[PENDING] opencourses.auth | Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα ΑΠΘ | Τα Απόκρυφα Ευαγγέλια | Εισαγωγικά για το μάθημα. Προφορική και γραπτή παράδοση του αρχέγονου Χριστιανισμού. Απόκρυφα και κανόνας.

(1)

ΑΝΟΙΚΣΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΣΑ ΑΡΙ΢ΣΟΣΕΛΕΙΟ

ΠΑΝΕΠΙ΢ΣΗΜΙΟ ΘΕ΢΢ΑΛΟΝΙΚΗ΢

ΣΑ ΑΠΟΚΡΤΦΑ ΕΤΑΓΓΕΛΙΑ

Ενότητα 1: Κανόνασ, Ιςτορία του Κανόνα, Κανονικότθτα Αικατερίνθ Τςαλαμποφνθ

Τμιμα Ποιμαντικισ και Κοινωνικισ Θεολογίασ

(2)

Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο

Τα Απόκρυφα Ευαγγζλια.

• Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται ςε άδειεσ χριςθσ Creative Commons.

• Για εκπαιδευτικό υλικό, όπωσ εικόνεσ, που υπόκειται ςε άλλου τφπου άδειασ χριςθσ, θ άδεια χριςθσ αναφζρεται ρθτώσ.

2

Άδειες Χρήσης

(3)

• Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό ζχει αναπτυχκεί ςτα πλαίςια του εκπαιδευτικοφ ζργου του διδάςκοντα.

• Το ζργο «Ανοικτά Ακαδθμαϊκά Μακιματα ςτο Αριςτοτζλειο Πανεπιςτιμιο Θεςςαλονίκθσ» ζχει χρθματοδοτιςει μόνο τθν αναδιαμόρφωςθ του εκπαιδευτικοφ υλικοφ.

• Το ζργο υλοποιείται ςτο πλαίςιο του Επιχειρθςιακοφ

Προγράμματοσ «Εκπαίδευςθ και Δια Βίου Μάκθςθ» και ςυγχρθματοδοτείται από τθν Ευρωπαϊκι Ζνωςθ

(Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) και από εκνικοφσ πόρουσ.

Χρηματοδότηση

(4)

ΑΡΙ΢ΣΟΣΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙ΢ΣΗΜΙΟ ΘΕ΢΢ΑΛΟΝΙΚΗ΢

ΑΝΟΙΚΣΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΣΑ

Κανόνας, Ιστορία του Κανόνα,

Κανονικότητα

(5)

ΚΑΝΟΝΑ΢, Ι΢ΣΟΡΙΑ ΣΟΤ ΚΑΝΟΝΑ,

ΚΑΝΟΝΙΚΟΣΗΣΑ

(6)

Αριστοτέλειο 6

Πανεπιστήμιο

Η ΦΡΗ΢Η ΣΟΤ ΟΡΟΤ «ΚΑΝΩΝ»

• Ο όροσ «κανών» με τη ςημερινό ςημαςύα μαρτυρεύται για πρώτη φορϊ ςτα μ. του 4^ου αι.:

• Ο κανόνασ 59 τησ Συνόδου τησ Λαοδικεύασ ορύζει ότι τα

«ἀκανόνιςτα βιβλύα» δεν πρϋπει να αναγινώςκονται ςτισ λειτουργικϋσ ςυνϊξεισ τησ Εκκληςύασ.

• Η 39^η παςχϊλια επιςτολό του Μ. Αθαναςύου (367) απαντϊ ςτο ερώτημα ποια κεύμενα (Π.Δ. και Κ.Δ.) αναγινώςκονται ςτην Εκκληςύα:

• «Πᾶςα γραφὴ ἡμῶν Χριςτιανῶν, θεόπνευςτόσ ἐςτιν. Οὐκ ἀόριςτα δϋ, ἀλλὰ μᾶλλον ὡριςμϋνα καὶ κεκανονιςμϋνα ἔχει τὰ βιβλύα...»

