ΣΧΟΛΗ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΕΡΙΣΤΗΜΩΝ ΡΑΝΕΡΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΤΜΗΜΑ ΓΕΩΓΑΦΙΑΣ
ΑΓΟΤΟΥΙΣΜΟΣ; ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΩΝ ΥΡΗΕΣΙΩΝ ΡΟΥ ΡΟΣΦΕΟΥΝ ΑΓΟΤΟΥΙΣΤΙΚΕΣ ΕΡΙΧΕΙΗΣΕΙΣ ΣΤΗΝ
ΡΕΙΦΕΕΙΑΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ ΗΑΚΛΕΙΟΥ ΚΗΤΗΣ
ΠΟΤΔΑΣΡΙΑ: ΠΟΘΗΣΟΤ ΝΙΚΟΛΕΣΑ Α.Μ. 161/09124 ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ ΚΑΘΗΓΗΣΗ: ΚΙΖΟ ΑΘΑΝΑΙΟ
ΜΥΤΙΛΗΝΗ 2014
Θα ήζεια λα επραξηζηήζσ ηδηαηηέξσο ηνλ επνπηεύνληα θαζεγεηή κνπ, θύξην Κίδν Αζαλάζην, γηα ηελ ζεκαληηθή βνήζεηα, ηελ θαζνδήγεζε θαη ηηο
ζπκβνπιέο πνπ κνπ πξνζέθεξε θαζ’ όιε ηε δηάξθεηα ηεο εθπόλεζεο ηεο πηπρηαθήο εξγαζίαο.
Επίζεο, επραξηζηώ πνιύ ηελ νηθνγέλεηά κνπ θαη ηνπο θίινπο κνπ, γηα ηε ζηήξημε θαη ηε ζπκπαξάζηαζε πνπ κνπ πξόζθεξαλ όιν απηό ην
δηάζηεκα.
Επραξηζηώ ηνπο ηδηνθηήηεο ησλ επηρεηξήζεσλ πνπ κε δέρηεθαλ κε πξνζπκία ζηα "ζπίηηα ηνπο" θαη βνήζεζαλ κε ηνλ ηξόπν ηνπο ζηελ εθπόλεζε ηεο
εξγαζίαο.
Ειέλε θαη Μαξία, επραξηζηώ επίζεο!
Την αθιερώνω ζηοσς γονείς μοσ, ποσ με ζηηρίζοσν πάνηα…
ΠΔΡΗΔΥΟΜΔΝΑ
Περίλθψθ ………..4
Abstract ... 5
1.Ειςαγωγι………...………6
2. Αναςκόπθςθ βιβλιογραφίασ……….7
2.1Η ζννοια του αγροτουριςμοφ………7
2.2 Η ςχζςθ του αγροτουριςμοφ με τθν τοπικι ανάπτυξθ………..12
2.3Ραράκεςθ και ςχολιαςμόσ κριτθρίων αξιολόγθςθσ Flanigan, Blackstock και Hunter ... 17
3. Μζκοδοσ και δεδομζνα ... 27
3.1 Σκοπόσ τθσ ζρευνασ ... 27
3.2 Ερωτιματα ... 28
3.3 Διαδικαςία τθσ ζρευνασ ... 29
3.4Ερωτθματολόγιο ... 34
3.5 Δείγμα τθσ ζρευνασ ... 34
3.6Κωδικοποίθςθ των δεδομζνων ... 35
4. Αποτελζςματα- Ευριματα ... 35
4.1 Ρροςωπικά και οικογενειακά ςτοιχεία ... 35
4.2 Χαρακτθριςτικά τθσ επιχείρθςθσ ... 41
4.3 Σχζςεισ των επιχειριςεων με τισ τοπικζσ εκμεταλλεφςεισ ... 51
4.4Γνϊμεσ ... 58
5. υηιτθςθ αποτελεςμάτων ... 62
6. Αξιολόγθςθ των επιχειριςεων και των υπθρεςιϊν τουσ... 70
7. υμπεράςματα ... 73
8. Παράρτθμα ερωτθματολογίου ... 77
9.Βιβλιογραφία………..………81
ΠΕΡΙΛΗΨΗ
Τα τελευταία χρόνια φαίνεται να αναπτφςςεται ςτθν Ελλάδα ο τομζασ του αγροτουριςμοφ, παρϋόλα αυτά δεν είναι απόλυτα ςαφζσ αν ακολουκεί τα πρότυπα που αναφζρονται ςτθ βιβλιογραφία.
Η παροφςα ζρευνα ζγινε με ςκοπό να γίνει προςπάκεια αποςαφινιςθσ του όρου του αγροτουριςμοφ, χαρτογράφθςθσ των προςφερόμενων υπθρεςιϊν των επιχειριςεων, ςυςχζτιςθ των επιχειριςεων και αξιολόγθςθσ των επιχειριςεων και των υπθρεςιϊν τουσ βάςθ τθσ τυπολογίασ των Flanigan, Blackstock και Hunter.
Για τθ διεκπεραίωςθ τθσ εργαςίασ, χρθςιμοποιικθκε ζνα ερωτθματολόγιο που αφοροφςε τα «προςωπικά και οικογενειακά ςτοιχεία», τα «χαρακτθριςτικά τθσ επιχείρθςθσ», τισ «ςχζςεισ τθσ επιχείρθςθσ με τοπικζσ εκμεταλλεφςεισ» και τισ «γνϊμεσ» των ιδιοκτθτϊν. Το μζγεκοσ του δείγματοσ είναι 21 επιχειριςεισ και τα δεδομζνα αναλφκθκαν μζςω του προγράμματοσ ανάλυςθσ δεδομζνων SPSS.
Μζςα από τθν ζρευνα παρατθρικθκε ότι οι περιςςότερεσ από τισ επιχειριςεισ κατατάςςονται ςτθν πρϊτθ κατθγορία «αγροτουριςμόσ που δεν πραγματοποιείται ςε αγρόκτθμα». Ακόμα, φάνθκε ότι υπάρχει μεγάλο εφροσ προςφερόμενων υπθρεςιϊν και ότι θ ςχζςθ των επιχειριςεων με τθν τοπικι αγροτικι παραγωγι είναι άμεςθ και ςυχνι.
ABSTRACT
Over the last few years, the agritourism industry has been growing in Greece, although it is not particularly clear whether it follows the standards mentioned in the bibliography or not.
The purpose of this research was to try and clarify the meaning of agritourism, mapping the services offered by businesses, the correlation of the various businesses and the evaluation of businesses and their services based on the typology of Flanigan, Blackstock and Hunter.
During the course of this research, a questionnaire about
"personal and family elements", "characteristics of a business" and
"opinions" of the owners was used. The sample consists of 21 businesses and the data was analyzed through the data analysis program of SPSS.
Through this research, it was remarked that most of these businesses can be placed in the first category of "agritourism that does not take place in a farm". Moreover, it seems that there is a big range of offered services and that the relationship between the businesses and the local rural production is direct and frequent.
1. ΕΙΑΓΩΓΗ
Η παροφςα εργαςία αςχολείται με το κζμα του αγροτουριςμοφ ςτο νομό Ηρακλείου Κριτθσ, και πιο ςυγκεκριμζνα, με το είδοσ των υπθρεςιϊν που προςφζρουν οι επιχειριςεισ αυτζσ, κακϊσ και τθ ςχζςθ τουσ με τθν τοπικι αγροτικι παραγωγι.
Σκοπόσ τθσ ζρευνασ αυτισ είναι να γίνει χαρτογράφθςθ των αγροτουριςτικϊν ι μθ υπθρεςιϊν που προςφζρουν οι επιχειριςεισ του νομοφ μζςω τθσ μεκόδου πρωτογενοφσ ζρευνασ.
Ρροκειμζνου να γίνει αυτό εφικτό, βρζκθκαν αρχικά οι επιχειριςεισ και ςυλλζχκθκαν δεδομζνα για αυτζσ. Για τθ ςυλλογι των δεδομζνων δομικθκε ζνα ερωτθματολόγιο το οποίο απευκφνονταν ςτουσ ιδιοκτιτεσ τθσ εκάςτοτε επιχείρθςθσ. Στθ ςυνζχεια ζγινε ζρευνα ςτο διαδίκτυο, ϊςτε να βρεκοφν οι περιςςότερεσ (τουλάχιςτον) επιχειριςεισ. Για πιο αςφαλι αποτελζςματα χρθςιμοποιικθκε επίςθσ και θ μζκοδοσ τθσ χιονοςτιβάδασ ϊςτε να βρεκοφν και επιχειριςεισ οι οποίεσ είτε δε διαφθμίηονται ςτο διαδίκτυο είτε δε βρζκθκαν ςτθ διαδικτυακι ζρευνα θ οποία ζγινε.
