[PENDING] Γηα ηελ γισζζηθή αλάιπζε ησλ θεηκέλσλ, αμηνπνηείηαη ε ΢πζηεκηθή-Λεηηνπξγηθή Γξακκαηηθή ηνπ Halliday (1994), ελψ γηα ηελ νπηηθή/πνιπηξνπηθή αλάιπζε ησλ βίληεν/ζπνη κε ηελ εθαξκνγή ηεο Γξακκαηηθήο ηνπ Οπηηθνχ ΢ρεδηαζκνχ ησλ Kress & van Leeuwen (2010)

(1)

΢ρνιή Αλζξσπηζηηθψλ Δπηζηεκψλ

΢χγρξνλεο ηάζεηο ζηε γισζζνινγία γηα εθπαηδεπηηθνχο

Γηπισκαηηθή Δξγαζία

Κξηηηθή Αλάιπζε Λφγνπ ζε πνιηηηθέο δηαθεκίζεηο ηνπ 2019 θαη δηδαθηηθή πξφηαζε ζηελ Δ‟ Γεκνηηθνχ

Κσλζηαληίλνο Γηαλλνχιαο

Δπηβιέπνπζα θαζεγήηξηα: Ράληα Καξαράιηνπ

Πάηξα, Ηνχληνο 2021

(2)

Ζ παξνχζα εξγαζία απνηειεί πλεπκαηηθή ηδηνθηεζία ηνπ θνηηεηή («ζπγγξαθέαο/δεκηνπξγφο») πνπ ηελ εθπφλεζε. ΢ην πιαίζην ηεο πνιηηηθήο αλνηθηήο πξφζβαζεο ν ζπγγξαθέαο/δεκηνπξγφο εθρσξεί ζην ΔΑΠ, κε απνθιεηζηηθή άδεηα ρξήζεο ηνπ δηθαηψκαηνο αλαπαξαγσγήο, πξνζαξκνγήο, δεκφζηνπ δαλεηζκνχ, παξνπζίαζεο ζην θνηλφ θαη ςεθηαθήο δηάρπζήο ηνπο δηεζλψο, ζε ειεθηξνληθή κνξθή θαη ζε νπνηνδήπνηε κέζν, γηα δηδαθηηθνχο θαη εξεπλεηηθνχο ζθνπνχο, άλεπ αληαιιάγκαηνο θαη γηα φιν ην ρξφλν δηάξθεηαο ησλ δηθαησκάησλ πλεπκαηηθήο ηδηνθηεζίαο. Ζ αλνηθηή πξφζβαζε ζην πιήξεο θείκελν γηα κειέηε θαη αλάγλσζε δελ ζεκαίλεη θαζ‟ νηνλδήπνηε ηξφπν παξαρψξεζε δηθαησκάησλ δηαλνεηηθήο ηδηνθηεζίαο ηνπ ζπγγξαθέα/δεκηνπξγνχ νχηε επηηξέπεη ηελ αλαπαξαγσγή, αλαδεκνζίεπζε, αληηγξαθή, απνζήθεπζε, πψιεζε, εκπνξηθή ρξήζε, κεηάδνζε, δηαλνκή, έθδνζε, εθηέιεζε, «κεηαθφξησζε» (downloading),

«αλάξηεζε» (uploading), κεηάθξαζε, ηξνπνπνίεζε κε νπνηνλδήπνηε ηξφπν, ηκεκαηηθά ή πεξηιεπηηθά ηεο εξγαζίαο, ρσξίο ηε ξεηή πξνεγνχκελε έγγξαθε ζπλαίλεζε ηνπ ζπγγξαθέα/δεκηνπξγνχ. Ο

(3)

Κξηηηθή Αλάιπζε Λφγνπ ζε πνιηηηθέο δηαθεκίζεηο ηνπ 2019 θαη δηδαθηηθή πξφηαζε ζηελ Δ‟ Γεκνηηθνχ

Κσλζηαληίλνο Γηαλλνχιαο

Δπηηξνπή Δπίβιεςεο Γηπισκαηηθήο Δξγαζίαο Δπηβιέπνπζα Καζεγήηξηα:

Ράληα Καξαράιηνπ

΢χκβνπινο-Καζεγήηξηα, Διιεληθφ Αλνηθηφ Παλεπηζηήκην

΢πλ-Δπηβιέπνπζα Καζεγήηξηα:

Μαξία Γεσξγάινπ

΢χκβνπινο-Καζεγήηξηα, Διιεληθφ Αλνηθηφ Παλεπηζηήκην

Πάηξα, Ηνχληνο 2021

(4)

΢ηε Βάζσ

(5)

Πεπίλητη

΢ηελ παξνχζα εξγαζία επηδηψθεηαη ε θξηηηθή αλάιπζε ηεζζάξσλ δηαθεκηζηηθψλ ζπνη ηεο πξνεθινγηθήο εθζηξαηείαο ηεο 7εο Ηνπιίνπ 2019 ησλ δχν κεγάισλ πνιηηηθψλ θνκκάησλ, ηνπ ΢ΤΡΗΕΑ θαη ηεο Νέαο Γεκνθξαηίαο. ΢θνπφο ηεο εξγαζίαο είλαη λα παξνπζηάζεη ηνλ ηξφπν κε ηνλ νπνίν θάζε πνιηηηθφ θφκκα επηιέγεη λα θαηαζθεπάζεη ηε δηθή ηνπ θνηλσληθή πξαγκαηηθφηεηα κέζα απφ ηηο γισζζηθέο ηνπνζεηήζεηο θαη ηηο νπηηθέο επηινγέο ησλ θεηκεληθψλ παξαγσγψλ. Γηα ηελ γισζζηθή αλάιπζε ησλ θεηκέλσλ, αμηνπνηείηαη ε

΢πζηεκηθή-Λεηηνπξγηθή Γξακκαηηθή ηνπ Halliday (1994), ελψ γηα ηελ νπηηθή/πνιπηξνπηθή αλάιπζε ησλ βίληεν/ζπνη κε ηελ εθαξκνγή ηεο Γξακκαηηθήο ηνπ Οπηηθνχ ΢ρεδηαζκνχ ησλ Kress & van Leeuwen (2010). Σέινο πξνηείλεηαη κηα δηδαθηηθή γηα καζεηέο πξφηαζε κέζσ ηνπ κνληέινπ ησλ πνιπγξακκαηηζκψλ πνπ ζα απεπζχλεηαη ζε καζεηέο ηεο Δ‟ Γεκνηηθνχ, θαζψο ζεσξείηαη φηη ηα θείκελα καδηθήο θνπιηνχξαο θαη κάιηζηα ηα πνιπηξνπηθά, φπσο ηα δηαθεκηζηηθά ζπνη, απνηεινχλ ρξήζηκν εξγαιείν γηα ηελ αλάπηπμε ηεο γισζζηθήο θξηηηθήο επίγλσζεο ησλ καζεηψλ.

Λέξειρ – Κλειδιά

πξνεθινγηθά δηαθεκηζηηθά ζπνη, θξηηηθή αλάιπζε ιφγνπ, ζπζηεκηθή ιεηηνπξγηθή γξακκαηηθή, γξακκαηηθε νπηηθνχ ζρεδηαζκνχ, θξηηηθφο γξακκαηηζκφο, πνιπγξακκαηηζκνί

(6)

Critical Analysis Discourse on political advertisements on the period of 2019 and a teaching proposal at the 5

^th

grade of Primary

school

Konstantinos Giannoulas

Abstract

This thesis highlights the critical discourse analysis of four commercial, used during the pre-election campaign by the two major political parties, SY.RI.ZA and New Democracy.

The purpose of this thesis is to present how each political party chooses to build its own social reality, through the linguistic and visual options of the producers of the text. For the linguistic analysis of the text, utilized the Systemic-Functional Grammar of Halliday (1994), and for the optical/multimodal analysis of video/comercial the Grammar of Visual Design of Kress & van Leeuwen (2010). Finally, a teaching proposal for students is mentioned, through the Multilitteracies model that will be addressed to students of the 5th grade, as it is considered that popular culture texts, just like the multimodality of commercials texts, is a useful tool for the development of students' linguistic critical awareness.

Keywords

pre-election commercials, critical discourse analysis, Systemic-Functional Grammar, Grammar of Visual Design, Critical literacy, Multiliteracies

(7)

Πεπιεσόμενα

Πεξίιεςε………...v

Abstract……….vi

Πεξηερφκελα………vii

Καηάινγνο Δηθφλσλ / ΢ρεκάησλ………..ix

Καηάινγνο Πηλάθσλ……….xi

΢πληνκνγξαθίεο & Αθξσλχκηα………...xii

1. Δηζαγσγή…..……….1

2. Θεσξεηηθφ Πιαίζην………...3

2.1 Κξηηηθή Αλάιπζε Λφγνπ (ΚΑΛ)………...……….3

2.2 ΢πζηεκηθή Λεηηνπξγηθή Γξακκαηηθή (΢ΛΓ) ηνπ Halliday (1994)………..4

2.2.1 Ηδενπνηεηηθή/Αλαπαξαζηαηηθή ιεηηνπξγία ηεο γιψζζαο……….5

2.2.2 Γηαπξνζσπηθή ιεηηνπξγία ηεο γιψζζαο………...6

2.2.3 Κεηκεληθή ιεηηνπξγία ηεο γιψζζαο………..8

2.3 Γξακκαηηθή ηνπ Οπηηθνχ ΢ρεδηαζκνχ (ΓΟ΢) ησλ Kress & van Leeuwen (2010) ….9 2.3.1 Αλαπαξαζηαηηθή κεηαιεηηνπξγία ηεο εηθφλαο………...10