(7)

Ι΢ΣΟΡΙΑ ΣΟΤ ΟΡΟΤ «ΚΑΝΩΝ»

• Στη μετϊφραςη των Ο΄ ο όροσ «κανών» απαντϊ 3 φορϋσ: Ιουδ 13,6· Μιχ 7,4· Δ΄ Μακ 7,21 (ςτο τελευταύο με τη ςημαςύα του κανόνα: «πρὸσ τὸν ὅλον τῆσ φιλοςοφύασ κανόνα φιλοςοφῶν»).

• Στον Φύλωνα ο όροσ με τη ςημαςύα του κριτηρύου, του κανόνα, τησ νόρμασ.

• Το εθιμικό δύκαιο ονομϊζεται επύςησ «κανών» .

• Κανόνεσ = τα διϊφορα ιδανικϊ . Κανόνασ = το πρότυπο.

(8)

Ο ΟΡΟ΢ «ΚΑΝΩΝ» ΢ΣΗΝ Κ.Δ.

• Γαλ 6,16: «καὶ ὅςοι τῷ κανόνι τούτῳ ςτοιχόςουςιν, εἰρόνη ἐπ’ αὐτοὺσ καὶ ἔλεοσ ἐπὶ τὸν Ἰςραὴλ τοῦ Θεοῦ»

• Β΄ Κορ 10,13.15.16: ἡμεῖσ δὲ οὐκ εἰσ ἄμετρα καυχηςόμεθα ἀλλὰ κατὰ τὸ μϋτρον τοῦ κανόνοσ οὗ ἐμϋριςεν ἡμῖν ὁ Θεὸσ μϋτρου, ἐφύκεςθαι ἄχρι καὶ ὑμῶν ...

• Στην Κ.Δ. με τη γενικό ςημαςύα του μϋτρου και του ςυγκρινόμενου προτύπου.

(9)

ΕΞΕΛΙΞΗ ΣΟΤ ΟΡΟΤ ΑΠΟ ΣΟΝ 2

^Ο

ΑΙ.

ΚΙ ΕΞΗ΢

• Κατϊ τον 2^ο αι. εξ. παρατηρεύται μύα ενοπούηςη τησ πολυμορφύασ των διατυπώςεων τησ χριςτιανικόσ πύςτησ.

• Ο ρόλοσ των γνωςτικών ομϊδων.

• Αυτό που ενώνει τα μϋλη τησ Εκκληςύασ μεταξύ τουσ ονομϊζεται «κανών»: κανών τῆσ ἀληθεύασ, κανὼν τῆσ πύςτεωσ, κανὼν τῆσ πύςτεωσ.

• Από τα μ. 4^ου αι. terminus technicus: τα οριςμϋνα και αναγνωριςμϋνα από την Εκκληςύα βιβλύα τησ Π.Δ.

και τησ Κ.Δ.

(10)

Ο ΟΡΟ΢ «ΑΠΟΚΡΤΥΑ»

• Από + κρυφόσ : κρυμμϋνοσ, μυςτικόσ.

• Δύο τϊςεισ ςτον αρχϋγονο Χριςτιανιςμό:

• Μυςτικϋσ αποκαλύψεισ, γνωςτϋσ και κατανοητϋσ ςε μύα μικρό ομϊδα ανθρώπων (θετικό περιεχόμενο).

• Συνώνυμο με το πλαςτό και το ψευδϋσ,

αργότερα και με το αιρετικό. Βλ. Decretum

Gelasianum: “libri apocryphi, qui nullatenus

a nobis recipi debeant”.

(11)

ΣΑ ΑΠΟΚΡΤΥΑ ΣΗ΢ Κ.Δ. (1)

• Μακρϊ πορεύα ςχηματιςμού του κανόνα – αποκρυςταλλοπούηςη τησ παρϊδοςησ για τον Ιηςού και τουσ αποςτόλουσ.

• Τα απόκρυφα – κεύμενα που δεν εντϊχθηκαν ςτον κανόνα -> εξωκανονικϊ.

