Ανακύκλωση αποβλήτων ηλεκτρικού και ηλεκτρονικού εξοπλισμού σε Θεσσαλονίκη και Ρόδο: στάσεις και αντιλήψεις των πολιτών

Πανεπιστήμιο Αιγαίου Σχολή Περιβάλλοντος Τμήμα Περιβάλλοντος

Βασιλικής Κωνσταντίνος Α.Μ.: 141/2005005 Κλαπανάρης Σωκράτης Α.Μ.: 141/2004026

Επιβλέπουσα καθηγήτρια: Καλαντζή Όλγα-Ιωάννα Μυτιλήνη Οκτώβριος 2010

Π ΤΥΧΙΑΚΗ Ε ΡΓΑΣΙΑ

Α ΝΑΚΥΚΛΩΣΗ ΑΠΟΒΛΗΤΩΝ ΗΛΕΚΤΡΙΚΟΥ ΚΑΙ ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΟΥ ΕΞΟΠΛΙΣΜΟΥ ΣΕ Θ ΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ ΚΑΙ Ρ ΟΔΟ - ΣΤΑΣΕΙΣ ΚΑΙ ΑΝΤΙΛΗΨΕΙΣ ΤΩΝ

ΠΟΛΙΤΩΝ

Ευχαριστίες

Θα θέλαμε να ευχαριστήσουμε θερμά την καθηγήτρια κα. Όλγα-Ιωάννα Καλαντζή κυρίως για την εμπιστοσύνη που μας έδειξε, και την υπομονή που έκανε κατά τη διάρκεια υλοποίησης της πτυχιακής εργασίας. Όπως επίσης και για την πολύτιμη βοήθεια και καθοδήγηση της, για την επίλυση διάφορων θεμάτων.

Θα θελα επίσης να απευθύνουμε τις ευχαριστίες μας στους γονείς μας, οι οποίοι στήριξαν τις σπουδές μου με διάφορους τρόπους, φροντίζοντας για την καλύτερη δυνατή μόρφωση μας.

Περίληψη

Το θέμα της πτυχιακής εργασίας, αφορά την θεωρητική ανάλυση της διαχείρισης των αποβλήτων ηλεκτρικού και ηλεκτρονικού εξοπλισμού (ΑΗΗΕ), καθώς και τις στάσεις και αντιλήψεις των πολιτών σε Θεσσαλονίκη και Ρόδο για το ίδιο θέμα και γενικότερα για την ανακύκλωση.

Στα πλαίσια της θεωρητικής μελέτης, αναφέρονται οι μέθοδοι ανακύκλωσης των ΑΗΗΕ, το νομοθετικό πλαίσιο που τα ορίζει και αναλύονται οι περιβαλλοντικοί κίνδυνοι κατά τη διάθεση τους (ταφή, καύση κτλ.), εξαιτίας της παρουσίας διαφόρων επικίνδυνων χημικών ουσιών που περιέχονται στα συγκεκριμένα απόβλητα.

Το πρακτικό μέρος της πτυχιακής εργασίας περιλαμβάνει την ανάλυση των αποτελεσμάτων από τα ερωτηματολόγια που μοιράστηκαν στις δύο περιοχές για την αποτύπωση της αντίληψης των πολιτών γύρω από τα ΑΗΗΕ. Τα κυριότερα από τα συμπεράσματα που κατέληξε η συγκεκριμένη έρευνα, είναι πως οι περισσότεροι πολίτες των δυο πόλεων είναι αρκετά ενημερωμένοι και ενδιαφέρονται για το περιβάλλον και τα προβλήματα του και υπάρχει προθυμία συμμετοχής σε προγράμματα ανακύκλωσης ΑΗΗΕ. Από την άλλη όμως, διαπιστώθηκε ανεπάρκεια παροχής πληροφοριών και ενημέρωσης από τους φορείς διαχείρισης των ΑΗΗΕ, ενώ οι περισσότεροι ερωτηθέντες δεν έχουν ανακυκλώσει ως τώρα καμία ηλεκτρική ή ηλεκτρονική συσκευή. Αξίζει να σημειωθεί, επίσης, ότι μεγάλο ποσοστό (90%) των ΑΗΗΕ καταλήγει σήμερα για ταφή ή αποτέφρωση, χωρίς προηγουμένως να έχει υποστεί κάποια επεξεργασία.

Περιεχόμενα

1 Εισαγωγή ... 1

2 Στερεά Απόβλητα ... 2

2.1 Τι είναι τα αστικά στερεά απόβλητα ... 2

2.2 Τα χαρακτηριστικά των στερεών αποβλήτων ... 2

2.3 Διάθεση των στερεών αποβλήτων ... 3

2.4 Αστικά απόβλητα ... 4

3 Απόβλητα Ηλεκτρικού & Ηλεκτρονικού Εξοπλισμού ... 5

3.1 Τι είναι τα ΑΗΗΕ ... 5

3.2 Οι κατηγορίες του ΗΗΕ ... 5

3.2.1 Μεγάλες οικιακές συσκευές ,οι οποίες περιλαμβάνουν: ... 5

3.2.2 Μικρές οικιακές συσκευές ... 6

3.2.3 Εξοπλισμός πληροφορικής και τηλεπικοινωνιών ... 6

3.2.4 Καταναλωτικά είδη ... 7

3.2.5 Φωτιστικά είδη ... 7

3.2.6 Ηλεκτρικά και ηλεκτρονικά εργαλεία (εξαιρουμένων των μεγάλης κλίμακας σταθερών βιομηχανικών εργαλείων) ... 8

3.2.7 Παιχνίδια και εξοπλισμός ψυχαγωγίας και αθλητισμού ... 8

3.2.8 Ιατροτεχνολογικά προϊόντα (εξαιρουμένων των εμφυτεύσιμων και μολυσμένων ) ... 8

3.2.9 Όργανα παρακολούθησης και ελέγχου ... 9

3.3 Σύσταση ΑΗΗΕ ... 9

3.4 Το αυξανόμενο πρόβλημα των ΑΗΗΕ ... 10

3.5 Ποσοτικά στοιχεία ... 11

3.6 Περιβαλλοντικά προβλήματα από την διαχείριση των ΑΗΗΕ ... 15

3.6.1 Κατανάλωση πρώτων υλών κι ενέργειας ... 15

3.6.2 Η συνολική οικολογική επιβάρυνση σε απόβλητα ... 16

3.6.3 Επικίνδυνες ουσίες στα ΑΗΗΕ ... 16

4 Θεσμικό Πλαίσιο ... 20

4.1 Νομοθετικό πλαίσιο διαχείρισης στερεών αποβλήτων στην Ελλάδα ... 20

4.2 Ευρωπαϊκή νομοθεσία ... 21

4.2.1 Εισαγωγή ... 21

4.2.2 Oι Νέες Οδηγίες της Ευρωπαϊκής Ένωσης για τα ΑΗΗΕ ... 21

4.2.3 Οδηγία 2002/95/ΕΚ ... 22

4.2.4 Οδηγία 2002/96/ΕΚ ... 22

4.2.5 Πλαίσιο Διαχείρισης ... 22

5 Εναλλακτική Διαχείριση ΑΗΗΕ ... 25

5.1 Τι είναι εναλλακτική διαχείριση ΑΗΗΕ ... 25

5.2 Στόχοι για την εναλλακτική διαχείριση ΑΗΗΕ ... 25

5.3 Υπόχρεοι φορείς για την υλοποίηση της εναλλακτικής διαχείρισης των ΑΗΗΕ .... 26

5.4 Πώς ελέγχεται η λειτουργία των συστημάτων εναλλακτικής διαχείρισης ΑΗΗΕ .. 26

