(1)

i ΑΡΗ΢ΣΟΣΔΛΔΗΟ ΠΑΝΔΠΗ΢ΣΖΜΗΟ ΘΔ΢΢ΑΛΟΝΗΚΖ΢

΢ΥΟΛΖ ΔΠΗ΢ΣΖΜΖ΢ ΦΤ΢ΗΚΖ΢ ΑΓΧΓΖ΢ ΚΑΗ ΑΘΛΖΣΗ΢ΜΟΤ ΣΜΖΜΑ ΔΠΗ΢ΣΖΜΖ΢ ΦΤ΢ΗΚΖ΢ ΑΓΧΓΖ΢ ΚΑΗ ΑΘΛΖΣΗ΢ΜΟΤ ΢ΔΡΡΧΝ

ΓΗΓΑΚΣΟΡΗΚΖ ΓΗΑΣΡΗΒΖ

Ζ ΔΠΗΓΡΑ΢Ζ ΔΝΟ΢ ΓΟΜΖΜΔΝΟΤ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΣΟ΢ ΠΡΧΗΜΖ΢ ΦΤΥΟΚΗ- ΝΖΣΗΚΖ΢ ΠΑΡΔΜΒΑ΢Ζ΢ ΜΔ ΣΖ ΢ΤΜΜΔΣΟΥΖ ΣΧΝ ΓΟΝΔΧΝ ΢ΣΖΝ ΑΝΑ-

ΠΣΤΞΖ ΚΑΗ ΔΚΠΑΗΓΔΤ΢Ζ ΠΑΗΓΗΧΝ ΢ΣΟ ΑΤΣΗ΢ΣΗΚΟ ΦΑ΢ΜΑ

ΥΡΤ΢ΑΝΘΖ ΚΑΡΡΑ

΢ΔΡΡΔ΢ 2020

(2)

ii

ii ΑΡΗ΢ΣΟΣΔΛΔΗΟ ΠΑΝΔΠΗ΢ΣΖΜΗΟ ΘΔ΢΢ΑΛΟΝΗΚΖ΢

ΣΜΖΜΑ ΔΠΗ΢ΣΖΜΖ΢ ΦΤ΢ΗΚΖ΢ ΑΓΧΓΖ΢ ΚΑΗ ΑΘΛΖΣΗ΢ΜΟΤ ΢ΔΡΡΧΝ

Ζ ΔΠΗΓΡΑ΢Ζ ΔΝΟ΢ ΓΟΜΖΜΔΝΟΤ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΣΟ΢ ΠΡΧΗΜΖ΢ ΦΤΥΟΚΗ- ΝΖΣΗΚΖ΢ ΠΑΡΔΜΒΑ΢Ζ΢ ΜΔ ΣΖ ΢ΤΜΜΔΣΟΥΖ ΣΧΝ ΓΟΝΔΧΝ ΢ΣΖΝ ΑΝΑ-

ΠΣΤΞΖ ΚΑΗ ΔΚΠΑΗΓΔΤ΢Ζ ΠΑΗΓΗΧΝ ΢ΣΟ ΑΤΣΗ΢ΣΗΚΟ ΦΑ΢ΜΑ ηεο

Υξπζάλζεο Καξξά

Γηδαθηνξηθή δηαηξηβή πνπ ππνβάιιεηαη

ζην θαζεγεηηθφ ζψκα γηα ηε κεξηθή εθπιήξσζε ησλ ππνρξεψζεσλ απφθηεζεο ηνπ δηδαθηνξηθνχ δηπιψκαηνο ζηε Φπζηθή Αγσγή ηνπ Σκήκαηνο Δπηζηήκεο Φπζηθήο Αγσγήο θαη Αζιεηηζκνχ ΢εξξψλ ηνπ Αξηζηνηειείνπ Παλεπηζηεκίνπ Θεζζαινλίθεο.

2020

΢έξξεο

Δγθεθξηκέλν απφ ην Καζεγεηηθφ ζψκα:

Δπηβιέπνπζα Καζεγήηξηα: Γηαγθάδνγινπ Παξαζθεπή, Αλαπιεξψηξηα Καζεγήηξηα Σ.Δ.Φ.Α.Α. ΢εξξψλ, Α.Π.Θ.

Μέινο: Βιαρφπνπινο ΢πκεψλ, Καζεγεηήο Σ.Δ.Φ.Α.Α. ΢εξξψλ, Α.Π.Θ.

Μέινο: Καηαξηδή Δξκηφλε, Δπίθνπξε Καζεγήηξηα Σ.Δ.Φ.Α.Α. ΢εξξψλ, Α.Π.Θ.

(3)

iii

iii ΔΠΣΑΜΔΛΗ΢ ΔΞΔΣΑ΢ΣΙΚΗ ΔΠΙΣΡΟΠΗ

 Γηαγθάδνγινπ Παξαζθεπή, Αλαπιεξψηξηα Καζεγήηξηα ΢.Δ.Φ.Α.Α, Α.Π.Θ.

 Βιαρφπνπινο ΢πκεψλ, Καζεγεηήο ΢.Δ.Φ.Α.Α, Α.Π.Θ.

 Καηαξηδή Δξκηφλε, Δπίθνπξε Καζεγήηξηα ΢.Δ.Φ.Α.Α, Α.Π.Θ.

 Μπάηζηνπ ΢νθία, Δπίθνπξε Καζεγήηξηα ΢.Δ.Φ.Α.Α, Γ.Π.Θ.

 Φσηηάδνπ Διέλε, Αλαπιεξψηξηα Καζεγήηξηα ΢.Δ.Φ.Α.Α, Α.Π.Θ.

 ΢αξξήο Γεκήηξηνο, Δπίθνπξνο Καζεγεηήο, Παηδαγσγηθφ Σκήκα Νεπηαγσγψλ- Παλεπηζηήκην Ησαλλίλσλ

 Καξηαζίδνπ Λεπθνζέα, Αλαπιεξψηξηα Καζεγήηξηα, Σκήκα Δθπαηδεπηηθήο θαη Κνη- λσληθήο Πνιηηηθήο, ΠΑ.ΜΑΚ.

(4)

iv

Υξπζάλζε Καξξά

(5)

5 Πεξίιεςε

Υξπζάλζε Καξξά: Ζ επίδξαζε ελφο δνκεκέλνπ πξνγξάκκαηνο πξψηκεο ςπρνθηλεηη- θήο παξέκβαζεο κε ηε ζπκκεηνρή ησλ γνλέσλ ζηελ αλάπηπμε θαη εθπαίδεπζε παη- δηψλ ζην απηηζηηθφ θάζκα.

(Με ηελ επίβιεςε ηεο δξ. Γηαγθάδνγινπ Παξαζθεπήο, Αλαπι. Καζεγήηξηαο)

Ζ Γηαηαξαρή Απηηζηηθνχ Φάζκαηνο (ΓΑΦ) είλαη κία δηα βίνπ αλαπηπμηαθή δηαηαξα- ρή πνπ επεξεάδεη ηε δσή ηνπ ίδηνπ ηνπ αηφκνπ, αιιά θαη ηεο νηθνγέλεηαο ηνπ. Γηα ηνλ ιφγν απηφ, είλαη ζεκαληηθφ λα γίλεηαη έγθαηξε δηάγλσζε, ψζηε λα ζρεδηάδνληαη θα- ηάιιεια πξνγξάκκαηα πξψηκεο παξέκβαζεο ηα νπνία κπνξνχλ λα βνεζήζνπλ νπζηα- ζηηθά ζηε βειηίσζε ηεο ιεηηνπξγηθφηεηαο ησλ παηδηψλ κε ΓΑΦ θαη ηεο ςπρνζπλαη- ζζεκαηηθήο θαηάζηαζεο ησλ γνλέσλ ηνπο. ΢θνπφο ηεο παξνχζαο κειέηεο ήηαλ ε αμη- νιφγεζε ηεο επίδξαζεο ελφο δνκεκέλνπ πξνγξάκκαηνο πξψηκεο ςπρνθηλεηηθήο πα- ξέκβαζεο κε ηελ ππνζηήξημε θαη ζπκκεηνρή ησλ γνλέσλ, ζηελ αλάπηπμε θαη εθπαί- δεπζε παηδηψλ κε ΓΑΦ. Δπηκέξνπο ζηφρνο ήηαλ ε αμηνιφγεζε ηεο απνηειεζκαηηθφ- ηεηαο πνπ κπνξεί λα έρεη ην πξφγξακκα ζηε βειηίσζε ησλ επηπέδσλ άγρνπο ησλ γν- λέσλ. ΢ηελ έξεπλα έιαβαλ κέξνο 20 παηδηά κε ΓΑΦ πξνζρνιηθήο ειηθίαο θαη νη κε- ηέξεο ηνπο. Απφ ην ζχλνιν ησλ παηδηψλ, ηα 10 απνηέιεζαλ ηελ νκάδα παξέκβαζεο ε νπνία παξαθνινχζεζε ην δνκεκέλν πξφγξακκα πξψηκεο ςπρνθηλεηηθήο παξέκβαζεο δηάξθεηαο δψδεθα κελψλ θαη ζπρλφηεηαο 2 θνξέο εβδνκαδηαίσο θαη ηα ππφινηπα 10 ηελ νκάδα ειέγρνπ. Ζ νκάδα ειέγρνπ αθνινχζεζε ην ηππηθφ πξφγξακκα εθπαίδεπζεο θαη ζεξαπεηψλ φπσο απηφ πξνηείλεηαη απφ ηνπο ζεξαπεπηέο θαη εθπαηδεπηηθνχο ησλ παηδηψλ. Γηα ηε κέηξεζε ηεο πξνζαξκνζηηθήο ζπκπεξηθνξάο ρξεζηκνπνηήζεθαλ νη θιίκαθεο ηνπ VINELAND-II (Adaptive Behavior Scales, Second Edition), ελψ γηα ηελ εθηίκεζε ηνπ επηπέδνπ ηνπ άγρνπο ησλ γνλέσλ ην ηεζη PSI- SF (Parenting Stress Index- Short Form). Απφ ηα απνηειέζκαηα ηεο παξνχζαο έξεπλαο θάλεθε ε ζεηηθή επίδξαζε ηνπ ζπγθεθξηκέλνπ πξνγξάκκαηνο ζηνπο ηνκείο ηεο επηθνηλσλίαο, ηεο θα- ζεκεξηλήο δηαβίσζεο, ηεο θηλεηηθφηεηαο θαη ησλ θνηλσληθψλ δεμηνηήησλ θαη ζρέζεσλ ησλ παηδηψλ ηεο νκάδαο παξέκβαζεο. Δπηπιένλ, παξαηεξήζεθε ζεκαληηθή κείσζε ησλ επηπέδσλ άγρνπο ησλ γνλέσλ ηεο νκάδαο παξέκβαζεο ε νπνία ζπκκεηείρε ελεξγά ζηελ εθαξκνγή ηνπ πξνγξάκκαηνο.