2.3.2 Γηαπξνζσπηθή κεηαιεηηνπξγία ηεο εηθφλαο………...12

2.3.2 Κεηκεληθή κεηαιεηηνπξγία ηεο εηθφλαο………..14

2.4 Πνιπγξακκαηηζκνί θαη Πνιπηξνπηθφηεηα………15

2.5 Πνιηηηθφο Λφγνο………17

2.5.1 Πνιηηηθφο Λφγνο θαη δηαθήκηζε……….21

3. Δξεπλεηηθά δεδνκέλα θαη Μεζνδνινγία……….26

3.1 Δξεπλεηηθά δεδνκέλα………26

3.2 Μεζνδνινγία θαη εξεπλεηηθά εξγαιεία……….27

4. Αλάιπζε………...29

4.1 ΢πζηεκηθή-Λεηηνπξγηθή Γξακκαηηθή θαη Αλάιπζε πνιηηηθψλ δηαθεκίζεσλ…….29

4.1.1 Αλάιπζε πνιηηηθήο δηαθήκηζεο ΢Τ.ΡΗΕ.Α. κε ηίηιν «Πάιη απηνί;» …………29

4.1.2 Αλάιπζε πνιηηηθήο δηαθήκηζεο ΢Τ.ΡΗΕ.Α. κε ηίηιν «΢θέςνπ, ζπκήζνπ, απνθάζηζε» ……….40

4.1.3 Αλάιπζε πνιηηηθήο δηαθήκηζεο ηεο ΝΓ κε ηίηιν «΢ηηο 8 Ηνπιίνπ μεθηλάκε» ...46

4.1.4 Αλάιπζε πνιηηηθήο δηαθήκηζεο ΝΓ κε ηίηιν «Ηζρπξή αλάπηπμε, απηνδύλακε Διιάδα» ………..52

4.2 Γξακκαηηθή Οπηηθνχ ζρεδηαζκνχ θαη Αλάιπζε πνιηηηθψλ δηαθεκίζεσλ………59

4.2.1 Αλάιπζε πνιηηηθήο δηαθήκηζεο ΢Τ.ΡΗΕ.Α. κε ηίηιν «Πάιη απηνί;» …………60

4.2.2 Αλάιπζε πνιηηηθήο δηαθήκηζεο ΢Τ.ΡΗΕ.Α. κε ηίηιν «΢θέςνπ, ζπκήζνπ, απνθάζηζε» ……….72

4.2.3 Αλάιπζε πνιηηηθήο δηαθήκηζεο ΝΓ κε ηίηιν «΢ηηο 8 Ηνπιίνπ μεθηλάκε» …….83

4.2.4 Αλάιπζε πνιηηηθήο δηαθήκηζεο ΝΓ κε ηίηιν «Ηζρπξή αλάπηπμε, απηνδύλακε Διιάδα» ………..90

4.3 Καηαζθεπή ηεο θνηλσληθήο πξαγκαηηθφηεηαο………..97

4.4 Γηδαθηηθφ Πιαίζην………...102

4.4.1 Γηδαθηηθή Πξφηαζε………..103

5. ΢πκπεξάζκαηα………...110

Βηβιηνγξαθία……….115

Παξάξηεκα Α: Πεγέο πνιηηηθψλ δηαθεκίζεσλ……….121

Παξάξηεκα Β: Απνκαγλεηνθψλεζε πνιηηηθψλ δηαθεκίζεσλ…..………121

(8)

Παξάξηεκα Γ: Πίλαθεο ραξαθηεξηζηηθψλ ησλ ζθελψλ-θαξέ………...125

(9)

Καηάλογορ Δικόνυν / ΢σημάηυν

Δικόνερ πολιηικήρ διαθήμιζηρ ΢Τ.ΡΙΕ.Α «Πάλι αςηοί;» (ΠΓ1)

Δηθφλα 4-2- 1 1^ε νκάδα ελλνηνινγηθψλ αλαπαξαζηάζεσλ ... 60

Δηθφλα 4-2- 4 ζθελή-θαξέ 32 ... 62

Δηθφλα 4-2- 5 αθεγεκαηηθέο αλαπαξαζηάζεηο ... 63

Δηθφλα 4-2- 6 ιεθηηθέο πξαγκαηψζεηο ... 63

Δηθφλα 4-2- 7 ζπζρεηηζηηθέο αθεγεκαηηθέο αλαπαξαζηάζεηο ... 64

Δηθφλα 4-2- 8 ελλνηνινγηθέο αλαπαξαζηάζεηο ... 65

Δηθφλα 4-2- 10 ζθελέο-θαξέ 4 θαη 12 ... 66

Δηθφλα 4-2- 17 ζθελή-θαξέ 18 θαη 28 ... 70

Δηθφλα 4-2- 18 ζθελέο-θαξέ 20, 22, 24, 26 ... 71

Δικόνερ πολιηικήρ διαθήμιζηρ ΢Τ.ΡΙΕ.Α «Σκέτος, θςμήζος, αποθάζιζε» (ΠΓ2) Δηθφλα 4-2- 19 ζθελέο-θαξέ 1, 2, 18 ... 72

Δηθφλα 4-2- 30 ζθελή-θαξέ 12 θαη 12.1 ... 79

Δικόνερ πολιηικήρ διαθήμιζηρ ΝΓ «Σηιρ 8 Ιοςλίος ξεκινάμε» (ΠΓ3) Δηθφλα 4-2- 35 ζθελέο-θαξέ 1 θαη 2 ... 83

Δηθφλα 4-2- 37 ζθελή-θαξέ 3, 12, 14, 25 ... 84

Δηθφλα 4-2- 38 ζθελή-θαξέ 5 θαη 13 ... 84

(10)

Δηθφλα 4-2- 42 ζθελέο-θαξέ 9, 10, 11 ... 87

Δηθφλα 4-2- 43 ζθελέο-θαξέ 3, 12, 14, 17, 18, 25 ... 88

Δικόνερ πολιηικήρ διαθήμιζηρ ΝΓ «Ιζσςπή ανάπηςξη, αςηοδύναμη Ελλάδα» (ΠΓ4) Δηθφλα 4-2- 46 ζθελέο-θαξέ 10, 13, 14 ... 90

Δηθφλα 4-2- 48 ζθελέο-θαξέ 14 ... 91

Δηθφλα 4-2- 49 ζθελέο-θαξέ 15, 16 ... 92

(11)

Καηάλογορ Πινάκυν

Πίνακερ διαθημιζηικού ζποη ΢Τ.ΡΙΕ.Α «Πάλι αςηοί;»

Πίλαθαο 4- 1 Γξάζε ΝΓ... 30

Πίλαθαο 4- 2 Γξάζε ΢Τ.ΡΗΕ.Α ... 31

Πίλαθαο 4- 3 Γξάζε Διιήλσλ Πνιηηψλ ... 32

Πίλαθαο 4- 4 Γισζζηθή ζπγθξφηεζε ηεο νκάδαο ηνπ «εκείο» ... 33

Πίλαθαο 4- 5 ΢πζρεηηζηηθέο δηαδηθαζίεο γηα ηε ΝΓ ... 35

Πίλαθαο 4- 6 ΢εκαζηνινγηθφ επίπεδν δηαδηθαζηψλ ... 36

Πίλαθαο 4- 7 Πξνζσπηθή δείμε γηα ηε ΝΓ ... 37

Πίλαθαο 4- 8 Πξνζσπηθή δείμε γηα Έιιελεο πνιίηεο ... 37

Πίλαθαο 4- 9 Γισζζηθέο Πξάμεηο ... 38

Πίλαθαο 4- 10 Σξνπηθφηεηα ... 40

Πίνακερ διαθημιζηικού ζποη ΢Τ.ΡΙΕ.Α. «Σκέτος, θςμήζος, αποθάζιζε» Πίλαθαο 4- 11 Γξάζε ΝΓ... 41

Πίλαθαο 4- 12 Γξάζε ΢Τ.ΡΗΕ.Α ... 42

Πίλαθαο 4- 13 Γξάζε Διιήλσλ Πνιηηψλ ... 43

Πίλαθαο 4- 14 Ννεηηθέο δηαδηθαζίεο ... 44

Πίλαθαο 4- 15 Γισζζηθέο πξάμεηο ... 45

Πίνακερ διαθημιζηικού ζποη ΝΓ «Σηιρ 8 Ιοςλίος ξεκινάμε» Πίλαθαο 4- 17 Γξάζε ΝΓ... 48

Πίλαθαο 4- 18 ΢πζρεηηζηηθέο δηαδηθαζίεο... 49

Πίνακερ διαθημιζηικού ζποη ΝΓ «Ιζσςπή ανάπηςξη, αςηόνομη Ελλάδα» Πίλαθαο 4- 22 Γξάζε ΝΓ... 54

Πίλαθαο 4- 23 Έιιελεο πνιίηεο θαη Διιάδα ... 55

Πίλαθαο 4- 24 ΢πζρεηηζηηθέο δηαδηθαζίεο... 55

(12)

΢ςνηομογπαθίερ & Ακπυνύμια

ΑΠ΢ Αλαιπηηθφ Πξφγξακκα ΢πνπδψλ

βι. βιέπε

ΓΟ΢ Γξακκαηηθή Οπηηθνχ ΢ρεδηαζκνχ

ΓΔΠΠ΢ Γηαζεκαηηθφ Δληαίν Πιαίζην Πξνγξάκκαηνο ΢πνπδψλ ΚΑΛ Κξηηηθή Αλάιπζε Λφγνπ

ΚΠΑ Κνηλσληθή θαη Πνιηηηθή Αγσγή

ΝΓ Νέα Γεκνθξαηία

ΝΔ Νέα Διιεληθή

νπ. αλαθ. φπσο αλαθέξεηαη Ο΢ Οπηηθφο ΢ρεδηαζκφο

ΠΓ1 Πνιηηηθή Γηαθήκηζε 1 (Πάιη απηνί;)

ΠΓ2 Πνιηηηθή Γηαθήκηζε 2 (΢θέςνπ, ζπκήζνπ, απνθάζηζε) ΠΓ3 Πνιηηηθή Γηαθήκηζε 3 (΢ηηο 8 Ηνπιίνπ μεθηλάκε)

ΠΓ4 Πνιηηηθή Γηαθήκηζε 4 (Ηζρπξή αλάπηπμε, απηνδύλακε Διιάδα)

Π΢ Πξφγξακκα ΢πνπδψλ

΢ΛΓ ΢πζηεκηθή Λεηηνπξγηθή Γξακκαηηθή

΢Τ.ΡΗΕ.Α ΢πλαζπηζκφο Ρηδνζπαζηηθήο Αξηζηεξάο

(13)

