Durante os séculos XIII, XIV e XV, ao remate
da idade media, o sistema feudal, no que a
nobreza e a Igrexa tiñan a riqueza e o poder,
O POBO DEBÍA PAGARLLE Á NOBREZA UN FORO POR CULTIVAR AS SÚAS TERRAS.
ESTE IMPOSTO, DO QUE TAMÉN SE
BENEFICIABA A IGREXA, PERMITÍA A ESTA ARISTOCRACIA VIVIR NA OPULENCIA.
COMO A GUERRA CONTRA OS
MOUROS XA ESTABA MOI AO SUR,
A PAZ DEIXABA Á NOBREZA
NO S. XI, A TRAVÉS DOS PEREGRINOS DO CAMIÑO DE SANTIAGO, CHEGOU DENDE PROVENZA, NO ACTUAL SUR DE FRANCIA, A MODA DE POETIZAR SOBRE O AMOR CORTÉS.
OS DOUS PERÍODOS EN QUE SE DIVIDE A
LITERATURA MEDIEVAL GALEGO-PORTUGUESA, COMÚN AOS DOUS PAÍSES POR POSUÍREN DAQUELA A
…NOMÉANSE IDADE DE OURO (S. XIII E PRIMEIRA
METADE DO S. XIV) E DE DECADENCIA (SEGUNDA METADE DO S. XIV E MAIS
SUPOÑEMOS QUE XA DENDE O SÉCULO XII SE
FACÍAN REUNIÓNS
POÉTICAS NOS PAZOS E CASTELOS GALEGOS, PORÉN AS CANTIGAS EN GALEGO-PORTUGUÉS MÁIS
OS TROBADORES ERAN OS NOBRES
QUE COMPOÑÍAN A LETRA E MÚSICA
OS XOGRARES PROCEDÍAN DO POBO BAIXO E INTERPRETABAN AS CANTIGAS, CHEGANDO INCLUSO ALGÚN DELES A COMPOÑER.
OS MÚSICOS DENOMINÁBANSE MENESTREIS, A QUEN PODÍAN
… AS SOLDADEIRAS, MULLERES QUE ÍAN COS
SOLDADOS ÁS
NUMEROSAS GUERRAS QUE HOUBO NESTA ÉPOCA. MOI FAMOSA FOI MARÍA A BALTEIRA,
SATIRIZADA NAS CANTIGAS.
AS CANTIGAS ATÓPANSE EN
PERGAMIÑOS RECOMPILADOS EN CÓDICES, UNHA ESPECIE DE LIBROS,
COMO O DA VATICANA, A
BIBLIOTECA NACIONAL DE LISBOA OU AS CANTIGAS DE SANTA MARÍA
Pergameu do códice da
AS CANTIGAS PODEN
DIVIDIRSE EN TRES XÉNEROS
MAIORES: CANTIGA DE
AMOR, DE AMIGO E DE
ESCARNIO E MALDICIR.
O XÉNERO POÉTICO DA CANTIGA DE AMOR
CONSISTÍA EN QUE UNHA VOZ POÉTICA
MASCULINA EXPRESABA A SEU AMOR A UNHA DAMA IDEALIZADA DA
COA PALABRA “SENHOR” O HOME FACÍA REFERENCIA A UNHA DONA QUE REUNÍA
CARACTERÍSTICAS ABSTRACTAS DO IDEAL DE BELEZA FEMININO.
Daquela o morfema -or era o empregado para os dous
FALAR BEN, SER FERMOSA, BEN
TALLADA OU A QUE DEUS FIXO MELLOR SON OS ÚNICOS ELOXIOS QUE FAI O POETA.
ESTE NON PODÍA CITAR NINGUNHA PARTE FÍSICA CONCRETA DELA PORQUE ROMPERÍA O CÓDIGO DA MESURA, QUE IMPEDÍA DESVELAR A IDENTIDADE DA DAMA GABADA NO POEMA.
