεί. Καί ει ημείς, τής Δημιουργίας τό ύπέροχον προϊόν, τοιαύτην έχομεν συνείδησιν, συνείδησιν δηλονότι μαρτυρούσαν [ ήμϊν δτι έγενόμεθα ούκ έχοντες τό είναι έξ. ημών αυτών άΐδιον» — αφού καί αυτή ή έν ήμϊν συνείδησις είνε χρονική, μήύπάρ- χουσα προ (ορισμένου χρόνου, έν χρόνιο ένσρξιν έμφανείας έχου*

14 σα, δυνάμεθα νά ώμεν άπείρως βέβαιοι δτι τά 6φ* ημάς ζώα πολλω μάλλον θ’ άμοιρώσι τοιαύτης συνειδήσεως—ταύτα συνει- δήσεως αληθούς, ελλόγου συνειδήσεοος πάμπαν στερούνται—και επομένως δεν δύνανται τοιαυτην νά εχωσι τά φυτά, άρα ούδ’ ή υπό τά φυτά ανόργανος ύλη. Έπομένο>ς του Γενονότος ό χαρα- κτήρ εφ3 ημάς τε και επί πάσαν την ύλην, την τ’ οργανικήν καί ανόργανου, έφαπλοΰται, καί άρα. το Σόμπαν, έν ω διά των υπέροχων αυτού δυνάμεων βασιλεύς ό θαυμάσιος καί μυστηριώ­ δης πέφυκεν άνθρωπος, μαρτυρεί την άϊδιον ύπαρξιν άϊδίου Όντος, την αιτίαν τής εαυτού ύπάρξεοσς έν έαυιώ έχοντας, απο­ λύτως βεβαίου δντος ότι τό μή ον, έστερημενον ύπάρξεοις αυτό τρύσει αδυνατεί νά μεταδώση τοιαυτην τοις μή έχουσιν. Θά ήτο δ ° δλως άνεπιστημον οια το on ο otos u<>oiu πιει εις τήν αίσθησιν νά φρονήσωμεν περί τού ΠΡΩΤΟΥ καί ΑΙΩΝΙΟΥ ΟΝΤΟΣ, ού ή ύπαρξις είνε άπείρως βέβαια υπέρ άπαντα τ’ άλλα, άπερ μέτοχα τού είναι γεγόνασιν, υπό ροήν ά- παυστον τελούντα, δτι είνε τού κύκλου των Επιστητών έκτος. Ούτε οι ήχοι ύποπίπτουσιν εις τον οφθαλμόν, ουδέ τά χρώματα εις τά ώτα, καί ει περί των ήχων έκρίνομεν διά των οφθαλμών, διά των ώτων δέ περί τών χρωμάτων, θά κατελήγομεν ασφαλώς εις τήν ψευδή περί ανυπαρξίας άμφοτέρων έννοιαν, ενώ τό αλη­ θές είνε οτι πλέομεν εις ωκεανόν καί ήχων καί χρωμάτων. Καί όχι μόνον κατά ιό είναι τό Υπέρτατου Ό ν, τό αίτιον τής τών άλλων απάντων ύπάρξεως, άλλ3 ώς ακριβέστερου έν ιοις έμπροσθεν όψόμεθα, καί κατά ιό βάθος τού συνόλου τών ιδιο­ τήτων αυτού υπάρχει εντός τής άκτίνος τής ήμετέρας επιστήμης, καί μάλιστα μόνον διά τής έπιγνώσεως τών ιδιοτήτων τού Αιω­ νίου είνε δυνατή ή έπίγνωσις τής φύσεως τής ύλης, διατί ού­ τως έχει, ώς καί πλειστα έν τή/|ημιουργία φαινόμενα, ακατά­ ληπτα άλλως, μόνον διά τού φωτός, τού άπλέτω; έκεΐθεν έκπο- ρευομένου, εξηγούνται. Ούτω θά νοηθή εντελώς , δτι,τό ΰπο- πίπτον οπωσδήποτε υπό τό "Κράτος τής αίσθησεως^ούδεμίαν απο­ λύτως δύναται νά έχη σχέσιν μετά τής Ουσίας τού "Απολύτου ’Όντος. Ούτως ό Βάκων, άποδιδούς μεν τήν δεσποτείαν εις τήν πείραν, ταπεινότατου δέ ταύτης υπηρέτην τον λόγον τιθέμενος άφ3 ενός, παραδεχόμενος δ" έτέρωθεν Θεόν, ό όποιος εινε* τής πείρας εκτός, ήσπάζετο τής διττής αλήθειας τήν θεωρίαν, καθ’ I

