ΑΝΑΠΛΑΣΗ ΠΑΛΑΙΟΥ ΣΤΑΔΙΟΥ Γ.Σ.Π (ΓΥΜΝΑΣΤΙΚΟΣ ΣΥΛΛΟΓΟΣ ΤΑ ΠΑΓΚΥΠΡΙΑ ΛΕΥΚΩΣΙΑΣ).

(1)

2010

ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΚΑΒΑΛΑΣ

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΔΡΑΜΑΣ

ΤΜΗΜΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ ΤΟΠΙΟΥ

ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ

[ΑΝΑΠΛΑΣΗ ΠΑΛΑΙΟΥ ΣΤΑΔΙΟΥ Γ.Σ.Π

(ΓΥΜΝΑΣΤΙΚΟΣ ΣΥΛΛΟΓΟΣ ΤΑ ΠΑΓΚΥΠΡΙΑ

ΛΕΥΚΩΣΙΑΣ)]

ΕΙΣΗΓΗΤΕΣ: ΛΟΪΖΟΥ ΜΑΡΣΕΛ

ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΥΣ ΑΝΑΣΤΑΣΙΑ

ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΑ: ΔΡ.ΤΖΟΥΛΙΑ ΤΖΩΡΤΖΗ

(2)

(3)

Ευχαριστίες

Θα θέλαμε να ευχαριστήσουμε θερμά την καθηγήτρια μας Δρα Τζούλια Τζιώρτζη, η οποία μας καθοδήγησε από την αρχή μέχρι το τέλος αυτής της εργασίας.

Για τη διεκπεραίωση αυτής της εργασίας συνεργαστήκαμε και βοηθηθήκαμε κυρίως από τα γραφεία που εργαζόμαστε κατά τη διάρκεια της πρακτικής άσκησης, τα Αρχιτεκτονικά Γραφεία «ΙΩΑΚΕΙΜ και ΛΟΪΖΑΣ» και την εταιρεία

«GARDEN MASTERS».

Πληροφορίες πήραμε από τις υπηρεσίες Προστασία Θήρας, Τμήμα Δασών, Τμήμα Περιβάλλοντος, Τμήμα Πολεοδομίας και τον Γυμναστικό Σύλλογο τα Παγκύπρια (ΓΣΠ).

(4)

Περίληψη

Στα πλαίσια της πτυχιακής εργασίας, επιλέξαμε ως θέμα μας, την Ανάπλαση του Παλαιού Σταδίου ΓΣΠ (Γυμναστικός Σύλλογος τα Παγκύπρια). Πρόκειται για ένα στάδιο 13 στρεμμάτων που βρίσκεται στο κέντρο της Λευκωσίας.

Λειτουργούσε για 97 χρόνια περίπου ως στάδιο. Από το 1999 ο χώρος αυτός έχει εγκαταλειφθεί και λειτουργεί πλέον ως χώρος στάθμευσης.

Μετά από απόφαση του δήμου Λευκωσίας για ανάπλαση και αναβίωση του χώρου διεξάχθηκε δημοψήφισμα από το οποίο πάρθηκαν εισηγήσεις των δημοτών για το πως επιθυμούν να χρησιμοποιηθεί ο χώρος αυτός.

Λαμβάνοντας υπόψη τις εισηγήσεις αυτές προβήκαμε στον δικό μας σχεδιασμό για ένα χώρο που θα περιλαμβάνει χώρους πρασίνου, αμφιθέατρο, καθιστικούς χώρους, ανοικτούς χώρους συγκέντρωσης και σιντριβάνια.

Για να θυμίζει το τι ήταν πριν, διατηρήσαμε την ανατολική κερκίδα και το μεγάλο ρολόι του σταδίου. Τέλος, υπολογίσαμε περίπου το κόστος κατασκευής αυτού του πάρκου.

(5)

Περιεχόμενα

Ευχαριστίες ...1

Περίληψη ...2

Κεφάλαιο 1° : Εισαγωγή ...5

1.1. Η σημασία της μελέτης ...6

1.2. Σκοπός ...7

1.3. Μεθοδολογία ...8

Κεφάλαιο 2°: Έννοιες και ορισμοί ...9

2.1. Η έννοια του τοπίου ...10

2.2. Αρχιτεκτονική τοπίου ...11

2.3. Πάρκο και πλατεία ...11-12 Κεφάλαιο 3°: Γενική περιγραφή ...13

3.1. Γεωγραφική θέση ...14

3.2. Πληθυσμός ...15

3.3. Η Πόλη-Η ιστορία της πόλης ...15

3.3.1. Η γένεση της Λευκωσίας ...15

3.3.2. Η Αρχαία Λευκωσία ...16

3.3.3. Σύγχρονη Ιστορία ...16

3.4. Παλαιό στάδιο ΓΣΠ -Η ιστορία του σταδίου ΓΣΠ ...17-18 Κεφάλαιο 4°: Αβιοτικό περιβάλλον ...19

4.1. Το φυσικό αβιοτικό περιβάλλον ...20

4.2. Γεωλογικές- εδαφολογικές συνθήκες ...20-27 4.3. Υδρολογικές συνθήκες ...28

4.4. Κλίμα ...28

4.4.1 Βροχόπτωση ...29

4.4.2 Χαλάζι και καταιγίδες ...30

4.4.3 Θερμοκρασία Αέρα ...30

4.4.4 Θερμοκρασία Εδάφους ...31

4.4.5 Σχετική Υγρασία Αέρα ...31

4.4.6 Ηλιοφάνεια ...31-32 4.4.7. 'Άνεμοι ...32

Κεφάλαιο 5°: Βιοτικό περιβάλλον ...33

5.1. Εισαγωγή - Το φυσικό βιοτικό περιβάλλον ...34

5.2. Η βλάστηση του σταδίου ...35

5.3. Παρακείμενη βλάστηση ...36-37 5.4. Πανίδα ...38

5.4.1 Ερπετά και αμφίβια ...38

5.4.2 Θηλαστικά ...38-39 5.4.3 Πτηνά ...39

5.4.4 Έντομα ...40

(6)

5.5. Πανίδα σταδίου ...40-48 Κεφάλαιο 6°: Ανάλυση ...49 6.1. Εισαγωγή ...50-51 6.2. Προσβασιμότητα – Κυκλοφορία – Είσοδοι – Έξοδοι ...52-54 6.3. Φωτισμός ...55 6.4. Εδαφοκαλυπτικά υλικά ...55 6.5. Περιφράξεις ...55 6.6. Παρακείμενες χρήσεις – Περιβάλλοντα κτήρια ...55-57 6.7. Συμπεράσματα Ανάλυσης ...57 Κεφάλαιο 7°: Δημοσκόπηση ...58 7.1. Εισαγωγή ...59 7.2. Ερωτηματολόγια ...60-61 7.3. Αποτελέσματα ...62-66 7.4. Συμπεράσματα ...67 Κεφάλαιο 8°: Παραδείγματα ...68 8.1. Εισαγωγή: η επιλογή των παραδειγμάτων ...69 8.2. Πάρκο Ακρόπολης ...69-70 8.3. Skyline Park ...71-72 8.4. Yankee Stadium ...73-74 8.5. Central park ...74-77 8.6. Συμπεράσματα ...77 Κεφάλαιο 9°: Πρόταση ανάπλασης ...78 9.1. Κείμενο πρότασης ανάπλασης...79-80 9.2. Σχέδιο Γενικής Οργάνωσης...81 9.3. Τρισδιάστατα Μοντέλα πρότασης ανάπλασης...82-88 Κεφάλαιο 10°: Προϋπολογισμός έργου ...89 10.1. Προϋπολογισμός πρότασης ανάπλασης...90 Βιβλιογραφία...91-93 Παραρτήματα ...94 Παράρτημα Α - Παρακείμενη βλάστηση ...94-100 Παράρτημα Β - Εικόνες από το στάδιο ...101-107 Παράρτημα Γ – Χάρτες ...108-110

(7)

Κεφάλαιο 1°

Εισαγωγή

(8)

Κεφάλαιο 1: Εισαγωγή

1.1. Η σημασία της μελέτης

Ο άνθρωπος από τη στιγμή που εγκατέλειψε την ύπαιθρο και εγκαταστάθηκε στις πόλεις άρχισε να αποξενώνεται από τη φύση.

