[PENDING] Οι γυναίκες διδάσκουν και οι άνδρες διοικούν' οι γυναίκες εκπαιδευτικοί στη διοίκηση των δημοτικών σχολείων του νομού Αιτωλοακαρνανίας

1

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΣΤΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗ &

ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΩΝ ΜΟΝΑΔΩΝ

Διπλωματική Εργασία

της

ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΑΣ ΝΤΑΝΟΥ

Επιβλέπουσα Καθηγήτρια Ειρήνη Ιωαννίδου

Υποβλήθηκε ως απαιτούμενο για την απόκτηση του μεταπτυχιακού διπλώματος ειδίκευσης στη διοίκηση & οργάνωση εκπαιδευτικών μονάδων

Θεσσαλονίκη, Φεβρουάριος,2019

«ΟΙ ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΔΙΔΑΣΚΟΥΝ ΚΑΙ ΟΙ ΑΝΔΡΕΣ ΔΙΟΙΚΟΥΝ; ΟΙ ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΙ ΣΤΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗ ΤΩΝ ΔΗΜΟΤΙΚΩΝ

ΣΧΟΛΕΙΩΝ ΤΟΥ ΝΟΜΟΥ ΑΙΤΩΛΟΑΚΑΡΝΑΝΙΑΣ».

2

Η παρούσα Διπλωματική Εργασία καλύπτεται στο σύνολό της νομικά από δημόσια άδεια πνευματικών δικαιωμάτων CreativeCommons:

Αναφορά Δημιουργού - Μη Εμπορική Χρήση - Παρόμοια Διανομή

Μπορείτε να:

 Μοιραστείτε: αντιγράψετε και αναδιανέμετε το παρόν υλικό με κάθε μέσο και τρόπο

 Προσαρμόστε: αναμείξτε, τροποποιήστε και δημιουργήστε πάνω στο παρόν υλικό

Υπό τους ακόλουθους όρους:

 Αναφορά Δημιουργού: Θα πρέπει να καταχωρίσετε αναφορά στο δημιουργό, με σύνδεσμο της άδειας, και με αναφορά αν έχουν γίνει αλλαγές. Μπορείτε να το κάνετε αυτό με οποιονδήποτε εύλογο τρόπο, αλλά όχι με τρόπο που να υπονοεί ότι ο

δημιουργός αποδέχεται το έργο σας ή τη χρήση που εσείς κάνετε.

 Μη Εμπορική Χρήση: Δε μπορείτε να χρησιμοποιήσετε το υλικό για εμπορικούς σκοπούς.

 Παρόμοια Διανομή: Αν αναμείξετε, τροποποιήσετε, ή δημιουργήσετε πάνω στο παρόν υλικό, πρέπει να διανείμετε τις δικές σας συνεισφορές υπό την ίδια άδεια CreativeCommons όπως και το πρωτότυπο.

Αναλυτικές πληροφορίες νομικού κώδικα στην ηλεκτρονική διεύθυνση:

https://creativecommons.org/licenses/by-nc-sa/4.0/legalcode

3

Υπεύθυνη Δήλωση

Με ατομική μου ευθύνη και γνωρίζοντας τις κυρώσεις που προβλέπονται από τον Κανονισμό Σπουδών του Μεταπτυχιακού Προγράμματος στη Διοίκηση & Οργάνωση Εκπαιδευτικών Μονάδων του Αλεξάνδρειου ΤΕΙ Θεσσαλονίκης, δηλώνω υπεύθυνα ότι:

 Η παρούσα Διπλωματική Εργασία αποτελεί έργο αποκλειστικά δικής μου δημιουργίας, έρευνας, μελέτης και συγγραφής.

 Για τη συγγραφή της Διπλωματικής μου Εργασίας δεν χρησιμοποίησα ολόκληρο ή μέρος έργου άλλου δημιουργού ή τις ιδέες και αντιλήψεις άλλου δημιουργού χωρίς να γίνεται σαφής αναφορά στην πηγή προέλευσης (βιβλίο, άρθρο από επιστημονικό περιοδικό, ιστοσελίδα κλπ.).

Θεσσαλονίκη, 2 Φεβρουαρίου,2019

Ο/Η Δηλών/ούσα: Ντάνου Κωνσταντίνα

4

ΤΡΙΜΕΛΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗ

ΕΠΙΒΛΕΠΟΥΣΑ ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΑ : ΙΩΑΝΝΙΔΟΥ ΕΙΡΗΝΗ ΜΕΛΗ : Ιωαννίδου Ειρήνη

Αβδημιώτης Σπύρος

5

Αφιερώσεις

Στην οικογένειά μου, και ιδιαίτερα στη μητέρα μου,

χωρίς τη συνδρομή της οποίας,

δε θα μπορούσε να υλοποιηθεί αυτή η προσπάθεια.

6

ΠΕΡΙΛΗΨΗ

«Οι γυναίκες διδάσκουν και οι άνδρες διοικούν; Οι γυναίκες εκπαιδευτικοί στη διοίκηση των Δημοτικών Σχολείων του Νομού Αιτωλοακαρνανίας».

Σκοπός της παρούσας έρευνας είναι η διερεύνηση, αυτών των παραγόντων, που αποθαρρύνουν τις γυναίκες εκπαιδευτικούς των Δημοτικών Σχολείων από τη διεκδίκηση μιας ανώτερης διοικητικά θέσης, αλλά και των παραγόντων που τις ενθαρρύνουν. Παράλληλα, μέσω της έρευνας αυτής διερευνώνται οι στερεοτυπικές αντιλήψεις που έχουν οι γυναίκες εκπαιδευτικοί για τις διευθύντριες των Δημοτικών Σχολείων.

Ως ερευνητικό εργαλείο χρησιμοποιήθηκε το ερωτηματολόγιο μέσα από το οποίο αντλήθηκαν ποιοτικά και ποσοτικά δεδομένα. Το ερωτηματολόγιο αποτελούνταν από τρία μέρη : το πρώτο με τα δημογραφικά στοιχεία, το δεύτερο που αφορούσε τους αποθαρρυντικούς και τους ενθαρρυντικούς παράγοντες διεκδίκησης διευθυντικής θέσης από τις εκπαιδευτικούς και το τρίτο που σχετιζόταν με τις στερεοτυπικές αντιλήψεις για τις διευθύντριες Δημοτικών Σχολείων. Το ερωτηματολόγιο αυτό συμπληρώθηκε από 141 γυναίκες εκπαιδευτικούς που υπηρετούσαν κατά το σχολικό έτος 2018-2019 σε δημοτικές σχολικές μονάδες του Νομού Αιτωλοακαρνανίας.

Μέσα από την ανάλυση των δεδομένων, αναδείχθηκαν ως βασικότεροι αποθαρρυντικοί παράγοντες για τη διεκδίκηση διευθυντικής θέσης, η προτίμηση της διδασκαλίας στην τάξη και το άγχος και οι ευθύνες που επιφέρουν οι διευθυντικές θέσεις. Επίσης ένα μεγάλο ποσοστό του δείγματος, ανέδειξε ως αποθαρρυντικούς παράγοντες: την απουσία των προβλεπόμενων προδιαγραφών που ορίζει η νομοθεσία, το ελάχιστο ενδιαφέρον για τις διευθυντικές θέσεις, και με μικρότερο ποσοστό την παραδοχή ότι το σύστημα επιλογής είναι διάτρητο. Από την άλλη, θα μπορούσε να τις ενθαρρύνει πρωτίστως: η απόκτηση τυπικών προσόντων, η παρακολούθηση επιμορφωτικών σεμιναρίων για τη σχολική διοίκηση, η βιωματική εκμάθηση κοντά σε ένα στέλεχος εκπαιδευτικής διοίκησης, η στήριξη των συναδέλφων και η προσωπική τους προσφορά και το όραμα για τη βελτίωση της εκπαιδευτικής μονάδας και έπειτα με λίγο μικρότερο ποσοστό, ο διαφορετικός τρόπος αξιολόγησης/άλλα κριτήρια επιλογής. Όσον αφορά τις αντιλήψεις για τον τρόπο γυναικείας διοίκησης, οι απόψεις διίστανται.