Γ L ID #.C ζθ)(Χ συνει- •λ —και 3 Sc 5 c υο η ( > χοχρα-ν καί τα ιώ ν ηοιώ- •Όδιου : άτο- αύτό Υ και υπέρ Λ 3 / οην α-^ / _κτος. Όματα μων, (_αλώς > άλη-L Αίτιον τοΐς 15 ιο-αης, 7Vlco-\ c/ ου-/ ντίαα- p^TCO- L'^o- άπο-ίτου την ενος^ τής κταθ’ ήν τό αληθές ώς προς την φιλοσοφίαν δύναται νά ήνε ψευδές ώς προς την θεολογίαν, καί τάνάπαλιν, μ ή νοών; δτι τοιαΰτη άντίληψις άντίκειται άντικρυς εις τό γνήσιον επιστημονικόν πνεύμα, τό έπιβάλλον αύστηροτάτην έν ταίς έπιστήμαις ενότητα. Τό έκ τής κυριαρχίας δέ τής πείρας, ήν έκήρυξεν ό Βε- ρουλαμιος Βάκοον, συμπέρασμα.μέ απόλυτον ακρότητα έσυρεν ό "Οββης. νεώτερος του Βάκωνος, τονίσας, από μέν φιλοσοφι­ κής ά πάψεως, δτι δεν πρέπει νά παραδεχώμεθα εί μ ή σώματα, περί του είναι των οποίων ή πείρα βέβαιοί ημάς, από δέ τής πολιτειακής, δτι τα πάντα πρέπει νά ύπακούωσιν εις την του Μονάρχου θέλησιν. Ούτος έκήρυξεν δτι καθ’ αυτό ούδέν υπάρ­ χει αγαθόν ή καλόν, αλλά μέτρον τούτων υπάρχει ό άνθρωπος, mfcia luu βακωνος παραοεχεται, οτι το ευαρεστον και ωφέλι­ μον εινε αγαθόν, ένω απεναντίας τό δυσάρεστον καί βλαβερόν εινε κακόν. Εινε γνωστόν δτι καί ό μέγας τής ’Αρχαιότητας «φιλόσοφος, ό θειος Σωκράτης, τό αγαθόν καί κακόν έκρινεν ωσαύτως διά του ωφελίμου καί βλαβερού. Ά λλ’ εινε πρόδηλον δτι δ τε 'Όββης καί ό προ αυτού Βάκων, εί καί συμφωνουσιν Ιν ταίς λέξεσιν, έχουσιν δλως διάφορον άντίληψιν, ακριβώς πε­ ρί του ωφελίμου καί τού βλαβερού, προς τον δαιμόνιον τών ’Α­ θηνών σοφόν, αφού ό μέν 'Όββης, διά τού συγγράμματος αυ­ τού «Λεβιάθαν», ύλιστικώτατα καί δουλικιότατα η;ρονών, έκή- ρυξε την τυραννίαν καί την απόλυτον εις ταυτην υποταγήν^ προσοικειωθείς ούτω τούς βασιλικούς, ό δέ Βάκων κατάχρησιν ποιησάμενος καί κατηγορηθείς τό 1621 κατεδικάσθη εις ποσόν τεσσαράκοντα χιλιάδων λιρών υπό τού Παρλαμέντου, έκπτωτος γενόμενος τών άξιωμάτοον αυτού, αλλά δεν έπαύσατο συγγρά- φων μέχρι τής τελευτής αυτού, καθόσον έφρόνει δτι δύναταί πις έν μέν τή θεωρία νά ήνε τά μάλα φωτεινός, έν δέ τή πρά- ξει οφις έρπυστήρ. ΙΙαρά ταύτα,δέον νά έξαρθή τό δτι έπέδρασεν έπωφελώς, στρέψας την προσοχήν τών ανθρώπων εις την έπιστημονικήν τής ωραίας καί μεγαλοπρεπούς περί ημάς φΰσεως μελέτην, ή.