Κυριάκος Φιλίνης
«Η διστακτική μεταρρύθμιση των ευρωπαϊκών αγορών εργασίας: 1990-2005»
Διατριβή που υποβλήθηκε στο Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Δημόσιας Διοίκησης του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών
Αθήνα, 2012
Κυριάκος Φιλίνης
«Η διστακτική μεταρρύθμιση των ευρωπαϊκών αγορών εργασίας: 1990-2005»
Διατριβή που υποβλήθηκε στο Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Δημόσιας Διοίκησης του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών
Συμβουλευτική επιτροπή
Καθηγητής Λουκάς Τσούκαλης (επιβλέπων) Αναπληρωτής καθηγητής Αντώνης Κόντης
Λέκτορας Νίκος Κουτσιαράς
Αθήνα, 2012
Στους γονείς μου.
Θα ήθελα να ευχαριστήσω όσους συνέβαλαν στην ολοκλήρωση της διδακτορικής διατριβής μου. Ευχαριστώ τον επιβλέποντα καθηγητή Λουκά Τσούκαλη για τις εύστοχες παρατηρήσεις και τις χρήσιμες προτάσεις του. Ευχαριστώ, επίσης, τον αναπληρωτή καθηγητή Αντώνη Κόντη που μετείχε στη συμβουλευτική επιτροπή, αλλά και για τις παρατηρήσεις του. Πρώτα απ’ όλα, όμως, ευχαριστώ θερμά το δάσκαλο και καθηγητή μου Νίκο Κουτσιαρά, που με τις συμβουλές, υποδείξεις και παροτρύνσεις του συνέβαλε, καθοριστικά, στην εκπόνηση της διατριβής μου. Θα ήθελα να ευχαριστήσω το Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Δημόσιας Διοίκησης του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών που μου έδωσε τη δυνατότητα να εκπονήσω τη διατριβή, αλλά και για τις ευκαιρίες που μου προσέφερε. Θερμές ευχαριστίες οφείλω στη Λυδία Αβράμη για την στήριξή της.
Κατάλογος πινάκων και γραφημάτων i-vi
Ακρώνυμα vii-viii
ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ
Εισαγωγή 1-10
ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΔΕΥΤΕΡΟ
Οι Ευρωπαϊκές αγορές εργασίας: επιδόσεις και (προσδοκώμενες) επιπτώσεις των μεταρρυθμίσεων στην αγορά εργασίας
11-76
2.1 Εισαγωγή 11
2.2 Οι επιδόσεις της αγοράς εργασίας και… 12
2.3 …οι (προσδοκώμενες) επιπτώσεις των μεταρρυθμίσεων στην αγορά εργασίας 31
2.3.1 Η Νομοθεσία Προστασίας της Απασχόλησης (ΝΠΑ) 34
2.3.2 Οι Ενεργητικές Πολιτικές Απασχόλησης (ΕΠΑ) 42
2.3.3 Το ρυθμιστικό πλαίσιο που διέπει τη διευθέτηση του χρόνου εργασίας 53
2.3.4 Το σύστημα αποζημίωσης των ανέργων 56
2.3.5 Η φορολόγηση της εργασίας 61
2.3.6 Το σύστημα διαπραγμάτευσης των μισθών 67
2.4 Σύνοψη 76
ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΡΙΤΟ
Οι στρατηγικές απασχόλησης και ο απολογισμός της θεσμικής μεταρρύθμισης των ευρωπαϊκών αγορών εργασίας 77-122
3.1 Εισαγωγή 77
3.2 Η εξέλιξη της Ευρωπαϊκής Στρατηγικής Απασχόλησης 78
3.2.1 Στρατηγική Απασχόλησης του ΟΟΣΑ vs. Ευρωπαϊκής Στρατηγικής Απασχόλησης 97 3.3 Ο απολογισμός της θεσμικής μεταρρύθμισης των ευρωπαϊκών αγορών εργασίας 101
3.4 Σύνοψη 121
ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΕΤΑΡΤΟ
Θεσμική αλλαγή έναντι σταθερότητας: θεωρητικές ερμηνείες 123-172
4.1 Εισαγωγή 123
4.2 Η νομική θεωρία (legal theory) 124
4.3 Η προσέγγιση της αποτελεσματικότητας των θεσμών (efficient institutions view) 126 4.4 Η προσέγγιση της κοινωνικής σύγκρουσης (social conflict view) 127 4.5 Τα μοντέλα οργάνωσης της αγοράς εργασίας και η θεωρία του μονοπατιού εξάρτησης (path
dependence theory)
136 4.6 Οι προσδιοριστικοί παράγοντες της διαμόρφωσης των μονοπατιών εξάρτησης 165
4.7 Σύνοψη 171
ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΕΜΠΤΟ
Ο εντοπισμός των ικανών ή/και αναγκαίων συνθηκών του μεταρρυθμιστικού δισταγμού με τη χρήση της Ποιοτικής Συγκριτικής Ανάλυσης (Qualitative Comparative Analysis-QCA)
173-304
5.1 Εισαγωγή 173
5.1.1 Η Ποιοτική Συγκριτική Ανάλυση 174
5.1.2 Τα σύνολα ασαφούς λογικής (fuzzy sets) 180
5.1.3 Οι ικανές και οι αναγκαίες συνθήκες 190
5.1.4 Οι δείκτες συνέπειας και κάλυψης των ικανών και των αναγκαίων συνθηκών 200
5.1.5 Ο πίνακας αλήθειας 214 5.1.6 Η ποιοτική συγκριτική ανάλυση και η περιπτωσιολογική έρευνα 217 5.2 Οι ικανές ή/και αναγκαίες συνθήκες της διστακτικής μεταρρύθμισης των ευρωπαϊκών αγορών
εργασίας 219
5.2.1 Οι ικανές ή/και αναγκαίες συνθήκες της μεταρρύθμισης του συστήματος αποζημίωσης των
ανέργων 222
5.2.2 Οι ικανές ή/και αναγκαίες συνθήκες της μεταρρύθμισης της ΝΠΑ 240 5.2.3 Οι ικανές ή/και αναγκαίες συνθήκες της μεταρρύθμισης των ΕΠΑ 256 5.2.4 Οι ικανές ή/και αναγκαίες συνθήκες της μεταρρύθμισης του συστήματος διαπραγμάτευσης των
μισθών 266
5.3 Ο ορισμός του μεταρρυθμιστικού δισταγμού 282
5.4 Η περιπτωσιολογική έρευνα και η επιλογή των περιπτώσεων 291
5.5 Σύνοψη 303
ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΕΚΤΟ
Οι περιπτώσεις έρευνας: Γερμανία, ΗΒ, Δανία και Ελλάδα 305-390
6.1 Εισαγωγή 305
6.2 Θεσμοί και επιδόσεις : Γερμανία, ΗΒ, Δανία και Ελλάδα 305
6.3 Η αγορά εργασίας της Γερμανίας 317