Λέξεις-Κλειδιά : διοίκηση Δημοτικών Σχολείων, φύλο και διοίκηση, υποεκπροσώπηση γυναικών , εμπόδια.

7

ABSTRACT

“Women teach and men administrate? Female educators in administration of Primary Schools in Aitoloakarnania County”.

The purpose of this study is to research the factors that discourage the women educators in Primary schools of Aitoloakarnania County, to get a higher administrative position, and the factors that encourage them too. Moreover, through this research the stereotypes that women educators have for being principals of primary schools are researched.

The research’s tool was the questionnaire, from which qualitative and quantitative data were collected. The questionnaire contained three parts. The first part was compromised by demographic data, the second part was about the encouraging and discouraging factors of getting a higher administrative position for the women educators, and the third part, that was about the stereotypes referred to women being principals of primary schools. The questionnaire was answered by 141 women educators who were working in Primary Schools of Aitoloakarnania County for the school year 2018-2019.

After analyzing the collected data, discouraging factors for getting a higher administrative position were mainly: the preference of teaching in class, the stress and the responsibilities of these positions. Also, a large proportion of the sample showed as discouraging factors: the lack of needed specifications of the legislation, the low interest for principal positions and with a smaller percentage, the assumption that the selection system is perforated. On the contrary, encouraging factors were basically:

the acquisition of formal qualifications, the attendance in educational seminars about school management, the experimental learning near an educational administrator, the support of their colleagues and also their personal offering and vision in improving the school unit, then in smaller percentage the different way of evaluation / other selection criteria. As for the perceptions for the way women educators in administration, the opinions differ.

Key words: Administration of Primary Schools, sex and administration, underrepresentation of women, barriers.

8

Περιεχόμενα

ΠΕΡΙΛΗΨΗ ... 6

ABSTRACT ... 7

ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΠΙΝΑΚΩΝ ... 10

ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΓΡΑΦΗΜΑΤΩΝ ... 10

ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ ... 10

ΕΙΣΑΓΩΓΗ... 11

ΜΕΡΟΣ Α’ ... 15

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ... 16

ΔΙΟΙΚΗΣΗ-ΗΓΕΣΙΑ ... 16

1.1 ΔΙΟΙΚΗΣΗ-ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗ ... 16

1.1.1.1 ΟΡΙΣΜΟΙ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ... 16

1.1.1.2 ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ... 18

1.1.2 ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗ ... 18

1.1.2.1 ΟΡΙΣΜΟΙ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗΣ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ... 18

1.1.2.2 ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗΣ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ... 19

1.1.2.3 ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΕΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗΣ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ... 20

1.2 ΗΓΕΣΙΑ-ΗΓΕΤΗΣ ... 26

1.2.1 ΗΓΕΣΙΑ-ΗΓΕΤΗΣ ... 26

1.2.2 ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΗΓΕΣΙΑ ... 30

1.2.3 ΔΙΟΙΚΗΣΗ VS ΗΓΕΣΙΑ ... 31

1.2.4 ΗΓΕΤΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ... 32

1.2.5 ΣΤΥΛ ΗΓΕΣΙΑΣ ... 36

1.2.6 ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΙΚΗ ΗΓΕΣΙΑ-ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ... 40

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 ... 43

ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΚΑΙ Η ΔΟΜΗ ΤΟΥ ... 43

2.1 ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΚΑΙ Η ΔΟΜΗ ΤΟΥ ... 43

2.2 ΡΟΛΟΣ/ΕΡΓΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗΣ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ... 47

2.3 ΚΑΘΗΚΟΝΤΑ/ΑΡΜΟΔΙΟΤΗΤΕΣ ΔΙΕΥΘΥΝΤΗ/ΝΤΡΙΑΣ ΣΧΟΛΙΚΗΣ ΜΟΝΑΔΑΣ ... 50

2.4 ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ ΚΑΙ ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΕΠΙΛΟΓΗΣ ΔΙΕΥΘΥΝΤΗ/ΝΤΡΙΑΣ ΣΧΟΛΙΚΗΣ ΜΟΝΑΔΑΣ ... 54

2.5 ΝΟΜΟΣ 4547/2018 ... 56

9

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 ... 59

ΓΥΝΑΙΚΕΙΟ ΦΥΛΟ ΚΑΙ ΔΙΟΙΚΗΣΗ... 59

3.1 ΔΙΑΚΡΙΣΗ ΦΥΛΟΥ & ΣΤΕΡΕΟΤΥΠΑ ... 59

3.2 ΦΕΜΙΝΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΘΕΩΡΙΕΣ ΦΕΜΙΝΙΣΜΟΥ ... 62

3.3 Η ΘΕΣΗ ΤΗΣ ΓΥΝΑΙΚΑΣ ΣΤΗΝ ΑΓΟΡΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ... 65

3.4 ΕΜΠΟΔΙΑ/ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΠΟΥ ΕΠΗΡΕΑΖΟΥΝ ΤΗΝ ΠΟΡΕΙΑ ΤΗΣ ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΗΣ ΕΞΕΛΙΞΗΣ ΤΩΝ ΓΥΝΑΙΚΩΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΩΝ ... 68

3.4.1 ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣ & ΚΑΤΗΓΟΡΙΟΠΟΙΗΣΗ ΕΜΠΟΔΙΩΝ ... 69

3.4.2.1 ΠΟΛΛΑΠΛΟΙ ΡΟΛΟΙ -ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΚΕΣ ΥΠΟΧΡΕΩΣΕΙΣ ... 71

3.4.2.2 ΣΥΓΚΡΟΥΣΗ ΜΕΤΑΞΥ ΔΙΔΑΚΤΙΚΟΥ ΚΑΙ ΔΙΕΥΘΥΝΤΙΚΟΥ ΡΟΛΟΥ ... 74

3.4.2.3 ΟΡΓΑΝΩΣΙΑΚΗ ΚΟΥΛΤΟΥΡΑ ΤΗΣ ΣΧΟΛΙΚΗΣ ΗΓΕΣΙΑΣ ... 75

3.4.2.4 Η ΑΠΟΥΣΙΑ ΜΕΝΤΟΡΑ ... 76

3.4.2.5 ΣΤΥΛ ΗΓΕΣΙΑΣ ... 78

3.4.2.6 ΑΝΕΠΙΣΗΜΑ ΔΙΚΤΥΑ ... 80

3.4.2.7 ΣΥΜΒΟΥΛΙΑ ΕΠΙΛΟΓΗΣ ... 81

3.4.2.8 ΕΠΙΠΡΟΣΘΕΤΑ ΕΜΠΟΔΙΑ ... 82

3.5 ΕΝΘΑΡΡΥΝΤΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΔΙΕΚΔΙΚΗΣΗ ΔΙΕΥΘΥΝΤΙΚΗΣ ΘΕΣΗΣ ΑΠΟ ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥΣ ... 84

3.6. ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗ ΣΤΙΣ ΕΡΕΥΝΕΣ ΤΟΥ ΕΛΛΑΔΙΚΟΥ ΧΩΡΟΥ ... 85

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 ... 90

ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ... 90

1.1 ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΚΕΣ ΠΑΡΑΔΟΧΕΣ ... 90

1.1.1 ΣΚΟΠΟΣ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ ... 91

1.1.2 ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΑ ΕΡΩΤΗΜΑΤΑ ... 91

1.1.3 ΑΝΑΓΚΑΙΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ ... 92

1.1.4 ΠΡΟΫΠΟΘΕΣΕΙΣ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ ... 92

1.1.5 ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΟΙ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ ... 92

