(1)

Γκρουμούτη Ζωή Κινηματογράφος και Τουρισμός

Κοινωνικών Επιστημών

Διοίκηση Τουριστικών Επιχειρήσεων

Διπλωματική Εργασία

«Κινηματογράφος και Τουρισμός»

Μελέτη Περίπτωσης: Ελλάδα

Εκπόνηση εργασίας: Ζωή Γκρουμούτη

Επιβλέπουσα καθηγήτρια: Άννα Ζαρκάδα

Πάτρα, Ιούλιος, 2018

(2)

Η παρούσα Εργασία καθώς και τα αποτελέσματα αυτής, αποτελούν συνιδιοκτησία του ΕΑΠ και του φοιτητή, ο καθένας από τους οποίους έχει το δικαίωμα ανεξάρτητης χρήσης, αναπαραγωγής και αναδιανομής τους (στο σύνολο ή τμηματικά) για διδακτικούς και ερευνητικούς σκοπούς, σε κάθε περίπτωση αναφέροντας τον τίτλο και το συγγραφέα της Εργασίας καθώς και το όνομα του ΕΑΠ όπου εκπονήθηκε.

(3)

«Κινηματογράφος και Τουρισμός»

Γκρουμούτη Ζωή

Επιτροπή Επίβλεψης Διπλωματικής Εργασίας

Επιβλέπουσα Καθηγήτρια:

«Άννα Ζαρκάδα»

«Καθηγήτρια, ΕΑΠ»

Συνεπιβλέπουσα Καθηγήτρια:

«Ελένη Μαυραγάνη»

«Καθηγήτρια, ΕΑΠ»

Πόρος , Ιούλιος 2018

(4)

«Ευχαριστώ θερμά όλους όσοι με με υποστήριξαν κατά την διάρκεια των σπουδών μου:

τους καθηγητές μου στο ΕΑΠ και ιδιαίτερα την κ. Ζαρκάδα για την καθοδήγηση, την συνεργασία και την κατανόηση. Η παρούσα εργασία αφιερώνεται στην οικογένειά μου και κυρίως στον Θεό που λειτούργησε ως μόνη πηγή φωτός στο απύθμενο σκότος του νου και της ψυχής μου»

(5)

Περίληψη

Σκοπός της παρούσας εργασίας είναι να εξετάσουμε την σχέση Κινηματογράφου – Τουρισμού από την στιγμή της συνάντησής τους έως την σύγχρονή μας μεταμοντέρνα εποχή και τον τρόπο με τον οποίο η κινηματογραφική εικόνα επηρεάζει τον τουρισμό, με σκοπό να αναδείξουμε καλές πρακτικές που δύνανται να φανούν χρήσιμες στους εθνικούς, περιφερειακούς και τοπικούς Οργανισμούς Ανάπτυξης Προορισμών (DMO’S) για την ανάπτυξη ολοκληρωμένων προωθητικών ενεργειών μάρκετινγκ.

Εστιάζοντας στην μελέτη περίπτωσης της Ελλάδας, αποτιμάμε την σχέση της με τον Κινηματογράφο και το φαινόμενο του κινηματογραφικού τουρισμού, ανιχνεύουμε τις δυνατότητες της ανάπτυξής του μέσα από την δυναμική πορεία που οφείλει να έχει το Ελληνικό Γραφείο της Διεύθυνσης Προώθησης Διεθνών Κινηματογραφικών Παραγωγών (ΗFC), υιοθετώντας διεθνώς αναγνωρισμένες πρακτικές μάρκετινγκ, τις συνέργειες και τα κίνητρα που πρέπει να υπάρξουν ως βασική προϋπόθεση για να καταστεί η χώρα μας πόλος έλξης για διεθνείς κινηματογραφικές παραγωγές.

Λέξεις – Κλειδιά:

Κινηματογράφος, Τουρισμός, destination marketing, marketing communications, κίνητρα, Ελλάδα

(6)

Abstract

Main purpose of this thesis is to examine the relationship between Cinema and Tourism from the moment of their encounter to our modern - postmodern era and to describe how the cinematographic image affects tourism in order to highlight good practices that may be useful to national, regional and local destination marketing organizations (DMO'S) to develop integrated marketing communications.

By focusing on the case study of Greece, we evaluate its relation to the phenomenon of cinematographic tourism, we are exploring the potential of its development through the dynamic course that the Hellenic Film Commission must have, the synergies and the incentives that must be provided as a basic prerequisite in order to be our country a pole of attraction for international film productions.

Keywords

Cinematography, Tourism, Destination Marketing, marketing communications, incentives, Greece.

(7)

Περιεχόμενα

Περίληψη ii

Abstract iii

Περιεχόμενα iv

Κατάλογος Εικόνων/Σχημάτων vi

Kατάλογος Πινάκων vii

Συντομογραφίες και Ακρωνύμια viii

Eισαγωγή-Διάρθρωση εργασίας ix

Μεθοδολογία Έρευνας xi

Α΄ ΕΝΟΤΗΤΑ (ΘΕΩΡΙΑ) Kεφάλαιο 1^ο Κινηματογράφος και Τουρισμός 1

1.1 Κινηματογράφος 1

1.2 Τουρισμός 5

1.2.1 Ο τουρίστας 8

1.3 Πολιτιστικός Τουρισμός 10

1.3.1 Δημιουργικότητα και Τουρισμός 13

Κεφάλαιο 2^ο Κινηματογραφικός Τουρισμός 2.1 Κινηματογραφικός Τουρισμός –Εισαγωγή 15

2.1.1 Η κινηματογραφική βιομηχανία ως προορισμός 16

2.1.2 Μουσεία με παγκόσμιο ενδιαφέρον για τον Κινηματογράφο 19

2.1.3 Κινηματογραφικά Φεστιβάλ 20

2.2 Η ανάπτυξη προορισμών ως film locations 22

2.3 Πτυχές αυθεντικότητας- η θεωρία μετατόπισης του Bolan 26

2.3.1 Aυθεντικότητα: μια θεωρητική προσέγγιση του γεωγραφικού και συναισθηματικού ρεαλισμού 29

2.3.2 Ιστορικές ταινίες: ζητήματα αυθεντικότητας και η συμβολή τους στην δημιουργία ειδικής μορφής τουρισμού (heritage tourism) 32

2.4 O Kινηματογραφικός Τουρισμός ως περιστασιακή εμπειρία ή ως στοιχείο εμπλουτισμού της τουρστικής εμπειρίας 34

2.4.1 Κατηγοριοποίηση του κινηματογραφικού τουρίστα-κινητροποίηση 36

2.5 Επιδράσεις του Κινηματογραφικού Τουρισμού σε έναν προορισμό 42

2.6 Ο ρόλος της κινηματογραφικής εικόνας στην προώθηση των υπηρεσιών και στην διαδικασία λήψης απόφασης για τον προορισμό 46

Κεφάλαιο 3^ο Μάρκετινγκ Προορισμών (Destination Marketing) 3.1. Εισαγωγή στην έννοια του Marketing 49

3.2. Οργανισμοί Διαχείρισης Προορισμών (DMOs) 50

3.3 Σχεδιασμός Κινηματογραφικού Τουρισμού 51

3.4 Ομάδες κοινού συμφέροντος στον Κινηματογραφικό Τουρισμό 53

3.5 Mάρκετινγκ Προορισμών μέσω Κινηματογραφικού Τουρισμού 60

3.6 Οι δραστηριότητες μάρκετινγκ για την ανάπτυξη του K.T. 62

3.7 Kαλές πρακτικές μάρκετινγκ από το Filmby Aarhus – Δανία 66

(8)

