1
Α.Τ.Ε.Ι. ΚΑΒΑΛΑΣ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΔΡΑΜΑΣ
ΣΧΟΛΗ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΓΕΩΠΟΝΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ ΤΟΠΙΟΥ
Π Τ Υ Χ Ι Α Κ Η Ε Ρ Γ Α Σ Ι Α
Θ Ε Μ Α :
‘‘ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΑΙΣΘΗΤΙΚΩΝ ΔΑΣΩΝ:
Η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΩΝ ΣΤΕΝΩΝ ΤΟΥ ΝΕΣΤΟΥ’’
Υπεύθυνος καθηγητής: κος Σεχίδης Λάζαρος
Επιβλέποντες καθηγητές: κος Χατζηφιλιππίδης Γρηγόριος κος Παραλυκίδης Νικόλαος
Η φοιτήτρια:
Λαζαρίδου Ελευθερία
ΔΡΑΜΑ, 2009
2
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ
ΠΕΡΙΛΗΨΗ... 4
ΕΙΣΑΓΩΓΗ ... 5
1. Γενικά ... 5
2. Μέχρι τώρα έρευνα ... 7
3. Σκοπός έρευνας ... 12
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ... 13
ΠΕΡΙΟΧΗ ΕΡΕΥΝΑΣ ... 13
1.1. Γενική περιγραφή της περιοχής ... 13
1.1.1. Νέστος ... 13
1.1.2. Στενά του Νέστου ... 15
1.2. Γεωγραφική θέση-Όρια περιοχής-Διοικητική υπαγωγή ... 16
1.2.1. Γεωγραφική θέση ... 16
1.2.2. Όρια περιοχής ... 17
1.2.3. Διοικητική υπαγωγή ... 18
1.3. Ιδιοκτησιακό και νομικό καθεστώς ... 19
1.4. Ανάλυση περιβάλλοντος ... 22
1.4.1. Φυσικό περιβάλλον ... 22
1.4.2. Χλωρίδα ... 30
1.4.3. Πανίδα ... 38
1.4.4. Κοινωνικοοικονομικό περιβάλλον ... 59
1.5. Κίνδυνοι και ρύπανση περιοχής ... 67
1.5.1. Κίνδυνοι περιοχής ... 67
1.5.2. Ρύπανση περιοχής ... 68
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 ... 70
ΜΕΘΟΔΟΙ ΚΑΙ ΥΛΙΚΑ ... 70
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 ... 72
ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ-ΣΥΖΗΤΗΣΗ ... 72
3.1. Αξιολόγηση της περιοχής ... 72
3.1.1. Αξιολόγηση της υφιστάμενης κατάστασης ... 73
3.1.2. Αξιολόγηση της ορνιθοπανίδας και λοιπής πανίδας ... 77
3.1.3. Αξιολόγηση της χλωρίδας και των οικοτόπων ... 82
3.2. Αποτελέσματα ερωτηματολογίων ... 84
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 ... 95
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ-ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ... 95
4.1. Συμπεράσματα ... 95
3
4.2. Προτάσεις διαχείρισης ... 96
4.2.1. Προτάσεις διαχείρισης για την αναψυχή της περιοχής ... 96
4.2.2. Προστασία και διατήρηση του τοπίου ...100
4.2.3. Προστασία και διατήρηση της ορνιθοπανίδας και λοιπής πανίδας ...101
4.2.4. Προστασία και διατήρηση της χλωρίδας ...102
ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ ...103
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ...104
ΕΛΛΗΝΟΓΛΩΣΣΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ...104
ΞΕΝΟΓΛΩΣΣΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ...104
ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ ...104
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ...106
1. ΧΑΡΤΕΣ ...106
2. ΔΟΡΥΦΟΡΙΚΕΣ ΕΙΚΟΝΕΣ... Σφάλμα! Δεν έχει οριστεί σελιδοδείκτης. 3. ΕΠΕΞΗΓΗΣΕΙΣ ...116
4. ΔΙΑΓΡΑΜΜΑΤΑ ...118
5. ΣΧΕΔΙΑ ...120
6. ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ ...126
- Ο ποταμός Νέστος ...126
- Τα Στενά του Νέστου ...129
- Η πανίδα της περιοχής ...138
- Η χλωρίδα της περιοχής ...145
- Οι κατασκευές της περιοχής ...148
7. ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟ ΚΑΤΟΙΚΩΝ ...153
8. ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟ ΕΠΙΣΚΕΠΤΩΝ ...155
4 ΠΕΡΙΛΗΨΗ
Η περιοχή Στενά του Νέστου, έχει έκταση 23.800 στρεμμάτων, τα οποία ανήκουν όλα στο Ελληνικό Δημόσιο, βρίσκεται στους νομούς Καβάλας και Ξάνθης και είναι χαρακτηρισμένη από την Δασική Υπηρεσία ως Αισθητικό Δάσος. Γύρω από την περιοχή έχει κηρυχτεί ως Ζώνη Προστασίας μια έκταση 70.200 στρεμμάτων.
Υπεύθυνοι για την διαχείριση της περιοχής είναι τα Δασαρχεία Καβάλας, Ξάνθης και Σταυρούπολης. Είναι SPA περιοχή, σύμφωνα με την Οδηγία 79/409/ΕΟΚ και αποτελεί περιοχή ή τόπο κοινοτικού ενδιαφέροντος. Ανήκει στο δίκτυο ‘‘ΦΥΣΗ 2000’’ (‘‘NATURA 2000’’), χάρη στο ιδιαίτερο κάλλος του τοπίου και το γεωμορφολογικό (έντονα μαιανδρίζουσα κοίτη μέσα από στενά φαράγγια με απόκρημνα πρανή) και βιολογικό ενδιαφέρον της.
Τα Στενά του Νέστου αποτελούν ένα πολύ μικρό τμήμα της ευρύτερης λεκάνη απορροής του ποταμού Νέστου, το κλίμα της περιοχής, κατά Koeppen, χαρακτηρίζεται ως μεσογειακό Csa, το γεωλογικό υπόστρωμα αποτελείται από αλλουβιακές αποθέσεις και μεταμορφωμένα πετρώματα, ενώ τα εδάφη προέρχονται κυρίως από αποσάθρωση σκληρών ασβεστόλιθων (92,9%).
Η περιοχή, παρά την μικρή σχετικά έκτασή της, παρουσιάζει μεγάλο οικολογικό ενδιαφέρον, αλλά και έμμεσα οικονομικό, λόγω της συμβολής της στην τουριστική ανάπτυξη της ευρύτερης ζώνης. Επίσης, παρουσιάζει υψηλή ποικιλότητα ειδών. Από τα είδη της χλωρίδας 23 έχουν χαρακτηρισθεί ως ενδιαφέροντα, από τα οποία 2 είναι ελληνικά ενδημικά και 16 βαλκανικά ενδημικά. Ένα, μάλιστα, το Haberlea rhodopensis, είναι είδος παλαιοενδημικό και ενδημικό της Ροδόπης. Οι έξι τύποι οικοτόπων της περιοχής ανήκουν όλοι στο Παράρτημα Ι της Οδηγίας 92/43/ΕΟΚ.
Ιδιαίτερα πλούσια είναι η ορνιθοπανίδα, με 213 καταγραφέντα είδη, από τα οποία 3 είναι σπάνια [δύο είδη γύπων, το Όρνιο (Gyps fulvus) και ο Ασπροπάρης (Neophron percnopterus), και ο Χρυσαετός (Aquila chrysaetos)], 61 περιλαμβάνονται στο Παράρτημα Ι της Οδηγίας 79/409/ΕΟΚ, 151 στο Παράρτημα ΙΙ της Σύμβασης της Βέρνης και 41 στο Κόκκινο Βιβλίο των Απειλούμενων Σπονδυλόζωων της Ελλάδας.
