Shaun Ga menologią (2005), po tyce uciel nawiązuje (a znania inn nia i pozn nomenolo Dreyfus). z zakresu
Artykuł nia ludzki gicznego się jednak gii. Stara ną (czy fe tencją z z coeura, G Ponty’ego gnitywnyc
do tek
un Gallagher w ologią i hermen 5), podobnie jak ucieleśnienia i iązuje do temat
(a takŜe „ja ia innych umys i poznania konte
enologicznego o fus). Stara się j kresu psycholog
ludzkiego zacho nego i hermene jednak odrębnoś
tara się ukazać czy fenomenolog ją z zakresu me ra, Gadamera ty’ego), z drugie
wnych.
Komentarz
tekstu: „
her w swych ba rmeneutyką. Je nie jak większoś enia i epistemo tematyki jaźni, Ŝe „ja narracyjn umysłów. Centr kontekstualneg nego opisu ludzk a się jednak poł chologii rozwojow
zachowania. Pu meneutycznego
ębności metod kazać moŜliwoś enologiczną) a k su metodologii n mera (w swych drugiej strony ko
entarze – Andrze
Kom
Hermene
ch badaniach z ką. Jego najwaŜ
kszość publikow stemologii zaan jaźni, szczególn racyjnego”), por Centralnym tem
alnego. Filozofi ludzkiego dośw ak połączyć filoz zwojowej, neuro
ia. Punktem wy znego opisu ludz etod poznania Ŝliwości wzajem
ą) a kognitywis logii nauk hum wych innych te ony korzysta z d
ndrzej Kapusta
Komentarz
meneutyka i n
ach z zakresu n ajwaŜniejsza ks
blikowanych art zaangaŜowane ególnie – rozró ), porusza równ m tematem jego ilozoficznym na
doświadczenia ć filozoficzną m neurobiologii, ro
prezent em wyjścia jest
u ludzkiego doś ania ludzkich z zajemnej współ itywistyką. Auto humanistyczny ch tekstach na ta z dorobku ps
pusta, Marek Po
w
entarze
yka i nauki ko
resu nauk kogn za ksiąŜka ch artykułów, ko
wanej (poznan rozróŜnienia m równieŜ proble jego badań je m narzędziem j zenia (Husserl, zną metodologię
gii, robotyki.
rezentuje szerok a jest kontynen
o doświadczen kich zachowań w
współpracy mię . Autor z jednej s tycznych, znajom ch nawiązuje ta
ku psychologii r
rek Pokropski
wol. II, nr 2/20
uki kognitywn
kognitywnych in
ów, koncentruje oznania usytuow
nia między problem intersub
ań jest problem ziem jego analiz sserl, Heidegge ologię z najnow
szeroko pojęty p tynentalna trady dczenia. Gallagh wań wobec nau y między filozof
dnej strony wyk znajomością bad
uje takŜe do Hu logii rozwojowe
r 2/2011 www.ava ISSN: 20
nitywne”
ych inspiruje s
ntruje się na pro sytuowanego). B
tersubiektywnoś oblematyka ucie analiz jest trady degger, Merleau
ajnowszymi bad
ojęty problem ro tradycja fenom allagher przeciw c naukowej me filozofią hermen
y wykazuje się k ią badań Dilthe do Husserla, M ojowej i nauk ne
! " w.avant.edu.pl SN: 2082A6710
uje się fenoA
na problemaA go). Badacz
i tywności, poA
a ucieleśnieA t tradycja feA erleauAPonty,
i badaniami
lem rozumieA fenomenoloA rzeciwstawia
# !$Volume II, Number 2/2011 www.avant.edu.pl
Gallagher niejako podąŜa drogą innego amerykańskiego filozofia Huberta Dreyfusa, który swego czasu dokonał krytyki teoretycznych załoŜeń teorii sztucznej inteligencji. Naukowcy, którzy juŜ w latach 60. mieli nadzieję na stworzenie inteligentnych robotów, z dystansem spoglądali na dotychczasowe dokonania filozofów, ich jałowe fotelowe dyA wagacje. JednakŜe, jak pokazał Dreyfus, a dzisiaj to czyni równieŜ Gallagher, empiA ryczne i techniczne modele sztucznej inteligencji równieŜ posiadają swoje (często błędA ne) filozoficzne załoŜenia.