6.3.1 Οι θεσμοί της γερμανικής αγοράς εργασίας 324
6.3.2 Η πολιτική οικονομία των θεσμών της γερμανικής αγοράς εργασίας 330
6.4 Η αγορά εργασίας του ΗΒ 336
6.4.1 Η περίοδος Θάτσερ: η απορρύθμιση της βρετανικής αγοράς εργασίας 339
6.4.2 Ο «Τρίτος δρόμος» 342
6.4.3 Η πολιτική οικονομία του βρετανικού μοντέλου οργάνωσης της αγοράς εργασίας 346
6.5 Η αγορά εργασίας της Δανίας 352
6.5.1Η πολιτική οικονομία του μοντέλου της ευελασφάλειας 360
6.6 Η αγορά εργασίας της Ελλάδας 368
6.6.1 Η περίοδος 1990-2005 372
6.6.2 Η πολιτική οικονομία των θεσμών της ελληνικής αγοράς εργασίας 383 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΕΒΔΟΜΟ
Συμπεράσματα 391-410
ΕΠΙΜΥΘΙΟ
Οικονομική κρίση: επιδόσεις και μεταρρυθμίσεις στις αγορές εργασίας της Γερμανίας, του ΗΒ, της Δανίας και της Ελλάδας
411-420
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 421-440
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 441-470
i ΓΡΑΦΗΜΑΤΑ
Γράφημα 2.1: Ρυθμοί οικονομικής μεγέθυνσης, ποσοστά απασχόλησης, ανεργίας συμμετοχής στο εργατικό δυναμικό στην ΕΕ-14 (1980-2006) (%)
13 Γράφημα 2.2: Η συμμετοχή στο εργατικό δυναμικό στην ΕΕ-14 και η διάρθρωσή της ανά φύλο (1980- 2006)
15 Γράφημα 2.3: Η συνολική απασχόληση και η διάρθρωσή της ανά φύλο στην ΕΕ-14 1980-2006) 18 Γράφημα 2.4 : Η προσωρινή απασχόληση στην ΕΕ-14 (1983-2006) 20
Γράφημα 2.5: Η μερική απασχόληση στην ΕΕ-14 (1983-2006) 21
Γράφημα 2.6: Η ανεργία στην ΕΕ-14 και η διάρθρωσή της ανά φύλο (1980-2006) 23 Γράφημα 2.7: Η εξέλιξη της ανεργίας στην Ισπανία, την Ιρλανδία, την Ιταλία, την Αυστρία, τη Φινλανδία και τη Σουηδία
24
Γράφημα 2.8: Η καμπύλη Beveridge στην Γερμανία (1990-2005) 27
Γράφημα 2.9: Η καμπύλη Beveridge στο ΗΒ (1990-2005) 27
Γράφημα 2.10: Η καμπύλη Beveridge στην Ισπανία (1990-2004) 27
Γράφημα 2.11: Η καμπύλη Beveridge στην Σουηδία (1990-2005) 27
Γράφημα 2.12: Η παραγωγικότητα της εργασίας και ο ρυθμός οικονομικής μεγέθυνσης στην ΕΕ-14 (1980-2005)
29
Γράφημα 2.13: Οι πολιτικές απασχόλησης 44
Γράφημα 3.1: Οι τυπικές αποκλίσεις των ποσοστών απασχόλησης, ανεργίας και μακροχρόνιας ανεργίας (1990-2005)
90
Γράφημα 3.2: Η ΕΣΑ 95
Γράφημα 3.3: Η πορεία προς την ΕΣΑ (βασικοί σταθμοί) 96
Γράφημα 5.1: Η ΠΣΑ vs. συμβατικών ποσοτικών μεθόδων (ΙΙ) 177
Γράφημα 5.2: Η ΠΣΑ vs. συμβατικών ποσοτικών μεθόδων (ΙV) 180
Γράφημα 5.3: Σαφή vs. ασαφών συνόλων 182
Γράφημα 5.4: Η ποιοτική και η ποσοτική διάσταση της ΠΣΑ 185
Γράφημα 5.5: Η αναγωγή μιας μεταβλητής στην κλίμακα 0-1, βάσει της κατανομής της μεταβλητής
(παράδειγμα) 188
Γράφημα 5.6: Η αναγωγή μιας μεταβλητής στην κλίμακα 0-1, βάσει τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά των
περιπτώσεων (παράδειγμα) 189
Γράφημα 5.7: Οι αναγκαίες συνθήκες: 192
Γράφημα 5.8: Οι ικανές συνθήκες 192
Γράφημα 5.9: Οι ικανές και αναγκαίες συνθήκες 193
Γράφημα 5.10: Τα σύνολα ασαφούς λογικής και οι αναγκαίες συνθήκες 195 Γράφημα 5.11: Τα σύνολα ασαφούς λογικής και οι ικανές συνθήκες 197 Γράφημα 5.12: Τα σύνολα ασαφούς λογικής και οι ικανές και αναγκαίες συνθήκες 199 Γράφημα 5.13: Ο δείκτης συνέπειας ικανών συνθηκών=1 (παράδειγμα) 202 Γράφημα 5.14: Ο δείκτης συνέπειας ικανών συνθηκών<1 (παράδειγμα) 203
Γράφημα 5.15: Υψηλός δείκτης κάλυψης (παράδειγμα) 205
Γράφημα 5.16: Χαμηλός δείκτης κάλυψης ικανών συνθηκών (παράδειγμα) 205 Γράφημα 5.17: Δείκτης συνέπειας αναγκαίων συνθηκών (παράδειγμα) 207 Γράφημα 5.18: Δείκτης συνέπειας αναγκαίων συνθηκών (παράδειγμα) 207 Γράφημα 5.19: Υψηλός δείκτης κάλυψης αναγκαίων συνθηκών (παράδειγμα) 209 Γράφημα 5.20: Χαμηλός δείκτης κάλυψης αναγκαίων συνθηκών (παράδειγμα) 209 Γράφημα 5.21: Υψηλός δείκτης συνέπειας και χαμηλός δείκτης κάλυψης ικανών συνθηκών 210 Γράφημα 5.22: Υψηλός δείκτης συνέπειας και χαμηλός δείκτης κάλυψης αναγκαίων συνθηκών 211 Γράφημα 5.23: Ο δείκτης κάλυψης και η συνέπεια των ικανών συνθηκών 212 Γράφημα 5.24: Οι πιθανοί συνδυασμοί των επεξηγηματικών παραγόντων που περιλαμβάνονται στον
πίνακα αλήθειας 214
Γράφημα 5.25: Συγκριτική ποιοτική ανάλυση και περιπτωσιολογική έρευνα 218
ΕΝΕΡΓΗΤΙΚΕΣ ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗΣ
ii
Γράφημα 5.26: Οι βαθμοί ένταξης της Σουηδίας της Γερμανίας, της Γαλλίας, της Αυστρίας και της Ολλανδίας στα σύνολα ασαφούς λογικής των αγορών εργασίας, στις οποίες το σύστημα αποζημίωσης των ανέργων είναι γενναιόδωρο (fsunben), η ΝΠΑ ήπια (fsepl), οι μισθοί διαπραγματεύονται σε αποκεντρωμένο επίπεδο (fswb) και οι δαπάνες για ΕΠΑ είναι υψηλές (fsalmp)
298
Γράφημα 5.27: Οι βαθμοί ένταξης του ΗΒ, της Ιρλανδίας και της Ιταλίας στα σύνολα ασαφούς λογικής των αγορών εργασίας, στις οποίες το σύστημα αποζημίωσης των ανέργων είναι γενναιόδωρο (fsunben), η ΝΠΑ ήπια (fsepl), οι μισθοί διαπραγματεύονται σε αποκεντρωμένο επίπεδο (fswb) και οι δαπάνες για ΕΠΑ είναι υψηλές (fsalmp)
