Διαπολιτισμική προσέγγιση ανοιχτών ελεύθερων χώρων. Συγκεκριμένα Πλατεία Δικαστηρίων του Δήμου Θεσσαλονίκης.

1

Τ.Ε.Ι ΚΑΒΑΛΑΣ

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΔΡΑΜΑΣ

ΣΧΟΛΗ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΓΕΩΠΟΝΙΑΣ (Σ.ΤΕ.Γ.) ΤΜΗΜΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ ΤΟΠΙΟΥ

ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ

Τίτλος πτυχιακής : Διαπολιτισμική Προσέγγιση ανοιχτών ελεύθερων χώρων. Συγκεκριμένα Πλατεία Δικαστηρίων του Δήμου Θεσσαλονίκης.

Φοιτήτρια : Πασχαλίδου Λουκία Επιβλέπων : κ. Τζώρτζη Ν.

2

ΠΡΟΛΟΓΟΣ

Η παρούσα εργασία, εκπονήθηκε στα πλαίσια της πτυχιακής εργασίας υπό την επίβλεψη της διδάσκοντας καθηγήτριας Τζόρτης Νερατζιάς. Σε αυτή την εργασία θα παρακολουθήσομε ένα σημαντικό θέμα της εποχής μας και πόσο μάλλον για την Ελλάδα η οποία είναι μια χώρα που υποδέχεται πολλούς μετανάστες οι οποίοι ξεπερνούν το 8% του συνολικού πληθυσμού της Ελλάδας. Η εργασία προσεγγίζει την πολύπολιτισμική κουλτούρα των μεταναστών και πως αυτή επιρεάζει και επιρεάζεται με χρήση τους στους ανοιχτούς ελεύθερους χώρους, πάρκα και πλατείες και συγγεκριμένα για την Πλατεία Δικαστηρίων (Αριστοτέλους άγαλμα Βενιζέλου) . Θα βρούμε τα χαρακτηριστικά του χώρου. Και μεσα απο συμπεράσματα του δείγματος των ερωτηματολογίων που έχουμε πάρει θα προτύνουμε συμβουλές για καλύτερη διαχείριση του χώρου βάση τών αναγκών και τον χρήσεων.

3

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

ΠΡΟΛΟΓΟΣ ... 2

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ... 3

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ... 5

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ... 9

1. ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΣΗΣ ... 9

2. ΕΝΝΟΙΟΛΟΓΙΚΟΣ ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΣ ... 10

3. ΘΕΩΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΣΗ ... 12

4. ΛΟΓΟΙ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΣΗΣ ΚΑΙ ΒΙΩΜΑΤΑ ... 12

4.1. ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΙ ... 12

4.2. ΠΟΛΙΤΙΚΟΙ ... 13

4.3. ΥΓΕΙΟΝΟΜΙΚΗ ΠΕΡΙΘΑΛΨΗ-ΠΑΙΔΕΙΑ ... 13

4.4. ΟΙ ΠΟΛΕΜΟΙ ... 13

4.5. Ο ΡΟΛΟΣ ΤΩΝ ΔΙΚΤΥΩΝ ... 13

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 ... 14

ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΗ ΑΠΕΙΚΟΝΙΣΗ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΤΙΚΩΝ ΡΕΥΜΑΤΩΝ ... 14

1. Η ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΣΗ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ ... 14

2. Η ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΣΗ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ... 15

2.1. ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΤΙΚΑ ΡΕΥΜΑΤΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ... 15

2.2. ΧΩΡΕΣ ΠΡΟΕΛΕΥΣΗΣ ΜΕΤΑΝΑΣΤΩΝ ... 15

2.3. ΠΟΣΟΣΤΟ ΒΑΣΗ ΣΥΝΟΛΟΥ ΜΕΤΑΝΑΣΤΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ... 15

3. ΖΗΤΗΜΑΤΑ ΟΡΟΛΟΓΙΑΣ ... 17

4. ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΟΙ ΤΥΠΟΙ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΣΗΣ ... 17

5. ΠΑΡΑΝΟΜΗ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΣΗ ... 18

6. ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΣΥΓΚΕΝΤΡΩΣΗΣ ΤΩΝ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ... 19

7. ΑΠΟΓΡΑΦΗ ΠΛΗΘΥΣΜΟΥ ... 20

8. ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ ΝΟΜΙΜΟΠΟΙΗΣΗΣ ... 21

9. ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΗ ΚΑΤΑΝΟΜΗ ΑΛΛΟΔΑΠΩΝ ... 21

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 ... 22

ΤΟ ΠΡΟΦΙΛ ΤΩΝ ΜΕΤΑΝΑΣΤΩΝ ... 22

4

1. ΜΟΡΦΩΤΙΚΟ ΕΠΙΠΕΔΟ ΜΕΤΑΝΑΣΤΩΝ ... 22

2. ΠΟΣΟΣΤΟ ΜΕΤΑΝΑΣΤΩΝ ΣΤΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΣΧΟΛΕΙΑ ... 23

3. ΕΡΓΑΣΙΑΚΗ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗ ... 23

3.1. ΤΟΜΕΙΣ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗΣ ... 24

3.2. ΑΣΦΑΛΙΣΗ ΜΕΤΑΝΑΣΤΩΝ ... 24

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 ... 25

1. ΡΑΤΣΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΞΕΝΟΦΟΒΙΑ ... 25

2. ΕΝΤΑΞΗ ΤΩΝ ΜΕΤΑΝΑΣΤΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΚΟΙΝΩΝΙΑ ... 25

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5 ... 26

1.ΤΟΠΟΙ ΣΥΝΕΥΡΕΣΗΣ ΜΕΤΑΝΑΣΤΩΝ, ΑΝΑΔΥΟΜΕΝΟΙ ΔΗΜΟΣΙΟΙ ΧΩΡΟΙ ... 26

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6 ... 29

1.ΑΝΑΠΛΑΣΗ ΤΟΥ ΚΕΝΤΡΟΥ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ... 29

Α. ΕΙΣΑΓΩΓΗ ... 29

Β. ΟΡΙΟΘΕΤΗΣΗ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΚΑΙ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ... 30

Γ. ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ ... 32

2.ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΕΣ ΚΑΙ ΠΡΟΫΠΟΘΕΣΕΙΣ ΥΛΟΠΟΙΗΣΗΣ ... 33

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7 ... 34

1.ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΚΑΙ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΕΡΕΥΝΑΣ ΠΛΑΤΕΙΑΣ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΩΝ ... 34

2.ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΩΝ ... 35

ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟ ... 36

Α. ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ-ΔΗΜΟΓΡΑΦΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ... 36

B. ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ... 36

ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟΥ ΣΕ ΓΡΑΦΗΜΑΤΑ ... 39

Α. ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ-ΔΗΜΟΓΡΑΦΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ... 39

B. ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ... 42

ΧΡΗΣΗ ΠΑΡΚΩΝ ΚΑΙ ΚΟΥΛΤΟΥΡΑ ΜΕΤΑΝΑΣΤΩΝ ... 48

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΚΑΙ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ... 49

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ... 50

5

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Τα τελευταία χρόνια η παρουσία των μεταναστών είναι διάχυτη στους δημόσιους χώρους της Θεσσαλονίκης. Τους αναγνωρίζουμε κυρίως ηχητικά από την ανοίκεια γλώσσα που μιλάνε, σπανιότερα πλέον από την εμφάνισή τους ή ακόμα και οσφρητικά όταν τους συναντούμε στις πλατείες, τα πάρκα, και τα πεζοδρόμια της πόλης.