Για τθν αξιολόγθςθ και χαρτογράφθςθ των υπθρεςιϊν χρθςιμοποιικθκαν τα κριτιρια των Flanigan, Blackstock & Hunter (2013), οι οποίοι ςε ςχετικι τουσ ζρευνα δθμιοφργθςαν 3 κριτιρια ϊςτε να αξιολογοφνται οι αγροτουριςτικζσ επιχειριςεισ και μζςω αυτϊν να καταλιγει θ κάκε επιχείρθςθ ςε ζναν από τουσ πζντε τφπουσ αγροτουριςμοφ που δθμιοφργθςαν επίςθσ. Τα κριτιρια αυτά είναι «αν το προϊόν είναι βαςιςμζνο ςε αγρόκτθμα ι όχι», «τι είδουσ επαφι ζχει ο επιςκζπτθσ με τθ γεωργία» και «θ αυκεντικότθτα τθσ αγροτικισ εμπειρίασ του επιςκζπτθ».
Η εργαςία δομείται ςε οκτϊ κφριεσ ενότθτεσ. Ρρϊτθ ενότθτα είναι θ «ειςαγωγι». Στθν ειςαγωγι κζτεται το ερϊτθμα τθσ εργαςίασ, θ μζκοδοσ που ακολουκικθκε και θ δομι τθσ. Η δεφτερθ ενότθτα είναι θ
«αναςκόπθςθ βιβλιογραφίασ», ςτθν οποία ορίηεται θ ζννοια του αγροτουριςμοφ αρχικά, ζπειτα αναλφεται θ ςχζςθ του αγροτουριςμοφ με τθν τοπικι ανάπτυξθ και τζλοσ παρατίκενται και αναλφονται τα κριτιρια των Flanigan et al. (2013), βάςθ των οποίων κα αξιολογθκοφν οι επιχειριςεισ. Ενότθτα τρίτθ είναι θ «μζκοδοι και δεδομζνα». Εδϊ ορίηεται ο ςκοπόσ τθσ εργαςίασ και τα ερωτιματα αναλυτικότερα, το δείγμα τθσ ζρευνασ, επεξθγείται το ερωτθματολόγιο, περιγράφεται θ διαδικαςία τθσ ζρευνασ και τζλοσ αναφζρεται ο τρόποσ κωδικοποίθςθσ των δεδομζνων. Στθν τζταρτθ ενότθτα, «αποτελζςματα και ευριματα»
παρατίκενται και ςχολιάηονται οι πίνακεσ όλων των αποτελεςμάτων που προζκυψαν από τθν ζρευνα και ακολουκεί θ ςυηιτθςι τουσ ςτθν ενότθτα πζντε. Ζπειτα γίνεται θ αξιολόγθςθ των επιχειριςεων ςτθν ζκτθ ενότθτα και τζλοσ, δίνονται τα «ςυμπεράςματα», ενότθτα επτά και θ «βιβλιογραφία» ενότθτα οκτϊ.
2. ΑΝΑΚΟΠΗΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
2.1 Θ ζννοια του αγροτουριςμοφ
Ο αγροτουριςμόσ ζχει εξεταςτεί και ερευνθκεί ςε πολλά πεδία, χωρίσ όμωσ να δίνεται πάντα ζνασ ξεκάκαροσ οριςμόσ του.
Ραρατθροφνται ευρζωσ αρκετζσ αςάφειεσ ςτουσ οριςμοφσ που δίνονται και ςτα χαρακτθριςτικά που τον κακορίηουν. Κάνοντασ όμωσ ζρευνα ςτθν βιβλιογραφία του αγροτουριςμοφ, εγχειρείται θ απόδοςθ ενόσ οριςμοφ αυτοφ. Στο επόμενο κεφάλαιο εξετάηεται θ ςυςχζτιςθ του
παραδείγματα που ςυςχετίηονται κετικά και κάποια που ςυςχετίηονται αρνθτικά με αυτιν, προςπακϊντασ τελικά να οριςτεί πωσ ο αγροτουριςμόσ κα ςυμβάλλει ςτθν τοπικι ανάπτυξθ. Το τρίτο ςκζλοσ τθσ βιβλιογραφικισ αναςκόπθςθσ αναφζρεται ςτα κριτιρια αξιολόγθςθσ που δθμιουργικθκαν από τουσ Flanigan, Blackstock &
Hunter (2013) για τον κακοριςμό τθσ ζννοιασ του αγροτουριςμοφ.
Συγκεκριμζνα, οι Flanigan, Blackstock & Hunter (2013) δθμιοφργθςαν μια τυπολογία για να μποροφν να γίνονται ξεκάκαροι οι διαφορετικοί τρόποι αγροτουριςμοφ. Σε αυτό το ςκζλοσ τθσ ζρευνασ, αναφζρονται και επεξθγοφνται τα ςυγκεκριμζνα κριτιρια και οι τφποι αγροτουριςμοφ που δθμιουργοφνται από αυτά.
Ο αγροτουριςμόσ ζχει μελετθκεί εκτενϊσ και ςε πολλά διαφορετικά πλαίςια, χωρίσ να ζχει αποδοκεί ζνασ ςυγκεκριμζνοσ και ξεκάκαροσ οριςμόσ για τα χαρακτθριςτικά που τον απαρτίηουν. Σε αυτό το κεφάλαιο κα αποδοκοφν κάποιεσ ζννοιεσ και κάποια κφρια χαρακτθριςτικά του αγροτουριςμοφ, από διάφορεσ μελζτεσ και κα δοκεί ζνα πλαίςιο με τα κυριότερα των χαρακτθριςτικϊν που κακορίηουν τθ ςυγκεκριμζνθ ζννοια, ϊςτε να δθμιουργθκεί μια βάςθ που κα μπορεί να ςυηθτθκεί και να χρθςιμοποιθκεί ςτθν εργαςία αυτι.
Ο αγροτουριςμόσ ζχει αναγνωριςτεί παγκοςμίωσ από τισ αρχζσ του 2ου αιϊνα (McKenzie & Wysocki, 2002). Ζνα ςφνολο οδθγιϊν και κανονιςμϊν ζχει κακοριςτεί για τθν ενκάρρυνςθ τθσ ςυμμετοχισ των αγροτϊν ςτισ διαδικαςίεσ αγροτουριςμοφ και ςτθν ενίςχυςθ τθσ καινοτομίασ μζςω του τουριςμοφ και των υπθρεςιϊν φιλοξενίασ (Kizos
& Iosifides, 2007). Η ανάπτυξθ του αγροτουριςμοφ και θ παράλλθλθ αδυναμία απόδοςθσ ενόσ ςυγκεκριμζνου οριςμοφ ςτθν ζννοια δθμιουργεί πολλά προβλθματικά μζρθ ςτθν υλοποίθςθ του. Αρχικά, οι
κανονιςμοί για τθν προϊκθςθ του αγροτουριςμοφ είναι διφοροφμενοι αρκετζσ φορζσ (Colton & Bissix, 2005). Επίςθσ, οι αςάφειεσ ςτον οριςμό του αγροτουριςμοφ εμποδίηουν τθν διαφιμιςθ του, μειϊνοντασ ζτςι τθ διακεςιμότθτά του ςτο κοινό (Veecketal., 2006). Τζλοσ, ακαδθμαϊκά, ο κακοριςμόσ του οριςμοφ κα βοθκιςει ςτθν πιο ολοκλθρωμζνθ εξερεφνθςθ του ςυγκεκριμζνου πεδίου (Phillipetal., 2010).
Γενικότερα δεν είναι μόνο οι οριςμοί που είναι αςαφείσ, αλλά και ο ίδιοσ ο τρόποσ επίκλθςθσ του αγροτουριςμοφ. Στθν αγγλικι βιβλιογραφία παρατθροφνται αρκετζσ διαφορζσ. Η ζννοια του αγροτουριςμοφ ςυναντάται ωσ agritourism (Barbieri & Mshenga, 2008;
Marques, 2006; Mc Gehee, 2007), agrotourism (Iakovidou, 1997; Kizos &
Iosifides, 2007; Sonnino, 2004), farm tourism (Clarke, 1999; Ollenburg &
Buckley, 2007), farm-based tourism (Evans & Ilbery, 1992) και vacation farms (Weaver & Fennell, 1997). Στθν ελλθνικι ζχει κακιερωκεί ο όροσ αγροτουριςμόσ. Η ποικιλότθτα που υπάρχει ακόμα και ςτθν ίδια τθ λζξθ δείχνει πωσ υπάρχει δυςκολία αποςαφινιςθσ του οριςμοφ του αγροτουριςμοφ. Ραρ’ όλα αυτά ο αγροτουριςμόσ αποτελείται από δφο κφρια ςυνκετικά: αγρόσ και τουριςμόσ. Ο αγρόσ είναι ελλθνικι λζξθ και ςθμαίνει χωράφι ενϊ ο τουριςμόσ προζρχεται από το γαλλικό tour ι το αγγλικό touring που ςθμαίνει περιιγθςθ. Ζνασ ςχετικά απλοϊκόσ οριςμόσ βαςιςμζνοσ ςτθν ετυμολογία τθσ λζξθσ του κα εννοοφςε τον αγροτουριςμό ωσ τον τουριςμό ςε αγροκτιματα.