Kεφάλαιο 4^ο Ολοκληρωμένες Προωθητικές Ενέργειες (Marketing Communications)

4.1 Kατάρτιση σχεδίου επικοινωνίας για την ανάπτυξη του Κ.Τ. 72

4.2 Διαφήμιση 73

4.3 Δημόσιες Σχέσεις 75

4.4 Προώθηση Πωλήσεων 77

4.5 Χορηγία 77

4.6 Information & Communication Technology 78

4.7 Διαδίκτυο (Internet) 79

4.8 Social Media 81

Β΄ ΕΝΟΤΗΤΑ (΄ΕΡΕΥΝΑ) Mελέτη περίπτωσης: Ελλάδα Kεφάλαιο 5^ο Τουρισμός και Κινηματογράφος 5.1 Εισαγωγή 86

5.2 Ελλάδα και Τουρισμός 88

5.2.1 Ο ελληνικός τουρισμός 90

5.3 Ο Κινηματογράφος στην Ελλάδα 95

5.4 Ο Παλιός Ελληνικός Κινηματογράφος 96

5.5 Ο Νέος Ελληνικός Κινηματογράφος 101

5.6 Ο Σύγχρονος Ελληνικός Κινηματογράφος 103

5.7 Η Ελλάδα ως τόπος κινηματογραφικών ταινιών 105

5.8 Υποστήριξη της Κινηματογραφίας στην Ευρώπη 117

5.9 Κίνητρα για την ανάπτυξη της Κινηματογραφίας στην Ελλάδα 118

5.10 Ο ρόλος του Ε.Κ.Κ. διαχρονικά 121

5.11 Ο κύκλος παραγωγής μιας ταινίας 122

Κεφάλαιο 6^ο Film Commissions 6.1 Eισαγωγή 127

6.2 Οι στρατηγικές μάρκετινγκ των Film Commissions ανά τον κόσμο 129

6.3 Τακτικές μάρκετινγκ των Film Commissions 131

6.4 Οικονομικά κίνητρα για την προσέλκυση κινηματογραφικών παραγωγών 137

6.5 Hellenic Film Commission 139

6.6 Film Office Περιφέρειας Στερεάς Ελλάδας 145

6.7 Δημιουργία Κινηματογραφικών στούντιο στην Σύρο 147

6.8 Συμπεράσματα – Προτάσεις 148

Βιβλιογραφικές Αναφορές 154

Παράρτημα Α: Tουριστικές Αφίξεις στην Ελλάδα 1950-2008 164

10 Reasons to Film in Greece 165

Η λίστα της Unesco με τα ελλ.μνημεία πολιτ/κής κληρονομιάς 166 Τα μέλη του EUFCN 167

Παράρτημα Β: Oι ξένες ταινίες που γυρίστηκαν στην Ελλάδα/ HFC 168

(9)

Κατάλογος Εικόνων / Σχημάτων/Γραφημάτων

Εικόνα 1.1 World Arrivals – UNWTO 2018……….6

Εικόνα 2.1 Photo- The mini Hogwards – Warner Bros Entertainment …………...17

Γράφημα 2.3 Μοντέλο μετατόπισης στον Κινηματογραφικό Τουρισμό -Βolan……..…..30

Γράφημα 2.4 Τυπολογία κινηματογραφικών τουριστών – Macionis ………37

Γράφημα 2.5 Διαδικασία διαμόρφωσης εικόνας από τον τουρίστα ………..…47

Γράφημα 2.6 Η διαδικασία λήψης απόφασης του κινηματογραφικού τουρίστα………...48

Γράφημα 3.1 Film Tourism Stakeholders ……….53

Γράφημα 3.2 Κινηματογραφικός Τουρισμός και άλλες μορφές τουρισμού………..58

Γράφημα 3.3 F.I.T.: A model for exploiting film marketing opportunities………63

Γράφημα 3.4 Πριν, κατά τη διάρκεια και μετά την παραγωγή της ταινίας………66

Γράφημα 4.1 Πολυμεσική σύγκλιση περιεχομένου, επεξεργασίας και μετάδοσης………79

Γράφημα 4.2 Τα πιο δημοφιλή κοινωνικά δίκτυα διεθνώς………82

Γράφημα 5.1 WEF: H Ελλάδα ανεβαίνει 7 θέσεις στον Παγκόσμιο Δείκτη Ανταγωνιστικότητας Ταξιδίων και Τουρισμού ………..92

(10)

Κατάλογος Πινάκων

Πίνακας 2.1 Film Tourism Impacts ... 26 Πίνακας 2.2 Παραδείγματα μετατόπισης κινηματογραφικών ταινιών ……….…….27 Πίνακας 2.3 Τυπολογία των Κινηματογραφικών Τουριστών -Bolan……….………29 Πίνακας 2.4 Τα κίνητρα Ώθησης και Έλξης στον Κινηματογραφικό Τουρισμό…………39 Πίνακας 4.1 Film Tourism Guidelines- Mintel...………72 Πίνακας 5.1 Ελληνικές κινηματογραφικές ταινίες και τοποθεσίες κινηματογράφησης….99 Πίνακας 5.2 Ελλάδα: οι διεθνείς ταινίες και οι τοποθεσίες γυρισμάτων………..…106 Πίνακας 5.3 Στοιχεία προϋπολογισμού και εισπράξεις για τις κινηματογραφικές

ταινίες της ομάδας επεξεργασίας - ΙΟΒΕ……….……….117 Πίνακας 5.4 Νομοθετικές ρυθμίσεις για την ανάπτυξη της Ελληνικής Κινηματογραφίας και την προσέλκυση ξένων κινηματογραφικών παραγωγών………..119 Πίνακας 6.1 Δημιουργικά μηνύματα διαφήμισης και στρατηγικές των

Film Commissions………132 Πίνακας 6.2 Τα οικονομικά κίνητρα που προσφέρονται διεθνώς……….138

(11)

Συντομογραφίες & Ακρωνύμια

DMO’S Destination Marceting Organizations–Οργανισμοί Διαχείρισης Προορισμών E.K.K. Ελληνικό Κέντρο Κινηματογράφου

ΕΛ.ΣΤΑΤ. Ελληνική Στατιστική Υπηρεσία Ε.Ο.Τ. Ελληνικός Οργανισμός Τουρισμού

Ε.Κ.Ο.Μ.Ε. Ελληνικό Κέντρο Οπτικοακουστικών Μέσων και Επικοινωνίας HFC Hellenic Film Commission -Διεύθυνση Διεθνών Οπτικοακουστικών Παραγωγών

Ι.Ο.Β.Ε. Ίδρυμα Οικονομικών και Βιομηχανικών Ερευνών FIT Film Induced Tourism

I.L.O. International Labour Organisation K.T. Kινηματογραφικός Τουρισμός

Ο.E.C.D. Organization of Economical Cooperation and Development Π.Ο.Τ. Παγκόσμιος Οργανισμός Τουρισμού

Σ.Ε.Τ.Ε. Σύνδεσμος Ελληνικών Τουριστικών Επιχειρήσεων Ξ.Ε.Ε. Ξενοδοχειακό Επιμελητήριο Ελλάδος