Το φαινόμενο της μετανάστευσης είναι τόσο παλαιό όσο και η ιστορία της ανθρωπότητας. Μετανάστες υπήρχαν ανέκαθεν. Υπάρχουν και σήμερα και θα συνεχίσουν να υπάρχουν. Η κοινωνική ιστορία και οι επιρροές διαφόρετικών χαρακτηριστικών και πολιτισμών γράφεται από μετανάστες. Κάθε μετακίνηση ανθρώπων από τόπο σε τόπο προκαλούσε και εξακολουθεί να προκαλεί μεγάλο ενδιαφέρον για μελέτη, για το λόγο οτι έρχονται σε επαφής φυλές και κουλτούρες διαφορετικές μεταξύ τους.

Ο μεγαλύτερος αποδέκτης αυτής της πολιτισμικότιτας είναι οι ελεύθεροι χώροι (πάρκα πλατείες.κλπ.) λόγο της εύκολης πρόσβασης και της άμμεσης χρήσης τους.

Το πολιτιστικό υπόβαθρο έχει σαφώς μια επιρροή πέρα από τις

προτιμήσεις ενός ατόμου σχετικά με την αναψυχή, που γίνεται προφανή

όταν φέρνουν την ποικιλομορφία των χρηστών του χώρου. Το τμήμα

ανοιχτού χώρου της ημερήσιας χρήσης των κατοίκων της πόλης

αναγνωρίζει τις ανάγκες για ποικίλες ψυχαγωγικές ευκαιρίες πάρκων,

γιαυτό η πόλη πρέπει να πάει ένα βήμα περαιτέρω και να δημιουργήσει

ένα κύριο πρόγραμμα για τα πάρκα. Ένα τέτοιο σχέδιο θα περιελάμβανε

μια δημόσια διαδικασία για να αξιολογήσει τις ιδιαίτερες ανάγκες

γειτονιάς από την άποψη των υπηρεσιών πάρκων και πλατειών, με μια

ιδιαίτερη εστίαση στα μεταβαλλόμενα χαρακτηριστικά των χρηστών.

6

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ ΜΕΛΕΤΗΣ ΣΤΗΝ ΝΕΑ ΥΟΡΚΗ ΑΜΜΕΡΙΚΗΣ ΣΕ ΣΧΕΣΗ ΜΕ ΤΟΥΣ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΣ ΚΑΙ ΤΗΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΤΩΝ ΑΝΟΙΧΤΩΝ ΕΛΕΥΘΕΡΩΝ ΧΩΡΩΝ.

Parks for All New Yorkers:

Immigrants, Culture, and NYC Parks

Σύμφωνα με μια έρευνα που διενεργήθηκε από μια ομάδα ανθρώπων ονομαζόμενη: New Yorkerks For Parks, χρησιμοποιώντας ερωτηματολόγια σε διάφορες γλώσσες και παίρνοντας συνεντεύξεις από χρήστες των πάρκων όλων των εθνοτήτων, καταδεικνύει ότι ενώ λίγοι Νεουορκεζοι απολαμβάνουν την πολυτέλεια μιας στέγης, εντούτοις η ανάγκη για ανοιχτούς χώρους είναι πιο ουσιαστική γι’

αυτούς που ζουν με πιο περιορισμένους όρους. Συγκεκριμένα για τους μετανάστες που απασχολούνται στις δουλειές τους για πολλές ώρες, οι –όσο το δυνατόν- ψυχαγωγικές διέξοδοι είναι εξαιρετικά σημαντικές. Η έρευνα έδωσε έμφαση σε 3 σημαντικά θέματα.

1)καταπολέμηση του γλωσσικού εμποδίου

2)βελτίωση της διαδικασίας πρόσβασης για αθλήματα και ειδικά γεγονότα 3)αύξηση της ποικιλομορφίας των διαθέσιμων τροφίμων στα πάρκα.

Πάνω από το ένα τρίτο των κατοίκων της Ν.Υόρκης είναι μετανάστες.

Συγκεκριμένα τα 2,87 εκατομμύρια από τους περίπου 8 εκατομμύρια κατοίκους, έχουν γεννηθεί έξω από αυτή περιλαμβάνοντας το 36% των κατοίκων της πόλης.

Ένας μεταναστευτικός πληθυσμός που τείνει να έχει ισχυρούς οικογενειακούς και κοινωνικούς δεσμούς στις γειτονιές τους, που ωστόσο αντιμετωπίζει σημαντικά εμπόδια σύσφιξη σχέσεων με τη μεγαλύτερη-ντόπια κοινωνία και τη κυβέρνηση

7

ιδιαίτερα!!! Η γλωσσική πρόσβαση είναι ίσως η μεγαλύτερη και προφανέστερη πρόκληση, όμως παράλληλα πρέπει να ξεπεράσουν κ την άγνωστη, συχνά περίπλοκη, γραφειοκρατία.

Μετανάστες που δεν ξέρουν καλά αγγλικα αντιμετωπίζουν εμπόδια στο να μαθαίνουν τα εκαστοτε προγράμματα των πάρκων και να αναμιγνύονται στην φύλαξη κ προσοχή-καθαριότητα του πάρκου. Ένα καλό παράδειγμα αντιμετώπισης του γλωσσικού εμποδίου είναι αυτό του δημάρχου Bloomberg (μπλούνγκμπερν), ο οποίος υπέγραψε το εκτελεστικό διάταγμα, εξουσιοδοτώντας όλες τις αντιπροσωπείες πόλεων που παρέχουν «τις άμεσες δημόσιες υπηρεσίες» να αναπτύσουν ένα σχέδιο γλωσσικής πρόσβασης, ώστε να εξασφαλίσουν ότι όλες οι υπηρεσίες τους είναι διαθέσιμες σε μετανάστες Νεουορκεζους.

Πέρα από τα γλωσσικα εμπόδια όμως, δυσκολίες εντοπίζονται κ στον προσδιορισμό του τύπου ψυχαγωγίας των πάρκων.Κ αυτό συμβαίνει διότι το πολιτιστικό υπόβαθρο έχει σαφώς μια επιρροή πέρα από τις προτιμήσεις ενός ατόμο σχετικά με την αναψυχή, που γίνεται προφανής όταν φέρνουν οι δημογραφικές μετατοπίσεις τις αλλαγές στη δημοτικότητα των διαφόρων αθλημάτων.Πιο συγκεκριμένα, στη Μινεάπολη μια μεγάλη εισροή μεταναστών από τη Σομαλία έχει οδηγήσει σε μια αυξανόμενη ανάγκη για το ποδόσφαιρο κ το κρίκετ, ενώ η ζήτηση για γήπεδα τέννις έχει μειωθεί. Ομοίως κ στη πόλη της Νέας Υόρκης, αθλήματα όπως το κρίκετ το ποδόσφαιρο κ το βόλλει έχουν αυξηθεί σε δημοτικότητα χάρη σε μεγάλα κύματα μεταναστών που εισχώρησαν από περιοχές της Κεντρικής κ Νότιας Αμερικης κ Καραιβικής, περιοχές όπου προτιμούν αυτού του είδους τον αθλητισμό.

Το 2003 εγκαταστάθηκε το πρώτο επίσημο γήπεδο κρίκετ στο Spring Creek Park στο Canarsie του Brooklyn (σπρινγκ κρικ παρκ στο καναρσί του μπρούκλιν) όπου μετανάστες από το Τρινιντατ, τη Τζαμάικα, την Ινδία κ το Πακιστάν –μέρη που το άθλημα είναι δημοφιλές- ένιωσαν καλοδεχούμενοι κ ενθαρυμένοι να παίξουν στο πάρκο.Σημερα υπαρχουν περί τα 14 γήπεδα κρίκετ στα πάρκα της Νέας Υόρκης.

Ωστόσο λόγω της συγκεκριμένης εκμεταλεύσημης έκτασης που διαχειρίζεται η διεύθυνση των πάρκων, εμφανίζονται δυσκολίες στο να ικανοποιούνται όλα τα αιτήματα ψυχαγωγίας με αποτέλεσμα λάτρεις του ποδοσφαίρου να μετατρέπουν τα γήπεδα του μπέιζμπολ σε γήπεδα ποδοσφαίρου, χρησιμοποιώντας πολλες φορές κάδους αποριμάτων για δοκάρια-τέρματα.