• Η ςυγγραφό των αποκρύφων ακολουθεύ

την ύδια πορεύα με τα υπόλοιπα κεύμενα τησ

Κ.Δ.

(12)

ΣΑ ΑΠΟΚΡΤΥΑ ΣΗ΢ Κ.Δ. (2)

•

Διϊφορα φιλολογικϊ εύδη (genres): ευαγγϋλια, επιςτολϋσ, πρϊξεισ, αποκαλύψεισ.

•

Τα κύνητρα που οδόγηςαν ςτη ςυγγραφό τουσ:

• Όμοια με εκεύνα των κανονικών βιβλύων (διδαςκαλύα, κατόχηςη).

• Προβολό τησ διδαςκαλύασ ομϊδων εκτόσ του βαςικού κορμού τησ Εκκληςύασ.

• Συμπλόρωςη των κανονικών βιβλύων.

• Προβολό τοπικών παραδόςεων.

• Μύμηςη ανϊλογων παραδειγμϊτων θύραθεν λογοτεχνύασ (π.χ. μυθιςτορόματα).

(13)

Η Ι΢ΣΟΡΙΑ

ΣΟΤ ΚΑΝΟΝΑ

(14)

ΕΙ΢ΑΓΩΓΙΚΑ

• Η ςυζότηςη για τον κανόνα αρχύζει όδη ςτην Κ.Δ.:

Β΄ Πε 3,15-16· Β΄ Θες 2,2· Κολ 4,16.

• Ερωτόματα:

• Ποια γεγονότα οδηγούν ςτην ςυγκρότηςη του κανόνα (Μαρκύων, ο κανόνασ τησ Π.Δ.).

• Ποια τα κριτόρια τησ κανονικότητασ.

• Κλειςτόσ ό ανοικτόσ κανόνασ.

• Ποιοσ ο ρόλοσ του κανόνα μϋςα ςτη ζωό τησ Εκκληςύασ.

(15)

ΟΙ ΕΠΣΑ ΥΑ΢ΕΙ΢ ΣΟΤ ΚΑΝΟΝΑ (1)

• Από την εποχό του Παύλου – οι πρώτοι αποςτολικού Πατϋρεσ (προώςτορύα του κανόνα)

• Δυο βαςικϋσ πηγϋσ: Παλαιϊ Διαθόκη και προφορικό παρϊδοςη.

• Συλλογό επιςτολών του Παύλου.

• Προτεραιότητα ςτην προφορικό παρϊδοςη και ςτη μαρτυρύα των αυτοπτών μαρτύρων.

• Ιουςτύνοσ – τελευταύοι αποςτολικού Πατϋρεσ

• Η ςυλλογό των παύλειων κειμϋνων.

• Παλαιϊ Διαθόκη.

Κυριακϊ λόγια.

(16)

•

150 μ.Χ. – 200 μ.Χ.

• Συλλογό των τεςςϊρων ευαγγελύων και των παύλειων επιςτολών.

• Μαρκύων.

•

200 μ.Χ. (Ειρηναύοσ, Τερτυλλιανόσ, Κλόμησ Αλεξανδρεύσ)

• Ευαγγϋλια, επιςτολϋσ Παύλου, Πρϊξεισ, Αποκϊλυψη, κϊποιεσ από τισ Καθολικϋσ Επιςτολϋσ.

• Λειτουργικό χρόςη των βιβλύων = κριτόριο κανονικότητασ.

(17)

• 3^οσ – α΄ μ. 4^ου αι. μ.Χ.

• Το ζότημα τησ κανονικότητασ των Καθολικών Επιςτολών.

• Το κριτόριο τησ αποςτολικότητασ.

• Η ςυμφωνύα του ςώματοσ τησ Εκκληςύασ (Ωριγϋνησ).

• Διϊκριςη: «ὁμολογούμενα» - «ἀμφιβαλλόμενα».

• Συζότηςη του κανόνα ςτισ Οικουμενικϋσ Συνόδουσ

• 39^η Παςχϊλια Επιςτολό Μ. Αθαναςύου.

