Τ-Ε-Ι. ΚΑΒΑΛΑΣ
ΣΧΟΛΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ & ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΛΟΓΙΣΤΙΚΗΣ
^ίΚΤ>ΐΗΕΤΑΙ
Κ ΑΒΑΛΑ 2Χ)4]9>^0 l(Ae>u(HTH^
Wen AΫΐ>At\\t^/s^^
ΘΕΜΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ :
!ΑΝΕΡΓΙΑ - ΠΛΗΘΩΡΙΣΜΟΣ - ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗ '
ΑΙΤΙΑ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑΣ ΤΩΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΑΥΤΩΝ ΦΑΙΝΟΜΕΝΩΝ-
ΜΕΤΡΑ ΘΕΡΑΠΕΙΑΣ ΤΗΣ ΑΝΕΡΓΙΑΣ ΚΑΙ ΤΟΥ ΠΛΗΘΩΡΙΣΜΟΥ ΒΕΛΤΙΩΣΗ ΤΗΣ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗΣ.
ELan>{TiTti<;: Κ. Αρβσνι,χ ίδτις Καβπίίτιττίς Λ οχlq x lκτής
Σπουδάστρια Κυριακή Γκίνη
ΚΑΒΑΛΑ 1998
ΠΡΟΛΟΓΟΣ
Η εργασία αυτή αποτελεί μια μικρή προσέγγιση σε τρεις βασικούς οικονομικούς όρους: την ανεργία, τον πληβωρισμό και την απασχόληση.
Βασικός σκοπός της είναι η επεξεργασία των παραπάνω οικονομικών φαινομένων με τα οποία ερχόμαστε σε καϋημερινή επαφή.
Από τις σελίδες που ακολουθούν οι αναγνώστες μπορούν να αντλήσουν ορισμένες γενικές πληροφορίες και να αποκτήσουν μια γενική εικόνα των φαινομένων αυτών. Η ύλη που διαπραγματεύεται η εργασία εντάσσεται στα γενικά πλαίσια της μακροοικονομικής ανάλυσης, η οποία αποτελεί και την βασική πηγή πληροφοριών και χωρίζεται σε τρία κεφάλαια.
Το πρώτο κεφάλαιο είναι αφιερωμένο στα αίτια εμφάνισης της ανεργίας και τον τρόπο αντιμετώπισής της.
Το δεύτερο κεφάλαιο ασχολείται με τον πληθωρισμό τα αίτια εμφάνισής του και τα μέτρα θεραπείας του. Το έργο ολοκληρώνεται με το τρίτο κεφάλαιο το οποίο αναφέρεται στην απασχόληση και την βελτίωσή της.
Η εργασία αυτή δεν μπορεί να θεωρηθεί ολοκληρωμένη. Απλά έγινε μια προσπάθεια ανάλυσης και ανάπτυξης των παραπάνω φαινομένων.
Σπουδάστρια Κυριακή Γκίνη
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ
ΠΡΟΛΟΓΟΣ... 3
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ... 4
ΕΙΣΑΓΩΓΗ... 6
Ιο ΚΕΦΑΛΑΙΟ - ΑΝΕΡΓΙΑ... 8
1.1 Εννοιολογική Τοποθέτηση... 8
1.2 Τα Α(.τι.α της Ανεργίας - Μέτρα θεραπείας της... 9
1.3 Συγκεκαλλυμένη .Ανεργ ία... 14
1.4 Η Ανεργία στην Ελλάδα κατά την δεκαετία του '80... 14
2ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ - ΠΛΗΘΩΡΙΣΜΟΣ... 17
2.1 Εννο L ολογ L κή Τοποθέτηση... 17
2.2 Μορφές Εμφάνισης του Πληθωρισμού... 18
2.3 Ερμηνείες του Πληθωρισμού και Αίτια εμφάνισής του... 20
2.3.1 Πληθωρισμός Ζήτησης... 20
2.3.2 Πληθωρισμός Κόστους... 21
2.3.3 Νομισματική Προσέγγιση του Πληθωρισμού... 23
2.4 Ενα Υπόδειγμα Στασιμοπληθωρισμού... 24
2.5 Επιπτώσεις του Πληθωρισμού... 25
Περι.εχόμενα
2.5.1 Επιπτώσεις στην Απασχόληση... 26
2.6 Αντιμετώπιση του Πληθωρισμού... 27
2.7 Ο Πληθωρισμός στην Ελλάδα... 28
3ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ - ΠΛΗΡΗΣ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗ. ... 32
3.1 Εννο ιολογ ι κή Τοποθέτηση... 32
3.2 Μέτρηση της Απασχόλησης... 33
3.3 Κοινοτικές Πρωτοβουλίες και Απασχόληση... 34
3.4 Πώς Χρηματοδοτείται η Απασχόληση... 36
3.5 Απασχόληση και Ανεργία στην Κοινότητα... 37
ΕΠΙΛΟΓΟΣ... 39
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ... 40
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
ΤΑ ΦΑΙΝΟΜΕΝΑ ΚΑΙ Η ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΚΗ ΤΟΥΣ
Τα φαινόμενα της ανεργίας και του πληθωρισμού αποτελούν τις σπουδαιότερες εκδηλώσεις διαταραχής ή μή ισσοροπίας στην οικονομία και σαν τέτοια έχουν προβληματίσει τόσο την οικονομική θεωρία όσο και την οικονομική πολιτική. Η επίτευξη υψηλού βαθμού απασχολήσεως του εργατικού δυναμικού, χαμηλού δηλαδή ποσοστού ανεργίας και η σταθερότητα του γενικού επιπέδου τιμών ή έστω η επίτευξη ενός όσο γίνεται χαμηλού ρυθμού πληθωρισμού συνιστούν τις βασικότερες επιδιώξεις οποιοσδήποτε κυβέρνησης σε οποιαδήποτε χώρα.
Σε πολλές μάλιστα χώρες οι προσπάθειες για την επίτευξη πλήρους απασχόλησης έχουν πάρει για τις κυβερνήσεις των χωρών αυτών τη μορφή νομοθετικής επιταγής που φθάνει μέχρι το σημείο να αποτελεί και συνταγματική διάταξη.
Το πρόβλημα της ανεργίας ιδιαίτερα μετά τη μεγάλη κρίση του 1930 δημιούργησε την ανάγκη αντιμετώπισεώς του με όσα μέσα μπορούσε να διαθέσει η οικονομική πολιτική, η άσκηση της οποίας νομιμοποίησε ακόμα και τον μέχρι τότε απαράδεκτο για τον καπιταλιστικό κόσμο, κρατικό παρεμβατισμό. Η θεωρητική θεμελίωση της ανάγκης για κρατικό παρεμβατισμό ήταν το κύριο αποτέλεσμα της " κευνσιανής
Ιισαγωγή
επανάστασης " στην οικονομική σκέψη σύμφωνα με την οποία το επίπεδο απασχόλησης του εργατικού δυναμικού μιας χώρας εςαρτάται βασικά από το μέγεθος της συνολικής ενεργού ζήτησης για το προϊόν που παράγουν οι απασχολούμενοι εργαζόμενοι.
