1 Τ.Ε.Ι. ΚΑΒΑΛΑΣ
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΔΡΑΜΑΣ
ΤΜΗΜΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ ΤΟΠΙΟΥ
ΑΝΑΠΛΑΣΗ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΑ ΧΩΡΟΥ ΜΕΓΑΡΟΥ ΜΟΥΣΙΚΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΚΑΙ ΕΥΡΥΤΕΡΟΥ ΠΑΡΑΛΙΑΚΟΥ ΜΕΤΩΠΟΥ
ΦΟΙΤΗΤΡΙΑ:
ΜΑΥΡΙΚΑΚΗ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ
ΕΠΙΒΛΕΠΟΝΤΕΣ:
ΣΕΧΙΔΗΣ Λ., ΖΑΒΡΑΚΑ Δ.
ΔΡΑΜΑ ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ 2012
2
Περιεχόμενα
ΠΡΟΛΟΓΟΣ ... 5
ΚΕΦ. 1: ΕΙΣΑΓΩΓΗ ... 6
ΚΕΦ. 2: ΕΠΙΣΚΟΠΗΣΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟ ΑΣΤΙΚΩΝ ΜΕΤΩΠΩΝ ΣΕ ΕΥΡΩΠΗ ΚΑΙ ΑΜΕΡΙΚΗ ... 8
Βιβλιογραφικές αναφορές ... 16
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΕΙΚΟΝΩΝ 1, ΚΕΦ.2 ... 17
ΚΕΦ.3: ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΔΙΕΘΝΗ ΕΜΠΕΙΡΙΑ ... 18
Βιβλιογραφικές αναφορές ... 33
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΕΙΚΟΝΩΝ 2, ΚΕΦ.3 ... 35
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΕΙΚΟΝΩΝ 3 urban space_ ... 55
ΚΕΦ.4: ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ... 60
ΚΕΦ 5.: ΑΝΑΛΥΣΗ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΜΕΛΕΤΗΣ: ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΑΣ ΧΩΡΟΣ ΜΕΓΑΡΟΥ ΜΟΥΣΙΚΗΣ ΚΑΙ ΕΥΡΥΤΕΡΟ ΠΑΡΑΛΙΑΚΟ ΜΕΤΩΠΟ ... 61
5.1.1. Γενικά Στοιχεία του νομού Θεσσαλονίκης ... 61
5.1.2. Κλίμα ... 62
5.1.3. Ιστορία της Θεσσαλονίκης ... 62
5.1.4. Τα νεότερα χρόνια ... 63
5.1.5. Νοτιοανατολική Θεσσαλονίκη ... 65
5.1.6. Πληροφορίες της περιοχής από άλλες πηγές ... 68
5.2.1.Υπάρχουσα κατάσταση ... 71
5.2.2. Υπάρχουσα βλάστηση ... 73
Βιβλιογραφικές αναφορές ... 73
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΕΙΚΟΝΩΝ 4, ΚΕΦ.5 ... 75
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΧΑΡΤΩΝ 1, ΚΕΦ.5 ... 92
3
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ... 99
ΚΕΦ 6.: ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΚΑΙ ΣΥΖΗΤΗΣΗ ... 101
6.1. Ιδεόγραμμα ... 101
6.2. Σχέδιο Γενικής Οργάνωσης ... 109
6.3. Σχέδιο Φύτευσης ... 114
6.3. Τομές ... 125
ΚΕΦ 7.: ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ... 127
4 PUBLIC SPACE is the place where the drama of urban life spread out…
A UTONOMY
Share
CONTACT:
“Human Cities: Celebrating public space
one good thing a day.
Keep in Touch!
and how we use it
Onstreet cycle parking
High Hopes
5
ΠΡΟΛΟΓΟΣ
Όλες οι πόλεις του κόσμου μεγαλώνουν - και η ποιότητα του αστικού σχεδιασμού στις νέες περιοχές είναι βαθιά καταθλιπτική. Σε μεγάλο βαθμό το πρόβλημα προκύπτει από την ανάθεση του σχεδιασμού της κάθε περίπτωσης στους ειδικούς - χωρίς όμως καμία σοβαρή προσοχή στο σχεδιασμό του χώρου μεταξύ των κτιρίων, «το υπαίθριο τοπίο».
Αν θέλουμε η πόλη μας να έχει έναν καλό ανοιχτό χώρο μεταξύ των κτιρίων αλλά και ευρύτερα όπου δεν υπάρχει κτίσμα, τότε τα σχέδια τοπίου θα πρέπει να προηγούνται αστικής ανάπτυξης.
Η αρχή εφαρμόζεται σε χώρους πρασίνου και σε έργα αστικής ανάπλασης και διαμόρφωσης.
Το Μέγαρο Μουσικής Θεσσαλονίκης είναι ένα σημείο πολιτισμικών και καλλιτεχνικών δρώμενων πολύ σημαντικό για την πόλη. Με πολλούς επισκέπτες στον χώρο αλλά και καθημερινό πέρασμα και στάση των κατοίκων, κάνει την περιοχή όπου βρίσκεται κέντρο αναφοράς.
Προχωρώντας ανατολικά μέχρι και τον Ναυτικό Όμιλο Θεσσαλονίκης, κατά μήκος δηλαδή του παραθαλάσσιου μετώπου, διανύουμε μία ανιαρή αλλά και γεμάτη κενούς χώρους διαδρομή με ελάχιστες χρήσεις και πολλά σημεία παράνομης στάθμευσης. Υποβαθμισμένο ακόμα και με απορρίμματα διάφορων απερίσκεπτων περαστικών, που δεν έχουν αντιληφθεί την αξία της επαφής της περιοχής με την θάλασσα.
Σε αντίθεση με αυτούς όμως, βλέπει κανείς πλέον πως κάποιοι άλλοι έχουν αντιληφθεί την αξία και την εκμεταλλεύτηκαν χτίζοντας πολυκατοικίες μόλις λίγα μέτρα από την ακτογραμμή. Θλιβερό να συμβαίνει αυτό στις προσβάσιμες αμμώδης παραλίες της Θεσσαλονίκης από τις οποίες θα μπορούσαν όλοι να επωφελούνται.
Μαζί με αυτούς και οι ψαράδες που έκανα το δικό τους λιμανάκι γεμάτο με αυτοσχέδιες προβλήτες, αποθήκες και παράγκες, γεμίζοντας την εικόνα με μπάζα και άχρηστο εξοπλισμό.
Έπειτα των πολυκατοικιών, το παραλιακό μέτωπο Καραμπουρνάκι είναι υπό την χρήση διάφορων μικρών επιχειρήσεων με μόνη εξαίρεση ένα αρκετό κομμάτι αμμώδους παραλίας πού μόνο σχεδόν το ένα-τρίτο της χρησιμοποιείτε από λουόμενους ή επισκέπτες, ενώ το υπόλοιπο
καταχράζεται από τους προαναφερθέντες και παράνομες σταθμεύσεις.
Καταλήγοντας στον Ν.Ο.Θ. με τις τόσες ναυταθλητικές του δραστηριότητες, να περιτριγυρίζεται και αυτός από το υποβαθμισμένο περιβάλλον που έχουνε φτιάξει θέλοντας και μη οι κάτοικοι αλλά και οι υπεύθυνοι.
Με ελάχιστους χώρους πρασίνου, πάρκα και διεξόδους από τον αστικό κλοιό, αυτή η περιοχή είναι σίγουρα ένα από τα ενδιαφέροντα κομμάτια παραθαλάσσιου μετώπου και αστικού πρασίνου στην πόλη της Θεσσαλονίκης, που αποτελεί και ενωτικό στοιχείο με την πόλη της Καλαμαριάς αλλά και με τις σημαντικές αλλαγές στην νεότερη ιστορία της πόλης κατά τον 20ου αιώνα.
6
ΚΕΦ. 1: ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Η βασική συνιστώσα πάνω στην οποία στηρίζεται η εξέλιξη του αστικού οργανισμού είναι η συνέχεια του σχεδίου. Η ελληνιστική- ρωμαϊκή Θεσσαλονίκη καταλαμβάνει μία περιοχή πάνω από την σημερινή Εγνατία όπου σχεδιάζεται γεωμετρικό ορθογωνικό σχέδιο των δρόμων παράλληλα με την θάλασσα. Σε όλο το πέρασμα του χρόνου η πόλη μεγαλώνει εξακολουθώντας να υπακούει στις χαράξεις του αρχικού καννάβου.