Οι Barberi & Mshenga (2008: 168) ορίηουν τον αγροτουριςμό ωσ
«κάκε διαδικαςία που αναπτφςςεται ςε ζνα αγρόκτθμα για τθν προςζλκυςθ επιςκεπτϊν». Υπάρχει επίςθσ και ο οριςμόσ του αγροτουριςμοφ ωσ «ζνασ ςυγκεκριμζνοσ τφποσ αγροτικοφ τουριςμοφ
αγροτικι κοινωνία, να κατοικείται από τον δικαιοφχο, επιτρζποντασ ςτουσ επιςκζπτεσ να ςυμμετζχουν ςε αγροτικζσ ι ςυμπλθρωματικζσ δραςτθριότθτεσ ςτθν κατοικία» (Marques, 2006: 151). Κάποιοι άλλοι οριςμοί είναι: «οι αγροτικζσ επιχειριςεισ που ςυνδυάηουν ζνα περιβάλλον αγροκτιματοσ με ζνα εμπορικό τουριςτικό ςτοιχείο» (Mc Gehee, 2007; 111), «τα τουριςτικά προϊόντα που ςυνδζονται άμεςα με το αγροτικό περιβάλλον, τα αγροτικά προϊόντα ι τισ αγροτικζσ διαμονζσ» (Sharpley, 2002: 239), «δραςτθριότθτεσ φιλοξενίασ που πραγματοποιοφνται από επιχειρθματίεσ που δραςτθριοποιοφνται ςτον αγροτικό τομζα και από τα μζλθ τθσ οικογζνειασ τουσ που παραμζνουν ςυνδεδεμζνα ςτισ αγροτικζσ δραςτθριότθτεσ» (Sonnino, 2004: 286), «οι τουριςτικζσ δραςτθριότθτεσ που πραγματοποιοφνται ςε μθ-αςτικζσ περιοχζσ από άτομα που θ κφρια εργαςία τουσ βρίςκεται ςτον πρωτογενι ι δευτερογενι τομζα τθσ οικονομίασ» (Iakovidou, 1997: 44) και «τουριςτικζσ δραςτθριότθτεσ μικροφ μεγζκουσ, που είναι οικογενειακοφ ι ςυνεργατικοφ τφπου, και αναπτφςςονται ςε αγροτικζσ περιοχζσ από ανκρϊπουσ που αςχολοφνται με τθν γεωργία» (Kizos &
Iosifides, 2007: 63).
Συνοψίηοντασ τουσ προαναφερκζντεσ οριςμοφσ, ο αγροτουριςμόσ αποτελεί όντωσ μια μορφι τουριςμοφ ςε αγροκτιματα. Οι επιςκζπτεσ όμωσ ςε αυτιν τθν μορφι τουριςμοφ ςυμμετζχουν ςτισ αγροτικζσ διαδικαςίεσ και ζχει μεγάλθ ςθμαςία ο επιςκζπτθσ να γνωρίςει καλφτερα τισ ίδιεσ τισ λειτουργίεσ που πραγματοποιοφνται κατά τθν αγροτικι ηωι και να ζρκει ςε επαφι με τθ φφςθ, τισ καλλιζργειεσ και να ξεφφγει από το περιβάλλον τθσ αςτικισ ηωισ που ζχει κατακλφςει πλζον τθν πλειονότθτα του ευρωπαϊκοφ πλθκυςμοφ. Κάποιεσ ενδεικτικζσ δραςτθριότθτεσ που κα μποροφςε να ςυμμετάςχει κάποιοσ
είναι θ ςυμμετοχι αρχικά ςτθν γεωργία, ανάλογα με τισ γεωργικζσ δραςτθριότθτεσ που εκπονεί το ςυγκεκριμζνο αγρόκτθμα, θ πεηοπορία ςε μονοπάτια ςτθ φφςθ, οι επιςκζψεισ ςε πολιτιςτικά αξιοκζατα, μακιματα ι θ απλι παρατιρθςθ του οικοςυςτιματοσ (Iakovidou, 1997). Τα ςθμαντικότερα ςθμεία κατανόθςθσ του αγροτουριςμοφ ςφμφωνα με τουσ οριςμοφσ φαίνεται να είναι ο τουριςμόσ ςε ζνα λιτό περιβάλλον με τοπικό χαρακτιρα και θ εμπλοκι του επιςκζπτθ ςτισ αγροτικζσ διαδικαςίεσ και ςτο αγροτικό περιβάλλον.
Η υλοποίθςθ και θ περαιτζρω ανάπτυξθ του αγροτουριςμοφ απαιτεί κάποιεσ προχποκζςεισ ςε επίπεδο υποδομϊν, ανκρωπίνων πόρων και ςχεδιαςμοφ (Pevetz, 1983). Αρχικά, ςε επίπεδο υποδομϊν το περιβάλλον πρζπει να είναι ελκυςτικό, να υπάρχει φυςικι ομορφιά ςτθν περιοχι και θ γθ να είναι διατθρθμζνθ ςωςτά για τισ γεωργικζσ δραςτθριότθτεσ. Επιπλζον, πρζπει να υπάρχει επαρκισ χϊροσ για τουσ φιλοξενοφμενουσ, να υπάρχουν υποδομζσ, όπωσ δρόμοι, τθλζφωνα, καταςτιματα, και ο χϊροσ να ενδείκνυται για περεταίρω επιχειρθςιακζσ δυνατότθτεσ. Οι ανκρϊπινοι πόροι αφοροφν ςτθν αγροτικι οικογζνεια που διατθρεί τθν ταυτότθτα τθσ και είναι πρόκυμθ να ςυνεργαςτεί και να μεταλαμπαδεφςει τισ γνϊςεισ τθσ ςτον επιςκζπτθ, αλλά και ςτον πλθκυςμό τθσ περιοχισ που πρζπει να υποςτθρίηει τα ςυγκεκριμζνα εγχειριματα. Τζλοσ, ο ςχεδιαςμόσ του αγροτουριςμοφ απαρτίηεται από ομάδεσ που διαχειρίηονται τθν αγροτουριςτικι ανάπτυξθ και τον προωκοφν μζςω διαδικαςιϊν παροχισ ςυμβουλϊν και οδθγιϊν ςχετικά με αυτόν. Πςο περιςςότερεσ προχποκζςεισ από τισ παραπάνω τθροφνται, τόςο περιςςότερο ευνοείται θ ανάπτυξθ αυτοφ του είδουσ εναλλακτικοφ τουριςμοφ
2.2 Θ ςχζςθ του αγροτουριςμοφ με τθν τοπικι ανάπτυξθ
Το πϊσ και εάν ο αγροτουριςμόσ κα μποροφςε να ςυνδεκεί με τθν τοπικι ανάπτυξθ αποτελεί ζνα αξιοςθμείωτο ερϊτθμα. Τα ςυςτιματα αγροτουριςμοφ που ζχουν οργανωκεί ςωςτά ζχουν αρκετζσ πικανότθτεσ να αντιςτρζψουν τισ αρνθτικζσ οικονομικζσ τάςεισ με τθν προςζλκυςθ επιςκεπτϊν, τθ δθμιουργία νζων κζςεων εργαςίασ και τθν προςζλκυςθ επενδυτϊν για τουσ κατοίκουσ των αγροκτθμάτων (Ramsey
& Schaumleffel, 2006). Ο Ρίνακασ 1 δείχνει κάποιεσ υπθρεςίεσ και δραςτθριότθτεσ που ζχουν δθμιουργθκεί για τθν βελτίωςθ τθσ ταξιδιωτικισ εμπειρίασ αλλά ςε τοπικό επίπεδο (Wicks & Merrett, 2003).
Πίνακασ 1: Τπθρεςίεσ και δραςτθριότθτεσ αγροτουριςμοφ (Wicks &
Merrett, 2003)
Τπθρεςίεσ και δραςτθριότθτεσ αγροτουριςμοφ
Αγροτικά φεςτιβάλ Καταςτιματα με αντίκεσ
Ενοικίαςθ δωματίων ςε ςπίτι αντί ξενοδοχείου
Πϊλθςθ τοπικϊν προϊόντων Ζωολογικοί κιποι
Ξεναγοί ςε περιοχζσ φυςικοφ κάλουσ Οινοποιεία
Καταςκινωςθ Πεηοπορία
Περιβαλλοντικζσ δραςτθριότθτεσ για τθ διατιρθςθ του οικοςυςτιματοσ
Γενικά, οι επιδράςεισ του αγροτουριςμοφ διακρίνονται ςε τρεισ κατθγορίεσ ςφμφωνα με τθ βιβλιογραφία: α) κοινωνικο-ψυχολογικζσ, β) οικονομικζσ και γ) χωρικζσ και περιβαλλοντικζσ (Gaworecki, 2003;
Iakovidou, 2009; Sznajder, 2009).