Κατά συνέπεια οι κυβερνήσεις έχουν καθήκον να χρησιμοποιούν μέσα νομισματικής και δημοσιονομικής πολιτικής για να τονώνουν ιδιαίτερα την συνολική ενεργό ζήτηση όταν αυτή διαμορφώνεται σε επίπεδο το οποίο δεν προκαλεί την πλήρη απασχόληση.
Ο λόγος για τον οποίο η αποφυγή και η καταπολέμιση της ανεργίας και του πληθωρισμού αποτελούν θεμελιώδεις στόχους της οικονομικής πολιτικής είναι το γεγονός ότι και τα δύο αυτά διαταρακτικά φαινόμενα συνεπάγονται ένα οικονομικό, κοινωνικό και κάποτε πολιτικό κόστος.
Η ανεργία και ο πληθωρισμός όμως δεν αποτελούν μόνο πολύ ενδιαφέροντα και κρίσιμα φαινόμενα αλλά και τις κορυφαίες εκδηλώσεις της λειτουργίας του μακροοικονομικού συστήματος της αγοράς. Από την άποψη αυτή η θεωρία ανεργίας και πληθωρισμού καθώς και η απασχόληση γίνονται ένα από τα σημαντικότερα τμήματα της μακροοικονομικής ανάλυσης και μάλιστα το τμήμα εκείνο στο οποίο σημειώνονται οι περισσότερες και πιό ενδιαφέρουσες πρόσφατες θεωρητικές και εμπειρικές έρευνες.
Κεφάλαιο 1. Ανεργία
ΚΕΦΆΛΑΙΟ
ΑΝΕΡΓΙΑ
1.1 ΕΝΝΟΙΟΛΟΓΙΚΗ ΤΟΠΟΘΕΤΗΣΗ
Οπως μας διδάσκει η στοιχειώδης ιστορική πεCpα το πρόβλημα της ανεργίας είναι πολύπλοκο και σε κάποιο βαθμό άλυτο. Οπωσδήποτε δεν θα αποτελούσε αντικείμενο μελέτης και προβληματισμού για οικονομολόγους και κυβερνήσεις αν είχε βρεθεί τρόπος οριστικής αντιμετώπισής του ή άν η οικονομία διέθεται δικούς της αυτόματους μηχανισμούς που να εγγυούνται την επίτευξη πλήρους απασχόλησης χωρίς να χρειάζεται η παρέμβαση της οικονομικής πολιτικής. Ισως κάποτε στο παρελθόν η απασχόληση του εργατικού δυναμικού να ήταν αυτόματα σχεδόν πλήρης ή να διαμορφωνόταν με τέτοιο τρόπο ώστε να μην υπάρχει καν το πρόβλημα της ανεργίας.
Στις μέρες μας όμως τα πράγματα είναι εντελώς διαφορετικά.
Πριν προχωρήσουμε στα αίτια εμφάνισης του οικονομικού αυτού φαινομένου σωστό είναι να προσδιορίσουμε την έννοια άνεργος,γεγονός το οποίο έχει δημιουργήσει σημαντικό πρόβλημα ορισμού στους σύγχρονους οικονομολόγους. Το Διεθνές Γραφείο Εργασίας έδωσε το έτος 1954 τον ορισμό του ανέργου ως εξής: Ως άνεργοι θεωρούνται τα άτομα, τα οποία είναι ικανά να εργασθούν, πρός το παρόν όμως βρίσκονται χωρίς θέση εργασίας αναζητώντας κάποια, ανεξάρτητα αν
προηγουμένως εργαζόταν, βρίσκονται σε άδεια διάρκειας και ξεπέρασαν το όριο ηλικίας ή αναζητούν θέση για αργότερα. Κατά την Εθνική Στατιστική Υπηρεσία της Ελλάδας(Ε.Σ .Υ .Ξ) στις έρευνες απασχόλησης που πραγματοποιεί " άνεργοι θεωρούνται οι ηλικίας 14 ετών και άνω μή εργασθέντες και μή έχοντες μια "κανονική εργασία" κατά την εβδομάδα αναφοράς που έγινε η έρευνα". Ενας όμως πιό περιεκτικός ορισμός θα πρέπει να περιέχει, εκτός από την δεδομένη κατάσταση του ατόμου ακόμη και την εκφρασμένη θέληση του να εργασθει σε κάθε θέση της ειδικότητάς του που του προσφέρεται με αμοιβή τον μισθό που επικρατεί στην αγορά.
Επίσης μεγάλη σημασία για τον προσδιορισμό του στόχου είναι ο καθορισμός των πλασίων μέσα στα οποία μπορεί να κινείται το ποσοστό ανεργίας χωρίς να επιβάλλεται να ληφθούν κάποια μέτρα για την αντιμετώπισή του.
Παρ'όλο που δεν υπάρχει ένα συγκεκριμένο ποσοστό που να γίνεται αποδεκτό από όλους, ως ανεκτό όριο μπορεί να θεωρηθεί το ποσοστό 2%-4%, το οποίο στην πράξη γίνεται δεκτό ότι αποτελεί πλήρη απασχόληση.
Πέρα όμως από την οικονομικοπολιτική σκοπιμότητα προσέγγισης του προβλήματος θα πρέπει να λαμβάνεται υπόφη και η κοινωνική του άποψη για την οποία ακόμη και ένα άνεργο άτομο στην κοινωνία αποτελεί πρόβλημα.
Κεφάλαιο 1. Ανεργία
ΤΑ ΑΙΤΙΑ ΤΗΣ ΑΝΕΡΓΙΑΣ - ΜΕΤΡΑ ΘΕΡΑΠΕΙΑΣ ΤΗΣ
Η σημασία της επίτευξης ενός υψηλού επιπέδου απασχόλησης στην οικονομία βρίσκεται στη δυνατότητα που παρέχεται στους εργαζόμενους να κερδίσουν το απαραίτητο για τη ζωή τους εισόδημα. Η ανεργία αντίθετα αποστερεί τα άτομα από τα μέσα για την ικανοποίηση των αναγκών τους και δημιουργεί πέρα από τα οικονομικά και ένα πλήθος από ψυχολογικά και κοινωνικά προβλήματα. Η μεταβολή στη ζωή του εργαζόμενου με το πέρασμά του στην ανεργία δεν επηρεάζει μόνο την επαγγελματική του κατάσταση Συχνά ο άνεργος αισθάνεται ότι είναι ανίκανος, άχρηστος να προσφέρει, με ερωτήματα που θέτουν σε αμφισβήτηση την όλη του προσωπικότητα. Ιδιαίτερα όταν η ανεργία
Κεφάλαιι Ανεργία
εκτείνεται στο χρόνο,έχει παρατηρηθεί ότι εμφανίζονται προβλήματα απομόνωσης, αλλαγή της στάσης στο οικογενειακό και φιλικό περιβάλλον, συχνοί εκνευρισμοί κ.λ.π. Η όλη συμπεριφορά και οι τοποθετήσεις του ατόμου μεταβάλλονται.