299
Γράφημα 5.28: Οι βαθμοί ένταξης της Φινλανδίας, της Δανίας και του Βελγίου στα σύνολα ασαφούς λογικής των αγορών εργασίας, στις οποίες το σύστημα αποζημίωσης των ανέργων είναι γενναιόδωρο (fsunben), η ΝΠΑ ήπια (fsepl), οι μισθοί διαπραγματεύονται σε αποκεντρωμένο επίπεδο (fswb) και οι δαπάνες για ΕΠΑ είναι υψηλές (fsalmp)
301
Γράφημα 5.29: Οι βαθμοί ένταξης της Πορτογαλίας, της Ισπανίας και της Ελλάδας στα σύνολα ασαφούς λογικής των αγορών εργασίας, στις οποίες το σύστημα αποζημίωσης των ανέργων είναι γενναιόδωρο (fsunben), η ΝΠΑ ήπια (fsepl), οι μισθοί διαπραγματεύονται σε αποκεντρωμένο επίπεδο (fswb) και οι δαπάνες για ΕΠΑ είναι υψηλές (fsalmp)
302
Γράφημα 6.1: Αντιστοιχία των προσόντων των εργαζομένων με αυτά που απαιτούντα για την κάλυψη της θέσης εργασίας (2000)
316 Γράφημα 6.2: Οι επιδόσεις των ευρωπαϊκών κυβερνήσεων στον τομέα των μεταρρυθμίσεων στις αγορές
εργασίας τους (1994-2004) 317
Γράφημα 6.3: Ο ρυθμός οικονομικής μεγέθυνσης της γερμανικής οικονομίας 323
Γράφημα 6.4: Ο ρυθμός οικονομικής μεγέθυνσης του ΗΒ 338
Γράφημα 6.5: Το χρυσό τρίγωνο 354
Γράφημα 6.6: Ο ρυθμός οικονομικής μεγέθυνσης στη Δανία 356
Γράφημα 6.7: Ο ρυθμός μεγέθυνσης της ελληνικής οικονομίας 373
ΠΙΝΑΚΕΣ
Πίνακας 2.1: Οι ρυθμοί οικονομικής μεγέθυνσης στην ΕΕ-14 13
Πίνακας 2.2: Τα ποσοστά συμμετοχής στο εργατικό δυναμικό στην ΕΕ-14 και στις ΗΠΑ 15 Πίνακας 2.3: Τα ποσοστά απασχόλησης στην ΕΕ-14 και στις ΗΠΑ(% πληθυσμού εργάσιμης ηλικίας 15-
64 ετών) 17
Πίνακας 2.4: Τα ποσοστά προσωρινής απασχόλησης στην ΕΕ-14 (% συνολικού αριθμού εργαζομένων) 19 Πίνακας 2.5: Τα ποσοστά μερικής απασχόλησης στην ΕΕ-15 και στις ΗΠΑ (% συνολικής απασχόλησης) 21
Πίνακας 2.6: Οι μέσες ετήσιες ώρες εργασίας ανά εργαζόμενο 22
Πίνακας 2.7: Τα ποσοστά ανεργίας στην ΕΕ-14 και στις ΗΠΑ (% εργατικού δυναμικού) 25 Πίνακας 2.8: Η μακροχρόνια ανεργία στην ΕΕ-14 και στις ΗΠΑ (% συνολικής ανεργίας) 26 Πίνακας 2.9: Ετήσια ποσοστιαία μεταβολή της παραγωγικότητας της εργασίας στην ΕΕ-14 (%) 29 Πίνακας 2.10: Το εισοδηματικό μερίδιο της εργασίας στην ΕΕ-15 (1980-2005) 30 Πίνακας 2.11: Ετήσια ποσοστιαία μεταβολή της πραγματικής αμοιβής της εργασίας στην ΕΕ-14 (%, αποπληθωριστής ΑΕΠ)
31 Πίνακας 2.12: Οι ΕΠΑ εκφρασμένες σε μονάδες ισοδύναμου αγοραστικής δύναμης (ΡΡΡ) προς τον αριθμό των ατόμων που επιθυμούν να εργασθούν
46 Πίνακας 2.13: Οι ΠΠΑ εκφρασμένες σε μονάδες ισοδύναμου αγοραστικής δύναμης (ΡΡΡ) προς τον αριθμό των ατόμων που επιθυμούν να εργασθούν
46
Πίνακας 2.14: Οι δαπάνες για ΕΠΑ (%ΑΕΠ) 47
Πίνακας 2.15: Οι δαπάνες για ΠΠΑ (%ΑΕΠ) 47
Πίνακας 2.16: Τα καθαρά ποσοστά αναπλήρωσης επιδομάτων ανεργίας και η διάρκεια χορήγησης τους 57
Πίνακας 2.17: Η φορολόγηση της εργασίας (%) 62
Πίνακας 2.18: Τα ποσοστά συμμετοχής των εργαζομένων στα εργατικά συνδικάτα 68
iii
Πίνακας 2.19: Το επίπεδο διαπραγμάτευσης των μισθών στις ευρωπαϊκές χώρες 69 Πίνακας 3.1: Οι θέσεις των κρατών μελών στη Διακυβερνητική Διάσκεψη του 1996 για τη Συνθήκη του Άμστερνταμ
83-84 Πίνακας 3.2: Απόκλιση από τον ενδιάμεσο στόχο της συνολικής απασχόλησης (67% έως το 2005) 87 Πίνακας 3.3: Απόκλιση από το στόχο της συνολικής απασχόλησης (70% έως το 2010) 88 Πίνακας 3.4: Απόκλιση από τον ενδιάμεσο στόχο της απασχόλησης των γυναικών (57% έως το 2005) 88 Πίνακας 3.5: Απόκλιση από το στόχο της απασχόλησης των γυναικών (60% έως το 2010) 89 Πίνακας 3.6: Απόκλιση από το στόχο της απασχόλησης των ανδρών και γυναικών ηλικίας 55-64 ετών (50% έως το 2010)
89 Πίνακας 3.7: Σύγκριση της Στρατηγικής Απασχόλησης του ΟΟΣΑ και της ΕΣΑ 100 Πίνακας 3.8: Οι δείκτες προστασίας της ΝΠΑ το 1990 και το 2005 (OECD EPL, Regular Employment, version 1)
105
Πίνακας 3.9: Οι επιδόσεις των ευρωπαϊκών κυβερνήσεων στον τομέα των μεταρρυθμίσεων στις αγορές
εργασίας τους 114
Πίνακας 3.10: Η πρόοδος που έχουν σημειώσει τα κράτη-μέλη της ΕΕ-14 στις συστάσεις της ΕΕ (αύξηση
της προσαρμοστικότητας εργοδοτών και εργαζομένων) 117
Πίνακας 3.11: Η πρόοδος που έχουν σημειώσει τα κράτη-μέλη της ΕΕ-14 στις συστάσεις της ΕΕ
(προσέλκυση περισσότερων ατόμων στην αγορά εργασίας 118
Πίνακας 3.12: Η πρόοδος που έχουν σημειώσει τα κράτη-μέλη της ΕΕ-14 στις συστάσεις της ΕΕ
(επένδυση στο ανθρώπινο κεφάλαιο) 119
Πίνακας 3.13: : Η πρόοδος που έχουν σημειώσει τα κράτη-μέλη της ΕΕ-15 σε σχέση με τις συστάσεις της
ΕΕ (επιδόσεις ανά χώρα) 119
Πίνακας 3.14: Η πρόοδος που έχουν σημειώσει τα κράτη-μέλη της ΕΕ-15 σε σχέση με τις συστάσεις της
ΕΕ (επιδόσεις ανά θεσμό, %) 120
Πίνακας 4.1: Τα θεσμικά χαρακτηριστικά των ευρωπαϊκών αγορών εργασίας στις αρχές της δεκαετίας του
’90
149