Πέρα από τον αθλητισμό υπάρχει κ η κοινωνική συνεύρεση. Όπως δείχνει μια μελέτη του Πάρκου Προοπτικής, υπάρχουν διαφορές στο τρόπο που οι διάφορες

8

περιβάλλουσες γειτονιές χρησιμοποιούν ένα πάρκο. Για παράδειγμα οι Ισπανικοί πληθυσμοί είναι πιθανότερο να απολαύσουν το πάρκο σε μεγάλες κοινωνικές ομάδες, παρά ιδιαιτέρως. Ομοίως οι περισσότεροι από εκείνους που έτρωγαν ή έψηναν στη σχάρα ήταν είτε Ισπανόφωνοι, είτε ένχωμοι, παρά λευκοί.

Η μελέτη κλείνει με το συμπέρασμα ότι για να γίνουν τα πάρκα πιο προσβάσιμα σε όλους τους κατοίκους ανεξαρτήτως καταγωγής πρέπει:

1) Η πόλη-πολιτεία να στηρίξει την εφαρμογή του σχεδίου γλωσσικής πρόσβασης.

2) Να παρέχονται μεταφραστικές υπηρεσίες για όλες τις δημόσιες συναντήσεις σχετικές με τα προγράμματα των πάρκων.

3) Να ελαττωθεί ή να αφαιρεθεί το ασφαλιστικό φορτίο για τις μικρές-εθελοντικές ομάδες που διοργανώνουν διάφορα γεγονότα στα πάρκα.

4) Να γίνει προσαρμογή των πργραμμάτων –ωραρίων εργασίας των νέων μεταναστών ώστε να επεκταθούν οι επιτρεπόμενεςώρες παιχνιδιού σε πάρκα που περιέχουν πολυέξοδα γήπεδα(φωτα,συντηρηση)

5) Ενθάρρυνση της τοπικής οικονομικής ανάπτυξης,καλωσόριση διαφόρων πολιτιστικών ομάδων, κ βελτίωση εισοδημάτων παραχώρησης αναζητώντας τους πολιτιστικα σχετικους προμηθευτές τροφίμων για τα πάρκα.

9

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1

1. ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΣΗΣ

Η ιστορία της νεοελληνικής μετανάστευσης, με την έννοια της μετοίκησης είναι τόσο παλιά, όσο παλιά είναι και η ιστορία μας. Για λόγους πού κατά καιρούς διαφοροποιούνται, οι Έλληνες φαίνεται πως πάντα αποζητούσαν καινούριες πατρίδες με παραδοσιακούς προορισμούς τον Εύξεινο Πόντο, τα Ανατολικά της μεσογείου , τα νότια της πρώην Σοβιετικής Ένωσης και κάποια κέντρα της Δυτικής Ευρώπης, που έγιναν οι πυρήνες μιας ισχυρής αλλά και πολυπληθούς διασποράς. Ωστόσο από τα τέλη τον περασμένου αιώνα οι αναζητήσεις κατευθύνονταν ακόμα πιο μακριά, καταργώντας τα νοητά σύνορα των ωκεανών, με κύριους αποδέχτες την Αμερική και την Αυστραλία. Ο μεταναστευτικός πυρετός θα κορυφωθεί την εικοσαετία 1900-1920 και η Ελλάδα θα χάσει το 8% του συνολικού της πληθυσμού. Περίπου 25.000 άνθρωποι εγκαταλείπουν κάθε χρόνο, μια χώρα οικονομικά εξουθενωμένη και πολιτικά αβέβαιη και ξεκινούν για τη “Γη της Επαγγελίας” που υπόσχεται πλούτο και ευημερία, “ευκαιρίες” και στους λιγότερο τυχερούς. Ο μύθος της αμερικάνικης “Γης της επαγγελίας” ή του «ονείρου» όπως ακόμα και σήμερα λέγεται, του καταφύγιου των αποδήμων όλου του κόσμου, αναμφισβήτητα διαπότισε όλη την ύπαιθρο.

Οι ΗΠΑ αποτελούσε τμήμα μιας παγκόσμιας μεταναστευτικής ροής, που ενσωματωνόταν στη διαδικασία της εντυπωσιακής ανάπτυξης του αμερικάνικου καπιταλισμού μετά τη λήξη του αμερικάνικου εμφυλίου πολέμου . Τα μεταπολεμικά χρόνια του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου βρήκαν την Ελλάδα να «αιμορραγεί»

από την απώλεια μεγάλου αριθμου Ελλήνων όπου εγκατέλειπαν τη χώρα με προορισμό αναπτυγμένες οικονομίες του Βορρά και υπερπόντιων χωρών προς αναζήτηση καλύτερων συνθηκών απασχόλησης και διαβίωσης. Το ίδιο όμως παρατηρήθηκε και σε άλλες χώρες μιας και η ανοικοδόμηση των μεταπολεμικών χωρών στηρίχθηκε στο μεταναστευτικό εργατικό δυναμικό. Σε γενικότερο επίπεδο τα έτη 1973-74 οι σημαντικές κοινωνικές και οικονομικές αλλαγές που συμβαίνουν διεθνώς, έχουν ως αποτέλεσμα την εμπλούτιση και διασπορά των πολιτισμών.

Επιπλέον δρομολογούνται οικονομικές αλλαγές και ξεκινά η διαδικασία αναδιάρθρωσης και διεθνοποίησης της παραγωγής, οι οικονομικές ενοποιήσεις καθώς και η επιτάχυνση της παγκοσμιοποίησης. Έτσι εμφανίζονται νέες περιοχές εισερχόμενης και εξερχόμενης μετανάστευσης. Στην Ελλάδα μειώνονται οι εκροές

10

μεταναστών και αυξάνονται οι εισροές. Ήδη από τις αρχές της δεκαετίας του 1970 η Ελλάδα είχε αρχίσει να δέχεται μετανάστες από τις χώρες της Αφρικής και της Ασίας.

Η πτώση της δικτατορίας ευνοεί την επιστροφή των πολιτικών προσφύγων και η αλλαγή και οι περιορισμοί των μεταναστευτικών πολιτικών των ΗΠΑ και της Αυστραλίας εντείνουν την επιστροφή αρκετών οικονομικών μεταναστών. Μέχρι τις αρχές του 1990 η ελληνική κοινωνία είχε ταυτίσει την μετανάστευση με την αποδήμηση σε χώρες της Δυτικής Ευρώπης, της Αυστραλίας και της Αμερικής. Την περίοδο εκείνη καταρρέουν τα καθεστώτα του υπαρκτού σοσιαλισμού και το φαινόμενο του επαναπατρισμού εντείνεται (ομογενείς, παλιννοστούντες κτλ) με την ταυτόχρονη εισροή μεταναστών από τις χώρες αυτές. Σε συνδυασμό και με τη γεωγραφική της θέση αλλά και τη μορφολογία του εδάφους της (που καθιστά τη φύλαξη των συνόρων δύσκολη), η Ελλάδα πλέον από χώρα αποστολής μεταναστών λειτουργεί πλέον ως χώρα υποδοχής (όπως ακριβώς και οι υπόλοιπες χώρες του ευρωπαϊκού νότου).