Ακόμα και έπειτα των μετασχηματισμών του μεσαίωνα και της τουρκοκρατίας, διακρίνονται καθαρά οι έξη παράλληλοι δρόμοι της ελληνιστικής- ρωμαϊκής εποχής από την Εγνατία μέχρι την Κασσάνδρου και πολυάριθμοι κάθετοι προς αυτούς. Στην προβιομηχανική πολυεθνική πόλη μέσα από ένα μωσαϊκό φυλετικών πολιτισμικών ενοτήτων-γειτονιών, οι ευρείες αρτηρίες στενεύτηκαν σε συνέχεια όμως πάντα του ορθογωνικού πλέγματος.
Με την ευκαιρία που δίνει η πυρκαγιά του 1890 εφαρμόζεται νέο σχέδιο με ορθογωνικές χαράξεις μέσα στο πλαίσιο που επιτρέπει ο οθωμανικός εκσυγχρονισμός. Η αρχικά περιτειχισμένη πόλη βλέπει πλέον διαδοχικές επεκτάσεις σχεδίου και πέρα από τα τείχη στο τέλος του 19ου αιώνα· η περιοχή των Εξοχών ακολουθεί με ελεύθερη διάταξη τη χάραξη της σημερινής Βας. Όλγας, με αυτοτελή κτίσματα εκλεκτικής αρχιτεκτονικής με περιμετρική αυλή χωρίς καμία οργανική συνέχεια με τον ιστορικό ιστό της πόλης.
Κατά την ανοικοδόμηση της Θεσσαλονίκης, μετά την πυρκαγιά του 1917 διατηρείτε σε μεγάλο βαθμό ο αρχικός κάνναβος· εξασφαλίζεται η σωστή κλιματική προσαρμογή, ηλιασμός και σκίαση, καθώς ο κάνναβος έχει κατεύθυνση πλάγια προς τα βασικά στοιχεία του ορίζοντα και αποφεύγετε η άμεση διοχέτευση του ψυχρού βορεινού ανέμου. Η μελέτη και η εφαρμογή του σχεδίου Hebrard ( οργανωμένη επέκταση, μορφή κηπούπολης) όπου ανατρέπεται στα ανατολικά με την εγκατάσταση των προσφύγων το 1920 οδήγησε στην σύγχρονη μορφή της πόλης, την μεταπολεμική ανασυγκρότηση, την εμπορευματοποίηση αστικής γης και τα μεγάλα έργα της δεκαετίας ’55-’65.
Άθροισμα διαδοχικών οικοπεδοποιήσεων, πολυώροφων έπειτα οικοδομών με πλήρη ασυνέχεια και δυσαρμονία σε σχέση με την μορφή του παρελθόντος καταλήγει στην ομογενοποίηση και οριστική καταστροφή της πόλης. Η ίδρυση της Πολυτεχνικής Σχολής και οι γενικοί οικοδομικοί κανονισμοί ακολουθώντας τα παραπάνω ορίζουν την εξέλιξη του αστικού χώρου.
Μέσα από την γενική απαλλοτρίωση και τον αναδασμό αστικής γης διαγράφεται ο οικονομικός χαρακτήρας της πόλης η οποία συνολικά προσαρμόζεται ραγδαία στις απαιτήσεις του 20ου αιώνα.
Η έλλειψη αστικής ανάπτυξης ήταν το πρόβλημα στην πόλη της Θεσσαλονίκης, η οποία είναι ίσως η μόνη ευρωπαϊκή πόλη που ακόμα έχει την πλάτη της γυρισμένη στην θάλασσα, και δειλά αρχίζει να εκτιμάει τον πλούτο που κρατά στα χέρια της τα τελευταία χρόνια, την θάλασσα.
Αυτό γιατί είναι μία πόλη που χρησιμοποιεί την θάλασσα για αιώνες ίσως στο μέγιστο που μπορεί αλλά σίγουρα όχι στο βέλτιστο. Αυτό είναι ένα σοβαρό αδίκημα προς τους κατοίκους της και την καθημερινότητα του, μα πολύ παραπάνω για τις γενεές που έπονται.
Εδώ και λίγο καιρό εκτελείται το έργο ανάπλασης της νέας παραλίας Θεσσαλονίκης. Στην πρώτη φάση έγιναν 5 θεματικά πάρκα ξεκινώντας από το Μέγαρο Μουσικής. Τώρα γίνονται και τα άλλα 8 ώστε και τα 3 χιλιόμετρα της νέας παραλίας να αναβαθμιστούν. Η
7 χρηματοδότηση είναι από την Ε.Ε. Ανεξάρτητα από τις απόψεις που υπάρχουν για το έργο, θα χαρακτηρίζει το παραλιακό μέτωπο της πόλης για πολλά χρόνια.
Μέσα από την μελέτη και τον σχεδιασμό του εξωτερικού χώρου του Μεγάρου Μουσικής Θεσσαλονίκης και του ευρύτερου παραλιακού μετώπου μέχρι τον Ν.Ο.Θ., έγινε προσπάθεια ερμηνείας του τόπου από πλευρές που αφορούν τον άνθρωπο με όλες του τις ανάγκες και τα χαρακτηριστικά από πολιτισμικά μέχρι ιστορικά, το περιβάλλον με κέντρο το πράσινο του αστικού ιστού και την αειφορία, όπως φυσικά και τον κατάλληλο σχεδιασμό που απαιτείτε σε αυτές τις ιδιομορφίες και αρχές που θέσαμε. Είναι η απλή και φυσική ανάγκη ενός ευχάριστου και υγιούς περιβάλλοντος, με χρήσεις και ενδιαφέροντα για τους κατοίκους της πόλης, της άμεσης επαφής με την θάλασσα και του σεβασμού προς όλα αυτά.
Με την αξιοποίηση όλων αυτών που διαθέτει η πόλη και η περιοχή άμεσα δημιουργείτε μια αλυσίδα βιωσιμότητας, ενέργειας και συνέχειας αγαθών και αξιών προς τους επόμενους ζωντανούς και μη οργανισμούς, διότι μπορεί ο άνθρωπος να είναι στο επίκεντρο αλλά περιβάλλεται από ένα σωρό άλλα φυσικά χαρακτηριστικά που χρήζουν επίσης βοήθειας και εξασφάλισης.
Τα έργα αρχιτεκτονικής τοπίου, αναδεικνύουν τη σχέση του ανθρώπου με τη φύση, σε μια προσπάθεια αναζήτησης λύσεων φιλικών προς το περιβάλλον, ενταγμένων αρμονικά στο τοπίο, αλλά και σεβασμού της μνήμης, της φαντασίας και των επιθυμιών των ιδιοκτητών τους.
Στα γενικότερα πλαίσια διερεύνησης των σύγχρονων τάσεων σχεδιασμού και επαναπροσδιορισμού των υπαίθριων χώρων στον αστικό ιστό και σύμφωνα με τις αρχές της βιώσιμης ανάπτυξης και της βιοκλιματικής αρχιτεκτονικής, διαγράφετε η οργανική σχέση που συνδέει τα ανθρώπινα έργα με το έργο της φύσης. Με αυτά τα κριτήρια γίνετε προσπάθεια προσέγγισης της Θεσσαλονίκης και μέσα από αυτά προκύπτει ο καινούργιος σχεδιασμός του νοτιοανατολικού παραλιακού μετώπου.
8
ΚΕΦ. 2: ΕΠΙΣΚΟΠΗΣΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟ ΑΣΤΙΚΩΝ ΜΕΤΩΠΩΝ ΣΕ ΕΥΡΩΠΗ ΚΑΙ ΑΜΕΡΙΚΗ
Χρονική τοποθέτηση του όρου της ‘αρχιτεκτονικής τοπίου’.