Οι σύγχρονες πόλεις χαρακτηρίζονται περισσότερο από την κυριαρχία του μπετόν και του αυτοκινήτου, ενώ απουσιάζουν οι χώροι πρασίνου ή όπου υπάρχουν είναι περιορισμένοι και όχι πάντα προσβάσιμοι στους κατοίκους. Η απουσία αυτών των χώρων και των στοιχείων της φύσης στις πόλεις δημιουργεί πολλά προβλήματα, τόσο περιβαλλοντικά όσο και αισθητικά. Το

"πράσινο" στις πόλεις αποτελεί ίσως έναν από τους σημαντικότερους δείκτες που καθορίζουν την ποιότητα της αστικής ζωής. Η κατάσταση στις ελληνικές πόλεις όσον αφορά την ύπαρξη χώρων πρασίνου δεν είναι καλή σε σχέση με τις ευρωπαϊκές, αφού ο δομημένος χώρος υπερτερεί του ελεύθερου.

Το "πράσινο" στις πόλεις είναι απαραίτητο γιατί προσφέρει πολλά πλεονεκτήματα. Το πιο άμεσο απ' αυτά είναι η αισθητική αναβάθμιση των αστικών κέντρων καθώς και η δυνατότητα που προσφέρει στους κατοίκους για αναψυχή. Τα άλση, τα πάρκα, οι δενδροφυτευμένες πλατείες ξεκουράζουν τους κατοίκους από τις εντάσεις του τεχνητού περιβάλλοντος που αυτοί έφτιαξαν. Αυτοί οι χώροι παράλληλα είναι χώροι περιπάτου, περισυλλογής και συναντήσεων, αποτελώντας έτσι το αντίδοτο στη ρουτίνα του μπετόν και τη φθορά από το άγχος του αστικού τρόπου ζωής.

Παράλληλα το "πράσινο" μπορεί να συμβάλλει σημαντικά στην επίλυση κάποιων περιβαλλοντικών προβλημάτων των πόλεων, όπως οι υψηλές θερμοκρασίες που παρατηρούνται το καλοκαίρι, η μόλυνση του ατμοσφαιρικού αέρα και η ηχορύπανση.

(9)

Ανάπλαση παλαιού σταδίου Γ.Σ.Π (Γυμναστικός Σύλλογος τα Παγκύπρια)

1.2. Σκοπός

Σκοπός της συγκεκριμένης πτυχιακής εργασίας είναι η μελέτη θεμάτων που αφορούν το τοπίο και πιο συγκεκριμένα, η διεύρυνση των δυνατοτήτων αξιοποίησης του ανεκμετάλλευτου χώρου του παλαιού σταδίου «Γυμναστικός Σύλλογος τα Παγκύπρια», στη Λευκωσία, (από τώρα και στο υπόλοιπο της μελέτης καλούμενο ως ΓΣΠ), ως πόλου έλξης όλων των κατοίκων της Λευκωσίας.

 Η ανάπτυξη ορισμών που σχετίζονται με τον σχεδιασμό και την ανάλυση πάρκων.

 Η εξέταση και ανάλυση σύγχρονων πάρκων και η εξαγωγή κάποιων συμπερασμάτων.

 Η μεθοδολογία μέσω της επιστημονικής έρευνας.

 Η ανάλυση της συγκεκριμένης περιοχής από όπου εξάγονται αποτελέσματα και συμπεράσματα.

 Η δημιουργία ενός σχεδίου της συγκεκριμένης περίπτωσης, βασισμένου σε όλα τα πιο πάνω.

 Ο προϋπολογισμός του έργου.

(10)

Κεφάλαιο 1: Εισαγωγή

1.3. Μεθοδολογία

Η συγκεκριμένη μελέτη για να εκπονηθεί διαιρέθηκε σε τέσσερα βασικά μέρη.

Το πρώτο μέρος ήταν το θεωρητικό, το δεύτερο μέρος η ανάλυση του παλαιού σταδίου ΓΣΠ, το τρίτο μέρος ο ολοκληρωμένος σχεδιασμός και η ανάπλαση του χώρου και το τέταρτο και τελευταίο μέρος ο προϋπολογισμός του έργου.

Στο πρώτο μέρος, αναλύονται και επεξηγούνται βασικοί ορισμοί που σχετίζονται με το θέμα μας. Πηγή πληροφοριών αποτέλεσαν δημοσιευμένες μελέτες, επιστημονικά άρθρα, καθώς επίσης και το διαδύκτιο.

Στο δεύτερο μέρος, ακολουθεί η ανάλυση του πρώην σταδίου ΓΣΠ στη Λευκωσία. Σ΄ αυτό το στάδιο έγινε εργασία πεδίου όπου παρατηρήθηκαν και αποτυπώθηκαν όλα τα αναγκαία χαρακτηριστικά όπως πρόσβαση, κυκλοφορία, είσοδοι-έξοδοι, βλάστηση κ.α.. Για τη χωρική και ψηφιακή αποτύπωση των χαρακτηριστικών, χρησιμοποιήθηκαν τα κατάλληλα όργανα όπως φωτογραφική μηχανή, μετροταινία κ.α. Επίσης μελετήθηκε η ιστορία του σταδίου, καθώς και της πόλης, το κλίμα, τα υδρολογικά στοιχεία, τα εδαφολογικά στοιχεία κ.α. Ένας άλλος σημαντικός τομέας ο οποίος αναφέρεται σ΄ αυτό το μέρος είναι η δημοσκόπηση με ερωτηματολόγια που έγινε και καταγράφηκε σε ηλεκτρονική βάση δεδομένων. Από αυτή τη διαδικασία πάρθηκαν αποτελέσματα από κατοίκους του Δήμου Λευκωσίας και εξάχθηκαν συμπεράσματα. Πηγή πληροφοριών αποτέλεσαν δημοσιευμένες μελέτες, επιστημονικά άρθρα, δημόσιες υπηρεσίες, ο Δήμος καθώς επίσης και το διαδύκτιο.

Στο τρίτο μέρος, προτείνεται μια ολοκληρωμένη ανάπλαση που στηρίζεται σε όλα τα πιο πάνω (ανάλυση, αποτελέσματα ερωτηματολογίων). Για να αποδοθεί το σχέδιο σύλληψης ιδέας χρησιμοποιήθηκαν σχεδιαστικά προγράμματα στον υπολογιστή καθώς και προγράμματα επεξεργασίας εικόνας.

Στο τέταρτο μέρος και τελευταίο, αφού έχει ολοκληρωθεί ο σχεδιασμός ακολουθεί ο προϋπολογισμός του έργου όπου υπολογίζεται το ποσό που θα κοστίσει με βάση τον λεπτομερή σχεδιασμό για να γίνει η κατασκευή του έργου.

(11)

Κεφάλαιο 2°

Έννοιες και ορισμοί

(12)

Κεφάλαιο 2: Έννοιες και ορισμοί

2.1. Η έννοια του τοπίου

Για το τοπίο έχουν κατά καιρούς υιοθετηθεί μία σειρά από ορισμούς που διαφέρουν μεταξύ τους λόγω της διαφορετικής οπτικής με την οποία κάθε επιστημονική ομάδα αντιλαμβάνεται το τοπίο. Έτσι υπάρχουν ορισμοί που δίνουν έμφαση στην οπτική πλευρά του τοπίου, άλλοι που δίνουν έμφαση στο κυρίαρχο στοιχείο του τοπίου και άλλοι που θέλουν να αποδώσουν την πολυπλοκότητα των σχέσεων και αλληλεπιδράσεων που συντελούνται στο τοπίο (Forman & Gordon,1986).