1.2 ΣΥΛΛΟΓΗ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ ... 93

1.2.1 ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ ... 94

1.2.2 ΠΙΛΟΤΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ ... 97

1.2.3 ΚΥΡΙΩΣ ΕΡΕΥΝΑ ... 97

1.3 ΜΕΘΟΔΟΣ ΔΕΙΓΜΑΤΟΛΗΨΙΑΣ ... 98

1.3.1 ΔΕΙΓΜΑ ... 100

1.4 ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΕΣ ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑΣ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ ... 100

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5 ... 101

ΤΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ ... 101

10

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6 ... 122

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ-ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ... 122

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ... 127

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ... 150

ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΠΙΝΑΚΩΝ

Πίνακας 2 : Συχνότητες για την οργανικοτήτα σχολείου ... 101

Πίνακας 3: Έτη εκπαιδευτικής προϋπηρεσίας ... 104

Πίνακας 4 : Τεστ σημαντικότητας επεξηγηματικών μεταβλητών ... 121

ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΓΡΑΦΗΜΑΤΩΝ

Γράφημα 2 : Περιοχή σχολικής μονάδας ... 103

Γράφημα 3 : Ηλικιακές ομάδες δείγματος ... 103

Γράφημα 4 : Έτη εκπαιδευτικής προϋπηρεσίας ... 104

Γράφημα 5 : Ειδικότητες ... 106

Γράφημα 6: Οικογενειακή κατάσταση ... 106

Γράφημα 7 : Επιπρόσθετες σπουδές ... 107

Γράφημα 8 : Φύλο διευθυντή/ντριας ... 108

Γράφημα 9 : Υπηρέτηση σε διευθυντικές θέσεις κατά το παρελθόν ... 109

Γράφημα 10 : Αντικειμενικά κριτήρια επιλογής βάσει νόμων ... 110

Γράφημα 11: Υποβολή αίτησης για διευθυντική θέση ... 111

Γράφημα 12 : Αποθαρρυντικοί παράγοντες για τη διεκδίκηση διευθυντικής θέσης ... 113

Γράφημα 13 : Ενθαρρυντικοί παράγοντες για τη διεκδίκηση διευθυντικής θέσης ... 115

Γράφημα 14 : Στερεοτυπικές αντιλήψεις για τον γυναικείο τρόπο διοίκησης ... 117

Γράφημα 15 : Στερεοτυπικές αντιλήψεις για τις γυναίκες στη διεύθυνση Δημοτικών σχολείων ... 119

ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ

Η παρούσα εργασία ολοκληρώθηκε, χάρη στην αμέριστη ενθάρρυνση, κατανόηση και βοήθεια κάποιων ανθρώπων, οι οποίοι συνέβαλαν, με διαφορετικό τρόπο ο καθένας, στη δημιουργία της και νιώθω έντονα την επιθυμία να τους ευχαριστήσω.

11 Θερμές ευχαριστίες στην επιβλέπουσα καθηγήτρια, κα. Ιωαννίδου Ειρήνη, για την καθοδήγησή της και την εμπιστοσύνη που μου χάρισε. Ακόμη, για την ευκαιρία που μου έδωσε να ασχοληθώ με το συγκεκριμένο θέμα που της πρότεινα και το οποίο θεώρησε αρκετά ενδιαφέρον.

Οφείλω ολόψυχα ένα ευχαριστώ στην κα. Σισμανίδου και στην κα. Κελαϊδίτου, που με μεγάλη προθυμία μου έδωσαν την άδεια, να χρησιμοποιήσω μέρος των ερωτηματολογίων, που δημιούργησαν και χρησιμοποίησαν και αυτές στο παρελθόν στα δικά τους ερευνητικά πονήματα. Επιπλέον, δε μπορώ να μην ευχαριστήσω τον κ. Βαλκάνο, πρώην καθηγητή μου σε προπτυχιακό επίπεδο, ο οποίος με μεγάλη προσήνεια, με έφερε σε επικοινωνία με την κα.

Σισμανίδου.

Για τη διεξαγωγή της έρευνας συνέβαλλαν καθοριστικά, βάζοντας το δικό τους λιθαράκι, πρωτίστως η Βελησσαρία Κ. και η Φωτεινή Ν., καθώς και οι : Γιώργος Σ., Μαρίνος Α., Δημήτρης Λ., Βαγγέλης Ρ. και Παναγιώτης Κ.. Tους ευχαριστώ γιατί, με διευκόλυναν στο διαμοιρασμό των ερωτηματολογίων, στην επικοινωνία με άλλους συναδέλφους τους για την προώθηση της παρούσας έρευνας αλλά και στη συλλογή των ερωτηματολογίων.

Χωρίς τη συμβολή των διευθυντών των σχολικών μονάδων δε θα μπορούσε να προχωρήσει η έρευνα. Έτσι, τους ευχαριστώ όλους, που αποδέχτηκαν να συμμετάσχουν στην έρευνα οι γυναίκες εκπαιδευτικοί της σχολικής μονάδας που διηύθυναν, αλλά και που βοήθησαν στη διανομή και την συγκέντρωση των ερωτηματολογίων .

Την πιο θερμή ευχαριστία αποδίδω ταπεινά και από τα βάθη της καρδιάς μου, στις συμμετέχουσες ,τόσο της πιλοτικής, όσο και της κατεξοχήν έρευνας, οι οποίες με προθυμία με εμπιστεύτηκαν και παραχώρησαν λίγα λεπτά από τον πολύτιμό τους χρόνο για την συμπλήρωση του ερωτηματολογίου. Χωρίς την ανεκτίμητη βοήθεια και συμμετοχή τους, δε θα μπορούσε να ολοκληρωθεί αυτή η ερευνητική προσπάθεια !

Ένα περίτρανο ευχαριστώ σε αυτούς που βοήθησαν μέσω της ηθικής υποστήριξής τους, της υπομονής και της κατανόησής τους στο να ολοκληρωθεί αυτή η προσπάθεια και δεν είναι άλλοι από την οικογένειά μου και τους φίλους μου. Ιδιαίτερη ευχαριστία στην οικογένειά μου που είναι παρούσα σε κάθε φάση της ζωής μου και που με ενθαρρύνει να πετύχω τους στόχους και τα όνειρά μου. Η συνδρομή και στήριξή τους ήταν ωφέλιμη για υπέρβαση κάθε δυσκολίας και εμποδίου που παρουσιάστηκε κατά τη συγγραφή του παρόντος πονήματος.

Το ευχαριστώ όταν το λες, πρέπει να το εννοείς και για να το εννοείς, πρέπει να βγαίνει από την καρδιά σου !

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Τα τελευταία χρόνια κατευθυνόμενοι προς τον εκσυγχρονισμό του εκπαιδευτικού συστήματος, παρατηρήθηκαν αξιόλογες προσπάθειες για την εξάλειψη

12 των στερεοτύπων για το ρόλο των δυο φύλων που δυστυχώς υπάρχουν και στους επαγγελματικούς ρόλους των γυναικών (Κανταρτζή, 2003). Παρά τις νομοθετικές ρυθμίσεις τόσο σε εθνικό όσο και σε διεθνές επίπεδο φαίνεται, ότι συνεχίζουν να υφίσταται διακρίσεις και εμπόδια για συγκεκριμένες ομάδες ατόμων όπως για τις γυναίκες (Παπακωνσταντίνου & Αναστασίου, 2013), τα οποία παρεμποδίζουν την ανάπτυξη και την εξέλιξή τους (Παπαλεξανδρή, 2018). Αν και έχει εξασφαλιστεί η ισότιμη συμμετοχή των δύο φύλων στον χώρο εργασίας, εντοπίζεται μια διάκριση στην κατοχή διευθυντικών θέσεων με το γυναικείο φύλο να καταλαμβάνει σημαντικά χαμηλότερο ποσοστό εξαιτίας μιας σειράς από λόγους (Μαδελμής, 2014).