WaŜnym elementem tych dyskusji jest spór o pojęcie reprezentacji, o to, czy inteligentA ne istoty wymagają w swym działaniu i procesie uczenia się niezaleŜnych od kontekstu reprezentacji, wiedzy propozycjonalnej, „wiedzyAŜe” (w odróŜnieniu od „wiedzyAjak”). Gallagher, posiłkując się analizami Heideggera (w interpretacji Dreyfusa) i MerleauA Ponty’ego, postrzega ludzkie działanie jako głęboko zakorzenione w środowisku. KonA tekst tła, który umoŜliwia poszczególne zdolności i wybory, nie dotyczy jedynie reaktywA nych działań systemu, nie ogranicza się takŜe do wąsko pojętych celów, dobrze upoA rządkowanych zadań. Modele komputacyjne odwołujące się do reprezentacji i algorytA mów są efektywne jedynie w ściśle określonych, precyzyjnych, przewidywalnych waA runkach. Natomiast nasze codzienne doświadczenie charakteryzuje się niejednoznaczA nością i pragmatycznie uwikłanymi sytuacjami.
Gallagher widzi relację kognitywistyki i hermeneutyki w sposób podobny do tego, w jaki wcześniej czynił to (wraz z Varelą) wobec fenomenologii. Obie perspektywy mogą się nawzajem uzupełniać i wzbogacać w dialektycznym wzajemnym „oświeceniu”. Ilustracją tej współpracy jest problem rozumienia innych osób. Badania neurokognitywne odwołuA jące się do neuronów lustrzanych mają przyczynić się do wyjaśnienia zjawiska empatii. Krytyczne badanie systemów lustrzanych pokazuje jednak ograniczone moŜliwości wyA jaśnienia przez nie złoŜonego zjawiska intersubiektywności. Podejście hermeneutyczA noAfenomenologiczne dostrzega szereg ograniczeń popularnych w psychologii i teorii umysłu koncepcji (teorie teorii, teorie symulacji) i zastępuje je teorią interakcji. Samo podejście hermeneutyczne moŜe w oparciu o kognitywne i psycholoA giczne teorie zyskać nowe, lepsze wglądy w naturę procesu rozumienia.
Gallagher, S. 2004. Hermeneutics and the Cognitive Sciences. % & , 11,
No. 10–11.
Komentarze – Andrzej Kapusta, Marek Pokropski
W artykule & (2004) moŜna odnaleźć główne
wątki filozofii nauk kognitywnych Shauna Gallaghera. Są to: krytyka komputacjonistyczA nej filozofii umysłu i metafory komputerowej, włączenie w obręb kognitywistyki elemenA tów fenomenologii i hermeneutyki, krytyka pojęcia reprezentacji i podkreślenie roli ciała w procesach poznawczych.
Myślą przewodnią zarówno tego artykułu, jak i innych publikacji Shauna Gallaghera jest odejście od kognitywistyki wyjaśniającej poznanie w abstrakcyjnych kategoriach obliA czeniowych i przejście w stronę rozumienia poznania w kontekście cielesnej aktywności w świecie. W tym celu Gallagher odwołuje się do fenomenologii, głównie w wersji HusA serla i MerleauAPonty’ego, która to będąc metodycznym studium struktury doświadczeA nia, dostarcza niezbędnych do tego narzędzi. Gallagher w swojej koncepcji kognitywiA styki z powodzeniem łączy podejście fenomenologiczne z najnowszymi wynikami badań empirycznych. Co więcej, według Gallaghera, fenomenologia moŜe w sposób znaczny wzmocnić proces prowadzenia takich badań.