Από μακροοικονομική σκοπιά η έλλειψή ανεργίας σημαίνει καλύτερη εκμετάλλευση του διαθέσιμου εργατικού δυναμικού και μ'αυτή εξασφάλιση ενός υψηλότερου επιπέδου ανάπτυξης. Είναι αδιανόητο και αντίκειται στην οικονομική αρχή, να υπάρχουν σπάνιοι παραγωγικοί συντελεστές, οι οποίοι να μην χρησιμοποιούνται στην παραγωγική διαδικασία παρά το πλήθος των ανθρωπίνων αναγκών που αναμένουν την ικανοποίησή τους.
Για την αντιμετώπιση του προβλήματος της ανεργίας οι φορείς της οικονομικής πολιτικής είναι αναγκαίο να γνωρίζουν τα αίτια τα οποία την προκάλεσαν. Στην πραγματικότητα υπάρχουν πολλές αιτίες που μπορούν να προκαλέσουν ανεργία. Για το λόγο αυτό επιβάλλεται μια ομαδοποίηση, η οποία να ικανοποιεί τόσο την ερμηνεία της προέλευσης κάθε μορφής ανεργίας όσο και την κατεύθυνση των ενδεικνυόμενων μέτρων για την αποφυγή της ή και την αντιμετώπισή της. Η συνηθισμένη ταξινόμιση των διαφόρων μορφών ανεργίας τις κατατάσσει σε:
α)κυκλική ανεργία β)εποχιακή ανεργία γ)ανεργία τριβής δ)διαρθρωτική ανεργία
(α) Η Κυκλική ανεργία εμφανίζεται σαν αποτέλεσμα μιας πτώσης της οικονομικής δραστηριότητας. Οταν η οικονομία εισέρχεται στη φάση της ύφεσης και στη συνέχεια της κρίσης παρουσιάζει συμπτώματα μείωσης της συνολικής ενεργού ζήτησης, περιορισμού της παραγωγής και συνακόλουθα μείωσης της απασχόλησης. Το φαινόμενο αυτό έχει μεσοπρόθεσμη διάρκεια όσο δηλαδή χρειάζεται η οικονομία για να περάσει από την κρίση στην ανάκαμψη. Αντιμετωπίζεται με μέτρα αναζωπύρωσης της οικονομικής δραστηριότητας ιδιαίτερα με την αύξηση της ενεργού ζήτησης. Η χρησιμοποίηση ενός γενικού μακροοικονομικού
10
Κεφάλαιο 1. Ανεργία
μεγέθους όπως η ζήτηση για την καταπολέμηση της κυκλικής ανεργίας ενδεικνυται, επειδή η κυκλική ανεργία δεν παρουσιάζεται σε ορισμένους μόνο κλάδους αλλά στο σύνολο της οικονομικής δραστηριότητας.
Μια διαφορετική επιχειρηματολογία αναπτύχθηκε από τους υποστηρικτές της θεωρίας της προσφοράς, οι οποίοι φρονούν ότι η αύξηση της απασχόλησης και συνεπώς η αντιμετώπιση της ανεργίας είναι δυνατό να επιτευχθεί μόνο με την αύξηση των επενδύσεων.
Ξεκινώντας από την εμπειρική διαπίστωση μιας γραμμικής σχέσης μεταξύ απασχόλησης και επενδύσεων προσπαθούν να ερμηνεύσουν την ανεργία από μικροοικονομική σκοπιά. Στο επίπεδο της επιχείρησης η ανεργία εμφανίζεται όταν τα έσοδα από τις πωλήσεις των προϊόντων μακροπρόθεσμα δεν καλύπτουν τα έσοδά της. Στην περίπτωση αυτή η επιχείρηση είναι υποχρεωμένη ή να διακόψει τη λειτουργία της ή να εφαρμόσει κάποιο πρόγραμμα εκσυγχρονισμού ώστε να μειώσει το κόστος της. Και στις δυό περιπτώσεις θα προβεί σε απολύσεις εργαζομένων.
Για να αποφευχθούν οι απολύσεις ή και να δημιουργηθούν νέες θέσεις εργασίας οι θεωρητικοί της προσφοράς προτείνουν την ενίσχυση των επιχειρήσεων με επιδοτήσεις, φοροαπαλλαγές, αποσβέσεις κ.λ.π. ώστε να δημιουργηθούν οι κατάλληλες προϋποθέσεις για τη διενέργεια επενδύσεων που θα αυξήσουν την απασχόληση.
β) Η εποχιακή ανεργία προκύπτει από την πτώση ή τη διακοπή ορισμένων παραγωγικών δραστηριοτήτων σαν αποτέλεσμα των μεταβολών των καιρικών συνθηκών ή και της ζήτησης των προϊόντων και υπηρεσιών. Από τις εποχιακές π.χ. μεταβολές του καιρού πλήττονται κυρίως η γεωργία και ο οικοδομικός τομέας, ενώ μία πτώση της ζήτησης ορισμένες εποχές επηρεάζει τα τουριστικά επαγγέλματα.
Πρόκειται για την πλέον βραχυπρόθεσμη μορφή ανεργίας (1-5 μήνες) και είναι δύσκολο να αντιμετωπισθεί, επειδή οι παράγοντες που δημιουργούν τις εποχιακές διακυμάνσεις της ζήτησης εργασίας είναι, αν όχι αδύνατο, δύσκολο να ελεγχθούν. Συνήθως ακολουθείται μια πολιτική εισοδηματικής ενίσχυσης των πληττομένων ή και η δημιουργία συμπληρωματικών απασχολήσεων (εργασία στο σπίτι με το κομμάτι, επισκευαστικές εργασίες κ.λ.π) ώστε να καλύπτονται οι
11
Κεφάλαιο 1. Ανεργία
απώλειες του εισοδήματος των εργαζομένων. Μια άλλη μέθοδος μετριασμού των αποτελεσμάτων των εποχιακών διακυμάνσεων της ζήτησης εργασίας είναι και η χρησιμοποίηση ατόμων τα οποία ενδιαφέρονται απλά για ένα συμπλήρωμα στο εισόδημά τους (φοιτητές, μαθητές). Στα άτομα αυτά μετά την απομάκρυνσή τους δεν δημιουργούνται ιδιαίτερα κοινωνικά προβλήματα. '
γ) Η ανεργία τριβής προκύπτει από την αλλαγή μιας θέσης εργασίας, με σκοπό την ανεύρεση μιας άλλης. Στο διάστημα που το άτομο αναζητεί τη νέα εργασία παραμένει άνεργο. Η αλλαγή της εργασίας μπορεί να προέλθει με τη διακοπή της σύμβασης εργασίας είτε από την πλευρά του εργαζόμενου που επιθυμεί να βελτιώσει τη θέση του, είτε και από την πλευρά της επιχείρησης σαν αποτέλεσμα μιας πολιτικής μείωσης της παραγωγής.