Άλλα σημαντικά είδη πανίδας είναι το θηλαστικό Βίδρα (Lutra lutra), το αμφίβιο Λοφιοφόρος Τρίτωνας (Triturus cristatus), το ερπετό Οχιά, η αληθινή (Vipera berus), που, μάλιστα, βρίσκεται στο νοτιότερο όριο εξάπλωσής του, τρία είδη ιχθυοπανίδας (από τα οχτώ, που βρέθηκαν στα Στενά), τα οποία ανήκουν στο Παράρτημα ΙΙ της Οδηγίας 92/43/ΕΟΚ.
Οι κίνδυνοι, που απειλούν την περιοχή, είναι οι πυρκαγιές, οι λαθροϋλοτομίες, η λαθροθηρία, η συλλογή σπάνιων φυτών από τους επισκέπτες, η ρύπανση των νερών του Νέστου από την Βουλγαρία.
5 ΕΙΣΑΓΩΓΗ
1. Γενικά
Η παρούσα πτυχιακή εργασία συντάχθηκε από την φοιτήτρια του Τμήματος Αρχιτεκτονικής Τοπίου του Α.Τ.Ε.Ι. Δράμας, Λαζαρίδου Ελευθερία, με υπεύθυνο καθηγητή τον κύριο Σεχίδη Λάζαρο και επιβλέποντες καθηγητές τους κυρίους Χατζηφιλιππίδη Γρηγόριο και Παραλυκίδη Νικόλαο.
Το θέμα της πτυχιακής εργασίας είναι: ‘‘Διαχείριση Αισθητικών Δασών:
Η περίπτωση των Στενών του Νέστου’’.
Παρκάτω δίνονται ορισμένοι οι ορισμοί του ποταμού, της διαχείρισης του τοπίου και των Αισθητικών Δασών.
Ποταμός είναι μια επιμήκης υδατοσυλλογή με τρεχούμενο νερό, το οποίο ρέει προς τα κατάντη με την βαρύτητα. Υπάρχουν ποταμοί με συνεχή ροή και άλλοι με περιοδική ροή. Στις ξηρές και ημίξηρες περιοχές συναντά κανείς πολλούς ποταμούς με περιοδική ροή, και μάλιστα εντελώς ακανόνιστη, ιδίως όταν το υπόστρωμά τους αποτελείται από ασβεστολιθικά υλικά.
Η διαχείριση του τοπίου αποτελεί το σύνολο των δράσεων, υπό το πρίσμα της αειφόρου ανάπτυξης, που διασφαλίζει την ορθή συντήρηση ενός τοπίου, με σκοπό την καθοδήγηση και την εναρμόνιση των όποιων αλλαγών προκύπτουν από τις κοινωνικές, οικονομικές και περιβαλλοντικές διαδικασίες.
Ως Αισθητικά δάση κηρύσσονται δάση ή φυσικά τοπία, που έχουν ιδιαίτερη αισθητική, οικολογική και τουριστική σημασία, και επιβάλλεται η προστασία της πανίδας, της χλωρίδας και της ιδιαίτερης φυσικής ομορφιάς τους. Στην Ελλάδα υπάρχουν 19 Αισθητικά δάση, με συνολική έκταση 33.109 εκτάρια (ha).
Τα αισθητικά δάση στην χώρα μας είναι φυσικά ή τεχνητά δημιουργημένα δάση που έχουν ιδιαίτερη αισθητική, υγιεινή και αναψυχική αξία και στα οποία επιβάλλεται η προστασία της αισθητικής και οικολογικής τους φυσιογνωμίας, ώστε να καλύπτουν κυρίως ανάγκες υπαίθριας αναψυχής και περιβαλλοντικής εκπαίδευσης.
Τα Αισθητικά δάση στην χώρα μας είναι τα παρακάτω:
- Στενά Νέστου (Καβάλα-Ξάνθη), - Αμυγδαλεώνα (Καβάλα),
- Φοινικόδασος Βάι (Λασίθι, Κρήτη),
6 - Καισαριανής (Αττική),
- Κοιλάδας Θεσσαλικών Τεμπών (Λάρισα), - Καραϊσκάκη (Καρδίτσα),
- Δασικού Συμπλέγματος Όσσας (Λάρισα), - Ιωαννίνων (Ιωάννινα),
- Φαρσάλων (Λάρισα), - Ξυλοκάστρου (Κορινθία), - Μογγοστού (Κορινθία),
- Πανεπιστημιουπόλεως Πατρών (Αχαΐα), - Καλαβρύτων (Αχαΐα),
- Στενής (Εύβοια),
- Νικοπόλεως Μύτικα (Πρέβεζα), - Κουκουναριές (Σκιάθο),
- Αηλιά (Τρίκαλα),
- Κουρί Αλμυρού (Μαγνησία) και - Τιθορέας (Φθιώτιδα).
7 2. Μέχρι τώρα έρευνα
Μέχρι τώρα έγιναν κάποιες έρευνες και μελέτες σχετικά με την περιοχή των Στενών του Νέστου. Αυτές οι έρευνες και οι μελέτες έγιναν από το Ινστιτούτο Αλιευτικών Ερευνών (ΙΝ.ΑΛ.Ε.), Μουσείο Γουλανδρή Φυσικής Ιστορίας, Ελληνικό Κέντρο Βιοτόπων Υγροτόπων (Ε.Κ.Β.Υ.), Υπουργείο Γεωργίας, Υπουργείο Περιβάλλοντος Χωροταξίας και Δημοσίων Έργων (Υ.ΠΕ.ΧΩ.Δ.Ε.), δίκτυο ‘‘ΦΥΣΗ 2000’’ (‘‘NATURA 2000’’). Μερικά παραδείγματα ερευνών και διαχειριστικών μελετών παρατίθενται παρακάτω.
1. Ειδικό Διαχειριστικό Σχέδιο για την περιοχή Στενά του Νέστου
Το 1996 πραγματοποιήθηκε ένα διαχειριστικό σχέδιο για την περιοχή με σκοπό την προοπτική της ένταξης της περιοχής στο Πανευρωπαϊκό Δίκτυο Προστατευόμενων Περιοχών ‘‘ΦΥΣΗ 2000’’ (‘‘Natura 2000’’).
Τίτλος Έργου: Ειδικό Διαχειριστικό Σχέδιο για την περιοχή Στενά Νέστου-GR 1120004 Έναρξη-Λήξη: 01/01/1996-31/12/1996.
Επιστημονικός Υπεύθυνος: Κουτράκης Εμμανουήλ
Ερευνητική Ομάδα: 35 επιστήμονες από το Ελληνικό Κέντρο Βιοτόπων-Υγροτόπων (Ε.Κ.Β.Υ.), το Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης (τμήμα Βιολογίας), το Πανεπιστήμιο Αθηνών (τμήμα Βιολογίας) και το ΕΘ.Ι.ΑΓ.Ε.
Συμμετέχοντες Φορείς: Μουσείο Γουλανδρή Φυσικής Ιστορίας, Ελληνικό Κέντρο Βιοτόπων Υγροτόπων (Ε.Κ.Β.Υ.)
Χρηματοδότηση: Ε.Κ.Β.Υ. (Ευρωπαϊκή Ένωση, Υ.ΠΕ.ΧΩ.Δ.Ε., Υπουργείο Γεωργίας), LIFE, 2.880.000 δραχμές.
Σκοπός του έργου: Η μελέτη της περιοχής Στενά του Νέστου στην προοπτική της ένταξης της στο Πανευρωπαϊκό Δίκτυο Προστατευόμενων Περιοχών ‘‘ΦΥΣΗ 2000’’.