W tym kontekście naleŜy wspomnieć, Ŝe Gallagher jest twórcą koncepcji
72
, specyficznego mariaŜu metody fenomenologicznej i nauki eksperyA mentalnej. W tej koncepcji fenomenolog współpracuje z zespołem badaczy, wspólnie projektując eksperyment. Analiza fenomenologiczna zastosowana na początku procesu badawczego ma pomóc w ustaleniu dystynkcji pojęciowych i w stawianiu hipotez. Jako przykład Gallagher podaje badania prowadzone w oparciu o fenomenologiczne rozróŜA nienie schematu ciała i obrazu ciała.
Gallagher rozpoczynający swoją filozoficzną drogę od analizy zagadnienia czasu w feA nomenologii jest obecnie, obok takich autorów, jak: Andy Clark, Francisco Varela czy Alva Noë, jednym z filarów paradygmatu poznania ucieleśnionego (e '
). Jak wiadomo, paradygmat ten zaczął kształtować się na początku lat 90Atych ubiegłego wieku, a obecnie w jego obrębie moŜemy wyróŜnić liczne stanowiska, z któA rych kaŜde podkreśla, choć czasem w róŜnym stopniu i zakresie, rolę ciała w kształtoA waniu procesów poznawczych. Spośród przedstawicieli tego paradygmatu Gallaghera razem z A. Noëm, E. Thompsonem i F. Varelą, z którym zresztą miał okazję współpraA cować, moŜna zaliczyć do „radykałów”, czyli badaczy, którzy poszli najdalej w interpreA tacji poznania jako ucieleśnionego. Mówiąc krótko, „radykalne ucieleśnienie”, nazwa czasem zamiennie stosowana z enaktywizmem, to stwierdzenie, Ŝe poznanie nie zaA chodzi „w głowie”, ale jest procesem rozproszonym między mózg – ciało – środowisko. Tym samym, pogląd ten uznaje, Ŝe wszystkie procesy poznawcze są w pewnym stopniu ucieleśnione i nieredukowalne do abstrakcyjnego modelu obliczeniowego. Co więcej, „radykałowie” odrzucają w zasadzie znane nam pojęcie reprezentacji jako niejasne
! "
# !$Volume II, Number 2/2011 www.avant.edu.pl
i eksplanacyjnie nieefektywne. Enaktywizm ponadto podkreśla, Ŝe poznanie jest zdeA terminowane przez podejmowane aktualnie przez organizm bądź moŜliwe zadanie.
Za przykład koncepcji wypracowanej w oparciu o ramy pojęciowe radykalnego ucieleA śnienia/enaktywizmu moŜe posłuŜyć poznanie intersubiektywne, zagadnienie, którym Gallagher zajmował się ostatnio. Gallagher odrzuca najbardziej popularne stanowiska w kwestii poznania intersubiektywnego: teorii teorii ( ) i teorii symulacji (
) i proponuje własne podejście, które moŜna określić mianem teorii inteA rakcji ( )73. Odwołując się do badań empirycznych (np. C. Trevarthena i A. Meltzoffa, jak równieŜ badań nad neuronami lustrzanymi), Gallagher stawia tezę, Ŝe poznanie intersubiektywne jest procesem na wskroś ucieleśnionym i zachodzącym w duŜej części w preArefleksyjnym obszarze świadomości. Ujmując rzecz w jednym zdaniu, podstawą naszego rozumienia innych są aktualne i moŜliwe cielesne interakcje. Takie podejście moŜe stanowić punkt wyjścia do zbudowania szerszej teorii intersubiekA tywności uwzględniającej język oraz kontekst kulturowy i społeczny.
Gallagher, S. 2004. Hermeneutics and the Cognitive Sciences. % & , 11,
No. 10–11.
Gallagher, S. 2007. Simulation trouble. ! , 2 (3–4).
Gallagher, S. 2010. Phenomenology and NonAreductionist Cognitive Science. S. Gallagher, D. SchmickA
ing, red. ' & .
%