Πίνακας 4.2: Η φορολόγηση της εργασίας (%) 156
Πίνακας 4.3: Δημόσιες δαπάνες για προγράμματα επιδότησης της απασχόλησης (νέων θέσεων εργασίας και διατήρηση υφιστάμενων) ως ποσοστό του ΑΕΠ
158 Πίνακας 4.4: Δημόσιες δαπάνες για προγράμματα κατάρτισης του εργατικού δυναμικού ως ποσοστό του ΑΕΠ
158 Πίνακας 4.5: Τα ποσοστά μερικής απασχόλησης στην ΕΕ-15 (% συνολικής απασχόλησης) 162 Πίνακας 4.6: Τα ποσοστά προσωρινής απασχόλησης στην ΕΕ-14 (% συνολικού αριθμού εργαζομένων) 162 Πίνακας 4.7: Το ρυθμιστικό πλαίσιο που διέπει τις αγορές προϊόντων-υπηρεσιών 167 Πίνακας 4.8: Ο βαθμός ανοίγματος των οικονομιών (εισαγωγές και εξαγωγές ως % ΑΕΠ) 169
Πίνακας 4.9: Ο βαθμός κορπορατισμού της οικονομίας 170
Πίνακας 5.1: Συμβατικές ποσοτικές μέθοδοι vs. Συγκριτικής Ποιοτικής Ανάλυσης (ΠΣΑ) (Ι) 176
Πίνακας 5.2: Η ΠΣΑ vs. συμβατικών ποσοτικών μεθόδων (ΙΙΙ) 178
Πίνακας 5.3: Τα σύνολα σαφούς και ασαφούς λογικής 189
Πίνακας 5.4: Η δημιουργία συνόλων ασαφούς λογικής (παράδειγμα) 188
Πίνακας 5.5: Οι αναγκαίες συνθήκες (παράδειγμα) 194
Πίνακας 5.6: Οι ικανές συνθήκες (παράδειγμα) 197
Πίνακας 5.7: Οι ικανές και αναγκαίες συνθήκες (παράδειγμα) 198
Πίνακας 5.8: Συμβατικές ποσοτικές μέθοδοι vs. Συγκριτικής Ποιοτικής Ανάλυσης (ΠΣΑ) (ΙΙ) 200 Πίνακας 5.9: Ο δείκτης συνέπειας ικανών συνθηκών (παράδειγμα) 202 Πίνακας 5.10: Ο δείκτης κάλυψης ικανών συνθηκών (παράδειγμα) 204 Πίνακας 5.11: Ο δείκτης συνέπειας αναγκαίων συνθηκών (παράδειγμα) 206 Πίνακας 5.12: Ο δείκτης κάλυψης αναγκαίων συνθηκών (παράδειγμα) 208 Πίνακας 5.13: Οι δείκτες κάλυψης και συνέπειας των αναγκαίων και ικανών συνθηκών 212 Πίνακας 5.14: Πίνακας αλήθειας Ι (παράδειγμα με δύο επεξηγηματικούς παράγοντες Α και Β) 214
iv
Πίνακας 5.15: Πίνακας αλήθειας ΙΙ(παράδειγμα) 215
Πίνακας 5.16: Πίνακας αλήθειας ΙΙΙ(παράδειγμα) 216
Πίνακας 5.17: Η αναγωγή του ποσοστού αναπλήρωσης επιδομάτων ανεργίας και της περιόδου χορήγησής
τους στην κλίμακα 1-17 223
Πίνακας 5.18: Οι συνολικοί δείκτες γενναιοδωρίας των συστημάτων αποζημίωσης των ανέργων 224 Πίνακας 5.19: Οι συνολικοί δείκτες γενναιοδωρίας των συστημάτων αποζημίωσης των ανέργων και η
αναγωγή τους στην κλίμακα 0-1 225
Πίνακας 5.20 : Τα ποσοστά μακροχρόνιας ανεργίας και η αναγωγή τους στην κλίμακα 0-1 227 Πίνακας 5.21: Η ΝΠΑ το 2005 και η αναγωγή της στην κλίμακα 0-1 228 Πίνακας 5.22: Οι δαπάνες για ΕΠΑ και η αναγωγή τους στην κλίμακα 0-1 229 Πίνακας 5.23: Ο δείκτης γενναιοδωρίας του συστήματος αποζημίωσης των ανέργων στις αρχές της
δεκαετίας του ’90 και η αναγωγή του στην κλίμακα 0-1 230
Πίνακας 5.24: Η μέση φορολογική επιβάρυνση της εργασίας και η αναγωγή της στην κλίμακα 0-1 231 Πίνακας 5.25: Οι αναγκαίες συνθήκες του γενναιόδωρου (fsunben05) και του φειδωλού (~fsunben05)
συστήματος αποζημίωσης των ανέργων (δείκτες συνέπειας) 231
Πίνακας 5.26: Πίνακας αλήθειας ικανών συνθηκών του γενναιόδωρου συστήματος αποζημίωσης των
ανέργων 232
Πίνακας 5.27: Οι ικανές συνθήκες του γενναιόδωρου του συστήματος αποζημίωσης των ανέργων (Ι) 235 Πίνακας 5.28: Οι βαθμοί ένταξης των περιπτώσεων στη λογική τομή των συνόλων ασαφούς ταξινόμησης των αγορών εργασίας, στις οποίες οι δαπάνες για ΕΠΑ είναι υψηλές και το ρυθμιστικό πλαίσιο που διέπει το καθεστώς των απολύσεων ήπιο
236
Πίνακας 5.29: Οι ικανές συνθήκες του γενναιόδωρου συστήματος αποζημίωσης των ανέργων (ΙΙ) 237 Πίνακας 5.30: Πίνακας αλήθειας ικανών συνθηκών του φειδωλού συστήματος αποζημίωσης των ανέργων 238 Πίνακας 5.31: Οι ικανές συνθήκες του φειδωλού συστήματος αποζημίωσης των ανέργων (Ι) 238 Πίνακας 5.32: Οι ικανές συνθήκες του φειδωλού συστήματος αποζημίωσης των ανέργων (ΙΙ) 240 Πίνακας 5.33: Η ΝΠΑ το 2005 και η αναγωγή της στην κλίμακα 0-1 241 Πίνακας 5.34: Τα ποσοστά μακροχρόνιας ανεργίας και η αναγωγή τους στην κλίμακα 0-1 243 Πίνακας 5.35: Τα ποσοστά προσωρινής απασχόλησης και η αναγωγή τους στην κλίμακα 0-1 244 Πίνακας 5.36: Ο βαθμός κατάτμησης των ευρωπαϊκών αγορών εργασίας 245 Πίνακας 5.37: Οι δείκτες κορπορατισμού των ευρωπαϊκών οικονομιών στα μέσα της δεκαετίας του ’90 και
η αναγωγή τους στην κλίμακα 0-1 247
Πίνακας 5.38: Οι δείκτες ρυθμιστικού πλαισίου που διέπουν τις αγορές προϊόντων- υπηρεσιών και η
αναγωγή τους στην κλίμακα 0-1 248
Πίνακας 5.39: Οι συνολικοί δείκτες γενναιοδωρίας των συστημάτων αποζημίωσης των ανέργων και η
αναγωγή τους στην κλίμακα 0-1 249
Πίνακας 5.40: Η ΝΠΑ στις αρχές της δεκαετίας το ‘90 και η αναγωγή της στην κλίμακα 0-1 250 Πίνακας 5.41: Οι αναγκαίες συνθήκες της ήπιας (fsepl05) και της περιοριστικής (~fsepl05) ΝΠΑ το 2005
(δείκτες συνέπειας) 251
Πίνακας 5.42: Πίνακας αλήθειας της ήπιας ΝΠΑ το 2005 252
Πίνακας 5.43: Οι ικανές συνθήκες της ήπιας ΝΠΑ το 2005 253