Οι μετακινήσεις των εργαζομένων αποτελούν βέβαια μια θετική δραστηριότητα επειδή διευκολύνουν τους μηχανισμούς προσαρμογής μιας αναπτυσσόμενης οικονομίας. Εκείνο όμως που επιδιώκει η οικονομική πολιτική είναι ο περιορισμός της χρονικής διάρκειας των μετακινήσεων αυτών, ο οποίος συνήθως επιτυγχάνεται με τη βελτίωση της πληροφόρησης στην αγορά εργασίας και τη μείωση του κόστους μετακίνησης των εργαζομένων.
δ) Η διαρθρωτική ανεργία έχει διαρθρωτικές μεταβολές της οικονομίας. Σε ότι η διάρθρωση της ζήτησης εργασίας
:ην προέλευσή της σ γενικές γραμμές σημαί δεν καλύπτεται από τη διάρθρωση της προσφοράς,
κλάδους της οικονομίας κα μειώνεται, για παράδειγμα.
Εμφανίζεται συχνά σε συγκεκριμένους σε συγκεκριμένα επαγγέλματα. Οταν η ζήτηση των προϊόντων ενός κλάδου.
επειδή εμφανίσθηκαν στην αγορά άλλα πιό σύγχρονα υποκατάστατά τους, τότε η παραγωγή του κλάδου αυτού αρχίζει να συρρικνώνεται με αποτέλεσμα τη μείωση της απασχόλησης. Με τη μείωση της παραγωγής των συγκεκριμένων προϊόντων συμβαδίζει συχνά και η ζήτηση εργασίας για ορισμένα επαγγέλματα.
Επίσης με την εισαγωγή της τεχνικής προόδου προκύπτει η λεγόμενη τεχνολογική ανεργία, όταν η ζήτηση των προϊόντων του
12
Κεφάλαιο 1. Ανεργία
αυξηθεί ώστε να II. για ένα είδος ' αναπτυγμένων
κλάδοι παραγωγής (π.χ. η από τις αναπτυγμένες χώρες της εργασίας, όπως είναι αυτές της κλάδου που εφαρμόστηκε η νέα τεχνολογία
απασχολήσει τα ελευθερούμενα άτομα. Πρόκειται ανεργίας που χαρακτηρίζει την κατάσταση ιδιαίτερα οικονομιών.
Στη διαρθρωτική ανεργία εξάλλου ανήκουν και τα φαινόμενα που εμφανίζονται με τις μεταβολές στο διεθνή καταμερισμό της εργασίας.
Είναι γνωστό ότι ολόκληροι κλωστοϋφαντουργία) μετατοπίζονται από τις Δύσης σε χώρες με χαμηλό κό^
νοτιοανατολικής Ασίας.
Η έκταση και η διάρκεια της διαθρωτικής ανεργίας δείχνουν ότι πρόκειται για τη σοβαρότερη μορφή του φαινομένου. Για την αντιμετώπισή της εφαρμόζονται μέτρα επιδότησης των επιχειρήσεων του κλάδου που βρίσκεται στη διαδικασία προσαρμογής, όπως και εκπαιδευτικά προγράμματα για την αλλαγή των επαγγελμάτων των εργαζομένων.
Η ξεχωριστή παρουσίαση των διαφόρων μορφών της ανεργίας και των αιτίων που την προκαλούν δεν σημαίνει κατ'ανάγκην ότι και στην πραγματικότητα εμφανίζονται έτσι. Αντίθετα μάλιστα δημιουργεί σοβαρά προβλήματα στους φορείς της οικονομικής πολιτικής η ταυτόχρονη εμφάνιση μερικών ή και όλων των μορφών ανεργίας στο βαθμό που να είναι συχνά αδύνατος ένας ακριβής επιμερισμός του συνόλου των ανέργων στα διάφορα είδη. Ετσι και η επιλογή των κατάλληλων μέτρων που αποσκοπούν στην εξάλειψη των αιτίων γίνεται προβληματική.
Ενα άλλο πρόβλημα που σχετίζεται λιγότερο με τα αίτια που προκαλούν την ανεργία, αλλά που έχει μεγάλη σημασία να λαμβάνεται υπόψη ιδιαίτερα κατά τη χάραξη της οικονομικής πολιτικής, προκύπτει από την ανάλυση του συνολικού ποσοστού ανεργίας. Εχει εμπειρικά διαπιστωθεί ότι η ανεργία δεν πλήττει στον ίδιο βαθμό όλες τις περιοχές μιας χώρας, όλους τους κλάδους της οικονομίας και όλα τα επαγγέλματα. Αυτό που συμβαίνει είναι ότι ορισμένες ομάδες εργαζομένων όπως είναι οι νέοι, οι γυναίκες και οι ηλικιωμένοι φέρουν το κύριο βάρος των επιπτώσεών της. Για το λόγο αυτό και η πολιτική απασχόλησης θα πρέπει να περιέχει εκτός από τα γενικά
13
Κεφάλαιο 1. AvepyCa
μέτρα οικονομικής πολιτικής που στοχεύουν στη βελτίωσή της, και ειδικά μέτρα για την ενίσχυση συγκεκριμένων προβληματικών κλάδων και ορισμένων ομάδων εργαζομένων.
1.3 ΣΥΓΚΕΚΑΛΥΜΕΝΗ ΑΝΕΡΓΙΑ
Πέρα από τις μορφές ανεργίας που προαναφέραμε υπάρχει ακόμη μία η οποία παρουσιάζει κάποια ιδιαιτερότητα, γι'αυτό και την εξετάζουμε σε ξεχωριστή παράγραφο. Πρόκειται για την συγκεκαλυμμένη ανεργία.
Στις φτωχές χώρες, ιδιαίτερα στις αγροτικές ένα μεγάλο μέρος του εργατικού δυναμικού συχνά δεν κάνει τίποτε, γιατί δεν έχει αντικείμενο απασχόλησης. Οι άνθρωποι αυτοί μπορεί να μην περιλαμβάνονται στον αριθμό των ανέργων, δύσκολα όμως μπορούν να χαρακτηριστούν ως απασχολούμενοι . Ζούν από τους συγγενείς τους και όταν η ανοδική φάση του κύκλου ή το πρόγραμμα ανάπτυξης τους ωθήσει σε παραγωγική απασχόληση στα αστικά κέντρα η αγροτική παραγωγή δεν παρουσιάζει καμία σχεδόν μείωση. Το ίδιο φαινόμενο παρατηρείται και στις προηγμένες χώρες, τόσο σε υπανάπτυκτες αγροτικές περιοχές όσο και σε αστικά κέντρα, όπου βλέπουμε ανθρώπους να εξοικονομούν το καθημερινό τους ψωμί με ζητιανιά ή με παράνομες δραστηριότητες, όταν δεν υπάρχει παραγωγική απασχόληση.