UNWTO United Nations World Tourism Organization Τ.Ο. Tourism Organization

Ν.Ε.Κ. Nέος Ελληνικός Κινηματογράφος Σ.Ε.Κ. Σύγχρονος Ελληνικός Κινηματογράφος ΥΠΠΟ Υπουργείο Πολιτισμού

ΥΨΗΠΤΕ Υπουργείο Ψηφιακής Πολιτικής, Tηλεπικοινωνιών και Ενημέρωσης

(12)

Εισαγωγικό σημείωμα – διάρθρωση εργασίας

Η παρούσα διπλωματική εργασία μελετά την σχέση Κινηματογράφου – Τουρισμού και τα οφέλη που μπορεί να αποκομίσει ένας προορισμός με την απεικόνισή του σε μια ταινία και έχει ως σκοπό να αναδείξει διεθνείς καλές πρακτικές μάρκετινγκ που χρησιμοποιούν οι Οργανισμοί Διαχείρισης Προορισμών για την ανάπτυξη του κινηματογραφικού τουρισμού, προτείνοντας αποτελεσματικές ολοκληρωμένες ενέργειες επικοινωνίας για τον ίδιο σκοπό. Εστιάζει στην μελέτη περίπτωσης της Ελλάδας, την σχέση της με τον κινηματογράφο και την επίδραση του στην διαμόρφωση της εικόνας της και της επακόλουθης αύξησης των τουριστικών ροών. Αναφέρεται επίσης στον ρόλο που παίζουν τα Film Commissions διεθνώς, στις στρατηγικές και τις πρακτικές μάρκετινγκ που ακολουθούν για την προσέλκυση κινηματογραφικών παραγωγών και στον ρόλο που καλείται να παίξει το Ελληνικό Γραφείο Προώθησης Διεθνών Κινηματογραφικών Παραγωγών.

Η διπλωματική εργασία αποτελείται από έξι (6) κεφάλαια συνολικά και συνίσταται σε δύο ενότητες: η Α΄ Ενότητα - Θεωρία διαρθρώνεται σε τέσσερα (4) κεφάλαια (1^ο, 2^ο ,3^ο και 4^ο) , ενώ η Β΄ Ενότητα – Έρευνα διαρθρώνεται σε δύο κεφάλαια: (5^ο και 6^ο).

Στο 1^ο κεφάλαιο γίνεται σύντομη αναφορά στην ιστορία του Κινηματογράφου, στο πώς ταυτοποιείται ο θεατής με το νέο μέσο και πώς αυτό λειτουργεί ως κίνητρο για εσωτερικά, εικονικά ή πραγματικά ταξίδια, διασυνδέοντας τον με τον Τουρισμό, τον τρόπο που δομείται στην μεταμοντέρνα εποχή η ματιά του τουρίστα και στα κίνητρα που ωθούν τους ανθρώπους σε ταξίδια. Ιδιαίτερη μνεία γίνεται στον Πολιτιστικό Τουρισμό και στην αλληλεπίδραση Δημιουργικότητας – Τουρισμού.

Στο 2^ο κεφάλαιο δίνεται ο ορισμός του κινηματογραφικού τουρισμού και σκιαγραφείται αφενός πώς η κινηματογραφική βιομηχανία γίνεται πόλος έλξης τουριστών (στούντιο, θεματικά πάρκα, μουσεία, φεστιβάλ, πρεμιέρες) αφετέρου πώς οι ίδιες οι ταινίες επιδρούν στην τουριστική ανάπτυξη περιοχών ανά τον κόσμο που χρησίμευσαν είτε ως τοποθεσίες κινηματογράφισης είτε ως τοποθεσίες όπου διαδραματίζονταν οι ταινίες. Ιδιαίτερη αναφορά γίνεται στις ιστορικές ταινίες ως μέσο ανάπτυξης του τουρισμού πολιτιστικής κληρονομιάς, στην κατηγοριοποίηση και την κινητροποίηση των κινηματογραφικών τουριστών, στις επιδράσεις (θετικές και αρνητικές) του κινηματογραφικού τουρισμού στους προορισμούς, καθώς και στον ρόλο που παίζει η κινηματογραφική εικόνα στην προώθηση των υπηρεσιών και στην διαδικασία λήψης απόφασης για τον προορισμό.

(13)

Στο 3^ο κεφάλαιο της διπλωματικής εργασίας, γίνεται αναφορά στο μάρκετινγκ των Οργανισμών Διαχείρισης Προορισμών (DMOs) όσον αφορά την ανάπτυξη του κινηματογραφικού τουρισμού, στην ανάγκη συνεργειών με τις ομάδες κοινού συμφέροντος, και στην μελέτη και υιοθέτηση διεθνώς αναγνωρισμένων καλών πρακτικών μάρκετινγκ καθ’ όλα τα στάδια της παραγωγικής διαδικασίας μιας ταινίας.

Στο 4^ο κεφάλαιο αναφερόμαστε στις προωθητικές ενέργειες μάρκετινγκ (διαφήμιση, δημόσιες σχέσεις, προώθηση πωλήσεων, χορηγία) που οι DMOs μπορούν να προβούν προκειμένου να προσελκύσουν το ενδιαφέρον δυνητικών τουριστών για τον προορισμό τους, καθώς και στον ρόλο που μπορεί να παίξει τόσο το διαδίκτυο στην πληροφόρηση και επικοινωνία όσο και οι πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης (social media).

Κατά το 5^ο κεφάλαιο της διπλωματικής εργασίας, γίνεται προσέγγιση του τουρισμού ως φαινομένου που προσδιορίζει την Ελλάδα κατά την αρχαιότητα και κατά την σύγχρονή μας εποχή. Παρουσιάζεται συνοπτικά η πορεία της Κινηματογραφίας στην χώρα μας μέχρι τις μέρες μας, και αναφέρονται οι διεθνείς κινηματογραφικές επιτυχίες που ανέδειξαν την εικόνα της χώρας και συνέβαλαν στην καθιέρωση τουριστικών προορισμών και στην αύξηση των τουριστικών ροών. Γίνεται αναφορά για τα προγράμματα υποστήριξης των κινηματογραφικών παραγωγών στην Ευρώπη, καθώς και στις νομοθετικές παρεμβάσεις μέσω των οποίων επιχειρήθηκε και επιχειρείται η ανάπτυξη και υποστήριξη της κινηματογραφίας στην Ελλάδα.

Στο τελευταίο - 6^ο κεφάλαιο της εργασίας μας, αναφερόμαστε στον ρόλο των Film Commissions, τις στρατηγικές που ακολουθούν για την προσέλκυση κινηματογραφικών παραγωγών, στα είδη των οικονομικών κινήτρων που δίνονται διεθνώς για τον σκοπό αυτό, εστιάζοντας στην λειτουργία του Ελληνικού Γραφείου Εξυπηρέτησης Διεθνών Κινηματογραφικών Παραγωγών (Hellenic Film Commission), στην δημιουργία του Film Office Περιφέρειας Στερεάς Ελλάδας, καθώς και στο σχέδιο δημιουργίας Κινηματογραφικών Στούντιο και Σχολής Κινηματογράφου στην Σύρο.

Τέλος, η εργασία ολοκληρώνεται με τα συμπεράσματα σχετικά με την υφιστάμενη κατάσταση της χώρας μας όσον αφορά την ανάπτυξη της κινηματογραφίας και του κινηματογραφικού τουρισμού, καθώς και της λειτουργίας του Hellenic Film Commission και γίνονται προτάσεις για τις προϋποθέσεις, τις συνέργειες και την συνέχεια που οφείλει να έχει για την προσέλκυση κινηματογραφικών παραγωγών.