Αρχικά, οι κοινωνικο-ψυχολογικζσ επιδράςεισ ςυςχετίηονται με τθν αλλθλεπίδραςθ του ανκρϊπου που βιϊνει ςε κακθμερινι βάςθ το αςτικό περιβάλλον με τθν αγροτικι κοινωνία. Συνεπϊσ, οι νζεσ ικανότθτεσ που αποκτά κάποιοσ, είτε αυτό ςυμπεριλαμβάνει ικανότθτεσ ςε επίπεδο αγροτικϊν εργαςιϊν είτε ςε επίπεδο εκμάκθςθσ μιασ ξζνθσ γλϊςςασ γιατί το αγρόκτθμα βρίςκεται εκτόσ εκνικοφ δικτφου, αποτελεί μια ςθμαντικι κοινωνικι επίδραςθ. Επίςθσ, μζςω του αγροτουριςμοφ θ εναλλαγι κουλτοφρων και θ γνωριμία νζων ανκρϊπων ενιςχφεται κακϊσ και θ αναβίωςθ αγροτικϊν παραδόςεων. Ο επιςκζπτθσ γνωρίηει τισ παραδόςεισ, τα τοπικά προϊόντα και τον τρόπο ηωισ των ανκρϊπων ςε βακμό που μια μθχανι αναηιτθςθσ του Κντερνετ δεν κα του το επζτρεπε. Η εκπαίδευςθ όμωσ δεν περιορίηεται μόνο ςε επίπεδο
μάκει κάποια λαϊκι τζχνθ ι κάποιο επάγγελμα, όπωσ θ αργυροχρυςοχοΐα ι θ κεραμικι, ανάλογα με τα ενδιαφζροντα των ατόμων που τον φιλοξενοφν (Ramsey & Schaumleffel, 2006; Su, 2011).
Οι οικονομικζσ επιδράςεισ αναφζρονται ςτθν οικονομικι ανάπτυξθ των επιχειριςεων είτε ςε τοπικό είτε ςε περιφερειακό επίπεδο. Μζςω τθσ μεγαλφτερθσ διαμονισ επιςκεπτϊν και τθν αυξθμζνθ ποιότθτα των παρεχόμενων υπθρεςιϊν, όλο και περιςςότερα τοπικά προϊόντα κα μποροφν να πωλθκοφν αναπτφςςοντασ μεγαλφτερεσ και διαφορετικζσ αγορζσ. Με τθν ανάπτυξθ διαφορετικϊν αγορϊν, όπωσ χειροποίθτα προϊόντα ι παροχι υπθρεςιϊν για τον αγροτουριςμό, θ τοπικι οικονομία ενιςχφεται ςε πολφ μεγάλο βακμό και δεν είναι αποκλειςτικά εξαρτϊμενθ από τθν γεωργία, μειϊνοντασ ζτςι και τθν ευαιςκθςία που μπορεί να ζχει από τον πλθκωριςμό.
Επιπλζον, νζεσ κζςεισ εργαςίασ μποροφν να δθμιουργθκοφν και το ςυγκεκριμζνο ανκρϊπινο δυναμικό να γίνει απαραίτθτο ϊςτε να τουσ δίνεται το ζναυςμα να αναπτφςςουν ολοζνα και περιςςότερο τα προςόντα τουσ. Συνεπϊσ, οι ζωσ τϊρα «μειονεκτοφμενοι» κάτοικοι των ςυγκεκριμζνων περιοχϊν κα διαφοροποιθκοφν και κα τουσ δοκοφν ευκαιρίεσ για ανάπτυξθ, οι τοπικζσ κοινότθτεσ κα αυξιςουν τα ζςοδα τουσ και ο αγροτουριςμόσ κα λειτουργεί ωσ ζνα πλεονζκτθμα για τθν αντιμετϊπιςθ τθσ οικονομικισ κρίςθσ (Ramsey & Schaumleffel, 2006;
Sznajderetal. 2009; Su, 2011).
Οι περιβαλλοντικζσ επιδράςεισ του αγροτουριςμοφ αναφζρονται ςτισ ςυνζπειεσ του αγροτουριςμοφ ςτο φυςικό περιβάλλον. Αρχικά, ο αγροτουριςμόσ δεν επιβαρφνει το φυςικό περιβάλλον, αφοφ οι επιςκζπτεσ πάνε ςε ιδθ δθμιουργθμζνεσ αγροτικζσ μονάδεσ. Επίςθσ, οι επιςκζπτεσ αναβιϊνουν τθν ομορφιά και τθ μοναδικότθτα του τόπου
επίςκεψθσ τουσ. Η ανάπτυξθ του αγροτουριςμοφ, επιπλζον, κινθτοποιεί τουσ παραγωγικοφσ φορείσ με αποτζλεςμα να βελτιϊνουν τισ τοπικζσ υποδομζσ, πχ φδρευςθ, οδικό δίκτυο, για τθν καλφτερθ εξυπθρζτθςθ των επιςκεπτϊν. Επιπροςκζτωσ, τα παλιά οικοδομιματα μποροφν να ξαναχρθςιμοποιθκοφν ι να αναπαλαιωκοφν δθμιουργϊντασ ζνα πιο όμορφο αιςκθτικά περιβάλλον και, τζλοσ, θ μετανάςτευςθ των νζων και μορφωμζνων μπορεί να καταπολεμθκεί με τθν ενίςχυςθ τθσ οικονομίασ και τθσ απαςχόλθςθσ (Iakovidou, 2000; Ramsey & Schaumleffel, 2006;
Sznajder, 2009; Su, 2011).
Ραραπάνω αναφζρκθκαν οι κετικζσ επιδράςεισ του αγροτουριςμοφ. Πμωσ εάν θ ανάπτυξθ του δεν ςυνάδει με τισ αξίεσ τθσ αειφορικισ διαχείριςθσ μπορεί να υπάρξουν αρνθτικζσ επιπτϊςεισ ςτο περιβάλλον και ςτθν κοινωνία (Barke, 2004). Συγκεκριμζνα, παρατθρείται ςε κάποιεσ περιπτϊςεισ πωσ ο αγροτουριςμόσ αναπτφςςεται με κφριο ςτόχο το βραχυπρόκεςμο οικονομικό ςυμφζρον. Ζτςι, οι εναςχολοφμενοι με τον αγροτουριςμό τείνουν να λειτουργοφν εισ βάροσ τθσ φφςθσ και να εςτιάηουν ςτθν δθμιουργία υπθρεςιϊν εςτίαςθσ, παραμελϊντασ τισ αγροτικζσ δραςτθριότθτεσ. Η εςτίαςθ ςτο οικονομικό ςυμφζρον ζχει ωσ αποτζλεςμα και τθν αφξθςθ των τιμϊν των προϊόντων κάποιεσ φορζσ καταχρθςτικά. Επιπλζον, οι κζςεισ εργαςίασ που δθμιουργοφνται είναι εποχικζσ ςυνικωσ και λειτουργοφν ωσ ζνα θμίμετρο καταπολζμθςθσ τθσ ανεργίασ και ςυνεπϊσ οι εργαηόμενοι αδυνατοφν να βιοποριςτοφν. Δυςτυχϊσ όμωσ ςε αυτιν τθν περίπτωςθ είναι αρκετά δφςκολο να δθμιουργθκοφν κζςεισ εργαςίασ που κα απαςχολοφν άτομα όλο το χρόνο γιατί θ ίδια θ φφςθ των γεωργικϊν δραςτθριοτιτων είναι εποχικι (Barke, 2004;
Ζνα κοινωνικό χαρακτθριςτικό που παρατθρείται ςε κάποιεσ περιπτϊςεισ, επίςθσ, είναι το αίςκθμα ειςβολισ που νιϊκουν οι ντόπιοι από τουσ τουρίςτεσ. Ρολλζσ φορζσ αυτό το αίςκθμα ειςβολισ πθγάηει από τθν διαφορετικι κουλτοφρα των επιςκεπτϊν και τον φόβο που υπάρχει πωσ κα τουσ αλλάξουν τον παραδοςιακό τρόπο ηωισ τουσ.