Με δεδομένα τα τεράστια εσωτερικά προβλήματα της πόλης με τα οποία είχε να αγωνιστεί για πάνω από δύο δεκαετίες, δεν πίστευε ότι ήταν σωστό να μιλάει για ‘κηπουρική τοπίου’ ή ‘κηποτεχνία’ άλλο πια, αλλά από εκεί και πέρα χρησιμοποίησε τον όρο ‘αρχιτεκτονική
τοπίου’ στο επιστολόχαρτο του, σε αλληλογραφία και σε αμέτρητα σχέδια: Ο Frederick Law Olmsted ήταν προφανώς το πρόσωπο που επινόησε τον όρο ‘αρχιτεκτονική τοπίου’ στα μέσα του 19ου αιώνα, ενώ εργαζόταν για την περιοχή των 240 εκταρίων στο New York's Central Park. Αυτό το δημοκρατικό ''Volkspark'' (πάρκο του λαού), που δημιουργήθηκε ως αποτέλεσμα των ριζικών αλλαγών στην κοινωνική δομή της ζωής στην μητρόπολη, ήταν μια από τις πιο προοδευτικές και διορατικές ιδέες στον κόσμο στην εποχή του. Εξακολουθεί να αναφέρεται ως μοντέλο για τη σύγχρονη αρχιτεκτονική τοπίου. Η δημιουργία του πάρκου σηματοδότησε μια ριζική αλλαγή στον τρόπο που η αρχιτεκτονική τοπίου γινόταν αντιληπτή . Μέχρι τότε, οριζόταν ως ένα αντικείμενο που σχετίζονται με τις τέχνες και τα χειροτεχνήματα παρά με την μηχανική, τις κοινωνικές επιστήμες και τις περιβαλλοντικής επιστήμες.
Δεν ήταν μέχρι λίγο κάτω από εκατό χρόνια μετά την κοσμοϊστορική εργασία του Olmsted που ολοκληρώθηκε, όταν η τεχνική πρόοδος και ο βιομηχανικός πολιτισμός άρχισαν να αναμορφώνουν το Κεντρικό Ευρωπαϊκό τοπίο πιο δυναμικά, όπου ο όρος αρχιτεκτονική τοπίου, επίσης, σταδιακά άρχισε να γίνετε δεκτός στις γερμανόφωνες χώρες, ως ο όρος για ένα επάγγελμα που μερικοί άνθρωποι ακόμα
κατατάσσουν στην τέχνη και άλλοι στην επιστήμη. Κατά τη διάρκεια των τελευταίων πέντε δεκαετιών η λέξη «τοπίο», έχει επεκταθεί σε μεγάλο βαθμό τόσο θεωρητικά όσο και σε έκταση, αλλά λίγοι άνθρωποι έχουν κατανοήσει πλήρως τον κατάλληλο τρόπο αντιμετώπισης για τη σημαντική αύξηση των σύνθετων προβλημάτων που αντιμετωπίζει η αρχιτεκτονική τοπίου, ή ακόμα και πώς να αναπτυχθεί –όπως ο Olmsted έκανε με τον τρόπο του- νέες εκφραστικές μορφές του σύγχρονου περιβαλλοντικού σχεδιασμού που είναι κατάλληλες για τις επικρατούσες κοινωνικές συνθήκες (Weilacher U. 2008: 11).
Στο δεύτερο μισό του 20ου αι. είναι που ο σχεδιασμός του τοπίου καθιερώνετε ουσιαστικά. Είναι χαρακτηριστική αυτή η χρονική στιγμή διότι:
αποτελεί στροφή από την προϋπάρχουσα φροντίδα για το τοπίο στο σχεδιασμό του τοπίου, ως δραστηριότητα που προσφέρει υπηρεσία στο μεταβαλλόμενο χώρο. Συνδέεται με την παραδοχή, ότι δεν υπάρχει διαμόρφωση χωρίς επίπτωση στο τοπίο και αντίστροφα ότι δεν μπορεί να υπάρχει σχεδιασμός τοπίου χωρίς στόχο διαμόρφωσης (CNERP, 1976), ότι η συσχέτιση του τοπίου και της αλλαγής είναι άμεση, ότι το τοπίο είναι η βάση πάνω στην οποία συμβαίνει κάθε είδους σχεδιασμός και ανάπτυξη (B. Hackett, 1971) (Ανανιάδου-Τζημοπούλου Μ., 1992: 78).
Η ιδέα του τοπίου ως χώρο απόλαυσης είναι τόσο νέα, ώστε να αποτελεί θέμα παγκόσμιου συνεδρίου της IFLA, International Federation of landscape Architects, στο Παρίσι το 1987 και συγχρόνως τόσο παλιά όσο η μυθολογία και η μεταφυσική έκφραση του παραδείσου ως τόπου απόλαυσης ή του κήπου της Εδέμ (Ανανιάδου-Τζημοπούλου Μ., 1992: 14).
9 Αρχιτεκτονική τοπίου είναι η τέχνη και η επιστήμη η οποία, αξιολογώντας και αναλύοντας οικολογικούς, κοινωνικούς και πολιτισμικούς
παράγοντες, ασχολείται με την προγραμματισμένη και ορθολογική σχεδίαση εξωτερικών χώρων κάθε μεγέθους και συνδυάζει ταυτόχρονα τη λειτουργικότητα και την αισθητική, για την καλύτερη χρησιμοποίηση τους από τον άνθρωπο (Τσαλικίδης, Ι. 2008: 22).
Το ‘τοπίο’ στον αστικό σχεδιασμό και το περιβάλλον
Το ΑΣΤΙΚΟ ΤΟΠΙΟ είναι χώρος οικειοποιημένος, κωδικοποιημένος, που έχει υποστεί χρήσεις, συνήθεις, ρυθμίσεις, που δεν είναι προπαντός ελεύθερος και σε καμία περίπτωση κενός. Είναι αποτέλεσμα σχέσεων ανάμεσα σε οικονομικές δραστηριότητες, κοινωνικές δομές, πολιτιστικές αξίες καθώς και το φυσικό υπόβαθρο που μεταβάλλεται στο χρόνο. Είναι χώρος δυναμικός με τον άνθρωπο δράστη και επηρεαζόμενο, όχι θεατή, παράγοντα δημιουργίας, κοινωνικά και λιγότερο άμεσα ατομικά.
Το αστικό τοπίο είναι με την έννοια αυτή, καθρέφτης της εξέλιξης της πόλης, της μορφής και της μεταμόρφωσης του χώρου της.
Ελεύθεροι χώροι είναι, σε μια αστική περιοχή, οι υπαίθριοι χώροι που ανοίγονται στις ελεύθερα διαλεγμένες και αυθόρμητες δραστηριότητες, στις μετακινήσεις ή ακόμη και στην οπτική εξερεύνηση για ένα σημαντικό αριθμό της πόλης (K.Lynch, 1972).Οι χώροι αυτοί ονομάζονται και
ΣΥΛΛΟΓΙΚΟΙ ΧΩΡΟΙ (DUP, 1980).
Όλο και περισσότερο, το τοπίο αναδύεται ως ένα μοντέλο για την πολεοδομία. To τοπίο έχει παραδοσιακά οριστεί ως το τμήμα της οργάνωσης οριζόντιων επιφανειών... Με ιδιαίτερη έμφαση σε αυτές τις συνθήκες στην επιφάνεια - και όχι μόνο τη διαμόρφωση, αλλά και τη σημαντικότητα και την απόδοση-οι σχεδιαστές μπορούν να ενεργοποιήσουν χώρο και να παράγουν αστικά αποτελέσματα χωρίς το βαρύ όργανο του σχεδιασμού του παραδοσιακού χώρου (Waldheim, C. 2006: 37).
“Υπάρχει ένα σημαντικό σώμα του σύγχρονου αστικού σχεδιασμού του τοπίου που προσπαθεί να προωθήσει ένα προοδευτικό διάλογο με την πόλη εκ μέρους του ανθρώπου και της φύσης” (Amidon, J. 2003: 61).
Οι εξωτερικοί χώροι-πλακόστρωτοι ή φυτεμένοι, ιδιωτικοί ή δημόσιοι-παρέχουν τα βασικά συστατικά της πόλης (Amidon, J. 2001: 156).