5.5 Η διαχείριση των ΑΗΗΕ ως σήμερα ... 26

5.5.1 Αποτέφρωση των ΑΗΗΕ ... 27

5.5.2 Υγειονομική ταφή των ΑΗΗΕ ... 28

5.5.3 Ανάκτηση Ενέργειας ... 29

6 Επεξεργασία ΑΗΗΕ ... 30

6.1 Ανακύκλωση ... 30

6.2 Ανακύκλωση κλειστού τύπου ( ανάκτηση προϊόντων ή εξαρτημάτων τους ) ... 30

6.3 Επαναπώληση / Επαναχρησιμοποίηση ( reusing ) ... 31

6.4 Αποσυναρμολόγηση ... 31

6.4.1 Είδη αποσυναρμολόγησης ... 31

7 Μεθοδολογία ... 33

7.1 Ταυτότητα Έρευνας ... 33

8 Ανάλυση των Στοιχείων ... 34

9 Συμπεράσματα ... 60

10 Συζήτηση ... 65

11 Παράρτημα (Ερωτηματολόγιο) ... 72

1 Εισαγωγή

Η παραγωγή προϊόντων Ηλεκτρικού και Ηλεκτρονικού Εξοπλισμού (ΗΗΕ) αποτελεί σήμερα έναν από τους ταχύτερα αναπτυσσόμενους τομείς βιομηχανικής παραγωγής. Η χρήση των ηλεκτρικών και ηλεκτρονικών προϊόντων έχει αλλάξει και βελτιώσει σε μεγάλο βαθμό τη ζωή μας. Από την άλλη, όμως, η προώθηση από τις εταιρίες στην αγορά νέων μοντέλων αλλά και η απαίτηση για διαρκώς νέα και καινοτόμα προϊόντα αυξάνει κατακόρυφα την ποσότητα των ηλεκτρονικών και ηλεκτρικών αποβλήτων. Η εξέλιξη της τεχνολογίας στον τομέα των ηλεκτρικών και ηλεκτρονικών προϊόντων, έχει ως αποτέλεσμα τη γρήγορη απόσυρση και τελικά ‘αχρήστευση’ των συσκευών, πολύ πριν ολοκληρωθεί η προβλεπόμενη διάρκεια ζωής τους. Η τεχνολογική καινοτομία και η διεύρυνση της αγοράς επιταχύνουν συνεχώς τη διαδικασία αντικατάστασης των ειδών αυτών και αυτό έχει αποτέλεσμα τη παραγωγή μεγάλου όγκου μεταχειρισμένων ή και άχρηστων ηλεκτρικών και ηλεκτρονικών προϊόντων. Έτσι, τα ΗΗΕ απορρίπτονται ως απόβλητα μετά από την ολοκλήρωση του χρόνου ζωής τους ή έπειτα από την αντικατάστασή τους με νέο εξοπλισμό σύγχρονης τεχνολογίας (Σκουπίδια και Ανακύκλωση, 2003).

Προκύπτουν όμως δύο σημαντικά, για το περιβάλλον αλλά και για μας τους ίδιους, ερωτήματα :

Πού καταλήγουν όμως τα ηλεκτρικά και ηλεκτρονικά απόβλητα σήμερα;

Ποιες συνέπειες μπορεί να έχει η επιλογή του τόπου ή του τρόπου διάθεσής τους;

Το κυριότερο πρόβλημα που προκύπτει από την παραγωγή ηλεκτρικών και ηλεκτρονικών αποβλήτων σχετίζεται τόσο με τον αυξανόμενο όγκο τους όσο και με τους περιβαλλοντικούς κινδύνους κατά τη διάθεση τους (ταφή, καύση κτλ.) εξαιτίας της παρουσίας διαφόρων επικίνδυνων χημικών ουσιών. Επίσης, μια άλλη διάσταση της απόρριψης μεγάλων ποσοτήτων χρησιμοποιημένων ηλεκτρικών και ηλεκτρονικών προϊόντων αποτελεί η σημαντική σπατάλη πρώτων υλών και ενέργειας που συνεπάγεται η όλο και πιο γρήγορη αχρήστευσή τους. Συγκεκριμένα, τα Η.Η.Ε περιέχουν πολύτιμες πρώτες ύλες (μέταλλα, πλαστικό, γυαλί κ.α.), με αποτέλεσμα όταν απορρίπτεται παλιός ηλεκτρονικός και ηλεκτρικός εξοπλισμός, να απορρίπτονται μαζί και οι πρώτες ύλες (Σκουπίδια και Ανακύκλωση, 2003).

2 Στερεά Απόβλητα

2.1 Τι είναι τα αστικά στερεά απόβλητα

Ως στερεά απόβλητα ορίζονται εκείνα τα στερεά υλικά τα οποία, υπό ορισμένες συνθήκες, δεν παρουσιάζουν την αναγκαία αξία ή χρησιμότητα για τον κάτοχό τους ώστε ο τελευταίος να επιβαρύνεται τόσο τη δαπάνη, όσο και τη μέριμνα της διατήρησής τους. Πρόκειται για στερεά υλικά που προκύπτουν ως παραπροϊόντα από τις οικιακές δραστηριότητες, καθώς επίσης τις βιομηχανικές, εμπορικές, γεωργικές και εξορυκτικές δραστηριότητες. Συνήθως, το κόστος απόρριψης ή αποβολής τους είναι μικρότερο από το κόστος της διατήρησής τους, ενώ ο κάτοχός τους είτε θέλει, είτε πρέπει και υποχρεούται να απαλλαγεί από αυτά (Παναγιωτακόπουλος, 2002).

Ο λόγος της παραγωγής των αγαθών είναι η κάλυψη μιας ανθρώπινης ανάγκης. Όταν αυτή η κάλυψη επιτευχθεί, το εκάστοτε αγαθό παύει να έχει αξία και θεωρείται «απόβλητο» για τον ιδιοκτήτη του, χωρίς ίσως να είναι πραγματικά άχρηστο. Ένας νέος κάτοχος επί παραδείγματι που έχει ανάγκη αυτό το αγαθό, θα μπορούσε να συνεχίσει τη χρήση του, αποβάλλοντας από αυτό την ιδιότητα του αποβλήτου, προσδίδοντάς του ταυτόχρονα και πάλι την ιδιότητα του αγαθού (παλιά έπιπλα, μεταχειρισμένα ρούχα, τα ανακτώμενα χαρτιά ή τα υλικά που προκύπτουν από κατεδαφίσεις, κλπ). Όπως διαφαίνεται λοιπόν, οι έννοιες «απόβλητο» και «αγαθό» είναι υποκειμενικές, αφού σχετίζονται άμεσα τόσο με τον ιδιοκτήτη, όσο και με την χρησιμότητα ενός αγαθού ως προς αυτόν τον ίδιο (Παναγιωτακόπουλος, 2002; Μαλλιαρός, 2007).

2.2 Τα χαρακτηριστικά των στερεών αποβλήτων

Η ποσότητα των απορριμμάτων είναι ευθεία συνάρτηση με τις εποχές του έτους, τις συνήθειες της καθημερινής ζωής, τον τρόπο διατροφής των πληθυσμών, την κατασκευή κτιρίων και οδών, κλπ.

Τα στερεά απορρίμματα, ανάλογα με την προέλευσή τους, μπορούν να ταξινομηθούν ως εξής:

• Απορρίμματα προερχόμενα από οικιακή χρήση

• Απορρίμματα εμπορικών καταστημάτων, υπηρεσιών, γραφείων, αγορών, ξενοδοχείων, εστιατορίων, κλπ

• Απορρίμματα οργανισμών κοινής ωφέλειας και νοσοκομείων

• Βιομηχανικά απόβλητα

2.3 Διάθεση των στερεών αποβλήτων

Μεγάλη ποικιλία στερεών απορριμμάτων υποβάλλονται στη διαδικασία τελικής διάθεσης στο έδαφος, ενώ εκτιμάται ότι το 90% των ΑΗΗΕ καταλήγει σήμερα για ταφή (ή αποτέφρωση) χωρίς όμως καμιά προεργασία (Σκουπίδια και Ανακύκλωση, 2003).