Για τους Ιστορικούς για παράδειγμα, ως τοπίο ορίζεται μια σχετικά εκτεταμένη έκταση με έναν ισχυρό ιστορικό συμβολισμό όπως για παράδειγμα ένα πεδίο μίας ιστορικής μάχης. Για τους γεωγράφους, το τοπίο είναι η δυναμική σχέση αλληλεξάρτησης μεταξύ των φυσικών στοιχείων, γεωμορφολογικών σχηματισμών και του ανθρώπινου παράγοντα.

Γνωστοί Αρχιτέκτονες και Αρχιτέκτονες Τοπίου έδωσαν πολλούς ορισμούς οι οποίοι αναφέρονται πιο κάτω:

O (Prince 1978), όρισε το τοπίο ως το περιβάλλον που μπορεί να γίνει άμεσα αντιληπτό και το οποίο είναι αποτέλεσμα της αλληλεπίδρασης των φυσικών πόρων και των αναγκών του ανθρώπου.

Κατα τους (Litton & Tettlow 1978), το τοπίο είναι μια παράσταση στα μάτια του παρατηρητή, είναι μια ιδέα στο μυαλό του μια ανάμνηση, ένα συναίσθημα, ένα σύνολο φυσικών στοιχείων στο χώρο.

Ο (Eckbo1975) υποστήριξε πώς το τοπίο έχει πολλές διαστάσεις: το φυσικό τοπίο μας περιβάλλει στο χώρο και στο χρόνο και είναι αποτέλεσμα της αντίδρασης «άνθρωπος-φύση», το κοινωνικό τοπίο εκφράζει τις τοπικές εθνικές και παγκόσμιες σχέσεις μεταξύ των ανθρώπων με τους οποίους ζούμε. Το οικονομικό τοπίο ορίζει το πόσο καλά ζούμε. Το πολιτιστικό τοπίο ενσωματώνει τη δημιουργική συνεισφορά των καιρών μας στην παγκόσμια πολιτιστική ιστορία.

Τα κυρίαρχα στοιχεία που συνθέτουν ένα φυσικό τοπίο κατά τον (Litton 1968) είναι: η μορφή (διάσταση και σχήμα), η γραμμή (κράσπεδα, σιλουέτες), το χρώμα (απόχρωση και λαμπρότητα) και η υφή (δόμηση στοιχείων). Ο Shafer 1978, Schauman 1979 αναφέρθηκαν στα κυρίαρχα στοιχεία του τοπίου ότι είναι η χλωρίδα, η πανίδα, η γεωμορφολογία, το νερό, ο αέρας και οι ανθρώπινες τεχνητές κατασκευές.

(13)

2.2. Αρχιτεκτονική τοπίου

Αρχιτεκτονική του (φυσικού τοπίου) είναι η τέχνη και η επιστήμη του σχεδιασμού και της οργάνωσης των χρήσεων γης με τέτοιο τρόπο ώστε οι οπτικές του επιδράσεις να διατηρήσουν ή να αναβαθμίσουν την ψυχολογική διάθεση του ανθρώπου.

Είναι δηλαδή, η «αρχιτεκτονική τοπίου», η τέχνη και η επιστήμη που μελετά, αξιολογεί και αναλύει φυσικούς, οικολογικούς και κοινωνικούς παράγοντες, ασχολείται με την προγραμματισμένη και ορθολογική σχεδίαση εξωτερικών χώρων κάθε μεγέθους συνδυάζοντας ταυτόχρονα την λειτουργικότητα με την αισθητική για την καλύτερη χρησιμοποίηση τους από τον άνθρωπο (Κανταρτζής-Τσαλικίδης 1978).

Η αρχιτεκτονική του τοπίου ασχολείται με την συντήρηση της γης, την ανάπτυξη περιοχών για διάφορες χρήσεις, την ευαίσθητη τοποθέτηση κτισμάτων μέσα στο χώρο και την γενικότερη επίτευξη της αισθητικής τάξης που ως σκοπό έχει την καλύτερη δυνατή σχέση μεταξύ του ανθρώπου και του περιβάλλοντος στο οποίο αυτός ζει (Johnson Roy).

Ο αρχιτέκτονας τοπίου επεμβαίνει στο τοπίο με σκοπό να ισορροπήσει το φυσικό τοπίο με την ανθρώπινη ανάγκη και χρήση. Στόχος λοιπόν της Αρχιτεκτονικής Τοπίου είναι να ανακαλύψει τον ορθό σχεδιασμό και την διαχείριση των τοπίων φυσικών ή δομημένων ώστε να ωφεληθεί ο άνθρωπος (Kaplan 1998).

2.3. Πάρκο και πλατεία

Οι πλατείες και τα πάρκα έχουν τη δυνατότητα να παρέχουν διαφορετικά είδη χρήσεων και να φιλοξενούν διαφόρων ηλικιών άτομα. Καμιά φορά υπάρχει σύγχυση μεταξύ των πλατειών και των μικρών πάρκων.

Το πάρκο είναι ένα οργανωμένο σύστημα που οριοθετεί ποικίλες συνυπάρχουσες δραστηριότητες. Η παρουσία τους μέσα στις πόλεις απορροφά τον επισκέπτη του πάρκου από την ένταση της πόλης και δρα σ΄

αυτόν ψυχικά και τον αναζωογονεί.

Τα πάρκα κατά τον (Laurie 1975) διακρίνονται σε τρεις κατηγορίες σύμφωνα με τη συνεισφορά και την κλίμακά τους: α) Πάρκα προσχολικής ηλικίας, - πρόκειται για τις μικρότερες μονάδες που πρέπει να βρίσκονται σε μικρή απόσταση από τις κατοικίες για να εξυπηρετούν τους κατοίκους. Η έκταση αυτών των πάρκων πρέπει να είναι εώς 1 στρέμμα. β) Πάρκα γειτονιάς, είναι πάρκα για παιχνίδι και αναψυχή παιδιών ηλικίας 5 - 14 ετών. Η έκταση πρέπει να είναι 5 - 10 στρέμματα. Η απόσταση των πάρκων από τις κατοικίες

(14)

Κεφάλαιο 2: Έννοιες και ορισμοί

να είναι 500 - 1000 μ. Αυτά τα πάρκα συνήθως περιλαμβάνουν πράσινα ανοίγματα, υδάτινα στοιχεία κ.α. . γ) Πάρκα αναψυχής, είναι πάρκα τα οποία δίνουν την ευκαιρία στους κατοίκους της πόλης να φύγουν από το θόρυβο και τη σκόνη.

Το εμβαδόν τους πρέπει να είναι μεγάλο από 100 - 500 στρέμματα ώστε να μπορούν να φιλοξενηθούν δραστηριότητες όπως αθλητικά κέντρα, γήπεδα γκολφ, χώροι στάθμευσης, χώροι πικ-νικ, κ.α. Ένα τέτοιο πάρκο θα πρέπει να είναι διαθέσιμο για 20.000 κατοίκους.

Η πλατεία είναι μια ανοικτή έκταση στο κέντρο μιας πόλης ή ενός χωριού.

Εκεί γίνονται συγκεντρώσεις κόσμου, πολιτικές και πολιτιστικές συγκεντρώσεις. Στην πλατεία υπάρχουν καφενεία, καφετερίες, ζαχαροπλαστεία. Είναι γενικά ένας τόπος αναφοράς.

Όπου η πλατεία έχει περιφερειακά πράσινο τότε έχει ρόλο τόπου συνάντησης και συγκέντρωσης, οπόταν έχουμε τη βλάστηση ως στοιχείο σκίασης για το καλοκαίρι.

Αν μια πλατεία είναι μεγάλη και δεν υπάρχουν άλλοι πράσινοι ανοικτοί χώροι τότε είναι δικαιολογημένη η χρήση φυτικού υλικού στους χώρους της πλατείας. Το φυτικό υλικό πλαστικοποιεί την αυστηρότητα της γεωμετρίας και δημιουργεί τρία οπτικά επίπεδα (πόες, θάμνοι, δέντρα). Η πλατεία σ΄ αυτή την περίπτωση λειτουργεί και ως πάρκο.