1. Διζαγυγή

Ο πνιηηηθφο ρψξνο θαη ν ηξφπνο άζθεζεο πνιηηηθήο απνηεινχλ δχν ηνκείο πνπ πξνζειθχνπλ ην ελδηαθέξνλ ησλ πνιηηψλ κηαο ρψξαο, εηδηθφηεξα ζε πξνεθινγηθέο πεξηφδνπο θαηά ηηο νπνίεο ηα πνιηηηθά θφκκαηα επηδηψθνπλ λα πείζνπλ ηνπο ςεθνθφξνπο λα δψζνπλ ηελ ςήθν εκπηζηνζχλεο ηελ εκέξα ησλ εθινγψλ. Ο πνιηηηθφο ιφγνο πνπ ρξεζηκνπνηείηαη ζηηο πξνεθινγηθέο εθζηξαηείεο απνηππψλεη ηελ πξνζπάζεηα ησλ πνιηηηθψλ θνκκάησλ λα εγθαζηδξχζνπλ εμνπζηαζηηθέο ζρέζεηο αλάκεζα ζε απηά θαη ην θνηλφ ησλ ςεθνθφξσλ θαη λα θαηαζθεπάζνπλ ηελ δηθή ηνπο θνηλσληθή πξαγκαηηθφηεηα θαηά ηελ επηθνηλσλία ησλ πνιηηηθψλ ζέζεσλ θαη αληηιήςεσλ. Αξσγφο ζηελ κεηάδνζε ησλ πνιηηηθψλ κελπκάησλ απνηέιεζε ε πνιηηηθή δηαθήκηζε ήδε απφ ηηο αξρέο ηεο δεθαεηίαο ηνπ ‟90 κε ηελ ρξήζε ησλ ζεκεησηηθψλ ζηνηρείσλ ησλ πνιπηξνπηθψλ θεηκέλσλ θαη ηελ πξνβνιή ηεο ζην επξχ θνηλφ απφ ηα ΜΜΔ. ΢ηελ παξνχζα εξγαζία εμεηάδνληαη νη γισζζηθέο θαη νπηηθέο επηινγέο ησλ παξαγσγψλ ησλ πνιηηηθψλ δηαθεκίζεσλ ηεο ΝΓ θαη ηνπ ΢Τ.ΡΗΕ.Α θαη ν ηξφπνο πνπ ρξεζηκνπνηνχληαη γηα εμαζθαιίζνπλ ηελ ςήθν ηνπ θνηλνχ πνπ ηνπο παξαθνινπζεί ζηηο εθινγέο ηεο 7^ε Ηνπιίνπ 2019. Δπίζεο, ε θξηηηθή αλάιπζε ηνπ πνιηηηθνχ ιφγνπ ησλ δηαθεκηζηηθψλ ζα απνηειέζεη ηε βάζε δηακφξθσζεο κηαο δηδαθηηθήο πξφηαζεο πνπ ζα εθαξκφδεη ηα 4 ζηάδηα ηνπ κνληέινπ ησλ πνιπγξακκαηηζκψλ θαη ζα απεπζχλεηαη ζε καζεηέο ηεο Δ‟ Γεκνηηθνχ.

Σν ζεσξεηηθφ πιαίζην απφ ην νπνίν ε εξγαζία αληιεί ηηο πιεξνθνξίεο γηα ηελ αλάιπζε ησλ δηαθεκηζηηθψλ ζπνη παξνπζηάδεηαη ζην δεχηεξν θεθάιαην ηεο εξγαζίαο.

΢πγθεθξηκέλα, παξαηίζεηαη ε ζεσξία ηεο Κξηηηθήο Αλάιπζεο Λφγνπ (ζην εμήο ΚΑΛ) θαη νη δηαθνξεηηθέο πξνζεγγίζεηο ηεο ζηα πιαίζηα ησλ νπνίσλ νη γισζζηθέο επηινγέο δηακνξθψλνπλ ηελ θνηλσληθή πξαγκαηηθφηεηα θαη πξνσζνχλ θπξίαξρεο ηδενινγίεο θαη αληζφηεηεο. Δπίζεο, αλαθέξνληαη νη ζεσξίεο ηνπ Halliday (1994) γηα ηε ΢πζηεκηθή- Λεηηνπξγηθή Γξακκαηηθή (ζην εμήο ΢ΛΓ) πνπ ρξεζηκνπνηείηαη ζηελ πεξηγξαθηθή αλάιπζε ηνπ ιφγνπ ησλ θεηκέλσλ ησλ δηαθεκηζηηθψλ θαη ησλ Kress & van Leeuwen (2010) γηα ηε Γξακκαηηθή ηνπ Οπηηθνχ ΢ρεδηαζκνχ (ζην εμήο ΓΟ΢) πνπ ρξεζηκνπνηείηαη ζηελ πεξηγξαθηθή αλάιπζε. Δπηπιένλ, γίλεηαη αλαθνξά ζηα ραξαθηεξηζηηθά θαη ζην πεξηερφκελν ηνπ πνιηηηθνχ ιφγνπ θαη ηεο πνιηηηθήο δηαθήκηζεο, ηα νπνία πξνζδηνξίδνπλ ην είδνο ηνπ ιφγνπ θαη ησλ θεηκέλσλ ησλ δηαθεκηζηηθψλ, αιιά θαη ηνλ ηξφπν πνπ επηδηψθνπλ ηα πνιηηηθά θφκκαηα λα εγθαζηδξχζνπλ εμνπζηαζηηθέο ζρέζεηο κε ην θνηλφ

(14)

πνπ ηνπο παξαθνινπζεί. Σέινο, παξνπζηάδεηαη ην κνληέιν ησλ 4 ζηαδίσλ ησλ πνιπγξακκαηηζκψλ, ζην νπνίν βαζίδεηαη ε δηδαθηηθή πξφηαζε πνπ ζα αλαιπζεί ζην ηέηαξην θεθάιαην, θαζψο ζπκβάιιεη ζηελ πξνψζεζε ηεο θξηηηθήο γισζζηθήο επίγλσζεο ησλ καζεηψλ.

΢ην ηξίην θεθάιαην παξνπζηάδεηαη ε κεζνδνινγία θαη ηα εξεπλεηηθά εξγαιεία ηα νπνία ρξεζηκνπνηεί ε παξνχζα εξγαζία γηα ηελ θξηηηθή αλάιπζε ηνπ ιφγνπ ησλ πνιηηηθψλ δηαθεκίζεσλ ηεο πξνεθινγηθήο πεξηφδνπ ηνπ 2019. ΢ην ηέηαξην θεθάιαην πεξηιακβάλεηαη ε αλάιπζε ησλ πνιηηηθψλ δηαθεκίζεσλ ησλ δχν πνιηηηθψλ θνκκάησλ, ηα νπνία δεκνζηεχηεθαλ ζηα κέζα θνηλσληθήο δηθηχσζεο θαηά ηελ πξνεθινγηθή πεξίνδν ηνπ 2019 θαη εμεηάδνληαη σο πξνο ηελ ηδενπνηεηηθή/αλαπαξαζηαηηθή θαη ηε δηαπξνζσπηθή ιεηηνπξγία ζε επίπεδν γιψζζαο θαη εηθφλαο. ΢ηε ζπλέρεηα παξνπζηάδεηαη ην πιαίζην κέζα ζην νπνίν θαηαζθεπάδεηαη ε θνηλσληθή πξαγκαηηθφηεηα απφ ηηο γισζζηθέο θαη νπηηθέο επηινγέο ησλ παξαγσγψλ ησλ θεηκέλσλ. ΢ηελ ηειεπηαία ελφηεηα ηνπ θεθαιαίνπ δηακνξθψλεηαη κία δηδαθηηθή πξφηαζε ζηε βάζε ηνπ κνληέιν ησλ πνιπγξακκαηηζκψλ πνπ ζα απεπζχλεηαη ζε καζεηέο ηεο Δ‟ Γεκνηηθνχ.

(15)

2. Θευπηηικό Πλαίζιο

2.1 Κπιηική Ανάλςζη Λόγος

΢ηελ θνηλσληθή κειέηε ε ΚΑΛ είλαη ε πξνζέγγηζε πνπ ζρεηίδεηαη κε ηε ζέζε ηεο ηδενινγίαο σο πξνο ηε δηακφξθσζε ησλ ζρέζεσλ κεηαμχ ησλ γισζζηθψλ θαη θνηλσληθψλ δνκψλ (΢ηάκνπ, 2014:149). Ζ ΚΑΛ πνπ άξρηζε λα κειεηάηαη ηε δεθαεηία ηνπ 1990 επηδηψθεη λα πξνβάιιεη ηνλ ηξφπν κε ηνλ νπνίν ζρεηίδνληαη ε γιψζζα, ε ηδενινγία θαη ε θνηλσλία θαη θαη‟ επέθηαζε κε πνηνλ ηξφπν πξνβάιινληαη νη θπξίαξρεο θνηλσληθέο ζπκβάζεηο, ηδενινγίεο ηνπ καθξν-επηπέδνπ κέζσ ηνπ κηθξν-επηπέδνπ ησλ γισζζηθψλ επηινγψλ. ΢χκθσλα κε ηε Γηαιακπνχθε (2008) κέζσ ηεο ζχλδεζεο ηνπ καθξν-επηπέδνπ κε ην κηθξν-επίπεδν ε ΚΑΛ απνηειεί κηα πξνζέγγηζε ζε γισζζηθφ επίπεδν, πνπ ζπλδπάδεη ηελ πεξηγξαθή ηεο γιψζζαο απφ ηελ αλάιπζε ησλ θεηκέλσλ κε θνηλσληνινγηθέο κειέηεο αλαδεηθλχνληαο ηνλ ξφιν ηεο γιψζζαο ζηελ θνηλσληθή νξγάλσζε.

Βαζηθή αξρή ηεο ΚΑΛ απνηειεί ε αληίιεςε φηη ε γιψζζα αιιειεπηδξά κε ηελ θνηλσλία. Αλ ιεθζεί ππφςε φηη ν ιφγνο απνηειεί έλα είδνο θνηλσληθήο πξαθηηθήο, ε ΚΑΛ αλαδεηθλχεη ηνλ ηξφπν κε ηνλ νπνίν ηα ιεθηηθά θείκελα ή ε νκηιία αλαπαξηζηνχλ θαη πξνβάιινπλ ηελ θνηλσληθή πξαγκαηηθφηεηα εληζρχνληαο, ζπληεξψληαο ή κεηαζρεκαηίδνληαο ηηο θπξίαξρεο ηδενινγίεο, θνηλσληθέο αληζφηεηεο ή θνηλσληθά ζηεξεφηππα (΢ηάκνπ, 2014:150). Ο Fairclough (1992) αλαθέξεηαη ζηνλ ελεξγεηηθφ ξφιν ηνπ ιφγνπ σο πξνο ηε δηακφξθσζε ηεο θνηλσλίαο θαη ηεο πξνβνιήο ησλ θνηλσληθψλ ζπκβάζεσλ, θαζψο φρη κφλν ηηο αληηθαηνπηξίδεη, αιιά ηηο αλαπαξάγεη. O ιφγνο σο πιηθή έθθξαζε ηεο ηδενινγίαο παξνπζηάδεη ηνλ ηξφπν κε ηνλ νπνίν αζθείηαη ε θνηλσλία (Fairclough, 1989).