2. ΕΝΝΟΙΟΛΟΓΙΚΟΣ ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΣ

Ο ορισμός της μετανάστευσης δεν αποτελεί ένα εύκολο θέμα μιας και επηρεάζεται από ποικίλους ιδεολογικο-πολιτικούς και κοινωνικούς παράγοντες καθώς και θεωρητικές προϋποθέσεις. Ως μετανάστευση ορίζουμε τη φυσική μετάβαση ατόμων και ομάδων από μία κοινωνία σε κάποια άλλη ή κάθε γεωγραφική μετακίνηση μεγάλου αριθμού ατόμων ή τη μεταφορά ανθρώπινου κι εργατικού δυναμικού από μία περιοχή σε κάποια άλλη. Από την παράθεση αυτή των ορισμών καταδεικνύεται ότι μπορεί μεν κύριο χαρακτηριστικό της μετανάστευσης αποτελεί η γεωγραφική κινητικότητα αλλά το τι κάθε φορά ορίζεται σαν μετανάστευση εξαρτάται από κοινωνικοοικονομικές και πολιτισμικές συνθήκες.

Για παράδειγμα σήμερα, μιλώντας για μετανάστευση εννοούμε την οικονομική μετανάστευση, διαχωρίζοντάς την έτσι από τις άλλες μορφές μετανάστευσης που μπορεί να πάρει και που είναι η προσφυγική και η ανταλλαγή πληθυσμού.

Αντιλαμβάνοντας τη δυσκολία που μπορούν να επιφέρουν οι πολιτικοοικονομικές συνθήκες, διακρίνοντάς τη μετανάστευση με βάση «παράγοντες προσέλκυσης» ή «απώθησης» . Οι «παράγοντες προσέλκυσης» είναι αυτές που

11

καθορίζουν τον μεταναστευτικό χαρακτήρα στο δεύτερο μισό του 20ου αιώνα όπου οι μετανάστες αυτοεπιλέγονταν από τη χώρα υποδοχής τους και η βάσει των αναγκών της σε εργατικό δυναμικό η χώρα επέλεγε διαμορφώνοντας μία πολιτική μετανάστευσης στηριζόμενη σε «συμβάσεις εργασίας» και διακρατικές συμφωνίες. Η σημερινή πραγματικότητα, με την κατάρρευση των κομμουνιστικών καθεστώτων, την παγκοσμιοποίηση της οικονομίας και τη δημογραφική έκρηξη, δημιουργεί τους

«παράγοντες απώθησης» που καθορίζουν πλέον τις μεταναστατευτικές κινήσεις . Οι ίδιες περίπου δυσκολίες συναντώνται και στην προσπάθεια ορισμού της έννοιας μετανάστης. Το πώς οι διάφορες κοινωνικοπολιτικές συνθήκες επηρεάζουν τους ορισμούς θα εξηγήτε παρακάτω. Αναφέρθηκε παραπάνω πως έχουν υπάρξει δραματικοί μετασχηματισμοί στο ρυθμιστικό περιβάλλον της μετανάστευσης σε ολόκληρη την Ευρώπη που ακολούθησε αμέσως μετά το νέο κύμα μετανάστευσης που άρχισε προς το τέλος της δεκαετίας του '80/νωρίς η δεκαετία του '90 δημιουργώντας νέες ευαίσθητα πληθυσμιακά ομάδες όπως αυτές των προσφύγων, των μεταναστών και των αιτούντων άσυλο. Έννοιες που παρόλο μπορεί να ταυτίζονται ή να αλληλοκαλύπτονται στην καθημερινότητα μας, δεν ταυτίζονται μεταξύ τους.

Μετανάστες: Υπήκοοι κρατών εκτός ΕΕ που έχουν εισέλθει νόμιμα ή παράνομα στην Ελλάδα ή άλλες χώρες της ΕΕ με σκοπό την εγκατάσταση και την ανεύρεση προσωρινής ή μόνιμης εργασίας. Όσον αφορά την Ελλάδα οι μετανάστες μπορούν να ταξινομηθούν σε 3 κατηγορίες:

1. επαναπατρισμένους έλληνες και έλληνες της διασποράς καθώς και παλιννοστούντες. Ο αριθμός των ποντίων που επαναπατρίστηκαν την δεκαετία 1987- 1997 υπολογίζεται στους 80,000 ενώ στις αρχές του 1999 ο αριθμός αυτός έφτασε στις 150,000 παρατηρείται στην απόφαση των ατόμων που επηρεάζονται από τους ίδιους εκλεκτικούς και απωθητικούς παράγοντες.

2. Μετανάστες με άδεια εργασίας, άτομα δηλαδή από άλλες χώρες που αναγκάζονται λόγω δουλειάς να μεταναστεύσουν στη χώρα μας (πχ στελέχη πολυεθνικών). Ο αριθμός υπολογίζεται στις 25,000-30,000.

3. Παράνομοι μετανάστες κυρίως από βαλκανικές χώρες και την πρώην Σοβιετική Ένωση

12 3. ΘΕΩΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΣΗ

Η μετανάστευση αποτελεί μια δυναμική διαδικασία και έννοια, η οποία μεταβάλλεται συνεχώς, αλλάζει μορφή και αποτελεί συστατικό στοιχείο των αλλαγών που συντελούνται στην κοινωνία σε όλη την πορεία της ανθρώπινης ιστορίας. Οι αλλαγές αυτές εκτός του ότι έχουν θεωρητικές επιπτώσεις μας οδηγούν στο συμπέρασμα ότι υπάρχουν βασικές ερμηνευτικές αδυναμίες των καθολικών θεωρητικών σχημάτων. Φανερώνουν επίσης την ανάγκη να στραφούμε σε λιγότερο φιλόδοξες θεωρίες, οι οποίες θα έχουν μεγαλύτερες ερμηνευτικές ικανότητες. Η πολυπλοκότητα του φαινομένου της μετανάστευσης οδήγησε και στη δημιουργία ορισμένων σχολών και θεωριών που επηρέασαν την οικονομική σκέψη και αντιμετώπιση του φαινομένου της μετανάστευσης.

Αναφορικά θεωρίες που αναλύουν την μετανάστευση:

 Νεοκλασικές θεωρίες

 Μαρξιστικές και νεομαρξιστικές

 Θεωρίες μέσου επιπέδου

4. ΛΟΓΟΙ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΣΗΣ ΚΑΙ ΒΙΩΜΑΤΑ

4.1. ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΙ

Απωθητικοί λόγοι: αν οι χώρες προέλευσης είναι φτωχές με αποτέλεσμα να μην μπορούν οι ενδιαφερόμενοι να εξασφαλίσουν ένα ικανοποιητικό επίπεδο ζωής. Σε αυτό συμβάλλει η ύπαρξη σημαντικής ανεργίας στη χώρα προέλευσης.

Επίσης η υπεργεννητικότητα η οποία συνδέεται με το χαμηλό μορφωτικό και οικονομικό επίπεδο του πληθυσμού των χωρών προέλευσης.

Ελκτικοί λόγοι: η ανεπάρκεια της προσφοράς εργασίας στη χώρα υποδοχής.

Η ύπαρξη κενών θέσεων εργασίας οφείλονται στην υπογεννητικότητα της χώρας υποδοχής. Επίσης ο βαθμός εκβιομηχάνισης των χώρων υποδοχής επηρεάζουν θετικά τα μεταναστευτικά ρεύματα. Η μισθολογική διάφορα ανάμεσα στον αγροτικό και τον αστικό τομέα είναι μια από τις κύριες αιτίες μετανάστευσης.

13 4.2. ΠΟΛΙΤΙΚΟΙ

Τα νομικά και αστυνομικά μέτρα που λαμβάνονται από τις χώρες υποδοχής για την καλύτερη δυνατή απορρόφηση των μεταναστευτικών ρευμάτων ή απεναντίας, για την απόκρουσή τους, αποτελούν παράγοντες που επηρεάζουν τις μεταναστευτικές ροές. Από την άλλη πλευρά η ύπαρξη αυταρχικών και απολυταρχικών καθεστώτων, τα οποία δε σέβονται τα ανθρώπινα δικαιώματα συνιστούν λόγους απωθητικούς για τους πληθυσμούς των χωρών προέλευσης.