POLA COITA (PENA DE AMOR) QUE SUFRÍA POLA DAMA, A VOZ
POÉTICA PODÍA
CHEGAR A MORRER DE AMOR, O QUE NUNCA SE
DEU NA CANTIGA DE AMOR PROVENZAL.
…
moir*’ eu porque non vexo aquí
a dona que por meu mal vi.
(Afonso X)
OS RECURSOS PROPIOS DESTE TIPO DE
CANTIGA SON O DOBRE E O MORDOBRE. O PRIMEIRO É A REPETICIÓN DUNHA
Pois sempre há en vós mesura
e todo ben e cordura,
que Deus fez en vós feitura
qual non fez en muller
nada
(Don Dinís) DOBREO MORDOBRE REPITE UNICAMENTE O
LEXEMA, CREANDO UN XOGO DE
CONCEPTOS DO AMOR CORTÉS
AÍNDA MAIOR CÓ DOBRE.
Pois me tal coita faz sofrer qual sempr’ eu por ela sofrí,
des aquel día que a vi, e non se quer de min doer … (Afonso X)
As cantigas de amor acostumaban ser de mestría, sen estribillo ou refrán, de aí que o poeta debese amosar o seu bo facer poético ao
A RIMA MACHO (AGUDA) DESTAS
COMPOSICIÓNS SEGUÍA MÁIS FIELMENTE O MODELO PROVENZAL, FRONTE Á RIMA
GRAVE, MÁIS PROPIA DAS DE AMIGO.
Quer’ eu en maneira de proençal
fazer agora un cantar d' amor
AS CANTIGAS DE AMIGO TEÑEN
ORIXE AUTÓCTONA POIS
PROVEÑEN DA LITERATURA ORAL
GALEGA DE CREACIÓN FEMININA.
NELAS A VOZ POÉTICA É UNHA DONCELA DO POBO BAIXO QUE EXPRESA A SÚA COITA
DE AMOR POLO SEU AMIGO OU AMANTE, SEMPRE AUSENTE, EN SITUACIÓNS COMO A
… NO SERVIZO AO REI OU DE
CAMIÑO PARA SE CITAR COA
A VOZ POÉTICA FEMININA PODE
DIRIXIRSE Á NAI, QUE SE CONVERTE NA CONFIDENTE DOS AMORES DA SÚA FILLA CO AMIGO, ANTE A QUE TOMA
DIVERSAS ACTITUDES:
… PROHIBICIÓN, AVISO, PERMISIVIDADE,
DESCONFIANZA E MESMO CIUMES.
A SITUACIÓN DESENVÓLVESE
SEMPRE NUN MARCO NATURAL E PRECISO: O MAR , A FRAGA , UNHA FONTE… , A DIFERENZA DA ABSTRACCIÓN DAS CANTIGAS DE AMOR.
ASÍ, HAI CANTIGAS DE AMIGO BAILADAS, NAS QUE A MULLER
EXPRESA A LEDICIA DO AMOR CONVIDANDO AO BAILE.
AS DE ROMARÍA SON AQUELAS NAS QUE O ENCONTRO AMOROSO SE PRODUCE NUN SANTUARIO, LUGAR DE REUNIÓN DOS AMANTES.
NAS MARIÑAS OU BARCAROLAS A VOZ POÉTICA DA MULLER TOMA O MAR OU AS SÚAS ONDAS COMO CONFIDENTES DOS SEUS AMORES CO AMIGO.
AS SETE CANTIGAS DE MARTÍN CODAX QUE APARECEN NO
PERGAMEU VINDEL SON CLARAS MOSTRAS DESTE SUBXÉNERO.