Ζ ΚΑΛ επηθεληξψλεηαη ζε δεκφζηα θείκελα, φπσο απηά πνπ πξνέξρνληαη απφ ηα ΜΜΔ, ηελ πνιηηηθή θαη ηελ εθπαίδεπζε (΢ηάκνπ, 2014:152), φπνπ ηίζεληαη ζέκαηα θνηλσληθήο εμνπζίαο θαη αληζφηεηαο (΢ηαλίζε, 2015) θαη ζχκθσλα κε ηνλ van Dijk (2001) απνηεινχλ βαζηθή πεγή πιεξνθνξηψλ απφ ηελ νπνία δηακνξθψλεηαη ε αληίιεςε ηεο θνηλσλίαο γηα ηελ θνηλσληθνπνιηηηθή πξαγκαηηθφηεηα.

(16)

Δληφο ηνπ πιαηζίνπ ηεο ΚΑΛ ππάξρνπλ ζεσξεηηθέο παξαδνρέο πνπ έρνπλ σο θνηλή βάζε ηε κειέηε ηνπ ιφγνπ σο δηακνξθσηή ηεο θνηλσληθήο πξαγκαηηθφηεηαο θαη κέζν άζθεζεο εμνπζίαο θαη αλαπαξαγσγήο ησλ θνηλσληθψλ αληζνηήησλ (΢ηάκνπ, 2014:156). Παξφιν πνπ δελ παξαηεξείηαη κηα εληαία θαη απνδεθηή ζεσξεηηθή βάζε αλάιπζεο ηεο γιψζζαο ζηελ ΚΑΛ, ππάξρνπλ νξηζκέλεο βαζηθέο έλλνηεο ζηηο ζεσξήζεηο ησλ εξεπλεηψλ, νη νπνίεο παξνπζηάδνπλ θνηλά γλσξίζκαηα, φπσο είλαη ν ιφγνο, ην ζπκθξαζηηθφ πιαίζην, ε εμνπζία, θαη ε ηδενινγία (Γηαιακπνχθε, 2008).

2.2 ΢ςζηημική Λειηοςπγική Γπαμμαηική ηος Halliday (1994)

Δίλαη αμηνζεκείσην φηη ζηα πεξηζζφηεξα πξνο αλάιπζε θείκελα αμηνπνηείηαη ε ΢ΛΓ ηνπ Halliday (1994) σο κεζνδνινγηθφ εξγαιείν (΢ηαλίζε, 2015). Ζ ΢ΛΓ αληηκεησπίδεη ηε γιψζζα σο πεγή θαηαζθεπήο λνεκάησλ, σο ζχζηεκα ζεκαζηψλ πνπ πξαγκαηψλνληαη κέζσ ησλ ιεμηθνγξακκαηηθψλ επηινγψλ ηνπ παξαγσγνχ ηνπ θεηκέλνπ θαη δελ εκκέλεη απιψο ζηε γισζζηθή δνκή ηεο. Ζ επηινγή είλαη κηα ζεκαληηθή έλλνηα πνπ δηέπεη ηελ

΢ΛΓ, θαζψο ε γιψζζα ζεσξείηαη κηα πεγή ιεμηθνγξακκαηηθψλ επηινγψλ, ηηο νπνίεο ρξεζηκνπνηεί ν εθάζηνηε νκηιεηήο γηα λα θαηαζθεπάζεη λνήκαηα θαη λα δηακνξθψζεη ζεκαζίεο (΢ηάκνπ, 2014:172) κέζα ζην πιαίζην αληίιεςεο ηνπ θνηλσληνπνιηηηζκηθνχ πιαηζίνπ ζην νπνίν βξίζθεηαη.

Ζ γιψζζα επηηειεί ηξεηο ιεηηνπξγίεο θαηά ηελ επηθνηλσλία θαη ζρεηίδνληαη κε ηηο δηαθνξεηηθέο επηινγέο πνπ αληιεί ν εθάζηνηε νκηιεηήο γηα ηελ θαηαζθεπή ησλ λνεκάησλ θαη ησλ ζεκαζηψλ. Ζ ηδενπνηεηηθή/αλαπαξαζηαηηθή ιεηηνπξγία ηεο γιψζζαο ζχκθσλα κε ηελ νπνία ν νκηιεηήο θαηαζθεπάδεη κηα εθδνρή ηεο θνηλσληθήο πξαγκαηηθφηεηαο θαη ηνπ θφζκνπ γηα ηελ παξνπζίαζε ή αλαθνξά ελφο ζέκαηνο (΢ηάκνπ, 2011:182), φπσο ηνλ αληηιακβάλεηαη ν ίδηνο. Ζ δηαπξνζσπηθή ιεηηνπξγία ηεο γιψζζαο παξαηεξείηαη θαηά ηελ αλαπαξάζηαζε ηεο πξαγκαηηθφηεηαο, φπνπ ν νκηιεηήο θαηαζθεπάδεη θαη πηνζεηεί ηνπο θνηλσληθνχο ξφινπο ηνπ ίδηνπ θαη ησλ ζπκκεηερφλησλ ηνπ γεγνλφηνο πνπ παξνπζηάδεηαη, θαη ηαπηφρξνλα δηακνξθψλεη ηηο δηαπξνζσπηθέο ζρέζεηο αλάκεζα ζηνπο ζπλνκηιεηέο.

Σέινο, ε θεηκεληθή ιεηηνπξγία ηεο γιψζζαο κειεηά ηελ νξγάλσζε ηεο πιεξνθνξίαο θαη ηε ζχλδεζε ησλ γισζζηθψλ ζηνηρείσλ πνπ ζπγθξνηνχλ έλα θείκελν κέζσ ηνπ νπνίνπ παξνπζηάδεηαη ε εθδνρή ηνπ παξαγσγνχ γηα ηελ θνηλσληθή πξαγκαηηθφηεηα.

(17)

Οη ηξεηο ιεηηνπξγίεο ηεο γιψζζαο απνηεινχλ πεγή ζεκαζηψλ, ηηο νπνίεο ρξεζηκνπνηνχλ νη νκηιεηέο γηα λα πξαγκαηψζνπλ ηε δηθή ηνπο θνηλσληθή πξαγκαηηθφηεηα ζηνλ ιφγν ηνπο κέζσ ησλ ιεμηθνγξακκαηηθψλ επηινγψλ ηνπο. Ζ αλαπαξαζηαηηθή/ηδενπνηεηηθή ιεηηνπξγία ηεο γιψζζαο γίλεηαη αληηιεπηή θαη πξαγκαηψλεηαη κέζσ ηνπ ζπζηήκαηνο ηεο κεηαβηβαζηηθφηεηαο, ε δηαπξνζσπηθή ιεηηνπξγία θαη νη ζεκαζίεο ηεο επηηπγράλνληαη κέζσ ηνπ ζπζηήκαηνο ηεο δηάζεζεο θαη ε θεηκεληθή ιεηηνπξγία ηεο γιψζζαο θαη ησλ ζεκαζηψλ ηεο πξνβάιιεηαη κέζσ ηνπ ζπζηήκαηνο ζέκαηνο-ξήκαηνο (theme-rheme) (΢ηάκνπ, 2014:172-3).

΢ηελ παξνχζα εξγαζία ζα αμηνπνηεζνχλ νη δχν πξψηεο ιεηηνπξγίεο ηεο γιψζζαο σο πξνο ηελ αλάιπζε ησλ δεδνκέλσλ (βι. Δλφηεηα 4.1)

2.2.1 Ιδεοποιηηική/Αναπαπαζηαηική λειηοςπγία ηηρ γλώζζαρ

Σν ζχζηεκα κεηαβηβαζηηθφηεηαο θαζνξίδεη ην πιαίζην κέζα ζην νπνίν νη νκηιεηέο θαηαζθεπάδνπλ λνήκαηα κε ηα νπνία εξκελεχνπλ ηελ πξαγκαηηθφηεηα απνδίδνληάο ηε κε θξηηήξηα αηηηφηεηαο. Ζ θαηαζθεπή αηηηψδνπο λνήκαηνο γίλεηαη κέζσ ηεο ζχλδεζεο ησλ δηαδηθαζηψλ, δειαδή ησλ πξάμεσλ πνπ γίλνληαη αληηιεπηέο κέζα απφ ηα ξήκαηα, κε ηνπο ζπκκεηέρνληεο ζηηο δηαδηθαζίεο, πνπ πξνθχπηνπλ απφ ηε ρξήζε ησλ νλνκαηηθψλ ζπλφισλ, θαη ηηο πεξηζηάζεηο, φπνπ ιακβάλνπλ ρψξα νη δηαδηθαζίεο θαη γίλνληαη αληηιεπηέο κέζσ ησλ επηξξεκαηηθψλ θαη εκπξφζεησλ πξνζδηνξηζκψλ (Halliday &

Matthiessen, 2004).