(15)

Κεφάλαιο 3°

Γενική περιγραφή

(16)

Κεφάλαιο 3: Γενική περιγραφή

3.1. Γεωγραφική θέση

Η Κύπρος είναι το τρίτο σε μέγεθος νησί της Μεσογείου, μετά τη Σαρδηνία και τη Σικελία, με έκταση 9.251 τετραγωνικά χιλιόμετρα. Έχει μέγιστο μήκος 240 χιλιόμετρα από το ανατολικότερο μέχρι το δυτικότερο της άκρο και μέγιστο πλάτος 100 χιλιόμετρα από το βορειότερο μέχρι το νοτιότερο της άκρο.

Βρίσκεται στο βορειοανατολικό άκρο της ανατολικής λεκάνης της Μεσογείου και απέχει 800 χιλιόμετρα από την ηπειρωτική Ελλάδα προς την Ανατολή.

Από τη Ρόδο και την Κάρπαθο απέχει 380 χιλιόμετρα. Στα βόρεια της Κύπρου είναι η Τουρκία, η οποία απέχει από τις βόρειες ακτές της 75 χιλιόμετρα. Στα ανατολικά είναι η Συρία (105 χιλιόμετρα) και στα νότια η Αίγυπτος (380 χιλιόμετρα).

Η Κύπρος έχει βόρειο γεωγραφικό πλάτος 34° 33 - 35 ° 34 και ανατολικό γεωγραφικό μήκος 32° 16 - 34° 3.

Η πρωτεύουσα της Κύπρου είναι η Λευκωσία, με πληθυσμό 338.000 περίπου στο τμήμα που βρίσκεται υπό τον έλεγχο της Κυβέρνησης της Κυπριακής Δημοκρατίας. Βρίσκεται στο κέντρο του νησιού και αποτελεί την έδρα της κυβέρνησης καθώς και σημαντικό εμπορικό κέντρο. Ο υπό μελέτη χώρος μας, βρίσκεται στο κέντρο της Λευκωσίας.

Χάρτης.1: Χάρτης Λευκωσίας

(17)

3.2. Πληθυσμός

Ο πληθυσμός της Κύπρου στο τέλος του 2004, σύμφωνα με στοιχεία της Στατιστικής Υπηρεσίας του Υπουργείου Οικονομικών, ήταν 837.300 από τις οποίες 651.100 (77.8%) ανήκουν στην ελληνοκυπριακή κοινότητα και μιλούν την ελληνική γλώσσα, 88.100 (10.5%) στην τουρκοκυπριακή κοινότητα και μιλούν την τουρκική γλώσσα και 98.100 (11.7%) είναι ξένοι που κατοικούν στην Κύπρο.

Στην απογραφή του πληθυσμού που έγινε το 1960, τα ποσοστά των διαφόρων κοινοτήτων ήταν τα ακόλουθα: Από σύνολο 572.707 κατοίκων, 447.901 ή 78.2% ανήκαν στην ελληνοκυπριακή κοινότητα, 103.822 ή 18.1%

στην τουρκοκυπριακή κοινότητα και 20.984 ή 3,7% ήταν ξένοι, κυρίως Βρετανοί. Οι Μαρωνίτες, Αρμένιοι και Λατίνοι επέλεξαν σύμφωνα με το σύνταγμα του 1960 να ανήκουν στην ελληνοκυπριακή κοινότητα.

Από το 1974 που έγινε η τουρκική εισβολή στην Κύπρο, ο δημογραφικός χαρακτήρας του νησιού έχει αλλάξει δραματικά. Υπολογίζεται ότι σήμερα υπάρχουν 115.000 παράνομοι Τούρκοι έποικοι στις κατεχόμενες περιοχές του νησιού ενώ χιλιάδες Τουρκοκύπριοι (περίπου 55.000) έχουν μεταναστεύσει.

3.3. Η Πόλη - Η ιστορία της πόλης 3.3.1. Η γένεση της Λευκωσίας

Από πολύ παλιά επικρατούσε ο μύθος ότι η θεά Αφροδίτη αναδύθηκε μέσα από τους αφρούς της θάλασσας της Κύπρου, γι' αυτό πολλοί συγκρίνουν την ανάδυση της θεάς με την γεωλογική γένεση της Κύπρου αφού αναδύθηκε μέσα από τον φλοιό του Ωκεανού.

Πρώτα αναδύθηκε η οροσειρά του Τροόδους (πριν 10 εκατομμύρια χρόνια), στην συνέχεια άρχισαν να προσκολλιούνται ασβεστολιθικά ιζήματα και σταδιακά άρχισε να μειώνεται το βάθος των θαλασσών. Τέλος προσκολλήθηκε η οροσειρά του Πενταδακτύλου στη βόρεια πλευρά του συμπλέγματος του Τροόδους.

Η Λευκωσία αναδύθηκε από τη θάλασσα πριν από 1.8-5 εκατό εκατομμύρια χρόνια. Με την ανάδυση της Λευκωσίας ενώθηκαν οι δύο οροσειρές Τροόδους και Πενταδακτύλου και είχαν μεταξύ τους την πεδιάδα της Μεσαορίας. Με αυτό ολοκληρώθηκε η γέννηση της Κύπρου.

(18)

3.3.2. Η Αρχαία Λευκωσία

Από την Χαλκολιθική εποχή, αρχές της τρίτης χιλιετηρίδας π.Χ μέχρι σήμερα, η Λευκωσία κατοικείται αδιάκοπα. Οι πρώτοι κάτοικοι εγκαταστάθηκαν στην εύφορη πεδιάδα της Μεσαορίας. Αυτό που κάνει να διαφέρει η Λευκωσία από τις υπόλοιπες πόλεις είναι ότι μέχρι και σήμερα εξακολουθεί να έχει και να αναπτύσσει τον οικισμό της εποχής του Χαλκού.

Κατά την 1η Χιλετιρίδα π.Χ. όταν οι πόλεις- βασίλεια επικρατούσαν στο πολιτικό παρασκήνιο, η Λευκωσία δεν είχε τη δύναμη και την ευημερία των άλλων βασιλείων της Κύπρου αφού τα υπόλοιπα είχαν προνόμιο τους ότι βρίσκονταν γύρω στα παράλια. Συνεπώς το βασίλειο της Λήδρας ήταν υπόδουλο στην πολιτική θέληση των γειτόνων της μέχρι την Ρωμαϊκή εποχή που ήταν μια μικρή κωμόπολη.

Μετά την κατάλυση του θεσμού των Βασιλείων στο τέλος του 4ου αιώνα μ.Χ.

η Λευκωσία μπόρεσε να εκμεταλλευτεί τους φυσικούς της πόρους και τη γεωγραφική της θέση στο κέντρο του νησιού.

3.3.3. Σύγχρονη Ιστορία

Η Λευκωσία είναι η πρωτεύουσα του νησιού που έχει πληθυσμό 338.000 κατοίκους όπως προαναφέραμε. Είναι η μεγαλύτερη πόλη της Κύπρου, μια όμορφη πόλη με άριστη ρυμοτομία. Η παλιά ιστορική πόλη περιβάλλεται από τα ερείπια του βενετικού τείχους, που στη θέση της τάφρου του υπάρχει ένα θαυμάσιο άλσος. Έχει 11 μεγάλες εκκλησίες και τα τεμένη που υπάρχουν είναι μεσαιωνικές εκκλησίες που μετατράπηκαν από τους Τούρκους κατακτητές σε μωαμεθανικούς ναούς.

Στη Λευκωσία είναι η έδρα της Ιεράς Αρχιεπισκοπής Κύπρου, της τράπεζας Κύπρου και έχει πολλά υποκαταστήματα ξένων και ελληνικών τραπεζών.