4.3. ΥΓΕΙΟΝΟΜΙΚΗ ΠΕΡΙΘΑΛΨΗ-ΠΑΙΔΕΙΑ

Σε πολλές χώρες η υγειονομική περίθαλψη είναι ανύπαρκτη. Οι άνθρωποι υποφέρουν από πλήθος ασθενειών και χιλιάδες παιδιά πεθαίνουν από έλλειψη εμβολίων και άλλων φαρμάκων που έχουν ελάχιστο κόστος. Περαιτέρω, στις υπανάπτυκτες χώρες η Παιδεία είναι σχεδόν ανύπαρκτη και όπου υπάρχει στοιχειώδης εκπαίδευση είναι και αυτή ταξική. Πολλοί νέοι άνθρωποι, κυρίως νέοι γονείς, εξωθούνται σε μετανάστευση σε άλλες χώρες προκειμένου να εξασφαλίσουν, για τους ίδιους και για τα παιδιά τους αυτά τα αγαθά, ακόμη και αν δεν εξασφαλίζουν υψηλότερους μισθούς.

4.4. ΟΙ ΠΟΛΕΜΟΙ

Πολλές χώρες βρίσκονται σε εμπόλεμη κατάσταση, με αποτέλεσμα πολλά άτομα να εγκαταλείπουν τις χώρες τους για αρκετό χρονικό διάστημα παρά το γεγονός ότι δεν κινδυνεύουν άμεσα και δεν διώκονται (όπότε θα χαρακτηρίζονταν ως πρόσφυγες) και να επιζητούν την εγκατάσταση σε άλλες χώρες.

4.5. Ο ΡΟΛΟΣ ΤΩΝ ΔΙΚΤΥΩΝ

Ως δίκτυο εννοούμε οποιαδήποτε οργανωμένη ή ανοργάνωτη ομάδα ατόμων μέσω της οποίας ο (υποψήφιος) μετανάστης έρχεται σε επαφή με τη χώρα υποδοχής του. Μέλη του δικτύου μπορεί να είναι μέλη της οικογένειας του μετανάστη, συγχωριανοί, συντοπίτες, ομοεθνείς ή φορείς και οργανώσεις (και ΜΚΟ) της χώρας υποδοχής. Η ύπαρξη ενεργών δικτύων διαδραματίζει πολλαπλό ρόλο καθώς:

14

α) Εξασφαλίζει την από και προς την χώρα εγκατάστασης κυκλοφορία της απαραίτητης πληροφορίας, επιτρέποντας στους μετανάστες να λαμβάνουν άμεση γνώση της ύπαρξης (εποχιακής έστω) ζήτησης εργασίας, των απαραίτητων δικαιολογητικών, εγγράφων κτλ.

β) Εξασφαλίζει την υποδοχή του μετανάστη, τον κατατοπισμό του κατά τις πρώτες ημέρες της παραμονής του στη χώρα υποδοχής, την φιλοξενία του, την διεκπεραίωση κάποιων υποθέσεών του, την ηθική του υποστήριξη.

Με τον τρόπο αυτό μειώνεται το κόστος – οικονομικό και ανθρώπινο – της μετανάστευσης.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2

ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΗ ΑΠΕΙΚΟΝΙΣΗ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΤΙΚΩΝ ΡΕΥΜΑΤΩΝ

1. Η ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΣΗ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ¹

Η Ευρώπη εξακολουθεί να είναι ένα από τα σημαντικότερα κέντρα μετανάστευσης εφόσον περισσότερα από 20 εκατομμύρια αλλοδαπών² ζουν στις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης με κίνητρα και χαρακτηριστικά διαφορετικά.

Ιδιαίτερα χώρες όπως η Ελλάδα, η Ισπανία και η Πορτογαλία οι οποίες παλιότερα ήταν χώρες αποστολής μεταναστών τα τελευταία χρόνια έγιναν χώρες υποδοχής και προορισμού, γεγονός που επηρεάζει την εφαρμογή στρατηγικώνκοινωνικής πολιτικής.

1 Τα στοιχεία που αναφέρονται στο προφίλ των μεταναστών στην Ευρώπη προέρχονται κυρίως από:

Munz R, Migration, Labour markets and migrants’ integration in Europe : A comparison, Hamburg Institute of International Economics, Paper for the EU – U.S. Seminar on Integrating Immigrants into the Workforce, June 2004

2 Statistiques en bref, population et conditions socials, Theme 3, 20/2003 population et conditions de vie, Juillet 2003, Communautes europeennees, 2003

15 2. Η ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΣΗ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

2.1. ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΤΙΚΑ ΡΕΥΜΑΤΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

Η Ελλάδα υπήρξε χώρα με μεγάλο μεταναστευτικό ρεύμα στη δεκαετία του 60 όπου πολλοί έλληνες έφευγαν από την Ελλάδα αναζητώντας θέσεις εργασίας στο εξωτερικό. Στις αρχές της δεκαετίας του 90, άλλαξε ο ρόλος της Ελλάδας και από χώρα προέλευσης μεταναστών μετατράπηκε σε χώρα υποδοχής μεταναστών³.

2.2. ΧΩΡΕΣ ΠΡΟΕΛΕΥΣΗΣ ΜΕΤΑΝΑΣΤΩΝ

Η Ελλάδα αποτέλεσε προορισμό χιλιάδων μεταναστών κυρίως των βαλκανικών χωρών⁴ γιατί ήταν οικονομικά ποιο ανεπτυγμένη και αποτελούσε εύκολο προορισμό λόγω της γεωγραφικής της θέσης. Μία δεύτερη πηγή μεταναστών αποτελούν οι ασιατικές χώρες⁵. Επίσης άλλη πηγή είναι οι χώρες της πρώην Σοβιετικής Ένωσης ⁶. Συνολικά, η Ελλάδα δέχεται μετανάστες από 219 χώρες⁷.

2.3. ΠΟΣΟΣΤΟ ΒΑΣΗ ΣΥΝΟΛΟΥ ΜΕΤΑΝΑΣΤΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ Τα στοιχεία αυτά που φαίνονται παρακάτω δεν είναι ακριβή καθώς πάντα υπάρχει μια κατηγορία ατόμων, απροσδιορίστου μεγέθους, που δεν είναι νόμιμα. Το μεγαλύτερο ποσοστό των μεταναστών στην Ελλάδα προέρχονται από Αλβανία με περίπου 60%, δεύτερη έρχεται η Βουλγαρία με ποσοστό περίπου στο 6,5%, ακολουθεί η Ρουμανία με 4,2%, το Πακιστάν με 3,2%, η Ουκρανία 2,6%, η Πολωνία 2,25%, η Γεωργία 2%, η Ινδία 1,77%, η Αίγυπτος 1,67%, οι Φιλιππίνες 1,5%, Μολδαβία 1,16%, και Συρία 0,75%, τα υπόλοιπα 12,4% μοιράζονται στις υπόλοιπες χώρες.

3 Το μεταναστευτικό κύμα παρουσιάζει πιο νεανική -ηλικιακά- δομή (μεγαλύτερες αναλογίες νέων 0-15 ή 0-19 ετών), ενώ εμφανίζει μεγαλύτερο ποσοστό συγκέντρωσης στις λεγόμενες παραγωγικές ηλικίες (14- 45, 19-45 ή 20-49 ετών) και μικρότερες αναλογίες ηλικιωμένων (άνω των 65).