Ο Halliday (1994) ζχκθσλα κε ηε ζεκαζία ησλ ξεκάησλ αλαθέξεηαη ζε ηξία είδε δηαδηθαζηψλ, ηηο πιηθέο, ηηο λνεηηθέο θαη ηηο ζπζρεηηζηηθέο. ΢πγθεθξηκέλα νη πιηθέο δηαδηθαζίεο παξνπζηάδνπλ ηε δξάζε θαη ηηο ελέξγεηεο πνπ επηθέξνπλ αιιαγέο ζηνλ θφζκν ησλ ζπκκεηερφλησλ, νη νπνίνη αλαιακβάλνπλ ην ξφιν ηνπ δξάζηε πνπ πξαγκαηνπνηεί ή πθίζηαηαη ηε δηαδηθαζία έρνληαο σο ζηφρν ηνλ απνδέθηε ηεο δηαδηθαζίαο. Οη λνεηηθέο δηαδηθαζίεο ζρεηίδνληαη κε δξάζεηο ηνπ εζσηεξηθνχ θφζκνπ ηνπ κεηέρνληα θαη δηαθξίλνληαη ζε γλσζηαθέο, αληηιεπηηθέο θαη ζπλαηζζεκαηηθέο, ζηηο νπνίεο ν κεηέρσλ είλαη ν αηζζαλφκελνο πνπ πξαγκαηψλεη ηε δηαδηθαζία θαη ην πεξηερφκελφ ηεο απνηειεί ην θαηλφκελν (΢ηάκνπ, 2014:173). Οη ζπζρεηηζηηθέο δηαδηθαζίεο ραξαθηεξίδνπλ ηνλ κεηέρνληα ή ηνλ ηαπηνπνηνχλ κε θάπνηα λνήκαηα θαη ρσξίδνληαη ζε δχν θαηεγνξίεο, ηηο θαηεγνξηθέο θαη ηηο ηαπηνπνηεηηθέο θαηεγνξίεο αληίζηνηρα. ΢ηηο θαηεγνξηθέο ν κεηέρσλ έρεη ην ξφιν ηνπ θνξέα ηνπ ραξαθηεξηζηηθνχ πνπ ηνπ απνδίδεηαη, ελψ ζηηο ηαπηνπνηεηηθέο

(18)

έρεη ηνλ ξφιν ηνπ δείγκαηνο ζην νπνίν απνδίδεηαη ε αμία αλαγλψξηζεο θαη ηαπηνπνίεζεο (΢ηάκνπ, 2014:174).

΢χκθσλα κε ηνλ Fairclough (1995) νη νκηιεηέο κέζσ ησλ ζεκαζην-ζπληαθηηθψλ θαη ιεμηθνγξακκαηηθψλ επηινγψλ ηνπ θαηαζθεπάδνπλ κηα εηθφλα ηεο θνηλσληθήο πξαγκαηηθφηεηαο. Οη νκηιεηέο ζε ζεκαζηνινγηθφ επίπεδν επηιέγνπλ δηαδηθαζίεο πνπ είλαη απηνεπηηεινχκελεο/κε επελεξγεηηθέο θαη επελεξγεηηθέο, ελψ ζε ζπληαθηηθφ επίπεδν επηιέγνπλ πνηνο ζα έρεη ην ξφιν ηνπ ππνθεηκέλνπ ή ηνπ πνηεηηθνχ αηηίνπ ζηηο παζεηηθήο ζχληαμεο επελεξγεηηθέο δηαδηθαζίεο (΢ηάκνπ, 2014:183). Γεληθφηεξα, ην ιεμηιφγην πξνβάιιεη ηνλ θφζκν θαη νη ζεκαζην-ζπληαθηηθέο επηινγέο αλαδεηθλχνπλ ηελ αηηηφηεηα ηνπ γεγνλφηνο παξνπζηάδνληαο ηνλ δξάζηε ή ηνλ ππεχζπλν ηεο δηαδηθαζίαο/πξάμεο (Halliday, 1994) δίλνληαο έκθαζε ή κεηξηάδνληαο ηνλ ξφιν ηνπ κέζσ ηεο θαηαζθεπήο ηεο θιίκαθαο αηηηφηεηαο (΢ηάκνπ, 2001). Ζ επηινγή επελεξγεηηθψλ ή κε δηαδηθαζηψλ, ελεξγεηηθήο ή παζεηηθήο ζχληαμεο, νπζηαζηηθνπνηήζεσλ ή κε θαη ν ηξφπνο ηνπνζέηεζή ηνπο ζηε θιίκαθα αηηηφηεηαο αλαδεηθλχνπλ ηνλ βαζκφ ελνρνπνίεζεο ηνπ δξάζηε.

΢πγθεθξηκέλα, ε ηνπνζέηεζε ηνπ δξάζηε ζηελ αξρή ηεο πξφηαζεο δίλεη έκθαζε ζηε δξάζε θαη ηελ ελδερφκελε ελνρνπνίεζή ηνπ. Ο κεηξηαζκφο ηνπ δξάζηε κέζσ ησλ ζεκαζην-ζπληαθηηθψλ επηινγψλ θαη ηελ ηνπνζέηεζή ηνπο ζηελ θιίκαθα αηηηφηεηαο δηαθξίλεηαη ζε δχν εθδνρέο, φπνπ ε πξάμε πξαγκαηψλεηαη κε ξήκα έρνληαο ηνλ δξάζηε ζην ηέινο ηεο πξφηαζεο ακβιχλνληαο ηνλ ξφιν ηνπ ή κε νπζηαζηηθφ απαιχλνληαο ηνλ ξφιν ηνπ. Οη Hodge & Kress (1993) αλαθέξνπλ φηη κεηαηξέπνληαο ην ξήκα ζε νπζηαζηηθφ αιιάδνληαο γξακκαηηθή θαηεγνξία θαηά ηελ αλαπαξάζηαζε ηεο πξάμεο, απηή ράλεη ηε δπλακηθφηεηά ηεο θαη απφ δξάζε κεηαηξέπεηαη ζε πξάγκα, γηαηί ηα ξήκαηα είλαη απηά πνπ δειψλνπλ θαη‟ εμνρήλ πξάμεηο θαη ηα νπζηαζηηθά πξάγκαηα. Ζ επηινγή ρξήζεο νπζηαζηηθψλ έλαληη ξεκάησλ δηακνξθψλεη ηελ πξάμε σο κε εχθνια αληηιεπηή (΢ηάκνπ, 2014:184). Τπάξρεη, βέβαηα, ε επηινγή απαινηθήο ηνπ δξάζηε γηα ηνλ νκηιεηή, ε νπνία δηαθέξεη απφ ηνλ κεηξηαζκφ, θαζψο δελ παξνπζηάδεηαη ν ππεχζπλνο ηεο δξάζεο, ν νπνίνο, φκσο, αθήλεη ηα ίρλε ηνπ. Ζ απαινηθή ηνπ δξάζηε γίλεηαη κέζσ ηελ παζεηηθήο ζχληαμεο θαη ησλ νπζηαζηηθψλ. Ζ απαινηθή νπνηνπδήπνηε δξάζηε γίλεηαη κε ηε ρξήζε κε- επελεξγεηηθνχ ξήκαηνο, ην νπνίν δελ αθήλεη πεξηζψξηα εμσηεξηθήο επελέξγεηαο, αιιά παξνπζηάδεη ηελ πξάμε σο ζπκβάλ ην νπνίν πξνθχπηεη απφ κφλν ηνπ (΢ηάκνπ, 2014:184).

(19)

2.2.2 Γιαπποζυπική λειηοςπγία ηηρ γλώζζαρ

Ζ δηαπξνζσπηθή ιεηηνπξγία πεξηιακβάλεη ηα γισζζηθά ζηνηρεία πνπ επηιέγνληαη απφ ηνλ παξαγσγφ/νκηιεηή ηνπ θεηκέλνπ θαηά ηε δηεπίδξαζή ηνπ κε ηνπο αλαγλψζηεο/ζπλνκηιεηέο/αθξναηέο ηνπ. ΢χκθσλα κε ην ζχζηεκα ηεο δηάζεζεο ν νκηιεηήο ή παξαγσγφο ελφο θεηκέλνπ κέζσ ησλ ιεμηθνγξακκαηηθψλ επηινγψλ ηνπ πξνζδηνξίδεη ηνλ ξφιν πνπ πηνζεηεί ζηηο ζρέζεηο ηνπ απέλαληη ζηνπο άιινπο ζπκκεηέρνληεο, ηελ επίδξαζε πνπ επηηπγράλεη πάλσ ηνπο θαη ηε ζηάζε πνπ αλαιακβάλεη (΢ηάκνπ, 2014:174). Ζ δηεπίδξαζε πνπ δηακνξθψλεηαη ζην πιαίζην επηθνηλσλίαο εθθξάδεηαη κέζσ ηεο πξνζσπηθήο δείμεο, ησλ γισζζηθψλ πξάμεσλ θαη ηεο ηξνπηθφηεηαο.

Ζ αλαπαξάζηαζε ηεο θνηλσληθήο ζρέζεο κεηαμχ ησλ δηεπηδξψλησλ κεηερφλησλ ησλ πξάμεσλ ηνπ θεηκέλνπ θαλεξψλεηαη απφ ηηο γισζζηθέο επηινγέο πνπ αθνξνχλ ηελ πξνζσπηθή δείμε. Ζ πξνζσπηθή δείμε εθθξάδεηαη κε ηελ εθάζηνηε επηινγή αξηζκνχ πξνζψπνπ ηνπ ξήκαηνο θαη κε αλησλπκίεο, πξνζσπηθέο θαη θηεηηθέο, θαη αθνξνχλ ηηο δηάθνξεο αλαθνξέο πνπ γίλνληαη ζην θείκελν γηα ηνλ παξαγσγφ/νκηιεηή ή θαη ηνλ αλαγλψζηε/ζπλνκηιεηή-αθξναηή. Ο παξαγσγφο ηνπ θεηκέλνπ αλάινγα κε ην χθνο πνπ επηζπκεί λα πξνζδψζεη επηιέγεη λα ρξεζηκνπνηήζεη ή λα παξαιείςεη ηε δείμε πξνζψπνπ (΢ηάκνπ, 2011:185). Με ηελ πξψηε επηινγή δεκηνπξγεί έλα δηεπηδξαζηηθφ θείκελν κε πξνζσπηθφ χθνο, ελψ κε ηε δεχηεξε επηινγή έλα κε δηεπηδξαζηηθφ θείκελν απξφζσπνπ χθνπο (΢ηάκνπ, 2014:174).