Πίνακας 5.44: Ο πίνακας αληθείας της περιοριστικής ΝΠΑ το 2005 254 Πίνακας 5.45: Οι ικανές συνθήκες της περιοριστικής ΝΠΑ το 2005 254 Πίνακας 5.46: Οι δαπάνες για ΕΠΑ το 2005 και η αναγωγή τους στην κλίμακα 0-1 257 Πίνακας 5.47: Τα μέσα ποσοστά απασχόλησης και η αναγωγή τους στην κλίμακα 0-1 258 Πίνακας 5.48: Οι βαθμοί ένταξης των περιπτώσεων στην τομή των συνόλων ασαφούς λογικής της χαμηλής
μακροχρόνιας ανεργίας και της υψηλής απασχόλησης 259
Πίνακας 5.49: Οι δαπάνες για ΕΠΑ το 1990 και η αναγωγή της στην κλίμακα 0-1 261 Πίνακας 5.50: Μερίδιο εισαγωγών και εξαγωγών ως προς το ΑΕΠ και η αναγωγή της στην κλίμακα 0-1 262 Πίνακας 5.51: Οι αναγκαίες συνθήκες των υψηλών (fsalmp05) και χαμηλών (~ fsalmp05) δαπανών για
ΕΠΑ (δείκτες συνέπειας) 262
Πίνακας 5.52: Πίνακας Αληθείας των υψηλών δαπανών για ΕΠΑ το 2005 263 Πίνακας 5.53: Οι ικανές συνθήκες των υψηλών δαπανών για ΕΠΑ (2005) 263 Πίνακας 5.54: Πίνακας Αληθείας των χαμηλών δαπανών για ΕΠΑ το 2005 265 Πίνακας 5.55: Οι ικανές συνθήκες των χαμηλών δαπανών για ΕΠΑ (2005) 266 Πίνακας 5.56: Τα επίπεδα διαπραγμάτευσης των μισθών και η αναγωγή τους στην κλίμακα 0-1 268 Πίνακας 5.57: Οι μέσοι ρυθμοί αύξησης των πραγματικών αποδοχών της περιόδου 1992-2005 και η 270
v αναγωγή τους στην κλίμακα 0-1
Πίνακας 5.58: Τα μέσα ποσοστά ανεργίας της περιόδου 1990-2005 και η αναγωγή τους στην κλίμακα 0-1 270 Πίνακας 5.59: Οι βαθμοί ένταξης των περιπτώσεων στο σύνολο ασαφούς ταξινόμησης των αγορών εργασίας στις οποίες το μέσο ποσοστό ανεργίας είναι χαμηλό και οι μισθολογικές διεκδικήσεις
περιορισμένες. 271
Πίνακας 5.60: Ο βαθμός συντονισμού της διαδικασίας διαπραγμάτευσης των μισθών και η αναγωγή του
στην κλίμακα 0-1 273
Πίνακας 5.61: Τα επίπεδα διαπραγμάτευσης των μισθών στις αρχές της δεκαετίας του ‘90 και η αναγωγή
τους στην κλίμακα 0-1 273
Πίνακας 5.62: Οι βαθμοί ένταξης των περιπτώσεων στο σύνολο ασαφούς ταξινόμησης των αγορών εργασίας στις οποίες η ΝΠΑ είναι περιοριστική και το σύστημα αποζημίωσης των ανέργων (fshigheplandunben)
276
Πίνακας 5.63: Οι αναγκαίες συνθήκες της κεντρικής (fswb05) και της αποκεντρωμένης διαπραγμάτευσης
των μισθών (~fswb05) (δείκτες συνέπειας) 276
Πίνακας 5.64: Πίνακας Αληθείας της κεντρικής διαπραγμάτευσης των μισθών το 2005 277 Πίνακας 5.65: Οι ικανές συνθήκες της κεντρικής διαπραγμάτευσης των μισθών 277 Πίνακας 5.66: Πίνακας Αληθείας της αποκεντρωμένης διαπραγμάτευσης των μισθών το 2005 280 Πίνακας 5.67: Οι ικανές συνθήκες της αποκεντρωμένης διαπραγμάτευσης των μισθών (Ι) 280 Πίνακας 5.68: Οι ικανές συνθήκες της αποκεντρωμένης διαπραγμάτευσης των μισθών (ΙΙ) 281 Πίνακας 5.69: Επιδόσεις, μεταρρυθμιστικός δισταγμός, τόλμη και ουδετερότητα και το σύστημα
αποζημίωσης των ανέργων 284
Πίνακας 5.70: Επιδόσεις, μεταρρυθμιστικός δισταγμός, τόλμη και ουδετερότητα και η ΝΠΑ 286 Πίνακας 5.71: Επιδόσεις, μεταρρυθμιστικός δισταγμός, τόλμη και ουδετερότητα και οι δαπάνες για ΕΠΑ 287 Πίνακας 5.72: Μεταρρυθμιστικός δισταγμός, τόλμη και ουδετερότητα και το διαπραγμάτευσης των
μισθών 290
Πίνακας 5.73: Η μέθοδος της διαφοράς 293
Πίνακας 5.74: Η μέθοδος της συμφωνίας 294
Πίνακας 5.75: Η συνδυασμένη μέθοδος της συμφωνίας και της διαφοράς 294 Πίνακας 6.1: Τα θεσμικά χαρακτηριστικά των αγορών εργασίας της Γερμανίας, του ΗΒ, της Δανίας και
της Ελλάδας (2005) 306
Πίνακας 6.2: Ποσοστά συμμετοχής στο εργατικό δυναμικό (% πληθυσμού ηλικίας 15-64 ετών) 307 Πίνακας 6.3: Ποσοστά συμμετοχής στο εργατικό δυναμικό των ανδρών (% ανδρών ηλικίας 15-64 ετών) 308 Πίνακας 6.4: Ποσοστά συμμετοχής στο εργατικό δυναμικό των γυναικών (% γυναικών ηλικίας 15-64 ετών) 309 Πίνακας 6.5: Ποσοστά απασχόλησης (% πληθυσμού ηλικίας 15-64 ετών) 309 Πίνακας 6.6: Ποσοστά απασχόλησης ανδρών (% ανδρών ηλικίας 15-64 ετών) 310 Πίνακας 6.7: Ποσοστά απασχόλησης γυναικών (%γυναικών ηλικίας 15-64 ετών) 311
Πίνακας 6.8: Ποσοστά ανεργίας (% εργατικού δυναμικού) 311
Πίνακας 6.9: Ποσοστά ανεργίας ανδρών (% ανδρών που μετέχουν στο εργατικό δυναμικό) 312 Πίνακας 6.10: Ποσοστά ανεργίας γυναικών (% γυναικών που μετέχουν στο εργατικό δυναμικό) 312 Πίνακας 6.11: Ποσοστά ανεργίας νέων (% εργατικού δυναμικού ηλικίας 25-34 ετών) 313 Πίνακας 6.12: Ποσοστά μακροχρόνιας ανεργίας (% συνολικής ανεργίας) 314 Πίνακας 6.13: Ποσοστά αυτοαπασχολούμενων (% συνολικής απασχόλησης) 314 Πίνακας 6.14: Ποσοστά προσωρινής απασχόλησης (% συνολικής εξαρτημένης σχέσης απασχόλησης) 314 Πίνακας 6.15: Ποσοστά μερικής απασχόλησης (% συνολικής εξαρτημένης απασχόλησης) 315 Πίνακας 6.16: Ποσοστό ακούσιας μερικής απασχόλησης (% μερικής απασχόλησης) 315 Πίνακας 6.17: Συμμετοχή των εργαζομένων στα εργατικά συνδικάτα (% εργαζομένων) 315 Πίνακας 6.18: Τα βασικά μακροοικονομικά μεγέθη της γερμανικής οικονομίας 318 Πίνακας 6.19: Οικονομικοί δείκτες της Ανατολικής και Δυτικής Γερμανίας αμέσως μετά την επανένωση 320 Πίνακας 6.20: Τα βασικά μακροοικονομικά μεγέθη της βρετανικής οικονομίας 338 Πίνακας 6.21: Τα βασικά μακροοικονομικά μεγέθη της οικονομίας της Δανίας 357 Πίνακας 6.22: Τα βασικά μακροοικονομικά μεγέθη της ελληνικής οικονομίας 373 Πίνακας 6.23: Η κατανομή της απασχόλησης στην Ελλάδα μεταξύ δημόσιου-ιδιωτικού τομέα (χιλιάδες) 374 Πίνακας 6.24: Οι μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις στην Ελλάδα: αριθμός, απασχόληση και προστιθέμενη αξία (2008)