Το πρόβλημα με τα απόβλητα και την τελική διάθεσή τους έχει να κάνει κυρίως με την υγιεινή και την εικαστική καλαισθησία. Οι ρυπασμένοι χώροι κρίνονται ανθυγιεινοί και ανασφαλείς για τον πληθυσμό, ενώ επίσης αναγκαία είναι τόσο η ύπαρξη όσο και η διατήρηση ενός αισθητικά καλού περιβάλλοντος. Από κοινοτική άποψη, αυτά αποτελούν κριτήρια τα οποία θα πρέπει να ληφθούν υπόψη κατά τον σχεδιασμό των διαφόρων τρόπων τελικής διάθεσης. Αν συνυπολογιστεί μάλιστα το ότι οι περιορισμένου εύρους οικονομικές δυνατότητες αποτελούν τεράστιο εμπόδιο για τη βραχυπρόθεσμη λύση του προβλήματος της διάθεσης των αποβλήτων, γίνεται εύκολα αντιληπτό το πόσο σημαντικός είναι ο ορθός υπολογισμός του κόστους της διάθεσης ως προς τον παράγοντα της υγείας και ασφάλειας των εργαζομένων στην διάθεση (και την επεξεργασία) των απορριμμάτων (Οικολογική Εταιρεία Ανακύκλωσης, 2010).

Στην τελική διάθεση των αποβλήτων, προκύπτουν κάποια από τα κυριότερα περιβαλλοντικά προβλήματα που αντιμετωπίζουμε τα τελευταία χρόνια, όπως για παράδειγμα η ρύπανση επιφανειακών και υπόγειων νερών, λόγω του στραγγίσματος των αποβλήτων που βρίσκονται σε ημίρρευστη κατάσταση και γίνεται εντονότερο όταν βρέχει, γιατί τα νερά της βροχής παρασέρνουν όλες τις επικίνδυνες ουσίες στο έδαφος. Υπάρχουν εκπομπές τοξικών και δύσοσμων αερίων, ενώ παράλληλα μεταφέρονται τοξικές στερεές ουσίες μέσω του ανέμου σε καλλιέργειες και γενικότερα σε γειτονικές περιοχές. Ειδικότερα τους καλοκαιρινούς μήνες, λόγω υψηλών θερμοκρασιών, συναντάται και το πρόβλημα των εκρήξεων και εκδήλωσης πυρκαγιάς, από την απόθεση διάφορων εύφλεκτων υλικών.

Η άμεση συσχέτιση των αποβλήτων με την ποιότητα ζωής, τη δημόσια υγεία αλλά και με την οικονομία οδηγεί κάθε σχετική, ολοκληρωμένη δημόσια πολιτική στο να πηγάζει από την κατανόηση τόσο της φύσης όσο και της έκτασής τού συγκεκριμένου προβλήματος, όπως επίσης και στο να στηρίζεται σε μια συντονισμένη κρατική δραστηριότητα με νομικές και διοικητικές παρεμβάσεις (Παπαθεοχάρη, 2004; Χριστοφορίδου, 2008;

Παναγιωτακόπουλος, 2002).

Βασική στρατηγική στην τελική διάθεση απορριμμάτων, πρέπει να είναι η διάκριση μεταξύ επιβλαβών και λιγότερο επικίνδυνων αποβλήτων, δεδομένου ότι τα επιβλαβή κρύβουν

περισσότερους και μεγαλύτερους κινδύνους υγείας, οι οποίοι είναι πολλές φορές και άμεσοι. Στο θέμα των ενδεχόμενων βλαβών της υγείας από τα στερεά απόβλητα ανακύπτουν και ειδικά προβλήματα , όπως π.χ. το πρόβλημα της παρουσίας μολυσματικών και τοξικών υλικών προερχομένων από νοσοκομεία, κλινικές, ιατρεία και άλλες νοσηλευτικές μονάδες (Παπαθεοχάρη, 2004). Βασικά κριτήρια από μια υγιεινολογική οπτική γωνία του προβλήματος είναι:

• Ο φυσικοχημικός χαρακτήρας των αποβλήτων

• Οι παράγοντες και οι μηχανισμοί που επηρεάζουν τη διασπορά των απορριμμάτων στα βιολογικά συστήματα

• Τα χαρακτηριστικά των πληθυσμών οι οποίοι εκτίθενται σε ρύπανση και μόλυνση

• Η φύση και διάρκεια της επαφής με τα επιβλαβή απορρίμματα

(Οικολογική Εταιρεία Ανακύκλωσης, 2010)

2.4 Αστικά απόβλητα

Τα οικιακά απόβλητα παρουσιάζουν σημαντικές διαφορές στο σύνολο της σύστασης και της ποσότητάς τους, ως επακόλουθο της διαφοράς που μπορεί να παρουσιάζει το βιοτικό επίπεδο, η κινητικότητα του αστικού πληθυσμού, τα καταναλωτικά πρότυπα και οι εποχές του έτους. Με βάση τον Εθνικό Σχεδιασμό Διαχείρισης Στερεών Αποβλήτων (ΕΣΔΣΑ, 2007), στην Ελλάδα παράγονται περίπου 333.155 τόνοι απόβλητα ετησίως. Στην περιφέρεια Αττικής παράγεται το 48,5% της ετήσιας ποσότητας, ενώ σημαντική ποσότητα (12,6%) παράγεται και στην Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας.

Για την επιλογή της κατάλληλης μεθόδου επεξεργασίας των αστικών στερεών αποβλήτων (ΑΣΑ), είναι απαραίτητο να πραγματοποιηθούν μελέτες για την περεταίρω ανάλυση της σύστασής τους. Να σημειωθεί όμως, πως οποιαδήποτε τεχνική επεξεργασίας και να επιλεχθεί υπάρχει μεγάλη περίπτωση να καταλήξει σε σφάλμα αν δεν γνωρίζουμε την ακριβή σύσταση των αποβλήτων. Η έλλειψη περιβαλλοντικής συνείδησης, η ελλιπής ενημέρωση των πολιτών αλλά και η αδιαφορία κάποιων φορέων διαχείρισης, οδηγεί στη ταφή μαζί με το ρεύμα των αστικών αποβλήτων, επικίνδυνων υλικών που απαιτούν ειδική διαχείριση-επεξεργασία (Παναγιωτακόπουλος, 2002).

3 Απόβλητα Ηλεκτρικού & Ηλεκτρονικού Εξοπλισμού 3.1 Τι είναι τα ΑΗΗΕ

ΑΗΗΕ είναι τα απόβλητα ειδών ηλεκτρικού και ηλεκτρονικού εξοπλισμού. Ηλεκτρικός και ηλεκτρονικός εξοπλισμός (ΗΗΕ) ορίζεται ως ο εξοπλισμός, του οποίου η ορθή λειτουργία εξαρτάται από ηλεκτρικό ρεύμα ή ηλεκτρομαγνητικά πεδία και ο οποίος έχει σχεδιασθεί ώστε να λειτουργεί υπό ονομαστική

τάση μέχρι 1000 V εναλλασσόμενου ρεύματος και μέχρι 1500 V συνεχούς ρεύματος (Αντωνόπουλος, 2006).

3.2 Οι κατηγορίες του ΗΗΕ

Τα είδη του ηλεκτρικού και ηλεκτρονικού εξοπλισμού κατατάσσονται, σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή και την Ελληνική νομοθεσία, σε 10 διακριτές κατηγορίες προϊόντων, που είναι οι ακόλουθες.