Λέμεηο θιεηδηά: δνκεκέλε εθπαίδεπζε, ςπρνθηλεηηθή, άγρνο γνλέσλ, έγθαηξε δηά- γλσζε, θνηλσληθέο δεμηφηεηεο

(6)

6 Abstract

Chrysanthi Karra: The effect of an early intervention psychomotor structured programme with the participation of parents, in the development and education of children with autism disorder.

(Under the supervision of Dr Giagazoglou Paraskevi, Associate Professor)

The Autism Spectrum Disorder (ASD) is a life developmental disorder that affects the life of the individual with ASD itself, as well as the life of the whole family. There- fore, an early diagnosis is important, so that appropriate early intervention pro- grammes are developed. In this way, the operational skills of the child with ASD will be improved, as well as the parents‟ sentimental state and the whole family‟s in gen- eral. The aim of this current study is to evaluate an early intervention psychomotor programme with the participation and the support of parents, in the development and education of children with ASD. A secondary goal was to evaluate this programme‟s effectiveness in the improvement of the parents‟ stress levels. The study included 20 pre-school children with ASD and their mothers. They were divided into 2 groups.

The intervention group attended the 12 month early intervention psychomotor programme for 2 times a week, and the control group attended the typical educational and therapeutic programme proposed by the children‟s therapists and teachers. For the measurement of the adaptive behavior were used the VINELAND –II (Adaptive Be- havior cales, Second Edition). For the evaluation of the parents‟ stress levels was used the PSI-SF (Parenting Stress Index-Short Form). The results of the study indicated that the intervention program had a significant impact on the communication, every- day living, motor and social skills. Moreover, important decrease was noticed in the parents‟ stress levels. The results of the current study showed the good influence of the specific programme in the areas of and the relations between the team‟s children.

(the parents that took part in the investigation).

Key words: structured education, psychomotor, parents stress, early diagnosis, social skills

(7)

7 Δπραξηζηίεο

Θεξκά επραξηζηώ ηελ θαζεγήηξηά κνπ θ. Γηαγθάδνγινπ Παξαζθεπή αλαπιεξώηξηα θα- ζεγήηξηα, γηα ηελ ππνκνλή θαη επηκνλή ηεο ράξηλ ηεο νπνίαο θαηάθεξα λα θέξω ζε πέ- ξαο ηελ έξεπλά κνπ θαη λα βάιω επηζηεκνληθά ζεκέιηα ζηηο εκπεηξίεο κνπ.

Επίζεο, επραξηζηώ από ηα βάζε ηεο θαξδηάο κνπ ηηο νηθνγέλεηεο όιωλ ηωλ μερωξηζηώλ παηδηώλ πνπ έιαβαλ κέξνο ζηελ έξεπλα γηα ηελ εκπηζηνζύλε θαη ηελ ζπκπόξεπζε.

(8)

8 Αθηέξσζε

Σηελ νηθνγέλεηά κνπ, ηνλ ζύδπγό κνπ Γηάλλε θαη ηνπο ηξεηο θάξνπο ηεο δωήο κνπ Εξκηόλε, Μαηίλα θαη Σηέιην

επραξηζηώ…….. γηα ηελ ακέξηζηε ζηήξημε.

Καη ζηα δύν λέα βιαζηάξηα, πνιύηηκα δώξα δωήο.

(9)

9 Πεξηερόκελα

Πεξίιεςε ... 5

Abstract ... 6

Δπραξηζηίεο... 7

Αθηέξσζε ... 8

Πεξηερφκελα ... 9

ΔΗ΢ΑΓΧΓΖ... 10

Γηαηαξαρή Απηηζηηθνχ Φάζκαηνο ... 13

ΑΝΑ΢ΚΟΠΖ΢Ζ ΒΗΒΛΗΟΓΡΑΦΗΑ΢ ... 18

Κηλεηηθή αλάπηπμε παηδηψλ κε ΓΑΦ ... 25

Φπρνθηλεηηθή αγσγή ... 32

ΑΓΥΟ΢ ΓΟΝΔΧΝ ... 36

Γνλείο ζπλεθπαηδεπηέο ... 41

Πξψηκε νηθνγελεηαθή Παξέκβαζε ... 46

Δξεπλεηηθφ θελφ ... 49

΢θνπφο ηεο κειέηεο ... 50

΢εκαζία ηεο έξεπλαο ... 51

Δξεπλεηηθά εξσηήκαηα ... 51

Οξηνζεηήζεηο ... 52

Πεξηνξηζκνί ... 52

ΜΔΘΟΓΟΛΟΓΗΑ ... 53

΢πκκεηέρνληεο ... 53

Δξγαιεία κέηξεζεο ... 53

΢ΣΑΣΗ΢ΣΗΚΖ ΑΝΑΛΤ΢Ζ ... 67

ΑΠΟΣΔΛΔ΢ΜΑΣΑ ... 68

΢ΤΝΟΦΖ ΑΠΟΣΔΛΔ΢ΜΑΣΧΝ ... 109

΢πκπεξηθνξά ησλ παηδηψλ ... 109

Άγρνο γνλέσλ ... 110

΢ΤΕΖΣΖ΢Ζ ... 111

΢ΤΜΠΔΡΑ΢ΜΑΣΑ-ΠΡΟΣΑ΢ΔΗ΢ ... 122

ΒΗΒΛΗΟΓΡΑΦΗΑ ... 124

ΠΑΡΑΡΣΖΜΑ ... 148

(10)

10

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Ζ Γηαηαξαρή Απηηζηηθνχ Φάζκαηνο (ΓΑΦ) είλαη κηα λεπξν-αλαπηπμηαθή δηαηαξαρή πνπ ραξαθηεξίδεηαη απφ ειιείκκαηα ζηελ θνηλσληθή επηθνηλσλία, θαη ηελ θνηλσληθή αιιειεπίδξαζε ζε πιεζψξα πιαηζίσλ θαζψο θαη απφ πεξηνξηζκέλεο θαη επαλαιακ- βαλφκελεο ζπκπεξηθνξέο, ελδηαθέξνληα θαη δξαζηεξηφηεηεο (DCM-V, 2013, Ameri- can Psychiatric Association 2013). Σα ηειεπηαία ρξφληα παξαηεξείηαη ζεκαληηθή αχ- μεζε ζηα πνζνζηά ησλ παηδηψλ πνπ δηαγλψζθνληαη κε ΓΑΦ, κε ηηο ηειεπηαίεο εθηη- κήζεηο δηεζλψο λα αλαθέξνπλ ζπρλφηεηα κεηαμχ 1 θαη 2.5% ησλ παηδηψλ (Christen- sen, Baio, Van Naarden Braun et al., 2016; Idring, Lundberg, Sturm et al., 2015; Kim, Leventhal, Koh et al., 2011; Randall,Sciberras, Brignell et al., 2016). Ζ δηάγλσζε ηεο ΓΑΦ βαζίδεηαη ζηε ζπκπεξηθνξά πνπ παξνπζηάδνπλ ηα παηδηά θαζψο θαη ζηελ αλα- πηπμηαθή ηνπο πνξεία. Σα δηαγλσζηηθά θξηηήξηα ηεο ΓΑΦ φπσο αλαθέξνληαη ζην DSM-5 (θνηλσληθή- επηθνηλσλία, πεξηνξηζκέλεο-επαλαιακβαλφκελεο ζπκπεξηθνξέο θαη ελδηαθέξνληα) δηεπθνιχλνπλ ηελ θαηαλφεζε ησλ ζπκπησκάησλ, δίλνπλ ηε δπλα- ηφηεηα απινχζηεπζεο ηεο δηαδηθαζίαο δηάγλσζεο θαη απμάλνπλ ηε δηαγλσζηηθή αμην- πηζηία (Mahjouri & Lord, 2012; Vivanti, Hudry, Trembath, Barbaro, Richdale, &

Dissanayake, 2013). Σα ζπγθεθξηκέλα θξηηήξηα νδεγνχλ ζε δηάγλσζε αθφκε θαη πην ήπησλ πεξηπηψζεσλ (Coo,Ouellette-Kuntz, Lloyd, Kasmara, Holden, & Lewis, 2008;

Hansen, Schendel, & Parner, 2015; King & Bearman, 2011).

Οη Γηαηαξαρέο Απηηζηηθνχ Φάζκαηνο αθνινπζνχλ ην άηνκν ζε φιε ηε δηάξθεηα ηεο δσήο ηνπ. Γηα ηνλ ιφγν απηφ, είλαη ζεκαληηθφ λα γίλεηαη έγθαηξε θαη έγθπξε δηά- γλσζε, ψζηε λα ζρεδηάδνληαη θαηάιιεια πξνγξάκκαηα παξέκβαζεο πνπ πξέπεη λα αθνινπζεζνχλ (Zachor & Itzchak, 2010). Σα παιαηφηεξα ρξφληα, ε κέζε ειηθία δηά- γλσζεο ησλ παηδηψλ κε ΓΑΦ ηαπηηδφηαλ κε ηελ ειηθία έλαξμεο ηεο ζρνιηθήο δσήο.

Ηδηαίηεξα γηα ηα παηδηά κε ηππηθή ή πςειή λνεκνζχλε, ε δηάγλσζε κπνξεί λα θαζπ- ζηεξήζεη αθφκε πεξηζζφηεξν.

Ζ πξφνδνο ζηνπο ηνκείο ηεο γλσζηηθήο θαη ζπλαηζζεκαηηθήο αλαπηπμηαθήο λεπξνινγίαο, ηεο αλαπηπμηαθήο ςπρνπαζνινγίαο ηεο λεπξνβηνινγίαο, ηεο γελεηηθήο θαη ηεο εθαξκνζκέλεο αλάιπζεο ζπκπεξηθνξάο έρνπλ ζπκβάιεη ζε κία πην έγθπξε θαη έγθαηξε δηάγλσζε θαη σο εθ ηνχηνπ ζε κία πην αηζηφδνμε έθβαζε γηα ηα άην-

(11)

11 κα κε ΓΑΦ (Dawson, 2008). Οη ζηξαηεγηθέο παξέκβαζεο πνπ ζηνρεχνπλ ζηηο θαζε- κεξηλέο δεμηφηεηεο δηαβίσζεο δείρλεη λα έρνπλ επεξγεηηθά απνηειέζκαηα γηα ηελ επ- εκεξία ησλ αηφκσλ κε ΓΑΦ θαη ησλ νηθνγελεηψλ ηνπο, θαη κπνξνχλ λα κεηψζνπλ ηηο απαηηήζεηο ησλ αλαγθψλ ηεο νηθνγέλεηαο γηα ζπλερή ππνζηήξημε (Gardiner &

Iarocci, 2018).