Ο Austin (1993) αλαθέξεη φηη νη πξάμεηο ιφγνπ απνηεινχλ έλα εξγαιείν ηεο γιψζζαο κε ην νπνίν ν ρξήζηεο ηεο εθζέηεη θαη εθθξάδεη ηηο πξνζέζεηο θαη ηηο πξάμεηο ηνπ. Οη γισζζηθέο πξάμεηο δηαθξίλνληαη ζε απνθαληηθέο/βεβαησηηθέο, θαηεπζπληηθέο, δηαθεξπθηηθέο, δεζκεπηηθέο θαη εθθξαζηηθέο ζέηνληαο ζπγθεθξηκέλνπο ξφινπο ζηνλ παξαγσγφ θαη ηνλ αλαγλψζηε/αθξναηή (΢ηάκνπ, 2011:185). Με ηηο απνθαληηθέο/βεβαησηηθέο γισζζηθέο πξάμεηο ν νκηιεηήο δειψλεη ή ηζρπξίδεηαη θάηη ή εθθξάδεη ηελ αληίιεςή ηνπ γηα θάηη. Με ηηο θαηεπζπληηθέο πξάμεηο ιφγνπ ν νκηιεηήο ππνδεηθλχεη, ζπληζηά ή δηαηάδεη γηα θάηη ηνλ ζπλνκηιεηή/αθξναηή ηνπ, ηνλ θαηεπζχλεη θαη ηνλ σζεί λα πξνβεί ή φρη ζε δηάθνξεο πξάμεηο εθθξάδνληαο ηηο απαηηήζεηο, ηηο απαγνξεχζεηο, ηηο πξνεηδνπνηήζεηο ή ηηο πξνζηαγέο ηνπ. Με ηηο δεζκεπηηθέο γισζζηθέο πξάμεηο ν νκηιεηήο δεζκεχεηαη γηα κηα πξάμε ηνπ κειινληηθά, ελψ κε ηηο δηαθεξπθηηθέο επηθέξεη αιιαγή ζηνλ θφζκν ζε ζεζκηθφ πιαίζην θαη ζηελ ηάμε πξαγκάησλ. Σέινο, νη εθθξαζηηθέο κεηαθέξνπλ ηε ζηάζε θαη ηα ζπλαηζζήκαηα ηνπ παξαγσγνχ ηνπ θεηκέλνπ

(20)

ζηνλ απνδέθηε ηνπ. Ο πξνζδηνξηζκφο ηνπ είδνπο ησλ γισζζηθψλ πξάμεσλ ζε έλα θείκελν θαη ηεο πξνζιεθηηθήο δχλακήο ηνπο πάλσ ζηνλ απνδέθηε γίλεηαη κέζσ γισζζηθψλ ζηνηρείσλ πνπ ιεηηνπξγνχλ σο πξνζιεθηηθνί δείθηεο (΢ηάκνπ, 2014:174). Ζ Παπιίδνπ (1982) αλαθέξεη φηη νη πξνζιεθηηθνί δείθηεο ζηελ ειιεληθή γιψζζα είλαη νη εγθιίζεηο θαη ηα επηηειεζηηθά ξήκαηα.

Καηά ηελ θαηαζθεπή ηνπ θνηλσληθνχ ξφινπ ηνπ παξαγσγνχ επηιέγεηαη απφ ηνλ ίδην κέζσ ησλ γισζζηθψλ ζηνηρείσλ ηξνπηθφηεηαο λα θαηαζέζεη ή φρη ηελ πξνζσπηθή ηνπ άπνςή ηνπ θαη ηηο αληηιήςεηο ηνπ γηα ην ζέκα πνπ δηαπξαγκαηεχεηαη θαη λα εκπιαθεί ή φρη αληίζηνηρα (΢ηάκνπ, 2011:186). Ζ ηξνπηθφηεηα δηαθξίλεηαη ζε επηζηεκηθή, δενληηθή θαη αμηνινγηθή. Ζ επηζηεκηθή ηξνπηθφηεηα αθνξά ηε ζηάζε ηνπ νκηιεηή πνπ αθνξά ηνλ βαζκφ βεβαηφηεηαο ή ακθηβνιία γηα απηά πνπ ιέεη, ε δενληηθή ηξνπηθφηεηα αθνξά ην βαζκφ επηηαθηηθφηεηαο κε ηνλ νπνίν δεηά/απαηηεί θάηη απφ ηνλ ζπλνκηιεηή/αθξναηή ηνπ θαη ε αμηνινγηθή ηξνπηθφηεηα εθθξάδεη ηε ζπγθηλεζηαθή θφξηηζε ησλ ιεγφκελψλ ηνπ.

΢πγθεθξηκέλα, ζηελ αμηνινγηθή ηξνπηθφηεηα ν παξαγσγφο/νκηιεηήο παξεκβάιεη ηε ζηάζε, ηα ζπλαηζζήκαηα, ηε δηάζεζε, ηα ζρφιηα θαη ηελ ππνθεηκεληθή θξίζε ηνπ γηα ην ζέκα ηνπ εθθσλήκαηνο ή θεηκέλνπ. Ζ δήισζε αμηνιφγεζεο γίλεηαη απφ ηνλ παξαγσγφ/νκηιεηή κέζσ ηεο ρξήζεο επηζέησλ, επηξξεκάησλ θαη επηξξεκαηηθψλ πξνζδηνξηζκψλ, φπσο θαη ηνπ ζπλαηζζεκαηηθνχ ιεμηινγίνπ.

2.2.3 Κειμενική λειηοςπγία ηηρ γλώζζαρ

Σν ζχζηεκα ζέκαηνο-ξήκαηνο ηεο θεηκεληθήο ιεηηνπξγίαο ζρεηίδεηαη κε ηελ νξγάλσζε ησλ πιεξνθνξηψλ θαη ηελ ηνπνζέηεζε ησλ ιεμηθνγξακκαηηθψλ επηινγψλ ζε επίπεδν πξφηαζεο. Σν ζέκα αθνξά ηνλ ιφγν γηα ηνλ νπνίν εθθέξεηαη θάηη θαη ηνπνζεηείηαη ζηελ αξρή ηεο πξφηαζεο, ελψ ην ξήκα απνηειεί ηνλ ζρνιηαζκφ ηνπ θαη ην αθνινπζεί ζηε ζεηξά ηεο πξφηαζεο. Ζ επηινγή θαη ε δηάηαμε ησλ πιεξνθνξηψλ κέζα ζηελ πξφηαζε θαηά ζέκα θαη ξήκα γίλεηαη ζχκθσλα κε ηνλ πξνζδηνξηζκφ ηεο ζπνπδαηφηεηαο ή παιαηφηεηαο ηνπο αλάινγα κε ηελ πξννπηηθή πνπ επηζπκεί λα πξνζδψζεη ν παξαγσγφο/νκηιεηήο. Καζψο ην ζέκα απνηειεί ηνλ ππξήλα ηεο πιεξνθνξίαο πνπ κεηαθέξεηαη ζηνλ απνδέθηε θαη ην θεληξηθφ ζεκείν γχξσ απφ ην νπνίν δηακνξθψλεηαη θαη αλαπηχζζεηαη, ηνπνζεηνχληαη νη γλσζηέο πιεξνθνξίεο κε ιηγφηεξν πιεξνθνξηαθφ πεξηερφκελν, ελψ ζην ξήκα ηνπνζεηνχληαη νη λέεο θαη ζεκαληηθφηεξεο πιεξνθνξίεο γηα ηνλ απνδέθηε ηνπ θεηκέλνπ. Ζ

(21)

ζχζηεκα ζέκαηνο-ξήκαηνο σο πξνο ηελ ηνπνζέηεζε γλσζηήο θαη λέαο πιεξνθνξίαο αληίζηνηρα εμππεξεηεί ηνλ απνδέθηε ηνπ θεηκέλνπ λα επεμεξγαζηεί θαιχηεξα ηηο θαηλνχξηεο θαη ζεκαληηθφηεξεο πιεξνθνξίεο (΢ηάκνπ, 2014:177).

2.3 Γπαμμαηική ηος Οπηικού ΢σεδιαζμού ηυν Kress & van Leeuwen (2010)

Ζ ΢ΛΓ ηνπ Halliday (1994) απνηέιεζε ηε ζεσξεηηθή βάζε γηα ηε δεκηνπξγία ηεο ΓΟ΢

ησλ Kress & van Leeuwen (2010). Οη Kress & van Leeuwen (2010) ζεκειίσζαλ κηα ζπζηεκηθή ιεηηνπξγηθή γξακκαηηθή ηνπ νπηηθνχ ζρεδηαζκνχ αληίζηνηρε ηεο γιψζζαο ζηεξηδφκελνη ζηελ άπνςε φηη φια ηα ζεκεησηηθά ζπζηήκαηα κπνξνχλ λα αληαπνθξηζνχλ ζηηο ηξεηο ιεηηνπξγίεο πνπ πξφηεηλε ζην έξγν ηνπ ν Halliday (1994) θαη αλαξσηψκελνη πσο ε αλαπαξαζηαηηθή, ε δηαπξνζσπηθή θαη ε θεηκεληθή ιεηηνπξγία ηεο γιψζζαο κπνξεί λα πξαγκαησζεί ζηελ νπηηθή επηθνηλσλία. Οη Kress & van Leeuwen (2010) εθθξάδνπλ ηελ άπνςε φηη νη εηθφλεο, φπσο θαη ε γιψζζα, θαηά ηελ πξαγκάησζε ηεο αλαπαξάζηαζεο ηεο πιηθήο πξαγκαηηθφηεηαο πξαγκαηψλνπλ ηε δηαπξνζσπηθή δηεπίδξαζε ησλ αλαπαξηζηψκελσλ ζπκκεηερφλησλ θαη, επίζεο, ζπγθξνηνχλ δηάθνξεο θεηκεληθέο ζπλζέζεηο πξαγκαηψλνληαο κηα ζεκεησηηθή πξαγκαηηθφηεηα. Ζ ζεκεησηηθή πξνζέγγηζε ησλ εηθφλσλ πηνζεηεί ηηο κεηαιεηηνπξγίεο ησλ ζεκεησηηθψλ πφξσλ ηεο ΢ΛΓ ηνπ Halliday (1994) γηα ηε δφκεζε λνεκάησλ θαη ηελ αλάιπζε πνιπηξνπηθψλ θεηκέλσλ.