3.2.1 Μεγάλες οικιακές συσκευές ,οι οποίες περιλαμβάνουν:

• Μεγάλες συσκευές ψύξης

• Ψυγεία

• Καταψύκτες

• Άλλες μεγάλες συσκευές χρησιμοποιούμενες για ψύξη , διατήρηση και αποθήκευση τροφίμων

• Πλυντήρια πιάτων

• Πλυντήρια ρούχων

• Στεγνωτήρια

• Συσκευές μαγειρικής

• Ηλεκτρικές κουζίνες

• Ηλεκτρικά μάτια

• Φούρνους μικροκυμάτων

• Άλλες συσκευές χρησιμοποιούμενες για μαγείρεμα και άλλες επεξεργασίες τροφίμων

• Ηλεκτρικές θερμάστρες

• Ηλεκτρικά σώματα (ηλεκτρικά καλοριφέρ)

• Άλλες μεγάλες συσκευές χρησιμοποιούμενες για θέρμανση χώρων, κρεβατιών, καθισμάτων

• Ηλεκτρικούς ανεμιστήρες

• Συσκευές κλιματισμού

• Άλλα είδη εξοπλισμού αερισμού , απαγωγής αερίων και κλιματισμού 3.2.2 Μικρές οικιακές συσκευές

• Ηλεκτρικές σκούπες

• Σκούπες χαλιών

• Άλλες συσκευές καθαριότητας

• Συσκευές χρησιμοποιούμενες για ράψιμο, πλέξιμο, ύφανση και άλλες πολλές κλωστοϋφαντουργικές εργασίες

• Ηλεκτρικά σίδερα και άλλες συσκευές για σιδέρωμα, το μαγγάνισμα και εν γένει τη φροντίδα των ρούχων

• Φρυγανιέρες

• Μύλοι, καφετιέρες και συσκευές ανοίγματος ή σφραγίσματος περιεκτών ή συσκευασιών

• Συσκευές τηγανίσματος (φριτέζες)

• Ηλεκτρικά μαχαίρια

• Συσκευές κοπής και στεγνώματος μαλλιών, βουρτσίσματος δοντιών, ξυρίσματος, μασάζ και άλλες συσκευές περιποίησης σώματος

• Ρολόγια και εξοπλισμός μέτρησης, αναγραφής ή καταγραφής χρόνου

• Ζυγαριές

3.2.3 Εξοπλισμός πληροφορικής και τηλεπικοινωνιών

• Μεγάλοι υπολογιστές

• Μεσαίοι υπολογιστές

• Μονάδες εκτύπωσης

• Συστήματα προσωπικών υπολογιστών

• Προσωπικοί υπολογιστές (συμπεριλαμβανομένων των κεντρικών μονάδων, ποντικιών, οθονών και πληκτρολογίων)

• Φορητοί υπολογιστές (laptop)

• Notepad

• Εκτυπωτές

• Φωτοαντιγραφικά μηχανήματα

• Ηλεκτρικές και ηλεκτρονικές γραφομηχανές

• Αριθμομηχανές τσέπης και επιτραπέζιες και άλλα είδη εξοπλισμού για τη συλλογή, αποθήκευση, επεξεργασία, παρουσίαση ή διαβίβαση πληροφοριών με ηλεκτρονικά μέσα

• Τερματικά συστήματα χρηστών

• Συσκευές τηλεομοιοτυπίας (Φαξ)

• Τηλέτυπα

• Τηλέφωνα

• Τηλεφωνικές συσκευές επί πληρωμή

• Ασύρματα τηλέφωνα

• Κινητά τηλέφωνα

• Συστήματα τηλεφωνητών και όλα τα είδη εξοπλισμού για τη μετάδοση ήχου, εικόνων ή άλλων πληροφοριών με τηλεπικοινωνιακά μέσα

3.2.4 Καταναλωτικά είδη

• Ραδιόφωνα

• Τηλεοράσεις

• Κάμερες μαγνητοσκόπησης (βιντεοκάμερες)

• Μαγνητοσκόπια

• Συσκευές ηχογράφησης υψηλής πιστότητας

• Ενισχυτές ήχου

• Μουσικά όργανα και άλλα είδη εξοπλισμού για την εγγραφή ή την αναπαραγωγή ήχου ή εικόνων, συμπεριλαμβανομένων των σημάτων ή άλλων τεχνολογιών διανομής ήχου και εικόνας με άλλα πλην των τηλεπικοινωνιακών μέσων

3.2.5 Φωτιστικά είδη

• Φωτιστικά για λαμπτήρες φθορισμού πλην των οικιακών φωτιστικών σωμάτων

• Ευθείς λαμπτήρες φθορισμού

• Λαμπτήρες φθορισμού μικρών διαστάσεων

• Λαμπτήρες εκκενώσεως υψηλής έντασης, συμπεριλαμβανομένων των λαμπτήρων νατρίου υψηλής πίεσης και των λαμπτήρων αλογονούχων μετάλλων

• Λαμπτήρες νατρίου χαμηλής πίεσης

• Άλλος φωτιστικός εξοπλισμός και εξοπλισμός προβολής ή ελέγχου του φωτός πλην των λαμπτήρων πυρακτώσεως

3.2.6 Ηλεκτρικά και ηλεκτρονικά εργαλεία (εξαιρουμένων των μεγάλης κλίμακας σταθερών βιομηχανικών εργαλείων)

• Τρυπάνια

• Πριόνια

• Ραπτομηχανές

• Εξοπλισμός για την τόρνευση, τη λείανση, την επίστρωση, το τρόχισμα, το πριόνισμα, το κόψιμο, τον τεμαχισμό, τη διάτμηση, τη διάτρηση, τα διάνοιξη οπών, τη μορφοποίηση, την κύρτωση και άλλες παρόμοιες επεξεργασίες ξύλου, μετάλλου και άλλων υλικών.

• Εργαλεία για τη στερέωση με βίδες, καρφιά ή κονωμάτια και την αφαίρεσή τους και για παρόμοιες χρήσεις

• Εργαλεία για συγκολλήσεις και παρόμοιες χρήσεις

• Εξοπλισμός ψεκασμού, επάλειψης, διασποράς ή άλλης επεξεργασίας υγρών ή αέριων ουσιών με άλλα μέσα

• Εργαλεία κοπής ή άλλων εργασιών κηπουρικής

3.2.7 Παιχνίδια και εξοπλισμός ψυχαγωγίας και αθλητισμού

• Ηλεκτρικά τρένα ή αυτοκινητοδρόμια

• Φορητές κονσόλες βίντεο παιχνιδιών

• Βιντεοπαιχνίδια

• Υπολογιστές για ποδηλασία, καταδύσεις, τρέξιμο, κωπηλασία, κλπ

• Αθλητικός εξοπλισμός με ηλεκτρικά ή ηλεκτρονικά κατασκευαστικά στοιχεία

• Κερματοδέκτες τυχερών παιχνιδιών

3.2.8 Ιατροτεχνολογικά προϊόντα (εξαιρουμένων των εμφυτεύσιμων και μολυσμένων )

• Ακτινοθεραπευτικός εξοπλισμός

• Καρδιολογικός εξοπλισμός

• Συσκευές αιμοκάθαρσης

• Συσκευές πνευμονικής οξυγόνωσης

• Εξοπλισμός πυρηνικής ιατρικής

• Ιατρικός εξοπλισμός για in-vitro διάγνωση

• Συσκευές ανάλυσης

• Καταψύκτες

• Τέστ γονιμοποίησης

3.2.9 Όργανα παρακολούθησης και ελέγχου

• Ανιχνευτές καπνού

• Συσκευές θερμορύθμισης

• Θερμοστάτες

• Συσκευές μέτρησης, ζύγισης ή προσαρμογής για οικιακή ή εργαστηριακή χρήση

• Άλλα όργανα παρακολούθησης και ελέγχου χρησιμοποιούμενα σε βιομηχανικές εγκαταστάσεις

• Συσκευές αυτόματης διανομής θερμών ποτών

• Συσκευές αυτόματης διανομής θερμών ή ψυχρών φιαλών ή μεταλλικών δοχείων

• Συσκευές αυτόματης διανομής στερεών προϊόντων

• Συσκευές αυτόματης διανομής χρημάτων

• Κάθε είδους αυτόματης διανομής οποιουδήποτε προϊόντος.