Ειδικότερα, στον τομέα της διοίκησης τα αποτελέσματα των μελετών αποδεικνύουν, πως υπάρχει χαμηλή εκπροσώπηση των γυναικών στις υψηλόβαθμες διοικητικές θέσεις του δημόσιου και ιδιωτικού τομέα εξαιτίας των στερεοτύπων και προκαταλήψεων που υπάρχουν και στον ελλαδικό χώρο (Καλτσόγια- Τουρναβίτου,1991· Κετζεσοπούλου & Συμεωνίδου, 2002 ·Petraki-Kottis & Ventoura, 2004 ·Ventoura et al, 2007). Σύμφωνα με την ΕΛΣΤΑΤ, το 2017, το 70,2% των ανώτερων διευθυντικών και διοικητικών στελεχών ήταν άνδρες ενώ μόνο το 29,8%

γυναίκες. Επιπρόσθετα, η Τάκη (2009) σημειώνει, ότι οι γυναίκες σήμερα όχι μόνο υποεκπροσωπούνται στις χαμηλόβαθμες διοικητικές θέσεις αλλά αποκλείονται από τις υψηλόβαθμες λόγω των έμφυλων διακρίσεων. Μάλιστα τα τελευταία 20 χρόνια περίπου το φαινόμενο αυτό της διάκρισης κατά των γυναικών ονομάστηκε φαινόμενο της «γυάλινης οροφής» μέσω του οποίου παρουσιάζεται το «αόρατο ή τεχνητό εμπόδιο» που δυσκολεύει τις γυναίκες εκπαιδευτικούς να ανελιχθούν στα ανώτερα επίπεδα της διοικητικής εκπαιδευτικής ιεραρχίας (Οakley, 2000·Παπακωνσταντίνου

& Αναστασίου, 2013·Σαΐτης, 2014). Τόσο διεθνώς όσο και εθνικά, αν και οι γυναίκες εκπαιδευτικοί στην πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια εκπαίδευση είναι περισσότερες, φαίνεται ότι λίγες από αυτές γίνονται διευθύντριες, σε αντίθεση με την μειοψηφία των αντρών εκπαιδευτικών, οι οποίοι αποτελούν την πλειοψηφία των διευθυντών, επιβεβαιώνοντας έτσι τη γνωστή φράση «οι γυναίκες διδάσκουν και οι άνδρες διοικούν» (Shakeshaft, 1983·Mαραγκουδάκη, 1997· Ράπτης & Βιτσιλάκη, 2007·

Δαράκη ,2007· Montz & Wanat, 2008 · Stufft & Coyne, 2009· Αρχοντόγλου, 2010·

Mαδελμής, 2014).

Το φαινόμενο αυτό υφίσταται και στον Νομό Αιτωλοακαρνανίας, κάτι που επιβεβαιώνεται, μέσω των στοιχείων που μας δόθηκαν τον Νοέμβριου του 2018, από τη Διεύθυνση Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης Αιτωλοακαρνανίας. Ειδικότερα, συνολικά οι άντρες εκπαιδευτικοί, ανεξαρτήτως σχέσεως εργασίας, που υπηρετούν κατά το σχολικό έτος 2018-2019 σε Δημοτικά Σχολεία του νομού, ανέρχονται στους 435, ενώ ο αριθμός αυτός σχεδόν τριπλασιάζεται όταν αναφερόμαστε στις γυναίκες εκπαιδευτικούς που είναι 1211. Από τις 94 διευθυντικές θέσεις, στις 68 έχουν τοποθετηθεί άνδρες εκπαιδευτικοί ενώ μόνο στις 26, γυναίκες. Τα ποσοστά αντίστοιχα ανέρχονται σε 72,34% για τους άνδρες και 27,65% για τις γυναίκες ! Μάλιστα σε σύγκριση με τα ποσοστά του 2017-2018 παρατηρούμε ότι υπάρχει μια μικρή μείωση κατά των διευθυντριών. Πιο συγκεκριμένα, από τις 96 διευθυντικές θέσεις , τις 67 (69,79%) τις καταλάμβαναν άνδρες εκπαιδευτικοί ενώ τις 29 (30%)

13 γυναίκες εκπαιδευτικοί. Tέλος, αξίζει να σημειωθεί, ότι σύμφωνα με τον ν.4473/2017, αιτήθηκαν για διευθυντική θέση σε Δημοτικό σχολείο συνολικά 139 άτομα, εκ των οποίων 96 ήταν γένους αρσενικού και 43 γένους θηλυκού .

Σκοπός της παρούσας έρευνας είναι η διερεύνηση, αυτών των παραγόντων που αποθαρρύνουν τις γυναίκες εκπαιδευτικούς των Δημοτικών Σχολείων από τη διεκδίκηση μιας ανώτερης, διοικητικά, θέσης αλλά και των παραγόντων που τις ενθαρρύνουν. Παράλληλα, μέσω της έρευνας αυτής διερευνώνται οι στερεοτυπικές αντιλήψεις που έχουν οι γυναίκες εκπαιδευτικοί για τις διευθύντριες των δημοτικών σχολείων.

Αν και έχουν διεξαχθεί αρκετές αντίστοιχες έρευνες τόσο σε εθνικό όσο και σε διεθνές επίπεδο, παρατηρούμε ότι οι γυναίκες επιμένουν να μη συμμετέχουν στη διοίκηση των σχολικών μονάδων αλλά και να μη δείχνουν προτίμηση στη διοίκηση, με συνέπεια να αποφεύγουν την αίτησή τους για διεκδίκηση διευθυντικής θέσης.

Ειδικότερα, στο νομό Αιτωλοακαρνανίας το φαινόμενο αυτό αν και είναι υπαρκτό παρόλ’ αυτά έχει ερευνηθεί σε πολύ μικρό βαθμό. Έτσι προκύπτει η ανάγκη για περαιτέρω διερεύνηση των εμποδίων που ωθούν τις γυναίκες εκπαιδευτικούς σε αποκλεισμό από τις διευθυντικές θέσεις, εντείνοντας έτσι, τις έμφυλες διακρίσεις στον χώρο του σχολείου και της εκπαιδευτικής διοίκησης ειδικότερα.

Το παρόν ερευνητικό πόνημα αποτελείται από δυο μέρη . Το πρώτο μέρος, το θεωρητικό, απαρτίζουν τρία επιμέρους κεφάλαια όπως και το δεύτερο μέρος, το ερευνητικό.

Ειδικότερα, στο πρώτο κεφάλαιο, επιχειρείται η αποσαφήνιση βασικών εννοιών περί διοίκησης, όπως αυτών της διοίκησης, των βασικών αρχών της διοίκησης, της εκπαιδευτικής διοίκησης, των βασικών αρχών της εκπαιδευτικής διοίκησης, των λειτουργιών της, της ηγεσίας, του ηγέτη, της εκπαιδευτικής ηγεσίας, των διαφορών μεταξύ διοίκησης και ηγεσίας, των ηγετικών χαρακτηριστικών , των στυλ ηγεσίας, της αποτελεσματικής ηγεσίας και του αποτελεσματικού σχολείου.

Στο δεύτερο κεφάλαιο εμπεριέχονται στοιχεία για το ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα και τη δομή του, για το ρόλο-έργο της εκπαιδευτικής διοίκησης, για τις αρμοδιότητες και τα καθήκοντα των διευθυντών/ντριών, για τη διαδικασία και τα κριτήρια επιλογής των διευθυντικών στελεχών και για τα νέα κριτήρια επιλογής διευθυντικών στελεχών του ορίζει ο ν.4547/2018.