Προκειμένου να επιλύσουν κατά τρόπο ικανοποιητικό το πρόβλημα αυτό της υποαπασχόλησης και ανεργίας, οι κυβερνήσεις κρίναν σκόπιμο μαζί με διάφορα προγράμματα αξιοποίησης εργατικού δυναμικού να προσφεύγουν και σε μέτρα επεκτατικής και δημοσιονομικής και νομισματικής πολιτικής όπως εκείνα των προηγμένων χωρών- έστω κι αν οι τρόποι αυτοί δημιουργούν προβλήματα πληθωρισμού και ελλειμάτων στο ισοζύγιο πληρωμών.
1.4. Η ΑΝΕΡΓΙΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΛΑ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΔΕΚΑΕΤΙΑ ΤΟΥ '80
Η ΑΝΕΡΓΙΑ είνα μεταβαλλόμενο φαινόμενο.
στην Ελλάδα, όπως και αλλού, ένα 1 1 είναι πολύ πιθανόν ότι μας επιφυλάσσει
Κεφάλαιο 1. AvEpyCa
και νέες εξελίξεις στο προσεχές μέλλον. Από την άποψη της αύξησης της ανεργίας- ή του ποσοστού ανεργιας-η ελληνική οικονομία δεν παρουσιάζει καμμιά ιδιομορφία. Η ανεργία ανεβαίνει στη ζώνη των χωρών του Οργανισμού Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης (ΟΟΣΑ) συνολικά όπως και στην Ευρωπαϊκή Κοινότητα.
Η σημαντικότερη ίσως ιδιομορφία της ανεργίας στην Ελλάδα είναι ότι δεν είναι ακόμη "ορατή κοινωνικά", ή ότι υπάρχουν πολλαπλοί μηχανισμοί συγκάλυψης του γεγονότος ότι πάνω από 300.000 άτομα αναζητούν εργασία και δεν βρίσκουν.
Δεν πρέπει, όμως, να συγχέεται η ύπαρξη (οικογενειακών κατά κανόνα) δικτύων αλληλεγγύης με την άμβλυνση των προβλημάτων που δημιουργεί η ανεργία. Στην αγορά εργασίας είναι προφανής η πίεση που ασκείται από τα υψηλά ποσοστά ανεργίας. Είναι αναγκαίο να υπογραμμισθεί ότι ένα ποσοστό ανεργίας γύρω στο 10% του συνολικού εργατικού δυναμικού (9,4% το 1992 και 10,3% το 1993 σύμφωνα με τις προβλέψεις του ΟΟΣΑ), ισοδυναμεί με 20% του αριθμού των μισθωτών και αν αφαιρεθούν οι υπάλληλοι του δημοσίου και της κοινής ωφέλειας που μπορεί να θεωρηθούν μόνιμοι, το ποσοστό των ανέργων σε σχέση με τους μισθωτούς που δέχονται τις πιέσεις της ανεργίας αυξάνεται ακόμη περισσότερο: για κάθε 3 από αυτούς τους μισθωτούς υπάρχει ένας άνεργος.
Κατά τη δεκαετία 1981-1991 ο αριθμός των ανέργων έχει αυξηθεί σημαντικά και έχει αλλάξει η σύνθεση κατά φύλο και ηλικίες, αλλά και με βάση το επίπεδο εκπαίδευσής τους (Πίνακες 1 και 2) .
Κεφάλαι.ο 2. Πληθωρισμός
ΚΕΦΆΛΑΙΟ 2
ΠΛΗΘΩΡΙΣΜΟΣ
2.1. ΕΝΝΟΙΟΛΟΓΙΚΗ ΤΟΠΟΘΕΤΗΣΗ
Σχετικά με την έννοια του πληθωρισμού δεν υπάρχει ταυτότητα απόψεων. Στην επιστημονική βιβλιογραφία βρίσκει κανείς ένα πλήθος από ορισμούς στους οποίους ο κάθε ερευνητής χρησιμοποιεί άλλα κριτήρια και άλλες διαφοροποιήσεις. Το ίδιο συμβαίνει και με την έννοια του πληθωρισμού που χρησιμοποιείται στην καθημερινή μας γλώσσα. Για το λόγο αυτό έχει πλέον καθιερωθεί να επιλέγεται εκείνος ακριβώς ο ορισμός ο οποίος εξυπηρετεί καλύτερα το αντικείμενο που ερευνάται. Σε κάθε περίπτωση όμως ένας ορισμός του πληθωρισμού θα πρέπει να είναι σε θέση να δώσει μια ακριβή περιγραφή του φαινομένου. Η επικρατέστερη άποψη αναφέρεται σε πληθωρισμό, όταν διαπιστώνεται συνεχής αύξηση του επιπέδου των τιμών πάνω από κάποιο σχετικό μέτρο. Ο ορισμός αυτός περιέχει τρία στοιχεία τα οποία χρειάζονται ανάλυση. Πρώτο, ότι σημασία για τον πληθωρισμό δεν έχει η εξέλιξη των τιμών για μεμονωμένα αγαθά, αλλά η αύξηση του μέσου όρου του συνόλου των αγαθών και υπηρεσιών που εκφράζεται με το γενικό επίπεδο των τιμών. Δεύτερο, η διαχρονική αύξηση του επιπέδου των τιμών θα πρέπει να είναι συνεχής. Να εκτείνεται δηλαδή σε μια περίοδο πάνω από 3-4 χρόνια. Αυτό
17
Κεφάλαιο 2. Πληθωρισμός
σημαίνει ότι ο πληθωρισμός είναι ένα φαινόμενο μέσο-μακροπρόθεσμο που εκφράζεται με κάποια τάση και όχι με μιά μεμονωμένη αύξηση του επιπέδου των τιμών. Τρίτο, για πληθωρισμό μιλάμε όταν η συνεχής αύξηση του επιπέδου των τιμών βρίσκεται πάνω από κάποιο ανεκτό όριο, συνήθως 2-3%, για το λόγο άλλωστε ότι και η ακριβής μέτρησή του είναι προβληματική.
Για να προσδιορισθεί η αύξηση του επιπέδου των τιμών, που ισοδυναμεί με μείωση της αγοραστικής αξίας του χρήματος, χρησιμοποιούνται ορισμένοι δείκτες σαν στατιστική βάση αναφοράς για τη σταθερότητα των τιμών. Τέτοιοι δείκτες είναι:
α) ο έμμεσος αποπληθωριστής του Ακαθάριστου Εθνικού Εισοδήματος, β) ο δείκτης τιμών καταναλωτή και γ) ο δείκτης τιμών χονδρικής πώλησης που σε άλλες χώρες ονομάζεται και δείκτης βιομηχανικών τιμών παραγωγού.
