El gallego actual y su “normalización”
25 años de política lingüística en Galicia
Xosé L. Regueira
Instituto da Lingua Galega – Univ. de Santiago de Compostela
Eberhard Karls Universität Tübingen – 22.11.05
1. Introducción
2. Antecedentes inmediatos: el final de la dictadura de Franco
¾ Pérdida progresiva de hablantes
¾ Galleguistas “históricos” / jóvenes galleguistas: Partido Socialista
Galego (1963), Unión do Pobo Galego (1964)
¾ Lengua de la actividad política: gallego (nacionalistas, izquierda) /
español (derecha franquista)
¾ Estudio del gallego en la Universidad. Creación del Instituto da
Lingua Galega (1971). Discusión sobre la lengua escrita.
Reintegracionismo
Que fazer para o converter de novo em
idioma literário? [...] Nada mais resta
senão admitir, que sendo o português
literário actual a forma que teria o galego
se o não tivessem desviado do caminho
próprio, este aceite uma língua que lhe é
brindada em salva de prata.
(M. Rodrigues Lapa, 1973: A recuperação literária do galego)
Diapositiva 3
Reintegracionismo
[...] ao brindársenos o portugués
‘em salva de prata’ bríndasenos
unha lingua que non é a nosa.
Partidos políticos
AP
(Alianza Popular)
UCD
(Unión de Centro Democrático)
PSdG-PSOE
(Partido Socialista de Galicia
-Partido Socialista Obrero Español)
PCG
(Partido Comunista de Galicia)
PSG
(Partido Socialista Galego)
UPG
(Unión do Pobo Galego)
Diapositiva 5
Partidos políticos
PPG
(Partido Popular de Galicia) (< AP +
UCD)
PSdG-PSOE
(Partido Socialista de Galicia
-Partido Socialista Obrero Español)
BNG
(Bloque Nacionalista Galego) (< UPG,
PSG, otros)
Bases legales
1978: Constitución Española
1980: Estatuto de Autonomía de
Galicia
Diapositiva 7Lemas
España, lo único importante
(M. Fraga, elecciones generales 1977)
Galego coma ti
La batalla de la lengua
Instituto da Lingua Galega & Real
Academia Galega:
Normas ortográficas
e morfolóxicas do idioma galego
(1982)
Movimiento reintegracionista
(Associaçom Galega da Língua, otros)
Diapositiva 9
1. El castellano es la lengua española oficial del Estado. Todos los españoles tienen el deber de conocerla y el derecho a usarla.
2. Las demás lenguas españolas serán también oficiales en las respectivas Comunidades
Autónomas de acuerdo con sus Estatutos.
3. La riqueza de las distintas modalidades lingüísticas de España es un patrimonio cultural que será objeto de especial respeto y
protección.
1. A lingua propia de Galicia é o galego.
Estatuto de Autonomía de Galicia
2. Os idiomas galego e castelán son oficiais de Galicia e todos teñen o dereito de os coñecer e de os usar.
3. Os poderes públicos de Galicia garantirán o uso normal e oficial dos dous idiomas e potenciarán o emprego do galego en tódolos planos da vida pública, cultural e informativa, e disporán os medios necesarios para facilita-lo seu coñecemento.
4. Ninguén poderá ser discriminado por causa da lingua.
Diapositiva 11
Título I: Dos dereitos lingüísticos en Galicia
Título II: Do uso oficial do galego
Título III: Do uso do galego no ensino
Título IV: O uso do galego nos medios de
comunicación
Título V: Do galego exterior
Título VI: Da administración autonómica e a
función normalizadora
Artigo 6.1: Os cidadáns teñen dereitoó uso do galego, oralmente e por escrito, nas súas relacións coa
Administración Pública no ámbito territorial da Comunidade Autónoma.
Artigo 6.3: Os poderes públicos de Galicia promoverán o uso normal da lingua galega, oralmente e por escrito, nas súas relacións cos cidadáns.