(14)

Μεθοδολογία έρευνας

Η επιλογή του θέματος της εργασίας έγινε βάσει των ενδιαφερόντων, των σπουδών και της εμπειρίας της συγγραφέως στους τομείς του Πολιτισμού, του Κινηματογράφου, της Δημοσιογραφίας-Επικοινωνίας, του Τουρισμού και της Δημόσιας Διοίκησης που λειτούργησαν υποστηρικτικά για την κατανόηση της τουριστικής ανάπτυξης μέσω του κινηματογραφικού τουρισμού.

Για τις ανάγκες της παρούσας διερευνητικής διπλωματικής εργασίας΄΄Κινηματογράφος και Τουρισμός΄΄ επιλέξαμε ως πιο κατάλληλη μέθοδο την ποιοτική έρευνα.

Στην Α΄ενότητα -για την ανασκόπηση της επιστημονικής θεωρίας χρησιμοποιήσαμε μόνο δευτερογενή στοιχεία έρευνας (ποσοτικά και ποιοτικά) προκειμένου να καταδείξουμε την σχέση μεταξύ κινηματογράφου – τουρισμού, την ψυχολογία του θεατή – τουρίστα, τα κίνητρα για το ταξίδι, την κατηγοριοποίηση του κινηματογραφικού τουρίστα, την διαδικασία λήψης απόφασης και τις καλές πρακτικές των DMO’s, καθώς και τις τεχνικές του marketing communications με σκοπό την προώθηση των τουριστικών προορισμών.

Λόγω του ενδιαφέροντος του κινηματογραφικού τουρισμού χρησιμοποιούμε διαφορετικά ευρήματα (Βeeton, 2005, Macionis, 2004) και υποδείγματα (Busby & Klug, 2001,Bolan, 2010, Heitmann, 2010) που έχουν δημιουργήσει μελετητές για να αναλύσουν το φαινόμενο του κινηματογραφικού τουρισμού και την σημασία που υπέχει για τους προορισμούς. Βασιζόμαστε στο θεωρητικό μοντέλο καλών πρακτικών για DMO’s των Hudson & Ritchie (2006a) και του Filmby Aarhus (2012).

Στην Β΄ ενότητα της διπλωματικής εργασίας -εστιάζουμε ως μελέτη περίπτωσης στην Ελλάδα. Πρόκειται για μια διερευνητική έρευνα στο σύνολό της που εν μέρει περιλαμβάνει την περιγραφή και την ερμηνεία (Βabbie, 2011) κατά την οποία χρησιμοποιούμε δευτερογενή στοιχεία τα οποία συνίστανται σε ποσοτικά στοιχεία από έρευνες και στατιστικές και σε καλές πρακτικές των Film Commissions σε ζητήματα στρατηγικής και προώθησης, καθώς και σε πρωτογενή ποιοτική έρευνα που συνίσταται στην έρευνα, σε προσωπικές μας παρατηρήσεις, σε ημιδομημένες συνεντεύξεις με εκπροσώπους φορέων του Κινηματογράφου και του Τουρισμού, επαγγελματίες και εργαζομένους στους δύο τομείς ενδιαφέροντός μας.

(15)

Σκοποί

Σκοποί της διπλωματικής εργασίας και της έρευνας εν κατακλείδι είναι:

.

 να αναδείξουμε την σχέση μεταξύ κινηματογράφου και τουρισμού

 να καταδείξουμε την ψυχολογική σχέση που δημιουργείται μεταξύ ταινίας και θεατή προκειμένου να εξηγήσουμε τους λόγους για τους οποίους ο θεατής αποφασίζει να επισκεφθεί τον προορισμό που εμφανίζεται στην ταινία, καθώς και την ψυχολογία του κινηματογραφικού τουρίστα

 να προσδιορίσουμε τα οφέλη ενός προορισμού που χρησιμοποιείται ως σκηνικό σε μια ταινία και τις επιδράσεις της κινηματογραφικής εικόνας στην κινητροποίηση του τουρίστα

 να αναδείξουμε πώς οι Οργανισμοί Διαχείρισης Περιοχών (DMO’s) μπορούν να προωθηθούν τουριστικά, αξιοποιώντας τις ταινίες , ακολουθώντας μεθοδικά βήματα που θα προηγούνται, θα συγχρονίζονται και θα ακολουθούν τον κύκλο παραγωγής της ταινίας που κινηματογραφείται ή τοποθετείται στον εν λόγω προορισμό

 να προσδιορίσουμε ποια μοντέλα από την θεωρία περιγράφουν καλύτερα τον κινηματογραφικό τουρισμό και ποιες είναι οι επιτυχημένες πρακτικές μάρκετινγκ

 να επισημάνουμε πώς οι συνέργειες μεταξύ των ενδιαφερομένων (stakeholders) μπορούν να ωφελήσουν τόσο την κινηματογραφική παραγωγή όσο και την τουριστική ανάπτυξη ενός προορισμού

 να εστιάσουμε στην μελέτη- περίπτωση της Ελλάδας και στις κατακτήσεις της στον χώρο του κινηματογράφου και του τουρισμού γενικότερα προκειμένου να προδιορίσουμε όλα όσα χρειάζονται να γίνουν για την ανάπτυξη του κινηματογραφικού τουρισμού στην χώρα, την ενίσχυση του brand name της Ελλάδας, την ανάδειξη επιμέρους περιοχών της ελληνικής επικράτειας (ηπειρωτικής – νησιωτικής) την επέκταση της τουριστικής περιόδου και την αύξηση του αριθμού των τουριστών.

Βασικός σκοπός αυτής της εργασίας είναι να εντοπίσει διεθνείς καλές πρακτικές και να συνεπικουρήσει τόσο το έργο των DMO’s μέσα από την δημιουργία καλύτερων στρατηγικών και τακτικών marketing και έγκαιρων προωθητικών ενεργειών όσο και το έργο των film commissions και film offices να αποκτήσουν μια ολοκληρωμένη εικόνα με διττό σκοπό την προσέλκυση διεθνών κινηματογραφικών παραγωγών και την συνεργασία τους για την ανάπτυξη του κινηματογραφικού τουρισμού.

(16)

Ερευνητική Προσέγγιση

Η μεθοδολογία έρευνας εδράζει στο πεδίο της ποιοτικής έρευνας και ο σχεδιασμός της είναι κυρίως διερευνητικός και σε μικρότερο βαθμό περιγραφικός -ερμηνευτικός, ενώ η συλλογή στοιχείων συνδυάζει αφενός δευτερογενή στοιχεία έρευνας που πηγάζουν από μελέτες, έρευνες, δημοσιεύσεις και άρθρα και σε πρωτογενή στοιχεία που συγκεντρώθηκαν από προσωπικές παρατηρήσεις της συγγραφέως, έρευνα και τέλος ημιδομημένες συνεντεύξεις με εκπροσώπους της ελίτ (elite interviews) από τον τομέα του τουρισμού και του κινηματογράφου, που απευθύνονται σε ιδιαίτερα υψηλόβαθμους εκπροσώπους οργανισμών ή της δημόσιας ζωής (Flick, 2017), καθώς και σε συνεντεύξεις με ειδικούς (expert interviews), όπου το ενδιαφέρον μας δεν εδράζει στα άτομα αυτά καθεαυτά, αλλά στις ικανότητες που έχουν σε ένα ορισμένο πεδίο δραστηριότητας - τουρισμού – κινηματογράφου(Meuser & Nagel, 2009 cited in Flick, p.258). Στην συγκεκριμένη περίπτωση το προσωπικό ενός οργανισμού τα μέλη του οποίου κατέχουν διαδικασίες και γνώσεις σχετικές με την επαγγελματική σφαίρα στην οποία δραστηριοποιούνται, επομένως έχει τον χαρακτήρα των πρακτικών γνώσεων (Βogner &

Menz, 2009 cited in Flick, p. 258), πολύτιμων για την έρευνά μας.