τις δσο> βαθύτερα, παρά τάς καμπύλας καί στροφάς αυτής απο­ βαίνει, τόσον εγγύτερον πρύς τον Ποιητήν ταυτής, τον Αίοδνιον, ψερει ημάς. )

ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Β'

A Ρ Τ Ε Σ I Ο Σ

Ό μέγας ούτος Γαλάτης, έκζητήσας όπως, έρεισμα κρα- ταιόν και δλως άσάλευτον εύριον, θή έν ταΐς φιλοσοιρικαΐς αυ­ τού μελέτα ις, εισέδυσεν εις τον εσωτερικόν τής ψυχής κόσμον και παρατηρήσας ότι, εί καί περί πάντων των άλλων θά τιδύ- νατο να έγερθή αμφιβολία, μένει δμως εν, άπείρως ύπέρτερον των άφριζόντων καί έξογκουμένων τα ό τ ης κ υμάτων, υπέρ ταύτα υπεραιρόμενον,—καί τούτο είνε ή ήμετέρα ύπαρξις, ήν ημείς αυτοί νοούμεν. Έ θετο λοιπόν ώς βάσιν άσάλευτον τής αλή­ θειας τού φιλοσοφικού αυτού συστήματος, ζητούντος ν' άπο- κλφττ) πάσαν οιουδήποτε σκεπτικισμού προσβολήν, την έννοιαν την ένυπάρχουσαν έν ταΐς έξης προτάσεσι : «ΝΟΩ, ΟΥΚΟΥΝ ΥΠΑΡΧΩ», άναχωρήσας από τής προδηλότητος τής επιβαλλό­ μενης αλητείας, καθ' ήν.είνε αδύνατον vet μη ΰπάρχη τύ είδος δτι έστίν. Μεταξύ λοιπόν τού Γαλάτου φιλοσόφου, νεωτέρου κατά μίαν γενεάν, καί τού Βρεττανού Βάκωνος, πρεσβυτέρου, υπάρ­ χει πλήρης συμφωνία περί τής άναγκαιότητος, δπως τό θέ- μεθλον, έφ3 ου θά έδράζηται ή φιλοσοφία, ή φαεινόν, στερρόν,. άπηλλαγμένον πάσης αμφιβολίας, άσαφείας ή σκοτεινότητος, οιασδήποτε πρόκα τα λήψ έτος καί πλάνης. Ε ντεύθεν είναι κοι­ νός ό αγών κατά πάσης σχολάστικότητος, προκαταλήψεως καί πλάνης προς πλήρη τού χώρου κάθαρσιν, δι3 αποβολής απάν­ τα) ν των αμφιβόλων καί άβεβαίοον, έφ3 ου πρόκειται νά άνεγερ- θή μεγαλοπρεπές καί φαεινόν τύ σεμνόν τής φιλοσοφίας τέ­ μενος. 'Αλλά περί τού σημείου τούτου, περί τής άναγκαιότητος. δηλονότι τού απολύτως ασφαλούς τής φιλοσοφικής βάσεως, ό- φείλομεν νά παρατηρήσωμεν; δτι ό Έλλην φιλόσοφος Διογένης ό Άπολλωνιάτης, εΐκοσιν δλους αιώνας, πρύ των δύο τούτων περιφανών τής Νεωτέρας Φιλοσοφίας αρχηγών, έν τω περί «Φύ- σεως» έργω αυτού,άρχεται ως εξής : «Λόγου παντός άρχόμενον