΢ε έξεπλεο αλαθέξεηαη φηη αμηφπηζηε δηάγλσζε ηεο ΓΑΦ κπνξεί λα γίλεη πεξί- πνπ ζηνπο 24 κήλεο (Cox,Klein, Charman et al. 1999; Kleinman,Ventola, Pandey et al., 2008), ελψ ζε πξφζθαηεο έξεπλεο αλαθέξεηαη φηη ε κέζε ειηθία δηάγλσζεο είλαη νη 48 κήλεο θαη κεξηθέο θνξέο ίζσο θαη ιίγν αξγφηεξα (Mazurek, Handen, Wodka, Nowinski, Butter, & Engelhardt, 2014; Larsen 2015). Ζ εμσηεξηθή εκθάληζε ησλ παηδηψλ κε ΓΑΦ δε δηαθέξεη απφ απηή ησλ παηδηψλ κε ηππηθή αλάπηπμε θαη ζπλήζσο νη γνλείο αλαθέξνπλ φηη αξρίδνπλ λα αλεζπρνχλ γχξσ ζην δεχηεξν κε ηξίην έηνο ηεο ειηθίαο ησλ παηδηψλ ηνπο. Απηφ ζπκβαίλεη θαζψο ζε απηήλ ηελ ειηθία μεθηλά ε επη- θνηλσλία ησλ παηδηψλ κε ηνπο γχξσ ηνπο θάηη πνπ απνηειεί ηελ αξρηθή δπζθνιία παη- δηψλ κε ΓΑΦ. Σα θνηλσληθά θαη επηθνηλσληαθά ραξαθηεξηζηηθά πνπ μερσξίδνπλ ηα παηδηά κε ΓΑΦ ζε ζρέζε κε ηα παηδηά κε ηππηθή αλάπηπμε είλαη ε έιιεηςε αληίδξα- ζεο ζε θνηλσληθά εξεζίζκαηα, φπσο ε θνηλσληθή αιιειεπίδξαζε, ε νπηηθή επαθή, ε πξνζνρή, ε αληίδξαζε ζηελ πξνζθψλεζε ηνπ νλφκαηνο ηνπο, νη δπζθνιίεο ζηηο ρεη- ξνλνκίεο θαη ζηε κίκεζε (Osterling, Dawson, & Munson, 2002).

Γεληθφηεξν, εκθαλίδνληαη αλαπηπμηαθέο δηαηαξαρέο ζηελ νκηιία, ζηε γιψζζα, ζηελ θνηλσληθή επηθνηλσλία, ζηε ζπκπεξηθνξά θαη ζηελ θίλεζε. Δπίζεο, παξνπζηά- δνπλ δηαηαξαρέο ζηελ θνηλσληθή αιιειεπίδξαζε φπσο ε ζπλαηζζεκαηηθή ακνηβαηφ- ηεηα, ε νπηηθή επαθή, ε θνηλσληθή αιιειεπίδξαζε κε ελήιηθεο, ε ηθαλφηεηα κίκε- ζεο, ε έιιεηςε θνηλσληθήο πξνζνρήο θαη νη ζηεξενηππίεο. Ζ θαζπζηέξεζε ζηε γισζ- ζηθή αλάπηπμε ησλ παηδηψλ απφ κφλε ηεο δελ απνηειεί δηαγλσζηηθφ παξάγνληα ηεο ΓΑΦ (Osterling, Dawson, & Munson, 2002; Charman, Swettenham, Baron-Cohen, Cox, Baird, & Drew, 1997; Wetherby, Woods, Allen, Cleary, Dickinson, & Lord, 2004).

Τπάξρνπλ νξηζκέλα ζπκπηψκαηα πνπ ζα πξέπεη λα πξνβιεκαηίδνπλ ηνπο γν- λείο, θαη ηνπο παηδηάηξνπο ψζηε λα απεπζχλνληαη ζε εμεηδηθεπκέλνπο εηδηθνχο, αλα- πηπμηνιφγνπο θαη παηδνςπρίαηξνπο. Σα «ζεκάδηα» πνπ ζεσξνχληαη αλεζπρεηηθά, εί- λαη ε έιιεηςε βιεκκαηηθήο επαθήο, ε πεξίεξγε αληίδξαζε ζηελ αγθαιηά θαη ηα ράδηα, ε θαζπζηέξεζε ηεο νκηιίαο ή ε πεξίεξγε ελαζρφιεζε κε ηα αληηθείκελα, ε δηαθνξε-

(12)

12 ηηθή αληίιεςε ζρήκαηνο θαη ρψξνπ, νη δηαηαξαρέο ζπκπεξηθνξάο, ην δηαθνξεηηθφ ε- πίπεδν δξαζηεξηφηεηαο θαη ζπλαηζζεκαηηθνχ ηφλνπ, ε έιιεηςε απζφξκεηνπ παηρλη- δηνχ θαη παηρληδηνχ ξφισλ, ε έιιεηςε θνηλσληθήο κίκεζεο, θαζψο θαη ε αδπλακία ζπκβνιηθνχ παηρληδηνχ. Σέινο, ε απνκφλσζε θαη ε απνκάθξπλζε ηνπ παηδηνχ απφ ηνπο ζπλνκήιηθνπο ηνπ (Dietz, Swinkels, van Daalen, van Engeland, & Buitelaar, 2006; Landa & Garrett-Mayer, 2006).

Δίλαη αμηνζεκείσηε ε έκθαζε πνπ δίλεηαη ζηελ έγθαηξε δηάγλσζε. Πνιινί ε- ξεπλεηέο έρνπλ θαηαιήμεη ζην ζπκπέξαζκα φηη, αλ ε παξέκβαζε αξρίζεη έγθαηξα, κπνξεί λα ππάξμεη ζεκαληηθή βειηίσζε ησλ γλσζηηθψλ θαη επηθνηλσληαθψλ ιεηηνπξ- γηψλ, ησλ θνηλσληθψλ δεμηνηήησλ, κε ζεηηθή έθβαζε ζε φινπο ηνπο ηνκείο πνπ επε- ξεάδνληαη απφ ηε ΓΑΦ (Harris, Handleman, Gordon, Kristoff, & Fuentes, 1991; Mat- son, 2007; Sheinkopf & Siegel, 1998; Weiss, 1999).

Ζ ζπκκεηνρή ησλ γνλέσλ ζηελ εθαξκνγή ζηξαηεγηθψλ παξέκβαζεο, κε ζθνπφ λα βνεζήζνπλ ηα παηδηά ηνπο κε ΓΑΦ, έρεη ζεσξεζεί απαξαίηεηε (McCona- chie & Diggle, 2007). Φαίλεηαη φηη, κπνξεί λα ζπκβάιεη ζηε βειηίσζε ηεο ςπρνθη- λεηηθήο αλάπηπμεο ησλ παηδηψλ, ζηελ θαιχηεξε κεηξηθή επηθνηλσλία θαη ζηελ αι- ιειεπίδξαζε παηδηψλ γνλέσλ, θαζψο επίζεο ζηε κεηξηθή θαηάζιηςε θαη ζηε κείσ- ζε ηνπ άγρνπο ησλ γνλέσλ. Δπίζεο, απηφ πνπ ειθχεη ηελ πξνζνρή ησλ πεξηζζνηέξσλ εξεπλεηψλ πνπ κειεηνχλ ηε ΓΑΦ, είλαη ηα πξνγξάκκαηα πξψηκεο παξέκβαζεο (Mat- son, 2007). Δλψ ζηε βηβιηνγξαθία επηζεκαίλεηαη ε ζεκαληηθή ζρέζε ηεο θηλεηηθήο αλάπηπμεο κε ηηο επηθνηλσληαθέο θαη θνηλσληθέο δεμηφηεηεο ησλ παηδηψλ, ηα πξνβιή- καηα ιφγνπ θαη ζπκπεξηθνξάο, θαζψο θαη ηεο αλάπηπμεο γλσζηηθψλ δεμηνηήησλ (Flanagan, 2013; Fournier, Kimberg, Radonovich et. al., 2010; Landa & Garrett- Mayer, 2006;), δελ έρνπλ γίλεη αθφκα αξθεηέο κειέηεο ζρεηηθέο κε πξνγξάκκαηα πα- ξέκβαζεο. Απφ ηε κειέηε ηεο βηβιηνγξαθίαο πξνθχπηεη ε αλάγθε πεξηζζφηεξσλ ζρε- ηηθψλ εξεπλψλ (MacDonald, Lord, & Ulrich, 2014; McConachie & Diggle, 2007).

Ζ ςπρνθηλεηηθή απνηειεί έλα παηδαγσγηθφ-ζεξαπεπηηθφ κνληέιν, ην νπνίν α- μηνπνηεί ηελ αιιειεπίδξαζε ςπρηθψλ θαη θηλεηηθψλ δηαδηθαζηψλ, ζηνρεχεη ζηε ζηα- ζεξνπνίεζε ηεο πξνζσπηθφηεηαο κέζσ ησλ θηλεηηθψλ εξεζηζκάησλ θαη εληζρχεη ηελ εκπηζηνζχλε ζηηο αηνκηθέο ηθαλφηεηεο. Δπηπιένλ, επηδηψθεη ηελ εμνκάιπλζε ησλ θη- λεηηθψλ δπζθνιηψλ, αιιά θαη ησλ άιισλ πηζαλψλ πξνβιεκάησλ ηνπ παηδηνχ, πνπ κπνξεί λα πξνθχπηνπλ απφ ηελ αιιειεπίδξαζε ηνπ κε ην πεξηβάιινλ. Μέζσ ηεο ςπ- ρνθηλεηηθήο αγσγήο, ηα παηδηά κε ΓΑΦ κπνξεί λα βνεζεζνχλ ζηελ αλάπηπμε θαη

(13)

13 βειηίσζε ησλ ειιεηκκάησλ θαη ησλ δπζθνιηψλ ηνπο. Ζ «ςπρνθηλεηηθή» ραξαθηεξίδεη ηε ιεηηνπξγηθή ελφηεηα ςπρηθψλ θαη θηλεηηθψλ δηαδηθαζηψλ, ηε ζηελή ζρέζε κεηαμχ ζσκαηηθήο-θηλεηηθήο θαη πλεπκαηηθήο-ςπρηθήο θαηάζηαζεο (Zimmer & Circus, 1993). Χο κέζν παξέκβαζεο, θαίλεηαη λα κπνξεί λα βειηηψζεη ζεκαληηθά ηελ θνηλσ- ληθή ζπκπεξηθνξά, ηηο γλσζηηθέο δεμηφηεηεο θαη ηηο δεμηφηεηεο ιφγνπ θαη επηθνηλσλί- αο, κε απνηέιεζκα ηε βειηίσζε ηεο θαζεκεξηλφηεηαο ησλ παηδηψλ κε ΓΑΦ θαη ησλ νηθνγελεηψλ ηνπο.

Διαταραχή Αυτιςτικού Φάςματοσ

Ζ Γηαηαξαρή Απηηζηηθνχ Φάζκαηνο (ΓΑΦ), είλαη κηα ρξφληα λεπξναλαπηπμηαθή δηα- ηαξαρή. Οη αλαθνξέο θπξίσο ησλ γνλέσλ πεξηιακβάλνπλ θαζπζηέξεζε ή κε θπζην- ινγηθή νκηιία, θαζψο επίζεο θαη επαλαιακβαλφκελεο ζπκπεξηθνξέο φπσο πεξηζηξν- θέο αληηθεηκέλσλ θαη ηνπνζέηεζε κηθξψλ παηρληδηψλ ζε ζεηξά (DiCicco-Bloom, Lord, Zwaigenbaum et al., 2006).