Ζ ΓΟ΢ παξέρεη ην πιαίζην δηεξεχλεζεο ησλ ζεκαζηψλ ησλ εηθφλσλ θαη απνηειεί έλα ζεκαληηθφ κεζνδνινγηθφ εξγαιείν γηα ηελ πεξηγξαθή ηνπ ζεκεησηηθνχ νπηηθνχ ηξφπνπ, φπσο πξνθχπηεη απφ ην πιαίζην ησλ πνιπγξακκαηηζκψλ. ΢χκθσλα κε ηελ αλάιπζε ηεο ζχλδεζεο ησλ ιέμεσλ, ησλ θξάζεσλ θαη ησλ θεηκέλσλ ζην ζχζηεκα ηεο ιεηηνπξγηθήο γξακκαηηθήο, ν Ο΢ πεξηγξάθεη ηελ ζπκκεηνρή θαη ηελ αιιειεπίδξαζε ησλ αλαπαξηζηψκελσλ πξνζψπσλ, κεξψλ θαη αληηθεηκέλσλ (Kress & van Leuwen (2010). Ζ πηνζέηεζε ησλ ηξηψλ ιεηηνπξγηψλ ηεο γιψζζαο ηνπ Halliday (1994) επεθηείλνληαη ζην ζεκεησηηθφ πιαίζην ηνπ Ο΢ (Kress & van Leeuwen, 2010) σο:

α) αλαπαξαζηαηηθή κεηαιεηηνπξγία ηεο εηθφλαο β) δηαπξνζσπηθή κεηαιεηηνπξγία ηεο εηθφλαο γ) θεηκεληθή κεηαιεηηνπξγία ηεο εηθφλαο

(22)

΢ηελ παξνχζα εξγαζία ζα αμηνπνηεζνχλ νη δχν πξψηεο κεηαιεηηνπξγίεο γηα ηελ αλάιπζε ησλ δεδνκέλσλ (βι. Δλφηεηα 4.2).

2.3.1 Ιδεοποιηηική/Αναπαπαζηαηική λειηοςπγία ηηρ εικόναρ

Ζ ηδενπνηεηηθή/αλαπαξαζηαηηθή κεηαιεηηνπξγία νηθνδνκεί ιεθηηθά θαη νπηηθά ηα γεγνλφηα, ηα αληηθείκελα, ηνπο ζπκκεηέρνληεο θαη ηηο ζπλζήθεο ζηηο νπνίεο εκπιέθνληαη φια απηά θαηά ηε δφκεζε ηεο πιηθήο πξαγκαηηθφηεηαο (Παπαδεκεηξίνπ, 2010:14).

Αλαπαξηζηά πιεπξέο ηνπ θφζκνπ κε ηνλ ηξφπν πνπ ηηο βηψλνπλ νη άλζξσπνη ρξεζηκνπνηψληαο ζεκεησηηθνχο πφξνπο πνπ πξνζθέξνπλ κηα ζεηξά επηινγψλ αλαπαξάζηαζεο ησλ ζπκκεηερφλησλ θαη ησλ ζρέζεσλ πνπ δεκηνπξγνχληαη κεηαμχ ηνπο ή κε άιια αληηθείκελα θαη κε δηαδηθαζίεο (Kress & van Leeuwen, 2010:98-99).

΢πγθεθξηκέλα, εκπεξηέρεη ηελ ηαπηνπνίεζε θαη ηνλ πξνζδηνξηζκφ ησλ αλαπαξηζηψκελσλ ζπκκεηερφλησλ, έκςπρσλ ή άςπρσλ, ηηο αλαπαξηζηψκελεο δξάζεηο-αληηδξάζεηο ή δηαδηθαζίεο, ην πιαίζην ηεο πεξίζηαζεο ζην νπνίν εκπιέθνληαη, θαζψο θαη ηηο ηδηφηεηεο θαη ηα ραξαθηεξηζηηθά ησλ ζπκκεηερφλησλ.

Γχν ζπκκεηέρνληεο κπνξνχλ λα αλαπαξηζηψληαη ζε κηα δηεπηδξαζηηθή δηαδηθαζία, ε νπνία πξαγκαηψλεηαη κε αλχζκαηα ή δελδξνδηαγξάκκαηα (Kress & van Leeuwen, 2010:99). Σα αλχζκαηα είλαη νπηηθά ζηνηρεία αληίζηνηρα κε ηα ξήκαηα δξάζεο πνπ ρξεζηκνπνηνχληαη ζηε γισζζηθή αλάιπζε (Kress & van Leeuwen, 2010:102-103). Ζ παξνπζία ή κε αλχζκαηνο ζε κηα αλαπαξαζηαηηθή δνκή είλαη ην ραξαθηεξηζηηθφ γλψξηζκα δηαρσξηζκνχ ησλ αθεγεκαηηθψλ θαη ελλνηνινγηθψλ αλαπαξαζηάζεσλ, θαζψο ε πξψηε έρεη πάληα άλπζκα, ελψ ε δεχηεξε φρη (Kress & van Leeuwen, 2010:102-103). Οη ελλνηνινγηθέο αλαπαξαζηάζεηο αλαπαξηζηνχλ ζπκκεηέρνληεο ζχκθσλα κε ηε γεληθεπκέλε θαη άρξνλε νπζία ηνπο σο πξνο ηε δνκή, ην λφεκα θαη ηελ ηάμε, ελψ νη αθεγεκαηηθέο απνηεινχλ δπλακηθέο εηθφλεο πνπ απεηθνλίδνπλ κηα εμέιημε δξάζεο θαη γεγνλφησλ, θαζψο ζε απηέο πξνβάιιεηαη ε ζχλδεζε ησλ ζπκκεηερφλησλ κέζσ ηεο πξάμεο πνπ επηηεινχλ (Kress & van Leeuwen, 2010:145).

΋ζνλ αθνξά ηηο αθεγεκαηηθέο αλαπαξαζηάζεηο ζχκθσλα κε ην είδνο ησλ αλπζκάησλ θαη ηνλ αξηζκφ θαη ην είδνο ησλ ζπκκεηερφλησλ δηαθξίλνληαη δηάθνξα είδε αθεγεκαηηθψλ δηαδηθαζηψλ, φπσο δηαδηθαζίεο δξάζεο θαη αληίδξαζεο, ιεθηηθέο θαη λνεηηθέο δηαδηθαζίεο θαη δηαδηθαζίεο κεηαηξνπήο. ΢ηηο δηαδηθαζίεο δξάζεο ν δξσλ είλαη ν

(23)

ζπκκεηέρσλ απφ ηνλ νπνίν πξνθχπηεη ή ν ίδηνο δηακνξθψλεη ην άλπζκα θαη ν ζηφρνο ν ζπκκεηέρσλ πνπ δέρεηαη ηελ ελέξγεηα πξαγκάησζεο. Μηα ηέηνηα δηαδηθαζία ζεσξείηαη κεηαβαηηθή. Αλ ε αλαπαξαζηαηηθή δνκή απνηειείηαη απφ έλαλ ζπκκεηέρνληα, ηφηε ζεσξείηαη σο ακεηάβαηε δηαδηθαζία δξάζεο, ε νπνία δελ επηδέρεηαη θάπνηνλ ζηφρν (Kress

& van Leeuwen, 2010:126). Δλδέρεηαη, βέβαηα, ζε κηα αλαπαξαζηαηηθή δνκή λα κε δηαθξίλεηαη ν δξψλ, αιιά κφλν ην άλπζκα θαη ν ζηφρνο. Σέηνηεο δνκέο νλνκάδνληαη

΢πκβάληα.

Οη δηαδηθαζίεο αληίδξαζεο πξνθχπηνπλ, φηαλ ην άλπζκα δεκηνπξγείηαη απφ ην βιέκκα ηνπ ελφο ζπκκεηέρνληα κε θαηεχζπλζε πξνο ηνπο άιινπο ζπκκεηέρνληεο. ΢ε ηέηνηεο θαηεγνξίεο δελ ππάξρνπλ δξψληεο θαη ζηφρνη, αιιά αληηδξψληεο θαη θαηλφκελα (Kress & van Leeuwen, 2010:130). Οη αληηδξάζεηο κπνξεί λα είλαη κεηαβαηηθέο ή ακεηάβαηεο αλάινγα κε ηε ζχλδεζε ή κε αληίζηνηρα ηνπ βιέκκαηνο ηνπ αληηδξψληα κε ην θαηλφκελν. ΢ηηο κεηαβαηηθέο ή κε δξάζεηο θαη αληηδξάζεηο νη Γξψληεο θαη νη αληηδξψληεο αλαιακβάλνπλ ηνλ ελεξγεηηθφ ξφιν ηεο αλαπαξαζηαηηθήο δνκήο, ελψ νη ζηφρνη θαη ηα θαηλφκελα ηνπο παζεηηθνχο ξφινπο.

Ζ λνεηηθή θαη ιεθηηθή δηαδηθαζία πξαγκαηψλεηαη απφ έλα άλπζκα πνπ δεκηνπξγείηαη απφ έλα ζχλλεθν ζθέςεο ή κηα βεινεηδή απεηθφληζε ελφο ζχλλεθνπ δηαιφγνπ αληίζηνηρα θαη ζπλδέεη ηνλ αηζζεηήξα θαη ην θαηλφκελν γηα ηελ πξψηε θαη ηνλ νκηιεηή θαη ην εθθψλεκα γηα ηε δεχηεξε. Ζ κεηαηξνπή είλαη κηα δηαδηθαζία θαηά ηελ νπνία έλαο ζπκκεηέρσλ είλαη ν ζηφρνο κηαο δξάζεο θαη ν δξσλ κηαο άιιεο ζε κηα αλαπαξαζηαηηθή δνκή.

΋ζνλ αθνξά ηηο ελλνηνινγηθέο αλαπαξαζηάζεηο απηέο δηαθξίλνληαη ζε ηαμηλνκηθέο, αλαιπηηθέο θαη ζπκβνιηθέο δηαδηθαζίεο. Οη ηαμηλνκηθέο δηαδηθαζίεο ζπλδένπλ ηνπο ζπκκεηέρνληεο σο πξνο έλα είδνο ζρέζεο, φπνπ κηα νκάδα κεηερφλησλ ζα έρεη θαηψηεξν ξφιν, ελψ ηνπιάρηζηνλ έλαο κεηέρσλ ζα έρεη αλψηεξν ξφιν (Kress & van Leeuwen, 2010:145). Οη αλαιπηηθέο δηαδηθαζίεο ζπλδένπλ ηνπο ζπκκεηέρνληεο κέζσ κηαο ζρέζεο κέξνπο-φινπ, εκπιέθνληαο δχν είδε κεηερφλησλ, φπνπ ν έλαο απνθαιείηαη Φνξέαο θαη ην άιιν Κηεηηθφ Υαξαθηεξηζηηθφ (Kress & van Leeuwen, 2010:155). Έλα παξάδεηγκα αλαιπηηθήο εηθφλαο είλαη έλαο πνιηηηθφο ράξηεο ηεο Διιάδαο, φπνπ Φνξέαο είλαη ε Διιάδα θαη Κηεηηθά Υαξαθηεξηζηηθά νη 52 λνκνί ηεο ρψξαο.