IT Γ L L Γ Ί*ρα- αύ- w μ, ον ύδύ - ρον τύτα ^ .εις άλη- πο- οιαν ΥΝ Η/^0“ ?δός ατά ίρ- θέ-Κ Γος, ι­ τέα i κν-U “ τέ-Γ ο ο -υ ς ων ί „ Ον δοκέει μ οι χρεών εΙναι/ΓΗΝ ΑΡΧΗΝ ΑΝΑΜΦΪΣΒΗΤΗΤΟΚ ΙΊΑΡΕΧΕΣΘΑΙ, την δ’ ερμηνείαν απλήν καί σεμνήν». Άλλ" επέκεινα του σημείου τούτου ό Γαλάτης άντιτίθε-' ται προς τον Βρεττανόν. Πάνθ3 δσα προέρχονται εκ των αισθή­ σεων καί τής φαντασίας, τής πείρας δηλονότι ,^φ3 ής ό Βάκων έστήριξε πάσαν γνώσιν, ό Καρτέσιος άπέβαλεν από τής φιλο­ σοφικής βάσεως, κηρύξας ως σκοτεινά, συγκεχυμένα, εντελώς: αβέβαια. Έν τώ περί Μεθόδου λόγω αυτόν αναπτύσσει την Αο- γιστικήν, έφ3 ής εδράζεται 6 Δογματισμός, ό όποιος, εναντίον τού Εμπειρισμού, καθ’’ ον αι εννοιαι, αί κρίσεις καί οι συλλο­ γισμοί εδράζονται επί γνώσεων, υπό τής πείρας προσφερομένων,. κηρύσσει ώς πηγήν πάσης γνώσεως τον λόγον, έρμηνευοντα '? Τ ( Ί Λ > Τ ' Π - Τ ' ν Λ ^ * ' ’ Τ ' Ο Ι r s των τε δντων καί συμβαινόντων^ όι3 αρχής έν έ α υ τ ώ έγκειμέ- νης. Ό Καρτέσιος παρατηρών^ότι δυνάμενος πάντα ν" άποβάλη: τά έν τή συνειδήσει, είτε προερχόμενα διά των αισθήσεων αμέσως έκ τού εκτός κόσμου, είτε πλάσματα τής φαντασίας: ,οντα, ένούσης^διάφορα εκ των έκτος ειλημμένα στοιχεία εις τι δλον, εύρίσκεται έν πλήρει αδυναμία νά πράξη το αυτό καί ως προς την νοούσαν προσωπικότητα, ώς προς αυτήν την νόησιν„ σύρει τό συμπέρασμα δ τι ή ΰπόστασις ημών εινε ούσιωδώς νοούσα, πνεύμα. Ε ντεύθεν τονίζει την αυτοτέλειαν καί αυτο­ νομίαν τού πνεύματος, δπερ δύναται νά νοηθή χωρίς τίνος των κατηγορημάτων έκείνων, άπερ άναγκαίως έπί του σώματος κα­ τήγορου νται. Καί προχωρών σημειοΐ δ τι ή έννοια τού πνεύμα­ τος δεν γίνεται καταληπτή διά τίνος αισθητής παραστάσεως., εί μή μόνον διά τής καθαράς νοήσεως, διότι ή έννοια του πνεύ­ ματος δεν ένέχει χαρακτηριστικόν τι έξ έκείνων, όΓ ών τού1 σώματος ή έννοια γνωρίζεται. "Αλλά τήν βάσιν, έφ3 ής έστάθη, τήν έν τή συνειδήσει. ημών έπιβεβλημένην γυπαρξιν τής πνευματικής ημών ύποστά­ σεως, ήν ουδόλως δυνάμεθα συναποβαλεΐν μετά πάντων των άλλων, άπερ βουλήσει συναπορρίπτομεν, δεν έχρησιμοποίησε κα­ ταλλήλως καί όλοσχερώς, ώς αυτή αύτη ή έν τή ήμετέρα συ- νειδήσει άποκάλυψις απολύτως έπιβάλλει. Έτόνισεν δτι, δ τι έναργώς έν ήμΐν έπιβάλλεται εινε αληθές, τού ψεύδους προερ» χομένου έκ καταχρήσεως τής ήμετέρας βουλήσεως προς μόρφο>-2