Λόγω αυτοφ του αιςκιματοσ, αντιμετωπίηουν τουσ επιςκζπτεσ με προκατάλθψθ και δεν τουσ υποδζχονται ευχάριςτα, δθμιουργϊντασ ζτςι ζνα αρνθτικό κλίμα και ςτισ δφο πλευρζσ. Ακόμα, θ ανάπτυξθ του αγροτουριςμοφ επιβάλλει τθ δθμιουργία νζων υποδομϊν εκεί που δεν υπάρχουν. Είναι αρκετά ςφνθκεσ όμωσ πωσ οι αγροτικζσ περιοχζσ ελλείπουν ςε υποδομζσ, όπωσ ζνα άρτιο οδικό δίκτυο, και δυςκολεφονται να προςαρμοςτοφν ςτισ απαιτιςεισ τθσ ηιτθςθσ. Τζλοσ, ο αγροτουριςμόσ πρζπει να διαςφαλίηει πωσ θ βιοποικιλότθτα του φυςικοφ περιβάλλοντοσ δεν κα επθρεαςτεί και δεν κα αλλοιωκεί το τοπίο και θ μόλυνςθ (Barke, 2004; Δαράκθσ, 2009; Αποςτολόπουλοσ &
Σδράλθ, 2007).
Συνοψίηοντασ, είναι πολφ ςθμαντικό να διαςφαλίηεται θ ιςορροπία μεταξφ των αναγκϊν των επιςκεπτϊν και των αξιϊν των αγροτικϊν περιοχϊν και του αγροτουριςμοφ γενικότερα. Ο αγροτουριςμόσ μπορεί να ωφελιςει πολφ τθν τοπικι ανάπτυξθ μιασ περιοχισ, αλλά πρζπει να διαςφαλίηεται ςυνεχϊσ πωσ αντιςτακμίηονται οι δυςμενείσ ςυνζπειεσ που πικανόν προζκυψαν. Το κφριο ςκζλοσ του αγροτουριςμοφ είναι θ ίδια θ ταυτότθτα του, θ φφςθ και θ επαφι με το περιβάλλον, ενϊ το οικονομικό όφελοσ πρζπει να αποτελεί δευτερεφον ςκζλοσ τθσ τοπικισ ανάπτυξθσ (Αποςτολόπουλοσ & Σδράλθ, 2007).
2.3 Παράκεςθ και ςχολιαςμόσ κριτθρίων αξιολόγθςθσ Flanigan, Blackstock και Hunter
Ραραπάνω, ςχολιάςτθκαν οι οριςμοί του αγροτουριςμοφ και ςυηθτικθκε το ευρφ πλαίςιο του. Οι Flanigan et al. (2013) δθμιοφργθςαν κάποια κριτιρια για να μπορεί ο αγροτουριςμόσ να οριςτεί ευκολότερα, να αποφεφγονται οι γενικεφςεισ και να χρθςιμοποιείται ςωςτά ο όροσ. Συγκεκριμζνα, εντόπιςαν τρία βαςικά πεδία προβλθματιςμοφ που πλαιςιϊνουν τθν ζννοια του αγροτουριςμό όπωσ ζχει ιδθ οριςτεί:
1. εάν το προϊόν είναι βαςιςμζνο ι όχι ςε αγρόκτθμα,
2. το είδοσ επαφισ που ζχει ο επιςκζπτθσ με τθν γεωργία, και
3. τθν αυκεντικότθτα τθσ αγροτικισ εμπειρίασ του επιςκζπτθ (Phillipetal., 2010).
Στον Ρίνακα 2 ςυνοψίηονται οι οριςμοί που χρθςιμοποιικθκαν ςτθν ζρευνα, όπου περιζχονται όλεσ οι διαφορετικζσ ζννοιεσ του αγροτουριςμοφ για τθν δθμιουργία τθσ τυπολογίασ (Philipetal., 2010;
Τςαπάκθ, 2011).
Πίνακασ 2: Οι διαφορετικζσ ζννοιεσ του αγροτουριςμοφ που
χρθςιμοποιικθκαν για τθν δθμιουργία των κριτθρίων αξιολόγθςθσ των Flanigan, Blackstock & Hunter (Philip et al., 2010; Σςαπάκθ, 2011) Agritourism
(Αγροτουριςμόσ)
Οποιαδιποτε δραςτθριότθτα πραγματοποιείται ςε εν λειτουργία αγρόκτθμα, με ςκοπό τθν προςζλκυςθ επιςκεπτϊν
Barbieri &
Mshenga, 2008
Ζνα ςυγκεκριμζνο είδοσ αγροτικοφ τουριςμοφ ςτον οποίο ο χϊροσ φιλοξενίασ κα πρζπει να ζχει μορφι αγροτικισ κατοικίασ, ςτθν οποία διαμζνει ο ιδιοκτιτθσ, επιτρζποντασ ςτουσ
Marques, 2006
ςυμπλθρωματικζσ δραςτθριότθτεσ που υπάγονται ςτθν ιδιοκτθςία του
Αγροτικζσ επιχειριςεισ οι οποίεσ ςυνδυάηουν το περιβάλλον ενόσ εν λειτουργία
αγροκτιματοσ και τα εμπορικά ςτοιχεία του τουριςμοφ
Mc Gehee, 2007
Τουριςτικά προϊόντα που ςυνδζονται άμεςα με το αγροτικό περιβάλλον, τα αγροτικά προϊόντα ι τθν αγροτικι διαμονι
Sharpley &
Sharpley, 1997 Δραςτθριότθτεσ φιλοξενίασ που
προςφζρονται από αγροτικοφσ επιχειρθματίεσ και τα μζλθ τθσ οικογζνειασ τουσ, οι οποίεσ πρζπει να παραμζνουν ςυνδεδεμζνεσ και ςυμπλθρωματικζσ με τισ αγροτικζσ
δραςτθριότθτεσ
Sonnino, 2004
Agrotourism (Αγροτουριςμόσ)
Τουριςτικζσ δραςτθριότθτεσ που
αναπτφςςονται ςε μθ αςτικζσ περιοχζσ, από απαςχολοφμενουσ κυρίωσ ςτον πρωτογενι και δευτερογενι τομζα τθσ οικονομίασ
Iakovidou, 1997
Τουριςτικζσ δραςτθριότθτεσ μικρισ κλίμακασ, οικογενειακισ ι ςυνεταιριςτικισ μορφισ, που αναπτφςςονται ςε αγροτικζσ περιοχζσ από ανκρϊπουσ που απαςχολοφνται ςτθ γεωργία
Kizos & Iosifides, 2007
Ραροχι τουριςτικϊν ευκαιριϊν ςε εν λειτουργία αγροκτιματα
Wall, 2000 Farm Tourism
(Τουριςμόσ του αγροκτιματοσ)
Αγροτικόσ τουριςμόσ ο οποίοσ διεξάγεται ςε εν λειτουργία αγροκτιματα όπου το
περιβάλλον εργαςίασ ςχθματίηει μζροσ του προϊόντοσ, από τθν πλευρά του καταναλωτι
Clarke, 1999
Τουριςτικι δραςτθριότθτα θ οποία ςυνδζεται ςτενά με τισ αγροτικζσ δραςτθριότθτεσ και ςυχνά με τθν οικονομικι βιωςιμότθτα του νοικοκυριοφ
Gladstone &
Morris, 2000
Η υποδοχι και τοποκζτθςθ τουριςτϊν ςε αγροκτιματα όπου κα ςυμμετάςχουν ενεργά ςτθν αγροτικι ηωι και τισ δραςτθριότθτεσ παραγωγισ
Iakovidou, 1997
Εμπορικζσ τουριςτικζσ επιχειριςεισ ςε εν λειτουργία αγροκτιματα. Αυτό αποκλείει εγκαταςτάςεισ τφπου bed&breakfast και
Ollenburg &
Buckley, 2007
εγκαταςτάςεισ αναψυχισ, βαςιηόμενεσ ςτο κακιερωμζνο πρότυπο τουριςμοφ
Δραςτθριότθτεσ και υπθρεςίεσ ενόσ εν
λειτουργία αγροκτιματοσ που προςφζρονται ςε πελάτεσ για λόγουσ ςυμμετοχισ,
παρατιρθςθσ ι εκπαίδευςθσ
Ollenburg, 2006
Μζροσ του αγροτικοφ τουριςμοφ, με τθν τοποκεςία διαμονισ ςε ζνα part-time ι full- time αγρόκτθμα να αποτελεί το κριτιριο διαχωριςμοφ
Opperman, 1996
Χρθςιμοποιείται ευρζωσ προκειμζνου να περιγράψει ζνα εφροσ δραςτθριοτιτων, που ζχουν λίγα κοινά ςτοιχεία με το αγρόκτθμα, πζραν του ότι ο αγρότθσ διαχειρίηεται τον χϊρο ςτον οποίο πραγματοποιοφνται
Roberts & Hall, 2001
Farm-based tourism (Τουριςμόσ βαςιςμζνοσ ςτο αγρόκτθμα)
Το φαινόμενο προςζλκυςθσ ατόμων ςε αγροτικζσ εγκαταςτάςεισ
Evans & Ilbery, 1989
Vacation farms (Αγροκτιματα διακοπϊν)
Μια εναλλακτικι επιχειρθματικι μονάδα αγροκτιματοσ
Ilberyetal., 1998 Ενςωματϊνουν τόςο το περιβάλλον ενόσ εν
λειτουργία αγροκτιματοσ όςο και τα εμπορικά ςτοιχεία του τουριςμοφ
Weaver &
Fennell, 1997
Πςον αφορά ςτο πρϊτο πεδίο, όλεσ οι ζρευνεσ αναφζρουν το αγρόκτθμα ωσ προχπόκεςθ του αγροτουριςμοφ, εκτόσ από τισ ζρευνεσ των Fleischer & Tchetchik (2005) και των Jaworski & Lawson (2005).