(Ανακύκλωση Συσκευών, 2009; Παπαθεοχάρη, 2004)

3.3 Σύσταση ΑΗΗΕ

Αρκετές μελέτες έχουν γίνει για την εκτίμηση της ποσότητας των ΑΗΗΕ στην Ε.Ε., αλλά τα αποτελέσματα διαφέρουν σημαντικά μεταξύ τους λόγω των διαφορετικών μεθόδων και υποθέσεων που έλαβαν μέρος. Στοιχεία δείχνουν ότι παράγονται 12-20 kg/κάτοικο/έτος, ενώ η συνολική ετήσια ποσότητα στην Ε.Ε. κυμαίνεται μεταξύ 6,5-7,5 εκατομμύρια τόνους.

Η ποσότητά τους αυξάνεται συνεχώς (περίπου 16-28% κάθε 5 χρόνια), γιατί έχουν τρεις φορές μεγαλύτερο ρυθμό αύξησης από αυτό των αστικών αποβλήτων, και αποτελούν το 4- 6% των συνολικά παραγόμενων ΑΣΑ. Στην Ευρώπη υπολογίζεται ετήσια αύξηση των ηλεκτρικών και ηλεκτρονικών συσκευών της τάξης του 3-5 % , κάτι το οποίο οδηγεί σε διπλασιασμό της ποσότητας τους σε 12 χρόνια. Σύμφωνα με εκτιμήσεις πάντως, η ποσότητα των ΗΗΕ στην ΕΕ υπολογίζονταν σε 6 εκατομμύρια τόνους το 1998, ενώ εκτιμήσεις ανεβάζουν την ποσότητα ΑΗΗΕ για τα επόμενα χρόνια σε 7.000.000 τόνους (Ε.Ε.) ή σε 12.000.000 τόνους για το 2010 (Σκουπίδια και Ανακύκλωση, 2003).

Όσον αφορά τη χώρα μας, η ετήσια παραγωγή ΑΗΗΕ οικιακής προέλευσης υπολογίζεται μεταξύ 190.000 και 200.000 τόνων και τα παραγόμενα ΑΗΗΕ ισοδυναμούν κατά μέσο όρο με 18 Kg ανά κάτοικο ετησίως (Υπουργείο Περιβάλλοντος Ενέργειας & Κλιματικής Αλλαγής, 2010).

Σχήμα 1 Ποσοστιαία σύσταση των ΑΗΗΕ (%)

(European Topic Centre on Waste and Material Flows Topic, Centre of European Environment Agency)

Η σύσταση των ΑΗΗΕ θα οδηγηθεί σε μεγάλες αλλαγές τα επόμενα χρόνια, εξαιτίας των τεχνολογικών εξελίξεων αλλά και των νομοθετικών ρυθμίσεων, όπως η Οδηγία 2002/95 που απαγορεύει τη χρήση μερικών επικίνδυνων ουσιών, αλλά και η Οδηγία για τον οικολογικό σχεδιασμό των προϊόντων που καταναλώνουν ενέργεια (2005/32/ΕΚ).

Ειδικότερα, προβλέπεται στο άμεσο μέλλον τα ΑΗΗΕ να περιλαμβάνουν λιγότερα σιδηρούχα υλικά και πολύτιμα υλικά και αυξημένες ποσότητες αλουμινίου και πλαστικών (Υπουργείο Περιβάλλοντος Ενέργειας & Κλιματικής Αλλαγής, 2010).

3.4 Το αυξανόμενο πρόβλημα των ΑΗΗΕ

Η εκρηκτική ανάπτυξη των ειδών ηλεκτρολογικού και ηλεκτρονικού εξοπλισμού (ΗΗΕ) οφείλεται πρώτα απ’ όλα στην συνεχή καλπάζουσα τεχνολογική πρόοδο, στις εταιρείες που προωθούν στην αγορά νέα μοντέλα, αλλά και στην απαίτηση των καταναλωτών για διαρκώς νέα και καινοτόμα προϊόντα. Η πρόοδος της τεχνολογίας στον τομέα των ΗΗΕ, έχει ως αποτέλεσμα την γρήγορη απόσυρση και τελικά «αχρήστευση» προϊόντων και συσκευών, πολύ πριν ολοκληρωθεί η προβλεπόμενη διάρκεια ζωής τους. Αυτό, όπως γίνεται αντιληπτό, οδηγεί σε παραγωγή μεγάλου όγκου ΑΗΗΕ. Στις ανεπτυγμένες χώρες είναι αισθητή η παρουσία των ΗΗΕ, η χρήση των οποίων έχει αλλάξει και βελτιώσει τον τρόπο ζωής σε όλους τους τομείς (Σκουπίδια και Ανακύκλωση, 2003).

Η παραγωγή ΗΗΕ αποτελεί έναν από τους ταχύτερα αναπτυσσόμενους τομείς της βιομηχανικής παραγωγής στον δυτικό κόσμο. Η ανάπτυξη, όμως, αυτή, καθιστά τα ΑΗΗΕ ως μία από τις κρισιμότερες κατηγορίες αποβλήτων.

Αναγκαία κρίνεται η επεξεργασία και

διαχείριση τους, πριν την τελική διάθεση τους, για να περιοριστούν όσο το δυνατόν οι αρνητικές επιπτώσεις που προκύπτουν από τα ΑΗΗΕ, τόσο σε περιβαλλοντικό, όσο και σε υγειονομικό επίπεδο (Σκουπίδια και Ανακύκλωση, 2003).

Συγκριτικά στοιχεία ΑΗΗΕ - αστικών αποβλήτων:

• Η παραγωγή των ΑΗΗΕ πρόκειται για την ταχύτερα αυξανόμενη ροή αποβλήτων στην ΕΕ, που από 8,3-9,1 εκατομμύρια τόνους το 2005 αναμένεται να φθάσει σε 12,3 εκατομμύρια τόνους το 2020 στην Ευρώπη. (Οδηγία 2934) Προβλέπεται, ότι η ετήσια αύξηση τους, θα βρίσκεται μεταξύ 3% και 5%. Δηλαδή, κάθε 5 χρόνια θα παράγονται περίπου 16-28% περισσότερα ΑΗΗΕ και η συνολική ποσότητά τους θα διπλασιαστεί μέσα σε 12 έτη. Επίσης, να σημειωθεί πως η αύξηση των ΑΗΗΕ είναι περίπου 3 φορές υψηλότερη από την μέση αύξηση των αστικών αποβλήτων.

• Τα ΑΗΗΕ αποτελούν συναρμολογημένα σύνολα που περιέχουν πολύπλοκο μείγμα υλικών και κατασκευαστικών στοιχείων. Επίσης, περιέχουν ουσίες που είναι επιβλαβείς για το περιβάλλον, οι οποίες προκειμένου να εξουδετερωθούν χρήζουν ειδικής επεξεργασίας κατά τη διαδικασία διαχείρισης τους.

• Τα ΑΗΗΕ επιβαρύνουν κατά πολύ περισσότερο το περιβάλλον σε σχέση με τα αστικά απόβλητα. Με στόχο την αντιστάθμιση της αρνητικής αυτής κατάστασης, η ανακύκλωση των ΑΗΗΕ θα πρέπει να συμβάλλει σημαντικά στην εξοικονόμηση των πόρων και κυρίως σε ό,τι αφορά την εξοικονόμηση ενεργείας.