Χζηφζν, πξέπεη λα ιεθζεί ππφςε φηη ππάξρνπλ επίπεδα ζνβαξφηεηαο ζηε Γηα- ηαξαρή ηνπ Απηηζηηθνχ Φάζκαηνο. Έηζη έρνπκε :

Δπίπεδν Η: Ήπηα Γηαηαξαρή Απηηζηηθνχ Φάζκαηνο Δπίπεδν ΗΗ: Μέηξηα Γηαηαξαρή Απηηζηηθνχ Φάζκαηνο

Δπίπεδν ΗΗΗ: ΢νβαξή Γηαηαξαρή Απηηζηηθνχ Φάζκαηνο (DSM-V, 2013).

Μεηαμχ ησλ αηφκσλ πνπ αλήθνπλ ζε δηαθνξεηηθά επίπεδα ηεο ΓΑΦ ππάξρνπλ εκθαλείο δηαθνξέο ζηηο λνεηηθέο δεμηφηεηεο, ζηε ιεηηνπξγηθφηεηα, ζηελ θνηλσληθφηε- ηα, ζηηο δεμηφηεηεο ιφγνπ, θαζψο θαη ζηνλ ηξφπν εθδήισζεο ηεο δηαηαξαρήο. Δίλαη πνιιέο νη θνξέο δε, πνπ ππάξρεη θαη ζπλλνζεξφηεηα κε άιιεο δηαηαξαρέο, φπσο γηα παξάδεηγκα κε ηε Γηαηαξαρή Διιεηκκαηηθήο Πξνζνρήο κε Τπεξθηλεηηθφηεηα, κε ηε Γηαηαξαρή θηλεηηθνχ ζπληνληζκνχ θ.ι.π. (Tsai, Hull, Chu, et al., 2012; Lord, Rutter, DiLavore, Risi, Gotham, & Bishop, 2012; Zuddas, 2013).

Σν πνζνζηφ δηαγλψζεσλ ηεο ΓΑΦ ζηηο Ζλσκέλεο Πνιηηείεο θαη ζηνλ ππφινηπν θφζκν, έρεη παξνπζηάζεη κηα απφηνκε αχμεζε ζηηο ηειεπηαίεο ηξεηο δεθαεηίεο θαη ε αχμεζε ζπλερίδεηαη. Σα πνζνζηά εκθάληζεο ΓΑΦ κάιηζηα, ππνινγίδνληαη ηα ηειεπ- ηαία ρξφληα πεξίπνπ ζε έλα παηδί αλά 88 γελλήζεηο ζηηο Ζλσκέλεο Πνιηηείεο (ΑΡΑ, 2012). Έλα κεγάιν κέξνο ηεο έξεπλαο έρεη αζρνιεζεί κε ηελ αλάπηπμε θαηαλφεζεο

(14)

14 ησλ βηνινγηθψλ θαη ησλ γελεηηθψλ δεηθηψλ, ησλ ζρεηηδφκελσλ κε ηελ αηηηνινγία θαη ηελ εθδήισζε ηεο ΓΑΦ (Karst & Van Hecke, 2012).

Σα αθξηβή αίηηα ηεο ΓΑΦ, δελ είλαη γλσζηά έσο ζήκεξα. Χζηφζν, απφ ηελ ειη- θία ησλ δχν εηψλ, κε κηθξή πηζαλφηεηα ιάζνπο, κπνξεί έγθπξα λα δηαγλσζζεί. Μηα δηάγλσζε ηεο ΓΑΦ αλαπφθεπθηα ζα νδεγήζεη ζε κηα ζσξεία ηαηξηθψλ, ςπρνινγηθψλ θαη εθπαηδεπηηθψλ αμηνινγήζεσλ θαη παξεκβάζεσλ γηα ην παηδί θαη ηελ νηθνγέλεηα.

Ζ ακεξηθαληθή αθαδεκία ηεο παηδηαηξηθήο ζπζηήλεη φηη νη παξεκβάζεηο πξέπεη λα πεξηιακβάλνπλ εθπαηδεπηηθέο, ζεξαπεπηηθέο, ηαηξηθέο, θαη νηθνγελεηαθέο ππεξεζίεο ππνζηήξημεο. Έλαο γνληφο ή θαη ν εθπαηδεπηηθφο, ζα πξέπεη λα γλσξίδεη θαη λα ιάβεη ππφςε ηηο πνηνηηθέο δηαθνξνπνηήζεηο ηνπ παηδηνχ, ζην θάζκα ησλ αλαπηπμηαθψλ δηα- ηαξαρψλ. Οη δηαθνξνπνηήζεηο ζρεηίδνληαη κε ηνλ δηαθνξεηηθφ ηξφπν ζθέςεο, παξα- ηήξεζεο θαη θαηαλφεζεο ηνπ θφζκνπ, κε απνθνξχθσζε ηηο δηαθνξέο ζηνλ ιφγν θαη ζηνλ ηξφπν κάζεζεο, ζηελ εθδήισζε ησλ ζπλαηζζεκάησλ θαη ησλ θηιηθψλ ζρέζεσλ.

Δπίζεο, δηαθνξεηηθφο είλαη ν ηξφπνο αληηκεηψπηζεο θαη εμσηεξίθεπζεο ηνπ άγρνπο θαη ηνπ θφβνπ. Ζ δηαθνξεηηθή εμσηεξίθεπζε ηνπ ηδηαίηεξνπ ηξφπνπ ζθέςεο, κνηάδεη κε ζπκπεξηθνξά αιινπξφζαιιε θαη παξάινγε γηα ηα λεπξνηππηθά δεδνκέλα, κε απν- ηέιεζκα λα εκπνδίδεηαη ε νκαιή αλάπηπμε ζρέζεσλ κε ζπλνκειίθνπο (Bene- vides, Carretta, & Mandell, 2016).

Αθφκε, θαίλεηαη φηη νη γνλείο θαη νη θξνληηζηέο ησλ παηδηψλ κε ΓΑΦ δηαθνξε- ηηθήο εζληθφηεηαο, αληηιακβάλνληαη δηαθνξεηηθά ηελ αλάγθε αληηκεηψπηζεο ηεο. Οη αληηιήςεηο ηνπο, κπνξεί λα έρνπλ επηπηψζεηο ζην πνχ δίλνπλ πξνηεξαηφηεηα θαη πνχ επηδηψθνπλ λα δψζνπλ ηελ πξνζνρή ηνπο, αλεμάξηεηα απφ ηηο ζπγθεθξηκέλεο αλάγθεο ησλ παηδηψλ ηνπο (Benevides, Carretta, & Mandell, 2016). Μέζα απφ ηηο εζληθέο δηα- θνξέο ζηηο αληηιήςεηο γηα ηελ ππνζηήξημε θαη ηελ παξέκβαζε ζηα παηδηά κε ΓΑΦ, θαίλεηαη ε αλάγθε εθαξκνγήο παξεκβάζεσλ φπνπ ζα ηθαλνπνηνχλ ηηο ηδηαίηεξεο αλά- γθεο ηνπ θάζε παηδηνχ (Searing, Graham, & Grainger, 2015).

Οη ζεκαληηθφηεξεο ζεσξίεο:

Ζ Θεωξία ηνπ Ννπ (Mitchell, 1996) αλαθέξεηαη ζηελ ηθαλφηεηα ησλ αηφκσλ λα θαηαλννχλ, φηη νη άιινη έρνπλ δηαθνξεηηθέο ζθέςεηο, πηζηεχσ, ζπλαηζζήκαηα, επη- ζπκίεο θαη πξνζέζεηο. Δπίζεο, αλαθέξεηαη ζηελ ηθαλφηεηα ηνπ αηφκνπ λα θαηαλνεί φηη νη άιινη κπνξεί λα έρνπλ δηαθνξεηηθέο πεπνηζήζεηο, επηζπκίεο θαη πξνζέζεηο απφ

(15)

15 ηνλ ίδην. Δπηπιένλ, ε ζπγθεθξηκέλε ζεσξία ζρεηίδεηαη κε ηελ θαηαλφεζε ησλ αζηεί- σλ, ηελ αλάπηπμε ηεο ελζπλαίζζεζεο θαη ηελ αληίιεςε ηνπ ππνλννχκελνπ. ΢ηα άην-

κα κε ΓΑΦ παξαηεξείηαη δπζθνιία ζηελ παξαπάλσ παξαπάλσ ηθαλφηεηα φπσο απηφ θάλεθε θαη απφ αληίζηνηρεο κειέηεο (Peterson, Garnett, Kelly, & Attwood

2009; Hutchins, Prelock, & Bonazinga, 2012). Δπηπιένλ, ηα ζπγθεθξηκέλα άηνκα έ- ρνπλ ηελ ηάζε λα παξεξκελεχνπλ ηα κελχκαηά ησλ άιισλ (Hughes, 1998; Frith &

Happé, 1995, Tager-Flusberg & Sullivan, 2000), ηείλνπλ λα κηινχλ εθηελψο γηα ην δηθφ ηνπο ζέκα ελδηαθέξνληνο θαη δπζθνιεχνληαη ζην λα αληαπνθξίλνληαη ζηηο «θνη- λσληθέο λχμεηο» φπσο θαη ζηηο θνηλσληθέο θαη επηθνηλσληαθέο αλάγθεο. Απνπζηάδεη ε κίκεζε, ην ιεηηνπξγηθφ θαη ζπκβνιηθφ παηρλίδη, θαζψο θαη ε ελζπλαίζζεζε (Happé, Malhi, & Checkley, 2001; Twachtman-Cullen, 2000).