Περίληψη αποτελεσμάτων: Η περιοχή Στενά Νέστου, έχει έκταση 23.800 στρεμμάτων, τα οποία ανήκουν όλα στο Ελληνικό Δημόσιο, βρίσκεται στους νομούς Ξάνθης και Καβάλας και είναι χαρακτηρισμένη από την Δασική Υπηρεσία ως Αισθητικό Δάσος. Γύρω από την περιοχή έχει κηρυχτεί ως Ζώνη Προστασίας μια έκταση 70.200 στρεμμάτων. Υπεύθυνοι για τη διαχείριση της περιοχής είναι τα Δασαρχεία Σταυρούπολης, Ξάνθης και Καβάλας. Είναι SPA περιοχή, σύμφωνα με την Οδηγία 79/409/ΕΟΚ, και αποτελεί περιοχή ή τόπο κοινοτικού ενδιαφέροντος.
Έχει ήδη περιληφθεί στον κατάλογο με τις υποψήφιες περιοχές προς ένταξη στο δίκτυο ‘‘Φύση 2000’’, με βαθμό προτεραιότητας Α, χάρη στο ιδιαίτερο κάλλος του τοπίου και το γεωμορφολογικό (έντονα μαιανδρίζουσα κοίτη μέσα από στενά φαράγγια με απόκρημνα πρανή) και βιολογικό ενδιαφέρον της.
Η περιοχή, παρά την μικρή σχετικά έκτασή της, παρουσιάζει μεγάλο οικολογικό ενδιαφέρον, αλλά και έμμεσα οικονομικό, λόγω της συμβολής της στην τουριστική ανάπτυξη της ευρύτερης ζώνης. Επίσης παρουσιάζει υψηλή ποικιλότητα ειδών. Από τα είδη της χλωρίδας, 23 έχουν χαρακτηρισθεί ως ενδιαφέροντα από τα οποία 2 είναι ελληνικά ενδημικά και 16 βαλκανικά ενδημικά. Ένα μάλιστα, το Haberlea
8 rhodopensis είναι είδος παλαιοενδημικό και ενδημικό της Ροδόπης. Οι έξι τύποι οικοτόπων της περιοχής ανήκουν όλοι στο Παράρτημα Ι της Οδηγίας 92/43/ΕΟΚ.
Ιδιαίτερα πλούσια είναι η ορνιθοπανίδα με 213 καταγραφέντα είδη, από τα οποία 3 είναι σπάνια (δύο είδη γυπών, το Όρνιο-Gyps fulvus- και ο Ασπροπάρης-Neophron percnopterus και ο Χρυσαετός-Aquila chrysaetos). Αλλά σημαντικά είδη πανίδας είναι το θηλαστικό Βίδρα, το αμφίβιο Λοφιοφόρος Τρίτωνας (Triturus cristatus), το ερπετό Οχιά, η αληθινή (Vipera berus), που μάλιστα βρίσκεται στο νοτιότερο όριο εξάπλωσής του, τρία είδη ιχθυοπανίδας (από τα οκτώ, που βρέθηκαν στα Στενά), τα οποία ανήκουν στο Παράρτημα ΙΙ της Οδηγίας 92/43/ΕΟΚ και ένα είδος ασπόνδυλου, το οποίο, επίσης, ανήκει στο ανωτέρω παράρτημα.
Η σπουδαιότερη οικονομική δραστηριότητα στην περιοχή είναι ο τουρισμός, κυρίως οδοιπορικός, αλλά και υδάτινα αθλήματα (καγιάκ, κανό, ράφτινγκ κ.ά.), ο οποίος τείνει να αυξηθεί και αν δεν ληφθούν κατάλληλα μέτρα, μπορεί να βλάψει τις φυσικές λειτουργίες και αξίες της περιοχής. Επίσης, στην ευρύτερη ζώνη υπάρχουν λατομεία.
Ο σοβαρότερος κίνδυνος για την περιοχή είναι η κατασκευή των φραγμάτων στον Νέστο από την ΔΕΗ, που απειλούν πολλές από τους υγροτοπικές, κυρίως, λειτουργίες του οικοσυστήματος αλλά και τύπους οικοτόπων όπως: τα Δάση στοές με Salix alba και Populus alba (κωδ. Νatura:92ΑΟ). Ο τύπος αυτός απειλείται άμεσα διότι με οποιαδήποτε μείωση της ποσότητας του νερού του ποταμού, θα υποβαθμισθεί και πιθανόν τελικά να εξαφανισθεί. Ακόμη, πολλά από τα είδη της οδηγίας, όπως είδη της ιχθυοπανίδας (Βarbus cyclolepis strumicae, Cobitis strumicae, Rhodeus seriseus amarus που ανήκουν στο Παράρτημα ΙΙ της Οδηγίας 92/43/ΕΟΚ), θα πληγούν από ενδεχόμενη περιοδική απελευθέρωση νερού. Επίσης, θα μειωθεί ο πληθυσμός της βίδρας, αν περιοριστούν οι πληθυσμοί των ψαριών.
9 2. Διαχείριση Οικοτόπων και Προστασία Αρπακτικών στα Στενά του Νέστου του
‘Φύση 2000’
Με την αρωγή της Ευρωπαϊκής Ένωσης μέσω του προγράμματος Life-Φύση, η Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Δράμας-Καβάλας-Ξάνθης ανέλαβε να εκτελέσει ένα πολύπλευρο έργο.
Στο έργο ‘‘Διαχείριση Οικοτόπων και Προστασία Αρπακτικών στα Στενά του Νέστου’’ με προϋπολογισμό 1.248.000€ και 75% συγχρηματοδότηση από την Ευρωπαϊκής Ένωσης (Ε.Ε.). Συμμετέχουν τα Δασαρχεία Καβάλας και Σταυρούπολης, η ‘‘Εταιρεία Προστασίας της Φύσης και Οικοανάπτυξης’’, η
‘‘Ελληνική Εταιρεία Προστασίας της Φύσης’’, η ‘‘Master Hellas A.E.’’ και το
‘‘Ινστιτούτο Αλιευτικών Ερευνών (ΙΝ.ΑΛ.Ε.)’’.
Με την συνεργασία των Εταίρων της, η Υπερνομαρχία θα υλοποιήσει ένα σύνολο δράσεων στα Στενά για να αποσοβηθούν οι κύριες απειλές τους:
- Ανεπάρκεια τροφής μεγάλων αρπακτικών πουλιών στις περιοχές φωλιάσματος, που τα ωθεί να μετακινούνται σε ευρύτερη περιοχή εκτός των προστατευόμενων περιοχών.
- Έλλειψη κατάλληλων τόπων φωλιάσματος γλαρονιών και άλλων υδρόβιων ειδών πουλιών στις λιμνοθάλασσες.
Η υλοποίηση του έργου θα έχει ως αποτέλεσμα στα Στενά να σταθεροποιηθούν και να αυξηθούν οι πληθυσμοί των γυπών και αετών, ενώ θα προσελκυσθούν από τις ευνοϊκές συνθήκες και θα επιστρέψουν είδη που έπαψαν να φωλιάζουν, όπως:
Μαυρόγυπας ή Θαλασσαετός.
Η επιτυχία αυτής της προσπάθειας θα καταλήξει σε ένα στέρεο εφαλτήριο για την ανάπτυξη εναλλακτικών οικονομικών δραστηριοτήτων στις περιοχές παρέμβασης, ικανό όχι μόνο να προάγει το απαράμιλλο κάλος και την οικολογική αξία του οικοσυστήματος του Νέστου αλλά και μια κοινωνική συμπεριφορά που θα συνδυάζει την απαίτηση για ευημερία με την προστασία του περιβάλλοντος.
Εξέλιξη του έργου 1. Δράσεις του έργου:
- Εφαρμογή του σχεδίου συστηματικής διάθεσης τροφής αρπακτικών στα Στενά του Νέστου και κατασκευή ξύλινου καμουφλαρισμένου παρατηρητηρίου για τους επισκέπτες.
- Έργα υποδομής για τον Οικοτουρισμό στα Στενά του Νέστου.