(Παπαθεοχάρη, 2004)

3.5 Ποσοτικά στοιχεία

Τα στοιχεία που παρατίθενται παρακάτω, αν και αναφέρονται στους Η/Υ, είναι αντιπροσωπευτικά του μεγέθους των ΑΗΗΕ. Σήμερα, η ζωή ενός ηλεκτρονικού υπολογιστή στη Β. Αμερική διαρκεί 3 έως 5 χρόνια (National Geographic, 2008). Σύμφωνα με στοιχεία της Υπηρεσίας Προστασίας Περιβάλλοντος των ΗΠΑ, το 1998 περίπου 20.000.000

προσωπικοί ηλεκτρονικοί υπολογιστές σταμάτησαν να είναι χρήσιμοι για τους κατόχους τους, ενώ υπολογίζεται ότι πάνω από 63.000.000 ηλεκτρονικοί υπολογιστές θα αποσυρθούν το 2005. Ελάχιστα όμως, έχουν γίνει μέχρι σήμερα για τη διαχείριση τους όταν αποσυρθούν. Από το 1997 μέχρι το 1999 υπολογίζεται ότι στις ΗΠΑ θάφτηκαν, κάηκαν ή μεταφέρθηκαν εκτός χώρας 50.000.000 υπολογιστές (Οικολογική Εταιρία Ανακύκλωσης, 2010). Το Εθνικό Συμβούλιο Ασφαλείας ανέφερε το 1999 ότι μόνο το 11% των χρησιμοποιημένων υπολογιστών που απορρίφθηκαν οδηγήθηκε σε προγράμματα ανακύκλωσης σε σύγκριση με το 28% των δημοτικών αποβλήτων που ανακυκλώνονται (Βαλαβάνης, 2006; Σκουπίδια και Ανακύκλωση, 2002).

Η ποσότητα και το είδος των αποβλήτων μεταβάλλεται ως συνέπεια τεχνολογικών, περιβαλλοντικών, κοινωνικών και οικονομικών παραμέτρων. Πάντως, λαμβάνεται ως δεδομένο ότι κατά μέσον όρο η ποσότητα ΑΗΗΕ στην Ε.Ε. είναι 12 – 20 κιλά ανά κάτοικο το χρόνο, αν και οι τιμές αυτές μπορούν να διαφέρουν σημαντικά ανάλογα με την γεωγραφική περιοχή, ανάλογα με την χώρα αλλά και από χρόνο σε χρόνο (Βαλαβάνης, 2006; Ελληνική Εταιρεία Διαχείρισης Στερεών Αποβλήτων).

Στην Ελλάδα έχουν ανακυκλωθεί 117.117,18 τόνοι από το 2005 μέχρι 30/06/2009,

17.699,70 κατέληξαν για υγειονομική ταφή, σύμφωνα με τα πιο πρόσφατα στοιχεία

(Πίνακας 1) . Για την εκτίμηση των ποσοτήτων χρησιμοποιούνται 7 μέθοδοι. Κάθε μέθοδος χρησιμοποιεί διαφορετικές υποθέσεις και παραμέτρους για την εκτίμηση των ΑΗΗΕ και πιο συγκεκριμένα:

1. Μέθοδος εφοδιασμού αγοράς (market supply method): Υπολογίζει τα ΑΗΗΕ χρησιμοποιώντας τη μέση διάρκεια ζωής των προϊόντων ΗΗΕ και στοιχεία πωλήσεων

2. Μέθοδος εφοδιασμού αγοράς Α (market supply Α method): Παρόμοια την προηγούμενη μέθοδο, με τη διαφορά ότι χρησιμοποιεί στατιστική κατανομή για την εκτίμηση της μέσης διάρκειας ζωής των προϊόντων ΗΗΕ

3. Μέθοδος Stanford (Stanford method): Παρόμοια με τη μέθοδο εφοδιασμού αγοράς, αλλά συνεκτιμά και τη διαφοροποίηση της μέσης διάρκειας ζωής των προϊόντων ΗΗΕ και ιδιαίτερα των προϊόντων του τομέα πληροφορικής και τηλεπικοινωνιών

4. Μέθοδος Carnegie Mellon (Carnegie Mellon method): Τροποποιημένη εκδοχή της μεθόδου εφοδιασμού αγοράς η οποία λαμβάνει υπόψη τη διαχείριση των προϊόντων ΗΗΕ στο τέλος κύκλου ζωής τους

5. Μέθοδος χρονικών βημάτων (time step method): Υπολογίζει τα παραγόμενα ΑΗΗΕ χρησιμοποιώντας στοιχεία πωλήσεων από τον ιδιωτικό αλλά και βιομηχανικό τομέα και την αρχή διατήρησης της μάζας

6. Προσεγγιστική μέθοδος (estimate Method): Απλοποιημένη εκδοχή της μεθόδου εφοδιασμού αγοράς

7. Μέθοδος ICER: Υπολογίζει τα ΑΗΗΕ εκτιμώντας των αριθμό παλαιών προϊόντων που αντικαθίστανται από καινούρια

(Environmental Protection Agency of Ireland, 2001)

Η ετήσια παραγωγή ΑΗΗΕ στη χώρα μας για την περίοδο 2003 έως 2008 υπολογίζεται μεταξύ 174.000 και 184.000 τόνους το χρόνο, αντιπροσωπεύοντας περίπου 3.8% του συνόλου των δημοτικών αποβλήτων και ισοδυναμεί κατά μέσο όρο με 18 kg ανά κάτοικο το χρόνο (Υπουργείο Περιβάλλοντος Ενέργειας & Κλιματικής Αλλαγής, 2010). Γενικά πάντως, η παραγωγή των ΑΗΗΕ υπολογίζεται ως το άθροισμα των ΑΗΗΕ οικιακής και εμπορικής χρήσης. Από τη διεθνή εμπειρία, έχει υπολογιστεί ότι τα οικιακά ΑΗΗΕ εκπροσωπούν περίπου το 56% του συνόλου της παραγωγής, ενώ τα εμπορικά το 44% αυτού (Βαλαβάνης, 2006)

Πίνακας 1 Δείκτες Επεξεργασίας (Ανακύκλωση Συσκευών Α.Ε. 2010)

Έτη Εισερχόμενα

(tn) Αξιοποιήσιμα

υλικά (tn) Μη αξιοποιήσιμα υλικά (προς υγειονομική ταφή)

Υλικά προς

επαναχρησιμοποίη ση και ανάκτηση ενέργειας

2005-2006 9816,03 9373,68 442,35 0,00

2007 28926,08 24230,00 4696,08 0,00

2008 47253,97 39039,18 8214,78 0,00

1/01/09-

30/06/09 31121,10 26774,61 4346,49 0,00 Σύνολο 117117,18 99417,47 17699,70 0,00

Πίνακας 2 Τεμάχια που έχουν ανακυκλωθεί από το σύστημα ανά κατηγορία, (Ανακύκλωση Συσκευών Α.Ε. 2010)

