[PENDING] Διερεύνηση της οικονομικότητας των δασογεωργικών συστημάτων στο Δήμο Ασκίου του Νομού Κοζάνης

΢ΥΟΛΖ ΣΔΥΝΟΛΟΓΗΑ΢ ΓΔΩΠΟΝΗΑ΢

ΣΜΖΜΑ ΑΓΡΟΣΗΚΖ΢ ΑΝΑΠΣΤΞΖ΢ ΚΑΗ ΓΗΟΗΚΖ΢Ζ΢

ΑΓΡΟΣΗΚΩΝ ΔΠΗΥΔΗΡΖ΢ΔΩΝ

ΓΗΔΡΔΤΝΖ΢Ζ ΣΖ΢ ΟΗΚΟΝΟΜΗΚΟΣΖΣΑ΢ ΣΩΝ

ΓΑ΢ΟΓΔΩΡΓΗΚΩΝ ΢Τ΢ΣΖΜΑΣΩΝ ΢ΣΟ ΓΖΜΟ Α΢ΚΗΟΤ ΣΟΤ ΝΟΜΟΤ ΚΟΕΑΝΖ΢

ΠΣΤΥΗΑΚΖ ΔΡΓΑ΢ΗΑ ΣΖ΢ ΦΟΗΣΖΣΡΗΑ΢

ΛΑΓΟΓΗΑΝΝΖ ΢ΣΑΜΑΣΗΑ΢

ΔΠΗΒΛΔΠΩΝ: ΠΑΤΛΟΤΓΖ ΑΛΔΞΑΝΓΡΑ , ΚΑΘΖΓΖΣΡΗΑ

ΘΔ΢΢ΑΛΟΝΗΚΖ , ΢ΔΠΣΔΜΒΡΗΟ΢ 2013

΢ΥΟΛΖ ΣΔΥΝΟΛΟΓΗΑ΢ ΓΔΩΠΟΝΗΑ΢

ΣΜΖΜΑ ΑΓΡΟΣΗΚΖ΢ ΑΝΑΠΣΤΞΖ΢ ΚΑΗ ΓΗΟΗΚΖ΢Ζ΢

ΑΓΡΟΣΗΚΩΝ ΔΠΗΥΔΗΡΖ΢ΔΩΝ

ΓΗΔΡΔΤΝΖ΢Ζ ΣΖ΢ ΟΗΚΟΝΟΜΗΚΟΣΖΣΑ΢ ΣΩΝ

ΓΑ΢ΟΓΔΩΡΓΗΚΩΝ ΢Τ΢ΣΖΜΑΣΩΝ ΢ΣΟ ΓΖΜΟ Α΢ΚΗΟΤ ΣΟΤ ΝΟΜΟΤ ΚΟΕΑΝΖ΢

ΠΣΤΥΗΑΚΖ ΔΡΓΑ΢ΗΑ ΣΖ΢ ΦΟΗΣΖΣΡΗΑ΢

ΛΑΓΟΓΗΑΝΝΖ ΢ΣΑΜΑΣΗΑ΢

ΔΠΗΒΛΔΠΩΝ: ΠΑΤΛΟΤΓΖ ΑΛΔΞΑΝΓΡΑ , ΚΑΘΖΓΖΣΡΗΑ

ΘΔ΢΢ΑΛΟΝΗΚΖ , ΢ΔΠΣΔΜΒΡΗΟ΢ 2013

Τν Επξσπατθό εξεπλεηηθό πξόγξακκα « Δαζνγεσξγηθά (Agroforestry) Σπζηήκαηα ζηελ Επξώπε (SAFE) », είλαη έλα πηινηηθό πξόγξακκα γηα κηα λέα ρξήζε ηεο γεσξγηθήο γεο, πνπ έρεη όκσο ηαπηόρξνλα πνιύ κεγάιε παξάδνζε.

Απηό ζπκβαίλεη γηαηί εθαξκόδνληαη ηα παξαδνζηαθά ζπζηήκαηα ζπγθαιιηέξγεηαο δέληξσλ (δαζηθώλ ή νπσξνθόξσλ) κε γεσξγηθέο θαιιηέξγεηεο, κε ζπζηεκαηηθή όκσο κνξθή, ώζηε λα πξνζαξκόδεηαη ζηα ζύγρξνλα γεσξγηθά δεδνκέλα θαη ηηο απαηηήζεηο ησλ παξαγσγώλ.

Τν πξόγξακκα πνπ γηα ηελ Ειιάδα εθαξκόζηεθε ζην Δήκν Αζθίνπ ηνπ λνκνύ Κνδάλεο ζθνπό είρε :

1. Να θαηαγξάςεη ηα παξαδνζηαθά δαζνγεσξγηθά ζπζηήκαηα.

2. Να αμηνινγήζεη ηελ νηθνλνκηθόηεηα θαη ηελ πεξηβαιινληηθή ηνπ

αμία.