375 Πίνακας επιμυθίου: Ρυθμοί οικονομικής μεγέθυνσης και επιδόσεις των αγορών εργασίας της Γερμανίας, 411-412
vi του ΗΒ, της Δανίας και της Ελλάδας
Πίνακας παραρτήματος: Οι μεταρρυθμίσεις που προώθησαν οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις από την περίοδο
1990-2005 422-440
vii Ακρώνυμα
ΝΠΑ: Νομοθεσία Προστασίας της Απασχόλησης ΕΠΑ: Ενεργητικές Πολιτικές Απασχόλησης ΠΠΑ: Παθητικές Πολιτικές Απασχόλησης ΕΣΑ: Ευρωπαϊκή Στρατηγική Απασχόλησης
ΕΕ-14: Ευρωπαϊκή Ένωση δεκατεσσάρων κρατών μελών (Βέλγιο, Δανία, Γερμανία, Ιρλανδία, Ελλάδα, Ισπανία, Γαλλία, Ιταλία, Ολλανδία, Αυστρία, Πορτογαλία, Φινλανδία, Σουηδία, ΗΒ)
ΑΕΠ: Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν ΕΕ: Ευρωπαϊκή ‘Ένωση
ΟΟΣΑ: Οργανισμός Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης ΣΣΑ: Σύμφωνο Σταθερότητας και Ανάπτυξης
ΟΝΕ: Οικονομική και Νομισματική Ένωση ΕΕΠ: Ενιαία Ευρωπαϊκή Πράξη
ΑΞΕ: Άμεσες Ξένες Επενδύσεις ΠΣΑ: Ποιοτική Συγκριτική Ανάλυση
ΓΣΕΕ: Γενική Συνομοσπονδία Εργατών Ελλάδος QCA: Qualitative Comparative Approach
Ακρώνυμα πέμπτου κεφαλαίου
fsunben95: σύνολο ασαφούς λογικής των αγορών εργασίας, στις οποίες το σύστημα αποζημίωσης των ανέργων ήταν γενναιόδωρο το 1995
fsepl05: σύνολο ασαφούς λογικής των αγορών εργασίας, στις οποίες το ρυθμιστικό πλαίσιο που διέπει το καθεστώς των απολύσεων ήταν ήπιο το 2005 fslonun: σύνολο ασαφούς λογικής των αγορών εργασίας, στις οποίες το μέσο ποσοστό μακροχρόνιας ανεργίας της περιόδου 1990-2005 ήταν χαμηλό
fshighlongun: σύνολο ασαφούς λογικής των αγορών εργασίας, στις οποίες το μέσο ποσοστό μακροχρόνιας ανεργίας της περιόδου 1990-2005 ήταν υψηλό fsalmp: σύνολο ασαφούς λογικής των αγορών εργασίας στις οποίες το μέσο ποσοστό των δαπανών για ΕΠΑ της περιόδου 1990-2005 ήταν υψηλό
fstax: σύνολο ασαφούς λογικής των αγορών εργασίας, στις οποίες η φορολογική επιβάρυνση της αγοράς εργασίας είναι υψηλή
fsunben05: σύνολο ασαφούς λογικής των αγορών εργασίας, στις οποίες το σύστημα αποζημίωσης των ανέργων ήταν γενναιόδωρο το 2005
fseplandalmp: σύνολο ασαφούς λογικής των αγορών εργασίας στις οποίες η ΝΠΑ ήταν ήπια το 2005 και οι δαπάνες για ΕΠΑ της περιόδου 1990-2005 υψηλές
fstemp: σύνολο ασαφούς λογικής των αγορών εργασίας, στις οποίες το ποσοστό της προσωρινή απασχόλησης ως προς τη συνολική, της περιόδου 1990-2005, ήταν χαμηλό
fslongunandtemp: σύνολο ασαφούς λογικής των αγορών εργασίας στις οποίες το μέσο ποσοστό μακροχρόνιας ανεργίας της περιόδου 1990-2005 ήταν
viii
χαμηλό και ποσοστό των συμβάσεων προσωρινής απασχόλησης ως προς τη συνολική περιορισμένο την περίοδο 1990-2005
fscorp: σύνολο ασαφούς λογικής των οικονομιών με υψηλό βαθμό κορπορατισμού
fspmr: σύνολο ασαφούς λογικής των οικονομιών, στις οποίες το ρυθμιστικό πλαίσιο που διέπει τις αγορές προϊόντων-υπηρεσιών ήταν ήπιο
fsepl90: σύνολο ασαφούς λογικής των αγορών εργασίας, στις οποίες η ΝΠΑ ήταν ήπια το 1990
fsalmp05: σύνολο ασαφούς λογικής των αγορών εργασίας, στις οποίες οι δαπάνες για ΕΠΑ ως ποσοστό του ΑΕΠ είναι υψηλές
fsempl: σύνολο ασαφούς λογικής των αγορών εργασίας, στις οποίες το ποσοστό απασχόλησης είναι υψηλό
fslongunandempl: σύνολο ασαφούς λογικής των αγορών εργασίας, στις οποίες το ποσοστό μακροχρόνιας ανεργίας είναι χαμηλό και το ποσοστό απασχόλησης υψηλό
fsopen: σύνολο ασαφούς λογικής των οικονομιών, των οποίων ο βαθμός ανοίγματος είναι υψηλός
fsalmp90: σύνολο των αγορών εργασίας, στις οποίες οι δαπάνες για ΕΠΑ το 1990 ήταν υψηλές
fswb05: σύνολο ασαφούς λογικής των αγορών εργασίας, στις οποίες οι μισθοί διαπραγματεύονταν σε κεντρικό επίπεδο το 2005
fswb90: σύνολο ασαφούς λογικής των αγορών εργασίας, στις οποίες οι μισθοί διαπραγματεύονταν σε κεντρικό επίπεδο το 1990
fsincrwage: σύνολο ασαφούς λογικής των αγορών εργασίας, στις οποίες ο μέσος ετήσιος ρυθμός αύξησης των πραγματικών αποδοχών των εργαζομένων της περιόδου 1992-2005 είναι περιορισμένος
fsun: σύνολο ασαφούς λογικής των αγορών εργασίας, στις οποίες το μέσο ποσοστό ανεργίας της περιόδου 1990-2005 είναι χαμηλό