Υπόθεση έρευνας

Τα ήδη υπάρχοντα προτεινόμενα μοντέλα μπορούν να αποτελέσουν εχέγγυα για την εκμετάλλευση πρακτικών και ευκαιριών μάρκετινγκ για τους Οργανισμούς Διαχείρισης Προορισμών και για τα Film Commissions – Film Offices που υφίστανται ή δύνανται να δημιουργηθούν.

Yποθέτουμε πως αν τα μοντέλα αυτά εφαρμοστούν και στην χώρα μας, τότε η ανάπτυξη του κινηματογραφικού τουρισμού σε όλη την ελληνική επικράτεια θα γίνει πραγματικότητα, και πολλοί προορισμοί θα κεφαλαιοποιήσουν τα οφέλη από την προσέλκυση κινηματογραφικών παραγωγών και τουριστών.

(17)

Μέθοδοι έρευνας

Η ερευνητική μέθοδος είναι ποιοτική με μελέτη περίπτωσης την Ελλάδα, στην οποία περιλαμβάνονται διαφορετικές μονάδες ανάλυσης (ποσοτικά και ποιοτικά δεδομένα στην θεωρητική ενότητα, εν μέρει ποσοτικά και ποιοτικά δεδομένα, κυρίως, στην ερευνητική ενότητα).

Οι συνεντεύξεις έγιναν εκ του σύνεγγυς, τηλεφωνικά και από e-mail (e-interviews) κατά το διάστημα Μαΐου – Ιουλίου 2018, τηρώντας αυστηρά τα ζητήματα δεοντολογίας (ethical issues), γνωστοποιώντας στους συνεντευξιαζόμενους την ιδιότητά μας και ότι σκοπός της συνέντευξης ήταν η αξιοποίησή της για τις ανάγκες της διπλωματικής μας εργασίας.

Με την ανάλυση χρονολογικών σειρών (time series analysis) συσχετίσαμε τον χρόνο προβολής σημαντικών κινηματογραφικών ταινιών που παρήχθησαν και απεικόνιζαν περιοχές της χώρας και τον ρυθμό ανάπτυξης των τουριστικών ροών που ακολούθησαν τον αμέσως επόμενο χρόνο/επόμενα χρόνια.

Επιπλέον, με τα στοιχεία που συλλέξαμε πραγματοποιώντας ανάλυση περιεχομένου (content analysis) των ιστότοπων των Film Commissions ανά τον κόσμο (χρονική περίοδος Νοεμβρίου 2017 – Ιούλιος 2018), συγκρίνοντάς τα με τον ιστότοπο του HFC, καθώς και στους οδηγούς και τα φυλλάδια –ηλεκτρονικά επί το πλείστον, αλλά και έντυπα στην περίπτωση της Ελλάδας, επιχειρήσαμε να συγκρίνουμε και να αποτιμήσουμε στις πραγματικές διαστάσεις τους τις μέχρι τώρα ενέργειες της Διεύθυνσης Προώθησης Διεθνών Οπτικοακουστικών Παραγωγών (ΗFC) ως προς την παροχή κινήτρων, την δημιουργία του ιστότοπου και την έκδοση των έντυπων οδηγών, και αξιολογήσαμε τις πρωτοβουλίες -ενέργειες του Film Office Στερεάς Ελλάδας.

(18)

Πρωτοτυπία της έρευνας

Η πρωτοτυπία της έρευνας όσον αφορά την μελέτη περίπτωσης της Ελλάδας αφενός έγκειται στην ανάδειξη του κινηματογράφου ως το κύριο μέσο για την ενίσχυση του εσωτερικού τουρισμού με την προβολή υφιστάμενων ή την ανάδειξη νέων τουριστικών προορισμών αφετέρου στην χρονική συγκυρία της θέσπισης οικονομικών κινήτρων για την ενίσχυση της κινηματογραφίας και την προσέλκυση διεθνών οπτικοακουστικών παραγωγών (Ν. 4487/2017), καθώς και στην ενδελεχή μελέτη περιεχομένου ιστοτόπων των DMOs και Film Commissions στην Ευρώπη και διεθνώς, ώστε να μας βοηθήσουν να αποκτήσουμε μια σφαιρική άποψη για το κινηματογραφικό τουριστικό γίγνεσθαι, τις συνέργειες, τα κίνητρα και τις καλές πρακτικές.

Πρόταση για συνέχιση της μελέτης

Η συγκεκριμένη μελέτη μπορεί να αποτελέσει την αφετηρία για την δημιουργία ποσοτικών και ποιοτικών ερευνών στο φαινόμενο του κινηματογραφικού τουρισμού στην Ελλάδα τα επόμενα χρόνια, καθώς εικάζουμε πως αν αρθούν οι παθογένειες που εμποδίζουν την προσέλκυση διεθνών παραγωγών και την άνθιση της κινηματογραφίας στην χώρα μας και γίνει πραγματικότητα η υλοποίηση film offices σε όλες τις Περιφέρειες της χώρας και σε Δήμους, τότε θα μπορούμε να έχουμε μετρήσιμα αποτελέσματα της ευεργετικής ανάπτυξης του κινηματογραφικού τουρισμού.

.

(19)

Α΄ ΕΝΟΤΗΤΑ (ΘΕΩΡΙΑ) Κεφάλαιο 1

^ο

Κινηματογράφος και Τουρισμός

Ο κινηματογράφος, αποτέλεσε το πιο δημοφιλές μέσο μαζικής ψυχαγωγίας, καθ΄ όλη τη διάρκεια του 20^ου αιώνα, χρονική περίοδο κατά την οποία ο τουρισμός, ως κοινωνικό φαινόμενο, εξέλαβε επίσης μαζικές διαστάσεις. Από την ιστορική συνάντηση των δύο αυτών δραστηριοτήτων του ελεύθερου χρόνου, διαγράφεται μια πορεία κατά την οποία η αλληλεπίδραση παίζει κυρίαρχο ρόλο στην περαιτέρω ανάπτυξή τους, που σήμερα λόγω της παγκοσμιοποίησης και των ευρέων τεχνολογικών εξελίξεων, διαγράφεται το ίδιο ευοίωνη και για τον τρέχοντα 21^ο αιώνα.

Πρόκειται για ένα ΄΄αχτύπητο δίδυμο΄΄ (Osborne, 2000 cited in Urry, 2002, p. 131) το οποίο και θα διερευνήσουμε συνοπτικά.