Το τρίτο κεφάλαιο σχετίζεται με το γυναικείο φύλο και τη διοίκηση . Ως εκ τούτου, αναλύονται θέματα όπως η διάκριση του φύλου, ο φεμινισμός και οι θεωρίες του, τα στερεότυπα και οι προκαταλήψεις σχετικά με το φύλο, η θέση της γυναίκας στην αγορά εργασίας, τα εμπόδια-παράγοντες που επηρεάζουν την πορεία της διοικητικής εξέλιξης των γυναικών εκπαιδευτικών, οι ερμηνευτικές προσεγγίσεις και η κατηγοριοποίηση των εμποδίων και οι ενθαρρυντικοί παράγοντες για τη διεκδίκηση διευθυντικής θέσης από γυναίκες εκπαιδευτικούς. Επιπλέον, υλοποιείται ανασκόπηση σε εγχώριες έρευνες που εξέτασαν το υπό διερεύνηση θέμα.

14 Περνώντας στο ερευνητικό μέρος της εργασίας, αυτό καλύπτεται από τρία κεφάλαια. Όπου στο τέταρτο κεφάλαιο, αναλύεται η μεθοδολογία της έρευνας και πιο συγκεκριμένα ενότητες όπως οι μεθοδολογικές παραδοχές, ο σκοπός της έρευνας, τα ερευνητικά ερωτήματα, η αναγκαιότητα, οι προϋποθέσεις, οι περιορισμοί, η συλλογή δεδομένων, το ερωτηματολόγιο της έρευνας, η πιλοτική έρευνα, η κυρίως έρευνα, η μέθοδος δειγματοληψίας, το δείγμα και οι στατιστικές τεχνικές επεξεργασίας των δεδομένων.

Στο πέμπτο, προβάλλονται μέσω γραφημάτων, και σχολιάζονται τα αποτελέσματα της ερευνητικής αυτής προσπάθειας .

Στο έκτο, διατυπώνονται τα συμπεράσματα της παρούσας έρευνας και οι προτάσεις προς ενθάρρυνση των γυναικών εκπαιδευτικών στη διεκδίκηση διευθυντικής θέσης. Ακολουθούν η βιβλιογραφία και το παράρτημα.

15

ΜΕΡΟΣ Α’

16

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ΔΙΟΙΚΗΣΗ-ΗΓΕΣΙΑ

1.1 ΔΙΟΙΚΗΣΗ-ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗ

1.1.1.1 ΟΡΙΣΜΟΙ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ

Όπως αναφέρει ο Κανελλόπουλος (1991), η διοίκηση κατά κάποιο τρόπο προϋπήρχε και υφίστατο από τότε που οι άνθρωποι άρχισαν να δημιουργούν κοινωνικές ομάδες και με συντονισμένες δράσεις επεδίωκαν την επίτευξη κοινών στόχων. Μάλιστα για να φέρουν εις πέρας την αποστολή αυτήν έπρεπε, να επιστρατεύσουν αποτελεσματικά κάποια μέσα, όπως την επικοινωνία-συνεννόηση, την κατανομή ρόλων και καθηκόντων αλλά και την επιβράβευση του καθενός (Χατζηπαντελή & Γρηγοράκη,1999). Η συνύπαρξη αυτή και η συνεργασία σε μικρές αλλά και ευρύτερες ομάδες (οικογένεια, οργανισμοί ) ανέδειξαν τη διοίκηση σε αρχή πρωταρχικής σημασίας (Ζαβλανός ,1998:18).

Με βάσει την ετυμολογία, ο όρος «διοίκηση» προέρχεται από το ρήμα διοικώ που σημαίνει μεριμνώ για την περάτωση ενός έργου ( Σαΐτη & Σαΐτης, 2011:31). Η διοίκηση ως μεθοδολογία δε στηρίζεται μόνο σε επιστημονικά κριτήρια , αλλά και σε

«τεχνικά» στοιχεία τα οποία προέρχονται από τις γνώσεις (επιστημονικές και εμπειρικές) και την ικανότητα των ατόμων που διευθύνουν έναν οργανισμό (Σαΐτης,2008:12). Έτσι λοιπόν αφού χρειάζεται και τα δυο αυτά στοιχεία , μπορεί να υποστηριχθεί ότι η διοίκηση είναι επιστήμη αλλά και τέχνη. Επιστήμη γιατί διέπεται από ορισμένες αρχές και χρησιμοποιεί επιστημονικές προσεγγίσεις, και τέχνη, γιατί παρέχει σ’ αυτούς που την ασκούν τη δυνατότητα ευελιξίας και πρωτοβουλίας (Georges et al,1998 · Koontz & O’ Donnell,1984 ).

Στην βιβλιογραφία υπάρχει ένα πλήθος και μια ποικιλία ορισμών της Διοίκησης και αυτό λόγω του διαφορετικού θεωρητικού υποβάθρου των ερευνητών, των βασικών αρχών και θεωριών άλλων επιστημών που συνδέονται με την διοίκηση και του διαφορετικού οργανωτικού σχήματος εφαρμογής (Παπακωνσταντίνου &

Αναστασίου, 2013 ·Συρμακέσης, 2017). Έτσι οι ερευνητές και μελετητές του πεδίου της διοίκησης φαίνεται ότι δεν καταλήγουν σε έναν κοινά αποδεκτό ορισμό της ( Σαΐτη & Σαΐτης, 2011). Μάλιστα , κατά τον Dawson (1993: 5), η ανεύρεση ενός

17 κοινά αποδεκτού ορισμού που να ικανοποιεί πλήρως τόσο τους θεωρητικούς όσο και τους επαγγελματίες managers, είναι δύσκολη υπόθεση.

Η διοίκηση αποτελεί τη σημαντικότερη δραστηριότητα ενός ιδιωτικού ή δημόσιου οργανισμού, γιατί αναφέρεται στον τρόπο με τον οποίο προγραμματίζονται, οργανώνονται, κινητοποιούνται και συντονίζονται οι πόροι και τα μέσα που διαθέτει ο οργανισμός (ανθρώπινο δυναμικό, γη, εξοπλισμός, κεφάλαια) προκειμένου να πραγματοποιήσει κοινούς στόχους και σκοπούς σε ένα ορισμένο χρόνο και με το καλύτερο δυνατό αποτέλεσμα (Drucker,1974· Θεοφανίδης ,1989 )

Κατά τον H. Fayol η διοίκηση ορίζεται ως μια λειτουργική διαδικασία που περιλαμβάνει πέντε επιμέρους ενέργειες: τον προγραμματισμό, την οργάνωση, τη διεύθυνση, τον συντονισμό και τον έλεγχο (Bradie,1967: 9-12 , Γεωργόπουλος,2006 : 40-41).

Κατά τους Montana & Charnov (1993:19) η διοίκηση είναι ο τρόπος εργασίας με άλλους και μέσω άλλων για την επίτευξη των αντικειμενικών σκοπών του οργανισμού αλλά και των μελών του .

Η διοίκηση είναι μια κοινωνική διαδικασία που λαμβάνει υπόψη τις σχέσεις μεταξύ των ατόμων του οργανισμού και αποτελείται από ένα σύνολο συγκεκριμένων λειτουργικών δραστηριοτήτων (προγραμματισμός, λήψη αποφάσεων, οργάνωση, διεύθυνση, έλεγχος) που χρησιμοποιούνται προκειμένου να επιτευχθούν προκαθορισμένοι στόχοι (Ζαβλανός,1998)

Κατά τους Georges et al (1998:32) η διοίκηση εκλαμβάνεται ως επίτευξη οργανωσιακών επιδιώξεων και στόχων με τη συνεργασία ή και την εποπτεία ατόμων ή ομάδων. Με βάσει αυτόν τον ορισμό οι Σαΐτη και Σαΐτης (2011:31) επεξηγούν ότι διοίκηση σημαίνει πετυχαίνω συγκεκριμένους στόχους μέσω της σωστής καθοδήγησης και υποκίνησης του ανθρώπινου δυναμικού.