Ο αρχιτέκτονας τοπίου James Corner , o αρχιτέκτονας και καθηγητής Stan Allen και άλλοι, υποστηρίζουν ότι το τοπίο είναι ένα μέσο μοναδικά ικανό να ανταποκρίνεται στην χρονική αλλαγή, προσαρμογή μετατροπή και διαδοχή. Αυτά προτείνουν το τοπίο ως αναλογικό στις σύγχρονες μεθόδους της αστικοποίησης και ως μέσο μοναδικά κατάλληλο για την ανοικτή έκφραση σε όλα αυτά, την απροσδιοριστία και την αλλαγή που απαιτείται από τις σύγχρονες συνθήκες. Όπως το θέτει ο Allen, “το τοπίο δεν είναι μόνο ένα τυπικό μοντέλο για την πολεοδομία σήμερα, αλλά ίσως πιο σημαντικά, ένα μοντέλο για τη διαδικασία.”
“Οι σύγχρονες κοινωνίες αποτελούν παράσιτα για τη φύση. Και ως παράσιτα, η σχέση που αναπτύσσουν μαζί της δεν είναι συμβιωτική, σύμφωνα με την οποία θα ωφελούνταν και θα ωφελούσαν, αλλά επιβλαβής. Οι κοινωνίες όμως δεν προξενούν άμεσα βλάβη στη φύση, γιατί η φύση βρίσκει πάντα τον τρόπο να ισορροπεί.
10 Η βλάβη επιστρέφει στους ανθρώπους, που ενώ νομίζουν ότι η φύση δεν τους αφορά, βλέπουν ότι τελικά η εξάρτησή τους από αυτή είναι πολύ πιο ισχυρή απ’ ό,τι πίστευαν… Δεν έχει βρει μέχρι σήμερα ο άνθρωπος τον τρόπο να ικανοποιεί τις ανάγκες του όντας εναρμονισμένος με το φυσικό περιβάλλον. Η επιρροή του στο φυσικό περιβάλλον είναι καταστροφική για τον ίδιο και έτσι αναγκαστικά βρίσκεται σε αναζήτηση λύσεων αυτοπροστασίας. Το πρόβλημα λοιπόν πηγάζει από αυτή τη βαθύτερη αντίληψη που έχει ο άνθρωπος για τον εαυτό του και για τη θέση του στο σύμπαν: πιστεύει ότι η Γη τού ανήκει, ότι ως κυρίαρχο είδος μπορεί να κάνει ό,τι θέλει…Οι καλές επιδόσεις του στην τεχνολογική ανάπτυξη και η ζωή στις μεγαλουπόλεις δεν είναι ικανές να καταργήσουν την εξάρτησή του από τη φύση, όσο και αν αυτός «στρουθοκαμηλίζει». Η αποφυγή της άμεσης επαφής με τη φύση, έτσι όπως τη γνώρισαν οι προηγούμενες γενιές στα χωριά, δυστυχώς γι’ αυτόν, δεν συνεπάγεται και την επίλυση των προβλημάτων διαβίωσης… Πρέπει να δημιουργηθεί ένα μεγάλο πρόβλημα, να προκληθεί μεγάλος πόνος, ώστε να αποφασίσουμε να λάβουμε δραστικά μέτρα…” (Μπάτρας, Ν. 2009).
Το παραπάνω άρθρο μέσα από την γενικότερη τοποθέτηση του στο κοινό πρόβλημα που αντιμετωπίζουν οι ανθρώπινες σχέσεις με την φύση και με ό,τι αυτό περιλαμβάνει, σχετίζοντας το με τα αστικά τοπία, είναι ικανό να συνδέσει το θέμα της πόλης της Θεσσαλονίκης με το υποβαθμισμένο παραλιακό μέτωπο που βιώνουν αυτήν ακριβώς την σχέση.
‘Αν μειώσουμε ακόμη περισσότερο τη δική μας προσπάθεια για την συνειδητοποίηση του ποιοι είμαστε ως ανθρώπινα όντα σε σχέση με τη γη, θα καταλήξουμε επίσης στη διαμόρφωση του εδάφους’ (Betsky, A. 2005: 13). ‘Τα τελευταία χρόνια, έχουμε για άλλη μια φορά
περισσότερη επίγνωση της πραγματικότητας της γης. Ενοχή διαποτίζει τώρα ένα μεγάλο μέρος της κουλτούρας μας. Ίσως να προέρχεται από μια αίσθηση του τι έχουμε χάσει, μια ρομαντική επιθυμία του να ανακτήσουμε το έδαφος’ (Betsky, A. 2005: 07).
Άμεση επεξήγηση και απάντηση έρχονται να δώσουν οι πρόγονοι μας. Ο Παρμενίδης όπως και οι Ίωνες φυσιολόγοι προσπαθεί κι αυτός να συλλάβει το στοιχείο που ενοποιεί τον κόσμο. Όλοι αναζητούν την ενότητα σε μια φυσική ουσία (νερό - αέρας - φωτιά), αλλά ο Παρμενίδης ( 6ος αι. π.Χ.) αναζητεί την ενότητα στην ίδια την οντότητα - ύπαρξη - ουσία των πραγμάτων που μας περιβάλλουν. ‘Το ον, το είναι και το "εόν" ’-δεν αναζητά το «τι» των όντων - την προέλευση, αλλά το «είναι» τους - την ουσία τους.
Ακόμα περισσότερο ενισχύει τον λόγο που εστιάζουμε, μελετάμε, και αναπλάθουμε αυτό το κομμάτι της πόλης μέσα από τον σχεδιασμό μας ο κυρίαρχος ρόλος που παίζει από την κοσμολογία του Θαλή Μιλήσιου το νερό όπου σύμφωνα με αυτόν « Η Γη στηρίζεται (δηλαδή επιπλέει) στο νερό. Το νερό είναι η αρχή των πάντων », μέχρι και τις λαϊκές φράσεις όπως « Η γη, το νερό είναι πλούτος ». Τα παραπάνω αποδεικνύονται σε όλη την ιστορία του ανθρώπου πάνω στην γη.
Σχέση Πόλη-Χρόνος
Η πόλη μέσα στον χρόνο αποκτά συνείδηση του εαυτού της, αποκτά μνήμες και οι δημόσιοι χώροι της είναι οι κατ’ εξοχήν χώροι της συλλογικής της μνήμης. Αυτοί πρώτα απ’ όλους τους άλλους την αντιπροσωπεύουν. Σε αυτούς τους συλλογικούς χώρους παίρνει μορφή ότι πιο πλούσιο σε ευκαιρίες μπορεί να γεννηθεί από την πυκνότητα των ανθρώπων. Ωστόσο αυτοί οι συλλογικοί χώροι είναι που πρώτοι θυσιάστηκαν στο αυτοκίνητο και τη στάθμευσή του (Βλαστός, Θ., Μηλάκης, Δ. 2006: 03).
11 Ο κάθε πολίτης δικαιούται μία θέση στα δρώμενα της ιστορίας και η καθημερινότητά του είναι αυτή που υποκαθιστά το έργο του ειδικού. Το
συλλογικό έργο των χιλιάδων, των εκατομμυρίων της πόλης είναι αυτό που προβάλλεται, εγγράφεται στην ταυτότητα της και αναγνωρίζεται ότι είναι αυτό που της δίνει μορφή (Βλαστός, Θ., Μηλάκης, Δ. 2006: 23).
Η ιστορική πόλη έχει ποιότητες, ‘…είναι ένα συνεχές θέατρο της ανθρώπινης εμπειρίας, στο κορμί της είναι γραμμένα αισθήματα γενεών, πολιτικά γεγονότα, προσωπικές τραγωδίες, συμβάντα παλιά και καινούργια. Το συλλογικό και ιδιωτικό στοιχείο, κοινωνία και άτομο,
συγκρούονται ή συγχωνεύονται μέσα της. Αποτελείτε από τόσες ανθρώπινες ιδιαιτερότητες που επιζητούν να οργανωθούν, μεταξύ τους από την μία, και με αυτή από την άλλη, γινόμενες ένα μαζί της, σε ένα χώρο πιο συγκεκριμένο και οικείο από το γενικό αόριστο χώρο…’, Σύμφωνα με την παραπάνω περιγραφή του Aldo Rossi (1996: 11,13), αυτό που ξεχωρίζει την πόλη, και που της προσδίδει ξεχωριστεί σημασία, είναι ότι αποτελεί ένα χώρο γνωστό. Είναι συγκεκριμένος γιατί είναι τεχνητός, φτιαγμένος από μας, στις δικές μας κλίμακες, και οικείος γιατί τον ξέρουμε από γενιά σε γενιά, ταυτίζεται με την καθημερινή μας ιστορία (Βλαστός, Θ., Μηλάκης, Δ. 2006: 03).
