(1)

Σχολή Ανθρωπιστικών Επιστημών Κοινό Διαπανεπιστημιακό Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα Σπουδών στη Δημιουργική Γραφή

Μεταπτυχιακή Διπλωματική Εργασία

«Λογοτεχνικός και Κινηματογραφικός Υπερρεαλισμός Μεταγραφή υπερρεαλιστικού σεναρίου σε διήγημα»

Χριστίνα Ριζίδου

Επιβλέπων καθηγητής: Νίκος Τερζής

(2)

Λογοτεχνικός και Κινηματογραφικός Υπερρεαλισμός Μεταγραφή υπερρεαλιστικού σεναρίου σε διήγημα

Χριστίνα Ριζίδου

Επιτροπή Επίβλεψης Διπλωματικής Εργασίας Επιβλέπων Καθηγητής:

Νίκος Τερζής

Κ-Σ/Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο

Συν-Επιβλέπουσα Καθηγήτρια:

Μαρία Δημάκη

Κ-Σ/Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο

Πάτρα, Μάρτιος 20

(3)

(4)

Μεταπτυχιακή Διπλωματική Εργασία 2

Περίληψη

Το θέμα της παρούσας διπλωματικής εργασίας είναι η ανάλυση του έργου του υπερρεαλιστικού κινήματος στη λογοτεχνία και τον κινηματογράφο. Σε ένα πρώτο επίπεδο, δίνεται ο ορισμός του υπερρεαλισμού και αναλύονται τα γεγονότα που συντέλεσαν στη δημιουργία του κινήματος. Συγκεκριμένα, αναφέρονται ο ντανταϊσμός απ’ όπου προέκυψε αργότερα ο υπερρεαλισμός και οι ψυχαναλυτικές μέθοδοι του Freud που αποτέλεσαν έμπνευση για τον André Breton και την ομάδα των υπερρεαλιστών. Επιπλέον, γίνεται αναφορά στον μαρξισμό, που αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι της πολιτικής χροιάς του κινήματος. Έπειτα, αναλύονται σημαντικά στοιχεία της υπερρεαλιστικής ποίησης όπως είναι η αυτόματη γραφή και η εικονοποιία και δίνεται μια σύντομη παρουσίαση τεσσάρων σπουδαίων Γάλλων και Ελλήνων ποιητών που άφησαν ιστορία με το έργο τους: του Paul Éluard, του Louis Aragon, του Ανδρέα Εμπειρίκου και του Οδυσσέα Ελύτη. Επιπλέον γίνεται αναφορά στην υπερρεαλιστική πεζογραφία, όπου ανιχνεύονται τα χαρακτηριστικά της και γίνεται σχολιασμός σχετικά με τη μυθοπλασία και τον χωροχρόνο.

Στη συνέχεια, γίνεται στροφή προς τον κινηματογράφο. Σχολιάζεται ο πρωτοπόρος υπερρεαλιστής Luis Buñuel και το έργο «Ανδαλουσιανός σκύλος» που συνυπογράφει μαζί με τον Dali. Σε επόμενο βήμα, μελετώνται στοιχεία του υπερρεαλιστικού κινηματογράφου, όπως το χιούμορ, η ονειρική ατμόσφαιρα και η διάχυτη σεξουαλική διάθεση. Το θεωρητικό κομμάτι τελειώνει με την ανάλυση της γνωστής υπερρεαλιστικής ταινίας Mulholland Drive του David Lynch.

Το δημιουργικό κομμάτι αφορά τη συγγραφή πρωτότυπου υπερρεαλιστικού σεναρίου για ταινία μικρού μήκους και τη μεταγραφή του σε σύντομο διήγημα.

Λέξεις – Κλειδιά

Υπερρεαλισμός, λογοτεχνία, κινηματογράφος, όνειρο, σενάριο, διήγημα

(5)

Surrealism in literature and cinema

Creative adaptation from a surreal scenario to a short story

Christina Rizidou

Abstract

This dissertation aims to analyse the work of the surrealist movement on the literary and cinematic field. Firstly, surrealism is defined and all the facts that leaded to the creation of the movement are analysed. Μore specifically, there is reference to Dadaism, which is the movement prior to surrealism, and Freud’s psychoanalytic methods that inspired Andre Breton and other representatives of the surrealist group. In addition, there is reference to Marxism, that is an integral part of the political implications of the movement. The important elements of the surrealism, such as the automatic writing and imagery, are analysed with a short presentation of the four greater French and Greek poetries: Paul Éluard, Louis Aragon, Andreas Empeirikos and Odysseas Elytis. Furthermore, there is a reference to surrealism prose, where the characteristics are identified and commented with respect to fiction and space-time.