Επίσης έχει το Λεβέντιο Μουσείο Λαϊκής Τέχνης, το Αρχαιολογικό Μουσείο της Κύπρου, τη Σεβέρειο βιβλιοθήκη, το κτήριο της Βουλής, το Προεδρικό Μέγαρο.

Όταν εισέβαλαν οι Τούρκοι το 1974 (Ιούλιο και Αύγουστο) οι Τούρκοι εισβολείς δεν κατάφεραν αν εισέλθουν στο νότιο τμήμα της πόλης. Κατά την επιδρομή και τις μάχες όμως που ακολούθησαν στη Λευκωσία καταστράφηκαν πολλά κτίρια, νοσοκομεία, καθώς και το αεροδρόμιο από το συνεχή βομβαρδισμό των τουρκικών αεροπλάνων.

(19)

3.4. Παλαιό στάδιο ΓΣΠ – Η ιστορία του σταδίου

Το παλαιό στάδιο ΓΣΠ βρίσκεται στο κέντρο της Λευκωσίας. Πρόκειται για ένα στάδιο έκτασης 13.388 στρεμμάτων και χωρητικότητας 8000 ατόμων. Το στάδιο έχει μεγάλη ιστορία αφού φιλοξένησε κατά καιρούς πολλούς αθλητές, φιλάθλους και ποδοσφαιριστές. Λειτουργούσε από το 1902 μέχρι το 1999.

Στις 17 Οκτωβρίου, 1934, ύστερα από απόφαση της Γενικής Συνέλευσης, το Στάδιο ΓΣΠ μετονομάστηκε “Στάδιο Γ.Σ.Π.. Ευγενίας και Αντωνίου Θεοδότου”, προς τιμή των μεγάλων Ευεργετών του, για την σημαντική δωρεά τους προς το Γυμναστικό Σύλλογο αφού το στάδιο ήταν υποθηκευμένο και οι κύριοι Θεοδότου πλήρωσαν το χρέος των 3000 λιρών και παραχώρησαν το γήπεδο στο Γυμναστικό Σύλλογο τα Παγκύπρια.

Στο χώρο αυτού του σταδίου γράφτηκαν οι πρώτες χρυσές σελίδες της αθλητικής και πολιτικής ιστορίας του τόπου μας. Εκεί γίνονταν οι μεγάλες παλλαϊκές συγκεντρώσεις επί αποικιοκρατίας και εκεί έζησαν τις καλύτερες αθλητικές στιγμές τους άνθρωποι που έγραψαν την δική τους ιστορία (αθλητές, ποδοσφαιριστές).

Εικ 1: Παλαιό στάδιο ΓΣΠ

(20)

Το παλαιό γήπεδο του ΓΣΠ, είχε πάψει να ανταποκρίνεται στις ανάγκες του αθλητισμού με αποτέλεσμα να εγκαταλειφθεί. Σήμερα στο χώρο του παλαιού σταδίου υπάρχουν μονάχα δύο κερκίδες, τέσσερις είσοδοι του σταδίου, το παλαιό ρολόι, κάποια δέντρα και πολλά σταθμευμένα οχήματα αφού πλέον έχει μετατραπεί σε χώρο στάθμευσης.

Ο κλασσικός αθλητισμός της Λευκωσίας υπέστηκε τις συνέπειες αυτής της εγκατάλειψης και το πρόβλημα παρέμενε άλυτο για δεκαετίες. Η λύση του προβλήματος δόθηκε από τον τότε Πρόεδρο της Δημοκρατίας, Γιώργο Βασιλείου, στον οποίο ουσιαστικά οφείλεται η ιδέα για την ανταλλαγή του παλαιού γηπέδου ΓΣΠ με την κυβέρνηση και η κατασκευή του σημερινού σταδίου. Στόχος ήταν η δημιουργία ενός σύγχρονου γηπέδου που να ανταποκρίνεται στις ανάγκες του συλλόγου, των αθλητών καθώς επίσης η διάδοση της Γυμναστικής, η ενίσχυση του αθλητικού πνεύματος.

Το 1992 προκηρύχθηκε αρχιτεκτονικός διαγωνισμός για το καινούργιο στάδιο ΓΣΠ. Το πρώτο βραβείο δόθηκε ομόφωνα στον καθηγητή Θεοχάρη Δαυϊδ και τους πολιτικούς μηχανικούς Λύσανδρο και Άθω Κυριακού. Στις 26 Μαρτίου 1997 κατατέθηκε ο θεμέλιος λίθος του Αθλητικού Κέντρου από τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας, Γλαύκο Κληρίδη και τον αείμνηστο Αρχιεπίσκοπο Κύπρου Χρυσόστομο Α’. Ταυτόχρονα αποφασίστηκε από την κυβέρνηση η δημιουργία του Εθνικού Γηπέδου Στίβου. Το στάδιο κτίστηκε με έξοδα που ανέλαβε εξολοκλήρου ο Κυπριακός Οργανισμός Αθλητισμού. Τα εγκαίνια του νέου ΓΣΠ έγιναν στις 6 Οκτωβρίου του 1999 και το καινούριο στάδιο ξεκίνησε επίσημα την λειτουργία του. Το νέο στάδιο βρίσκεται στα περίχωρα της Λευκωσίας, έχει χωρητικότητα 22859 ατόμων, έχει 19 εισόδους, χώρο στάθμευσης 2000 οχημάτων.

Εικ 2: Το καινούριο στάδιο ΓΣΠ

(21)

Κεφάλαιο 4°

Αβιοτικό περιβάλλον

(22)

Κεφάλαιο 4: Αβιοτικό Περιβάλλον

4.1. Το φυσικό αβιοτικό περιβάλλον

Το περιβάλλον είναι το σύνολο των βιοτικών - αβιοτικών παραγόντων, ανθρωπογενών παραγόντων και στοιχείων που βρίσκονται σε αλληλεπίδραση και επηρεάζουν την οικολογική ισορροπία, την ποιότητα ζωής, την υγεία των κατοίκων, την ιστορική και πολιτιστική παράδοση και τις αισθητικές αξίες.

Το αβιοτικό περιβάλλον είναι το σύνολο των αβιοτικών παραγόντων του φυσικού περιβάλλοντος (έδαφος, νερό, ατμόσφαιρα).

4.2. Γεωλογίκες- εδαφολογικές συνθήκες

Γεωλογικά η Κύπρος χωρίζεται σε τέσσερις ζώνες: α) τη ζώνη του Πενταδακτύλου, β) τη ζώνη του Τροόδους, γ) τη ζώνη των Μαμωνιών και δ) τη ζώνη των αυτοχθόνων ιζηματογενών πετρωμάτων.

Α) Ζώνη του Πενταδακτύλου

Η Ζώνη του Πενταδακτύλου (ή Κερύνειας) είναι η βορειότερη γεωλογική ζώνη της Κύπρου και θεωρείται ως η νοτιότερη εμφάνιση της Ταυρο-Δειναρικής Αλπικής Ζώνης. Αποτελεί μια στενή και κρημνώδη οροσειρά, που αναδύεται απότομα από το περιβάλλον ανάγλυφο και εκτείνεται από τον Κορμακίτη στα δυτικά μέχρι τον Απόστολο Ανδρέα στα ανατολικά.

Οι κορυφές της βρίσκονται σε υψόμετρο 700-1024 m. Προς τον βορρά χωρίζεται από τη θάλασσα με μια στενή πεδιάδα πλάτους μέχρι 5 Km. Στα νότιά της εκτείνεται η πεδιάδα της Μεσαορίας.

Η Ζώνη Πενταδακτύλου είναι ένα τεκτονικό πολύπλοκο σύνολο από ιζηματογενή και, σε περιορισμένο βαθμό μεταμορφωσιγενή και πυριγενή πετρώματα Περμίου μέχρι Πρόσφατης ηλικίας.