Κατηγορία ΑΗΗΕ Σύνολο τεμαχίων ανακυκλωθέντων ΑΗΗΕ

Σύνολο τεμαχίων ανακυκλωμένων ΑΗΗΕ 1/1/2009-31/5/2009

Σύνολο τεμαχίων ανακυκλωμένων ΑΗΗΕ 2008

Σύνολο τεμαχίων ανακυκλωμένων ΑΗΗΕ 2007

Σύνολο τεμαχίων

ανακυκλωμένων ΑΗΗΕ 2005- 2006

Ψυγεία 465.822 100.203 196.305 122.936 46.378

Κλιματιστικά 34.896 16.550 11.227 6.819 300

Λευκές Συσκευές 1.272.816 259.052 625.810 285.960 101.994

Μικρές Οικιακές Συσκευές 737.856 184.642 310.426 94.945 147.843

Οθόνες 271.142 54.815 141.835 50.995 23.497

Εξοπλισμός Πληροφορικής και

Τηλεπικοινωνιών 935.178 250.835 413.198 196.497 74.648

Τηλεοράσης 444.769 128.331 191.271 90.091 35.076

Καταναλωτικά Είδη 119.439 20.461 66.774 16.600 15.604

Φωτιστικά είδη 61.740 13.993 44.279 3.468

Λαμπτήρες 198.122 41.544 93.759 62.819

Ηλεκτρικά και ηλεκτρονικά

εργαλεία 53.605 7.793 25.299 18.223 2.290

Παιχνίδια και εξοπλισμός

ψυχαγωγίας και αθλητισμού 19.525 13.442 3.605 1.845 633

Ιατροτεχνολογικά προϊόντα 243.774 424 242.701 303 346

Όργανα παρακολούθηση και

ελέγχου 10.293 343 8.932 1.018

Συσκευές αυτόματης διανομής 10.516 4.705 3.472 2.321 18

ΣΥΝΟΛΟ 4.879.492 1.055.589 2.326.677 985.780 511.446

3.6 Περιβαλλοντικά προβλήματα από την διαχείριση των ΑΗΗΕ

Η παραγωγή ΑΗΗΕ οδηγεί σε μεγάλα και δισεπίλυτα περιβαλλοντικά προβλήματα, τα οποία σχετίζονται τόσο με τον αυξανόμενο όγκο τους, την σπατάλη πρώτων υλών κι ενέργειας όσο και με τους περιβαλλοντικούς κινδύνους κατά την διάθεσή τους (ταφή, καύση κλπ.). Πολλά από τα ηλεκτρικά και ηλεκτρονικά είδη περιέχουν σήμερα επικίνδυνες χημικές ουσίες. Η απόρριψη των ειδών αυτών στο περιβάλλον ιδιαίτερα όταν γίνεται ανεξέλεγκτα αποτελεί σοβαρό κίνδυνο για το περιβάλλον και την υγεία. Αλλά ακόμα και αν τα ΑΗΗΕ οδηγούνται σε οργανωμένους χώρους ταφής (ΧΥΤΑ), καταλαμβάνουν μεγάλο χώρο. Αν δεν υποστούν ειδική επεξεργασία, όταν απορριφθούν ή καούν επιβαρύνουν το περιβάλλον με τα περιεχόμενα επικίνδυνα ή τοξικά υλικά.

Οι περιβαλλοντικοί κίνδυνοι που σχετίζονται με τα απόβλητα ηλεκτρικών και ηλεκτρονικών συσκευών δεν αντιμετωπίζονται με τις μέχρι σήμερα ακολουθούμενες πολιτικές αποτελεσματικά. Εκτιμάται ότι το 90% των ΑΗΗΕ καταλήγει σήμερα για ταφή ή αποτέφρωση, χωρίς προηγουμένως να έχει υποστεί κάποια επεξεργασία. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να καταλήγουν στους χώρους ταφής και καύσης εκτός των πολύτιμων πρώτων υλών και πολλά επικίνδυνα υλικά (Βαλαβάνης, 2006; Karagiannidis et al., 2003).

3.6.1 Κατανάλωση πρώτων υλών κι ενέργειας

Η παραγωγή των ΗΗΕ απαιτεί τη χρήση αρκετών χημικών προϊόντων, ενώ παράλληλα δεσμεύονται σημαντικές ποσότητες πρώτων υλών και ενεργείας. Το τέλος διάρκειας χρήσης τους, έχει ως αποτέλεσμα μεγάλες απώλειες σε πρώτες ύλες, ενώ παρατηρείται μόνιμη απώλεια της ενεργείας που χρειάστηκε για να εξορυχτούν αυτές οι πρώτες ύλες. Σημαντική απώλεια ενέργειας συναντάμε και κατά το στάδιο της βιομηχανοποίησης των πρώτων υλών, όπως και για την μεταφορά των προϊόντων. Επιπροσθέτως, τα ηλεκτρικά και ηλεκτρονικά προϊόντα περιέχουν πολύτιμες πρώτες ύλες, όπως διάφορα μέταλλα, πλαστικό, γυαλί κ.α. (Σκουπίδια και Ανακύκλωση, 2003).

Για να κατασκευαστεί ένας ηλεκτρονικός υπολογιστής είναι απαραίτητα, εκτός των άλλων, περίπου 2,5 κιλά πολυστυρένιο, 5,5 λίτρα αργό πετρέλαιο και 85 m3 φυσικό αέριο.

Επομένως, όταν απορρίπτεται παλιός ηλεκτρονικός και ηλεκτρολογικός εξοπλισμός, στην ουσία απορρίπτονται μεγάλες ποσότητες πολύτιμων πρώτων υλών και προκαλείται περισσότερη ρύπανση από την προσπάθεια να αναπληρωθούν αυτά για την παραγωγή νέων προϊόντων (Σκουπίδια και Ανακύκλωση, 2003; Moussiopoulos et al., 2006).

3.6.2 Η συνολική οικολογική επιβάρυνση σε απόβλητα

Η συνολική οικολογική επιβάρυνση σε απόβλητα για τη παραγωγή ενός προϊόντος, π.χ.

ενός ψυγείου, ή ενός φούρνου μικροκυμάτων, είναι κατά πολύ μεγαλύτερη από την αντίστοιχη της απόρριψη των προϊόντων όταν ολοκληρώσουν τον κύκλο ζωής τους.

Συγκεκριμένα, η συνολική ποσότητα αποβλήτων ενός υπολογιστή που ζυγίζει περίπου 30 κιλά, πλησιάζει τα 1500 κιλά, με συνυπολογισμό των αποβλήτων που παράγονται σε όλο το κύκλο ζωής του (δηλαδή από την εξόρυξη πρώτων υλών μέχρι τη τελική διάθεση) (Technical University of Denmark, 2009; Βαλαβάνης, 2006).

Για την παραγωγή ενός ηλεκτρικού ή ηλεκτρονικού προϊόντος, απαιτείται πολλές φορές η χρήση χημικών ουσιών, μερικές από τις οποίες είναι ιδιαίτερα επικίνδυνες για τον άνθρωπο αλλά και για το περιβάλλον. Η παραγωγή μικροτσίπ 2 γραμμαρίων μιας μνήμης 32 ΜΒ DRAM, απαιτεί 800 πλάσια ποσότητα ορυκτών καυσίμων, 16.000πλάσια ποσότητα νερού και 36πλάσια ποσότητα χημικών. (Σκουπίδια και Ανακύκλωση, 2003)

Εξάλλου, η παραγωγή κάθε προϊόντος χρειάζεται υψηλή κατανάλωση ενέργειας (από το στάδιο της εξόρυξης των πρώτων υλών μέχρι την απόσυρση του προϊόντος και τη διαχείριση του ως απόβλητο) με αποτέλεσμα να ρυπαίνεται η ατμόσφαιρα και να επιδεινώνεται η αλλαγή του παγκόσμιου κλίματος, εφόσον χρησιμοποιούνται ορυκτά καύσιμα.

3.6.3 Επικίνδυνες ουσίες στα ΑΗΗΕ

Τα περισσότερα προβλήματα περιβάλλοντος και υγείας που προκαλούνται από τη σημερινή διαχείριση των ΑΗΗΕ σχετίζονται με την ύπαρξη των επικίνδυνων ουσιών σε αυτά τα προϊόντα, τα οποία αποτελούνται από συνδυασμό πολλαπλών δομικών μονάδων. Οι βασικές δομικές μονάδες που αποτελούν τον ΗΗΕ είναι: συσσωρευτές και ηλεκτρικά στοιχεία, μέσα αποθήκευσης δεδομένων, ελαφρές γεννήτριες, πυκνωτές, αντιστάσεις, ρωστήρες, αισθητήρες, σύνδεσμοι, πλακέτες συναρμολόγησης τυπωμένων κυκλωμάτων, καλώδια και σύρματα, πλαστικά (τα οποία περιέχουν επιβραδυντικά φλόγας), διακόπτες και μεταλλάκτες υδραργύρου, είδη που χρησιμοποιούνται σε οθόνες όπως οι λυχνίες καθοδικών ακτινών και οι οθόνες υγρών κρυστάλλων. Οι πιο επικίνδυνες, για το περιβάλλον, ουσίες που περιλαμβάνονται στα συγκεκριμένα δομικά, είναι τα βαρέα μέταλλα, (υδράργυρος, κάδμιο και χρώμιο), πολυχλωριωμένα διφαινύλια (PCBs), χλωριούχο πολυβινύλιο (PVC), τα βρωμιούχα επιβραδυντικά φλόγας (BFRs), ο αμίαντος, το αρσενικό και οι αλογονωμένες ουσίες, όπως οι χλωροφθοράνθρακες (CFCs) (περιέχονται σε ψυγεία και κλιματιστικά) (Βαλαβάνης, 2006; European Environmental Agency, 2003).