■ί)ΐν βεβιασμένης κρίσεως υπέρ εκείνο, ού κυρία ή εν ήμΐν νοη- τι,κή δύναμις οΰπω έγένετο. Έκ τής δυνάμεως λοιπόν τής έναρ- γείας, μεθ3 ής επιβάλλεται έν ήμΐν ή έννοια ή "Ιδέα του Θεού, άπείρως τελείου δντος,έθηκεν έκτος πάσης αμφιβολίας, έκήρυξεν υπεράνο) παντός δισταγμού τήν αλήθειαν τής ύπάρξεως του ά π ε ι ρ ο τ ε λ ε ί ου Ό ν τ ος. Καί παρετηρήθη μέν κατ’ αύτοΰ ότι αντιφάσκει ούτως, αφού έκ τής εμπειρίας παραλαμβάνει τήν έννοιαν του ■Θεού, έν φ προηγουμένως άπεκήρυξε πάσαν εμπειρίαν, μή παραδεχόμενος, εΐ μ ή δ τι προκύπτει έξ αύτοΰ του νοεΐν ♦ άλλ3 ή επί τοιαυτη άντιφάσει κατά του Καρτεσίου κα-«^ivnr Λ ι ό r ι rfvrn c ουδόλως φρονεί δτι έκ τής εμπειρίας παραλαμβάνει τήν έννοιαν ή ιδέαν του Θεού, του απείρου καί τελείου "Όντος. Ό Καρτέσιος δεν παραδέχε­ ται δτι ή Ύ ψίστη αυτή ιδέα, ή υπερκόσμιος αυτή έννοια, ή άναφερομένη εις τον Αιώνιον,διεμορφώθη από των έκτος αντι­ λήψεων δά άφαιρέσεως, οΰδ3 υπό τής φαντασίας, ποικίλα έξωθεν λαβούσης στοιχεία καί ειτα συμπλεξάσης ταΰτα ή άπο- σχηματισάσης ταΰτα εις τήν άλλως άσΰλληπτον του ’Απείρου .έννοιαν. Ούχί I Αυτός αποκλείει από τής ανθρώπινης ύποστά- σεως τήν δΰναμιν του διαμορφώσαι τοιαΰτην έννοιαν, πάσαν τήν κατ’ αΐσθησιν εμπειρίαν υπερβαίνουσαν, εις ουσίαν δ3 ά­ πειρο.); τελείαν άναφερομένην, διατρανοΐ δ3 έξ δλης αύτοΰ τής ψυχής δτι ή έν λόγω ιδέα ένεφυτεύθη έν ήμΐν ύπ3 αύτοΰ του του Θεού, ού ή ΰπαρξις είνε αναγκαία καί αίδιος, έμφαινομένη .εξ αυτής ταυ της τής περί αύτοΰ έμπεφυτευμένης έν ήμΐν D O / ιοεας. Καί ως προς τούτο έχει απόλυτον δίκαιον. Είναι απολύ­ τως αληθές δτι ό Θεός, ό Πανάγαθος Δημιουργός, ένεχάρα- ξεν έν τφ βάθει τοΰ υπέροχου των δημιουργημάτων αυτού, τής ανθρώπινης καρδίας, τήν εαυτού εικόνα, καί αΰτη είνε των διαδημάτων τό τιμιώτατων, δι3 ών δ αληθής άνθρωπος εινε κεκοσμημένος. Έάν δ3 ύπάρχωσι καρδίαι, τοΰ φωταυγοΰς τού­ του καί υπέρλαμπρου κοσμήματος έστερημέναι, έρημοι αύτοΰ, τούτο ούδέν άλλο σημαίνει, εί μή δτι αύται διατελοΰσιν έν πα­ θολογική καταστάσει, ουδόλως δέ θά λάβωμεν τήν νοσηράν καί εκφυλον συναίσθησιν ό)ς κριτήριον τής τιμαλφούς