Διάφορες μελέτες θέτουν στο επίκεντρο του ορισμού της διοίκησης τη συνεχή προσπάθεια ορθολογικής και επιστημονικής μεθόδευσης στρατηγικών που στοχεύουν στη μεγιστοποίηση της απόδοσης του οργανισμού (Hoyle, 1981 · Κωτσίκης, 2003 Σαΐτης, 2005). Σε αυτά ο Πασιαρδής (2004) συμπληρώνει και την διεκπεραίωση εργασιών ρουτίνας για τις γραφειοκρατικές λειτουργίες του οργανισμού .

Παρά τις όλες απόπειρες ορισμού της έννοιας της διοίκησης που έχουν πραγματοποιηθεί ολόκληρες δεκαετίες κάποιοι συγγραφείς, κατάφεραν να αποδώσουν τα βασικά κοινά χαρακτηριστικά που περικλείει αυτό το πλήθος των ορισμών. Ο Συρμακέσης (2017) καταγράφει την μαζική σύγκλιση όλων στα κοινά χαρακτηριστικά που διατύπωσαν στον ορισμό τους οι Hersey & Blanchard (1997), όπου κατ’ αυτούς η διοίκηση είναι μια εργασία ενεργοποίησης και συντονισμού των δραστηριοτήτων των μελών ενός οργανισμού για την επίτευξη συγκεκριμένων στόχων. Κατά τους Παπακωνσταντίνου & Αναστασίου (2013) , ένας συγκεντρωτικός ορισμός της διοίκησης , περικλείει τον συντονισμό , την εναρμόνιση δραστηριοτήτων

18 ενός οργανισμό, αποσκοπώντας στην αποτελεσματική και αποδοτική εκπλήρωση των αντικειμενικών στόχων του οργανισμού και των μελών του . Τέλος, η Μπρίνια (2008:93), συνοψίζει τους ορισμούς της διοίκησης παραθέτοντας ότι: «Το management θα μπορούσε να ορισθεί σαν ένα σύστημα ενεργειών μέσω του οποίου επιτυγχάνονται οι στόχοι μιας κοινωνικής οργάνωσης αξιοποιώντας αποτελεσματικά συγκεκριμένους πόρους» και «ως management ορίζεται η λειτουργία που πρέπει να επιτευχθούν αποτελέσματα ή στόχοι μέσω των ανθρώπων».

1.1.1.2 ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ

Σύμφωνα με τον Συρμακέση (2017: 23-24), oι βασικές αρχές που διέπουν τη διοίκηση της οργάνωσης είναι :

 Η αρχή της ενότητας των αντικειμενικών στόχων .

 Η αρχή της χάραξης πολιτικής .

 Η αρχή του σχεδιασμού και του προγραμματισμού (τι πρέπει να γίνει ,πώς πρέπει να γίνει, πότε πρέπει να γίνει , ποιος πρέπει να το κάνει ).

 Η αρχή της διοίκησης με βάση τους αντικειμενικούς στόχους (σαφήνεια στόχων, προσδιορισμός του χρόνου επίτευξης) .

 Η αρχή της αποδοτικότητας (επίτευξη των στόχων με το χαμηλότερο δυνατό κόστος).

 Η αρχή του ελέγχου.

 Η αρχή της προτυποποιήσεως (πρότυπα διασφάλισης της ποιότητας).

 Η αρχή της προσωπικής αποτελεσματικότητας .

 Η αρχή των οικονομικών κινήτρων.

 Η αρχή της συνετής διοίκησης .

1.1.2 ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗ

1.1.2.1 ΟΡΙΣΜΟΙ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗΣ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ

Κάθε κοινωνικός οργανισμός, άρα και το σχολείο, έχει μια αποστολή και ένα σύνολο στόχων που δικαιολογούν την ύπαρξή του και, κατ’ επέκταση, τη λειτουργία του (Σαΐτη & Σαΐτης,2012). Για την υλοποίηση των στόχων της εκπαιδευτικής μονάδας μπορεί να είναι απαραίτητοι οι άνθρωποι και τα υλικά μέσα όμως, για την κατάλληλη διαχείριση και αξιοποίησή τους, χρήζει αναγκαία και η διοικητική λειτουργία (Σαΐτης, 2014). Σύμφωνα με τον Μπουραντά (2002:39), η αποτελεσματική αξιοποίηση των υλικών και άυλων πόρων δεν είναι δυνατόν να επιτευχθεί χωρίς την άσκηση αποτελεσματικής οργάνωσης και διοίκησης

19 (management). Εξάλλου με την εφαρμογή των διοικητικών αρχών, το ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα διεκδικεί μια καλύτερη θέση στα ευρωπαϊκά και παγκόσμια πλαίσια και μια καλύτερη ανταπόκριση στις εξελίξεις ( Μπρίνια, 2008).

Ως εκπαιδευτική διοίκηση μπορεί να οριστεί η εκτελεστική λειτουργία ενός οργανισμού που έχει ως σκοπό την επίτευξη συγκεκριμένων εκπαιδευτικών στόχων (Bolam,1999 · Bush & Middlewood, 2006).

H Μπρίνια (2008:93) ορίζει την διοίκηση στην εκπαίδευση σαν τη διαδικασία δημιουργίας και διατήρησης μέσα στην εκπαιδευτική μονάδα του κατάλληλου σχολικού κλίματος, ώστε μέσω του προγραμματισμού, της οργάνωσης, της διεύθυνσης και του ελέγχου-αξιολόγησης τα άτομα να συνεργάζονται συντονισμένα με στόχο να συμβάλουν αποτελεσματικά στην πραγματοποίηση των στόχων της εκπαιδευτικής μονάδας με την αποτελεσματική χρησιμοποίηση όλων των διαθέσιμων πόρων.

O Κατσαρός (2008:16) ορίζει την εκπαιδευτική διοίκηση ως εξειδικευμένη ανθρώπινη δραστηριότητα που αναπτύσσεται στο πλαίσιο των πάσης φύσεως εκπαιδευτικών οργανισμών ή του εκπαιδευτικού συστήματος στο σύνολό του και επιδιώκει την πραγματοποίηση, στο καλύτερο δυνατό βαθμό, των σκοπών της εκπαίδευσης με την αξιοποίηση των διαθέσιμων πόρων-ανθρώπινων και υλικών- μέσα από λειτουργίες, όπως είναι ο προγραμματισμός, η οργάνωση, η διεύθυνση, ο συντονισμός και ο έλεγχος.

Στα πλαίσια ενός εκπαιδευτικού οργανισμού, η διοίκηση είναι η διαδικασία συντονισμού δραστηριοτήτων, υπαρχόντων μέσων και ανθρώπων με κύριο στόχο την παροχή εκπαίδευσης με τον πιο αποτελεσματικό τρόπο (Παπακωνσταντίνου &

Αναστασίου, 2013:29).

Σύμφωνα με τον Σαΐτη (2014:22), θα μπορούσαμε να ορίσουμε τη διοίκηση της εκπαίδευσης, ως ένα σύστημα δράσης που συνίσταται στην ορθολογική χρησιμοποίηση των διαθέσιμων πόρων –ανθρώπινων και υλικών – για την πραγματοποίηση των στόχων που επιδιώκονται από τους διάφορους τύπους εκπαιδευτικών οργανισμών.