• Σύνοδοι Ιππώνοσ (393) και Καρχηδόνοσ (397 και 419).

• Διϊφοροι κατϊλογοι κανονικών βιβλύων -> η παρϊδοςη των ςυριακών εκκληςιών.

(18)

• 6^οσ αι. κι εξόσ.

• Συμφωνύα για τον κανόνα ςτισ εκκληςύεσ τησ Δύςησ.

• Κλειςτόσ κανόνασ -> Σύνοδοσ του Τριδϋντου (1546).

• Η εν Τρούλλῳ Σύνοδοσ (682) αναγνωρύζει διϊφορουσ κανόνεσ.

• Απόφαςη τησ τοπικόσ Συνόδου Ιεροςολύμων (1672) – υιοθετεύ κλειςτό κανόνα 27 βιβλύων – δεν εύχε γενικό αποδοχό.

• Η ρευςτότητα ςε θεολογικό επύπεδο και ςτην πρϊξη παραμϋνει ςτην Ανατολό.

(19)

ΣΑ ΚΡΙΣΗΡΙΑ ΣΗ΢ ΚΑΝΟΝΙΚΟΣΗΣΑ΢

(1)

• Η διαδικαςύα ϋνταξησ ςτον κανόνα εξαιρετικϊ ςύνθετη.

• Εφαρμογό των κριτηρύων με μη ςυςτηματικό τρόπο.

• Η ιδιαύτερη φύςη των κειμϋνων τησ ΚΔ:

• Η καταγραφό τησ εμπειρύασ τησ Εκκληςύασ κι η ερμηνεύα τησ ζωόσ και του ϋργου του Ιηςού.

• Η ςημαςύα τησ προφορικόσ παρϊδοςησ.

• Το όνομα ενόσ αποςτόλου δεν εύναι

(20)

(2)

•

Η αρχαιότητα κι η αυθεντικότητϊ του.

• Όχι μόνο η ςύνδεςη με το όνομα ενόσ αποςτόλου.

• Παραδόςεισ που ςυνδϋονται με ςυγκεκριμϋνουσ αποςτόλουσ.

•

Κανών τησ πύςτεωσ (regula fidei) = αποςτολικό διδαςκαλύα.

• Η κοινό ομολογύα για την ενότητα του Δημιουργού Θεού με τον Σωτόρα Ιηςού Χριςτό.

• Διατόρηςη τησ πολυφωνύασ και ποικιλύασ.

(21)

(3)

• Το κριτόριο τησ καθολικότητασ – από τον 3

^ο

αι. και εξόσ.

• Ιδιαύτερα για τα αμφιβαλλόμενα κεύμενα (Ιακ, Β΄

Πε, Ευαγγϋλιο και Αποκϊλυψη Πϋτρου).

• Κριτόριο που εφαρμόζεται με διϊκριςη – ϋπεται του κριτηρύου του κανόνα τησ πύςτησ.

(22)

ΑΝΟΙΚΣΟ΢ Ή ΚΛΕΙ΢ΣΟ΢ ΚΑΝΟΝΑ΢

(1)

• Τα κεύμενα τησ Κ.Δ. ερμηνεύουν και ςχολιϊζουν τα γεγονότα τησ ιςτορύασ τησ ςωτηρύασ.

• Γραφϋσ και κανόνασ τησ πύςτησ (δημιουργικό ςυνεργύα).

• Ο κανόνασ δεν λειτουργεύ ωσ εξωτερικό αυθεντύα που επιβϊλλεται ϋξωθεν ςτη ζωό τησ Εκκληςύασ.

• Παρϋχει το ερμηνευτικό πλαύςιο κατανόηςησ τησ ευαγγελικόσ παρϊδοςησ.

• Η Εκκληςύα ορύζει τον κανόνα.

• Συνδϋεται ϊμεςα με την ταυτότητϊ τησ.

• Όχι κατϊ γρϊμμα θεοπνευςτύα των βιβλύων του κανόνα.