Οπζηαζηηθά, ε ζεσξία ηνπ λνπ είλαη ε γλσζηηθή εθείλε δηαδηθαζία «αλάγλσ- ζεο ηνπ κπαινχ». Ζ ηθαλφηεηα πνπ έρνπκε φινη πξνθεηκέλνπ λα θαηαλννχκε ην λφε- κα ηνπ θφζκνπ ζηνλ νπνίν δνχκε. Απφ ηελ ειηθία ησλ 4 εηψλ πεξίπνπ, ηα παηδηά εί- λαη ζε ζέζε λα θαηαιάβνπλ φηη νη άιινη άλζξσπνη έρνπλ ζθέςεηο, γλψζεηο, πεπνη- ζήζεηο θαη επηζπκίεο, πνπ ζα επεξεάζνπλ ηε ζπκπεξηθνξά ηνπο (Winner, 2002). Ζ Θεσξίαο ηνπ Ννπ είλαη θαζνξηζηηθήο ζεκαζίαο, θαζψο κέζα απφ απηήλ ηα άηνκα πξνζπαζνχλ λα θαηαιάβνπλ ηε ζπλαηζζεκαηηθή θαη λνεηηθή θαηάζηαζε ησλ άιισλ αηφκσλ, βνεζάεη ζηελ απηνξξχζκηζε, ζηε δηαρείξηζε ηεο ζπκπεξηθνξάο ησλ άιισλ θαη ζηηο αιιειεπηδξάζεηο ησλ αηφκσλ ζηα δηάθνξα θνηλσληθά πιαίζηα (Doherty, 2008). Χζηφζν, ηα άηνκα κε ΓΑΦ θαίλεηαη λα έρνπλ θάπνηεο δπζθνιίεο ζεψξεζεο θαη εθηίκεζεο ησλ ζθέςεσλ θαη ησλ ζπλαηζζεκάησλ ησλ άιισλ. Δίλαη ε «ηχθισζε ηνπ λνπ» πνπ κπνξεί λα βιάςεη ηα άηνκα κε ΓΑΦ, αθνχ δελ είλαη ζε ζέζε λα θαηα- λνήζνπλ ηηο ζπκπεξηθνξέο ησλ άιισλ θαη λα δηαθξίλνπλ εάλ νη ελέξγεηεο θάπνηνπ είλαη εθνχζηεο ή αθνχζηεο. Σέινο, ε ειιεηκκαηηθή αλάπηπμε ζεσξίαο ηνπ λνπ δεκη- νπξγεί πξνβιήκαηα επηθνηλσλίαο θαη ζπκπεξηθνξάο (Winner, 2002). Μέζα απφ ηε Θεσξία ηνπ Ννπ εμεγνχληαη πνιιά απφ ηα βαζηθά ραξαθηεξηζηηθά ηεο ΓΑΦ σο πξνο ηελ επηθνηλσλία, ηελ θνηλσληθνπνίεζε, ηε θαληαζία. Χζηφζν, δελ εμεγεί αξθεηά απφ ηα ππφινηπα ραξαθηεξηζηηθά φπσο ηα πεξηνξηζκέλα ελδηαθέξνληα, ηελ εκκνλή κε αληηθείκελα ή νξηζκέλεο εμαηξεηηθέο ηθαλφηεηεο ζηε κνπζηθή, ζηα καζεκαηηθά θαη ζηε δσγξαθηθή.

Απηφο είλαη ν ιφγνο φπνπ πξνηάζεθε ε Θεωξία ηεο Αδύλακεο Κεληξηθήο Σπλν- ρήο (Frith, 1989; Frith & Happe, 1995). Με ηνλ φξν Κεληξηθή ΢πλνρή ελλννχκε ηελ

(16)

16 ηθαλφηεηα ηνπ αηφκνπ λα ζπιιέγεη πιεξνθνξίεο ψζηε λα ζρεκαηίζεη ηε γεληθή εληχ- πσζε ρσξίο λα ζπκάηαη φιεο ηηο ιεπηνκέξεηεο (Happe, 1999). Σν ζπγθεθξηκέλν ραξα- θηεξηζηηθφ φκσο, εκθαλίδεη δπζθνιίεο ζηα άηνκα κε ΓΑΦ. Σα άηνκα κε ΓΑΦ αληη- κεησπίδνπλ δπζθνιίεο ζην λα ελζσκαηψζνπλ ηηο πιεξνθνξίεο ζηα δηάθνξα επίπεδα θαη γη‟ απηφ ηνλ ιφγν ηηο επεμεξγάδνληαη ζε κηθξφηεξα θνκκάηηα. Γη‟ απηφ είλαη θαινί ζε δξαζηεξηφηεηεο πνπ απαηηνχλ πξνζνρή ζε ιεπηνκέξεηεο, ελψ δπζθνιεχνληαη ζε δξαζηεξηφηεηεο πνπ πξέπεη λα θαηαλνήζνπλ ην γεληθφ λφεκα. Γηαζέηνπλ δειαδή, ην πξνθίι ηεο αδχλακεο θεληξηθήο ζπλνρήο. Οπζηαζηηθά, θεληξηθή ζπλνρή ζεκαίλεη ε- πεμεξγαζία ηεο πιεξνθνξίαο νιηζηηθά (Frith, 1989). Ζ Θεσξία ηεο Κεληξηθήο ΢πλν- ρήο αλαθέξεηαη νπζηαζηηθά ζηε δπζθνιία πνπ αληηκεησπίδνπλ ηα άηνκα κε ΓΑΦ ζρε- ηηθά κε ηελ θαηαλφεζε ελφο λνήκαηνο, κηαο θαηάζηαζεο ή ελφο γεγνλφηνο ιφγσ αδπ- λακίαο επεμεξγαζίαο λνεκάησλ (Gallagher, 2004). Κεληξηθή ζπλνρή είλαη ε ηθαλφηε- ηα λα επηθεληξψλεηαη θάπνηνο ζε δχν ή πεξηζζφηεξα ζηνηρεία κηαο έλλνηαο ή κηαο θα- ηάζηαζεο, θαζψο θαη ζην ζχλνιν ηεο. Σα άηνκα κε ΓΑΦ σζηφζν, θαίλεηαη λα έρνπλ απμεκέλε εζηίαζε ζηηο ιεπηνκέξεηεο θαη φρη ζην ζχλνιν. Λεηηνπξγνχλ κε έλα γλσ- ζηηθφ ζηπι πνπ νλνκάδεηαη «αδχλακε θεληξηθή ζπλνρή» (Frith, 1989; Happe, 1994).

Απηφο είλαη ν ιφγνο γηα ηνλ νπνίν νξηζκέλα άηνκα κε ΓΑΦ έρνπλ ππεξεπαηζζεζία θαη αηζζεηεξηαθέο δπζθνιίεο. Απηή ε αδπλακία λα θαηαλνήζνπλ ζχλνια, εληνπίδεηαη ζηνλ κεησπηαίν θινηφ ηνπ εγθεθάινπ. Ζ αδπλακία λα θξαηήζνπλ ηηο πιεξνθνξίεο ζην κπαιφ ηνπο γηα λα ηηο ρξεζηκνπνηήζνπλ αξγφηεξα ζε άιια θαζήθνληα, είλαη απηφ πνπ νδεγεί ηα άηνκα κε ΓΑΦ ζε ηδηνζπγθξαζηαθή αληίιεςε θαη δπζθνιία λα ζπζρε- ηίζνπλ πιεξνθνξίεο ψζηε λα εμάγνπλ νξζέο γεληθεχζεηο (Winner, 2002).

Ζ Θεωξία ηωλ Εθηειεζηηθώλ Λεηηνπξγηώλ (Ozonoff, Pennington, & Rogers, 1991) θαηαδεηθλχεη ηε δπζθνιία ησλ αηφκσλ κε ΓΑΦ ζρεηηθά κε ηελ νξγάλσζε θαη ηε δηαηήξεζε θαηάιιεινπ ηξφπνπ επίιπζεο-επίηεπμεο κηαο πξάμεο ή ελφο θαζήθν- ληνο. Ο φξνο «εθηειεζηηθέο ιεηηνπξγίεο» ρξεζηκνπνηείηαη σο φξνο «νκπξέια», φπνπ πεξηιακβάλεη γλσζηηθέο δηεξγαζίεο θαη ηθαλφηεηεο ζπκπεξηθνξάο. Αλαθέξεηαη ζε δηαδηθαζίεο πνπ επηηξέπνπλ ηνλ γλσζηηθφ, ζπλαηζζεκαηηθφ θαη ζσκαηηθφ απηνέιεγρν (Corbett, Constantine, Hendren, Rocke, & Ozonoff, 2009). Με βάζε ηε ζπγθεθξηκέλε ζεσξία, ν άλζξσπνο θηηάρλεη λνεηηθέο παξαζηάζεηο, θαηάιιειεο ζηξαηεγηθέο γηα ηελ επίιπζε ελφο πξνβιήκαηνο θαη γηα ηελ επίηεπμε ηνπ ζηφρνπ ηνπ. Μία αλεπάξθεηα ζηελ εθηειεζηηθή ιεηηνπξγία κπνξεί λα πξνθαιέζεη δπζθνιία ζηηο θνηλσληθέο αιιε- ιεπηδξάζεηο, ζηηο αθαδεκατθέο επηδφζεηο, δπζθνιία ζηελ αληίιεςε ησλ ζπλαηζζεκά-

(17)

17 ησλ θαη αδπλακία επίιπζεο πξνβιεκάησλ. Άξα, ηα άηνκα κε ΓΑΦ ελδερνκέλσο λα έρνπλ ειιείκκαηα εθηειεζηηθήο ιεηηνπξγίαο πνπ κπνξεί λα απνξξένπλ απφ ηελ έιιεη- ςε λνεηηθψλ αλαπαξαζηάζεσλ, κε απνηέιεζκα λα έρνπλ γλσζηηθέο δπζθνιίεο ζηε ρξνληθή αθνινπζία, ζηελ επίιπζε πξνβιεκάησλ, ζηε κάζεζε απφ ηελ εκπεηξία, ζην παηρλίδη, ζηε ζπγθξάηεζε γλψζεσλ θαη ζηελ αλάθιεζε.

Οη εθηειεζηηθέο ιεηηνπξγίεο έρνπλ ρσξηζηεί ζε «ςπρξέο» θαη «ζεξκέο». Οη ςπ- ρξέο είλαη εθείλεο πνπ δελ εκπιέθνληαη κε ην ζπλαίζζεκα θαη είλαη πην κεραληθέο, φπσο ε ηθαλφηεηα δηαηήξεζεο ηεο πξνζνρήο, ν ζρεδηαζκφο, ε επίιπζε πξνβιήκαηνο θαη ε ηθαλφηεηα αληηκεηψπηζεο λέσλ θαηαζηάζεσλ. Δλψ νη ζεξκέο είλαη απηέο πνπ πεξηιακβάλνπλ ζπλαίζζεκα, ζέιεζε, επηζπκία, φπσο είλαη ε απηνξξχζκηζε ηεο ζπ- κπεξηθνξάο. Απφ έξεπλεο έρεη θαλεί φηη νη εθηειεζηηθέο ιεηηνπξγίεο ζπλδένληαη κε ηνλ πξνκεησπηαίν ινβφ (Elliott, 2003; Hill, 2004). Χζηφζν, έρνπλ ππάξμεη έξεπλεο πνπ έρνπλ εληνπίζεη ειιείκκαηα ζε δηάθνξεο εθηειεζηηθέο ιεηηνπξγίεο ζε άηνκα κε ΓΑΦ, παξφιν πνπ δελ ππάξρεη εκθαλήο βιάβε ζηνλ πξνκεησπηαίν ινβφ (Bennetto, Pennington, & Rogers, 1996; Corbett, Constantine, Hendren, Rocke, & Ozonoff, 2009).