Σημασία της Κλίμακας
Για να ενδιαφερθεί ένας κάτοικος για συγκεκριμένα έργα και για την πόλη του γενικότερα πρέπει να γνωρίζει πρέπει να τη γνωρίζει και να καταλαβαίνει τους κανόνες της ανάπτυξής της. Ωστόσο στην αχανή πόλη το μεγαλύτερο μέρος της επιφάνειας της παραμένει άγνωστο. Οι τυχαίες και σποραδικές διελεύσεις από κάποιες αρτηρίες δεν σημαίνουν ούτε επίσκεψη ούτε γνώση. Ο διερχόμενος δεν μαθαίνει, ούτε υποπτεύεται τι συμβαίνει στην πίσω τους πλευρά. Υπάρχει ανάγκη από μικρότερες κλίμακες. Μόνο αυτές θα μπορούσαν να αποτελέσουν αφετηρία για την επανασύνδεσή του κάτοικου με την πόλη. Η ταυτότητα του χτίζετε πάνω στην μικρή κλίμακα. Μόνο οι χώροι μικρής κλίμακας διαμορφώνουν συνθήκες στις οποίες η ιδιότητα του πολίτη γίνετε πιο ισχυρή (Βλαστός, Θ., Μηλάκης, Δ. 2006: 06).
Βασικός σκοπός των διαμορφώσεων σε επίπεδο μικροκλίμακας, είναι η δημιουργία φιλικού περιβάλλοντος. Υπάρχει μια μεγάλη σειρά από λύσεις προς αυτήν την κατεύθυνση, από το επίπεδο της αστικής επίπλωσης ως το επίπεδο της αρχιτεκτονικής των κτιρίων. Η επαναφορά λύσεων
δανεισμένων από μορφές μικροκλίμακας της παραδοσιακής πόλης με ζητούμενο τη βιώσιμη κινητικότητα συναντάται σε πολλές ευρωπαϊκές και αμερικάνικες πόλεις (neotraditional design) (Βλαστός, Θ., Μηλάκης, Δ. 2006: 49).
Η παρέμβαση σε χαρακτηριστικά μικροκλίμακας δεν σημαίνει ότι είναι βέβαιο ότι θα μεταβάλλει τις συμπεριφορές μετακίνησης. Ωστόσο γενικά υποστηρίζεται ότι ο προσανατολισμένος στον πεζό σχεδιασμός έχει θετικές επιπτώσεις στο περπάτημα, στη χρήση του ποδηλάτου, αλλά και στην χρήση της δημόσιας συγκοινωνίας.
Σχεδιασμός πόλεων
Μπαίνοντας στην διαδικασία του σχεδιασμού πόλεων, μία ομάδα ειδικών στον τομέα αυτό αλλά και των επιπτώσεων του, μεταξύ των Turner, Bacon, Ashihara. κ.ά., παρουσιάζουν σε σχετικό site την παρακάτω πολιτική αστικοποίησης και έπειτα συμπληρώνουν:
12 Σχεδιασμός τοπίου για την αστικοποίηση
Πολιτική αστικοποίησης
1. Η αστικοποίηση θα πρέπει να προηγείται από σχέδια τοπίου.
2. Προφανώς, ζητείται πρόσβαση σε καθαρό αέρα, ήλιο, πανέμορφες πόλεις, αφρώδη ποτάμια, αρχαία δάση, χώρους συγκέντρωσης στους οποίους να βρίσκονται οι άνθρωποι.
3. Με φαντασία και δεξιοτεχνία, οι χρήσεις γης μπορούν να ενσωματωθούν.
4. Οι κοινότητες θα πρέπει να βρουν νέους οικισμούς που θα διατηρούν το υφιστάμενο τοπίο και τη δημιουργία νέων δημόσιων αγαθών. Ο σχεδιασμός είναι απαραίτητος - αλλά όχι σε υπερβολικό βαθμό.
5. Ο σχεδιασμός τοπίου μπορεί να παράγει οικισμούς που να είναι πλούσιοι σε δημόσια αγαθά. Θα πρέπει, όπως είπε ο Nan Fairbrother,
«να κάνουν νέα τοπία για τις νέες ζωές μας» (Fairbrother, 1970:8).
Προφανώς, θέλουμε τη πρόσβαση σε καθαρό αέρα, ήλιο, πανέμορφες πόλεις, αφρώδη ποτάμια, αρχαία δάση, χώρους συγκέντρωσης στους οποίους συναντάς άλλους ανθρώπους. Οι Σχεδιαστές τοπίου θα πρέπει να επικεντρώνονται σε δημόσια αγαθά και στις επιπτώσεις
περιβαλλοντικών σχεδιασμών. Θα πρέπει να είναι πληθωρικά ως προς το πνεύμα και το μέλλον στην πράξη. Αυτό απαιτεί γνώσεις και πληροφορίες. Με σαφείς στόχους για την καθοδήγηση, μπορούμε να ανταποκριθούμε σε πλαίσια και να προετοιμάζουμε τα σχέδια τα οποία αντανακλούν τις διαφορετικές επιθυμίες των διαφόρων ομάδων.
Με φαντασία και δεξιοτεχνία, οι χρήσεις γης μπορούν να ενσωματωθούν. Ένας ενιαίος σχεδιασμός χρήσεων είναι γενικά κακός σχεδιασμός.
Προκαλεί παρενέργειες και τα δημόσια αγαθά θα παραμεληθούν, έτσι ώστε οι χρήσεις γης να πέσουν σε δυσμένεια και στη συνέχεια σε παρακμή.
Ενώ υπάρχουν έσοδα, οι κοινότητες θα αναγκαστούν να βρουν νέους οικισμούς που να διατηρούν το υφιστάμενο τοπίο και τη δημιουργία νέων δημόσιων αγαθών. Ο σχεδιασμός είναι απαραίτητος - αλλά όχι υπερβαίνοντας τα όρια μέσα από αυτόν (Garden Visit, The Garden and Landscape Guide (2008).
Σύμφωνα με τον πολεοδόμο P. Lavedan κάθε μελέτη του σχεδίου της πόλης πρέπει να βασίζεται σε τρία κυρίαρχα στοιχεία:
-το φυσικό γεωγραφικό στοιχείο: τον διάκοσμο που συνιστά για την πόλη η φυσική της θέση. οι μεγάλες γραμμές του τοπίου που μπορούν να έχουν άπειρες παραλλαγές.
-το ιστορικό στοιχείο: δεν είναι δυνατό να αγνοηθεί αυτό που υπήρχε πριν, διότι η ιστορική ανάπτυξη της τοπογραφίας μιας πόλης απαντά συχνά σε βαθιές ανάγκες. Ακόμη περισσότερο όταν πρόκειται για ανοικοδόμηση , ο αρχιτέκτων δεν βρίσκεται μπροστά σε γυμνό έδαφος, αλλά οι αιώνες έχουν προσθέσει στο φυσικό διάκοσμο νέα στοιχεία (κατασκευές, μνημεία) που πρέπει να ληφθούν υπ’
όψιν.
13 -τρίτο σημαντικό στοιχείο είναι τα οικονομικά δεδομένα, καθορισμένα από τις τωρινές συνθήκες και τις προοπτικές του εμπορίου και της βιομηχανίας (Κέντρο Ιστορίας Θεσσαλονίκης 1985: 558-9 ).