(24)

΢χκθσλα κε ηνπο Kress & van Leeuwen (2010:176) «νη ζπκβνιηθέο δηαδηθαζίεο αθνξνχλ ζην ηη ζεκαίλεη ή ηη είλαη έλαο ζπκκεηέρσλ» θαη θαηεγνξηνπνηνχληαη ζε ζπκβνιηθή πξνζδηνξηζηηθή ή ππνδεισηηθή δηαδηθαζία. Οη ζπκβνιηθέο ππνδεισηηθέο δηαδηθαζίεο αλαπαξηζηνχλ ην λφεκα θαη ηελ ηαπηφηεηα ηνπ ζπκκεηέρνληα ζαλ λα πξνέξρεηαη εθ ησλ έζσ θαη λα πξνθχπηνπλ απφ ηηο ηδηφηεηεο ηνπ Φνξέα, ελψ νη ζπκβνιηθέο πξνζδηνξηζηηθέο δηαδηθαζίεο αλαπαξηζηνχλ ην λφεκα θαη ηελ ηαπηφηεηα ζαλ λα παξαρσξνχληαη ζηνλ Φνξέα (Kress & van Leeuwen, 2010:179). ΢χκθσλα κε ηνπο Kress & van Leeuwen (2010:177) νη ζπκβνιηθέο δηαδηθαζίεο έρνπλ σο βαζηθφ ραξαθηεξηζηηθφ ηελ ζχλδεζή ηνπο κε ζπκβνιηθέο αμίεο.

2.3.2 Γιαπποζυπική λειηοςπγία ηηρ εικόναρ

Οη Kress & van Leeuwen (2010:99) αλαθέξνπλ φηη θάζε ζεκεησηηθφο ηξφπνο κπνξεί λα πξνβάιιεη ηηο ζρέζεηο αλάκεζα ζηνπο δηεπηδξψληεο θαη αιιεινεπηδξψληεο ζπκκεηέρνληεο ηεο αλαπαξαζηαηηθή απεηθνληζηηθήο δνκήο, δειαδή λα αλαπαξηζηά ηελ θνηλσληθή ζρέζε πνπ δεκηνπξγείηαη κεηαμχ ηνπ παξαγσγνχ ηεο εηθφλαο, ηνπ απνδέθηε/ζεαηή ηεο θαη ηνπο αλαπαξηζηψκελνπο ζπκκεηέρνληεο. Ζ παξαπάλσ αιιειεπηδξαζηηθή ζρέζε πξαγκαηψλεηαη ζχκθσλα κε ηνπο Kress & an Leeuwen (2010) κέζα απφ ηελ επαθή, ηελ θνηλσληθή απφζηαζε θαη ηε δηάζεζε.

΢πγθεθξηκέλα, ε επαθή πινπνηείηαη κέζσ ηνπ βιέκκαηνο ζε εηθφλεο φπνπ αλαπαξίζηαληαη άλζξσπνη ή αλζξσπφκνξθα αληηθείκελα, θαζψο ε έιιεηςε ή ε παξνπζία βιέκκαηνο δηακνξθψλεη ην πιαίζην ηνπ είδνπο ηεο θαληαζηαθήο ζρέζεο κεηαμχ ησλ αιιειεπηδξψλησλ (Kress & van Leeuwen, 2010). Ζ αιιειεπίδξαζε πνπ επηδηψθεηαη κέζσ ηνπ βιέκκαηνο δηαθξίλεηαη ζε πξνζθνξά/παξνρή πιεξνθνξηψλ θαη αίηεκα/απαίηεζε/δήηεζε. Πξνζθνξά παξαηεξείηαη ζηηο πεξηπηψζεηο πνπ νη εηθφλεο απεπζχλνληαη έκκεζα ζηνπο ζεαηέο, φπνπ ν αλαπαξηζηψκελνο κεηέρσλ πξνζθέξεηαη γηα εμνλπρηζηηθφ νπηηθφ έιεγρν απφ ηνλ ζεαηή, θαζψο νη κεηέρνληεο δελ θνηηνχλ απεπζείαο ζηνλ ζεαηή. ΢ηελ αληίζεηε πεξίπησζε πνπ ν κεηέρσλ θνηηά άκεζα πξνο ηνλ αλαγλψζηε δεκηνπξγείηαη κηα θαληαζηαθή ζρέζε, φπνπ ν πξψηνο έρεη έλα αίηεκα απφ ηνλ δεχηεξν (Kress & van Leeuwen, 2010:192).

Ζ θνηλσληθή απφζηαζε ζρεηίδεηαη κε ην βαζκφ ηεο θνηλσληθήο ζρέζεο πνπ αλαπηχζζεηαη κεηαμχ ησλ αιιειεπηδξψλησλ ζπκκεηερφλησλ θαη γίλεηαη αληηιεπηή απφ ην

(25)

πιάλν ηεο εηθφλαο. ΢χκθσλα κε ηνπο Kress & van Leeuwen (2010:201) ην θνληηλφ πιάλν ησλ αλαπαξηζηψκελσλ ζπκκεηερφλησλ δεκηνπξγεί κε ηνλ αλαγλψζηε/ζεαηή ηεο εηθφλαο κηα ζρέζε νηθεία/πξνζσπηθή, ην κεζαίν πιάλν δεκηνπξγεί κηα ηππηθή θνηλσληθή επαθή, ελψ ην καθξηλφ πιάλν κηα απξφζσπε ζρέζε. Ζ αλαπαξάζηαζε, επνκέλσο, θάπνησλ κεηερφλησλ ζε εηθφλεο δεκηνπξγεί θαη αλαπαξηζηά ηηο θαληαζηαθέο θνηλσληθέο ζρέζεηο πνπ ρηίδνληαη κεηαμχ ησλ αιιειεπηδξψλησλ ζπκκεηερφλησλ. ΢ηελ θνληηλή θνηλσληθή απφζηαζε θαίλεηαη έλα κέξνο ηνπ αληηθεηκέλνπ θαη αλαπαξίζηαηαη ζαλ λα κπνξεί ν αλαγλψζηεο λα ην ρξεζηκνπνηεί, ε κεζαία αθνξά αληηθείκελα πνπ αλαπαξίζηαληαη πιήξσο, φπνπ ν αλαγλψζηεο κπνξεί λα ηα πηάζεη, αιιά φρη λα ηα ρξεζηκνπνηήζεη, ελψ ε καθξηλή αθνξά αληηθείκελα απξφζηηα, πνπ ηα βιέπεη ν αλαγλψζηεο ζαλ λα είλαη έθζεκα ζε κνπζείν (Kress & van Leeuwen, 2010:205-6).

Ζ δηάζεζε θαλεξψλεη ηελ εκπινθή ή ηελ απνζηαζηνπνίεζε θαη ηηο ζρέζεηο εμνπζίαο, ηζφηεηαο ή αληζφηεηαο πνπ δεκηνπξγνχληαη κεηαμχ ησλ ζρέζεσλ ησλ αιιειεπηδξψλησλ ζπκκεηερφλησλ. ΢πγθεθξηκέλα ε δηάζεζε εκπινθήο ή απνζηαζηνπνίεζεο κε/απφ ηνπο αλαπαξηζηψκελνπο κεηέρνληεο γίλεηαη κέζα απφ ηελ κεησπηθή ή πιάγηα αληίζηνηρα γσλία θαηαζθεπήο ηνπο ζηνλ νξηδφληην άμνλα ηεο απεηθνληζηηθήο πξάμεο (Kress & van Leeuwen, 2010:216). ΢χκθσλα κε ηε κεησπηθή γσλία ιήςεο ν παξαγσγφο ηεο εηθφλαο παξνπζηάδεη ηνλ εαπηφ ηνπ θαη ηνπο κεηέρνληεο λα βξίζθνληαη παξάιιεια ν έλαο κε ηνλ άιιν. ΢ηελ πεξίπησζε απηή νη κεηέρνληεο απεηθνλίδνληαη σο «κέξνο ηνπ θφζκνπ» ηνπ δεκηνπξγνχ θαη, ζπλεπψο, ππάξρεη εκπινθή θαη ζρέζε καδί ηνπο. Αληίζεηα, αλ ε ιήςε ηεο εηθφλαο γίλεη απφ πιάγηα γσλία, ηφηε νη αλαπαξηζηψκελνη κεηέρνληεο παξνπζηάδνληαη απνζηαζηνπνηεκέλνη θαη λα κελ έρνπλ θακία εκπινθή κε ηνλ παξαγσγφ ηεο εηθφλαο.

Σέινο, νη ζρέζεηο εμνπζίαο, ηζφηεηαο ή αληζφηεηαο, δηαθξίλνληαη απφ ηε γσλία ιήςεο ζχκθσλα κε ηνλ θάζεην άμνλα πνπ παξνπζηάδνληαη νη κεηέρνληεο ζε κηα εηθφλα, θαζψο κηα πςειή γσλία ιήςεο δείρλεη ηνλ αλαπαξηζηψκελν κεηέρνληα κηθξφ θαη ιηγφηεξν ζεκαληηθφ θαη ην αληίζεην, κηα ρακειή γσλία ιήςεο ηνλ δείρλεη επηβιεηηθφ θαη κπζηεξηψδε (Kress & van Leeuwen, 2010:220). Αλαιπηηθφηεξα, αλ ε γσλία ιήςεο γίλεη απφ ςειά ν αλαπαξηζηψκελνο κεηέρσλ πξνβάιιεηαη ζαλ λα αζθεί κηα κνξθή εμνπζίαο επάλσ ζηνλ ζεαηή, ελψ αλ γίλεη απφ ρακειή γσλία ε ιήςε ηεο εηθφλαο παξαηεξείηαη ην αληίζεην. ΢ηελ πεξίπησζε, φπνπ ν αλαπαξηζηψκελνο κεηέρνληαο θνηηάεη ηνλ ζεαηή απφ