fsincrwageandun: σύνολο ασαφούς λογικής των αγορών εργασίας, στις οποίες ο μέσος ετήσιος ρυθμός αύξησης των πραγματικών αποδοχών των εργαζομένων της περιόδου 1992-2005 είναι περιορισμένος και το μέσο ποσοστό ανεργίας της περιόδου 1990-2005 είναι χαμηλό
fsccord: σύνολο ασαφούς λογικής των αγορών εργασίας, στις οποίες ο βαθμός συντονισμού της διαδικασίας διαπραγμάτευσης των μισθών είναι υψηλός
fshigheplandunben: σύνολο ασαφούς λογικής των αγορών εργασίας, στις οποίες η ΝΠΑ είναι περιοριστική και το σύστημα χορήγησης επιδομάτων ανεργίας γενναιόδωρο
1
ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ Εισαγωγή
Είναι συχνές οι αναφορές τόσο στην ακαδημαϊκή βιβλιογραφία, όσο και στις εκθέσεις διεθνών οργανισμών στην ανάγκη μεταρρύθμισης των ευρωπαϊκών αγορών εργασίας, οι οποίες τεκμηριώνονται, κυρίως, από τις ασθενείς επιδόσεις τους. Τα κυριότερα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι ευρωπαϊκές αγορές εργασίας είναι τα χαμηλά ποσοστά απασχόλησης και συμμετοχής στο εργατικό δυναμικό, η σταδιακή επέκταση των άτυπων μορφών απασχόλησης, καθώς και τα επίμονα υψηλά ποσοστά ανεργίας και ιδίως της μακροχρόνιας. Σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ένωσης των δεκατεσσάρων κρατών (δηλαδή των δεκαπέντε εκτός του Λουξεμβούργου), την περίοδο 1990-2005, το μέσο ποσοστό συμμετοχής στο εργατικό δυναμικό δεν ξεπέρασε το 73,0% του πληθυσμού εργάσιμης ηλικίας, ενώ αυτό της απασχόλησης το 66,0%. Την ίδια περίοδο, τα μέσα ποσοστά ανεργίας και μακροχρόνιας ανεργίας ήταν ανώτερα του 8,0% και του 37,0%, αντίστοιχα. Επίσης, το μέσο ποσοστό μερικής απασχόλησης μεταξύ των δεκατεσσάρων ευρωπαϊκών αγορών εργασίας αυξήθηκε από 14,0%, το 1990, σε 20,0%, το 2005, ενώ της προσωρινής από 11,0%, σε 13,0%. Στην Ιταλία, την περίοδο 1990-2005, το ποσοστό συμμετοχής στο εργατικό δυναμικό κυμαινόταν μεταξύ 60,4% και 63,3% και στην Γαλλία μεταξύ 66,0% και 69,5%.
Την ίδια περίοδο, το ποσοστό απασχόλησης στην Γερμανία δεν ξεπέρασε το 66,5%, στην Ισπανία το 65,0% και στην Γαλλία το 62,0%. Στην Ισπανία, στα μέσα της δεκαετίας του ’90, το ποσοστό των ανέργων ως προς τον αριθμό των μελών του εργατικού δυναμικού ξεπέρασε το 22,0%, στη Φινλανδία το 15,0%, ενώ στη Γερμανία, την περίοδο 1990-2005, αυξήθηκε από 4,8% σε 11,1%, ενώ στις ΗΠΑ, την ίδια περίοδο, δεν ξεπέρασε το 6,5%. Σε αγορές εργασίας με περιοριστική νομοθεσία προστασίας της απασχόλησης, όπως η Ισπανία και η Πορτογαλία, το ποσοστό προσωρινής απασχόλησης ήταν υψηλότερο του 30% και του 20%, αντίστοιχα. Σε πολλές χώρες, όπως στο Βέλγιο, στη Γερμανία, στην Ελλάδα, στην Πορτογαλία και στην Ιταλία, ένας, σχεδόν, στους δύο άνεργους παρέμεναν σε καθεστώς ανεργίας για διάστημα μεγαλύτερο του ενός έτους. Την περίοδο 1990-2005, το μέσο ποσοστό μακροχρόνιας ανεργίας στις δεκατέσσερις ευρωπαϊκές αγορές εργασίας ήταν υψηλότερο του 34%, ενώ στις ΗΠΑ, την ίδια περίοδο, δεν ξεπέρασε το 12%.
Οι επίμονα ασθενείς επιδόσεις της αγοράς εργασίας δεν προκαλούνται από τις οικονομικές διακυμάνσεις, αλλά είναι αποτέλεσμα, κυρίως, των στρεβλώσεων που οι θεσμοί προκαλούν στη λειτουργία της. Για παράδειγμα, η περιοριστική νομοθεσία προστασίας της απασχόλησης εμποδίζει τις ροές από την ανεργία στην απασχόληση, ενώ ο συνδυασμός της με το ήπιο ρυθμιστικό πλαίσιο που διέπει τις άτυπες μορφές απασχόλησης, συμβάλλει στην κατάτμηση της αγοράς εργασίας. Επίσης, το γενναιόδωρο σύστημα
2
αποζημίωσης των ανέργων, περιορίζει την οικονομική αποδοτικότητα της εργασίας, αμβλύνει τα κίνητρα των ανέργων για αναζήτηση εργασίας και όταν συνδυάζεται με την περιοριστική νομοθεσία προστασίας της απασχόλησης, συμβάλλει στον εγκλωβισμό των ανέργων σε καθεστώς ανεργίας. Τα κίνητρα των ανέργων για αναζήτηση θέσης εργασίας δεν εξαρτώνται μόνο από το σύστημα αποζημίωσής τους, αλλά και από τη φορολογική επιβάρυνση της εργασίας, καθώς όσο υψηλότερη είναι αυτή τόσο λιγότερο οικονομικά αποδοτική καθίσταται η εργασία. Οι ενεργητικές πολιτικές στην αγορά εργασίας, μέσω των προγραμμάτων επιδότησης της απασχόλησης, δημιουργίας νέων θέσεων εργασίας, αναβάθμισης και εκσυγχρονισμού των προσόντων του εργατικού δυναμικού και απόκτησης εργασιακής εμπειρίας, επηρεάζουν τη ζήτηση, την προσφορά εργασίας, αλλά και τη διαδικασία σύζευξής τους, ενώ η αποτελεσματικότητά τους εξαρτάται, σε μεγάλο βαθμό, από τη λειτουργία άλλων θεσμών και τα εμπόδια που αυτοί θέτουν στις ροές από την ανεργία στην απασχόληση. Τέλος, το σύστημα καθορισμού των κατώτατων μισθών μπορεί να επηρεάσει το ποσοστό ανεργίας, μέσω των μισθολογικών αυξήσεων, που συνήθως είναι υψηλότερες όταν οι μισθοί αποτελούν αντικείμενο κεντρικής διαπραγμάτευσης, η νομοθεσία προστασίας της απασχόλησης είναι περιοριστική και το σύστημα αποζημίωσης των ανέργων γενναιόδωρο.