1.1. Κινηματογράφος

Ο κινηματογράφος, ορίζεται ΄΄ως μια τεχνική αποτύπωσης σε φιλμ εικόνων και προβολή τους σε οθόνη από ειδική μηχανή με πολύ μεγάλη ταχύτητα εναλλαγής, που ξεπερνά την ταχύτητα του ματιού, ώστε να δημιουργείται η ψευδαίσθηση της φυσικής κίνησης και να επιτυγχάνεται αναπαράσταση της πραγματικότητας΄΄ (Μπαμπινιώτης, 2002, σελ.892).

Ουσιαστικά πρόκειται για εξέλιξη της τέχνης της φωτογραφίας οι εφευρέτες της οποίας κατέγραφαν οπτικές εμπειρίες από την δεκαετία του 1830, υπό την επίδραση του κινήματος του Ρομαντισμού και των εκπροσώπων του που επέτασσαν την άμεση αποτύπωση εικόνων από την φύση, παρθένα ή εξωτικά τοπία ως μια αντίδραση στην έντονη βιομηχανοποίηση και αστικοποίηση του σύγχρονου τρόπου ζωής τους (Beeton, 2005, Honour & Fleming, 1998).

(20)

Μετά από πολλές ανεπιτυχείς προσπάθειες που έλαβαν χώρα κατά τις τελευταίες δεκαετίες του 19^ου αιώνα, ο κινηματογράφος γίνεται πραγματικότητα τόσο από τον Αμερικανό εφευρέτη Thomas Alva Edison όσο και από τους Γάλλους Auguste και Louis Lumiere, οι οποίοι, αξιοποιώντας την εμπειρία τους ως ιδιοκτήτες εργοστασίων παραγωγής φωτογραφικών ειδών, προηγήθηκαν στην κατασκευή μηχανών λήψης και προβολής, γύρισαν ταινίες και στις 28 Δεκεμβρίου 1895 πραγματοποίησαν έναντι εισιτηρίου την πρώτη παγκόσμια δημόσια προβολή κινούμενης εικόνας σε οθόνη, στο υπόγειο του Grand Café, στο Παρίσι. Λόγω του ενδιαφέροντος που παρουσίαζε το νέο μέσο και για επιχειρηματικούς λόγους, διαδόθηκε γρήγορα σε όλες τις χώρες. Στην Ελλάδα, η πρώτη γνωστή προβολή έγινε στην Αθήνα στις 28 Νοεμβρίου 1896, σε αίθουσα της οδού Κολοκοτρώνη που ενοικιάστηκε για αυτόν τον σκοπό. (Δελβερούδη, 2002, σελ. 18 -20).

Η κινηματογραφία -που από τα πρώτα της βήματα απέκτησε αφηγηματική μορφή, αναπτύχθηκε διεθνώς, καταγράφοντας οικείες καταστάσεις από την καθημερινή ζωή (ως ντοκιμαντέρ), γεγονότα και ειδήσεις σε καθημερινή βάση (επίκαιρα) και τέλος, ψυχαγωγικά θεάματα σύντομης διάρκειας - ταινίες μυθοπλασίας που με την πάροδο του χρόνου απέκτησαν μεγαλύτερη χρονική διάρκεια (ταινίες μεγάλου μήκους), ενώ σταδιακά ανακάλυψε τις δυνατότητες των απλών ειδικών εφέ και εμπλουτίστηκε με νέα είδη, κατακτώντας ομιλία και χρώμα (Δελβερούδη, 2002, σελ. 18-19, Bordwell & Thompson, 2006).

Στις απαρχές της, η κινηματογραφία ήταν από μόνη της σε περιήγηση, καθώς οι οπερατέρ δημιουργώντας ένα νέο είδος - το οδοιπορικό (travelogue), ταξίδευαν και αποτύπωναν εικόνες για να δείξουν στο πλατύ κοινό πώς είναι ο κόσμος (Staufer & Christopher, 2011).

Το 1903 τοποθετούν μια κάμερα μπροστά από ένα τρένο, προκειμένου να προσομοιώσουν την καταπληκτική θέα που έχει ο μηχανοδηγός της ατμομηχανής (Altman, 2004, σελ. 152 στο Staufer & Christopher, 2011). Ο Lauren Rabinovitz επισημαίνει ότι το «Hale’s Tour, υπήρξε το πρώτο εικονικό ταξίδι, μια πολυαισθητηριακή προσομοίωση του σιδηροδρομικού τουρισμού» (Rabinovitz, 1998, σελ. 154 στο Staufer & Christopher, 2011) που στις αρχές του 20^ου αιώνα λάμβανε χώρα σε πάρκα αναψυχής ως ένα πολύ επιτυχημένο αξιοθέατο, προσφέροντας μια φανταστική βόλτα – προσομοίωση του ταξιδιού με τρένο.

(21)

Το 1910, ο Λουί Φεγιάντ στο μανιφέστο του επισημαίνει πως ο κινηματογράφος είναι λαϊκή και οικονομική τέχνη και ο Ριτσάρντο Κανούδο με την σειρά του τον χαρακτηρίζει πρώτος ως έβδομη τέχνη και τον κινηματογραφιστή ως μάγο ικανό να μεταμορφώνει την πραγματικότητα, «σύμφωνα με το πνεύμα και το εσωτερικό του όνειρο», ενώ ο Γερμανός ψυχολόγος Μύνστερμπεργκ από τους πρώτους μελετητές που επιχείρησε να εντοπίσει την σχέση μεταξύ της φύσης των ταινιών και της δομής τους, αντιλήφθηκε τον κινηματογράφο ως ένα είδος τέχνης του πνεύματος, μια διαδικασία που αναπτύσσεται σε τέσσερις βαθμίδες (Εκδοτική Αθηνών, 1999 σελ. 162; Munsterberg, 1970 cited in Aumont et al., 2004), ως εξής:

1. Βάθος και Κίνηση: παρότι το βάθος και η κίνηση γίνονται αντιληπτά στην οθόνη, κάτι τέτοιο δεν συμβαίνει στην πραγματικότητα, αλλά μόνο ο υπαινιγμός τους. Είναι μια αντίληψη που δημιουργείται στο μυαλό του καθενός. Όλα όσα βλέπει ο θεατής είναι απλώς εικόνες που φωτογραφήθηκαν πολύ γρήγορα και κατά την προβολή τους υπαινίσσονται αυτό που γίνεται αντιληπτό ως κίνηση και βάθος.

2. Προσοχή: Είναι η εγγραφή μιας δράσης που χρειάζεται για να δοθεί μια αληθινή αίσθηση, και επιτυγχάνεται δίνοντας έμφαση στις λεπτόμερειες για αυτό που συμβαίνει στην σκηνή, με τεχνικές κοντινής όψης. Αυτό επιτυγχάνεται μέσα από την κοντινή όψη (close up) ή αλλάζοντας την γωνία λήψης της κάμερας.

3. Μνήμη και Φαντασία: Χρήση τεχνικών σταδιακής εισαγωγής εικόνας ή ήχου (fade in – fade out), αναδρομών (flashbacks), η πηγαίνοντας μπρος τον χρόνο (flash-forwards), η εγγραφή και το μοντάζ, προκειμένου να μειωθεί ή να συνειδητοποιηθεί ο χρόνος και η έννοια του ρυθμού συνιστούν στοιχεία που χρησιμοποιούνται στις ταινίες για να υπογραμμίσουν σημαντικές στιγμές από το παρελθόν ή να παρουσιάσουν το μέλλον του χαρακτήρα, σύμφωνα με όσα επιτάσσει το σενάριο.