Αρχικά, ο ίδιοσ ο όροσ του αγροκτιματοσ είναι γενικόσ και δεν ζχει κακοριςτεί ξεκάκαρα ςτθ βιβλιογραφία. Σθμαντικά ςτον οριςμό τθσ ζννοιασ του αγροκτιματοσ φαίνεται να είναι ο κακοριςμόσ του μεγζκουσ του κτιματοσ, του ποςοςτοφ γεωργικισ παραγωγισ και τθσ εμπειρίασ ι των κινιτρων των ιδιοκτθτϊν. Στουσ οριςμοφσ του αγροτουριςμοφ που υπάρχουν ιδθ φαίνεται πωσ ο όροσ αγρόκτθμα
(Iakovidou, 1997; Sonnino, 2004; Kizos & Iosifides, 2007). Η γεωργία αποτελεί τθν διαδικαςία παραγωγισ φυτϊν ςοδειάσ μζςω τθσ καλλιζργειασ του εδάφουσ για τθν κατανάλωςθ και τθν πϊλθςι τουσ ωσ τρόφιμα ι ωσ πρϊτεσ φλεσ για τθν δθμιουργία άλλων προϊόντων (Philip et al., 2010). Ο ςυγκεκριμζνοσ οριςμόσ τθσ γεωργίασ είναι χριςιμοσ γιατί κζτει τα όρια μεταξφ των δραςτθριοτιτων που πραγματοποιοφνται ςε αγροκτιματα αλλά δεν είναι αγροτικά (π.χ.
ιππαςία) και των δραςτθριοτιτων που είναι αγροτικά (π.χ. ςυγκομιδι τθσ ςοδειάσ). Επίςθσ, ο ςυγκεκριμζνοσ οριςμόσ κατατάςςει τθν γεωργία ςε μια φυςικι κυρίωσ και όχι τόςο οικονομικι δραςτθριότθτα, γεγονόσ το οποίο υπιρξε πολλζσ φορζσ ςθμείο διαφωνίασ. Γενικότερα, το αγρόκτθμα αποτελεί το μζροσ όπου πραγματοποιοφνται αγροτικζσ δραςτθριότθτεσ (Philip et al., 2010).
Το δεφτερο πεδίο αναφζρεται ςτο πλαίςιο που εναςχολοφνται οι επιςκζπτεσ με τθ γεωργία κατά τον αγροτουριςμό. Εδϊ υπάρχουν διαφορετικζσ απόψεισ: ο αγροτουριςμόσ που παρζχει προϊόντα όπωσ θ διαμονι ςτο αγρόκτθμα και παρακολοφκθςθ των γεωργικϊν δραςτθριοτιτων (π.χ. Oppermann, M. (1997). Rural tourism in Germany:
Farm and rural tourism operators. The business of rural tourism:
International perspectives, 108-119). Αυτζσ οι τρεισ διαφορετικζσ όψεισ των προϊόντων αγροτουριςμοφ ςυνοπτικά λζγονται πακθτικόσ, ζμμεςοσ και άμεςοσ αγροτουριςμόσ αντίςτοιχα (Flanigan et al., 2013). Ο άμεςοσ αγροτουριςμόσ περιλαμβάνει διαδικαςίεσ όπωσ το άρμεγμα μιασ αγελάδασ ι θ ςυγκομιδι τθσ ςοδιάσ. Ο ζμμεςοσ αγροτουριςμόσ υπονοεί μια δευτερεφουςα επαφι του επιςκζπτθ με τθν αγροτικι δραςτθριότθτα, π.χ. τθν ςυμμετοχι του ςτθν παραγωγι ι τθν επεξεργαςία των τροφίμων. Η πακθτικι επαφι του επιςκζπτθ ςυνιςτά
τθν απομάκρυνςθ του από κάκε αγροτικι διαδικαςία και το μόνο κοινό ςτοιχείο του επιςκζπτθ με τθ γεωργία είναι θ τοποκεςία του αγροκτιματοσ. Ο οριςμόσ τθσ φφςθσ εναςχόλθςθσ των επιςκεπτϊν με τον αγροτουριςμό κακιςτά ευκολότερο τον οριςμό του ίδιου του αγροτουριςμοφ (Philip et al., 2010).
Το τρίτο και τελευταίο πεδίο ςυηιτθςθσ διαχωρίηει τθν εμπειρία των επιςκεπτϊν ςε γνιςια ι αυκεντικι αγροτικι δραςτθριότθτα και ςε
«ςκθνοκετθμζνθ» για το όφελοσ και τθ διαςκζδαςθ των επιςκεπτϊν.
Στο τομζα τθσ αυκεντικότθτασ υπάρχει μια ςφγχυςθ μεταξφ των εννοιϊν τθσ «αντικειμενικισ» και «βιωματικισ» αυκεντικότθτασ (Wang, 1999). Η αντικειμενικι αυκεντικότθτα ςχετίηεται με τθν γνθςιότθτα των ςτοιχείων ι των ςυμβάντων, ενϊ θ βιωματικι αυκεντικότθτα ςχετίηεται με τουσ τρόπουσ τουσ οποίουσ οι επιςκζπτεσ μεταφράηουν όςα βλζπουν και βιϊνουν (Steiner & Reisinger, 2006). Στο πεδίο του αγροτουριςμοφ και ςτα κριτιρια οριςμοφ του χρθςιμοποιείται θ αντικειμενικι αυκεντικότθτα (Flanigan et al., 2013). Η βιβλιογραφία τθσ αντικειμενικισ αυκεντικότθτασ καλφπτει το φυςικό περιβάλλον (Cohen, 2002), τθν τοπικι κοινότθτα (Cole, 2007) ι ζνα παραδοςιακό γεγονόσ (Chhabra et al., 2003). Ο αγροτουριςμόσ, ο οποίοσ αποτελεί το αντικείμενο περιιγθςθσ (Flanigan et al., 2013), δεν χρειάηεται να είναι
«αυκεντικόσ», ϊςτε ο επιςκζπτθσ να βιϊςει μια «αυκεντικι εμπειρία».
Αυτι θ πεποίκθςθ ενιςχφεται με τθν πρόταςθ του Cohen (2002) που ςυνιςτά πωσ θ εμπορευματοποίθςθ που δθμιουργεί τθν
«ςκθνοκετθμζνθ αυκεντικι γεωργία», μζςω οργανιςμϊν ι διαφθμίςεων, για τθν ενίςχυςθ του τουριςμοφ δεν μειϊνει τθν ζννοια του για τουσ τουρίςτεσ.
Αυτά είναι τα τρία βαςικά πεδία διάκριςθσ του αγροτουριςμοφ που δθμιουργοφν πζντε διαφορετικά είδθ αγροτουριςμοφ που ςυνοψίηουν τθν βιβλιογραφία γφρω από το ςυγκεκριμζνο πεδίο. Τα πζντε διαφορετικά είδθ αγροτουριςμοφ, τα οποία αναλφονται παρακάτω είναι:
1. Αγροτουριςμόσ όπου δεν πραγματοποιείται ςε αγρόκτθμα 2. Ρακθτικόσ αγροτουριςμόσ ςε αγρόκτθμα
3. Ζμμεςοσ αγροτουριςμόσ ςε αγρόκτθμα
4. Άμεςοσ, ςκθνοκετθμζνοσ αγροτουριςμόσ ςε αγρόκτθμα 5. Άμεςοσ, αυκεντικόσ αγροτουριςμόσ ςε αγρόκτθμα
Στο Σχιμα 1 φαίνεται πωσ προκφπτουν τα πζντε είδθ αγροτουριςμοφ από τα τρία πεδία που αναλφκθκαν παραπάνω (Flanigan et al., 2013):
χιμα 1: Μζκοδοσ κακοριςμοφ αγροτουριςμοφ (προςαρμοςμζνο από τουσ Flanigan et al., 2013)
Αγροτουριςμόσ που δεν πραγματοποιείται ςε αγρόκτθμα
Ρολλοί ερευνθτζσ αναφζρουν το αγρόκτθμα ωσ απαραίτθτθ προχπόκεςθ του αγροτουριςμοφ μιασ και αποτελεί μια πθγι ενόσ εναλλακτικοφ τρόπου αποκόμιςθσ ειςοδιματοσ για τισ αγροτικζσ οικογζνειεσ (Iakovidou, 1997; Sonnino, 2004; Kizos & Iosifides, 2007).