άλη-Γ 19 οη- ·;ναο-θεοΰ, νυξεν του υτως, του ρίαν, ειν · (_κα-cz ππ ^3 ου, p -χε-L ή χντι- ίλα άπο- ! ρου >στά- σαν ο ά- τής ι_τοΰ ίΐένη μιν : Δυ­ άρα- τής των f 3Ϊ, νε οΌ'υ-ι'τοΰ, L_rt α­ ύραν λη-Αλλά πλανάται μεγάλως ό Καρτέσιος διακηρΰττων δτι ή ■•νοητική δΰναμις τής ανθρώπινης ΰποστάσεως εινε κατώτερα ττής πτερυγίσεως προς την άπειρον καί τελείαν έννοιαν του .Αιωνίου, διότι αυτός οΰτος ό Δημιουργός, προειδώς τάνθροό- :πινα πάθη, προέλαβεν όπως έπιστηοίξη τον άνθρωπον, και μετά πής καρδίας αυτου την προσβολήν, μετά δηλονότι την έπισκό- τισιν τής εν τω βάθει τής ανθρώπινης ΰποστάσεως εικόνος Έ- .κείνου, ου αΐ χειρες έποίησαν ημάς καί έπλασαν. Και καθώς ;έν πάση σπουδαία λειτουργία διπλά παρέσχεν όργανα, ινα, εάν -.καταστροφή τό εν, λειτουργή τό άλλο, τάς άνάγκας τής ζωής εξυπηρετούν, οΰτω καί εν τή υπάτη ταΰτη νοητική εργασία, έν .ή συνίσταται ή αληθής του έν τω ανθρώπω δντος ζωή, δισσάς έπλασε της υπέροχου ταυτης λειτουργίας τας ρασεις, ινα, εν η :περιπτώσει από του δυσώδους των παθών τενάγους κελαινή νε~ μρέλη ΰψωθεισα έπισκιάση την έν τή καρδία έγκεχαραγμένην θείαν του ΓΙοιητου εικόνα, μή ασφαλώς άπόλληται, αλλά πα- ραμέν^ έν τω ανθρώπω ως άγκυρα ή στερρά του λόγου ακτι­ νοβολία. Διότι ΰπάρχουσι δεδομένα, άπερ ούδεμία άπολΰτως αμφι­ βολία δυναται νά προσβάλη. Καί ΠΡΩΤΟΝ : Έχομεν συνείδησιν ότι γεγόναμεν. Καί ή έννοια του γε­ γονότος μετά πλήρους ασφαλείας έπάγεται επί συμπασαν την Δημιουργίαν,· από πάντων τών έργοον τής όποιας αποκλείεται άπολΰτως τήτ άϊδιότητος ό χαρακτήρ. cII αλήθεια, ήν μετά •φαεινότητας απείρου καί έπιβολής άφράστου ή ήμετέρα συν- είδησις ήμΐν αποκαλύπτει, περί του οτι έν χρόνω γεγόναμεν, ότι αρχήν έχομεν ΰπάρξεως, ότι ήν ποτέ χρόνος, καθ' δν οΰκ ήμεν, δεν είνε δυνατόν νά ήνε ψευδός ώς προς τά ΰφ3 ημάς οντα, διότι τότε θά ήσαν υπέρ ημάς, ενώ προδήλους ή σμικρό- της αυτών εινε προς τό ανθρώπινον μεγαλεΐον όλους ασύγκρι­ τος. ΔΕΥΤΕΡΟΝ : Μετά τής συνειδήσεως ότι γεγόναμεν, ότι έν χρόνω έχομεν την ΰπαρξιν λαβόντες, συντίθεται μετ' ίσης κα­ τηγορηματικότητας ή Αίωνία ΰπαρξις Αιτίας αναίτιου, ής η­ μείς τό αίτιατόν, μετά συμπάντων γε τών άλλων, έσμέν, διότι ούΥ έκ του μηδενός ΰπαρξις είνε δυνατόν νά πρόκυψη—τό μηδέν είνε άρνησις τής ΰπάρξεως—ουδέ τής έφ' απάντων Α ι­ τίας ΰπερτέρα ποιητική Αιτία δυναται νά ΰπάρχη, διότι τότε