4 Κυρίως Αλβανία, Βουλγαρία και Ρουμανία

5 Πακιστάν, Ινδία, Φιλιππίνες

6 Ουκρανία, Πολωνία, Γεωργία, Μολδαβία

7 Το νούμερο αυτό προκύπτει από τα στοιχεία της Απογραφής του πληθυσμού που διεξήχθη από την ΕΣΥΕ το 2001

16

Χώρες Προέλευσης Μεταναστών Ποσοστό βάση συνόλου μεταναστών

Αλβανία 60%

Βουλγαρία 6,5%

Ρουμανία 4,2%

Πακιστάν 3,2%

Ουκρανία 2,6%

Πολωνία 2,25%

Γεωργία 2%

Ινδία 1,77%

Αίγυπτος 1,67%

Φιλιππίνες 1,5%

Μολδαβία 1,16%

Σύρια 0,75%

Λοιπές χώρες 12,4%

Σύνολο 100%

Πίνακας 1

Ποσοστό βάση συνόλου μεταναστών στην Ελλάδα

17 3. ΖΗΤΗΜΑΤΑ ΟΡΟΛΟΓΙΑΣ

Το πρόβλημα της συγκρισιμότητας της στατιστικής της μετανάστευσης εδράζεται στο θεμελιώδες ερώτημα του προσδιορισμού ενός ατόμου ως μετανάστη.

Μεταξύ των περισσότερων κρατών παρατηρείται έλλειψη συναίνεσης σχετικά με τον ορισμό του μετανάστη και τον προσδιορισμό του είδους της μετανάστευσης. Αν και έχουν πραγματοποιηθεί σοβαρές προσπάθειες - μέσω διεθνών συμβάσεων⁸ - για την εναρμόνιση του ορισμού, δεν έχουν επιτευχθεί τα προσδοκώμενα αποτελέσματα όσον αφορά κυρίως τους σκοπούς της στατιστικής ανάλυσης, διότι ουσιαστικά τα ζητήματα μετανάστευσης σε εθνικό επίπεδο καθορίζονται από τις κυβερνήσεις των κρατών. Έτσι, ο προσδιορισμός του μετανάστη από το κράτος εξαρτάται από τους πολιτικούς και οικονομικούς στόχους κάθε εθνικής κυβέρνησης, περιορίζοντας τα αποτελέσματα των όποιων προσπαθειών για ένα παγκόσμιο ορισμό της μετανάστευσης.

4. ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΟΙ ΤΥΠΟΙ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΣΗΣ

Ο χαρακτηρισμός της διεθνούς μετανάστευσης, άτομα που μετακινούνται σ΄ ένα άλλο κράτος από αυτό της συνήθους κατοικίας τους, καθορίζεται κυρίως από δυο χαρακτηριστικά, που βρίσκουν ικανοποιητική εφαρμογή και στην περίπτωση της Ελλάδας, το αίτιο μετακίνησης σε άλλη χώρα (π.χ. εργασία, συνένωση οικογένειας κ.ά.) και τη διάρκεια παραμονής στη χώρα υποδοχής⁹. Τα δυο αυτά στοιχεία δημιουργούν ορισμένες κατηγορίες μεταναστών (π.χ. πρόσφυγες, οικονομικοί μετανάστες κ.ά.), οι οποίες διαφοροποιούνται, λόγω των διαφορετικών κοινωνικών, πολιτικών και οικονομικών συνθηκών που επικρατούν σε κάθε χώρα. Η διαφοροποίηση των στοιχείων που προσδιορίζουν κάθε κατηγορία μεταναστών έχει άμεσο αρνητικό αποτέλεσμα όσον αφορά τη συγκρισιμότητα των στατιστικών δεδομένων και περιορίζει σημαντικά την επιδιωκόμενη εναρμόνιση. Γίνεται γενικά

8 Σύμφωνα με τις συστάσεις του 1998 του Ο.Η.Ε. για τα στατιστικά της διεθνούς μετανάστευσης, ως διεθνής μετανάστης ορίζεται κάθε άτομο που αλλάζει χώρα αναφορικά με αυτήν της συνήθους κατοικίας του / της, όπως αναφέρεται, στο Lemaitre, G., 2005, pp. 2.

9 Nowok B. – Kupiszewska D., 2005

18

αποδεκτό ότι η διακρίβωση του αιτίου μετακίνησης κρίνεται από τη χώρα υποδοχής και η διάρκεια παραμονής πρέπει να υπερβαίνει το ένα έτος, πχ. για Ολλανδούς, Ιρλανδούς, Βρετανούς. Σύμφωνα με τα δύο κριτήρια οι βασικές κατηγορίες μετανάστευσης είναι:

• η προσωρινή μετανάστευση για εργασία, στην οποία συμπεριλαμβάνονται οι εργαζόμενοι που μετανάστευσαν για λόγους εργασίας και σκοπεύουν να επιστρέψουν στη χώρα καταγωγής τους, αλλά και οι εποχιακοί εργάτες¹⁰ για διάστημα συνήθως μεταξύ 3 και 12 μηνών.

• η προσωρινή μετανάστευση για εκπαιδευτικούς λόγους, στην οποία συμπεριλαμβάνονται κυρίως φοιτητές.

• η προσωρινή παροχή προστασίας στους αιτούντες άσυλο και στους πρόσφυγες, των οποίων η μετανάστευση είναι επιβεβλημένη για ανθρωπιστικούς λόγους.

• η μόνιμη μετανάστευση, η οποία είναι η εξέλιξη της προσωρινής μετανάστευσης και περιλαμβάνει επίσης τις περιπτώσεις επανένωσης οικογενειών και επαναπατρισμού για διάστημα μεγαλύτερο των 12 μηνών¹¹. Οι παραπάνω κατηγορίες χωρίζονται σε επιμέρους υποκατηγορίες, φτάνοντας - σύμφωνα με τον Parker -στις είκοσι δύο κατηγορίες μετανάστευσης. Ο μεγάλος αριθμός διαφορετικών τύπων μετανάστευσης και η ευκολία, με την οποία κάποιος μετανάστης μπορεί να μετακινηθεί από κατηγορία σε κατηγορία, μας επιτρέπει να συμπεράνουμε ότι το φαινόμενο της μετανάστευσης έχει μια ιδιαίτερη δυναμική και περιλαμβάνει διαφορετικούς τύπους ανθρώπων και κινήτρων, διαφορετικούς ρόλους και μεθόδους ένταξης στις κοινωνίες υποδοχής, αλλά και ότι επηρεάζεται από διαφορετικούς φορείς και θεσμούς.

5. ΠΑΡΑΝΟΜΗ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΣΗ

Εκτός από την ασυμβατότητα της μεταναστευτικής ορολογίας μεταξύ των χωρών, ένα ακόμα αίτιο που δυσκολεύει την εκτίμηση του μεγέθους των μεταναστών και των μεταναστευτικών ροών σε κάθε χώρα είναι η παράνομη μετανάστευση. Οι αρχές κάθε χώρας αντιμετωπίζουν σημαντικό πρόβλημα εντοπισμού και καταγραφής των μεταναστών που διαμένουν παράνομα στη χώρα, με αποτέλεσμα τα στατιστικά δεδομένα που συγκεντρώνονται από τους αρμόδιους φορείς να μην ανταποκρίνονται

10 Σύμφωνα με τον Salt (Salt J., 2000), στην κατηγορία της προσωρινής μετανάστευσης μπορούν να συμπεριληφθούν οι τουρίστες και όσοι ταξιδεύουν για επαγγελματικούς λόγους, διότι συντελούν στη δημιουργία ενός παγκόσμιου δικτύου μετακίνησης, το οποίο διευκολύνει σημαντικά τη μεταναστευτική ροή.