Artigo 13.2: As autoridades educativas da Comunidade Autónoma arbitrarán as medidas
encamiñadas a promove-lo uso progresivodo galego no ensino.
Lei de Normalización Lingüística (1983)
Diapositiva 13
Plan Xeral de Normalización Lingüística
(2004). Objetivos:
¾Garantir a posibilidade de vivir en galego a quen así o desexe, sabendo que conta co amparo da lei e das institucións.
¾Conseguir para a lingua galega máis funcións sociais e máis espazos de uso, priorizando a súa presenza en sectores estratéxicos.
¾Introducir na sociedade a oferta positiva de atender o cidadán ou o cliente en galego como norma de cortesía dun novo espírito de convivencia lingüística.
¾Promover unha visión afable, moderna e útil da lingua galega que esfarele prexuízos, reforce a súa estima e aumente a súa demanda. ¾Dotar o galego dos recursos lingüísticos e técnicos necesarios que o
Plan Xeral de Normalización Lingüística
(2004). Objetivos:
¾Garantir a posibilidade de vivir en galego a quen así o desexe, sabendo que conta co amparo da lei e das institucións.
¾Conseguir para a lingua galega máis funcións sociais e máis espazos de uso, priorizando a súa presenza en sectores estratéxicos.
¾Introducir na sociedade a oferta positiva de atender o cidadán ou o cliente en galego como norma de cortesía dun novo espírito de convivencia lingüística.
¾Promover unha visión afable, moderna e útil da lingua galega que esfarele prexuízos, reforce a súa estima e aumente a súa demanda. ¾Dotar o galego dos recursos lingüísticos e técnicos necesarios que o
capaciten para vehicular a vida moderna.
4. La lengua gallega en la sociedad actual: algunos datos
Diapositiva 15
Mapa Sociolingüístico de Galicia [1991]:
lengua inicial por edades
34,4 18,8 45,9 8 1 ,8 7 6 ,4 6 9 ,8 4 3 ,8 5 0 ,7 6 1 ,8 6 ,6 9 ,4 1 0 ,4 1 0 ,9 1 3 ,2 1 4 ,3 1 9 ,3 1 4 1 1 ,3 2 6 ,5 4 0 ,8 3 5 ,2 0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 65 56-65 46-55 36-45 26-35 21-25 16-25 gallego ambas español
Instituto Galego de Estatística [2003]: lengua
inicial nacidos 1974-1998
es pañol 42,60% ambas 23,35% gallego 34,05% Diapositiva 17MSG [1991]: lengua de uso
más gall 3 0% más es p 21% s ólo es p 11% s ó lo gall 38%MSG [1991]: lengua de uso / edad
0 10 20 30 40 50 60 >65 40-65 25-40 16-25 g a lle g o m á s g a ll m á s e s p e s p a ñ o l Diapositiva 19IGE [2003]: lengua de uso nacidos
1974-1998
e spa ñol 28,21% m á s e sp 27,80% m á s ga ll 16,15% ga lle go 27,83%0 10 20 30 40 50 60
baja med- baja media me d-alta
s ó lo g a ll m á s g a ll m á s e s p s ó lo e s p
MSG [1991]: lengua de uso / clase
Diapositiva 21
MSG [1991]: lengua de uso / hábitat
0 10 20 30 40 50 60
r ur a l pueb los ur bano
s ó lo g a ll m á s g a ll m á s e s p s ó lo e s p
MSG [1991]: actitudes
¿En qué le ngua de be ría ha blá rse le s a los niños?
ambas 72% español 7% gallego 21% Diapositiva 23
MSG [1991]: actitudes
3,3 55,4 28,9 11,9 0,6 0 10 20 30 40 50 60s ó lo ga lle go má s ga lle go a mba s m á s e s pa ño l s ó lo e s pa ño l
Censo 1991-2001: competencia
96,96 99,16 91,39 91,04 49,3 68,65 34,85 57,64 0 20 40 60 80 100entienden hablan leen es c riben
1991 2001
5. Evolución social del gallego y valoraciones de la situación actual
¾ Valoración pesimista / vs / valoración optimista
Diapositiva 25
Valoración
[...] the data we are working with allow us
to confirm that the simple reduction in the
number of speakers is not an alarming
indicator that should be isolated from other
factors such as the increase in prestige of
the language as a valorative change
.[...] existe a percepción xeral dun aumento no prestixio social do galego e unha ideoloxía maioritaria que avalía favorablemente a diversidade lingüística.
