Literatura: teoría, historia, crítica 22·2 (2020) · pp. 479-488 ISSn 0123-5931 (IMpRESo) · 2256-5450 (En línEa)
Cantares mexicanos em português:
paleografia e tradução
Sara Lelis de Oliveira
Universidade de Brasília, Brasília, Brasil saralelis@comunidad.unam.mxNeste número especial, dedicado à poesia latino-americana, gostaríamos de apresentar aos falantes do português brasileiro e demais interessados, um texto em língua náhuatl resultante da transliteração para o alfabeto latino durante o período colonial da Nova Espanha. Trata-se da tradução inédita para o português brasileiro de um canto [fl. 16v – 17f] dos Cantares mexicanos, manuscrito conservado na Biblioteca Nacional do México sob o número de registro ms 1628 bis. A paleografia do manuscrito em náhuatl é de León-Portilla (Cantares mexicanos. México, unam 2011), e a tradução diretamente do náhuatl para o português é da autora.
Palavras-chave: Cantares mexicanos; náhuatl; português; tradução.
Cómo citar este artículo (mla): Lelis de Oliveira, Sara. “Cantares mexicanos em por- tuguês: paleografia e tradução”. Literatura: teoría, historia, crítica, vol. 22, núm. 2, 2020, págs. 479-488.
Artículo original (traducción). Recibido: 05/12/19; aceptado: 18/03/20.
Publicado en línea: 01/07/20.
Cantares mexicanos en portugués: paleografía y traducción
En ocasión de este número especial dedicado a la poesía latinoamericana quisiéramos brindarles, a los hablantes de lengua portuguesa de Brasil e interesados, un texto en lengua náhuatl resultante de la transliteración al alfabeto latino durante el periodo colonial de la Nueva España. Se trata de la traducción inédita al portugués brasileño de un canto [fl. 16v – 17r] de los Cantares mexicanos, manuscrito conservado en la Biblioteca Nacional de México bajo la signatura ms 1628 bis. La paleografía del manuscrito en náhuatl es del historiador mexicano Miguel León-Portilla (Cantares mexicanos. México, unam 2011), y la traducción, que fue hecha directamente del náhuatl al portugués, es de la autora.
Palabras clave: Cantares mexicanos; náhuatl; portugués; traducción.
Cantares Mexicanos in Portuguese: Paleography and Translation
In this special issue, dedicated to Latin American poetry, we would like to present to Brazilian Portuguese speakers and other interested parties a text in Nahuatl language resulting from the transliteration into the Latin alphabet during the colonial period of New Spain. This is the unprecedented translation into Brazilian Portuguese of a song [fl. 16v – 17r] of the Cantares mexicanos, manuscript kept at the National Library of Mexico under the signature ms 1628 bis. The paleography of the manuscript in Nahuatl is by Miguel León- Portilla (Cantares mexicanos. México, unam 2011), and the translation directly from Nahuatl to Portuguese is by the author itself.
Keywords: Cantares mexicanos; Náhuatl; Brazilian Portuguese; translation.
481 Nican ompehua in motenehua melahuac
cuicatl yn mehuaya tecpan Mexico Acolhuacan Tlahuacpan ynic ymelel
quicaya tlahtoque
[16 v] Xiahuilompehua xiahuiloncuican ticuicanitl huiya ma xonahuiacan y,
on elel quitilon Ypalnemohuani yyeo ayahui ohuaya etcetera.
Ma xonahuiacan i
ye techonquimilo a Ypalnemohua ye xochimaquiztica netotilo ye nehuihuio aya moxochiuh
a ohuaya, yao yao ho ama y yehuaya ahuayyao aye ohuaya ohuaya,
yemomanana ye momana yantocuic maquizca ytec y
çan teocuitlacalico
moyahuan xochinquahuitl oo ye mohuihuixohua y çan ye motzetzeloa man tlachichina quetzaltototl
man tlachichinan ya çaquan quecholan ohuaya etcetera.
Xochinquauitl timochiuh timaxelihui tihuitolihui
oya timoquetzaco in yehuan Dios y ixpan timomati
tehua nipapan xochitla ohuaya ohuaya.