2.2 ΜΟΡΦΕΣ ΕΜΦΑΝΙΣΗΣ ΤΟΥ ΠΛΗΘΩΡΙΣΜΟΥ
Στη διεθνή βιβλιογραφία αναφέρονται πολλές μορφές πληθωρισμού ανάλογα με τα κριτήρια που χρησιμοποιούνται. Σημαντικός καταρχήν είναι ο διαχωρισμός που βασίζεται στό απόλυτο ύψος του ποσοστού πληθωρισμού. Ετσι έχουμε: τον έρποντα, τον καλπάζοντα και τον υπερπληθωρισμό. Πρόκειται για μια διάκριση που προσπαθεί να κατατάξει τα διάφορα είδη πληθωρισμού ανάλογα με τη σοβαρότητά τους σε ελαφράς, μέσης και βαρειάς μορφής λίγο αυθαίρετα μάλιστα, αφού η ποσοτική τους οριοθέτηση είναι αδύνατη. Συνήθως η χάραξη των ορίων μεταξύ της μιας και της επόμενης μορφής είναι αυθαίρετη και βασίζεται κυρίως στις εμπειρίες που έχει η κάθε χώρα με το φαινόμενο του πληθωρισμού.
Μία ενδιαφέρουσα επίσης κατάταξη είναι εκείνη που προκύπτει από τη διαχρονική εξέλιξη του ποσοστού μεταβολής του πληθωρισμού(Ρ). Στο απλουστευμένο διάγραμμα που φαίνεται παρακάτω παρουσιάζονται σε γραμμική μορφή οι τρεις φάσεις μέσα στις οποίες κινείται το ποσοστό πληθωρισμού ανεξάρτητα από το ύψος του.
18
Κεφάλαιο 2. Πληθωρισμός
Σημασία δηλαδή για την ταξινόμηση αυτή έχει η κατεύθυνση πρός την οποία κινείται ο πληθωρισμός.
Διαχρονική Εξέλιξη Πληθωρισμού
Στο διάγραμμα φαίνεται ότι στη φάση I ο πληθωρισμός είναι επιταχυνόμενος, στη φάση II έχει σταθεροποιηθεί, ενώ στη φάση III επιβραδύνεται η εξέλιξή του.
Ο πληθωρισμός μπορεί ακόμη να έχει τη μορφή του ανοικτού πληθωρισμού όπου οι αυξήσεις των τιμών είναι εμφανείς και καταγράφονται με τους διάφορους δείκτες ή και του κρυφού ή υποβόσκοντα πληθωρισμού τον οποίο διακρίνουμε όχι από τις αυξήσεις των τιμών αλλά από την εμφάνιση μαύρων αγορών, έλλειψης αγαθών στην αγορά κ.τ.λ. σαν αποτέλεσμα διοικητικών μέτρων όπως είναι το πάγωμα των τιμών και των μισθών. Στην περίπτωση αυτή έχουμε δηλαδή την προσπάθεια των φορέων της οικονομικής πολιτικής να αντιμετωπίσουν
19
Κεφάλαιο 2. Πληθωρισμός
το ανεπιθύμητο φαινόμενο του πληθωρισμού με δι όχι μέσω της αγοράς.
2.3. ΕΡΜΗΝΕΙΕΣ ΤΟΥ ΠΛΗΘΩΡΙΣΜΟΥ - ΑΙΤΙΑ ΕΜΦΑΝΙΣΗΣ ΤΟΥ.
Για τους μεγάλους πληθωρισμούς του παρελθόντος γνωρίζουμε ότι ήταν αποτέλεσμα της αλόγιστης αύξησης της νομισματικής κυκλοφορίας.
Τα πράγματα όμως δεν παρουσιάζονται σήμερα τόσο απλά. Στη διεθνή βιβλιογραφία αναφέρεται μια ολόκληρη σειρά από θεωρίες που προσπαθούν να προσεγγίσουν το πρόβλημα, με αποτέλεσμα να επικρατεί σχετική σύγχυση. Παρόλα αυτά όμως ακόμη και οι πλέον σύγχρονες προσεγγίσεις είναι δυνατό να ενταχθούν μέσα στα πλαίσια της κλασικής ταξινόμησης των θεωριών του πληθωρισμού που κατατάσσει τα αίτια σε δύο βασικές κατηγορίες:
(α) Σε εκείνα που συντελούν στη δημιουργία μιας υπερβάλλουσας ζήτησης πάνω από τις δυνατότητες προσφοράς αγαθών της οικονομίας.
2.3.1 Πληθωρισμός Ζήτησης
Η θεωρία του πληθωρισμού ζήτησης ερμην του νομίσματος
ζήτησης πάνω από την
την απώλεια αξίας ύπαρξη μιας υπερβάλλουσας ενεργού συνολικής ς δεδομένες παραγωγικές δυνατότητες της (β) Σε εκείνα που συμβάλλουν στην αύξηση του κόστους των προϊόντων (στοιχεία προσφοράς) η οποία στη συνέχεια μετακυλείται πάνω στις τιμές.
Μια άλλη ταξινόμηση διακρίνει τις θεωρίες του πληθωρισμού σε νομισματικές και μη νομισματικές για να δείξει εντονότερα το ρόλο που διαδραματίζει το ίδιο το χρήμα στη διαδικασία μείωσης της αξίας του. Αν και η νομισματική προσέγγιση στηρίζεται επίσης στην ύπαρξη υπερβάλλουσας ζήτησης για την εμφάνιση του πληθωρισμού εξετάζεται χωριστά, επειδή χρησιμοποιεί διαφορετικά αναλυτικά εργαλεία. Ομως ας δούμε πρώτα πως εμφανίζεται ο πληθωρισμός ζήτησης και ο πληθωρισμός κόστους.
Κεφάλαιο 2. Πληθωρισμός
οικονομίας (πληθωριστικό κενό). Η θεωρία αυτή είναι η παλαιότερη από τις σύγχρονες θεωρίες ερμηνείας του πληθωρισμού και βασίζεται στο υπόδειγμα εσόδων-δαπανών του keynes, με το οποίο αναλύεται η συμπεριφορά των διαφόρων οικονομικών μονάδων στη διαμόρφωση των δαπανών τους. Πρόκειται δηλαδή για τα νοικοκυριά, τις επιχειρήσεις, το κράτος και τον εξωτερικό τομέα που για διάφορους λόγους αναπτύσσουν μια υπερβάλλουσα ζήτηση, η οποία δεν είναι δυνατό να ικανοποιηθεί με τις υπάρχουσες παραγωγικές δυνατότητες σε σταθερό επίπεδο τιμών.
Η ερμηνεία αυτή του πληθωρισμού περιέχει την υπόθεση ότι για την υπερβάλλουσα ζήτηση υπάρχουν διαθέσιμα και τα αντίστοιχα χρηματικά στοιχεία. Οτι δηλαδή η προσφορά του χρήματος εναρμονίζεται πλήρως προς τις απαιτήσεις της αυξημένης ζήτησης αγαθών. Απαραίτητη προϋπόθεση συνεπώς για τη συντήρηση του πληθωρισμού ζήτησης είναι η διαρκής επέκταση της νομισματικής βάσης από την πλευρά της κεντρικής τράπεζας.