(23)

ΑΝΟΙΚΣΟ΢ Ή ΚΛΕΙ΢ΣΟ΢ ΚΑΝΟΝΑ΢

(2)

• Ο κανόνασ όχι ωσ ϋνα κλειςτό πλαύςιο κι ωσ η τελικό διατύπωςη του περιεχομϋνου του ευαγγελικού κηρύγματοσ.

• Ενδεικτικόσ οριςμόσ των ορύων τησ Εκκληςύασ.

• Τα όρια τησ θεοπνευςτύασ μϋςα ςτην Εκκληςύα δεν ταυτύζονται με εκεύνα του κανόνα.

• Ο κανόνασ αφόνει περιθώρια ςτα μϋλη τησ κοινότητασ να εκφραςτούν με ποικύλουσ τρόπουσ και πολυφωνύα εκδηλώνοντασ τουσ καρπούσ του

(24)

ΣΟ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ ΟΡΙ΢ΜΕΝΩΝ ΑΠΟΚΡΤΥΩΝ

• Ο κανόνασ κλειςτόσ από ιςτορικόσ ϊποψησ – ανοικτόσ από θεολογικόσ -> βλ. το βιβλύο τησ Αποκϊλυψησ.

• Το παρϊδειγμα του Πρωτευαγγελύου του Ιακώβου ->

επύδραςη ςτον εορτολογικό και ςτον εικονογραφικό κύκλο τησ Ανατολικόσ Εκκληςύασ.

• Η θεολογικό ρευςτότητα εξηγεύ την ανοχό και αξιοπούηςη αρκετών αποκρύφων καθώσ και τη διϊςωςό τουσ μϋςα ςτον χρόνο.

(25)

΢ημείωμα Αναφοράς

Copyright Αριςτοτζλειο Πανεπιςτιμιο Θεςςαλονίκθσ, Τςαλαμποφνθ Αικατερίνθ. «Τα Απόκρυφα Ευαγγζλια. Κανόνασ, Ιςτορία του Κανόνα,

Κανονικότθτα». Ζκδοςθ: 1.0. Θεςςαλονίκθ 2015. Διακζςιμο από τθ δικτυακι διεφκυνςθ: http://eclass.auth.gr/courses/OCRS339/.

(26)

Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο

Το παρόν υλικό διατίκεται με τουσ όρουσ τθσ άδειασ χριςθσ Creative Commons Αναφορά - Παρόμοια Διανομι *1+ ι μεταγενζςτερθ, Διεκνισ Ζκδοςθ. Εξαιροφνται τα αυτοτελι ζργα τρίτων π.χ. φωτογραφίεσ,

διαγράμματα κ.λ.π., τα οποία εμπεριζχονται ςε αυτό και τα οποία

αναφζρονται μαηί με τουσ όρουσ χριςθσ τουσ ςτο «Σθμείωμα Χριςθσ Ζργων Τρίτων».

Ο δικαιοφχοσ μπορεί να παρζχει ςτον αδειοδόχο ξεχωριςτι άδεια να

χρθςιμοποιεί το ζργο για εμπορικι χριςθ, εφόςον αυτό του ηθτθκεί.

[1] http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/

΢ημείωμα Αδειοδότησης

26

(27)

ΑΝΟΙΚΣΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΣΑ

Σζλος ενότητας

Επεξεργαςία: Φίλιπποσ Γερμάνθσ

Θεςςαλονίκθ, Εαρινό Εξάμθνο 2014-2015

(28)

΢ημειώματα

(29)

Διατήρηση ΢ημειωμάτων

Οποιαδιποτε αναπαραγωγι ι διαςκευι του υλικοφ κα πρζπει να ςυμπεριλαμβάνει:

 το Σθμείωμα Αναφοράσ

 το Σθμείωμα Αδειοδότθςθσ

 τθ διλωςθ Διατιρθςθσ Σθμειωμάτων

 το Σθμείωμα Χριςθσ Ζργων Τρίτων (εφόςον υπάρχει)

μαηί με τουσ ςυνοδευόμενουσ υπερςυνδζςμουσ.