Οι δράσεις του έργου υλοποιήθηκαν στην περιοχή των Στενών του Νέστου, και είναι οι παρακάτω:
- η δημιουργία ενός μεγάλου περιφραγμένου χώρου σίτισης αρπακτικών πουλιών, κυρίως γυπών,
- η κατασκευή ενός πέτρινου παρατηρητηρίου για τους επισκέπτες κοντά στο χώρο σίτισης και
- o σχεδιασμός φυσικού μονοπατιού.
10 3. Σχεδιασμός φύλαξης των Στενών του Νέστου
Η παρούσα πρόταση αποτελεί μέρος του σχεδιασμού της διαχείρισης του Παραποτάμιου Δάσους και των Στενών του Νέστου, σε συνέχεια του έργου: ‘‘Life- Natura: Διαχείριση Ενδιαιτήματος και Προστασία Αρπακτικών Πουλιών στο Δέλτα και τα Στενά του Νέστου’’ και συμπληρωματικά του εκπονηθέντος ‘‘Σχεδίου Διαχείρισης του Παραποτάμιου Δάσους και των Στενών Νέστου’’, που εκπονήθηκε στο πλαίσια υλοποίησης της παρέμβασης: ‘‘Αποκατάσταση και ανάδειξη παραποτάμιου δάσους Νέστου’’.
Πλαίσιο εκπόνησης της μελέτης-πρότασης
Η ομάδα μελέτης ξεκινώντας ουσιαστικά χωρίς συγκεκριμένες προδιαγραφές και μελέτες-πρότυπα και με βάση κάποιες προβλέψεις όσον αφορά στη μελλοντική διαχείριση της περιοχής, υιοθέτησε τις εξής αρχές-αξιώματα:
- Η φύλαξη αποτελεί εκτελεστικό τμήμα των μέτρων διαχείρισης, που αφορούν στην προστασία και τη διατήρηση της δυναμικής του χώρου και κατά συνέπεια πρέπει να οργανώνεται και να ασκείται στη βάση της εκάστοτε ισχύουσας νομοθεσίας αλλά και του ευρύτερου διαχειριστικού σχεδιασμού της περιοχής.
- Η φύλαξη θα πρέπει να ασκείται ως συνέχεια μιας αλυσίδας ενεργειών, που οφείλει να έχει ως εναρκτήριο σημείο αναφοράς την περιβαλλοντική ευαισθητοποίηση, την ενημέρωση των χρηστών αλλά και της τοπικής κοινωνίας, όσον αφορά στις επιτρεπόμενες και μη δραστηριότητες και χρήσεις, στην πρόληψη (μέσω της προειδοποίησης) και μόνο σε περιπτώσεις απαράδεκτων ανθρώπινων επεμβάσεων στην άσκηση της δημόσιας, διοικητικής εξουσίας στην αποτροπή άσκησης κάποιων δραστηριοτήτων.
- Η φύλαξη είναι μια ανθρώπινα ευαίσθητη δραστηριότητα, καθώς απαιτεί την επιτήρηση και σε κάποιες περιπτώσεις την άσκηση της δημόσιας εξουσίας ως προς την παρεμπόδιση επιλεκτικών δραστηριοτήτων και κατά συνέπεια πρέπει να ασκείται με πιστή τήρηση των νόμων, σεβασμό στην αξιοπρέπεια τόσο των χρηστών της περιοχής όσο και πληθυσμού των όμορων γεωγραφικά περιοχών, ευαισθησία απέναντι στις ιδιαιτερότητες των χρηστών και των τοπικών αρχών (Ο.Τ.Α.) και φυσικά σύνεση στην χρήση της δημόσιας εξουσίας.
- Οι ασκούντες την φύλαξη θα πρέπει να λειτουργούν περισσότερο ως ‘οδηγοί καλής συμπεριφοράς’ και λιγότερο ως επιτηρητές επί των ασκούμενων παρεμβάσεων, χρήσεων και δραστηριοτήτων.
Σκοπός
Σκοπός του παρόντος πονήματος είναι ο σχεδιασμός της φύλαξης της περιοχής των Στενών του Νέστου.
Περιοχή μελέτης
Για τους σκοπούς της παρούσας μελέτης ως περιοχή μελέτης ορίζεται αδρομερώς η περιοχή που περικλείεται από τα όρια του αισθητικού δάσους των Στενών του
11 Νέστου και η νοητή προέκτασή του προς βορειοδυτικά, μέχρι την δ. θ. ‘Χορτοβούνι’
και τους πρόποδες του Δημοτικού Διαμερίσματος Αγίου Κοσμά, όπου έχει κατασκευαστεί ταΐστρα για τις ανάγκες σίτισης των αρπακτικών πτηνών της περιοχής, αλλά και παρατηρητήριο για την απρόσκοπτη παρατήρηση των δραστηριοτήτων τους.
Το μεγαλύτερο τμήμα της περιοχής μελέτης προστατεύεται και υφίσταται διαχείριση με βάση την δασική νομοθεσία. Επιπρόσθετα προστατεύεται πολλαπλά από διεθνείς συμβάσεις, κοινοτικές οδηγίες και την εθνική νομοθεσία για την προστασία της φύσης Το νομικό καθεστώς προστασίας της περιοχής μελέτης παρουσιάζεται στον παρακάτω πίνακα (Πίνακας 1).
Πίνακας 1. Καθεστώς προστασίας περιοχής μελέτης
Καθεστώς προστασίας Ονομασία περιοχής Σχετικό νομικό κείμενο
Δασική νομοθεσία
Ν. 998/1979
‘Περί προστασίας των δασών και των δασικών εν γένει εκτάσεων της χώρας
Ν.Δ. 86/69 ‘Δασικός κώδικας’
και παράγωγο δίκαιο, όπως αυτοί τροποποιήθηκαν
Καταφύγιο άγριας ζωής Στενά Νέστου
Κήρυξη περιοχής Στενά του Νέστου ως Καταφύγιο Θηραμάτων, με την απόφαση 38028/2043/18- 5-1976 (ΦΕΚ. 733/7-2-1976)
Για την περιοχή έχει ιδρυθεί φορέας διαχείρισης του Ν. 2742/99, αλλά η Κοινή Υπουργική Απόφαση (Κ.Υ.Α.), που θα ρυθμίζει τις χρήσεις γης και την άσκηση δραστηριοτήτων στην περιοχή, βρίσκεται στο στάδιο της επεξεργασίας.
Παρά το γεγονός ότι τα Στενά του Νέστου εποπτεύονται συνεχώς από τα αρμόδια όργανα των δασικών υπηρεσιών του Δασαρχείου Καβάλας, το μέγεθος και οι ιδιομορφίες της περιοχής, η πυκνότητα του πληθυσμού και οι εντατικές ανθρώπινες δραστηριότητες δημιουργούν προϋποθέσεις εμφάνισης απειλών για τη βλάστηση, τα είδη της περιοχής αλλά κι αυτήν την ίδια την υπόσταση του τοπικού οικοσυστήματος.
Η αναγνώριση και παραδοχή αφ’ ενός των απειλών απέναντι στο οικοσύστημα αλλά και των πιέσεων που ασκούνται στην περιοχή, αλλά και αφετέρου η νόμιμη άσκηση διάφορων δραστηριοτήτων (π.χ. γεωργία), απαιτούν ενημέρωση των ασκούντων αυτές αλλά και του τοπικού πληθυσμού, για τα προβλήματα που ενδέχεται να δημιουργηθούν από την συνδυασμένη επίδραση αυτών στην υγεία και προστασία του χώρου, υποδηλώνοντας ουσιαστικά την ανάγκη ενός συνεχούς συστήματος ελέγχου.
12 3. Σκοπός έρευνας
Ο σκοπός της έρευνας, μελέτης και διαχείρισης της περιοχής καθορίσθηκε ως η διατήρηση και η βελτίωση της υπάρχουσας υψηλής βιοποικιλότητας της περιοχής, καθώς και της φυσιογνωμίας του τοπίου, όπως επίσης, και της βελτίωσης της ήδη υπάρχουσας κατάστασης όσον αφορά τις υποδομές και τις δυνατότητες αναψυχής.