Οι τρεις κυριότεροι γεωλογικοί σχηματισμοί (Τριαδικό - Κατώτερο Κρητιδικό, 250-135 εκ. χρόνια) είναι οι αλλόχθονες Σχηματισμοί Δικώμου, Συγχαρί και Αγίου Ιλαρίωνα, που αποτελούν και τις κύριες ασβεστολιθικές μάζες της οροσειράς. Ο Σχηματισμός Δικώμου αποτελείται από παραμορφωμένους λεπτοστρωματώδεις ασβεστόλιθους με ενστρώσεις γκρίζων και πράσινων φυλλιτών. Ο Σχηματισμός Συγχαρί δομείται από συμπαγείς έως παχυστρωματώδεις δολομιτικούς ασβεστόλιθους. Ο Σχηματισμός Αγίου Ιλαρίωνα αποτελείται από μεσοστρωματώδεις έως συμπαγείς ασβεστόλιθους, οι οποίοι υπέστησαν πολύ χαμηλού βαθμού μεταμόρφωση.

Εντυπωσιακές και συνεχείς εμφανίσεις των ασβεστόλιθων απαντώνται στο κεντρικό τμήμα της οροσειράς, ενώ στο ανατολικό τμήμα της οροσειράς εμφανίζονται υπό μορφή ολισθολίθων και αναφέρονται ως ασβεστόλιθοι Καντάρας (Πέρμιο-Λιθανθρακοφόρο, 350 - 250 εκ. χρόνια). Οι αλλόχθονες αυτοί σχηματισμοί εμφανίστηκαν νοτιότερα πάνω στ’ αυτόχθονα και νεότερα

(23)

θαλάσσια ιζήματα που είναι γνωστά ως οι Σχηματισμοί Λαπήθου, Καλογραίας- Αρδάνων (Μπέλαπαϊς) και Κυθραίας.

Ο αρχαιότερος αυτόχθονας γεωλογικός σχηματισμός στην Ζώνη Πενταδακτύλου είναι αυτός της Λαπήθου, Καμπανίου έως Ηωκαινικής ηλικίας (85 - 40 εκ. χρόνια). Ο σχηματισμός αυτός αποτελείται από πελαγικές μάργες και κρητίδες με κερατόλιθους, που απαντώνται υπό μορφή έντονα διαρρηγμένων στρωμάτων μεταξύ των οποίων παρεμβάλλονται ηφαιστειακά πετρώματα βασαλτικής και ρυολιθικής σύστασης. Τον Σχηματισμό της Λαπήθου διαδέχεται προς τα πάνω ο Φλύσχης Καλογραίας Αρδάνων (Σχηματισμός Μπέλλαπαϊς) Ανώτερης Ηωκαινικής ηλικίας (35 εκ. χρόνια), και ακολουθεί με ασυμφωνία ο Φλύσχης της Κυθρέας, ως μια ακολουθία έντονα πτυχωμένων ψαμμιτών, ιλυολίθων και μαργών, Μέσης Μειοκαινικής ηλικίας (15 εκατομμύρια χρόνια). Στην νότια πλευρά της οροσειράς, ο Φλύσχης της Κυθρέας συμπλέκεται με τα πετρώματα του Σχηματισμού Πάχνας.

Η διάρρηξη και καρστικοποίηση των αλλόχθονων ασβεστόλιθων έχει συμβάλει στην δημιουργία πολύ καλών υδροφορέων που εκφορτίζονται με μεγάλες και σημαντικές πηγές στους πρόποδες της οροσειράς, κοντά στην επαφή των ασβεστόλιθων με τα υποκείμενα αργιλικά πετρώματα.

Χάρτης.2: Σχηματισμοί της Ζώνης του Πενταδακτύλου

(24)

Β) Ζώνη του Τροόδους

Ο Οφιόλιθος Τροόδους ή η Ζώνη Τροόδους, είναι στο κεντρικό τμήμα του νησιού και αποτελεί τον γεωλογικό πυρήνα της Κύπρου. Εμφανίζεται σε δύο περιοχές, στην κύρια μάζα της οροσειράς Τροόδους και στην περιοχή του Δάσους Λεμεσού και Ακαπνούς στα νότια της οροσειράς με χαρακτηριστικό επίμηκες και θολωτό σχήμα (δόμος). Μικρότερες εμφανίσεις του υπάρχουν επίσης στην χερσόνησο του Ακάμα και στην περιοχή του χωριού Τρούλλοι.

Δημιουργήθηκε κατά το Ανώτερο Κρητιδικό (90 εκ. χρόνια) στο βυθό της Τηθύος θάλασσας, που τότε εκτεινόταν από τα σημερινά Πυρηναία (μέσω των Άλπεων) μέχρι τα Ιμαλάϊα. Θεωρείται ως ο πιο πλήρης και καλά μελετημένος οφιόλιθος στον κόσμο. Πρόκειται για κομμάτι του ωκεάνιου φλοιού, πλήρως αναπτυγμένου με σειρά από πλουτώνια, φλεβικά, ηφαιστειακά πετρώματα και χημικά ιζήματα, γεγονός που συνιστά και τη μοναδικότητά του.

Δημιουργήθηκε κατά την πολύπλοκη διαδικασία της διεύρυνσης των ωκεανών και της δημιουργίας του ωκεάνιου φλοιού και στη συνέχεια αναδύθηκε και τοποθετήθηκε στη σημερινή του θέση μέσα από πολυσύνθετες τεκτονικές διεργασίες, που καθορίζονταν από τις δύο συγκλίνουσες λιθοσφαιρικές πλάκες: της Ευρασιατικής στο βορρά και της Αφρικανικής στο νότο. Η στρωματογραφία του παρουσιάζει τοπογραφική αναστροφή, δηλ. τα στρωματογραφικά κατώτερα πετρώματα εμφανίζονται στην κορυφή του, ενώ τα στρωματογραφικά ανώτερα στις παρυφές του. Αυτή η φαινόμενη αναστροφή οφείλεται στον τρόπο ανύψωσης του (δημιουργία δόμου) αλλά και στη διαφορική του διάβρωση. Η ανοδική διαπειρική πορεία του πυρήνα του Τροόδους έγινε διαχρονικά κυρίως όμως με επεισόδια απότομης ανύψωσης μέχρι το Πλειστόκαινο(2 εκ. χρόνια).

Η στρωματογραφική σειρά του Οφιόλιθου Τροόδους αποτελείται, ακολουθώντας τη σειρά από τα στρωματογραφικά κατώτερα προς τα ανώτερα, από τα εξής πετρώματα: Πλουτώνια (ακολουθία Μανδύα, Σωρειτικά), Φλεβικά, Ηφαιστειακά και Χημικά ιζήματα.

Η ακολουθία του Μανδύα ονομάζεται έτσι γιατί τα πετρώματα που την αποτελούν θεωρούνται το δύστηκτο υλικό, που παρέμεινε μετά τη μερική τήξη του ανώτερου Μανδύα και το σχηματισμό μάγματος βασαλτικής σύστασης, από το οποίο προήλθαν τα υπόλοιπα πετρώματα του Οφιόλιθου.

Αποτελούνται κυρίως από χαρτζβουργίτη και δουνίτη (με ποσοστό 50 - 80%

των αρχικών ορυκτών να έχουν εξαλλοιωθεί σε σερπεντίνη), και τον σερπεντινίτη (με ή χωρίς συγκεντρώσεις αμιάντου), όπου η αλλοίωση είναι σχεδόν πλήρης.

Τα σωρειτικά πετρώματα είναι τα προϊόντα της κρυστάλλωσης και της συγκέντρωσης των κρυστάλλων των ορυκτών στον πυθμένα των μαγματικών θαλάμων, κάτω από τις ζώνες διεύρυνσης των λιθοσφαιρικών πλακών. Τα κύρια σωρειτικά πετρώματα είναι ο δουνίτης (με ή χωρίς συγκεντρώσεις

(25)

χρωμίτη), ο βερλίτης, ο πυροξενίτης, ο γάββρος και ο πλαγιογρανίτης, που απαντάται σε μικρές και ασυνεχείς εμφανίσεις.