΋ιεο νη παξαπάλσ ηδηαηηεξφηεηεο, φπσο πξνθχπηνπλ κέζα απφ ηηο ζεσξίεο, δε- κηνπξγνχλ δπζθνιίεο ζηνλ ηξφπν ζθέςεο θαη κάζεζεο ησλ αηφκσλ κε ΓΑΦ δηα- κνξθψλνληαο έλα ζπγθεθξηκέλν πξνθίι. ΢ην πξνθίι απηφ παξαηεξείηαη δηάζπαζε πξνζνρήο, έιιεηςε ζηξαηεγηθψλ επίιπζεο πξνβιεκάησλ, αδπλακία δηαρσξηζκνχ ηνπ ζεκαληηθνχ απφ ην αζήκαλην, αδπλακία θαηαλφεζεο ηνπ ρξφλνπ θαη έιιεηςε ππνκν- λήο. Δπίζεο, ππάξρεη κεγαιχηεξε αλάπηπμε ησλ νπηηθψλ δεμηνηήησλ ζε ζρέζε κε ηηο ιεθηηθέο, ππάξρεη δπζθνιία θαηαλφεζεο ηεο έλλνηαο ηνπ ηέινπο θαη δπζθνιία ζηε γελίθεπζε θαη κάζεζε κε ξνπηίλεο (Hill & Frith, 2003).

Παξάγνληεο πνπ επεξεάδνπλ ηε κάζεζε είλαη ε δηάζπαζε πξνζνρήο, ε αληί- ζηαζε ζηηο απφηνκεο αιιαγέο ησλ ξνπηηλψλ, ε απξνζπκία ζπκκεηνρήο ζε πξνγξάκ- καηα ηα νπνία είλαη δχζθνια ζηελ θαηαλφεζε θαη ζηε δηαρείξηζε, ε δπζθνιία επε- μεξγαζίαο δχν ή πεξηζζφηεξσλ εξεζηζκάησλ ή νη πνιιψλ εληνιψλ ηαπηφρξνλα (Hill

& Frith, 2003). Σα άηνκα κε ΓΑΦ ζπρλά πεξηγξάθνληαη σο έρνληα «θνηλσληθά γλσ- ζηηθά ειιείκκαηα», γεγνλφο πνπ ζεκαίλεη φηη δπζθνιεχνληαη πνιχ λα παξνπζηάζνπλ

«θαηάιιειεο» θνηλσληθέο δεμηφηεηεο (Schopler, Mesibov, & Kunce, 1998; Winner, 2002).

(18)

18 ΑΝΑ΢ΚΟΠΗ΢Η ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ΢

Υαξαθηεξηζηηθά ηεο ΓΑΦ

Ο βαζκφο ζνβαξφηεηαο ησλ ζπκπησκάησλ ηεο ΓΑΦ είλαη δηαθνξεηηθφο απφ παηδί ζε παηδί. Χζηφζν, ππάξρνπλ θάπνηα θνηλά ραξαθηεξηζηηθά πνπ εληνπίδνληαη ζηα άηνκα κε ΓΑΦ. Παηδηά πνπ έρνπλ δηαγλσζζεί κε ΓΑΦ εκθαλίδνπλ ζπρλά θαζπζηέξεζε ζηελ επηθνηλσλία θαη ζηηο θνηλσληθέο δεμηφηεηεο θαη επαλαιακβαλφκελα κνηίβα θί- λεζεο. Έλα κεγάιν πνζνζηφ ησλ ζπγθεθξηκέλσλ παηδηψλ εκθαλίδνπλ άγρνο, ππεξθη- λεηηθφηεηα, αηζζεηεξηαθά πξνβιήκαηα θαη ζπκπεξηθνξέο φπνπ πεξηιακβάλνπλ επη- ζεηηθφηεηα, ιεθηηθή βία, θαηαζηξνθέο αληηθεηκέλσλ, ζηεξενηππίεο θαη απηφ- ηξαπκαηηζκνχο (Minshawi, Hurwitz, Fodstad, Biebl, Morriss, & McDougle, 2014).

Παηδηά πνπ παξνπζηάδνπλ ηέηνηεο ζπκπεξηθνξέο εκθαλίδνπλ πςειφηεξν θίλδπλν α- πνθιεηζκνχ απφ ηελ εθπαηδεπηηθή δηαδηθαζία, δπζθνιία ζηηο θνηλσληθέο ζρέζεηο θαη γεληθφηεξα δπζθνιία κε ηελ ελζσκάησζε ζηελ θνηλσλία (Horner, Carr, Strain, Todd,

& Reed, 2002).

Οη ζηεξενηππίεο είλαη πηζαλφλ λα ζηηγκαηίζνπλ ην παηδί θαη λα κεηψζνπλ ηηο επθαηξίεο γηα πιήξε θνηλσληθή έληαμε (Lee, Odom, & Loftin, 2007). Σν 90% ησλ αηφκσλ κε απηηζκφ εκθαλίδνπλ ζηεξενηππίεο (Patterson, Smith, & Jelen, 2010). Απφ έξεπλεο έρεη θαλεί φηη άηνκα κε ΓΑΦ δαπαλνχλ πάξα πνιχ ρξφλν κέζα ζηελ εκέξα ζε απηέο ηηο ζπκπεξηθνξέο (Rapp & Vollmer, 2005), πνπ κπνξεί λα μεπεξλά αθφκε θαη ην 60% ηνπ ρξφλνπ ηνπο (Militerni, Bravaccio, Falco, Fico, & Palermo, 2002). Ζ παξνπζία ηνπο πηζαλφηαηα λα νθείιεηαη ζηελ απνκφλσζε θαη ζηελ έιιεηςε θνηλσλη- θφηεηαο πνπ εκθαλίδνπλ ηα ζπγθεθξηκέλα άηνκα.

Δπηπιένλ, ε χπαξμε ζηεξενηππηψλ δπζθνιεχεη ηα άηνκα κε ΓΑΦ λα πξνζιά- βνπλ θαηλνχξηεο πιεξνθνξίεο θαη λα αιιειεπηδξάζνπλ θαηάιιεια ζην παηρλίδη κε ηνπο ζπλνκειίθνπο (Oliver, Petty, Ruddick, & Bacaraese-Hamilton, 2012). Οη ζηεξε- νηππηθέο ζπκπεξηθνξέο είλαη απηέο πνπ ρξεηάδνληαη παξέκβαζε, θαζψο δεκηνπξγνχλ εκπφδηα θαη θξαγκνχο ζηε κάζεζε θαηλνχξησλ πξαγκάησλ. Απηφο είλαη ν ιφγνο γηα ηνλ νπνίν εάλ ζέινπκε λα ηνπο δηδάμνπκε θαηλνχξηα πξάγκαηα, πξέπεη πξψηα λα θα- ηαζηείινπκε ηηο ζηεξενηππίεο. Γηα απηφ είλαη θξηηηθήο ζεκαζίαο ε αλαδήηεζε θαη ε- θαξκνγή θαηάιιεισλ παξεκβαηηθψλ πξνγξακκάησλ κε ζθνπφ ηελ θαηαζηνιή θαη ηε

(19)

19 κείσζε ησλ ζηεξενηππηψλ, αιιά θαη ηελ αχμεζε ησλ θνηλσληθά επηζπκεηψλ ζπκπε- ξηθνξψλ νη νπνίεο ζα νδεγήζνπλ ζηελ θαιχηεξε πνηφηεηα δσήο (Horner, Carr, Strain, Todd, & Reed, 2002).

Μία αθφκε δηαηαξαρή ζηε ζπκπεξηθνξά ησλ παηδηψλ κε ΓΑΦ είλαη ε έιιεηςε ιεηηνπξγηθψλ ζπκπεξηθνξψλ θαηά ηε δηάξθεηα ηνπ παηρληδηνχ. Σα ζπγθεθξηκέλα παη- δηά δελ δηαζέηνπλ θαηάιιειεο δεμηφηεηεο γηα ηε ζπκκεηνρή ηνπο ζην παηρλίδη, θαζψο κπνξεί λα ζπκπεξηθέξνληαη αθαηάιιεια γηα ηελ ειηθία ηνπο θαη λα εκθαλίδνπλ πεξί- εξγεο ζπκπεξηθνξέο φπσο είλαη νη ζηεξενηππίεο (American Psychological Association, 2013). Ζ εηθφλα πνπ παξνπζηάδεη έλα παηδί κε ΓΑΦ θαηά ηε δηάξθεηα ηνπ παηρληδηνχ, κπνξεί λα πεξηιακβάλεη αλεμάξηεηε ή κνλαρηθή, κε ζπλεξγαηηθή ζπ- κπεξηθνξά θαη δπζθνιίεο ζην θαληαζηηθφ παηρλίδη. Μέζα απφ ηε βηβιηνγξαθία έρεη θαλεί φηη ε εθαξκνγή θαηάιιεισλ θαη απνηειεζκαηηθψλ ζηξαηεγηθψλ παξέκβαζεο κπνξεί λα ζπκβάιιεη ζηελ απνθαηάζηαζε αθαηάιιεισλ ζπκπεξηθνξψλ ζην παηρλίδη θαη ζηε κείσζε ησλ ζηεξενηππηψλ (Nuzzolo-Gomez, Leonard, Ortiz, Rivera, & Greer, 2002; Watkins, O‟Reilly, Kuhn, Lang, van der Burg, & Ledbetter-Cho, 2017;

Khanzadeh, Ali, & Imankhah, 2017; Charlop, Lang, & Rispoli, 2018; Lee, Xu, Guo, Gilic, Pu, & Xu, 2019). Απφ πξφζθαηεο έξεπλεο έρεη θαλεί φηη πξνηηκνχληαη ζηξαηε- γηθέο πνπ βαζίδνληαη ζηηο αξρέο ηεο ζεηηθήο ελίζρπζεο ή ζηηο ηερληθέο παξαηήξεζεο.

Απηέο νη ζηξαηεγηθέο απνθεχγνπλ ηε ρξήζε ηηκσξίαο, είλαη πην επηηπρεκέλεο ζε ζρέ- ζε κε ηελ ίδηα ηελ ηηκσξία, θαη απηφ γηαηί απνζθνπνχλ ζηε κείσζε αλεπηζχκεησλ ζπκπεξηθνξψλ (Cooper, Heron, & Heward, 2007; Nuzzolo-Gomez, Leonard, Ortiz, Rivera, & Greer, 2002).