Πηγαίνοντας πιο πίσω στον χρόνο, ο Frampton μέσα από μία όχι τόσο επιτυχημένη όπως αποδείχτηκε μορφή του Μοντέρνου Κινήματος(1920- 1970), παρήγαγε κάποιες επιτυχημένες απόψεις και ιδέες μέσω της διεύρυνσης της σχέσης μεταξύ φυσικής μορφής του αστικού χώρου και των κοινωνικό-ψυχολογικών αναγκών των χρηστών. Το παρακάτω απόσπασμα αναζητάει την ταυτότητα του χρήστη μέσα στο αστικό περιβάλλον λέγοντας ‘ ‘ Ο άνθρωπος μπορεί εύκολα να ταυτισθεί με την δική του εστία αλλά όχι τόσο εύκολα με την πόλη μέσα στην οποία είναι τοποθετημένη η κατοικία του. Το ‘ανήκω’ είναι βασική συναισθηματική ανάγκη με ιεραρχικά απλούστατους συνειρμούς. Από το ‘ανήκω’- δηλαδή την ταυτότητα- προκύπτει η πλούσια σχέση μεταξύ των γειτόνων. Εκεί που το παλιό στενό δρομάκι της φτωχογειτονιάς επιτυγχάνεται, η μελετημένη ευρυχωρία των σύγχρονων αστικών μορφών αποτυγχάνει.’’ (Γοσποδίνη, Α. 1998: 11)
Σε συνέχεια με τα παραπάνω, ο Gordon Cullen με την προσέγγιση του βάσει τον συναισθηματικών και ψυχολογικών επιδράσεων των μορφών πάνω στον χρήστη καταλήγει στο ότι το αστικό περιβάλλον παράγει συναισθηματική αντίδραση στον χρήστη, συνειδητά ή ασυνείδητα που δημιουργείται μέσω:
Της οπτικής αντίληψης του χώρου (‘’optics’’),
Την αίσθηση μέσα στον χώρο (‘’place”’)
Του περιεχομένου, νοήματος, του χώρου (‘’content’’) (Γοσποδίνη, Α. 1998: 13).
Με την πάροδο του χρόνου και της ανάλυσης του αστικού τοπίου τις τελευταίες δεκαετίες του 20ου αι. οι Hillier B., και Hanson J., κατανοούν πως η χωρική διαμόρφωση και δομή του αντικειμένου(αρχιτεκτονικού, πολεοδομικού) μπορεί να διευρυνθεί μέσω της συντακτικής ανάλυσης του χώρου.
Σύμφωνα με τη θεωρία της Σύνταξης του Χώρου (‘’Space Syntax’’), κάθε αρχιτεκτονικό και πολεοδομικό αντικείμενο(κτίριο, οικισμός, περιοχή, πόλη) αποτελεί ενιαίο χωρικό σύστημα, μέσα στο οποίο η συγκεκριμένη διαμόρφωση του χώρου καθορίζει αφενός σταθερές σχέσεις μεταξύ των επιμέρους χώρων και αφετέρου, σταθερές συντακτικές ιδιότητες για το σύστημα ως σύνολο. Η σημαντικότερη συντακτική παράμετρος είναι η
‘ενσωμάτωση’. Ο βαθμός ενσωμάτωσης ενός χώρου(πχ. δρόμος, πλατεία) μέσα στο σύστημα εκφράζει πόσο ισχυρά είναι συνδεδεμένος ο συγκεκριμένος χώρος, όχι τοπικά ως προς τον αριθμό συνδέσεων με τους άλλους χώρους(π.χ. διασταυρώσεις με άλλους δρόμους, πάρκα με πλατείες και πεζόδρομους) αλλά σφαιρικά και αλγοριθμικά ως προς όλους τους άλλους χώρους τους συστήματος (Γοσποδίνη, Α. 1998: 25).
Μετασχηματισμοί της ελληνικής πόλης
Η περίοδος 1950-1980 αποτέλεσε την κυρίαρχη φάση της έντονης αστικοποίησης στην Ελλάδα και δημιούργησε το μεγαλύτερο του αστικού ιστού που υπάρχει και λειτουργεί στις μέρες μας. Η εικόνα της ελληνικής πόλης, όπως την προσλαμβάνουμε σήμερα, κτίστηκε κάτω από μία σειρά αδυναμιών και μειονεξιών στην κοινωνική και οικονομική δομή της χώρας, που αντανακλώνται επιπλέον και σε ένα αδύνατο σύστημα σχεδιασμού
14 και ελέγχου της δόμησης (Ν.Δ. 17.7.1.1923, ΓΟΚ 1955 και μετέπειτα). Το τελικό αποτέλεσμα είναι λίγο πολύ προσβλητικό, τόσο από αισθητική όσο και από οικονομική άποψη.
Στις μέρες μας, η ομοιογένεια, η οπτική διαφοροποίηση και η ποικιλομορφία αποτελούν ζητήματα που συχνά τίθενται και αναλύονται και από τους ερευνητές που εξετάζουν τις κοινωνικο-χωρικές επιπτώσεις της παγκοσμιοποίησης σε διεθνές επίπεδο (Soja 2000). Μία τέτοια θεωρητική ανάλυση των εξωγενών κοινωνικών μεταβολών μπορεί εύκολα να συνδεθεί και με τις αλλοιώσεις ή προσθήκες στο αστικό τοπίο. Αντίθετα, η ανάλυση της ίδιας της εικόνας της πόλης αποτελεί ένα περισσότερο πρακτικό – ερευνητικό εργαλείο, καθώς έχει ως βασική αφετηρία την άμεση παρατήρηση του ίδιου του δομημένου περιβάλλοντος σε απόλυτο χρόνο και τόπο.
Προϋπάρχουσες συνιστώσες της εικόνας του ελληνικού αστικού χώρου
Η εικόνα του αστικού χώρου στην ελληνική πόλη του 20ου αιώνα χαρακτηρίζετε από την κυριαρχία των σχημάτων, των όγκων, των μορφών και εν γένει του ιστού της μεταπολεμικής αστικοποίησης (1950 έως μέσα δεκαετίας 1980) (βλ. εικόνες 1-4). Ειδικότερα ορισμένες κρίσιμες παράμετροι που καθόρισαν την μεταπολεμική οικιστική ανάπτυξη συνοψίζονται στα εξής σημεία:
Κυριαρχία της ατομικής ιδιοκτησίας, κατακερματισμός της αστικής γης και υψηλή κοινωνική και οικονομική βαρύτητα της επένδυσης στην ιδιωτική κατοικία.
Επείγουσα ανάγκη για στέγαση του νέου αστικού πληθυσμού και αδυναμία οργανωμένης κρατικής παρέμβασης για τον σκοπό αυτό.
Ενεργοποίηση της ιδιωτικής πρωτοβουλίας για την αντιμετώπιση του παραπάνω προβλήματος, μέσω του θεσμού της « αντιπαροχής».
Διοχέτευση σημαντικών κεφαλαίων στον κατασκευαστικό κλάδο και ανάδειξή του ως η σημαντικότερη οικονομική δραστηριότητα για τη μετά το 1950 περίοδο.
Βασικές παράμετροι (άξονες διερεύνησης) κάθε μία από τις οποίες συνδέεται με θεμελιώδη στοιχεία της μορφής ή της ταυτότητας της ελληνικής πόλης:
Πολεοδομική εξέλιξη. Μορφές όγκοι διατάξεις και λοιπές ιδιαιτερότητες του οικοδομικού πλούτου, που προήλθα από τον όποιο συνολικό πολεοδομικό σχεδιασμό, τη διαδικασία κανονιστικής ρύθμισης της δόμησης, καθώς επίσης και τη δυναμική της αστικής ανάπτυξης, που αναπτύχθηκε με βάση τους νόμους της αγοράς.
Κοινωνική αλληλεπίδραση. Διαδικασίες ‘αυτενέργειας’ κατά την δόμηση ή άλλες διευθετήσεις στο κτισμένο περιβάλλον, ώστε να καλυφθούν ανάγκες και εμπόδια της καθημερινής ζωής και της κοινωνικής – οικονομικής πραγματικότητας.
Φυσικό και ιστορικό τοπίο. Φυσικό ανάγλυφο του εδάφους, ακτές, ρέματα, δάση, αξιόλογα κτιριακά σύνολα, μνημεία, αρχαιολογικά ευρήματα κ.λ.π.
15 Στην πραγματικότητα , ο ελληνικός ιστός είναι ένα μωσαϊκό από αποσπασματικά υποσύνολα, διαμορφωμένα με αποκλειστικό γνώμονα την ικανοποίηση των οικοδομικών αναγκών και προθέσεων του έκαστου ιδιοκτήτη και όχι με κριτήριο την οργάνωση συνθηκών καλής ποιότητας ζωής για ένα ευρύτερο κοινωνικό σύνολο. Η συμβολή του σχεδιασμού καθ’ όλη τη διάρκεια του 20ου αιώνα, περιορίστηκε, στις περισσότερες περιπτώσεις, στη σταδιακή ‘ένταξη στο Σχέδιο Πόλης’ διαφόρων περιοχών, και εντός αυτών κατά κανόνα, στη χάραξη απλώς και μόνο του καμβά της πόλης, δηλαδή των οικοδομικών τετραγώνων και των δρόμων (βλ. Σχ. 1), Συχνότατα δε και με πλήρη αδιαφορία απέναντι στα δεδομένα του φυσικού χώρου των συγκεκριμένων περιοχών (π.χ. κλίσεις εδάφους, χείμαρροι, δασικές κλπ.) (Αραβαντινός 1998, κεφ. 9).