Τα φλεβικά διαβασικά πετρώματα (Σύστημα Πολλαπλών Φλεβών) είναι βασαλτικής έως δολεριτικής σύστασης και προήλθαν από τη στερεοποίηση του μάγματος στις διόδους διείσδυσης και μεταφοράς του από τους μαγματικούς θαλάμους στη βάση του ωκεάνιου φλοιού, τροφοδοτώντας ταυτόχρονα τις υποθαλάσσιες εκχύσεις λαβών στον ωκεάνιο πυθμένα.

Στην συνέχεια ακολουθούν τα ηφαιστειακά πετρώματα, που αποτελούνται από δύο ορίζοντες λαβών και ροές λαβών, βασαλτικής κυρίως σύστασης. Οι λάβες αυτές έχουν χαρακτηριστικό προσκεφαλοειδές σχήμα με διάμετρο 30 έως 70 cm, που είναι αποτέλεσμα υποθαλάσσιας ηφαιστειακής έκχυσης.

Μεταξύ των φλεβικών πετρωμάτων και των προσκεφαλοειδών λαβών υπάρχει μεταβατική ζώνη γνωστή ως Ορίζοντας Βάσης.

Τα Χημικά Ιζήματα (ή Σχηματισμός Πέρα Πέδι) αποτελούνται από φαιόχωμα (ούμπρα), ραδιολαρίτες και ραδιολαριτικούς πηλίτες, και είναι τα πρώτα χημικά και πελαγικά ιζήματα, που αποτέθηκαν πάνω στα οφιολιθικά πετρώματα, ως αποτέλεσμα υδροθερμικής δραστηριότητας (θερμά διαλύματα πλούσια σε Fe και Mn) και ιζηματογένεσης στο θαλάσσιο πυθμένα.

Άμεσα συνδεδεμένα με τον Οφιόλιθο Τροόδους είναι τα κοιτάσματα μεικτών θειούχων, χρωμίτη και αμιάντου. Τα κοιτάσματα αυτά σχηματίσθηκαν σε διάφορες στρωματογραφικές ενότητες του Οφιόλιθου (λάβες, δουνίτη, σερπεντινίτη, αντίστοιχα) και ήλθαν στην επιφάνεια ως αποτέλεσμα της ανύψωσής του. Η επιφανειακή αποκάλυψή τους, κυρίως του χαλκού είχε ως αποτέλεσμα την ανακάλυψη και εκμετάλλευση του από τους αρχαίους κατοίκους του νησιού.

Το ανάγλυφο και η τοπογραφία του Τροόδους είναι οι ρυθμιστές των κλιματολογικών συνθηκών και ειδικότερα της βροχόπτωσης. Συνεπώς μαζί με τις πιο πάνω γεωλογικές συνθήκες ρυθμίζουν άμεσα και τους υδατικούς πόρους, επιφανειακούς και υπόγειους του νησιού. Οι ποταμοί που ρέουν από την κορυφή του Τροόδους τροφοδοτούν τους υδροφορείς που αναπτύσσονται στην περιφέρειά του και τις πεδιάδες.

Χάρτης.3 : Σχηματισμοί της Ζώνης του Τροόδους

(26)

Γ) Ζώνη των Μαμωνιών

Η Ζώνη Μαμωνιών (ή το Σύμπλεγμα Μαμωνιών) αποτελεί μια ξεχωριστή και τεκτονικά πολύπλοκη συγκέντρωση εκρηξιγενών, ιζηματογενών και μεταμορφωμένων πετρωμάτων, των οποίων η ηλικία κυμαίνεται από το Μέσο Τριαδικό μέχρι το Ανώτερο Κρητιδικό (230-75 εκ. χρόνια). Τα πετρώματα αυτά, που θεωρούνται αλλόχθονα σε σχέση με τα υπερκείμενα αυτόχθονα ανθρακικά πετρώματα και τα οφιολιθικά πετρώματα του Τροόδους, επωθήθηκαν κατά το Μαιστρίχτιο πάνω και δίπλα στον Οφιόλιθο Τροόδους.

Απαντώνται μόνο στο νότιο τμήμα της Κύπρου και κυρίως στο νοτιοδυτικό τμήμα της επαρχίας Πάφου.

Παρά τον έντονο τεκτονισμό των πετρωμάτων της Ζώνης Μαμωνιών είναι διακριτές οι ακόλουθες στρωματογραφικές σειρές:

1. Η σειρά εκρηξιγενών (λάβες) και ιζηματογενών πετρωμάτων (ανακρυσταλλωμένοι ασβεστόλιθοι) της Ομάδας Διαρίζου.

2. Η σειρά πελαγικών ιζηματογενών πετρωμάτων (ασβεστόλιθοι, πηλίτες, χαλαζιακοί ψαμμίτες) της Ομάδας Αγίου Φωτίου.

3. Η σειρά μεταμορφωμένων πετρωμάτων (σχιστόλιθοι και μάρμαρα) της Ομάδας Αγίας Βαρβάρας. Τα πετρώματα αυτά προήλθαν από μεταμόρφωση πετρωμάτων της Ομάδας Διαρίζου.

Σε ορισμένες περιοχές της Ζώνης Μαμωνιών επικάθεται ο Σχηματισμός Κάθηκα, που αποτελεί Συνονθύλευμα (melange) η δημιουργία του οποίου είναι άμεσα συνδεδεμένη με την εναπόθεση της εν λόγω Ζώνης.

Ο μεγάλος βαθμός κατακερματισμού και εξαλλοίωσης των πετρωμάτων σε συνδυασμό με την ύπαρξη των υποκείμενων μπεντονιτικών αργίλων και την απότομη τοπογραφία δημιουργούν συνθήκες αστάθειας στην ευρύτερη περιοχή της επαρχίας Πάφου.

Χάρτης.4 : Σχηματισμοί της Ζώνης των Μαρμάρων

(27)

Δ) Ζώνη των αυτόχθονών ιζηματογενών πετρωμάτων

Η Ζώνη των αυτόχθονων ιζηματογενών πετρωμάτων, ηλικίας Ανώτερου Κρητιδικού - Πλειστόκαινου (67 εκ. χρόνια μέχρι πρόσφατα), καλύπτει κυρίως το χώρο μεταξύ των Ζωνών Πενταδακτύλου και Τροόδους (Μεσαορία) καθώς και το νότιο τμήμα του νησιού. Αποτελείται από μπεντονίτες, ηφαιστειοκλαστικά, συνονθύλευμα πετρωμάτων (melange), μάργες, κρητίδες, κερατόλιθους, ασβεστόλιθους, ασβεστολιθικούς ψαμμίτες, εβαπορίτες και κλαστικά ιζήματα.

Η γεωλογική ιστορία της Κύπρου από το Ανώτερο Κρητιδικό (67 εκ. χρόνια) χαρακτηρίζεται από ιζηματογένεση σε μια θάλασσα, που συνεχώς γίνεται πιο αβαθής. Η ιζηματογένεση αυτή άρχισε με την απόθεση του Σχηματισμού Κανναβιού (μπεντονίτες, ηφαιστειοκλαστικά). Από το Παλαιόκαινο (65 εκ.

χρόνια) η ιζηματογένεση έγινε ανθρακική με την απόθεση του Σχηματισμού Λευκάρων, που αποτελείται από πελαγικές μάργες και κρητίδες χαρακτηριστικού λευκού χρώματος με παρουσία ή μη κερατόλιθων. Η κλασσική ανάπτυξη του εν λόγω Σχηματισμού αντιπροσωπεύεται με τέσσερα στρωματογραφικά μέλη: α) τις Κατώτερες Μάργες, β) τις Κρητίδες με στρώσεις Κερατόλιθων, γ) τις συμπαγείς Κρητίδες και δ) τις Ανώτερες Μάργες.