3. Να εθαξκόζεη ηα ζύγρξνλα δαζνγεσξγηθά ζπζηήκαηα θαη λα αμηνινγήζεη ηελ πνιιαπιή (νηθνλνκηθή, πεξηβαιινληηθή, αηζζεηηθή, νηθνινγηθή αληηπιεκκπξηθή θ.α.) αμία ηνπο.

4. Να κεηαθέξεη ηε γλώζε θαη ηελ εκπεηξία ζηνπο παξαγσγνύο θαη λα ηνπο πείζεη λα ην εθαξκόζνπλ.

ΠΔΡΗΔΥΟΜΔΝΑ

ΔΗ΢ΑΓΧΓΖ ………... 3 ΚΔΦΑΛΑΗΟ 1. Η΢ΣΟΡΗΚΖ ΚΑΗ ΠΟΛΗΣΗ΢ΜΗΚΖ ΘΔΧΡΖ΢Ζ ΣΧΝ ΓΑ΢ΟΓΔΧΡΓΗΚΧΝ ΢Τ΢ΣΖΜΑΣΧΝ ΢ΣΖΝ ΔΛΛΑΓΑ ΚΑΗ ΢Δ ΟΛΟ ΣΟΝ ΚΟ΢ΜΟ. ………..4-15

1.1 Η΢ΣΟΡΗΚΖ ΘΔΧΡΖ΢Ζ ΚΑΗ ΣΑΞΗΝΟΜΖ΢Ζ ΣΧΝ ΓΑ΢ΟΓΔΧΡΓΗΚΧΝ

΢Τ΢ΣΖΜΑΣΧΝ. ………...4-6 1.2 Η΢ΣΟΡΗΚΖ ΔΞΔΛΗΞΖ ΚΑΗ ΣΑ ΚΤΡΗΑ ΔΗΓΖ ΓΔΝΣΡΧΝ ΢ΣΑ

ΓΑ΢ΟΓΔΧΡΓΗΚΑ ΢Τ΢ΣΖΜΑΣΑ………... 7-10 1.3 ΠΡΟΔΛΔΤ΢Ζ ΠΟΛΗΣΗ΢ΜΗΚΖ ΚΑΗ ΑΗ΢ΘΖΣΗΚΖ ΑΞΗΑ ΣΧΝ ΓΑ΢ΟΓΔΧΡΓΗΚΧΝ ΢Τ΢ΣΖΜΑΣΧΝ………...10-13

1.4 ΝΔΟΣΔΡΔ΢ ΔΞΔΛΗΞΔΗ΢………...14-15 ΚΔΦΑΛΑΗΟ 2. ΓΑ΢ΟΓΔΧΡΓΗΚΑ ΢Τ΢ΣΖΜΑΣΑ ΚΑΗ ΣΟ ΔΤΡΧΠΑΨΚΟ ΔΡΔΤΝΖΣΗΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ SAFE……... ………16-24

2.1 ΓΑ΢ΟΓΔΧΡΓΗΚΑ ΢Τ΢ΣΖΜΑΣΑ: ΜΗΑ ΜΟΡΦΖ

ΑΓΡΟΓΑ΢ΟΠΟΝΗΑ΢………16-19 2.2 ΠΛΔΟΝΔΚΣΖΜΑΣΑ ΚΑΗ ΜΔΗΟΝΔΚΣΖΜΑΣΑ ΣΧΝ ΓΑ΢ΟΓΔΧΡΓΗΚΧΝ

΢Τ΢ΣΖΜΑΣΧΝ………..19-21 2.3 ΑΓΡΟΓΑ΢ΗΚΑ ΢Τ΢ΣΖΜΑΣΑ ΚΑΗ ΚΟΗΝΖ ΑΓΡΟΣΗΚΖ ΠΟΛΗΣΗΚΖ………...21-22

2.4 ΔΤΡΧΠΑΨΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ SAFE………...22-24 ΚΔΦΑΛΑΗΟ 3. ΓΖΜΗΟΤΡΓΗΑ ΜΟΝΣΔΛΧΝ ΓΗΑ ΣΑ ΓΑ΢ΟΓΔΧΡΓΗΚΑ

΢Τ΢ΣΖΜΑΣΑ ΚΑΗ ΑΠΟΣΔΛΔ΢ΜΑΣΑ ΣΟΤ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΣΟ΢

SAFE………..25-41

3.1 ΚΤΡΗΟΣΔΡΑ ΑΠΟΣΔΛΔ΢ΜΑΣΑ ΣΟΤ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΣΟ΢