The second part of the dissertation deals with the cinema and the surrealism. The pioneer surrealist Luis Bunuel and his short movie in collaboration with Salvador Dali entitled

“Chien Andalou” are commented. The elements of the surrealistic cinema are examined, such as humor, dreams and diffuse sexual mood. The theoretical part is closed with the analysis of the surrealistic movie “Mulholland Drive” directed by David Lynch.

The creative part concerns the writing of an original surrealistic screenplay for a short movie and its transcription to a short narrative.

Keywords

Surrealism, literature, cinema, dream, screenplay, short narrative.

(6)

Βιβλιογραφία

Ελληνική Βιβλιογραφία

Αθανασοπούλου, Α., (2009). Ο Υπερρεαλισμός από σημερινή σκοπιά.

Αμπατζοπούλου, Φ., ... δεν άνθησαν ματαίως, ανθολόγια υπερρεαλισμού, Νεφέλη, Αθήνα, 1980.

Βάλντμπεργκ,Π. (1982). Σουρεαλισμός, Υποδομή, Αθήνα.

Γουρνά, Ε., (2020). Η μεταφορά έργων της νεοελληνικής λογοτεχνίας στη μεγάλη οθόνη.

Τεχνικές και παραδείγματα δημιουργικής κινηματογραφικής προσαρμογής (adaptation).

(Διπλωματική εργασία). Σχολή Ανθρωπιστικών Επιστημών, Κοινό Διαπανεπιστημιακό Μ.Π.Σ στη Δημιουργική Γραφή, ΕΑΠ & ΠΔΜ. Επιβλ. Νίκος Τερζής.

Δημητρούλια, Τ. (2012) «Υπερρεαλισμός / Λογοτεχνία», περ. Σύγχρονα Θέματα, τχ. 118-119 (Ιούλ.-Δεκ. 2012) 20-21.

Δημητρούλια, Τ., (2013) «Ο ποιητής Λουί Αραγκόν σήμερα», Τα ποιητικά, Τεύχος 10, Ιούνιος 2013. Διαθέσιμο από: https://www.dimitroulia.gr/poiitis_loyi_aragkon_simera- article-677.html?category_id=63

Δημόπουλος, Β., Η ψυχική μορφοποίηση στην ψυχανάλυση. Διαθέσιμο από:

http://www.psychoanalysis.gr/documents/deltia/D_51/5_Morphopoiisi_Dimopoulos_a.pdf Ιωάννου, Γ., (1996) «Οδυσσέας Ελύτης: Από τον αισθησιασμό στη μαγεία», περ. Νέα Εποχή, Τεύχος 2.

Καγιαλής, Τ., Η επιθυμία για το μοντέρνο. Δεσμεύσεις και αξιώσεις της λογοτεχνικής διανόησης στην Ελλάδα του 1930, Βιβλιόραμα, Αθήνα 2007

Κατσιγιάννη, Α.(2015). «Πρωτοπορίες στην ευρωπαϊκή λογοτεχνία και στην τέχνη του 20ού αιώνα. Ενότητα 4: Υπερρεαλισμός».

Κόκκινου, Θ., (2011). Υπερρεαλιστικό χιούμορ: «une sorte de moralité sans morale».

Μπότζιου, Γ., (2016). «Ο Μέγας Ανατολικός του Ανδρέα Εμπειρίκου: μια απόπειρα ψυχαναλυτικής ανάγνωσης». http://dx.doi.org/10.26268/heal.uoi.2909

(7)

Ντουνιά, Χ., (2014). Επιρροές του Ελύτη. Πεπραγμένα Επιστημονικού Συμποσίου στο Ιστορικό Μουσείο Κρήτης, Εταιρεία Κρητικών Ιστορικών Μελετών.

Πασχαλίδης, Γ., (1992). Υπερρεαλισμός και μυθιστόρημα: Συμβολή σε μία θεωρία για την πρωτοπορία. Σύγκριση, [S.l.], v. 4, p. 53-66, ιούν. 1992. ISSN 2241-1941. Διαθέσιμο από:

<https://ejournals.epublishing.ekt.gr/index.php/sygkrisi/article/view/2816/2574>.

doi:https://doi.org/10.12681/comparison.63.