[O galego] asóciase con profesións de baixo prestixio ou, ocasionalmente, coas esferas da docencia e da administración, polo que as motivacións de tipo instrumental de cara ó seu uso son escasas.
(Seminario de Sociolingüística da RAG, 2003: O galego segundo a mocidade)
Actitudes: prestigio
Diapositiva 28
Os que se expresan nas variedades con acento galego percíbense como un grupo pouco dotado para o éxito social, mentres que os que o fan en lingua galega cunha fonética similar á do castelán son caracterizados como un grupo innovador e socialmente competente, se ben espertan escasos sentimentos de empatía social na mocidade.
(Seminario de Sociolingüística da RAG, 2003: O galego segundo a mocidade)
Discursos sobre la lengua
Monolingüismo en español
•Discurso chauvinista
o G. Salvador (2001): El reino de Cervantes. El
Cultural, 18-24 abril, 6-9.
•Discurso “internacionalista”
o M. Jardón (1993): La “normalización
lingüística”, una anormalidad democrática. El caso gallego. Madrid.
Diapositiva 29b
Discursos sobre la lengua
Monolingüismo en español
¾Argumentos:
9Argumento de superioridad cuantitativa
9Argumento de derecho (argumento liberal)
9Argumento de superioridad intrínseca
9Argumento de superioridad sociopolítica
Discursos sobre la lengua
Monolingüismo en españolBilingüismo (gallego en situación dominada)
Diapositiva 31
Lei de Normalización Lingüística
A lingua é a maior e máis orixinal creación
colectiva dos galegos, é a verdadeira forza
espiritual que lle dá unidade interna á nosa
comunidade. Únenos co pasado do noso
pobo, porque del a recibimos como
patrimonio vivo, e uniranos co seu futuro,
porque a recibirá de nós como legado da
identidade común.
(LNL, Preámbulo)
¾ Política lingüística: “bilingüismo armónico”
Diapositiva 33Discursos sobre la lengua
Monolingüismo en españolBilingüismo (gallego en situación dominada)
Monolingüismo en gallego
Se non hai un idioma propio non hai
nación diferenciada; se perdemos o
idioma, perdemos o risco fundamental
que nos define no mundo como pobo
distinto.
(FPG, Materiais asemblearios. 1998)
Diapositiva 35
Monolingüismo en gallego
A CIG expresa-se en galego, o cal defende como único idioma oficial de Galiza e promove a sua completa normalización.
A FPG aspira a unha sociedade monolingüe e monocultural galega.
EN entende que o fin último do proceso normalizador é a restauración do monolingüismo social en galego.
Discursos sobre la lengua
Monolingüismo en españolBilingüismo (gallego en situación dominada)
Monolingüismo en gallego
Monolingüismo en gallego-portugués / en portugués
Diapositiva 37
Reintegracionismo
Que fazer para o converter de novo em
idioma literário? [...] Nada mais resta
senão admitir, que
sendo o português
literário actual a forma que teria o galego
se o não tivessem desviado do caminho
próprio
, este aceite uma língua que lhe é
brindada em salva de prata.
Discursos sobre la lengua
Monolingüismo en españolBilingüismo (gallego en situación dominada)
Monolingüismo en gallego
Monolingüismo en gallego-portugués / en portugués
Multilingüismo (gallego en situación no dominada)
Diapositiva 39