w Ιίί! Ill ! nil! i I 11 Mill ! i , i ; ! i 'hi ill ill ! jji i 20 -ταΰτης αίτιατόν θά ηχο εκείνη. Ή μαρτυρία επομένως τής ή— μετέρας συνειδήσεως εινε διπλή, διότι κατηγορούσα έπι τής; ήμετέρας ύποστάσεως μετ' επιβολής άπειρου τον χαρακτήρα του γεγονότος, συναποκαλυπτει άρα εν συναρτήσει άπείρως αυ­ στηρά την «ιδιότητα του Αιωνίου, δς ουδέποτε ήν χρόνος, έν* ω ουκ ήν, άϊδίως ών και ό αίτιος τής των άλλων υπάρχων ύπάρξεως. Έ ν τοις έμπροσθεν δέ θέλομεν ΐδει όπόσον γόνιμος, εινε αυτή ή συνεζευγμένη διφυής άπυκάλυψις, ή έν άπείρω ασφαλεία προσανατολίζουσα ημάς έν τφ Σΰμπαντι καί είς όπόσον βαθέα καί πολύτιμα φέρει ημάς πορίσματα περί τε του Αιωνίου καί του Παντός. "Ωσαύτως έπλανήθη 6 Καρτέσιος καί είς άντίφασιν δέ 4,w v jtcytbjLc.ut. και tv α/ΐΛφ σπουοαιω σημείιρ. Διότι ένφ, εκ τής άπειρου καί τελείας ιδέας του Θεού, έμπεφυτευ- μένης εν τφ βάθει τής ήμετέρας καρδίας παρ" αύτοΰ τούτου·' του Ποιητου, ιδέας τό σΰνολον των τελειοτήτων φεροΰσης, σύ­ ρει τό συμπέρασμα ότι τους διέποντας τον κόσμον νόμους., υποτιθέμεθα σταθερούς, αναγκαίους καί καθολικούς, συμφω­ νίας προς την θείαν του Δημιουργού τελειότητα, εκ των έν ταΐς καρδίας ημών έμπεφυτευμένων παρά του «πειροτελείου ΓΙλάστου σπερμάτων τής αλήθειας, εϊτα, παρά την υπερφυά ταυτήν υπεροχήν, ήν αληθώς είς την άνθρωπίνην άποδίδωσι ψυχήν, είς τόσα) παθητικήν καί όλως δουλικήν φέρει κατάστα- σιν, οίονεί υπό απόλυτον έξωτερικήν επιρροήν τιθέμενος ταυ- την, (άστε τον ψυχικόν βίον έξηγεΐται μηχανικώς, διότι δια­ κηρύσσει ότι ο εγκέφαλος κατά τάς διά τών αισθήσεων προσ— βολάς υφίσταται παραμενοΰσας αλλοιώσεις, αϊτινες άποτε- λουσι την βάσίν του συνειρμού καί τής συναρτήσεως τών εν­ νοιών, πάσης υστερογενούς διαμορφώσεως τούτων από τών αλ­ λοιώσεων εκείνων έξαρτωμένης ! Πώς ; Ή κραταιά εκείνη ύπόστασις, ή ένέχουσα την υπέρ— φυά δυναμιν νά πτερυγίζη προς τον Αιώνιον, τον άίδιον καί αόρατον, ου ή έννοια δεν είσάγεται ήμιν αμέσως διά τών αισθήσεων, ή νοητική εκείνη ουσία, ή οποία, έκ τών έν έαυτχμ έμπεφυτευμένων τής αλήθειας σπερμάτων, συλλαμβάνει περί τών διεπόντων τον κόσμον νόμων, τάς μεγάλας καί θαυμασίας, έννοιας τής σταθερότητος, τής αναγκαιότητας καί καθολικό - τητος, πώς, λέγω, ή τόση) τιμαλφής αυτή ύπόστασις, ή άνθρω-• 1 "