OS RECURSOS FORMAIS DA CANTIGA DE AMIGO TEÑEN ORIXE POPULAR, POLO QUE A REPETICIÓN DE VERSOS CONSTITÚE A SÚA
O PARALELISMO SEMÁNTICO ENTRE VERSOS SITUADOS
NO MESMO LUGAR DE DIFERENTES COBRAS,
REPETINDO O SIGNIFICADO, É UN RECURSO MOI USADO
ESTE PODÍA CHEGAR A SER TAMÉN SINTÁCTICO, MUDÁNDOSE SÓ A
ÚLTIMA PALABRA DUN VERSO A OUTRO DO PAR.
Ai eu, coitada, como vivo en gran cuidado
por meu amigo, que hei alongado! Muito me tarda
o meu amigo na Guarda!
Ai eu, coitada, como vivo en gran desejo
por meu amigo, que tarda e non vejo! Muito me tarda
o meu amigo na Guarda!
Ai eu, coitada, como vivo en gran cuidado
por meu amigo, que hei alongado! Muito me tarda
o meu amigo na Guarda!
Ai eu, coitada, como vivo en gran desejo
por meu amigo, que tarda e non vejo! Muito me tarda
o meu amigo na Guarda!
O LEIXAPRÉN FACÍASE DEIXANDO E TOMANDO PARES DE VERSOS. OS
SEGUNDOS VERSOS PARALELÍSTICOS DO PRIMEIRO PAR DE COBRAS
APARECÍAN COMO PRIMEIROS DO PAR SEGUINTE.
Ondas do mar de Vigo, Se vistes meu amigo,
e, ai Deus, se verrá cedo! Ondas do mar levado, Se vistes meu amado,
e, ai Deus, se verrá cedo!
o por que eu sospiro
e, ai Deus, se verrá cedo!
por que hei gran cuidado e, ai Deus, se verrá cedo!
ADEMAIS, O REFRÁN, A
REPETICIÓN DUN OU VARIOS
VERSOS AO FINAL DE CADA
COBRA, APARECÍA
CORRENTEMENTE NESTE XÉNERO
BASEADO NA LITERATURA ORAL.
e, ai Deus, se verrá* cedo!
PORÉN, A MESTURA DE XÉNEROS ERA USUAL:
MOITAS CANTIGAS DE AMOR POSÚEN PARALELISMO E
REFRÁN, E INCLUSO
LEIXAPRÉN, PROPIOS DA CANTIGA DE AMIGO.
A dona que eu am’ e tenho por senhor
amostráde-mi-a Deus, se vos en prazer for,
se non, dáde-mi a morte.
A dona que tenho por lume destes olhos meus
e por que choran sempr’, amostráde-mi-a, Deus,
se non, dáde-mi a morte.
…
(Bernal de Bonaval)A CANTIGA MÁIS ANTIGA
CONSERVADA É PRECISAMENTE
DE ESCARNIO, O QUE NOS
AMOSA A PRÁCTICA CORTESÁ DE
MODA DAQUELA.
O XÉNERO DE ESCARNIO E
MALDICIR PROCEDE DO SIRVENTÉS
MORAL PROVENZAL, E NA GALIZA
PRESENTA VARIOS TEMAS:
A COVARDÍA
DALGÚNS
NOBRES NA
BATALLA, A
POBREZA NA
QUE OUTROS
NOBRES CAÍAN,
...
… OS VICIOS
DO CLERO OU
A DUBIDOSA
MORAL DAS
SOLDADEIRAS.
TAMÉN OS XOGRARES ERAN OBXECTO DE BURLA NESTAS CANTIGAS,
RIDICULIZÁNDOSE A SÚA HABELENCIA POÉTICA.
Foi un día Lopo jograr
á cas dun infançón cantar;
e mandou-lh’ ele por don dar
tres couces na garganta;
e fui-lh’ escass’, a meu cuidar,
segundo com’ el canta.
NA CANTIGA DE ESCARNIO
UTILÍZASE A RETRANCA E O
DOBRE SENTIDO OU IRONÍA.