Οπως αναφέρθηκε και στην αρχή η ώθηση για τη δημιουργία της υπερβάλλουσας ζήτησης μπορεί να προέλθει από τα νοικοκυριά, τις επιχειρήσεις, το κράτος και το εξωτερικό. Οταν η γενεσιουργός αιτία βρίσκεται στους εξωτερικούς παράγοντες, νοικοκυριά, επιχειρήσεις και κράτος τότε μιλάμε για "εγχώριο" πληθωρισμό. Αντίθετα, όταν η υπερβάλλουσα ζήτηση οφείλεται σε μια αυξημένη ζήτηση εγχωρίων αγαθών από το εξωτερικό, τότε έχουμε τον "εισαγόμενο πληθωρισμό".
Η αύξηση των εξαγωγών έχει πολλαπλασιαστικές επιδράσεις στη δημιουργία των εισοδημάτων του εσωτερικού και συνεπώς στη ζήτηση καταναλωτικών και επενδυτικών αγαθών. Από την άλλη πλευρά η ύπαρξη χαμηλότερων τιμών στο εσωτερικό στρέφει τη ζήτηση αγαθών του εξωτερικού προς τις εγχώριες αγορές γεγονός που ισοδυναμεί με μια πρόσθετη πηγή πληθωριστικών πιέσεων.
2.3.2 Πληθωρισμός Κόστους.
Τα αίτια για τις αυξήσεις στο επίπεδο των τιμών δεν βρίσκονται μόνο από την πλευρά της ζήτησης αλλά επίσης και από την πλευρά της προσφοράς. Η διαπίστωση αυτή αν και γνωστή στη θεωρία των τιμών
21
αξιοποιήθηκε για την ερμηνεία του πληθωρισμού με αρκετή καθυστέρηση, όταν στις αρχές της δεκαετίας του πενήντα άρχισαν να εμφανίζονται στις Η.Π.Α. τα πρώτα συμπτώματα του
"στασιμοπληθωρισμού". Στο επίκεντρο της προσέγγισης αυτής βρίσκεται το γεγονός ότι οι επιχειρήσεις συχνά έχουν τη δυνατότητα,τις αυξήσεις στο κόστος των προϊόντων τους να τις μετακυλούν στις τιμές ή ακόμη να επιβαρύνουν τις τιμές με υψηλότερα ποσοστά κέρδους. Ετσι αντίθετα με αυτά που ισχύουν για τη θεωρία της ζήτησης στην περίπτωση του πληθωρισμού κόστους υπάρχουν συγκεκριμένες κοινωνικές ομάδες οι οποίες φέρονται ως υπαίτιοι των αυξήσεων του επιπέδου των τιμών. Είναι επόμενο ότι οι κοινωνικοί εταίροι απορρίπτουν ο καθένας για τον εαυτό του τη συμμετοχή τους στην πληθωριστική διαδικασία, με αποτέλεσμα η όλη διαμάχη να διαιωνί ζεται.
Η ερμηνεία του πληθωρισμού από την πλευρά της προσφοράς αναχωρεί από την υπόθεση ότι στις αγορές αγαθών και συντελεστών παραγωγής επικρατούν ολιγοπωλιακές και μονοπωλιακές καταστάσεις.
Ετσι σε κατάσταση πλήρους απασχόλησης στην οικονομία, οι κύριοι μέτοχοι της αγοράς, εργατικές ενώσεις και εργοδότες, προσπαθούν να βελτιώσουν την κατάστασή τους αυξάνοντας το ονομαστικό τους εισόδημα. Οι εργατικές ενώσεις εκπροσωπώντας το σύνολο των εργαζομένων κατά τις διαπραγματεύσεις των συλλογικών συμβάσεων διαθέτουν ισχυρή διαπραγματευτική βάση. Για τη διεκδίκηση υψηλότερων αποδοχών χρησιμοποιούν ως επιχείρημα την αύξηση της παραγωγικότητας της εργασίας και συνεπώς την αυξημένη συμμετοχή τους στο σχηματισμό του εθνικού προϊόντος, σε ορισμένους κλάδους παραγωγής. Στη συνέχεια ακολουθούν και οι λιγότερο παραγωγικοί κλάδοι με αποτέλεσμα οι αυξήσεις των μισθών να επεκταθούν σε όλη την οικονομία. Οι εργατικές ενώσεις κατορθώνουν να αποσπάσουν τους υψηλότερους μισθούς, επειδή σε κατάσταση πλήρους απασχόλησης οι επιχειρήσεις επιθυμούν να διατηρήσουν το επίπεδο απασχόλησής τους.
Ομως μια αύξηση των μισθών πάνω από τη μέση παραγωγικότητα της εργασίας σημαίνει απώλεια ενός τμήματος του μεριδίου των επιχειρηματιών στο εθνικό εισόδημα. Αυτό βέβαια οι επιχειρηματίες είναι δύσκολο να το δεχτούν και εκμεταλλευόμενοι τις ατέλειες της Κεφάλαιο 2. Πληθωρισμός
22
Κεφάλαιο 2. Πληθωρισμός
αγοράς (ολιγοττωλιακές και μονοπωλιακές καταστάσεις) μετακυλούν τις αυξήσεις των μισθών πάνω στις τιμές τους. Οι εργαζόμενοι αντιλαμβανόμενοι τη μείωση της αγοραστικής τους δύναμης απαιτούν νέες αυξήσεις και έτσι τροφοδοτείται μια κατάσταση ή οποία είναι γνωστή ως σπειροειδής εξέλιξη των μισθών και των τιμών. Στην πραγματικότητα διεξάγεται ένας αγώνας ανακατανομής του εισοδήματος, ο οποίος σε επίπεδο πλήρους απασχόλησης ενώ αφήνει την προσφερόμενη ποσότητα αγαθών αμετάβλητη, αυξάνει το γενικό επίπεδο των τιμών.
Μια άλλη αιτία που επιδρά από την πλευρά της προσφοράς στην εμφάνιση πληθωρισμού είναι και τα κέρδη των επιχειρήσεων, τα οποία στηρίζονται στην εκμετάλλευση της θέσης των επιχειρήσεων στην αγορά. Πρόκειται για το λεγόμενο "πληθωρισμό κερδών”. Η θεωρία του πληθωρισμού των κερδών στηρίζεται στην υπόθεση ότι οι επιχειρήσεις εκμεταλλευόμενες την ολιγοπωλιακή τους θέση, προγραμματίζουν σε μακροπρόθεσμη βάση την πορεία των κερδών τους, χρησιμοποιώντας τη μέθοδο των ποσοστιαίων προσαυξήσεων επί των τιμών τους ανεξάρτητα από τις βραχυπρόθεσμες διακυμάνσεις του κόστους και των πωλήσεών τους. Οι προσαυξήσεις αυτές υπολογίζονται σε ένα επίπεδο απόδοσης του επενδεδυμένου κεφαλαίου που η επιχείρηση θεωρεί ικανοποιητικό.