Αυτό μπορεί να επιτευχθεί με γενικά μέτρα για την διατήρηση των υπάρχουσων χρήσεων γης, με προστατευτικά μέτρα για την προστασία από πυρκαγιές, με μέτρα για την ρύθμιση της βοσκής, των λαθροϋλοτομιών, της θήρας, της αλιείας και των αθλητικών δραστηριοτήτων και, τέλος, με διαχειριστικά-οικονομικά-κοινωνικά μέτρα για έργα υποδομής για τουρισμό-αναψυχή.
13 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1
ΠΕΡΙΟΧΗ ΕΡΕΥΝΑΣ
1.1. Γενική περιγραφή της περιοχής
1.1.1. Νέστος
Ο ποταμός Νέστος είναι ένας από τους πέντε σημαντικότερους ποταμούς της Ελλάδας, με μεγάλη οικονομική και οικολογική σημασία. Έχει ζωή 5.000.000 χρόνων. Το συνολικό του μήκος είναι 234 χιλιομέτρα (km), από τα οποία τα 130 χιλιόμετρα (km) βρίσκονται στο ελληνικό έδαφος. Εισέρχεται στην Ελλάδα από την Βουλγαρία. Συγκεκριμένα, εισέρχεται από το βόρειο-κεντρικό τμήμα του νομού Δράμας ανάμεσα στους ορεινούς όγκους της δυτικής Ροδόπης, του όρους Φαλακρού και του όρους Λεκάνη μέσα από δάση κωνοφόρων, οξυάς και δρυός. Κυλάει μέσα από τρεις ελληνικούς νομούς: την Δράμα, την Καβάλα και την Ξάνθη (Χάρτης 1).
Χάρτης 1. Χάρτης Ελλάδας-Νομός Δράμας, Νομός Καβάλας και Νομός Ξάνθης (πηγή: http://www.vres.gr)
14 Ο Νέστος αποτελεί το γεωγραφικό όριο μεταξύ Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης (Χάρτης 2).
Χάρτης 2. Προσδιορισμός του Νέστου
Πηγάζει από το όρος Ρίλα [2.716 μέτρα(m)] της Βουλγαρίας, στην Ελλάδα εισέρχεται από το υψίπεδο του Νευροκοπίου του νομού Δράμας, περνώντας ανάμεσα από τις οροσειρές του Ορβήλου και της Ροδόπης.
Στο χωριό Ποταμοί, η ροή του Νέστου σταματά κι από εκεί ξεκινά η τεχνητή λίμνη, που δημιουργήθηκε στις αρχές του 1977, μετά την ολοκλήρωση του υδροηλεκτρικού φράγματος του Θησαυρού.
Από τους Ποταμούς μέχρι το φράγμα του Θησαυρού, η τεχνητή λίμνη ακολουθεί πορεία προς τα ανατολικά. Σε απόσταση 30 χιλιομέτρων (km) από τα σύνορα, η
λεκάνη του ποταμού σχηματίζει μια φυσική καμπή, με μήκος πάνω από 20 χιλιόμετρα (km). Μέσα σε αυτή την καμπή έχει δημιουργηθεί το σύστημα των
τριών φραγμάτων του Θησαυρού, της Πλατανόβρυσης και του Τεμένους.
15 Στην συνέχεια, ο Νέστος περνά από το χωριό Παρανέστι και συνεχίζει παράλληλα με τον δρόμο και την σιδηροδρομική γραμμή, ανάμεσα στα όρη της Δυτικής Ροδόπης και της Λεκάνης.
Από το χωριό Νεοχώρι ως το θρακικό πέλαγος, ο ποταμός λειτουργεί σαν φυσικό σύνορο των νομών Καβάλας και Ξάνθης.
Μετά την Σταυρούπολη, η κοίτη του ποταμού στενεύει και ρέει για 22 χιλιόμετρα (km) από τα περίφημα Στενά, το πιο εντυπωσιακό κομμάτι της διαδρομής του.
Στο χωριό Γαλάνη ο ορεινός όγκος, που υπάρχει στα αριστερά και δεξιά του ποταμού, σταματά και από εκεί το ποτάμι συνεχίζει για μερικά χιλιόμετρα ακόμη, μέχρι να σχηματίσει το Δέλτα και να αποθέσει τα νερά του στο θρακικό πέλαγος.
1.1.2. Στενά του Νέστου
Στην πορεία του ποταμού προς την πεδιάδα, μέσα από απόκρημνα βράχια, ο ποταμός διαβρώνει τα ασβεστολιθικά και ιζηματογενή πετρώματα, σχηματίζει μαιάνδρους και δημιουργεί ένα τοπίο ιδιαίτερου αισθητικού κάλλους και οικολογικού ενδιαφέροντος. Η περιοχή αυτή ονομάζεται ‘‘Στενά του Νέστου’’ (Φωτογραφία 1).
Βρίσκονται ανάμεσα στους ορεινούς όγκους του νότιου τμήματος της οροσειράς της Ροδόπης, κοντά στο εγκαταλειμμένο σήμερα χωριό των Λιβερών και η διαδρομή είναι 22 χιλιόμετρα (km) με συνεχείς μαιάνδρους.
Η πλούσια βλάστηση και η μεγαλοπρέπεια του τοπίου είναι οι βασικοί λόγοι στους οποίους, η περιοχή οφείλει την ανακήρυξή της σε Αισθητικό Δάσος, ήδη από το 1977. Το Αισθητικό Δάσος καταλαμβάνει συνολική έκταση 23.800 στρεμμάτων.
Είναι, ίσως, η τελευταία μη ορεινή περιοχή της Ελλάδας, που δεν διασχίζεται από οδικό δρόμο.
Φωτογραφία 1. Τα Στενά του Νέστου
16 1.2. Γεωγραφική θέση-Όρια περιοχής-Διοικητική υπαγωγή
1.2.1. Γεωγραφική θέση
Η περιοχή μελέτης βρίσκεται στην Βόρεια Ελλάδα, στα όρια των γεωγραφικών διαμερισμάτων της Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης και ανήκει στους νομούς Καβάλας και Ξάνθης (Χάρτης 3).
Η γεωγραφική θέση της περιοχής καθορίζεται από τις παρακάτω συντεταγμένες:
- γεωγραφικό μήκος: 24ο 24΄ 00΄΄ και - γεωγραφικό πλάτος: 41ο 07΄ 00΄΄.
Χάρτης 3. Χάρτης προσδιορισμού των Στενών του Νέστου
Στο ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 1 παρατίθενται ο χάρτης της ευρύτερης περιοχής των Στενών του Νέστου και προσδιορίζεται η περιοχή του Αισθητικού Δάσους (Χάρτης 11).
17 1.2.2. Όρια περιοχής
Τα όρια της υπό μελέτη περιοχής καθορίζονται ως εξής:
- Νομός Καβάλας: Αρχίζει από το σημείο, όπου τα όρια του Αισθητικού Δάσους, στην θέση Φρούριο, συναντούν το μονοπάτι (ατραπό) Κεχρόκαμπου-Φρουρίου, ακολουθεί το μονοπάτι μέχρι τον δρόμο Αγίου Κοσμά-Κεχρόκαμπου. Από εκεί ανεβαίνοντας την χαρακτηριστική ράχη ‘Τύμπανο’ φθάνει στο τριγωνικό σημείο 1037 και συνεχίζει με νότια-νοτιοδυτική κατεύθυνση μέχρι την κορυφή Πετροβούνι (τριγωνικό σημείο 1005). Από εκεί με γενική κατεύθυνση νοτιανατολική και παρακάμπτοντας τα όρια του παλαιού οικισμού Αγίου Κοσμά, φθάνει στο τριγωνικό σημείο 770 μεταξύ των θέσεων ‘Κορυφές’ και ‘Στρούγγες’. Από το σημείο αυτό με βορειοανατολική κατεύθυνση κατέρχεται την κορυφογραμμή μέχρι την θέση ‘Οχυρά’, όπου με νοτιοανατολική κατεύθυνση και ακολουθώντας το ρέμα, φθάνει στα όρια της κοινότητας Παράδεισος. Τέλος, από εκεί με βόρεια-βορειοανατολική κατεύθυνση και ακολουθώντας τα όρια του οικισμού συναντά τα όρια του Αισθητικού Δάσους, κοντά στην παλαιά γέφυρα Νέστου.