Μέζνδνο TEACCH θαη ABA

΢ηε δηάξθεηα ησλ ρξφλσλ, έρνπλ πξνηαζεί πνιιέο ζεξαπεπηηθέο θαη εθπαηδεπηηθέο πξνζεγγίζεηο γηα ηα άηνκα κε ΓΑΦ (Bearss, Johnson, Smith, et al., 2015; Preece &

Trajkovski, 2017; Kossyvaki, Jones, & Guldberg, 2016; Novak & Berry, 2014; Lillo- Navarro, Montilla-Herrador, Escolar-Reina et al., 2019; Lovaas & Smith, 1989; Kita- hara, & Peacock, 2008; Berkell, Malgeri, & Streit, 1996; Schopler, 1997). Χζηφζν, ηα απνηειέζκαηα ησλ πεξηζζφηεξσλ ζεξαπεηψλ θαη ησλ πξνζεγγίζεσλ, δελ θάλεθε λα είλαη εθαξκφζηκεο θαη επξέσο απνδεθηέο απφ ηελ επηζηεκνληθή θνηλφηεηα. Σα δχν

(20)

20 πξνγξάκκαηα πξψηκεο παξέκβαζεο, ζε ζπλεξγαζία κε ηνπο γνλείο, πνπ θαίλεηαη λα θεξδίδνπλ επηζηεκνληθφ ελδηαθέξνλ είλαη ε Δθαξκνζκέλε Αλάιπζε ηεο ΢πκπεξηθν- ξάο (Applied Behavior Analysis (ABA) θαη ην πξφγξακκα TEACCH (Corsello, 2005).

Ζ Δθαξκνζκέλε Αλάιπζε ηεο ΢πκπεξηθνξάο είλαη κία ζπκπεξηθνξηθή πξνζέγ- γηζε πνπ βαζίδεηαη ζηηο ζεκειηψδεηο αξρέο ηεο ζπληειεζηηθήο θαη ζπκπεξηθνξηθήο κάζεζεο θαη έρεη σο βαζηθφ ζηφρν ηελ αιιαγή θαη ηε κείσζε ησλ πξνβιεκαηηθψλ ζπκπεξηθνξψλ. Βαζίδεηαη ζηελ αληηθεηκεληθή αμηνιφγεζε ηεο ζπκπεξηθνξάο πνπ πα- ξαηεξείηαη θαη είλαη σθέιηκν λα κεηαβιεζεί.Οη ζπκπεξηθνξέο πνπ ζέινπκε λα κεηα- βάιινπκε αμηνινγνχληαη ζπλήζσο ζηα πιαίζηα φπνπ παξαηεξνχληαη. Ζ αμηνιφγεζε ηεο απνηειεζκαηηθφηεηαο ηεο παξέκβαζεο ζηεξίδεηαη ζε κηα δηαδηθαζία. Αξρηθά πξέπεη λα επηιερηεί ε πξνβιεκαηηθή ζπκπεξηθνξά, λα αμηνινγεζεί θαη λα νξηζηνχλ νη επηζπκεηνί ζηφρνη. ΢ηε ζπλέρεηα, αθνινπζεί ν ζρεδηαζκφο θαη ε εθαξκνγή ηεο θα- ηάιιειεο παξέκβαζεο γηα λα αιιαρζεί ε πξνβιεκαηηθή ζπκπεξηθνξά δηδάζθνληαο λέεο ελαιιαθηηθέο δεμηφηεηεο. Δπίζεο, ρξεηάδεηαη ε ζπλερήο αμηνιφγεζε ησλ ζπκπε- ξηθνξψλ θαη νη θαηάιιειεο ηξνπνπνηήζεηο γηα λα δηαηεξεζεί ή λα απμεζεί ε απνηε- ιεζκαηηθφηεηα ηεο παξέκβαζεο. Βαζηθφο ζηφρνο, ε κφληκε αιιαγή ηεο ζπκπεξηθν- ξάο θαη ε γελίθεπζε ηεο ζε άιια πιαίζηα θαη ζε άιινπο αλζξψπνπο (Green, 1996).

Σα παηδηά κε ΓΑΦ δπζθνιεχνληαη λα αληηδξάζνπλ ηαπηφρξνλα ζε πνιιά εξεζί- ζκαηα κε ηα νπνία έξρνληαη αληηκέησπα θαη γη‟ απηφ πξέπεη λα κάζνπλ λα δηαρεηξίδν- ληαη απνηειεζκαηηθά έλα κηθξφ θνκκάηη εξεζηζκάησλ θάζε θνξά (Koegel, Russo, Rincover, & Schreibman, 1982). Μέζα απφ απηήλ ηε κέζνδν, θαηαθηνχλ κηα δεμηφηε- ηα βήκα βήκα αξρίδνληαο απφ ην πξψην ζηάδην θαη έπεηηα πξνρσξάλε ζην επφκελν, κέρξη λα θηάζνπλ ηνλ ηειηθφ ζηφρν. Γη‟ απηφ ηνλ ιφγν, ε ζπγθεθξηκέλε κέζνδνο επη- ηξέπεη ηνλ έιεγρν ηεο δηαδηθαζίαο ηεο κάζεζεο. Κάζε εθπαηδεπηηθή δηαδηθαζία αθν- ινπζεί 5 βαζηθά ζηάδηα πνπ παξακέλνπλ ζηαζεξά, αλεμάξηεηα απφ ηε δεμηφηεηα πνπ απνηειεί ηνλ ηειηθφ ζηφρν. ΢πγθεθξηκέλα, ν ζεξαπεπηήο παξνπζηάδεη ζην παηδί κία ζχληνκε θαη ζαθή νδεγία ή θάπνην εξέζηζκα θαη αθνινπζεί ε πξνηξνπή ηεο ζσζηήο αληίδξαζεο. Σν παηδί αληηδξάεηθαη ν ζεξαπεπηήο εληζρχεη θαη αληακείβεη ηηο ζσζηέο πξάμεηο κε θάηη πνπ αξέζεη ζην παηδί, ελψ αγλνεί ή δηνξζψλεη ηηο ιαλζαζκέλεο αληη- δξάζεηο. Σέινο, ν ζεξαπεπηήο θαηαγξάθεη ηηο ζπκπεξηθνξέο πνπ παξαηεξεί, δεκηνπξ- γεί έλα πξνθίι ησλ ηθαλνηήησλ ηνπ παηδηνχ ψζηε λα απνθαζίζεη πνηεο δεμηφηεηεο πξέπεη λα ηνπ δηδάμεη.

(21)

21 Με ην πέξαζκα ηνπ ρξφλνπ, έρνπλ εηζαρζεί θάπνηεο λέεο έλλνηεο ζρεηηθά κε απ- ηήλ ηελ πξνζέγγηζε πνπ ζπκπεξηιακβάλνπλ ηε ζεηηθή ζπκπεξηθνξηθή ππνζηήξημε, ηε ιεηηνπξγηθή αμηνιφγεζε θαη ηελ εθπαίδεπζε ζηε ιεηηνπξγηθή επηθνηλσλία. Ζ ζεηηθή ζπκπεξηθνξηθή ππνζηήξημε έρεη ζθνπφ λα δηεπθνιχλεη ηα παηδηά λα απνθηήζνπλ ζπ- κπεξηθνξέο θνηλσληθά απνδεθηέο. Γηα λα επηηεπρζεί απηφ, πξέπεη λα εμαιεηθζνχλ νη αλεπηζχκεηεο ζπκπεξηθνξέο, νη νπνίεο πνιιέο θνξέο ζηηγκαηίδνπλ ην παηδί (Koegel, Koegel, & Dunlap, 1996). Γηα λα δεκηνπξγεζεί έλα πιάλν ηθαλφ λα ππνζηεξίδεη ηε ζεηηθή ζπκπεξηθνξά ηνπ παηδηνχ, πξέπεη πξψηα λα εληνπηζηεί θαη λα αμηνινγεζεί ε πξνβιεκαηηθή ζπκπεξηθνξά ηνπ. Έπεηηα, εθαξκφδεηαη ε παξαπάλσ δηαδηθαζία ψζηε λα αληηθαηαζηαζεί ε αλεπηζχκεηε ζπκπεξηθνξά κε κηα πην επηζπκεηή θαη απνηειε- ζκαηηθή. Χζηφζν, ε παξέκβαζε πξέπεη λα αληαπνθξίλεηαη ζηηο πεπνηζήζεηο ηνπ παη- δηνχ θαη ηεο νηθνγέλεηαο ηνπ, ψζηε λα κπνξέζεη λα εθαξκνζηεί. Σέινο, ρξεηάδεηαη ε δηαξθήο αμηνιφγεζε ηεο ζπκπεξηθνξάο ηνπ παηδηνχ ψζηε λα επηηεπρζνχλ ηα επηζπκε- ηά απνηειέζκαηα (Horner, O‟ Neill, & Flannery, 1993).

Ζ ΓΑΦ εθδειψλεηαη κε πνιινχο δηαθνξεηηθνχο ηξφπνπο θαη απηφο είλαη ν ιφ- γνο πνπ έρνπλ αλαπηπρζεί ηφζνη πνιινί ηξφπνη αληηκεηψπηζεο (Olley & Gutentag, 1999). Ζ εθαξκνζκέλε αλάιπζε ηεο ζπκπεξηθνξάο βαζίδεηαη ζηελ αθξηβή εξκελεία ηεο ζρέζεο πνπ ππάξρεη αλάκεζα ζε νξηζκέλα γεγνλφηα ή θαηαζηάζεηο θαη ζηηο ζπ- λέπεηεο πνπ έρνπλ. Ζ ζρέζε αχηε αλαιχεηαη θαη νη πιεξνθνξίεο πνπ ζπιιέγνληαη ρξεζηκνπνηνχληαη γηα ηνλ ζρεδηαζκφ ελφο ζπζηεκαηηθνχ πξνγξάκκαηνο πνπ ζηνρεχεη ζηελ αιιαγή ηεο ζπκπεξηθνξάο ηνπ παηδηνχ θαη ζηελ εθκάζεζεο λέσλ ρξήζηκσλ δε- μηνηήησλ. Δπίζεο ην πξφγξακκα έρεη σο ζηφρν ηε γισζζηθή αλάπηπμε, ηε βειηίσζε ησλ θνηλσληθψλ δεμηνηήησλ θαη ησλ δεμηνηήησλ θαζεκεξηλήο δηαβίσζεο ησλ παηδηψλ κε ΓΑΦ (Alberto & Troutman,1999; Virués-Ortega, 2010).