Πάνω από τον Σχηματισμό Λευκάρων ακολουθούν τα ιζήματα του Σχηματισμού Πάχνας (Μειόκαινο, 22 εκ. χρόνια), που αποτελούνται κυρίως από υποκίτρινες μάργες και κρητίδες. Το κιτρινωπό χρώμα, η παρουσία στρώσεων ασβεστολιθικού ψαμμίτη, και η κατά τόπους ανάπτυξη κροκαλοπαγών αποτελούν τα χαρακτηριστικά διάκρισης του Σχηματισμού Πάχνας από το Σχηματισμό Λευκάρων. Η ιζηματογένεση του Σχηματισμού Πάχνας άρχισε και τέλειωσε σε περιβάλλον αβαθών θαλασσών με την ανάπτυξη υφαλογενών ασβεστολίθων (Μέλος Τέρρα στη βάση και Μέλος Κορωνιά στην κορυφή του Σχηματισμού).

Στην συνέχεια ακολούθησε η απόθεση των εβαποριτών του Σχηματισμού Καλαβασού κατά το τέλος του Μειόκαινου (Μεσσήνιο, 6 εκ. χρόνια), ως αποτέλεσμα της αποκοπής της Μεσογείου από τον Ατλαντικό Ωκεανό και της εξάτμισης του νερού. Ο σχηματισμός αποτελείται από γύψους και γυψούχες μάργες, που καλύπτουν εκτεταμένες περιοχές. Η γύψος απαντάται σε τέσσερις τύπους: το σακχαροειδή (κρυσταλλικό), τον ελασματοειδή (‘μάρμαρο’), το σελενίτη (διαφανή με μεγάλους δίδυμους κρυστάλλους) και το αλάβαστρο (συμπαγής ημιδιαφανής).

Με την επανένωση της Μεσογείου με τον Ατλαντικό Ωκεανό άρχισε ένας νέος κύκλος ιζηματογένεσης (Πλειόκαινο, 5 εκ. χρόνια). Πρώτος εναποτέθηκε ο Σχηματισμός Λευκωσίας, που αποτελείται από ιλυόλιθους (κίτρινους και γκρίζους) και στρώσεις ασβεστολιθικού ψαμμιτη και μάργας. Ακολουθεί ο Σχηματισμός Αθαλάσσας (Πλειο-Πλειστόκαινο, 2 εκ. χρόνια), που αποτελείται από στρώσεις ασβεστολιθικού ψαμμίτη με ενδιάμεσες στρώσεις αμμούχας

(28)

μάργας. Τέλος, αναπτύσσεται το Σύναγμα, που είναι πλειστοκαινικός σχηματισμός και αποτελείται από κλαστικές αποθέσεις.

Τα κλαστικά ιζηματογενή πετρώματα αποτελούν τους πιο σημαντικούς υδροφορείς του νησιού. Αναπτύσσονται κυρίως στις κοιλάδες και τα δέλτα των ποταμών και σχηματίζουν υδροφορείς που αναπτύσσονται στην δυτική και ανατολική Μεσαορία, το Ακρωτήρι και την Πάφο. Υδροφορείς αναπτύσσονται επίσης μέσα σε πορώδη πετρώματα,(ασβεστολιθικοί ψαμμίτες), καρστικοποιημένους ασβεστόλιθους και γύψους καθώς επίσης σε διαρρηγμένα πετρώματα όπως είναι οι κρητίδες, οι ασβεστόλιθοι κλπ.

Τα ιζηματογενή πετρώματα αποτελούν τις κύριες πηγές βιομηχανικών ορυκτών. Τα κυριότερα από αυτά είναι η γύψος (χρησιμοποιείται στην κατασκευή επιχρισμάτων και στη τσιμεντοβιομηχανία), οι άργιλοι στην τουβλοποιΐα, οι μάργες και οι κρητίδες στην τσιμεντοβιομηχανία, ο μπεντονίτης και ο σελεστίτης στη βιομηχανία, και η πέτρα δόμησης στις κατασκευές.

Χάρτης.5 : Σχηματισμοί της Ζώνη των αυτόχθονών ιζηματογενών πετρωμάτων

Τεκτονική εξέλιξη

Η γένεση και μετεξέλιξη της Κύπρου συντελέστηκαν μέσα από μια σειρά τεκτονικών επεισοδίων. Η γένεση της άρχισε με την καταβύθιση της αφρικανικής πλάκας κάτω από την πλάκα της Ευρασίας και τη δημιουργία του

(29)

Οφιόλιθου του Τροόδους (Ανώτερο Κρητιδικό, 90 εκ. χρόνια), συνεχίστηκε με την αποκόλληση και αριστερόστροφη περιστροφή του κατά 90° και την προσκόλληση σ' αυτό παλαιότερων πετρωμάτων ηλικίας 230 μέχρι 75 εκ.

χρόνων στη νότια και δυτική περιφέρεια του (Ζώνη Μαμωνιών).

Στην εξέλιξη ακολούθησε σχετική τεκτονική ηρεμία, που επικράτησε στην περίοδο από 75 μέχρι 10 εκατομμύρια χρόνια πριν και χαρακτηρίστηκε από την απόθεση θαλάσσιων ασβεστολιθικών ιζημάτων και τη βαθμιαία μείωση του βάθους των θαλασσών (Σχηματισμοί Λευκάρων και Πάχνας).

Η προσκόλληση της οροσειράς του Πενταδακτύλου στη βόρεια πλευρά της Ζώνης του Τροόδους και η ανύψωση της Κύπρου στη σημερινή της σχεδόν μορφή ξεκίνησε το Μειόκαινο (10 - 15 εκ. χρόνια) και αποτέλεσε το προτελευταίο τεκτονικό επεισόδιο.

Στο τέλος του Μειόκαινου (6 εκ. χρόνια), στο βορειότερο τμήμα της περιοχής που θα αποτελούσε την Κύπρο, μια σειρά από αλλόχθονους ασβεστόλιθους (Ζώνη Πενταδακτύλου) επωθήθηκε νότια πάνω στις παρυφές της Ζώνης του Τροόδους, πτυχώνοντας και εκτοπίζοντας όλα τα νεότερα ιζήματα που συνάντησε στην πορεία της. Ανατολικά της Κύπρου, η Τηθύς θάλασσα έκλεισε και η Μεσόγειος απέκτησε σχεδόν το σημερινό της σχήμα.

Η επανένωση της Μεσογείου με τον Ατλαντικό (μέσω του Γιβραλτάρ), ο κατακλυσμός της από τα νερά του Ατλαντικού και η ανύψωση της στάθμης της επιφάνειας της θάλασσας είχε ως αποτέλεσμα την εκ νέου απόθεση ιζημάτων, που αντιπροσωπεύονται σήμερα από τις μάργες και τους ασβεστολιθικούς ψαμμίτες (πωρόλιθους) των Σχηματισμών Λευκωσίας και Αθαλάσσας.

Η απότομη ανύψωση του χώρου της Κύπρου έγινε κατά το Πλειστόκαινο, πριν από 2 περίπου εκατομμύρια χρόνια (τελευταίο τεκτονικό επεισόδιο), οπότε αναδύθηκαν το σημερινό Τρόοδος και ο Πενταδάκτυλος σε υψόμετρα πολύ πιο ψηλά από τα σημερινά. Η ανύψωση αυτή, συνδυασμένη με έντονη βροχόπτωση, είχε ως αποτέλεσμα την εκτεταμένη διάβρωση των οροσειρών, κυρίως εκείνης του Τροόδους, και τη μεταφορά τεράστιων ποσοτήτων προϊόντων διάβρωσης (κλαστικές αποθέσεις) που αποτέθηκαν στις κοιλάδες των μεγάλων ποταμών και στο χώρο της Μεσαορίας, σχηματίζοντας τα κλαστικά πλειστοκαινικά ιζήματα (Σύναγμα).

Εικ.3: Ασβεστολιθικός ψαμμίτης του Σχηματισμού Λευκωσίας. Το πέτρωμα αυτό χρησιμοποιήθηκε στο παρελθόν ως δομικό υλικό.