Eis aqui o princípio em que se expressa e se aprecia o canto que se entoava nos palácios reais de México-Tenochtitlan, Acolhuacan
e Tlahuacpan, para o deleite dos senhores
[16 v] Começa feliz,
cantem contentes! Você, cantor, uia!
estejam contentes, Ipalnemohuani diverte-se iieo aiahui ouaia.
Estejam contentes, Ipalnemohuani nos envolve.
Dancem com flores e braceletes!
Já se oferece sua flor, aia,
a ouaia, iao iao o! Ama i ieuaia auaiiao, aie ouaia ouaia!
Oferece-se, faz-se oferenda de nosso canto com braceletes.
Dentro da casa de ouro
estendem-se as árvores floridas, oo!
Está se sacudindo, agita-se Que respire o pássaro quetzal, que libe o pássaro zacuan, ouaia ouaia...
O senhor converte-se em árvore florida, o senhor estende-se como uma árvore, o senhor dobra-se como uma vara, oia, o senhor Deus vem a levantar-se.
Em nossa presença o senhor sente-se bem, somos diversos jardins de flores, ouaia ouaia!
Maoc xoyatica y
oc xoncuepontica yn tlalticpac y timolinia
tepehui xochitl
timotzetzeloa yohuaya ohuaya, ah tlamiz noxocchiuh ah tlamiz nocuic
yn noconyayehuaya çan nicuicanitl huia xexelihui ya moyahua yaho
coçahua ya xochitl ça ye oncalaquilo
çaquan calitica ohuaya ohuaya.
Yn cacaloxochitl y
mayexochitl aya ohuaye ticyamoya ticyatzetzeloa
xochin calaytec a ohuaya ohuaya.
Yyoyahue ye nonocuiltonohua on nitepiltzin niNeçahualcoyotl huia nicnechico cozcatl
in quetzal in patlahuac
ye no nic yximatin chalchihuitl yaoo in tepilhuan ohuaya ohuaya
Yxco nontlatlachia nepapan quauhtlin ocelotl
ye no nic yximati chalchiuhtli ya in maquiztli ya ohuaye.
Vamos,
sempre resplandeça a flor sobre a terra, o senhor agita-se.
Caem das árvores as flores, oh, senhor, sacudes-te, iouaia ouaia.
Ah, perecerá minha flor, Ah, perecerá meu canto, estimo-os, eu cantor, uia!
Divide-se, torna-se turva a água, amarela já a flor.
Somente assim se esconde lá,
a pena muito preciosa do pássaro zacuan dentro da casa, ouaia ouaia.
A flor de maio,
de sorte que assim a tornas turva.
O senhor anima a flor
dentro da casa florida, ouaia ouaia.
Oh, sou muito rico,
eu, filho estimado, eu Neçahualcóyotl, uia!
Eu reúno joias, pedras preciosas, longa pena formosa.
Eu me conheço protetor dos filhos, ouaia ouaia!
Sobre a superfície vejo águias e jaguares diversos.
Assim eu me conheço, protetor ouaie.
483 Chalchiuhtlamatilol maquiztli
y popoca yeehuaya yn anmoyollo ya [17 r] in amotla’tol
anteteuctin y
Neçahualcoyotzin Moteucçomatzin anquicnocahuazque in quenman o ah momacehual a ohuaya etcétera.
Oc xonmocuiltonocan ytloc
ynahuac yn Dios aya Ypalnemohuani a yoppa teuctihua o ain tlalticpac ye anquicnocahuazque in quenman o amocehual a ohuaya ohuaya.
Oc xonmocuiltono y yeehuaya ocxomoquimilo in titepiltzin Neçahualcoyotzin xoconmotlacui yn ixochiuh yn Ipaltinemi
onciahuitiuh ontlatzihuitiuh
ye nican in quenmanian coninayaz yn itleyo yn imahuiço
çan cuel achic on netlanehuilo
antepilhuan ohuaya etcetera.
Esmeraldas polidas com as mãos são braceletes, exala fumaça, ieeuaia, do seu coração.
[17 f] Com sua palavra, os senhores são senhores,
reverenciados Neçahualcóyotzin e Mocteçumatzin Quando é que vocês abandonarão
seu povo? Ouaia ouaia.
Sempre se alegrem junto a ele,
perto dele, Deus, mediante Ipalnemohuani não duas vezes se é senhor sobre a terra.
Quando vocês abandonarão seu povo? Ouaia ouaia.