1.1.2.2 ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗΣ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ

Στην εκπαίδευση, ο διευθυντής είναι υπεύθυνος για τη διοίκηση της εκπαιδευτικής μονάδας. Οι αρχές διοίκησης μπορούν να οριστούν ως θεμελιώδεις προτάσεις οι οποίες αποτελούν τον οδηγό δράσης της διοίκησης ενός εκπαιδευτικού οργανισμού (Μπρίνια, 2008:94). Εκτός από τις γενικές βασικές αρχές της διοίκησης που προαναφέρθηκαν, υπάρχουν και οι βασικές αρχές της εκπαιδευτικής διοίκησης οι οποίες διαδραματίζουν καθοριστικό ρόλο στην επιλογή στρατηγικής του

20 διευθυντικού στελέχους και όπως αναφέρουν η Μπρίνια (2008), οι Σαΐτη & Σαΐτης (2011) και ο Σαΐτης (2014) αυτές είναι :

 Η δημοκρατική αρχή διοίκησης. Ουσιαστικά ο διευθυντής κατά τη συμμετοχική λήψη απόφασης θα πρέπει να χρησιμοποιεί και μέθοδο συμμετοχικής ηγεσίας. Θα πρέπει να συνεργάζεται με προϊσταμένους και υφισταμένους και θα πρέπει να χαρακτηρίζεται από ευλυγισία στη σκέψη και διαλλακτικότητα.

 Η αρχή της άμεσης εποπτείας. Εδώ ουσιαστικά υπάρχει μια ανάλογη σχέση εξάρτησης μεταξύ διευθυντή με συναδέλφους-υφισταμένους. Όσο πιο άμεση είναι αυτή η σχέση τόσο αποτελεσματικότερη διοίκηση επικρατεί.

 Η αρχή της δικαιοσύνης. Η δικαιοσύνη λειτουργεί ως ρυθμιστική κοινωνική αρχή και γι’ αυτό οι διευθυντές θα πρέπει να χαρακτηρίζονται από αμεροληψία.

 Η αρχή της σωστής λήψης αποφάσεων. Η απόφαση δεν πρέπει να είναι βεβιασμένη αλλά νόμιμη, δημοκρατική και αποτελεσματική, εξετάζοντας ολιστικά το πρόβλημα και τις εναλλακτικές του κάτω από ήρεμη ψυχική διάθεση.

 Η αρχή της προσαρμοστικότητας και της ευλυγισίας. Κάθε ενέργεια να έρχεται σε συνάρτηση με την υπάρχουσα κατάσταση, τις συνθήκες και τους ανθρώπους ( Μπρίνια, 2008 · Σαΐτη & Σαΐτης, 2011).

 Η αρχή της νομιμότητας. Καθορίζεται με τα άρθρα 26,43 παρ. 1 και 50 του Συντάγματος. Ουσιαστικά αυτό σημαίνει ότι η διεύθυνση προκειμένου να επιτύχει την ομαλή λειτουργία της έχει την υποχρέωση να ενεργεί βάσει νόμου .

 Η αρχή της αποδοτικότητας. Η σχολική διοίκηση πρέπει να οδηγήσει το σχολείο σε υψηλά επίπεδα απόδοσης κάτι που συντελεί στην αποτελεσματική λειτουργία του σχολείου (Καψάλης, 2005 · Σαΐτης , 2014).

1.1.2.3 ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΕΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗΣ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ

Κατόπιν της μακροχρόνιας προσπάθειας δημιουργίας ενός κοινά αποδεκτού ορισμού περί διοίκησης φαίνεται, ότι όλοι οι μελετητές-συγγραφείς συγκλίνουν στην θέση ότι η διοίκηση και κατ’ επέκταση η διοίκηση της εκπαίδευσης, ασχολείται με τον Προγραμματισμό, την Οργάνωση, τη Διεύθυνση και τον Έλεγχο (Διερωνίτου, 2016). Όπως αναφέρει ο Μπουραντάς (2002:39), το μάνατζμεντ συνίσταται στις λειτουργίες του προγραμματισμού (planning), της οργάνωσης (organizing), της διοίκησης ή διεύθυνσης των ανθρώπων (leading) και του ελέγχου (controlling).

Μάλιστα κατά τον ίδιο συγγραφέα, η άσκηση αυτών των λειτουργιών κρίνεται απαραίτητη για την επίτευξη στόχων μέσω της αποτελεσματικής αξιοποίησης των διαθέσιμων πόρων. Για την επιτυχία, λοιπόν, του εκπαιδευτικού συστήματος και την αποτελεσματική λειτουργία του θα πρέπει να ληφθεί μέριμνα ώστε να αναπτυχθούν

21 δράσεις με καθορισμένες λειτουργίες-μορφωτικές, παιδαγωγικές, διοικητικές- αξιοποιώντας όλους τους διαθέσιμους πόρους-ανθρώπινους και υλικούς- μέσω του σχεδιασμού και προγραμματισμού, της λήψης αποφάσεων, της οργάνωσης, της διεύθυνσης, του ελέγχου, αλλά και της εποικοδομητικής συνεργασίας με όλους τους εμπλεκόμενους κοινωνικούς φορείς, καθώς οι εκπαιδευτικοί οργανισμοί αποτελούν ανοιχτά συστήματα (Σαΐτης, 2000:21-30,2002^α,β :19-24·Καμπουρίδης, 2002:13-5).

Α) ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟΣ

Ο προγραμματισμός είναι μια από τις βασικές λειτουργίες της διοίκησης και μάλιστα αποτελεί ένα βασικό εργαλείο στα χέρια των διευθυντών των σύγχρονων σχολικών μονάδων. Βοηθά στην μελλοντική δραστηριότητα της εκπαιδευτικής μονάδας αφού εκ των προτέρων προβλέπει τις ανάγκες της. Αποτελεί εφαλτήριο και έναυσμα για τις υπόλοιπες λειτουργίες της διοίκησης, αφού από αυτήν ξεκινούν και βασίζονται όλες οι άλλες λειτουργίες. Κατόπιν ανασκόπησης της βιβλιογραφίας συνοπτικά επισημαίνεται, ότι αυτή η λειτουργία περικλείει τα εξής: αξιολόγηση- περιγραφή-ανάλυση παρούσας κατάστασης, εντοπισμός προβλήματος, προσδιορισμός σημείου-στόχου που θέλω να φτάσω, προσανατολισμός στο μέλλον, διατύπωση εναλλακτικών προτάσεων, προσδιορισμό αντικειμενικών στόχων με λεπτομέρεια, λήψη απόφασης, εξασφάλιση ανθρώπινων και οικονομικών πόρων, εξασφάλιση οικονομίας χρόνου, προγραμματισμό με βραχυπρόθεσμους και μακροπρόθεσμους στόχους, επιλογή κατάλληλων μεθόδων, μέσων δράσης, ενεργειών, στρατηγικής, πορείας και αξιολόγηση τελικού αποτελέσματος ( Μπουραντάς,2002·Δαράκη,2007· Μπρίνια ,2008 · Κατσαρός,2008·Σαΐτης,2008·Σαΐτη

& Σαΐτης,2011· Παπακωνσταντίνου & Αναστασίου,2013·

Σαΐτης,2014·Συρμακέσης,2017). Όπως αναφέρει ο Σαΐτης (2014:25) αποτελεί, κανόνα κάθε ατομικής ή συλλογικής προσπάθειας ,γιατί αναζητά απαντήσεις στα εξής ερωτήματα : TI θα γίνει , ΠΟΤΕ θα γίνει, ΠΟΥ θα γίνει, ΠΩΣ θα γίνει και ΠΟΙΟΣ θα το κάνει. Εν κατακλείδι, γεφυρώνει το χάσμα του εκεί που βρισκόμαστε με το εκεί που θέλουμε να φθάσουμε (Σαΐτης, 2008:13). Η Μπρίνια (2008:109-110) τονίζει μεταξύ άλλων ότι ο προγραμματισμός σε μια εκπαιδευτική μονάδα δεν μπορεί να έχει στρατηγικούς στόχους όπως π.χ. την αλλαγή του αναλυτικού προγράμματος, τη μείωση του αριθμού των μαθητών ανά εκπαιδευτικό, την εισαγωγή νέων τεχνολογιών ή την παροχή νέων εναλλακτικών μορφών εκπαίδευσης. Αλλά , τέτοιοι στρατηγικοί (μακροπρόθεσμοι) στόχοι αποφασίζονται από το Υπουργείο Παιδείας και οι εκπαιδευτικές μονάδες καλούνται απλώς να τους υλοποιήσουν μέσα από λειτουργικά, διαχειριστικά προγράμματα.