(Γοσποδίνη, Α., Μπεριάτος, Η. 2006: 129-131)
16
Βιβλιογραφικές αναφορές
Κέντρο Ιστορίας Θεσσαλονίκης (1985), “Η Θεσσαλονίκη” , Δήμος Θεσσαλονίκης
Γοσποδίνη, Α. (1998), “Πολεοδομία Ι: Αστικός Σχεδιασμός, Σημειώσεις”, Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, Σχολή Τεχνολογικών Επιστημών, Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας και Περιφερειακής Ανάπτυξης
Waldheim, C. (2006), “The Landscape Urbanism Reader”, Princeton Architectural Press, New York
Βλαστός, Θ., Μηλάκης, Δ. (2006) “Πολεοδομία vs. Μεταφορές: Από την απόκλιση στην σύγκλιση,” Ευρωπαϊκή Επιτροπή, Γενική Διεύθυνση Έρευνας Οργανισμός Ρυθμιστικού Σχεδίου και Προστασίας Περιβάλλοντος Αθήνας, Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο – Σ.Α.Τ.Μ., Τομέας Γεωγραφίας και Περιφερειακού Σχεδιασμού
Amidon, J. (2003), Radical Landscapes, Reinventing Outdoor Space, Thames and Hudson
Betsky, A. (2005), Landscrapers, building with the land,
Γοσποδίνη, Α., Μπεριάτος, Η. (2006), Τα νέα αστικά τοπία, και η ελληνική πόλη, Εκδόσεις Κριτική ΑΕ
Weilacher, U. (2008), “Syntax of Landscape, the Landscape Architecture of Peter Latz and Partners”, Birkhäuser Verlag AG
Μπάτρας, Ν. (2011), Oikologio: Άνθρωπος και φύση: μια σχέση που χρειάζεται αναθεώρηση, 17.05.09 από http://www.oikologio.gr/content/view/2276/2/
Garden Visit, The Garden and Landscape Guide (2008), Landscape planning for urbanization: Urbanisation Policy, από
http://www.gardenvisit.com/landscape_architecture/landscape_plans_planning/eid_environmental_impact_design/urbanisation_expansion_g rowth
Ανανιάδου-Τζημοπούλου Μ., (1992) “Αρχιτεκτονική Τοπίου: Σχεδιασμός Αστικών Χώρων”, Εκδόσεις Ζήτη
Τσαλικίδης, Ι. (2008), “Αρχιτεκτονική Τοπίου: Εισαγωγή στη Θεωρία και στην Εφαρμογή”, Επίκεντρο Α.Ε.
17
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΕΙΚΟΝΩΝ 1, ΚΕΦ.2
Εικόνα 1, 2: Αθήνα Κηφισιά, Θεσσαλονίκη ΠΗΓΗ: Γοσποδίνη, Α., Μπεριάτος, Η. 2006: 130
Εικόνα 3, 4: Ηράκλειο Κρήτης, Ιωάννινα
ΠΗΓΗ: Γοσποδίνη, Α., Μπεριάτος, Η. 2006: 131
18
ΚΕΦ.3: ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΔΙΕΘΝΗ ΕΜΠΕΙΡΙΑ
Π.01
ΤΙΤΛΟΣ ΕΡΓΟΥ: Barcelona waterfront renewal
ΘΕΜΑ ΕΡΓΟΥ: Barcelona Seafront (Το παραλιακό μέτωπο στο λιμάνι της Βαρκελώνης) ΤΟΠΟΘΕΣΙΑ ΕΡΓΟΥ: Βαρκελώνη, Ισπανία
ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΑ ΕΡΓΟΥ: 1982 - 1997
Κοινά σημεία με την πόλη της Θεσσαλονίκης.
Για μεγάλο χρονικό διάστημα, η Βαρκελώνη ήταν μια πόλη που γύριζε την πλάτη της στη θάλασσα. Το «θαύμα» του 1992 των Ολυμπιακών Αγώνων αντιπροσώπευαν μια ριζική αλλαγή και εδώ (Barcelona on-line, 1996).
Ο Δήμαρχος Pasqual Maragall άλλαξε το πρόσωπο των ακτών της Βαρκελώνης στα 15 χρόνια του ως δήμαρχος 1982 - 1997. Τοπικοί αξιωματούχοι είχαν τη διορατικότητα να προσεγγίσουν το σχέδιό τους Ολυμπιακούς Αγώνες ως μια μεγάλη αναδιάρθρωση της πόλης: οι
Αγώνες διαρκούν μόνο τρεις εβδομάδες, και η βελτίωση των υποδομών της, μπορεί να χρησιμοποιηθεί προς όφελος της πόλης σε μακροπρόθεσμο ορίζοντα. Ο Maragall χρησιμοποίησε τα χρήματα επέφεραν οι Αγώνες για να αναμορφώσει μορφή της πόλης με τη δημιουργία μιας
ανοιχτής, σαφώς καθορισμένης σχέση με τη θάλασσα.
Είναι εύκολο να ξεχνάμε ότι πριν από τους Ολυμπιακούς Αγώνες που έγιναν το 1992, η Βαρκελώνη μόλις που εμφανιζόταν στο παγκόσμιο τουριστικό χάρτη. Το αποτέλεσμα των Ολυμπιακών Αγώνων της Βαρκελώνης ήταν το είδος της αστικής ανάπλασης που οι πολιτικοί και οι πολεοδόμοι μόνο ονειρεύονται. Σήμερα η Βαρκελώνη είναι ένας από τους κορυφαίους προορισμούς στην Ευρώπη (βλ. εικόνα 1) (destination360, 2011).
Το λιμάνι Vell, La Barceloneta, η προετοιμασία των παραλιών και η κατασκευή του Port Olimpic, έχουν ανοίξει τις πόρτες της Βαρκελώνης, στο μπλε της Μεσογείου (βλ. εικόνα 2,3 ) (Barcelona on-line, 1996).
Μερικά από τα κορυφαία πράγματα να κάνει κάποιος στην Βαρκελώνη περιλαμβάνει τη εξερεύνηση διαφόρων Barrios (γειτονιές) και τη χαλάρωση στην παραλία, ενώ άλλα αξιοθέατα της Βαρκελώνης περιλαμβάνουν ορισμένα εξαιρετικά μουσεία και την περιστασιακή αγορά. Στην
πραγματικότητα, υπάρχουν τόσα πολλά διαθέσιμα πράγματα εδώ, που το κύριο πρόβλημά θα είναι από πού να αποφασίσεις να αρχίσεις. Ο Rainer Müller γράφει σε ένα άρθρο του για την μεγάλη μεταμόρφωση της πόλης της Βαρκελώνης τα εξής:
19
« Θυμάμαι ότι ήμουν πολύ απογοητευμένος ερχόμενος στην Βαρκελώνη και συνειδητοποιώντας ότι αυτή η μεγάλη μεσογειακή πόλη με λιμάνι δεν έχει ούτε μία παραλία ούτε εύκολη πρόσβαση στη θάλασσα από πουθενά. Αντ' αυτού: αποθήκες, αποθήκες, κομμάτια και όλα τα είδη των φυτών μπλόκαραν την πόλης από το νερό. 20 χρόνια αργότερα όλη αυτή η οπισθοδρομική ατμόσφαιρα έχει φύγει. Αμμώδης (και εκπληκτικά καθαρές) παραλίες όσο μπορεί να φτάσει το μάτι, φοίνικες και ωραίες διαδρομές στην όχθη με καφετέριες παντού! Μαρίνες, εμπορικά κέντρα και εμβληματική αρχιτεκτονική όπως η Γλυπτική του Fish Frank Gehry για την προσελκύει τους πολίτες και τους τουρίστες στη νέα προκυμαία (βλ.