4. Συναισθήματα: παρόντα κατά την αφήγηση της ταινίας με λόγια ή επιφωνήματα είτε ως εκφράσεις των χαρακτήρων είτε για την δραματοποίηση της υπόθεσης.

Πέρα όμως από την διάδραση που επιτυγχάνεται μέσω των παραπάνω δομικών στοιχείων μεταξύ του θεατή και της ταινίας, χρειάζεται να συνειδητοποιήσουμε ότι είναι ιδιαίτερα σημαντικό το γεγονός της ταυτοποίησης του θεατή με τους ήρωες - χαρακτήρες των ταινιών.

(22)

Έναν ψυχολογικό μηχανισμό που ανάγεται στην νηπιακή ηλικία κάθε ανθρώπου. Το στάδιο αυτό, σύμφωνα με την ψυχαναλυτική θεωρία του Lacan (2001, p. 2-3) αποκαλείται στάδιο του καθρέφτη (mirror phase), αρχίζει στους 6 και ολοκληρώνεται στους 18 μήνες, περίοδο κατά την οποία ένα παιδί τοποθετείται μπροστά από έναν καθρέφτη, κάνει χειρονομίες που βιώνει παίζοντας και βλέπει την εικόνα και το περιβάλλον του όπως αντανακλάται μέσα από αυτόν. Σταδιακά το παιδί αρχίζει να αντιλαμβάνεται και να ταυτοποιεί την εικόνα του και την εικόνα των πραγμάτων γύρω του όπως αντανακλάται από τον καθρέφτη. Με αυτήν την πρωταρχική ταυτοποίηση που λαμβάνει χώρα στην φαντασία ενός παιδιού σε αυτήν την ηλικία δομείται το ΄΄εγώ΄΄ κάθε ανθρώπου, και απόρροια αυτής, είναι όλες οι μετέπειτα ταυτοποιήσεις, ως δομικά και διαφοροποιά στοιχεία της προσωπικότητάς του.

Εξίσου ενδιαφέρουσα είναι και η προσέγγιση του Freud, (Αumont et al., 2004) o οποίος υποστηρίζει ότι δεν είναι η συμπάθεια του θεατή για τον ήρωα ή τον χαρακτήρα που αυτός υποδύεται που τον οδηγεί σε ταυτοποίηση, αλλά πως πρώτα ταυτοποιείται με τον ήρωα, γι’ αυτό και τον συμπαθεί.

Τεκμαίρεται λοιπόν πως μια ταινία παίζει τον ρόλο του καθρέφτη για ένα ενήλικο θεατή, ο οποίος ταυτοποιεί τον εαυτό του με τον πρωταγωνιστή της ταινίας. Αυτό αναζητά βλέποντας μια ταινία. Με τον ίδιο τρόπο δρα και ένας τουρίστας, ο οποίος θέλοντας να ξεφύγει από τον πραγματικό κόσμο που συνθέτει την καθημερινότητά του, ταξιδεύει σε έναν προορισμό που του ταιριάζει, με την εικόνα να παίζει πρωταρχικό ρόλο σε αυτή του την απόφαση, καθώς λειτουργεί σε συναισθηματικό και διανοητικό επίπεδο (Urry, 2002;

Aumont et al., 2004).

Η ψυχαναλυτική θεωρία γενικότερα, συμπεραίνει ότι οι κινούμενες εικόνες λειτουργούν πιεστικά στον θεατή για ένα ταξίδι μέσα στον ίδιο του τον εαυτό (Faulstich, 2005 cited in Staufer & Christopher, 2011).

Η προσέγγιση του κινηματογράφου ως εσωτερική διεργασία της ψυχής αναπτύχθηκε από πολλούς θεωρητικούς στις αρχές του 20^ου αιώνα, έγινε ευρύτερα αποδεκτή όμως το 1970.

Ο Karl Yunk πρώτος υποστήριξε πως ο τρόπος που αντιλαμβανόμαστε την σχέση μας με τον κόσμο είναι ευρέως συνειδητός, αλλά ταυτόχρονα υπάρχει ένα μέρος της ψυχής μας που είναι ασυνείδητο και δεν μπορούμε να το αγνοήσουμε, καθώς προβάλλει μέσω των

(23)

ονείρων. Συνέδεσε τον κινηματογράφο με τα όνειρα και το ασυνείδητο, δικαιολογώντας έτσι την επίδραση που έχει πάνω στους θεατές. Αυτός ο παραλληλισμός του κινηματογράφου με την ανθρώπινη ψυχή περιγράφεται πολύ γλαφυρά από τον Morin, (Μorin, 2005, cited in Diken & Lausten, 2007, p. 8) ως εξής:

¨ Όλοι έχουμε έναν μικρό κινηματογράφο στο κεφάλι μας. Η φαντασιακή ικανότητα του

κινηματογράφου, η δημιουργία των εικόνων είναι παράλληλη με την φαντασιακή δυνατότητα του ανθρώπινου νου¨.

Ο κινηματογράφος, περιέχει ρεπερτόρια εικόνων (Lester & Scarles, 2016), ιδιαίτερα με την στροφή που έκανε ο κλασικός κινηματογράφος, όπως αναπτύχθηκε στην Αμερική στην βουβή (1908-1927) και ομιλούσα εκδοχή του (1927 – 1960) από το σύστημα των στούντιο μαζικής παραγωγής (Bordwell & Thompson, 2006) σε εξωτερικά κινηματογραφικά γυρίσματα, συνέβαλε στην δημιουργία (1960) του νέου Χόλυγουντ, που από το 1980 αποκεντρωμένο (Hudson & Tung, 2010) και έχοντας ως διττό στόχο την οικονομικότητα και την ποιοτική αναβάθμισή του μέσα από την απεικόνιση ρεαλιστικών κινηματογραφικών τοποθεσιών, διασύνδεσε ακόμα περισσότερο τις δύο βιομηχανίες: την κινηματογραφική και την τουριστική. Ταυτόχρονα κατέδειξε ως κοινό τους στοιχείο την εκμετάλλευση τόπων και οπτικών καταναλώσεων που τόσο απαραίτητα είναι στο κινηματογραφικό κοινό όσο και στους τουρίστες (Lester & Scarles, 2016, p. 211).

Έκτοτε, έχει διαπιστωθεί ότι η διεθνής κινηματογραφία λόγω της οπτικής υπεροχής της και της δύναμης που έχει να προσεγγίζει το ευρύ κοινό σε παγκόσμια κλίμακα, καταφέρνει να δημιουργήσει σημαντικές τουριστικές ροές στις περιοχές που απεικονίζονται στις ταινίες, με αποτέλεσμα όσο πιο μεγάλη εμπορική επιτυχία - απήχηση γνωρίζει μια ταινία τόσο μεγαλύτερες να είναι και οι αφίξεις τουριστών στις συγκεκριμένες περιοχές, στις οποίες και δημιουργούνται μια σειρά από εξειδικευμένες τουριστικές επιχειρήσεις.(Beeton, 2005, p.8). Παράλληλα, τόσο ο κινηματογράφος (ως πτυχή του οπτικού πολιτισμού) όσο και τα μέσα μαζικής επικοινωνίας, διαμορφώνουν την ματιά μας και μας παρέχουν ένα οπτικό και εικονικό ταξίδι.