Ζτςι, ο αγροτουριςμόσ που δεν πραγματοποιείται ςε αγρόκτθμα κα μποροφςε να κεωρθκεί ωσ ζνασ γενικόσ τφποσ αγροτικοφ τουριςμοφ και αποτελεί τον πιο αμφιλεγόμενο τφπο αγροτουριςμοφ. Ραρ’ όλα αυτά υπάρχουν παραδείγματα που ςυνδζουν τον αγροτουριςμό με τθν γεωργία με διαφορετικοφσ τρόπουσ. Οι Fleischer & Tchetchik (2005) αναφζρουν πωσ από τθν οπτικι του επιςκζπτθ το αγρόκτθμα δεν αποτελεί απαραίτθτθ προχπόκεςθ. Η πλειοψθφία των περιπτϊςεων αγροτουριςμοφ που δεν πραγματοποιείται ςε αγρόκτθμα γίνεται αντιλθπτι μζςω τθσ αγροτικισ πολιτιςτικισ κλθρονομιάσ, τθσ αγροτικισ οπτικοποίθςθσ (π.χ. διαμονι ςε διαμορφωμζνο αγρόκτθμα) ι ςε αγροτικζσ διαδικαςίεσ που προθγοφνται ι ζπονται του τουριςτικοφ προϊόντοσ. Άλλα παραδείγματα αγροτουριςμοφ χωρίσ αγρόκτθμα είναι δραςτθριότθτεσ διαςκζδαςθσ που δεν ςχετίηονται άμεςα με τθν γεωργία (π.χ. ιππαςία), επίδειξθ αγροτικϊν ςθμείων που αποτελοφν πολιτιςτικι κλθρονομιά ι πρόςβαςθ ςε αγορζσ που οργανϊνουν οι αγρότεσ. Γενικότερα, θ διαφορά του αγροτουριςμοφ που δεν πραγματοποιείται ςε αγρόκτθμα με τον αγροτικό τουριςμό είναι θ ςφνδεςθ κυρίωσ που υπάρχει με τθν γεωργία και τθν αγροτικι κλθρονομιά και όχι θ τοποκεςία του αγροκτιματοσ (Philip et al., 2010).
Πακθτικόσ αγροτουριςμόσ ςε αγρόκτθμα
Στον πακθτικό αγροτουριςμό ςε αγρόκτθμα (ΡΑΑ) παρζχεται το αγρόκτθμα ςτο πλαίςιο του τουριςμοφ, αλλά θ ςχζςθ μεταξφ τουριςμοφ και γεωργίασ παραμζνει μόνο ςτο γεγονόσ ότι το αγρόκτθμα πλαιςιϊνει τον τουριςμό. Οι τουριςτικζσ δραςτθριότθτεσ που παρουςιάηουν αυτόν τον τφπο αγροτουριςμοφ (διαμονι ςε αγρόκτθμα, εξωτερικζσ δραςτθριότθτεσ) αποτελοφν ζνα ςυγκεκριμζνο τφπο εμπορικοφ αγροτουριςμοφ (Roberts&Hall, 2000). Η φφςθ των δραςτθριοτιτων και των προϊόντων του ΡΑΑ επιτρζπει τθν κεφαλαιοποίθςθ των υπαρχόντων πόρων ωσ μζςο αφξθςθσ του ειςοδιματοσ των αγροτϊν, χωρίσ να λαμβάνεται υπόψθ θ γεωργία ωσ διακριτι δραςτθριότθτα.
Βιβλιογραφικά, ο ςυγκεκριμζνοσ τφποσ αγροτουριςμοφ είναι ο πιο ευρζωσ διαδεδομζνοσ διότι πολλοί οριςμοί αναφζρουν πωσ ο αγροτουριςμόσ πρζπει να πραγματοποιείται ςε αγρόκτθμα, αλλά δεν αναφζρουν το είδοσ δραςτθριοτιτων που κα ςυμπεριλαμβάνει (Evans
& Ilbery, 1989; Barbieri & Mshenga, 2008). Επιπλζον, πολλοί ερευνθτζσ κεωροφν πωσ αυτό το είδοσ του αγροτουριςμοφ είναι το πιο εφκολο και από τθν οπτικι τθσ προςφοράσ του αγρότθ (Walford, 2001). Τα παραδείγματα ΡΑΑ περιλαμβάνουν ζνα εφροσ προϊόντων που βαςίηονται ςε πόρουσ αγροκτθμάτων, όπωσ εξωτερικοί χϊροι (π.χ.
κζντρα δραςτθριοτιτων) ι κτίςματα (π.χ. καλοκαιρινά κζρετρα) (Philip et al., 2010).
Ζμμεςοσ αγροτουριςμόσ ςε αγρόκτθμα
Ο ζμμεςοσ αγροτουριςμόσ ςε αγρόκτθμα (ΕΑΕ) προςπακεί να ενςωματϊςει τθ γεωργία ςτο τουριςτικό προϊόν. Η φφςθ τθσ επαφισ του επιςκζπτθ είναι ζμμεςθ από τθν άποψθ ότι όςεσ γεωργικζσ
δραςτθριότθτεσ πραγματοποιοφνται γίνονται για τθν ενίςχυςθ του τουριςτικοφ προϊόντοσ. Αρκετοί ερευνθτζσ υπονοοφν τθν ζμμεςθ ςφνδεςθ των γεωργικϊν και τουριςτικϊν ςτοιχείων ςτον οριςμό του αγροτουριςμοφ. Για παράδειγμα, ο Sonnino (2004) ςθμειϊνει πωσ ο αγροτουριςμόσ πρζπει να είναι ςυνδεδεμζνοσ και ςυμπλθρωματικόσ για τθν γεωργία, και οι Gladstone&Morris (2000) ξεκακαρίηουν πωσ ο αγροτουριςμόσ πρζπει να είναι ςτενά ςυνυφαςμζνοσ με τθν γεωργία.
Αν και κανζνασ από τουσ παραπάνω ςυγγραφείσ δεν αποκλείει τθν άμεςθ επαφι με το αγρόκτθμα, το κφριο πεδίο εςτίαςθσ τουσ είναι θ διαμονι και θ φιλοξενία, και ςε επόμενο επίπεδο, θ τροφοδοςία των τουριςτικϊν αγορϊν με τοπικό φαγθτό. Αυτό γίνεται είτε με τθν κατανάλωςθ γευμάτων που παριχκθςαν ςτο αγρόκτθμα κατά τθν διαμονι είτε με τθν πϊλθςθ τουσ ςε αγροτικά καταςτιματα.
Ραραδείγματα ΕΑΕ είναι θ παρακολοφκθςθ τθσ επεξεργαςίασ του φαγθτοφ (π.χ. επίςκεψθ ενόσ οινοποιείου ι επίδειξθ παραςκευισ βουτφρου) ι θ δθμιουργία λαβφρινκων ι άλλων αξιοκζατων από τισ καλλιζργειεσ (Philip et al., 2010).
Άμεςοσ ςκθνοκετθμζνοσ αγροτουριςμόσ ςε αγρόκτθμα
Ο άμεςοσ ςκθνοκετθμζνοσ αγροτουριςμόσ ςε αγρόκτθμα (ΑΣΑΑ) αντιςτοιχεί ςτα ενδιάμεςα ςτάδια τθσ αυκεντικότθτασ που όριςε ο Mac Cannell (1973), όπου οι επιςκζπτεσ βιϊνουν γεωργικζσ εμπειρίεσ που φτιάχτθκαν ςκόπιμα (ι ςκθνοκετθμζνα) για τθν εφνοια του τουριςμοφ.
Αυτό επιτυγχάνεται με δυο τρόπου κυρίωσ: τθν αντιγραφι (π.χ.
πρότυπο αγρόκτθμα) και τθν οργάνωςθ γεωργικϊν δραςτθριοτιτων για τουριςμό (π.χ. περιιγθςθ ςε αγρόκτθμα). Υπάρχουν κάποιοι ενδοιαςμοί και ανθςυχίεσ ςε κάποιεσ περιπτϊςεισ για τθν διαςφάλιςθ τθσ
ςκθνοκετθμζνο αγροτουριςμό. Τα προϊόντα και οι δραςτθριότθτεσ που κατατάςςονται ςτον ΑΣΑΑ υπάρχουν λιγότερο εκτενϊσ ςτθ βιβλιογραφία, αντίκετα με τον ΡΑΑ. Ραρ’ όλα αυτά οι Di Domenico &
Millar (2007) αναφζρονται ςε πολλοφσ τρόπουσ όπου θ γεωργία μπορεί να ςκθνοκετθκεί για τον αγροτουριςμό. Οι τρόποι κυμαίνονται από απλζσ εποχικζσ παραλλαγζσ που ςυμβαίνουν κατά τισ ϊρεσ φαγθτοφ ι επιςκζψεων μζχρι και το κτίςιμο γεωργικϊν κεαμάτων για τθν προςζλκυςθ επιςκεπτϊν. Κάποια άλλα είδθ ΑΣΑΑ είναι οι γεωργικζσ επιδείξεισ (π.χ. άρμεγμα αγελάδασ) ι θ φυςικι επαφι με τα ηϊα του αγροκτιματοσ (π.χ. τάιςμα ηϊων) (Philip et al., 2010).