22

ΛΟΓΟΙ ΠΟΥ ΕΠΙΒΑΛΛΟΥΝ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟ ΣΤΗΝ

ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΜΟΝΑΔΑ

Ο Προγραμματισμός είναι απαραίτητος στην εκπαιδευτική μονάδα και αυτό γιατί:

 Αντισταθμίζει την αβεβαιότητα από τις μεταβολές του περιβάλλοντος.

 Συντελεί στην ελαχιστοποίηση του κόστους λειτουργίας της εκπαιδευτικής μονάδας, επειδή ο προγραμματισμός επιτυγχάνει αύξηση της αποτελεσματικότητάς της.

 Διευκολύνει τον έλεγχο της εκπαιδευτικής και διοικητικής δράσης.

 Δίνει γενική εικόνα και εξασφαλίζει συνέπεια της διοικητικής δράσης της εκπαιδευτικής μονάδας (Mπρίνια, 2008).

Η Μπρίνια (2008) έτσι καταλήγει ότι ο προγραμματισμός, αφενός δίνει τη γενική εικόνα, αφετέρου εξασφαλίζει τη συνέπεια της συντονισμένης δράσης στην εκπαιδευτική μονάδα .

ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟΥ

Ο Προγραμματισμός συσχετίζεται με την λήψη αποφάσεων αφού αποτελεί μια διαδικασία με λογικά βήματα που αποβλέπει στην επίλυση του προβλήματος (Μπρίνια,2008 · Σαΐτη & Σαΐτης, 2011). Τα βήματα είναι τα ακόλουθα :

 Καθορισμός των αντικειμενικών στόχων του οργανισμού. Οι στόχοι δείχνουν που θέλει να φθάσει και τι θέλει να πετύχει ένας οργανισμός. Χωρίς αυτούς δεν μπορούν να υπάρξουν κίνητρα, ευκαιρίες και σωστές αποφάσεις που οδηγούν στο επιδιωκόμενο αποτέλεσμα.

 Προσδιορισμός της υφιστάμενης κατάστασης του οργανισμού. Εξέταση του εσωτερικού και εξωτερικού περιβάλλοντος του οργανισμού και ανίχνευση των ευκαιριών και των κινδύνων.

 Καταγραφή εναλλακτικών λύσεων ή προτάσεων. Καταγραφή όλων των πιθανών οδών και των συνεπειών τους με απώτερο στόχο την βαθύτερη εξέταση του προβλήματος.

 Επιλογή της καλύτερης εναλλακτικής λύσης ή πρότασης. Επιστράτευση των υπέρ και των κατά κάθε εναλλακτικής λύσης και επιλογή της καταλληλότερης για την περίσταση .

 Εφαρμογή του προγράμματος δράσης. Συντονισμός μεταξύ προγράμματος, ηγεσίας, ανθρώπινου δυναμικού και μέσων.

 Αξιολόγηση των αποτελεσμάτων. Έλεγχος του τι έγινε σωστά και τι όχι και με βάση τα νέα δεδομένα προχωράς στον καλύτερο και πιο αποδοτικότερο μελλοντικό προγραμματισμό (Σαΐτη & Σαΐτης,2011).

23 Εν τέλει, με τον προγραμματισμό επιτυγχάνεται συντονισμός των ενεργειών, αύξηση της αποτελεσματικότητας, ταχύτητα εκτέλεσης, ορθολογική κατανομή των εκπαιδευτικών, παιδαγωγικών και διοικητικών εργασιών και καλές ανθρώπινες σχέσεις (Μπρίνια, 2008:99).

Β) ΟΡΓΑΝΩΣΗ

Η λειτουργία της οργάνωσης διερευνήθηκε περισσότερο από τους μελετητές του management λόγω της εξέχουσας σημασία της στον οργανισμό (Μπρίνια, 2008).

Η οργάνωση είναι στην ουσία μια δομή, η οποία σχεδιάζεται για την εκτέλεση κάποιου συγκεκριμένου έργου ή αλλιώς ένα δίκτυο επικοινωνίας, με το οποίο εξασφαλίζεται ο συντονισμός των ατόμων κατά τη λήψη των αποφάσεων για την επίτευξη των σκοπών του οργανισμού (Μπρίνια, 2008:129). Όπως αναφέρει η Μπρίνια (2008:129), οι οπαδοί του επιστημονικού management θεωρούν ότι η οργάνωση είναι ένα σύστημα συντονισμένων δραστηριοτήτων μιας ομάδας ανθρώπων που δουλεύουν συνεργατικά για έναν κοινό σκοπό κάτω από εξουσία και ηγεσία. Κατά την άποψη της Dean (1995: 73-74), η λειτουργία της οργάνωσης στον εκπαιδευτικό οργανισμό σχετίζεται με: α) την αποτελεσματική οργάνωση της διδασκαλίας και της μάθησης, β) την ανάπτυξη μιας αποτελεσματικής διοικητικής δομής, γ) την κατάλληλη κατανομή και αξιοποίηση του εκπαιδευτικού προσωπικού και δ) την αποτελεσματική χρήση του χρόνου, του χώρου και των πόρων. Στην βιβλιογραφία αναφέρεται ότι η οργάνωση αφορά: τον καταμερισμό έργου και καθηκόντων, τον βαθμό συγκέντρωσης ή αποκέντρωσης των αρμοδιοτήτων, την ομαδοποίηση δραστηριοτήτων σε τμήματα, την καθιέρωση γραμμών εξουσίας – ευθύνης, τη στελέχωση θέσεων, την ανάθεση εξουσίας και ευθύνης, τον προσδιορισμό σχέσεων εργασίας και τον προσδιορισμό αναγκαίων υλικών πόρων αποτελέσματος (Μπουραντάς,2002· Δαράκη,2007· Μπρίνια,2008

·Κατσαρός,2008·Σαΐτης,2008·Σαΐτη & Σαΐτης,2011· Παπακωνσταντίνου &

Αναστασίου,2013· Σαΐτης,2014· Συρμακέσης,2017). Μέσω αυτών των δραστηριοτήτων δημιουργείται ένα υγιές οργανωτικό περιβάλλον όπου διευκολύνεται η άσκηση ηγεσίας, μεθοδεύεται ορθολογικά η συμπεριφορά των εργαζομένων καθώς και η αποτελεσματική χρησιμοποίηση των πόρων για την πραγματοποίηση συγκεκριμένων στόχων (Σαΐτης, 1994). Έτσι η οργάνωση καλύπτει όλες τις άτυπες και τυπικές σχέσεις μέσα και έξω από τον εκπαιδευτικό οργανισμό οι οποίες εκφράζουν τη συμπεριφορά των ατόμων (Μπρίνια, 2008 :130).

ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ ΤΗΣ ΟΡΓΑΝΩΣΗΣ ΣΤΗΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ Μπορούμε γενικά να διακρίνουμε τα ακόλουθα στάδια της οργάνωσης σαν διαδικασίας (Μπρίνια, 2008 :140) :

 Προσδιορισμό των απαραίτητων δραστηριοτήτων για την επίτευξη των εκπαιδευτικών στόχων και την εφαρμογή της εκπαιδευτικής πολιτικής,

 Ταξινόμηση των δραστηριοτήτων αυτών,

24

 Ομαδοποίηση των δραστηριοτήτων μέσα στο πλαίσιο των διαθέσιμων ανθρώπινων και άλλων πόρων και της άριστης χρησιμοποίησής τους,

 Ανάθεση αντίστοιχης εξου