Σν TEACCH απνηειεί έλα πξφγξακκα ελαιιαθηηθήο εθπαίδεπζεο, γηα παηδηά κε ΓΑΦ. Ζ ελ ιφγσ κέζνδνο ηνλίδεη ηελ αλάγθε γηα παξνρή δνκεκέλεο εθπαίδεπζεο, ψζηε λα δεκηνπξγεζεί έλα πξνβιέςηκν πεξηβάιινλ, ην νπνίν βνεζά ην παηδί λα θηλεί- ηαη θαη λα ιεηηνπξγεί κε αζθάιεηα θαηά ηελ εθηέιεζε θαη εθκάζεζε ησλ δξαζηεξην- ηήησλ ηνπ. Μέζα ζε έλα δνκεκέλν πιαίζην, έρεη θαλεί φηη ηα παηδηά κε ΓΑΦ είλαη ζε ζέζε λα αλαπηχμνπλ επθνιφηεξα φιεο ηηο δεμηφηεηέο ηνπο (Trehin, 1998). ΢ε πξαθηη- θφ επίπεδν, νη εθπαηδεπηηθνί νξγαλψλνπλ θαη δνκνχλ ηελ ηάμε ζε αηνκηθνχο ρψξνπο εξγαζίαο φπνπ ην θάζε παηδί έρεη ηελ επθαηξία λα εθηειέζεη δηάθνξεο δξαζηεξηφηε- ηεο. Πην ζπγθεθξηκέλα, νξηνζεηείηαη ν ρψξνο, ψζηε λα πεξηνξηζηεί ε θηλεηηθφηεηα ή ε

(22)

22 απηνλνκία ηνπ παηδηνχ, γηα λα κπνξέζεη λα εληνπίζεη γξήγνξα ηνλ ρψξν φπνπ πξέπεη λα θαηεπζπλζεί. Έηζη, ην παηδί είλαη ζε ζέζε λα γλσξίδεη πνπ πξέπεη λα πάεη θαη πσο ζα θηάζεη εθεί ζπληνκφηεξα. Δπίζεο, ν εθπαηδεπηηθφο πξέπεη λα νξγαλψλεη ηελ ηάμε κε βάζε ηηο ηδηαίηεξεο αλάγθεο ηνπ θάζε παηδηνχ μερσξηζηά, λα δεκηνπξγεί έλα αην- κηθφ εκεξήζην πξφγξακκα θαη έλα νκαδηθφ εκεξήζην πξφγξακκα. Σν εκεξήζην πξφ- γξακκα απνηειείηαη απφ ιεθηηθέο νδεγίεο, θσηνγξαθίεο ή εηθφλεο θαη αληηθείκελα (αλάινγα κε ην επίπεδν θαηαλφεζεο ηνπ θάζε παηδηνχ), πνπ είλαη ηνπνζεηεκέλα ην έλα θάησ απφ ην άιιν γηα λα βνεζνχλ ζηελ θαηαλφεζε ηεο ζεηξάο θαη ηεο αιιεινπ- ρίαο. Σν TEACCH πξνζδίδεη ηδηαίηεξε ζεκαζία θαη ζηε ζπλεξγαζία ησλ γνλέσλ κε ην εθπαηδεπηηθφ πξνζσπηθφ. Οη γνλείο ελζαξξχλνληαη λα εδξαηψζνπλ ξνπηίλεο ζην ζπίηη παξφκνηεο κε εθείλεο ηνπ ζρνιηθνχ πεξηβάιινληνο (Gresham, Beebe- Franknberger, & McMillan, 1999).

΢πλνπηηθά, ην TEACCH πξνσζεί ηε δνκεκέλε δηδαζθαιία θαη απνζθνπεί ζηε βειηίσζε ηεο πξνζαξκνγήο ηνπ παηδηνχ ζηνλ θνηλσληθφ ηνπ πεξίγπξν. Με ηε ρξήζε νπηηθψλ βνεζεκάησλ πξνζπαζεί λα παξέρεη ζηα παηδηά ζαθείο θαη θαηαλνεηέο πιε- ξνθνξίεο. Γεκηνπξγείηαη έλα εμαηνκηθεπκέλν πξφγξακκα δηδαζθαιίαο βαζηζκέλν ζηελ αμηνιφγεζε ησλ αλαγθψλ, ησλ δεμηνηήησλ θαη ησλ ηθαλνηήησλ ηνπ παηδηνχ (Lord & Schopler, 1994). Δπίζεο, δεκηνπξγείηαη κία ζρέζε ζπλεξγαζίαο αλάκεζα ζηνπο ζεξαπεπηέο θαη ηνπο γνλείο, γηα λα ζπλερηζηεί ε εθαξκνγή ησλ ηερληθψλ ζην ζπίηη. Ο ξφινο ησλ γνλέσλ είλαη πνιχ ζεκαληηθφο γηα ηε ζεξαπεία, θαζψο απνηειεί έλα ζεκαληηθφ θαη απνηειεζκαηηθφ παξάγνληα γηα ηελ αιιαγή ηεο ζπκπεξηθνξάο ηνπ παηδηνχ (Schopler, 1994; Schopler, Mesibov, & Hearsey, 1995; Chorpita, 2003; Io- vannone, Dunlap, Huber, & Kincaid, 2003).

Σα άηνκα κε ΓΑΦ επεμεξγάδνληαη επθνιφηεξα ηηο νπηηθέο πιεξνθνξίεο ζε ζρέζε κε ηηο αθνπζηηθέο. Γίλνπλ ηδηαίηεξε πξνζνρή ζηηο ιεπηνκέξεηεο, αιιά δπζθν- ιεχνληαη ζηελ αιιεινπρία, ζηελ έλσζε, ζηελ ελνπνίεζε, ζηε ζχλδεζε ή ζηελ εμα- γσγή λνήκαηνο. Τπάξρνπλ ηεξάζηηεο ελαιιαγέο ζρεηηθά κε ηελ εζηίαζε ηεο πξνζν- ρήο ηνπο. Κάπνηεο θνξέο επηθεληξψλνληαη πνιχ εχθνια ζε θάηη, ελψ άιιεο θνξέο δπ- ζθνιεχνληαη πνιχ ζηε ζπγθέληξσζε. Αληηκεησπίδνπλ δπζθνιίεο ζηελ επηθνηλσλία ηνπο κε ηνπο άιινπο. Δπίζεο, δπζθνιεχνληαη κε ηηο ρξνληθέο έλλνηεο, φπσο ην γξήγν- ξα ή αξγά ζηα πιαίζηα κηαο δξάζεο, ζηε αλαγλψξηζε ηεο αξρήο θαη ηνπ ηέινπο κηαο δξαζηεξηφηεηαο, θαζψο θαη ζηε ρξνληθή δηάξθεηα κηαο δξάζεο. Σέινο, εκθαλίδνπλ

(23)

23 εκκνλή ζηηο ξνπηίλεο, θαη ζχγρπζε ή αλαζηάησζε ζε κηα ελδερφκελε αιιαγή (Mesibov, Shea, & Schopler, 2005).

Σν πξφγξακκα ζηνρεχεη ζηελ ελίζρπζε δεμηνηήησλ φπσο θαζεκεξηλέο δξαζηε- ξηφηεηεο δηαβίσζεο, επηθνηλσληαθέο, γισζζηθέο, θνηλσληθέο, εθηειεζηηθέο ιεηηνπξγί- εο θαη δεμηφηεηεο ζρεηηθά κε ηελ πξνζνρή θαη εκπινθή ζε δξάζεηο (Schopler, 2005).

Ζ απφθηεζε φισλ απηψλ ησλ δεμηνηήησλ έρεη ζεηηθή επίδξαζε ζηε λνεηηθή ιεηηνπξ- γία ηνπ αηφκνπ, θαζψο θαη ζηε κείσζε ησλ πξνβιεκαηηθψλ ζπκπεξηθνξψλ. Σν πξφ- γξακκα είλαη κηα πξνζέγγηζε πνπ έρεη σο ζηφρν λα ππνζηεξίδεη ηελ ηθαλφηεηα ηνπ αηφκνπ λα καζαίλεη, λα θαηαλνεί θαη λα εθαξκφδεη ηε κάζεζε ζε δηάθνξεο θαηαζηά- ζεηο (Mesibov, Shea, & Schopler, 2005). Ζ κάζεζε θαη ε γελίθεπζε είλαη ην πην ζε- καληηθφ θνκκάηη ηνπ πξνγξάκκαηνο. Σέινο, εθκεηαιιεχεηαη ηε ζρεηηθή δχλακε ηνπ αηφκνπ ζηελ νπηηθή επεμεξγαζία θαη ρξεζηκνπνηεί νπηηθά κέζα γηα ηελ νξγάλσζε ηνπ ρψξνπ θαη ησλ δξαζηεξηνηήησλ. Απηέο νη πξνζαξκνγέο κπνξεί λα έρνπλ ζεηηθέο επηπηψζεηο ζηελ απφδνζε ηνπ αηφκνπ ζε αληηιεπηηθά θαζήθνληα θαη ζε δξαζηεξηφ- ηεηεο πνπ απαηηνχλ νπηηθφ θηλεηηθφ ζπληνληζκφ.

Ζ εθαξκνγή ελφο πξνγξάκκαηνο δηαβίσζεο, βαζηζκέλε ζην πξφηππν ηνπ πξν- γξάκκαηνο TEACCH ζε θέληξν ζηε Β. Καξνιίλα ησλ Ζ.Π.Α, έδεημε φηη νη ζπκκεηέ- ρνληεο παξνπζίαζαλ βειηίσζε ζηνπο ηνκείο ηεο επηθνηλσλίαο, ηεο αλεμαξηεζίαο, ηεο θνηλσληθνπνίεζεο, ηνπ αλαπηπμηαθνχ πξνγξακκαηηζκνχ θαη ηεο ζεηηθήο δηαρείξη- ζεο ζπκπεξηθνξάο, έλαληη ησλ ζπκκεηερφλησλ ηεο νκάδαο ειέγρνπ. Σν πεηξακα- ηηθφ απηφ πξφγξακκα, αληηκεησπίζζεθε πην ζεηηθά σο πξνο ηε ζπκκεηνρή ηνπο απφ ηνπο σθεινχκελνπο ηνπ θέληξνπ, έλαληη ησλ άιισλ παξεκβάζεσλ θαη νη νηθνγέλεηεο θάλεθαλ λα είλαη πεξηζζφηεξν ηθαλνπνηεκέλεο απφ ηα απνηειέζκαηα. Φάλεθε φηη ε ρξήζε ηεο κεζφδνπ TEACCH παξνπζίαζε κείσζε ησλ δχζθνισλ ζπκπεξηθνξψλ (Van Bourgondien, Reichle, & Schopler, 2003). ΋ηαλ ην πξφγξακκα TEACCΖ ζπ- γθξίζεθε κε άιιεο κεζφδνπο παξέκβαζεο, ηα απνηειέζκαηα παξφιν πνπ ήηαλ ζεηη- θά γηα φιεο ηηο κεζφδνπο παξέκβαζεο, ήηαλ εκθαλψο θαιχηεξα ζηελ πεηξακαηηθή νκάδα πνπ εθάξκνζε ην πξφγξακκα TEACCΖ (Panerai, Ferrante, & Zingale, 2002).

΋ια απηά ηα ρξφληα, έρνπλ αλαπηπρζεί πνιιέο εθπαηδεπηηθέο παξεκβάζεηο, βα- ζηζκέλεο ζηε δνκεκέλε εθπαίδεπζε. Απφ ηελ έξεπλα έρεη θαλεί, φηη ην ζπγθεθξηκέλν πξφγξακκα κπνξεί λα αληαπνθξηζεί πνιχ ζεηηθά ζηνλ ηδηαίηεξν ηξφπν κάζεζεο ησλ αηφκσλ κε ΓΑΦ, αλεμάξηεηα απφ ηηο δπλαηφηεηεο πνπ έρεη ην θάζε έλα απφ απηά. ΢ε κηα κειέηε έγηλε αμηνιφγεζε ησλ απνηειεζκάησλ δνκεκέλεο εθπαίδεπζεο