Πίνακας 3: Υλικά σε 1t ηλεκτρονικών πλακετών (Technical University of Denmark, 2004) Υλικά που περιέχονται σε έναν τόνο ηλεκτρονικών πλακετών

Υλικό kg/t Υλικό kg/t

Πλαστικό 273 Κάδμιο 0,36

Χαλκός 130 Ταντάλιο 0,37

Σίδηρο 41 Μολυβδένιο 0,17

Βρώμιο 26 Παλλάδιο 0,14

Κασσίτερος 20 Κοβάλτιο 0,11

Νικέλιο 18 Δημήτριο 0,08

Αντιμόνιο 10 Λευκόχρυσος 0,05

Ψευδάργυρος 4 Λανθάνιο 0,03

Άργυρος 0,45 Υδράργυρος 0,01

Από τα αποτελέσματα των μελετών, που παρουσιάστηκαν στο Συμβούλιο Υπουργών των Σκανδιναβικών Χωρών, το συμπέρασμα ήταν ότι υψηλά ποσοστά επιβλαβών ουσιών, περιέχονται σε αναλογικά λίγα τμήματα των ηλεκτρονικών και ηλεκτρικών συσκευών που κυκλοφορούν στις Σκανδιναβικές χώρες (Hedelman et al., 1995).

Αναλυτικά:

Υδράργυρος: χρησιμοποιείται σε ποσοστό μεγαλύτερο από 90% σε μπαταρίες και αισθητήρες. Υπολογίζεται ότι το 22% του υδραργύρου που καταναλώνεται ετησίως σε παγκόσμιο επίπεδο χρησιμοποιείται σε είδη ηλεκτρικού και ηλεκτρονικού εξοπλισμού. Ο υδράργυρος μπορεί εύκολα να συσσωρευτεί στα έμβια όντα και περνά στη τροφική αλυσίδα μέσω των ψαριών. Έχει χρόνιες επιπτώσεις και προκαλεί βλάβη του εγκεφάλου.

Μόλυβδος: ποσοστό πάνω από 90% χρησιμοποιείται σε μπαταρίες και μικρότερο σε κράματα μολύβδου, λάμπες φωτισμού και φθορισμού. Ο μόλυβδος δύναται να προκαλέσει βλάβη τόσο στο κεντρικό και περιφερικό νευρικό σύστημα του ανθρώπου, ενώ έχουν παρατηρηθεί και επιπτώσεις στο ενδοκρινολογικό σύστημα. Μπορεί, επίσης, να έχει αρνητικές επιπτώσεις στο κυκλοφορικό και στα νεφρά. Τέλος, ο μόλυβδος που απαντάται σε χώρους υγειονομικής ταφής προέρχεται κατά 40% από ηλεκτρονικά ευρείας

κατανάλωσης και εξαιτίας της ύπαρξής του υπάρχει πιθανότητα ρύπανσης αποθεμάτων πόσιμου νερού λόγω έκπλυσης.

Κάδμιο: ποσοστό πάνω από 90% χρησιμοποιείται στις επαναφορτιζόμενες μπαταρίες, στους υπέρυθρους ανιχνευτές και στους ημιαγωγούς. Συγκεντρώνεται στο ανθρώπινο σώμα και ιδίως στα νεφρά. Σε περίπτωση εκτεταμένης έκθεσης σε χλωριούχο κάδμιο είναι δυνατόν να προκληθούν καρκίνοι.

Εξασθενές χρώμιο: χρησιμοποιείται ως αντιδιαβρωτικό κυρίως στα ψυκτικά συστήματα των ψυγείων. Θεωρείται γονιδιοτοξικό , προκαλεί αλλεργικές αντιδράσεις και είναι πιθανόν να βλάπτει το DNA.

PCB: το 90% αυτών χρησιμοποιείται στους πυκνωτές.

Βρωμιούχα επιβραδυντικά φλόγας (penta-, octa- και deca-BDE): το 80% αυτών χρησιμοποιείται στις πλακέτες, τα καλώδια και τα πλαστικά καλύμματα των υπολογιστών, ενώ ένα μικρό ποσοστό χρησιμοποιείται στις τηλεοράσεις και στις οικιακές συσκευές.

Χλωροπαραφίνες: το 90% χρησιμοποιείται στα καλώδια PVC.

Άλλα υλικά που περιέχονται στις ηλεκτρικές και ηλεκτρονικές συσκευές και επιδρούν στο περιβάλλον:

Χαλκός: τα μικρά απόβλητα ηλεκτρικών και ηλεκτρονικών ειδών αποτελούν την πηγή του 40% του χαλκού που περιέχεται στην τελική τέφρα από την καύση στερεών αστικών αποβλήτων στην Ολλανδία. Η αυξημένη περιεκτικότητα σε χαλκό στη σκουριά των εγκαταστάσεων καύσης δημιουργεί προβλήματα στη χρήση της ως οικοδομικό υλικό κατά τρόπο φιλικό στο περιβάλλον.

Υγροί κρύσταλλοι: περισσότερο από 2000 συστατικά, πολλά εκ των οποίων είναι δηλητηριώδη, μπορούν να σχηματίσουν υγρούς κρυστάλλους.

Οπτικά υλικά: ίνδιο, γάλλιο, αρσενικό και κάδμιο

Υψηλής θερμοκρασίας αγωγοί που περιέχουν υδράργυρο

Εκπομπές χλωροφθορανθράκων από ψυγεία, κλιματιστικά και μονωτικά υλικά: Σύμφωνα με το Πρωτόκολλο του Μόντρεαλ πρέπει να εξαλειφθεί η χρήση χλωροφθορανθράκων, που καταστρέφουν το στρατοσφαιρικό όζον και συμβάλλουν στο «φαινόμενο του θερμοκηπίου»

Η τοξικότητα και η ποσότητα διάθεσης των παραπάνω υλικών συνιστά το μέγεθος της σοβαρότητας των προβλημάτων που μπορούν να δημιουργήσουν στο περιβάλλον, ως αποτέλεσμα της διαχείρισης των αποβλήτων. Για την καλύτερη αντιμετώπιση της κατάστασης, πρέπει να ληφθούν υπόψη τόσο οι ποσότητες των επικίνδυνων υλικών που εμπεριέχονται στα προϊόντα που διατίθενται στην αγορά, όσο και οι περιβαλλοντικές επιπτώσεις από την τελική διάθεση των παραπάνω ποσοτήτων (Βαλαβάνης, 2006;

Σκουπίδια και Ανακύκλωση, 2003).

4 Θεσμικό Πλαίσιο

4.1 Νομοθετικό πλαίσιο διαχείρισης στερεών αποβλήτων στην Ελλάδα

Μία από τις πρώτες διατάξεις για τη διαχείριση των αποβλήτων στην Ελλάδα, ήταν η ΥΑ ΕΙβ/301/64 «περί συλλογής, αποκομιδής και διάθεσης απορριμμάτων», η οποία και καθόριζε τις τεχνικές προδιαγραφές για τη διαχείριση των απορριμμάτων και πιο συγκεκριμένα για τη διάθεση αυτών (Ελληνική Εταιρεία Διαχείρισης Στερεών Αποβλήτων, 2010; Περιβαλλοντικά Ευαίσθητος Σχεδιασμός, 2005).

Ο Νόμος 2939/2001 (ΦΕΚ 179 Α) αποτελεί τη βασική νομοθετική ρύθμιση σε εθνικό επίπεδο για την εναλλακτική διαχείριση των ηλεκτρικών αποβλήτων, τα οποία συγκαταλέγονται στα ‘άλλα προϊόντα’ και διαμορφώνει το θεσμικό πλαίσιο για την εναλλακτική διαχείριση συσκευασιών και άλλων προϊόντων, με απώτερο σκοπό την πρόληψη δημιουργίας στερεών αποβλήτων, την ανακύκλωση και επαναχρησιμοποίηση τους, την ανάκτηση ενέργειας, καθώς επίσης και τη χωρίς πρ