Λίνος Πολίτης, Ιστορία της νεοελληνικής λογοτεχνίας, Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης, Αθήνα 1998 (9η έκδ.)

Σιαφλέκης, Ζ. (1991). Ο ντε Κίρικο και η ελληνική υπερρεαλιστική ποίηση του μεσοπολέμου. Σύγκριση. https://doi.org/10.12681/comparison.55

Τερζής, Ν. (2014). Nouvelle Vague. Το Σινεμά παίζει με τον Εαυτό του. Αφηγηματική Δομή

& Φόρμα στον Κινηματογράφο. Εκδόσεις ΙΩΝ. σ. 496.

--- (2013). Η σημειωτική μέθοδος ανάλυσης μιας ταινίας. Ανακοίνωση Βόλος, Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, 10ο Διεθνές Συνέδριο Σημειωτικής του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, σ. 508-523 στο Πρακτικά http://hellenic-semiotics.gr/wp- content/uploads/2016/04/42_Changing_Worlds__Signs_of_the_Times_Terzis_508-

523.pdf

--- (2012). Ο μοντερνισμός στις άλλες τέχνες και στον κινηματογράφο. Κριτική Διεπιστημονικότητα. Επιμελητής: Σωτήρης Δημητρίου & τα μέλη της Επιστημονικής Ομάδας. https://kritikidiepistimonikotita.wordpress.com/κείμενα-συζήτησης/

(2η) Δημοσίευση: Εκπαιδ. Κινηματογραφικό Περιοδικό Cinediadromes:

https://cinediadromes.weebly.com/kappaepsiloniotamuepsilonnualpha/4157464

Χρυσανθόπουλος, Μ. (1952). Ο ελληνικός υπερρεαλισμός και η κατασκευή της παράδοσης.

Αθήνα: Άγρα.

Ξένη Βιβλιογραφία

Benoit, J. (2010). La sacralisation de la femme chez paul Éluard, à partir du recueil facile. Revue d'Histoire litté raire De La France, 110(2), 381-396.

doi:10.3917/rhlf.102.0381

(8)

Bergengruen, M. (2009). The pure being of writing. ecriture automatique in 19th century psychiatry and early surrealism (Breton/Soupault: Les champs magnétiques). Berichte Zur Wissenschaftsgeschichte, 32(1), 82-99.

Bonhomme, B. (2018). Le cinéma surréaliste. () Presses universitaires du Septentrion.

doi:10.4000/books.septentrion.14222

Breton, A. (1924). Μανιφέστο του σουρεαλισμού. Μτφ. Ελένη Μοσχονά. Αθήνα: Δωδώνη Brodskaia, N. (2012). Surrealism: Genesis of a revolution Parkstone International.

Browning, G. (1998). Expansion and conversion, repetition and circularity: Philippe soupault's first automatic text in "les champs magnétiques". South Atlantic Review, 63(4), 11-33.

Castant, A., (2002) « Le Surréalisme et l’image », Critique d’art [En ligne], 20 | Automne 2002, mis en ligne le 29 février 2012, consulté le 02 janvier 2021. URL:

http://journals.openedition.org/critiquedart/2037;

DOI: https://doi.org/10.4000/critiquedart.2037

Chadwick, J.D. (2011). Surrealism is not dead: A look at Surrealism in contemporary mass communication via analysis of modern popular films.

Collani, T.,(2010) Le merveilleux dans la prose surréaliste européenne.

Collani, T., (2013) « Les avant-gardes et la narration », Cahiers de Narratologie [En ligne], 24 | 2013, mis en ligne le 17 septembre 2013, consulté le 30 avril 2019.

URL: http://journals.openedition.org/narratologie/6661 ; DOI : 10.4000/narratologie.6661 Esman, A. H. (2011). Psychoanalysis and Surrealism: André Breton and Sigmund Freud. Journal of the American Psychoanalytic Association, 59(1), 173–181.

Freud, S. (2013). Η ερμηνεία των ονείρων. Αθήνα: Επίκουρος

Hopkins, D. & Arnold, D. (2016). A companion to dada and surrealism. Hoboken: John Wiley & Sons, Incorporated.

Ilie, P. (1972). Surrealism & cinema. Ithaca, N.Y: Department of Romance Studies, Cornell University. doi:10.2307/464506

(9)

Janet, Pierre (1859-1947). Auteur du texte. (1894). L'automatisme psychologique : Essai de psychologie expérimentale sur les formes inférieures de l'activité humaine (2e édition) / par pierre janet,. Paris.