Παρά τις ασθενείς επιδόσεις των αγορών εργασίας, οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις δεν προώθησαν τις απαιτούμενες μεταρρυθμίσεις για να τις βελτιώσουν. Οι κυβερνήσεις αντί της προώθησης μιας ολοκληρωμένης στρατηγικής απασχόλησης προτίμησαν την εφαρμογή μεμονωμένων μεταρρυθμίσεων στην αγορά εργασίας, των οποίων τα αποτελέσματα είναι, συχνά, αντικρουόμενα. Χαρακτηριστικό παράδειγμα, αποτελούσε η απορρύθμιση του θεσμικού πλαισίου των άτυπων μορφών απασχόλησης, που σε συνδυασμό με το περιοριστικό θεσμικό πλαίσιο της κανονικής απασχόλησης, προκαλούσε την κατάτμηση της αγοράς εργασίας. Επιπλέον, οι έστω και μεμονωμένες μεταρρυθμίσεις αφορούσαν, κυρίως, το θεσμικό πλαίσιο των άτυπων μορφών απασχόλησης και τις ενεργητικές πολιτικές απασχόλησης, δηλαδή θεσμούς της αγοράς εργασίας που δεν δημιουργούσαν προσόδους για ισχυρές ομάδες συμφερόντων της αγοράς εργασίας, σε αντίθεση με τη νομοθεσία προστασίας της απασχόλησης και το σύστημα αποζημίωσης των ανέργων.
Συνεχείς ήταν οι παραινέσεις και οι συστάσεις προς τις κυβερνήσεις, που διατυπώνονταν σε κάθε λογής κείμενα της Ευρωπαϊκής Ένωσης, για την προώθηση μεταρρυθμίσεων στις αγορές εργασίας τους. Για παράδειγμα, το 1993, στη Λευκή Βίβλο για την ανάπτυξη, την ανταγωνιστικότητα και την απασχόληση, αναφέρεται χαρακτηριστικά ότι η Ευρωπαϊκή Κοινότητα, προκειμένου να πετύχει τους στόχους της για την απασχόληση και την ανεργία, χρειάζεται ένα πρότυπο βιώσιμης ανάπτυξης, βασισμένο στην απασχόληση, καλώντας τα κράτη-μέλη, μεταξύ άλλων, να προωθήσουν μεταρρυθμίσεις με στόχο τον
3
επανασχεδιασμό, τον εξορθολογισμό και την απλοποίηση των ρυθμίσεων, καθιστώντας, παράλληλα, τη λειτουργία τους περισσότερο ευέλικτη. Στη Συνθήκη του Άμστερνταμ περιλαμβάνεται ένα ολόκληρο κεφάλαιο για την απασχόληση και τρία χρόνια αργότερα, στο πλαίσιο της Στρατηγικής της Λισαβόνας, τίθενται συγκεκριμένοι ποσοτικοί στόχοι για την απασχόληση και χρονοδιάγραμμα επίτευξής τους. Δέκα χρόνια μετά, στο πλαίσιο της στρατηγικής «Ευρώπη 2020», οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις καλούνται, μεταξύ άλλων, να εφαρμόσουν μεταρρυθμίσεις στις αγορές εργασίας τους, με στόχο το συνδυασμό της ευελιξίας με την ασφάλεια στην αγορά εργασίας, στόχος που είχε, ήδη, τεθεί από το 2005 στο πλαίσιο της επανεκκίνησης της Στρατηγικής της Λισαβόνας. Πρόκειται για στόχους, στη διακήρυξη των οποίων συναινούν οι κυβερνήσεις, αλλά δεν προωθούν τις απαιτούμενες μεταρρυθμίσεις για να τους επιτύχουν.
Ούτε η εξέλιξη της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης φαίνεται πως επηρέασε το πρότυπο μεταρρυθμίσεων που προωθούν οι κυβερνήσεις. Η Ευρωπαϊκή Στρατηγική Απασχόλησης προκάλεσε μετριασμένες πιέσεις για την εφαρμογή πολιτικών και την προώθηση μεταρρυθμίσεων στις εθνικές αγορές εργασίας, εξαιτίας του μη-δεσμευτικού χαρακτήρα της. Αντίθετα, το πλαίσιο οικονομικής διακυβέρνησης της Οικονομικής και Νομισματικής Ένωσης, αλλά κυρίως η ολοένα και μεγαλύτερη ολοκλήρωση των εθνικών οικονομιών και η αναβάθμιση των ανταγωνιστικών πιέσεων, προκάλεσαν προσδοκίες για τη μεταβολή του προτύπου μεταρρυθμίσεων που προωθούσαν οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις. Πιο συγκεκριμένα, τα κριτήρια ένταξης στην Οικονομική και Νομισματική Ένωση, καθώς και το Σύμφωνο Σταθερότητας και Ανάπτυξης έθεταν περιορισμούς στην άσκηση ενεργητικών και παθητικών πολιτικών απασχόλησης, εξαιτίας της δημοσιονομικής επιβάρυνσης που προκαλούσαν. Το ανταγωνιστικότερο περιβάλλον εντός του οποίου λειτουργούσαν οι επιχειρήσεις, ως αποτέλεσμα της υιοθέτησης του κοινού νομίσματος, αλλά και της προσδοκώμενης αύξησης των εξωτερικών εμπορικών συναλλαγών, προκαλούσαν πιέσεις για την προώθηση μεταρρυθμίσεων που θα συνέβαλαν στη μείωση του κόστους παραγωγής, συμπεριλαμβανομένου και αυτού της εργασίας. Η ανάγκη μεταρρύθμισης των θεσμών της αγοράς εργασίας γινόταν επιτακτικότερη, ιδίως, για χώρες που απώλεσαν μέρος της ανταγωνιστικότητάς τους σε αγορές εκτός της Ευρωπαϊκής Ένωσης, εξαιτίας του ισχυρού κοινού νομίσματος. Ωστόσο, η απελευθέρωση των δυνάμεων της αγοράς θα μπορούσε να προκαλέσουν πιέσεις εκ μέρους των εργαζομένων, για την εφαρμογή προστατευτικών πολιτικών για την απασχόληση. Αμφότερες, πάντως, οι προσδοκίες διαψεύστηκαν.
Τίθεται, λοιπόν, εύλογα το ερώτημα: γιατί οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις δεν προώθησαν μεταρρυθμίσεις στις αγορές εργασίας τους, ενώ οι επιδόσεις τους το υπαγορεύουν; Ή διαφορετικά, γιατί οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις είναι διστακτικές όσον αφορά την προώθηση μεταρρυθμίσεων στις αγορές εργασίας τους;