- Νομός Ξάνθης: Αρχίζει από την συμβολή της ράχης ‘Νησάκι-ποταμός Νέστος’, κοινό σημείο του Αισθητικού Δάσους των νομών Ξάνθης και Καβάλας. Από το σημείο αυτό και με κατεύθυνση βορειοανατολική ανέρχεται επί της ράχεως ‘Νησάκι’, τέμνει την σιδηροδρομική γραμμή Ξάνθης-Δράμας, την οποία ακολουθεί με κατεύθυνση προς Δράμα μέχρι της σιδηροδρομικής γέφυρας στην θέση ‘Πέτρα’. Από του σημείου αυτού και με κατεύθυνση ανατολική-νοτιανατολική και επί της ισοϋψούς των 100 μέτρων (m) και των ορίων των αγροτεμαχίων της κοινότητας Κομνηνών, κάμπτεται αριστερά και με κατεύθυνση βόρεια καταλήγει στον αρχαιολογικό χώρο ‘Κάστρο Κομνηνών’. Από του σημείου αυτού με κατεύθυνση νοτιανατολική διερχόμενη των ορίων των αγροτεμαχίων του αγροκτήματος Κομνηνών, καταλήγει στην συμβολή του επαρχιακού δρόμου Κομνηνά-Λιβερά και ρέματος Κρωμνικού. Κατόπιν κάμπτεται αριστερά και με κατεύθυνση βόρεια- βορειοανατολική, ακολουθεί τον επαρχιακό δρόμο Λιβερά-Κομνηνά και διά των ορίων του οικισμού Κομνηνά εισέρχεται στο βαθύ χαρακτηριστικό ρέμα ‘Ρέμα’. Διά του ρέματος αυτού και του υπάρχοντος κοινοτικού δρόμου με εναλλασσόμενη κατεύθυνση νοτιανατολική-ανατολική-βορειοανατολική ανέρχεται μέχρι του σημείου συμβολής με τις χαρακτηριστικές ράχες ‘Μέσες’ και ‘Ομαλές’. Από το σημείο αυτό κάμπτεται δεξιά και με κατεύθυνση νοτιοανατολική ανέρχεται την ράχη ‘΄Μέσες’ και καταλήγει στην κορυφή 945, από όπου με κατεύθυνση ανατολική-νοτιανατολική διέρχεται από την θέση ‘Φασουλιές’ και ανέρχεται με κατεύθυνση, επίσης, νοτιανατολική την χαρακτηριστική ράχη του υψώματος 1080, στο οποίο και καταλήγει. Από του υψώματος 1080 με κατεύθυνση νοτιανατολική κατέρχεται επί της ράχεως ‘Καρπούζι’, κάμπτεται αριστερά και με κατεύθυνση ανατολική- νοτιανατολική καταλήγει στην συμβολή των ‘Ράχη Καρπούζι’, ‘Ράχη Πανόραμα’ και
‘Ράχη Γρόνθου’. Από το σημείο αυτό κάμπτεται δεξιά και με κατεύθυνση νότια ανέρχεται την ‘Ράχη Γρόνθου’ και καταλήγει στον υψοδείκτη ‘Γρόνθος’ 928 μέτρα.
Από εκεί κάμπτεται αριστερά και με γενική κατεύθυνση νότια κατέρχεται της χαρακτηριστικής ράχης ‘Γρόνθος’ και καταλήγει στο σημείο συμβολής μετά του ρέματος ‘Πανόραμα’ επί των παρυφών του οικισμού Αγέλη και της ισοϋψούς των 200 μέτρων. Από το σημείο αυτό κάμπτεται δεξιά με κατεύθυνση κύρια δυτική και διά της ισοϋψούς των 200 μέτρων, διέρχεται των ορίων δασικής έκτασης- αγροτεμαχίων, τέμνοντας διαδοχικά τα ρέματα ‘Ελπιδόρεμα’ και ‘Ρέμα Ιμερών’ και καταλήγει επί του επαρχιακού δρόμου Γαλάνης-Κομνηνών. Από το σημείο αυτό κάμπτεται αριστερά και με κατεύθυνση νοτιοδυτικά-νότια-νοτιοδυτική και διά των
18 ορίων δασικής έκτασης και αγροτεμαχίων του οικισμού Γαλάνης, καταλήγει στον ποταμό Νέστο, κοινό όριο του Αισθητικού Δάσους των νομών Ξάνθης-Καβάλας.
Τα Στενά του Νέστου βρίσκονται ανάμεσα από τις κωμοπόλεις Σταυρούπολης (βόρεια) και Τοξοτών (νότια).
Η περιοχή ‘Αισθητικό δάσος Νέστου’, ως μέρος του δικτύου ‘‘NATURA 2000’’, καθορίστηκε στα όρια του αισθητικού δάσους σε γεωγραφικό μήκος από 240ο 40' 00"
μέχρι 240ο 46' 10" ανατολικά του Greenwich και σε βόρειο γεωγραφικό πλάτος από 410ο 05' 25" μέχρι 410ο 09' 27". Έχουν υπερθαλάσσιο ύψος 0-1.500 μέτρα (m).
Το πλάτος της περιοχής κυμαίνεται από 1 χιλιόμετρο (km) στο βόρειο τμήμα μέχρι 2,5 χιλιόμετρα (km) στο νοτιότερο τμήμα.
1.2.3. Διοικητική υπαγωγή
Διοικητικά η περιοχή υπάγεται στην περιφέρεια Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης. Η κοίτη του ποταμού, χωρίζει την περιοχή μελέτης σε δύο τμήματα, το δυτικό, που υπάγεται στον Νομό Καβάλας και το ανατολικό, που υπάγεται στον Νομό Ξάνθης. Στο δυτικό μέρος η περιοχή ανήκει στα όρια των Δήμων Χρυσούπολης και Κεραμωτής ενώ το ανατολικό στα όρια του Δήμου Τοπείρου.
Τα Δασαρχεία, στα οποία ανήκει η περιοχή, είναι της Σταυρουπόλεως, Ξάνθης και Καβάλας.
19 1.3. Ιδιοκτησιακό και νομικό καθεστώς
Όλη η περιοχή των Στενών του Νέστου έχει έκταση 23.800 στρέμματα, τα οποία σχεδόν στο σύνολό τους ανήκουν στο Ελληνικό Δημόσιο. Μόνο 60 στρέμματα, στην κοινότητα Αγίου Κοσμά, ανήκουν σε ιδιώτες.
Το νομικό καθεστώς της περιοχής έχει ως εξής:
- Σύμφωνα με την απόφαση 38028/2043/18-5-1976 (ΦΕΚ 733/7-2-1976) κηρύχθηκαν καταφύγια θηραμάτων στα Στενά του Νέστου σε έκταση 22.000 στρεμμάτων (Χάρτης 4).
- Με το προεδρικό διάταγμα από 11.7.1977 (ΦΕΚ 283Δ) ‘περί κηρύξεως των Στενών του Νέστου ως Αισθητικό Δάσος’ χαρακτηρίστηκε από την Δασική Υπηρεσία έκταση 23.800 στρεμμάτων ως ‘‘Αισθητικό Δάσος’’ (Χάρτης 5).