Sempre se alegre, ieeuaia!
Sempre nos envolva
o senhor, nobre e reverenciado Neçahualcoyotzin.
Apropriem-se de suas flores mediante o seu viver.
Vai cansar-se, vai ter preguiça.
Assim, de quando em quando se esconderá sua honra, sua glória,
mas em pouco de tempo entregam-se
os nobres, ouaia, ouaia...
Oc xonmocuiltono i yeehuaya, oc xomoquimilo
in titepiltzin etcétera Neçahualcoyotzin xoconmotlacui yn ixochiuh yn Ipaltinemi
onciahuitiuh ontlatzihuitiuh
ye nican in quenmanian coninayaz yn itleyo yn imahuiço
çan cuel achic on netlanehuilo antepilhuan ohuaya.
Maoc ye xicyocoya y neçahualcoyotzin anca hue lichan Dios aya Ypalnemoani çan itlan conantinemi yn ipetl yn icpall y çan coyamahmatinemi yn tlalticpac yn ilhuicatl ayahue
can ie huelamatiz
ompa ye con manatiuh yn inecuiltonolohuaya ohuaya.
Tiazque
yehua xonahuiacan
niquittoa o Nineçahualcoyotl huia
cuix oc nelli nemohua o a in tlalticpac y hui ohuaye.
Annochipa tlalticpac
çan achica ye nican ohuaye ohuaye, Tel ca chalchihuitl no xamani no teocuitlatl in tlapani oo quetzalli poztequi hui ohuaye, annochipa tlalticpac
Sempre se alegre, ieeuaia!
Sempre nos envolva,
nós, filhos do reverenciado Neçahualcoyotzin Apropriem-se de suas flores
mediante o seu viver.
Vai cansar-se, vai ter preguiça.
Assim, de quando em quando se esconderá sua honra, sua glória,
mas em pouco de tempo entregam-se
a seus filhos, ouaia ouaia...
Crie, reverenciado Neçahualcoyotzin,
de maneira que esteja bem em sua casa, Deus, aia, por meio do que tem a vida.
Somente perto de seu trono, do protetor, vivam vocês e nós,
somente sabem e vivem sobre a terra e céu.
Onde se conhecerá o bem?
Lá vai oferecer sua riqueza, ouaia ouaia.
Nós iremos Alegrem-se,
digo-o eu, Neçahualcóyotl,
Porventura de verdade se vive sobre a terra? Ei!
Ouaie!
Vocês sempre sobre a terra Apenas um pouco aqui, ouiae ouaie, mesmo que a esmeralda se quebre, também ouro e prata se quebrem, que quebre a pluma quetzalli.
Vocês nem sempre sobre a terra,
485
Anexos
11. Capa do manuscrito ms 1628 bis
Capa do manuscrito Cantares mexicanos. Cantares mexicanos. Biblioteca Nacional de México, México, D. F., ms 1628 bis.
1 Reprodução em pdf da capa e das folhas 16 verso e 17 frente do manuscrito ms 1628 bis da Biblioteca Nacional do México. O manuscrito Cantares Mexicanos, primeiro opúsculo do conjunto de manuscritos que o ms 1628 bis abarca, está em pdf no site da biblioteca para consulta. Disponível em: “Cantares mexicano”. Biblioteca Nacional de México. Web. 05 de dezembro de 2019. <https://catalogo.iib.unam.mx/F/-/?func=find-b-0&local_base=BNM>
2. Folhas 16v e 17f do manuscrito Cantares mexicanos
487
Folha 17f dos Cantares mexicanos. Biblioteca Nacional de México,
México, D. F., ms 1628 bis.
Sobre la autora
Doctoranda en el Programa de Posgrado en Literatura de la Universidade de Brasília (unb), Brasil, con estancia doctoral en el Programa de Posgrado en Estudios Mesoamericanos de la Universidad Nacional Autónoma de México (unam) con apoyo de capes/cnpq, agencia brasileña de fomento a la investigación. Maestra en Estudios de Traducción y Licenciada en Traducción español-portugués/portugués-español por la misma universidad brasileña.
Sobre la traducción
Este trabajo se realizó con el apoyo de la Coordenação de Aperfeiçoamento de Pessoal de Nível Superior - Brasil (capes) - Código de financiación 001.