11 Salt, J.,2000, pp. 3-4.

19

στην πραγματικότητα, γεγονός που με τη σειρά του δημιουργεί προβλήματα συγκρισιμότητας των στατιστικών δεδομένων της μετανάστευσης. Σύμφωνα με την UNHCR, ως παράνομος ή μη κανονικός μετανάστης χαρακτηρίζεται το άτομο, το οποίο εισήλθε και διαμένει στη χώρα χωρίς να διαθέτει τα νόμιμα έγγραφα μετανάστευσης . Τα ποσοτικά δεδομένα που αφορούν τους παράνομους μετανάστες αποτελούν εκτιμήσεις των Αστυνομικών Αρχών κάθε χώρας, οι οποίες βασίζονται κυρίως σε συλλήψεις και απελάσεις μεταναστών και συνήθως υπολείπονται σημαντικά των πραγματικών μεγεθών παράνομης μετανάστευσης. Η απόκλιση μεταξύ των εκτιμήσεων και της πραγματικής κατάστασης οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στην απροθυμία των κυβερνήσεων των περισσότερων χωρών να εντοπίσουν, να προσδιορίσουν ως παράνομους και να απελάσουν τους αλλοδαπούς που δεν μπορούν νόμιμα να διαμένουν στη χώρα υποδοχής. Η αδυναμία αυτή των κυβερνήσεων να αντιμετωπίσουν το συγκεκριμένο πρόβλημα και συχνά η άρνηση παραδοχής του προβλήματος μεταφράζεται σε εκτιμήσεις που υπολείπονται της πραγματικής κατάστασης, οι οποίες με τη σειρά τους επιφέρουν δυσκολίες όσον αφορά τη συγκρισιμότητα και την ανάλυση των στατιστικών δεδομένων. Στην περίπτωση της Ελλάδας, ο αριθμός των παράνομων μεταναστών αποτελεί ένα σημαντικό ποσοστό του συνόλου των μεταναστών που δραστηριοποιούνται στη χώρα. Η ελλιπής και δύσκολη φύλαξη των συνόρων της χώρας, λόγω της μεγάλης σε έκταση χερσαίας και θαλάσσιας συνοριακής γραμμής, αλλά και η αναποτελεσματική «εθνική»

μεταναστευτική πολιτική επιτρέπουν να ευδοκιμήσει και να ενισχυθεί το φαινόμενο της παράνομης μετανάστευσης.

6. ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΣΥΓΚΕΝΤΡΩΣΗΣ ΤΩΝ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ

Ακόμα ένα σημαντικό πρόβλημα κατά τη διαδικασία συγκέντρωσης δεδομένων για την περαιτέρω στατιστική ανάλυση του φαινομένου της μετανάστευσης είναι η διαφοροποίηση που παρατηρείται όσον αφορά τη μέθοδο συγκέντρωσης των ποσοτικών δεδομένων και τους «εθνικούς» φορείς που την πραγματοποιούν. Οι πηγές άντλησης ποσοτικών δεδομένων είναι οι υπηρεσίες δημόσιας διοίκησης (υπουργεία, υπηρεσίες τοπικής αυτοδιοίκησης κ.ά.) και οι κρατικές στατιστικές υπηρεσίες. Σε αρκετές χώρες-μέλη του Ο.Ο.Σ.Α. (Βέλγιο, Γερμανία, Ολλανδία, Σουηδία) τα στατιστικά μεγέθη της μετανάστευσης προέρχονται από την καταγραφή του πληθυσμού που πραγματοποιείται μέσω των δημοτολογίων των υπηρεσιών τοπικής

20

αυτοδιοίκησης . Σε άλλες χώρες τα στατιστικά δεδομένα αντλούνται από τις κρατικές υπηρεσίες παροχής αδειών παραμονής στους μετανάστες, των οποίων τα κριτήρια για την έκδοση άδειας παραμονής και η διάρκεια της άδειας διαφέρουν μεταξύ των χωρών.

Στατιστικά στοιχεία συγκεντρώνονται επίσης από τις υπηρεσίες του Υπουργείου Εξωτερικών, οι οποίες είναι υπεύθυνες για την έκδοση βίζας για τους αλλοδαπούς που επιθυμούν να εισέλθουν στη χώρα, από τις Αστυνομικές Αρχές, κυρίως όσον αφορά τις εκτιμήσεις για το μέγεθος των παράνομων μεταναστών, αλλά και από άλλες κρατικές υπηρεσίες, στις οποίες καταγράφονται στοιχεία των μεταναστών μέσω των συστημάτων φορολογίας και κοινωνικής ασφάλισης.

7. ΑΠΟΓΡΑΦΗ ΠΛΗΘΥΣΜΟΥ

Η απογραφή πληθυσμού διεξάγεται από την Ε.Σ.Υ.Ε. και περιλαμβάνει το σύνολο των ατόμων που τη συγκεκριμένη ημέρα της απογραφής διαμένουν στη χώρα.

Τα κράτη – μέλη του Ο.Η.Ε. έχουν συμφωνήσει να διενεργούνται οι απογραφές πληθυσμού κάθε δέκα χρόνια και συγκεκριμένα κατά τα έτη που τελειώνουν σε 1 ή 0 και η Ελλάδα διεξάγει Γενική Απογραφή . Οι πληθυσμιακές απογραφές αποτελούν σημαντικές πηγές πληροφόρησης, διότι παρέχουν μια ξεκάθαρη εικόνα- χωρίς τον κίνδυνο του στατιστικού σφάλματος σχετικά με τη δημογραφική εξέλιξη, τους λόγους της πληθυσμιακής μετακίνησης (εσωτερική και εξωτερική) και τα βασικά μορφολογικά χαρακτηριστικά του πληθυσμού (φύλο, ηλικία, οικογενειακή κατάσταση, εκπαιδευτικό επίπεδο, εθνοτική σύνθεση, διάρκεια παραμονής, κατάσταση απασχόλησης κ.λπ). Η περιεκτικότητα των πληθυσμιακών απογραφών τις καθιστά εξίσου σημαντικές πηγές στατιστικών δεδομένων όσον αφορά το μέγεθος των μεταναστών και την εξέλιξή του. Σύμφωνα με τα αποτελέσματα της Απογραφής του 2001, στην Ελλάδα κατοικούν 762.191 άτομα χωρίς ελληνική υπηκοότητα και αποτελούν το 8% του συνολικού πληθυσμού της χώρας. Βέβαια, όπως έχει προαναφερθεί, τα ποσοτικά δεδομένα που αφορούν τους μετανάστες δεν εξαρτώνται από την ακρίβεια και την περιεκτικότητα της απογραφής, αλλά από τον τρόπο με τον οποίο ο πληθυσμός υπολογίζεται και ορίζεται. Επίσης, επειδή η απογραφή διεξάγεται μια φορά ανά δεκαετία και διαρκεί μια ημέρα, δεν είναι σε θέση να καταγράψει τους αλλοδαπούς, οι οποίοι τη συγκεκριμένη ημέρα απογραφής δε διαμένουν στη χώρα, τους μετανάστες προσωρινής διαμονής και τμήμα των παράνομων μεταναστών που για τον φόβο της σύλληψης δεν απογράφονται.

21

8. ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ ΝΟΜΙΜΟΠΟΙΗΣΗΣ

Το πρόβλημα της παράνομης μετανάστευσης αποτελεί, όπως και στο σύνολο των ερευνών, αδυναμία τόσο των γενικών όσο και των δειγματοληπτικών ερευνών.

Οι παράνομοι μετανάστες αρνούνται να συμμετάσχουν σε έρευνες που διεξάγονται μέσω προσωπικών συνεντεύξεων και οι νόμιμοι μετανάστες, λόγω καχυποψίας και φόβου, ενδεχομένως να μην αποκαλύπτουν τις πραγματικές πληροφορίες σχετικά με συγγενικά τους πρόσωπα που κατοικούν παράνομα στη χώρα. Αυτά τα προβλήματα επιλύονται με τα προγράμματα νομιμοποίησης.