εικόνα 4). Ακριβώς εκεί κοντά είναι το Villa Olimpica ένα νέο τετράγωνο που αναπτύχθηκε για τους Ολυμπιακούς Αγώνες του 1992. Έτσι Βαρκελώνη είχε την ευκαιρία πριν από 20 χρόνια να μετατρέψει το παλιό λιμάνι και τη βιομηχανική ζώνη σε μία φανταχτερή και πολύ δημοφιλής νέα περιοχή. Και στο ίδιο χρονικό διάστημα η Βαρκελώνη, επίσης, έγινε πολύ πιο πράσινη: Είναι ο χώρος πρασίνου που αυξήθηκε γενικά από 458ha σε 1.076 εκτάρια. Έτσι, με τις παραλίες, τους νέους χώρους πρασίνου, τις μαρίνες και τις εγκαταστάσεις ήρθε μια ακόμα υψηλότερη ποιότητα ζωής στην ήδη ελκυστική και όμορφη πόλη. Από αυτή την άποψη η Καταλονική πρωτεύουσα είναι ένα είδος χαρακτηριστικού παραδείγματος για τις πόλεις που ανακατατάσσονται οι ίδιες στο διεθνή ανταγωνισμό ανάμεσα στις τοποθεσίες (πόλεις) με την μεγαλύτερη προσοχή, την προσέλκυση, τις υψηλές δυνατότητες και τις επενδύσεις. Δεν υπάρχει αμφιβολία πως η Βαρκελώνη έγινε μια από τις μοντέρνες πόλεις της δύσης με μια άριστη εικόνα.
«Έχουμε σοβαρό πρόβλημα με τη ρύπανση που οφείλεται στην κυκλοφορία των αυτοκινήτων», λέει ο Ramon Folch. Έτσι Βαρκελώνη προσπαθεί να ελαχιστοποιήσει κάποια από τα προβλήματα. Ένα μέτρο που λήφθηκε: Η πόλη επινόησε ένα σύστημα ενοικίασης ποδηλάτων που ονομάζεται
"Bicing" το 2007 (βλ. εικόνα 5). Μέχρι εκείνη τη στιγμή περίπου 10.000 άνθρωποι στη Βαρκελώνη χρησιμοποιούσαν ένα ποδήλατο - σήμερα είναι περίπου 200.000. Έτσι, μόλις πριν από λίγα χρόνια οι ποδηλάτες είχαν το δικαίωμα συμμετοχής στα μερίδια των μεταφορών της τάξης του 1-2%
(για να είμαι ειλικρινής: δεν είδα ένα ποδήλατο εδώ πριν από 20 χρόνια ...) και αν και δεν υπάρχουν νέοι αριθμοί για σήμερα, ποδηλάτες μπορεί πλέον να δει κανείς παντού. Ένα άλλο μέτρο που λήφθηκε είναι μια σταθερή επέκταση του συστήματος δημόσιων μεταφορών: ένα σύστημα τραμ έχει εισαχθεί και το υπάρχον σύστημα του μετρό όλο και επεκτείνεται. Έτσι Βαρκελώνη έχει κάνει σίγουρα πολλά - και εξακολουθεί να κάνει (βλ.
εικόνα 6). Με αυτή τη φιλόδοξη Τοπική Ατζέντα 21 του προγράμματος (Barcelona's Best Practice Example in our exhibition) και είναι «Ενέργεια, Κλιματικές Αλλαγές και Σχέδιο Ποιότητας για την Ατμόσφαιρα " για το 2011 - 2020 η πόλη έχει δημιουργήσει μεγάλα πλαίσια » (Train of ideas, 2011).
Αυτό το άρθρο σε όλο του το περιεχόμενο θυμίζει την περίπτωση της πόλης της Θεσσαλονίκης, χωρίς όμως αυτήν την μεγάλη και ευεργετική αλλαγή που σημείωση η πόλη της Βαρκελώνης μέσα από πλαίσια ανάπτυξης που κλήθηκε να σχηματίσει και να υλοποιήσει ενόψει των Ολυμπιακών Αγώνων το 1992.
20 Ο νέος δήμαρχος Θεσσαλονίκης κ. Μπουτάρης αναφέρει σε συνέντευξη του για τις προτάσεις ανάπλασης του παραλιακού μετώπου της πόλης « Η Θεσσαλονίκη είναι η μόνη Μεσογειακή πόλη χωρίς ‘ενεργό’ παραλιακό μέτωπο». Ίσως να μπορέσει όμως να συνδεθεί και με την παραδειγματική αλλαγή της Βαρκελώνης αλλά και άλλων ευρωπαϊκών πόλεων, με τα πρώτα βήματα που κάνει στις αστικές αναπλάσεις του παραλιακού μετώπου τα τελευταία χρόνια αλλά και τους αρχιτεκτονικούς διαγωνισμούς και παρόμοια δρώμενα που φιλοξενούνται στην πόλη.
Π.02
ΤΙΤΛΟΣ ΕΡΓΟΥ: Governor Tom McCall Waterfront Park, Battleship Oregon Memorial ΘΕΜΑ ΕΡΓΟΥ: Portland Waterfront Park (Παραλιακό Μέτωπο του Πόρτλαντ)
ΜΕΛΕΤΗΤΕΣ ΕΡΓΟΥ: Zimmer Gunsul Frasca Partnership, [ZGF Architects LLP (ZGF)]
ΤΟΠΟΘΕΣΙΑ ΕΡΓΟΥ: Πόρτλαντ, Όρεγκον, Η.Π.
ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΑ ΕΡΓΟΥ: 1971
Χαρακτηριστικά Πάρκου
Το Battleship Oregon Memorial χτίστηκε το 1956 για να τιμήσει ένα πλοίο 1893. Ήταν το παρατσούκλι «το μπουλντόγκ των Ηνωμένων Πολιτειών Ναυτικού» και αγωνίστηκε σε πολλές διάσημες μάχες πριν αποσυρθεί από την υπηρεσία. Στις 4 Ιουλίου 1976, μια κάψουλα του χρόνου ήταν σφραγισμένη στη βάση του μνημείου. Η κάψουλα του χρόνου πρέπει να ανοίξει 5 Ιουλίου 2076.
Οι ιδρυτές Founders Stone τιμά τιμούν τους ιδρυτές του Πόρτλαντ, William Pettygrove και Asa Lovejoy, οι οποίοι πέταξαν ένα κέρμα για να αποφασίσουν αν η νέα τους πόλη θα έχει το όνομα Βοστώνη ή Πόρτλαντ.
Το σιντριβάνι Salmon Street Springs αφιερώθηκε το 1988, αν και δεν πήρε το όνομά της έως ότου ένας διαγωνισμός πραγματοποιήθηκε το 1989.
Σχεδιασμένο από τον Αρχιτεκτόνων Τοπίου Robert Perron Planners, και η κρήνη ελέγχεται από ένα υπόγειο υπολογιστή που αλλάζει το μοτίβο των 185 πιδάκων νερού της κρήνης (βλ. εικόνα 7). Οι τρεις κύκλοι της κρήνης ονομάζονται misters, δέστρες, και γαμήλια τούρτα. Σε πλήρη παραγωγική ικανότητα, το σιντριβάνι ανακυκλώνει 4.924 λίτρα νερού ανά λεπτό της ώρας από όσο ρίχνουν και οι 137 πίδακες με τη μία.
Στις 3 Αυγούστου 1990, η Ιαπωνική-Αμερικάνικη Ιστορική Πλατεία αφιερώθηκε στη μνήμη εκείνων που απελάθηκαν στα εσωτερικά στρατόπεδα συγκέντρωσης κατά τη διάρκεια του Β 'Παγκοσμίου Πολέμου. Ο μνημειακός κήπος, έργο τέχνης αφηγείται την ιστορία των Ιαπώνων στα
Βορειοδυτικά - της μετανάστευσης, των ηλικιωμένων μεταναστών, γεννημένοι Ιάπωνες Αμερικανοί, στρατιώτες που πολέμησαν στις αμερικανικές στρατιωτικές υπηρεσίες κατά τη διάρκεια του πολέμου, και ανθρώπων των επιχειρήσεων που εργάστηκαν σκληρά και είχαν την ελπίδα για τα