Όπως γλαφυρά υπογραμμίζει ο Roesch, (2009, p. 11):

“Μπορούμε να ταξιδεύουμε στην πραγματικότητα, στην σκέψη και στα όνειρα, μέσα από βιβλία και ταινίες που μας οδηγούν ως τα πέρατα της γης και πέραν αυτής. Για πάνω από 100 χρόνια είναι ο κινηματογράφος πιότερο από οποιοδήποτε άλλο μέσο που μας έχει πάει ταξίδια…’’

(24)

1.2 Τουρισμός

O τουρισμός, είναι ένα κοινωνικό, πολιτισμικό και οικονομικό φαινόμενο που απαιτεί την μετακίνηση των ανθρώπων σε χώρες ή τοποθεσίες έξω από το συνηθισμένο περιβάλλον τους για προσωπικούς, επιχειρηματικούς και επαγγελματικούς σκοπούς (UNWTO, 2007).

Aποτελεί έναν από τους πιο γοργά αναπτυσσόμενους τομείς διεθνώς που συμβάλλει στην οικονομική και κοινωνική πρόοδο, και επιφέρει άμεσα και έμμεσα οφέλη τόσο στον τριτογενή όσο και στον πρωτογενή και δευτερογενή τομέα της οικονομίας κάθε χώρας. Η ανάπτυξη αυτή, όπως επισημαίνει ο Παγκόσμιος Οργανισμός Τουρισμού, συμβαδίζει με την αυξανόμενη διαφοροποίηση και τον ανταγωνισμό μεταξύ των προορισμών (UNWTO, 2018).

Αντιπροσωπευτικά της ανοδικής τάσης του, είναι τα στοιχεία των διεθνών τουριστικών αφίξεων του Π.Ο.Τ. που ανήλθαν στο 1,323 εκατομμύρια το 2017 (αύξηση 7% έναντι του προηγούμενου έτους), ενώ τα τουριστικά έσοδα έφτασαν το 1,225 δισεκατομμύρια δολλάρια. Σταθερά ηγετική είναι η θέση που καταλαμβάνει στην παγκόσμια τουριστική αγορά η Ευρώπη, ακολουθούμενη από την Ασία – Ειρηνικό, την Αμερική, την Αφρική και την Μέση Ανατολή (UNWTO, 2018).

Πηγή: UNWTO, 2018 .

(25)

Ο Τουρισμός αποτελεί σήμερα τον τομέα με τις μέγιστες δυνητικά θέσεις εργασίας, συνεισφέρει σε ποσοστό 10% στο παγκόσμιο GDP, αντιπροσωπεύει το 7% των παγκόσμιων εξαγωγών, το 30% των εξαγωγών στον τομέα των υπηρεσιών και προσφέρει 1 στις 10 δουλειές διεθνώς (UNWTO, 2018), ενώ σύμφωνα με τον Διεθνή Οργανισμό Εργασίας έχει διαπιστωθεί ότι κάθε μία θέση εργασίας στον τουριστικό τομέα δημιουργεί επιπρόσθετα 1,5 θέσεις σε συνεργαζόμενους με τον τουρισμό τομείς (I.L.O., 2018).

Ο Οργανισμός Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης (ΟECD) συνεργάζεται τόσο με τον Π.Ο.Τ. όσο και με τον Ι.L.O. για την προώθηση του τουρισμού με διττό σκοπό την οικονομική ανάπτυξη και την δημιουργία θέσεων εργασίας. Σύμφωνα με το Παγκόσμιο Οικονομικό Φόρουμ (WEF, 2018) ο Τομέας των Ταξιδίων και του Τουρισμού, παρουσιάζει ανοδικές τάσεις, και το Global Competitiveness Index 2017, παρουσιάζει την Ευρώπη να έχει την καλύτερη απόδοση στον τομέα των Ταξιδίων και Τουρισμού σε ανταγωνιστικότητα διεθνώς, με 6 από τις 10 κορυφαίες χώρες της να κατατάσσονται ως εξής στον TTCI: Ισπανία 1^η, Γαλλία 2^η, Γερμανία 3^η , Μεγάλη Βρετανία 5^η, Ιταλία 8^η και Ελβετία 10^η.

Δεδομένου ότι ο τουρισμός είναι μια ετερογενής, σύνθετη και πολύπλοκη δραστηριότητα οφείλουμε να τον προσεγγίζουμε ολιστικά (Ζαχαράτος, 1995) και να μην παραβλέπουμε τις αρνητικές επιπτώσεις που έχει για την οικονομία, το περιβάλλον, τον ντόπιο πληθυσμό και τους ίδιους τους τουρίστες, καθώς, ΄΄ο τουρισμός κουβαλά μαζί του τους σπόρους της ίδιας του της αποδόμησης’’σύμφωνα με την Beeton, (2005, p.12).

Ο τουρισμός εξέλαβε τον μαζικό του χαρακτήρα μεταπολεμικά, γεγονός που οφείλεται αφενός στην ραγδαία εκβιομηχάνιση και την αστικοποίηση των κοινωνιών αφετέρου σε μια σειρά αλλαγών όπως: η διεύρυνση του ελεύθερου χρόνου, η θεσμοθέτηση της άδειας μετά αποδοχών για όλους τους εργαζομένους, η αύξηση του ατομικού/οικογενειακού εισοδήματος, η δημιουργία μεγάλου αριθμού αγαθών και υπηρεσιών, η βελτίωση των μεταφορών, η βελτίωση των δικτύων, νομοθετικές αλλαγές με σκοπό την διευκόλυνση των μετακινήσεων και την προστασία των τουριστών, δημιουργία μεγάλων ταξιδιωτικών οργανισμών που προσέφεραν ταξίδια προσιτά που ανταποκρίνονται στις δυνατότητες, ανάγκες και επιθυμίες των καταναλωτών, κ.ά. (Βαρβαρέσος, 2000α, Λαγός, 2005).

(26)

Από τις πρώτες προσπάθειες επιστημονικού ορισμού του τουρισμού, τέθηκε το ζήτημα της υποκίνησης που οδηγεί τα άτομα σε μετακινήσεις και δραστηριότητες έξω από τον συνήθη τόπο διαμονής τους (Ηunziker και Krapf, 1942 στο Βαρβαρέσος, 2000β, σελ. 43), και αναδείχθηκε πως υποκινούνται από την διαφορετικού βαθμού και έντασης επιθυμία της απόδρασης που είναι εγγενής στους ανθρώπους (Βαρβαρέσος, 2000α).

Αυτή η επιθυμία του ατόμου να αποδράσει από ένα μέρος, περιγράφεται από τον Ιso- Asola το 1982 ως κίνητρο ώθησης (push factor), ενώ η επιθυμία να γνωρίσει κάποια άλλη περιοχή ως κίνητρο έλξης (pull factor). Τα δύο αυτά κίνητρα διαμόρφωσαν την θεωρία Ιso-Asola έλξης - ώθησης, η οποία φαίνεται ότι λειτουργεί δισδιάστατα στον τουρίστα που είτε αποδέχεται την κοινωνική του φύση και έχει ανάγκη τις διαπροσωπικές σχέσεις είτε φέρεται ατομικιστικά, αποδρά από τους άλλους, επιλέγοντας να μείνει μόνος (Λαγός, 2005). Θεωρία που επεξηγεί τον λόγο που ένα άτομο επιλέγει προορισμό για να καλύψει τις πιο πιεστικές ανάγκες του: να ξεκουραστεί απερίσπαστος ή να δραστηριοποιηθεί γνωρίζοντας έναν τόπο και ερχόμενος σε επαφή με άλλους ανθρώπους.