Jones, Dafydd. Dada 1916 in Theory : Practices of Critical Resistance, Liverpool University Press, 2014. ProQuest Ebook Central, https://ebookcentral-proquest- com.proxy.eap.gr/lib/eapgr/detail.action?docID=4616333.

López, I. J. (2001). Film, freud, and paranoia: Dalí and the representation of male desire in

"an andalusian dog". Diacritics, 31(2), 35-48. doi:10.1353/dia.2003.0010

Luceno Moreno, M. (2011). Surréalisme au cinéma : Le sexe, la punition et la mort

Maurel, J. 2009. Révolution surréaliste et surréalisme de la révolution : Sur l’allure révolutionnaire. In Bloch, O. (Ed.), L’idée de révolution : quelle place lui faire au XXI^e siècle ? Éditions de la Sorbonne. doi :10.4000/books.psorbonne.17934

Moine, R., & Taminiaux, P. (2006). From surrealist cinema to surrealism in cinema: Does a surrealist genre exist in film? Yale French Studies, 109(109), 98-114.

Read, P. (2016). Apollinaire et les mamelles de tirésias Presses universitaires de Rennes.

Rialland, I. (2015). Le romanesque surRÉaliste: Les romans-collages de max ernst. Roman 20-50, 59(1), 103. doi:10.3917/r2050.059.0103

Richardson, M. (2006). Surrealism and cinema. London: Bloomsbury Publishing Plc.

Stent S. (2011). Women surrealists: Sexuality, fetish, femininity and female surrealism.

Sunayan, B. (2019) Mulholland Drive' (2001): A case study of the primacy of dreams over reality - International Journal of Advance and Innovative Research

Thivat, P. (2014). Le rêve au cinéma: L’Image libérée ou la figure de l’invisible. Ligeia, 1(1), 37-43. https://doi.org/10.3917/lige.129.0037

Votavova Sumelidu, N. (2008) Το σώμα στην τσεχική και ελληνική υπερρεαλιστική ποίηση τη δεκαετία του ’30

Links

https://proxy.europeana.eu/131/https___www_searchculture_gr_aggregator_edm_digma_

000113_123456789_38198?view=https%3A%2F%2Fdigital.mmb.org.gr%2Fdigma%2Fbi

(10)

tstream%2F123456789%2F38198%2F1%2Fdocument.pdf&disposition=inline&api_url=h ttps%3A%2F%2Fapi.europeana.eu%2Fapi

Buñuel documentary: 'The Life and Times of Don Luis Buñuel'. 1984:

https://www.youtube.com/watch?v=IHDAr9pS0ww&ab_channel=Cavaignac

Θεωρίες Kaluza-Klein, Θεωρίες φυσικής:

http://physics4u.gr/blog/2018/09/18/%CE%B8%CE%B5%CF%89%CF%81%CE%AF%C E%B1-kaluza-klein/

H 4η διάσταση στην Τέχνη και στη Φυσική: Αλέξης Καρπούζος:

https://www.slideshare.net/akarpuzos/h-4-27360348 Παρασκήνιο Ελληνικός υπερρεαλισμός. . ().[Video/DVD]:

https://classic.europeana.eu/portal/el/record/2051920/data_euscreenXL_http___www_ert_

archives_gr_V3_public_main_page_assetview_aspx_tid_68960_autostart_25177.html?ut m_source=new-website&utm_medium=button

(11)

Υπεύθυνη Δήλωση Συγγραφέα:

Δηλώνω ρητά ότι, σύμφωνα με το άρθρο 8 του Ν.1599/1986, η παρούσα εργασία αποτελεί αποκλειστικά προϊόν προσωπικής μου εργασίας, δεν προσβάλλει κάθε μορφής δικαιώματα διανοητικής ιδιοκτησίας, προσωπικότητας και προσωπικών δεδομένων τρίτων, δεν περιέχει έργα/εισφορές τρίτων για τα οποία απαιτείται άδεια των δημιουργών/δικαιούχων και δεν είναι προϊόν μερικής ή ολικής αντιγραφής, οι πηγές δε που χρησιμοποιήθηκαν περιορίζονται στις βιβλιογραφικές αναφορές και μόνον και πληρούν τους κανόνες της επιστημονικής παράθεσης.