- Με το 101102/6742/29.10.87 έγγραφο του Υφυπουργείου Γεωργίας προς την Ε.Ο.Κ. η περιοχή εντάχθηκε στις ‘‘Ζώνες Ειδικής Προστασίας’’ της Ευρωπαϊκής Κοινότητας, σύμφωνα με το άρθρο 4 της Οδηγίας 79/409/ΕΟΚ της 2.4/79 περί της
‘διατηρήσεως των άγριων πτηνών’.
- Με την απόφαση 82229/3146/10.9.92 του Υπουργείου Γεωργίας ορίζεται ‘‘Ζώνη Προστασίας’’, εκατέρωθεν της κοίτης του Νέστου (26.300 στρέμματα στην δυτική πλευρά του Νέστου στον νομό Καβάλας και 43.900 στρέμματα στην ανατολική δυτική πλευρά του Νέστου στον νομό Ξάνθης), όπου απαγορεύεται οποιαδήποτε εργασία για έρευνα και εκμετάλλευση λατομείων.
- Σύμφωνα με την Οδηγία 79/409/ΕΟΚ, τον Ιούνιο του 1994 η περιοχή προτάθηκε ως
‘‘Ειδική Ζώνη Προστασίας (Special Protected Areas, SPA)’’ (Χάρτης 6) και έχει, επίσης, χαρακτηριστεί ως ‘‘Σημαντική για την Ορνιθοπανίδα Περιοχή (Important Bird Area, IBA)’’.
- Εντάχθηκε στο δίκτυο ‘‘ΦΥΣΗ 2000 (NATURA 2000)’’ (Χάρτης 7).
- Ειδικά προστατευόμενη περιοχή (Σύμβαση Βαρκελώνης) (Κουτράκης, 1996).
Χάρτης 4. Χάρτης καταφυγίων άγριας ζωής νομού Καβάλας (πηγή: Δασαρχείο Καβάλας)
20
Χάρτης 5. Προσδιορισμός Αισθητικού Δάσους Στενών Νέστου (πηγή: Δασαρχείο Καβάλας)
Χάρτης 6. Προσδιορισμός Στενών Νέστου ως ‘‘Ειδική Ζώνη Προστασίας (Special Protected Areas, SPA)’’
21
Χάρτης 7. Χάρτης περιοχών ‘‘NATURA 2000’’ νομού Καβάλας (πηγή: Δασαρχείο Καβάλας)
22 1.4. Ανάλυση περιβάλλοντος
1.4.1. Φυσικό περιβάλλον
1. Γεωλογία-Τεκτονική-Γεωμορφολογία-Ανάγλυφο
- Γεωλογία
H περιοχή μελέτης ανήκει στην μάζα της Ροδόπης, η οποία κυριαρχείται από κρυσταλλοσχιστώδη και πυριγενή πετρώματα. Το κρυσταλλοσχιστώδες διαιρείται σε τέσσερις σειρές (ορίζοντες) σύμφωνα με τον Osswald (1938):
- Την σειρά Ε των γνεύσιων της βάσης στην Δυτική Ροδόπη: περιλαμβάνει γνεύσιους (μοσχοβίτικους, βιοτικούς, διμαρμαρυγιακούς), σχιστόλιθους, αμφιβολίτες μάρμαρα και σιπολίνες.
- Την σειρά F των μαρμάρων: αποτελείται κυρίως από μάρμαρα, μαρμαρυγιακούς σχιστόλιθους και αμφιβολίτες.
- Την σειρά G των μαρμαρυγιακών σχιστόλιθων: εμφανίζεται αποκλειστικά στην περιοχή του Νέστου με πάχος 5 χιλιοστά (mm).
- Την σειρά H των σχιστόλιθων και μαρμάρων: αναπτύσσεται στην βορειοανατολική πλευρά του Νέστου, με πάχος περίπου 3 χιλιόμετρα (km).
Οι δύο πρώτες σειρές θεωρούνται ηλικίας Αλγώγκιου και οι δύο τελευταίες Κάτω Κάμβριου (Μουντράκης, 1983).
Σύμφωνα, όμως, με άλλους ερευνητές η μάζα της Ροδόπης αποτελείται από μια κατώτερη σειρά βαθειά μεταμορφωμένων πετρωμάτων και μια ανώτερη (Vergilov, 1963 και Bojanov & Kozhucharov, 1968).
Ο γεωτεκτονικός χαρακτήρας της Μάζας, σύμφωνα με τα μοντέλα λιθοσφαιρικών πλακών για την εξέλιξη της Μεσογείου, είναι καθαρά ηπειρωτικός και θεωρείται ότι η προέλευσή της προέρχεται από την πλάκα της Λαυρασίας.
Η περιοχή των Στενών του Νέστου αποτελείται από:
- Αλλουβιακές αποθέσεις, που δημιουργήθηκαν κατά μήκος της κοίτης του Νέστου από την αποθετική δράση των μαιάνδρων του ποταμού.
- Μεταμορφωμένα πετρώματα, κυρίως μάρμαρα λευκά ή σκοτεινότεφρα, που καταλαμβάνουν την εκατέρωθεν ορεινή ζώνη.
Στο ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 1 παρατίθενται ο γεωλογικός χάρτης (Χάρτης 9) της ευρύτερης περιοχής των Στενών του Νέστου.
23 - Τεκτονική
Λόγω της περιορισμένης έκτασης της περιοχής δεν είναι δυνατόν να γίνει αναφορά στην τεκτονική της. Σύμφωνα με το Ινστιτούτο Γεωλογικών και Μεταλλευτικών Ερευνών (Ι.Γ.Μ.Ε.), στην περιοχή δεν σημειώνονται ρήγματα. Παρόλα αυτά, υπάρχουν ρήγματα μικρού μήκους, κυρίως εκατέρωθεν της κοίτης του ποταμού και κάθετα προς την διεύθυνση ροής του, όπως προκύπτει από τις διευθύνσεις των κοιτών των μικρότερων ρεμάτων, που καταλήγουν στον ποταμό).
- Γεωμορφολογία
Η μορφολογία, που παρουσιάζουν τα Στενά του Νέστου αποτελεί μια τυπική μορφολογία εγκιβωτισμένου μαιάνδρου. Τα τοιχώματα των όγκων, που περιβάλλουν τον ποταμό είναι απότομα, αν και το υψόμετρο τους δεν είναι ιδιαίτερα μεγάλο [κορυφή Τσάμια 699 μέτρα (m), Οχυρά 490 μέτρα (m)], Αποτέλεσμα αυτού είναι οι κοίτες των ρεμάτων, που καταλήγουν στον ποταμό να παρουσιάζουν μεγάλες κλίσεις και, αντίστοιχα, οι κλίσεις των κλιτύων είναι μεγάλες.
Ο ποταμός παρουσιάζει μεγάλους μαιανδρισμούς μεταξύ των περιοχών Οχυρά και Γρόνθος. Το αποτέλεσμα είναι στο σημείο αυτό το πλάτος της μαιανδρικής ζώνης και η ακτίνα του μαιάνδρου να αποκτούν μεγάλη τιμή. Το πλάτος του μαιάνδρου είναι σχεδόν ίδιο σε όλο το μήκος των Στενών, εκτός από τα εξωτερικά σημεία του, όπου αυξάνεται λόγω της διαβρωτικής δράσης, που ασκεί στα τοιχώματα της κοίτης του.
Τέλος, αναβαθμίδες παρουσιάζονται μόνο σε ορισμένα σημεία της εσωτερικής πλευράς των μαιάνδρων (σημεία απόθεσης των υλικών, που μεταφέρει ο ποταμός), οι οποίες αποτελούνται από άμμους, ιλύ, αργίλους και πηλό. Ο αριθμός τους μπορεί να κυμαίνεται από δύο έως και τρεις
2. Έδαφος
Οι κατηγορίες των εδαφών, που απαντούν στην περιοχή των Στενών του Νέστου, σύμφωνα με τον Νάκο (1977) χαρακτηρίζονται ως ‘εδαφικοί τύποι’. Τα όρια των
‘εδαφικών τύπων’ καθορίστηκαν σύμφωνα με την διαδικασία, που προτείνεται από τον ίδιο με βάση τα μητρικά υλικά, από τα οποία προέρχονται.