Άμεςοσ αυκεντικόσ αγροτουριςμόσ ςε αγρόκτθμα
Οι επιςκζπτεσ βιϊνουν γεωργικζσ δραςτθριότθτεσ, όπωσ ενεργι ςυμμετοχι ςτισ διεργαςίεσ του αγροκτιματοσ, οι ίδιοι ςτον άμεςο αυκεντικό αγροτουριςμό ςε αγρόκτθμα (ΑΑΑΑ). Αυτόσ είναι ο μόνοσ τφποσ αγροτουριςμοφ που πάει ζνα βιμα παραπάνω από τισ κοινότυπεσ τουριςτικζσ δραςτθριότθτεσ (Mac Cannell, 1973). Τα προϊόντα και οι δραςτθριότθτεσ που κατθγοριοποιοφνται ςτον ΑΑΑΑ ςυηθτοφνται επίςθσ λιγότερο εκτενϊσ ςτθ βιβλιογραφία. Ζνα παράδειγμα άμεςου αυκεντικοφ αγροτουριςμοφ είναι το «WOOFing» ι αλλιϊσ Worldwide Opportunities (or Willing Workers) on Organic Farms.
Σε αυτιν τθν περίπτωςθ, οι επιςκζπτεσ ςυνειςφζρουν ςτθν οικονομία του αγροκτιματοσ με χειρωνακτικι εργαςία και ςε αντάλλαγμα ζχουν ςτζγθ και ίςωσ και ςίτιςθ (McIntosh & Bonnermann, 2006). Η οργανικι γεωργία λοιπόν μπορεί να είναι μια πολφ καλι ευκαιρία για τθν ανάπτυξθ του ΑΑΑΑ λόγω τθσ χειρωνακτικισ φφςθσ των εργαςιϊν τθσ.
Οι καλλιζργειεσ ςταφυλιϊν ι ελιϊν που μαηεφονται χειρωνακτικά ταιριάηουν απόλυτα ςτθν φφςθ αυτοφ του τφπου αγροτουριςμοφ
(Marques, 2006). Αν και ο ΑΑΑΑ είναι περιοριςμζνοσ, εκπροςωπεί ζνα ςθμαντικό μζροσ των ειδϊν αγροτουριςμοφ που δεν πρζπει να παραλείπεται και πρζπει να διαχωρίηεται από το είδοσ ςκθνοκετθμζνου αγροτουριςμοφ (Philip et al., 2010).
Οι πζντε αυτοί τφποι αγροτουριςμοφ ςυνοψίηουν όλα τα χαρακτθριςτικά που περικλείουν τον αγροτουριςμό ςτθ βιβλιογραφία και δθμιουργοφν ζνα ςυγκεκριμζνο και δομθμζνο πλαίςιο. Με αυτόν τον τρόπο ευνοείται και θ μετζπειτα ζρευνα και γίνεται πιο ξεκάκαρο το πεδίο του αγροτουριςμοφ με εφκολα κατανοιςιμεσ ζννοιεσ. Τζλοσ, γίνεται πιο εφκολο και από τθν πλευρά του επιςκζπτθ, αλλά και από τθν πλευρά του αγρότθ να επιλζξει το είδοσ αγροτουριςμοφ που επικυμεί να εφαρμόςει.
3.ΜΕΘΟΔΟ ΚΑΙ ΔΕΔΟΜΕΝΑ 3.1 Σθνπόο ηεο έξεπλαο
Σθνπόο ηεο παξνύζαο εξγαζίαο είλαη ε αμηνιόγεζε ησλ επηρεηξήζεσλ πνπ πξνζθέξνπλ αγξνηνπξηζηηθέο ππεξεζίεο θαζώο θαη ην είδνο ησλ ππεξεζηώλ πνπ παξέρνπλ. Πην ζπγθεθξηκέλα, ε αμηνιόγεζε γίλεηαη βάζε ηεο ηππνινγίαο ησλ Flanigan, Blackstock θαη Hunter (2013).
Πξνθεηκέλνπ λα θαηαζηεί απηό εθηθηό, βξέζεθαλ αγξνηνπξηζηηθέο επηρεηξήζεηο ηεο πεξηνρήο κειέηεο θαη ζπκπιεξώζεθε έλα εξσηεκαηνιόγην από ηνπο ηδηνθηήηεο ησλ επηρεηξήζεσλ. Επίζεο, δηεξεπλάηαη ε ζρέζε ησλ επηρεηξήζεσλ θαη ησλ ππεξεζηώλ ηνπο κε ηελ ηνπηθή αγξνηηθή παξαγσγή θαη ηέινο, γίλεηαη πξνζπάζεηα θαηαγξαθήο ησλ απόςεσλ ησλ ηδηνθηεηώλ, ζρεηηθά κε ηνλ αγξνηνπξηζκό θαη ηελ επηρείξεζή ηνπο.
3.2 Εξσηήκαηα
Η εξγαζία απηή αζρνιείηαη κε ηξία θύξηα εξσηήκαηα. Τν πξώην εξώηεκα αθνξά ην είδνο ησλ ππεξεζηώλ πνπ παξέρνπλ νη αγξνηνπξηζηηθέο επηρεηξήζεηο. Δειαδή, εάλ νη ππεξεζίεο πνπ πξνζθέξνληαη ζρεηίδνληαη κε ηνλ αγξνηνπξηζκό, θαζώο είλαη πηζαλό νξηζκέλεο από απηέο λα κελ παξέρνπλ ππεξεζίεο πέξαλ ηεο δηακνλήο θαη ηεο δηαηξνθήο. Δεύηεξν εξώηεκα είλαη νη ζρέζεηο ησλ επηρεηξήζεσλ κε ηελ ηνπηθή αγξνηηθή παξαγσγή. Απηό πνπ ελδηαθέξεη εδώ ηελ εξεπλήηξηα είλαη ε ζρέζε ησλ πξντόλησλ πνπ ρξεζηκνπνηνύληαη γηα ηε δηαηξνθή ησλ επηζθεπηώλ (πξσηλό, γεύκα, δείπλν), κε ηελ ηνπηθή αγξνηηθή παξαγσγή, θαζώο επίζεο θαη ε ζρέζε ηεο επηρείξεζεο κε παξαγσγηθέο πξαθηηθέο. Πην ζπγθεθξηκέλα, όζνλ αθνξά ηε ζρέζε ησλ πξντόλησλ κε άιιεο ηνπηθέο αγξνηηθέο εθκεηαιιεύζεηο, ε εξεπλήηξηα πξνζπαζεί λα κειεηήζεη αλ ηα πξντόληα πνπ ρξεζηκνπνηνύλ νη ηδηνθηήηεο γηα ηελ επηρείξεζή ηνπο πξνέξρνληαη από δηθέο ηνπο εθκεηαιιεύζεηο (εάλ δηαζέηνπλ) θαη ζε ηη πνζνζηό, αλ ηα πξνκεζεύνληαη από άιινπο ηνπηθνύο παξαγσγνύο θαη ζε ηη πνζνζηό επίζεο ή αλ δελ ηα πξνκεζεύνληαη από ηνπηθέο εθκεηαιιεύζεηο αιιά από επηρεηξήζεηο όπσο κεγάια ζνύπεξ κάξθεη, θξνπηαγνξέο θηι. Τώξα, όζνλ αθνξά ηε ζρέζε ηεο επηρείξεζεο κε παξαγσγηθέο πξαθηηθέο ε εξεπλήηξηα εμεηάδεη αλ νη ηνπξίζηεο έρνπλ ηε δπλαηόηεηα λα ζπκκεηάζρνπλ ή λα δνπλ αγξνηηθέο δηαδηθαζίεο ζε κηα ελεξγή εθκεηάιιεπζε, όπνπ ε εθκεηάιιεπζε απηή κπνξεί είηε λα αλήθεη ζηνλ ηδηνθηήηε ηεο επηρείξεζεο, είηε λα ζπλεξγάδεηαη ν ίδηνο κε παξαγσγνύο ηνπηθώλ αγξνηηθώλ εθκεηαιιεύζεσλ . Τν ηξίην εξώηεκα ζρεηίδεηαη κε ηε γλώκε ησλ ηδηνθηεηώλ ζρεηηθά κε ηνλ αγξνηνπξηζκό, ηη πηζηεύνπλ όηη είλαη ν αγξνηνπξηζκόο, ηη πξνβιέπνπλ γηα ην κέιινλ θαη ηε γλώκε ηνπο γηα ηελ ίδηα ηελ επηρείξεζή ηνπο.