ESTE VERSO FAI ALUSIÓN A
UN CABALEIRO COVARDE
QUE FUXIU A PORTUGAL
NUNHA BATALLA:
Don Foão, que eu sei que há preço de ligeiro, …
MAIS A DE MALDICIR USA PALABRAS DIRECTAS, SEN EUFEMISMOS.
Abadessa, oi dizer
que erades mui sabedor de todo ben; e, por amor de Deus, queréde-vos doer de min, que hogano casei, que ben vos juro que non sei
ESTAS CANTIGAS ADOITABAN SER DE
MESTRÍA POLA
NECESIDADE DE USO DE LÉXICO VARIADO,
DANDO MOITA MÁIS INFORMACIÓN DE COBRA A COBRA.
OS XÉNEROS MENORES SON AQUELES MENOS CULTIVADOS. UN DELES, A TENZÓN, CONSISTÍA
EN POEMAS DIALOGADOS ENTRE DOUS TROBADORES OU XOGRARES.
A PASTORELA
TIÑA COMO
PROTAGONISTA
UNHA “PASTOR”
A QUEN LOABA
UNHA VOZ
MASCULINA.
OUTRO
SUBXÉNERO
POÉTICO ERA O
PRANTO, É
DICIR, UNHA
ELEXÍA POR
ALGUÉN MORTO.
TAMÉN HAI CANTIGAS EN QUE A VOZ
POÉTICA SE QUEIXA DA CHEGADA DO DÍA, MOMENTO DA SEPARACIÓN DOS AMANTES: COÑÉCENSE COMO ALBAS OU ALBORADAS.
Algúns dos máis de cen trobadores coñecidos foron Afonso X o Sabio, o seu neto e rei portugués Don Dinís, Airas Nunes, Paio Gomes Chariño...; entre os
xograres destacan Fernando Esquío, Codax, Pero Meogo, Mendiño... , todos do s. XIII.
Á parte desta literatura profana, existía
outra relixiosa en galego-portugués: as
Cantigas de Santa María, mandadas
O PROPIO REI COMPUXO ALGUNHA, MAIS A MAIORÍA DELAS SON DE
TROBADORES QUE POR ENCARGA DO MONARCA RECOMPILARON DIVERSOS
MILAGRES MARIANOS.
ESTAS CANTIGAS, DENOMINADAS NARRATIVAS POR CONTAREN
INTERVENCIÓNS DA VIRXE NO MUNDO, LEVABAN NOTACIÓN MUSICAL E VIÑETAS
Exemplo dunha
cantiga de Santa
María. O milagre
cóntase na parte
superior de cada
viñeta.
Ante o poder demostrado pola intercesión da Virxe na defensa do castelo ante os sarracenos (viñeta 4), o xefe destes decide converterse á relixión cristiá (viñeta 6).
CADA DEZ CANTIGAS
NARRATIVAS HAI UNHA LÍRICA, QUE, IMITANDO O ESTILO DO
AMOR CORTÉS, EXPRESA O AMOR DIVINO POLA VIRXE, INTERCESORA ENTRE DEUS E O
A NARRATIVA
MEDIEVAL FAI
A SÚA
APARICIÓN
TARDE, SOBRE
OS SÉCULOS
XIV E XV.
o Xosé de Arimatea ou o Libro de
Tristán, onde se
refire a historia de amor entre este e
mais Isolda. As lendas do rei Arturo
son tratadas en libros traducidos do latín ou do
castelán, como a
TAMÉN A GUERRA DE TROIA
APARECE REFLECTIDA NA
CRÓNICA TROIANA OU NA
HISTORIA TROIANA.
Os miragres de
Santiago
narran os milagres realizados polo Apóstolo na peregrinaxe a través do Camiño de Compostela.DURANTE ESTES SÉCULOS O PODER CASTELÁN FOISE INSTALANDO NA GALIZA (A NOBREZA GALEGA FORA SUBSTITUÍDA POLA CASTELÁ) …