Ο όρος ‘εδαφικός τύπος’ κατά τον Νάκο (1977) χρησιμοποιείται στην εδαφολογία για τον χαρακτηρισμό της κοκκομετρικής σύστασης (ή υφής) του εδάφους. Στην προκειμένη περίπτωση ο διαχωρισμός των εδαφών με βάση την φύση του μητρικού υλικού καθορίζει άμεσα την κοκκομετρική του σύσταση.
Με βάση τα παραπάνω στην εν λόγω περιοχή απαντούν οι ακόλουθοι τύποι εδαφών:
24 - Εδάφη από αποσάθρωση σκληρών ασβεστόλιθων, αργιλώδους ή αργιλοπηλώδους κοκκομετρικής σύστασης, όξινης έως αλκαλικής αντίδρασης, επαρκώς εφοδιασμένα με βάσεις ασβέστιο (Ca), μαγνήσιο (Mg) και κάλιο (K). Ο τύπος αυτός καταλαμβάνει έκταση 19.880 στρέμματα, που αποτελεί το μεγαλύτερο τμήμα της περιοχής και αντιστοιχεί σε 92,9% της συνολικής έκτασης. Πρόκειται, συνήθως, για αξιόλογα λιβαδικά και δασικά εδάφη. Η μεγάλη σκληρότητα και η γεωμορφολογία των ασβεστόλιθων, η συχνή εμφάνιση του εδάφους εντός θυλάκων του μητρικού πετρώματος, κύριο μορφολογικό του χαρακτηριστικό και η έλλειψη νερού, αποτελούν περιοριστικούς παράγοντες στην αξιοποίηση γυμνών εκτάσεων τέτοιων εδαφών για παραγωγή ξύλου.
- Αλλουβιακά εδάφη: Ο τύπος αυτός καταλαμβάνει μικρή έκταση 152,2 εκτάρια (ha), που αντιστοιχεί στο 7,1 της συνολικής έκτασης. Πρόκειται για πολύτιμα εδάφη, τα οποία μπορεί να χρησιμοποιηθούν για την γεωργία.
3. Κάλυψη γης
Καταγράφηκαν στην περιοχή 8 κατηγορίες κάλυψης γης του Corine Land Cover.
Η κάλυψη και το ποσοστό, που κατέχει στην περιοχή η κάθε μία από αυτές δίνεται στον παρακάτω πίνακα (Πίνακας 2).
Πίνακας 2. Έκταση και ποσοστό ανά κατηγορία κάλυψης γης α/α Κατηγορία κάλυψης γης Κωδικός
κατηγορίας Έκταση (σε
στρέμματα) Ποσοστό %
1 Σύνθετα συστήματα καλλιέργειας 2.4.2. 346 1,5
2 Δάση πλατύφυλλων 3.1.1. 4.840 21,04
3 Δάση κωνοφόρων 3.1.2. 1491 6,8
4 Φυσικοί βοσκότοποι 3.2.1. 1.606 6,97
5 Θάμνοι και χερσότοποι 3.2.2. 4 0,02
6 Σκληροφυλλική βλάστηση 3.2.3. 1.580 6,87
7 Μεταβατικές δασώδεις-θαμνώδεις
επιφάνειες 3.2.4. 11.062 48,08
8 Ροή υδάτων 5.1.1. 2.080 9,04
ΣΥΝΟΛΟ 23.009 100
(πηγή: Κουτράκης, 1996)
Σύμφωνα με το Corine Land cover, η περιγραφή των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών της κάθε κατηγορίας έχει ως εξής:
- Γεωργικές περιοχές (2)
Σύνθετα συστήματα καλλιεργειών (2.4.2.): Πρόκειται για μικρή έκταση, που περιλαμβάνει μικρά αγροτεμάχια με ετήσιες ή μόνιμες καλλιέργειες και βοσκότοπους.
- Δάση και ημιφυσικές περιοχές (3)
Δάση πλατύφυλλων (3.1.1.): Καταλαμβάνει εκτάσεις, που καλύπτονται από βλάστηση, που αποτελείται κυρίως από δέντρα, θάμνους και χαμόδεντρα, όπου κυριαρχούν τα πλατύφυλλα είδη δέντρων.
25 Δάση κωνοφόρων (3.1.2.): Πρόκειται για εκτάσεις με βλάστηση, που αποτελείται κυρίως από δέντρα, αλλά και από θάμνους και χαμόδεντρα, όπου κυριαρχούν τα κωνοφόρα είδη δέντρων.
Φυσικοί βοσκότοποι (3.2.1.): Περιλαμβάνει βοσκότοπους χαμηλής παραγωγικότητας.
Θάμνοι και χερσότοποι (3.2.2.): Εκτάσεις με θαμνώδεις βλάστηση με χαμηλή και κλειστή κάλυψη, που κυριαρχείται από θάμνους, χαμόδεντρα και ποώδη φυτά (χερσότοποι, ρείκια, αμμόχορτα κ.ά.).
Σκληροφυλλική βλάστηση (3.2.3.): Η κατηγορία αυτή περιλαμβάνει εκτάσεις, που καλύπτονται από βλάστηση θαμνωδών σκληρόφυλλων, που αναπτύσσονται σε εδάφη, που προέρχονται από αποσάθρωση μεταμορφωμένων πετρωμάτων.
Μεταβατικές δασώσεις-θαμνώδεις εκτάσεις (3.2.4.): Η κάλυψη αυτή, που καταλαμβάνει την μισή περίπου έκταση, περιλαμβάνει θαμνώδη και ποώδη βλάστηση με σκόρπια δέντρα. Το είδος αυτό της κάλυψης μπορεί να προκύψει από την απογύμνωση δασώδους έκτασης ή από φυσική αναγέννηση.
Υδάτινες επιφάνειες (5)
Ροές υδάτων (5.1.1.): Πρόκειται για φυσική ροή υδάτων, που χρησιμεύουν ως αγωγοί απορροής των υδάτων. Η έκταση αυτή συμπίπτει με την κοίτη του Νέστου (Κουτράκης, 1996).
4. Κλίμα
- Κλίμα
Το κλίμα είναι ένας ενδιάμεσος κλιματικός τύπος μεταξύ αυτού της Μεσογείου και του ηπειρωτικού. Έτσι, το κλίμα της περιοχής είναι μεσογειακό, με σχετικά υψηλή υγρασία, συχνές βροχές και ψυχρούς χειμώνες.
Ο καθορισμός του κλίματος της περιοχής των Στενών του Νέστου γίνεται με βάση τα δεδομένα του μετεωρολογικού σταθμού των Τοξοτών, τα οποία είναι τα παρακάτω:
- 70 μέτρα (m) υπερθαλάσσιο ύψος, - 410 06' βόρειο πλάτος και
- 240 47' ανατολικό μήκος.
Για τον προσδιορισμό του κλίματος της περιοχής των Στενών του Νέστου χρησιμοποιήθηκαν τα κλιματικά δεδομένα των παρακάτω βροχομετρικών και μετεωρολογικών σταθμών (Πίνακας 3).
Πίνακας 3. Κλιματικά δεδομένα βροχομετρικών και μετεωρολογικών σταθμών Σταθμοί Γεωγραφικό
μήκος
Γεωγραφικό πλάτος
Υψόμετρο Υπηρεσία Χρονολογία Όργανα
Κεχρόκαμπος 24ο 38΄ 41ο 10΄ 360 Δ.Ε.Η. 1982-1992 Βροχόμετρο Χρυσούπολη 24ο 42΄ 40ο 59΄ 15 Ε.Μ.Υ. 1966 Βροχόμετρο Θερμόμετρο