2.3.3 Νομισματική Προσέγγιση του Πληθωρισμού
Εκτός από τις παραπάνω ερμηνείες του πληθωρισμού που στηρίζονται στην ανάλυση των αυξήσεων των τιμών με τη χρησιμοποίηση πραγματικών μεγεθών, υπάρχει και η άποψη των υποστηρικτών της ποσοτικής θεωρίας, παλαιάς και νέας μορφής, ότι " ο πληθωρισμός είναι παντού και πάντα ένα νομισματικό φαινόμενο".
Η νομισματική προσέγγιση των μεταβολών του επιπέδου των τιμών αναχωρεί από την υπόθεση, ότι υπάρχει μια αιτιώδης σχέση μεταξύ ποσότητας χρήματος και γενικού επιπέδου των τιμών. Τη θέση τους αυτή στηρίζουν με μια σειρά εμπειρικών μελετών, στις οποίες διαπίστωσαν ότι σε όλες τις περιπτώσεις που εμφανίσθηκαν συνεχείς αυξήσεις τιμών είχαν προηγηθεί σημαντικές επεκτάσεις στην ποσότητα του χρήματος. Ετσι κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι μια υπέρμετρη αύξηση της συνολικής ποσότητας του χρήματος οποία συνοδεύεται
23
Κεφάλαιο 2. Πληθωρισμός
από μια αντίστοιχη αύξηση κεντρικού χρήματος αποτελεί την κύρια αιτία που δίνει το έναυσμα για την ανάπτυξη της πληθωριστικής διαδικασίας .
Τελειώνοντας με την ανάλυση των αιτίων και τις διάφορες θεωρίες που κατά καιρούς αναπτύχθηκαν για να ερμηνεύσουν το φαινόμενο του πληθωρισμού, θα ήταν σκόπιμο να τις παρουσιάσουμε σε μια συστηματική απεικόνιση για να αποκτήσουμε μια συνολική άποψη.
2.4 ΕΝΑ ΥΠΟΔΕΙΓΜΑ ΣΤΑΣΙΜΟΠΛΗΘΩΡΙΣΜΟΥ
λεγόμενο βραχυχρόνιες
ρυθμού Πριν περάσουμε στις επιπτώσεις του πληθωρισμού
γίνει μια αναφορά σε μια ιδιαίτερη μορφή πληθωρισμού στασιμοπληθωρισμό που έχει άμεση σχέση με διακυμάνσεις της παραγωγικότητας.
Οι διακυμάνσεις αυτές αφορούν τις αποκλίσεις τ μεγεθύνσεως της οικονομίας από τή μακροχρόνια τάση της, δηλαδή τα γνωστά φαινόμενα της εξάρσεως και της υφέσεως. Πέρα από τό γεγονός ότι κατά τη φάση της εξάρσεως (υφέσεως) έχουμε επιτάχυνση (επιβράδυνση) του ρυθμού των επενδύσεων, υπάρχει και ένας άλλος λόγος για τον οποίο η παραγωγικότητα (ή ο ρυθμός αυξήσεως της παραγωγικότητας) της εργασίας παρακολουθεί τις κυκλικές αυτές διακυμάνσεις της παραγωγής προϊόντος. Ο λόγος είναι το ότι η απασχόλήσή εργατών δέ μεταβάλλεται τόσο εύκολα κατά τη διάρκεια των φάσεων αυτών, δηλαδή δέ μειώνεται κατά τη φάση της υφέσεως αλλά
24
Κεφάλαιο 2. Πληθωρισμός
ούτε και αυξάνει κατά τη φάση της εξάρσεως. Οι αυξομειώσεις αυτές είναι δυσανάλογα μικρές. Οταν κατά τη φάση της υφέσεως η συνολική ζήτηση και η προσφορά (παραγωγή) μειώνονται, οι επιχειρήσεις δεν μπορούν (λόγω νομοθετικών περιορισμών ή κάτω από την πίεση των εργατικών συνδικάτων) να προβούν σε ικανό αριθμό απολύσεων. Σαν αποτέλεσμα έχουμε μία σχετική μείωση του λόγου προϊόντος-εργασίας, και επομένως μία μείωση της παραγωγικότητας. Στην κατάσταση αυτή μπορούμε να προσθέσουμε την άρνηση των εργαζομένων να δεχθούν μείωση των πραγματικών αμοιβών τους, με περαιτέρω αποτέλεσμα την πτώση των ποσοστών κέρδους των επιχειρήσεων. Οταν κατά την επόμενη φάση της εξάρσεως αυξάνει η ζήτηση και η παραγωγή, οι επιχειρήσεις, πρίν προβούν σε νέες προσλήψεις προσωπικού, έχουν να απασχολήσουν πλήρως τό μέχρι τότε υποαπασχολούμενο δυναμικό τους, με αποτέλεσμα να παρατηρείται μία σχετική άνοδος του λόγου προιόντος-εργασίας, και επομένως μία αύξηση της παραγωγικότητας.
Κατά το μέτρο που πράγματι συμβαίνουν τέτοιες διακυμάνσεις στην παραγωγικότητα, που ακολουθούν τις διακυμάνσεις της οικονομικής δραστηριότητας γενικά, μπορούμε τότε να πούμε ότι οι κυκλικές αυτές διακυμάνσεις της παραγωγικότητας ενισχύουν κατά τη φάση της υφέσεως, και αποδυναμώνουν κατά τη φάση της επεκτάσεως ή εξάρσεως, τις υπάρχουσες πληθωριστικές πιέσεις.
Γενικά, σύμφωνα με το υπόδειγμα αυτό, παρατηρούμε ότι μία επεκτατική πολιτική θα οδηγήσει σε μείωση του πληθωρισμού, λόγω των αυξήσεων στην παραγωγικότητα που θα προκόψουν από την αύξηση του ρυθμού μεγεθύνσεως. Αντίθετα, μία πολιτική συσταλτική ή περιοριστική θα προκαλέσει, μαζί με την ύφεση (την πτώση του ρυθμού μεγεθύνσεως), και επιτάχυνση του πληθωρισμού.
Αυτό είναι το γνωστό ως φαινόμενο του "στασιμοπληθωρισμού", που ορίζεται σαν μία κατάσταση στην οποία συνδυάζονται και συνυπάρχουν: ένας χαμηλός ρυθμός μεγεθύνσεως της οικονομίας, ένα υψηλό ποσοστό ανεργίας και ένας υψηλός ρυθμός πληθωρισμού. Κατά συνέπεια, λέμε ότι μία οικονομία βρίσκεται σε φάση στασιμοπληθωρισμού εάν μία αύξηση του ρυθμού μεγεθύνσεώς της θα προκαλέσει μείωση και της ανεργίας και του πληθωρισμού.