Με βάσει αυτά τα στοιχεία προσδιορίστηκε με μεγαλύτερη σαφήνεια ο αριθμός των μεταναστών, από πού έρχονται, τι ηλικία έχουν, ποια είναι η οικογενειακή τους κατάσταση, το εκπαιδευτικό τους επίπεδο, τα επαγγελματικά τους προσόντα, σε ποιους κλάδους απασχολούνται και η γεωγραφική τους κατανομή. Οι δειγματοληπτικές έρευνες παρόλο που αποτελούν σημαντικές πήγες άντλησης στατιστικών δεδομένων παρουσιάζουν ορισμένες αδυναμίες. Η πιστότητα και η συγκρισιμότητα των αποτελεσμάτων των ερευνών σε μεγάλο βαθμό κρίνεται από τον ενδεδειγμένο τρόπο που θα πρέπει να σχεδιαστούν και κατάλληλα να εφαρμοστούν.

Η σημαντική συμμετοχή του ανθρώπινου παράγοντα – ερευνητή στην εξαγωγή των πληροφοριών ενισχύει την επιφυλακτικότητα προς τα αποτελέσματα των ερευνών.

Τέλος σε χώρες υποδοχής με μικρό αριθμό μεταναστών οι δειγματοληπτικές έρευνες αδυνατούν να εκτιμήσουν τα ακριβή χαρακτηριστικά του μεταναστευτικού πληθυσμού, λόγω του δειγματοληπτικού περιορισμού^..

9. ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΗ ΚΑΤΑΝΟΜΗ ΑΛΛΟΔΑΠΩΝ

Η γεωγραφική κατανομή των αλλοδαπών σύμφωνα με τα διαθέσιμα στοιχεία δείχνει ότι τα δύο μεγάλα αστικά κέντρα της χώρας (Αθήνα – Θεσσαλονίκη) συγκεντρώνουν τη μεγάλη πλειοψηφία με συνολικό ποσοστό που ξεπερνά το 51%. Από τη συγκριτική ανάλυση του αριθμού των αλλοδαπών με το σύνολο του πληθυσμού προκύπτει ότι ενώ το 38,37% είναι συγκεντρωμένο στη πρωτεύουσα, αποτελούν μόνο το 4,36%

του συνολικού πληθυσμού, ενώ για το υπόλοιπο Αττικής το αντίστοιχο ποσοστό είναι 5,2%. Για το νομό Θεσσαλονίκης, το ποσοστό που αντιστοιχεί στο συνολικό πληθυσμό προσεγγίζει μόλις το 2,57%. Ωστόσο, αν γίνει αντιπαραβολή των προαναφερθέντων ποσοστών με τα δεδομένα της Απογραφής Πληθυσμού της

22

17/3/1991, προκύπτουν ορισμένα ενδιαφέροντα στοιχεία: στην Αθήνα, ενώ είναι συγκεντρωμένο το 38,37% του συνόλου των αλλοδαπών εργαζομένων, ο αριθμός τους αποτελεί μόνο το 4,36% του πληθυσμού. Στο νομό Θεσσαλονίκης το ποσοστό επί του συνολικού πληθυσμού είναι 2,57%, ενώ στο υπόλοιπο Αττικής φθάνει το 5,2%. Το μεγαλύτερο ποσοστό επί του συνολικού πληθυσμού εντοπίζεται στη Βοιωτία (6,27%) με τους 6 στους 100 κατοίκους της περιοχής να είναι αλλοδαποί.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3

ΤΟ ΠΡΟΦΙΛ ΤΩΝ ΜΕΤΑΝΑΣΤΩΝ

1. ΜΟΡΦΩΤΙΚΟ ΕΠΙΠΕΔΟ ΜΕΤΑΝΑΣΤΩΝ

Eνδιαφέρον παρουσιάζουν τα στοιχεία για το μορφωτικό επίπεδο των μεταναστών που ζουν στην Ελλάδα. Το 50,06% είναι απόφοιτοι δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, το 33,8% είναι απόφοιτοι πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης, απόφοιτοι τριτοβάθμιας εκπαίδευσης είναι το 9,3%, και οι αναλφάβητοι είναι το 1,7% των αλλοδαπών. Η πλειονότητα των μεταναστών που ζουν στη χώρα μας και ανήκει στις λεγόμενες

«παραγωγικές» ηλικίες, είναι μεταξύ των 30-34 ετών.

23

ΕΠΙΠΕΔΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ

% ΑΛΛΟΔΑΠΩΝ ΑΝΑ ΕΠΙΠΕΔΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ

ΑΝΑΛΦΑΒΗΤΟΙ 1 ,7%

ΠΡΩΤΟΒΑΘΜΙΑ 33,8%

ΔΕΥΤΕΡΟΒΑΘΜΙΑ 50,6%

ΤΡΙΤΟΒΑΘΜΙΑ 9,3%

ΛΕΝ ΔΗΛΩΣΑΝ 4,7%

ΣΥΝΟΛΟ 100%

Πίνακας 2

2. ΠΟΣΟΣΤΟ ΜΕΤΑΝΑΣΤΩΝ ΣΤΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΣΧΟΛΕΙΑ

108.000 είναι πλέον ο αριθμός των αλλοδαπών παιδιών που φοιτούν στα ελληνικά σχολεία, αποτελώντας το 6,7% της μαθητικής κοινότητας. Σημειώνεται ότι ο αριθμός των παιδιών των μεταναστών έχει αυξηθεί κατά 10% μόνον τα τελευταία δύο χρόνια.

3. ΕΡΓΑΣΙΑΚΗ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗ

Με βάση το φύλλο τα στοιχεία δείχνουν ότι η μεγάλη πλειοψηφία των αλλοδαπών εργαζομένων είναι άνδρες. Η επικρατέστερη χώρα προέλευσης είναι και πάλι η Αλβανία με το ποσοστό των ανδρών να προσεγγίζει το 72,43%, ενώ ακολουθούν η Ρουμανία με 4,19% το Πακιστάν με 4,18% η Βουλγαρία με 3,70% η Ινδία με 2,31%, και η Αίγυπτος με 2,11%. Αντίστοιχα για τις γυναίκες το 43,64%, προέρχεται από την Αλβανία, το 14,74% από τη Βουλγαρία, ακολουθεί η Ουκρανία με 8,27%, η Γεωργία με 5%, οι Φιλιππίνες με 4,82%, η Πολωνία με 3,88% και η Μολδαβία με 3,36%.

24 Γράφημα 3

3.1. ΤΟΜΕΙΣ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗΣ

Οι τομείς της οικονομικής δραστηριότητας που συγκεντρώνουν τη πλειονότητα των αλλοδαπών είναι εκείνοι της οικοδομής, της μεταποίησης και ιδιαίτερα της υφαντουργίας και των ετοίμων ενδυμάτων, των ξενοδοχείων και εστιατορίων, των οικιακών υπηρεσιών και της γεωργίας. Το γεγονός ότι στους τομείς αυτούς ασκείται σε σημαντικό βαθμό παραοικονομική δραστηριότητα, δυσχεραίνει τις διαδικασίες νομιμοποίησης, εφόσον η προσκόμιση επίσημων αποδεικτικών στοιχείων με βάση, πάλι, την τελευταία απασχόλησή τους είναι αρκετά δύσκολη.

3.2. ΑΣΦΑΛΙΣΗ ΜΕΤΑΝΑΣΤΩΝ

Σύμφωνα με τα παραπάνω, η αναζήτηση φθηνής και ανασφάλιστης εργασίας, αποτελεί μια γενικευμένη συμπεριφορά στην ελληνική κοινωνία, που αποβλέπει όχι μόνο στην εκμετάλλευση των αλλοδαπών εργαζομένων, αλλά και των Ελλήνων.

Έτσι, το ζήτημα της εξασφάλισης των δικαιωμάτων των αλλοδαπών, συνδέεται άμεσα και με το ζήτημα των δικαιωμάτων των Ελλήνων εργαζομένων, τους οποίους στην μαύρη αγορά εργασίας, τους εκμεταλλεύονται εξίσου.