SAFE………...25-29 3.2 ΠΔΡΗΒΑΛΛΟΝΣΗΚΔ΢ ΑΠΟΦΔΗ΢ ΢ΥΔΣΗΚΔ΢ ΜΔ ΣΑ ΓΑ΢ΟΓΔΧΡΓΗΚΑ

΢Τ΢ΣΖΜΑΣΑ……….29-33 3.3 ΑΠΟΦΔΗ΢ ΣΧΝ ΑΓΡΟΣΧΝ ΓΗΑ ΣΑ ΓΑ΢ΟΓΔΧΡΓΗΚΑ

΢Τ΢ΣΖΜΑΣΑ……….33-36 3.4 ΒΗΟ-ΦΤ΢ΗΟΛΟΓΗΚΖ ΑΠΟΣΔΛΔ΢ΜΑΣΗΚΟΣΖΣΑ ΣΧΝ ΓΑ΢ΟΓΔΧΡΓΗΚΧΝ

΢Τ΢ΣΖΜΑΣΧΝ ΚΑΗ Ζ ΟΗΚΟΝΟΜΗΚΖ ΑΠΟΣΔΛΔ΢ΜΑΣΗΚΟΣΖΣΑ ΣΟΤ΢………..36-41

ΚΔΦΑΛΑΗΟ 4. ΠΑΡΑΓΟ΢ΗΑΚΑ ΓΑ΢ΟΓΔΧΡΓΗΚΑ ΢Τ΢ΣΖΜΑΣΑ ΣΖ΢

ΔΛΛΑΓΑ΢ ΚΑΗ Ζ ΔΦΑΡΜΟΓΖ ΣΟΤ ΓΑ΢ΟΓΔΧΡΓΗΚΟΤ ΢Τ΢ΣΖΜΑΣΟ΢ ΢ΣΟ ΓΖΜΟ Α΢ΚΗΟΤ………...42-62

4.1 ΓΔΝΗΚΑ ΢ΣΟΗΥΔΗΑ ΓΗΑ ΣΟ ΝΟΜΟ ΚΟΕΑΝΖ΢ ΚΑΗ ΣΟ ΓΖΜΟ Α΢ΚΗΟΤ ΚΑΗ ΑΠΟΓΡΑΦΖ ΣΧΝ ΓΑ΢ΟΓΔΧΡΓΗΚΧΝ ΢Τ΢ΣΖΜΑΣΧΝ ΣΟΤ ΓΖΜΟΤ………..42-56

4.2 ΔΓΚΑΣΑ΢ΣΑ΢Ζ ΝΔΧΝ ΓΑ΢ΟΓΔΧΡΓΗΚΧΝ ΢Τ΢ΣΖΜΑΣΧΝ ΚΑΗ ΑΠΟΦΔΗ΢

ΣΧΝ ΑΓΡΟΣΧΝ ΓΗΑ ΣΑ ΓΑ΢ΟΓΔΧΡΓΗΚΑ ΢Τ΢ΣΖΜΑΣΑ………...56-62 ΚΔΦΑΛΑΗΟ 5. ΒΑ΢ΗΚΑ ΟΗΚΟΝΟΜΗΚΑ ΑΠΟΣΔΛΔ΢ΜΑΣΑ………..63-67

΢ΤΜΠΔΡΑ΢ΜΑΣΑ – ΠΡΟΣΑ΢ΔΗ΢ ΚΑΗ ΜΔΛΛΟΝΣΗΚΟΗ ΢ΣΟΥΟΗ………...68-71 ΒΗΒΛΗΟΓΡΑΦΗΑ……….72

ΓΗΔΡΔΤΝΖ΢Ζ ΣΖ΢ ΟΗΚΟΝΟΜΗΚΟΣΖΣΑ΢ ΣΧΝ ΓΑ΢ΟΓΔΧΡΓΗΚΧΝ ΢Τ΢ΣΖΜΑΣΧΝ ΢ΣΟ ΓΖΜΟ Α΢ΚΗΟΤ ΣΟΤ ΝΟΜΟΤ ΚΟΕΑΝΖ΢.

ΔΗ΢ΑΓΧΓΖ

Ζ Κνηλή Αγξνηηθή Πνιηηηθή (ΚΑΠ) άιιαμε ξηδηθά ηα ηειεπηαία έηε. ΢ηελ πεξίνδν πξηλ απφ ηε δεθαεηία ηνπ `90, ζηφρνο ηεο ΚΑΠ ήηαλ ε αχμεζε ηεο παξαγσγήο αγξνηηθψλ πξντφλησλ πνπ είρε σο απνηέιεζκα ηελ εληαηηθνπνίεζε ηεο γεσξγίαο, πξάγκα πνπ νδήγεζε ζε πνιιά νηθνλνκηθά θαη πεξηβαιινληηθά αδηέμνδα. Σα ηειεπηαία 10 έηε, φκσο θαη ηδηαίηεξα κεηά ηελ AGENTA 2000, ζηφρνο ηεο ΚΑΠ δελ είλαη πιένλ ε πνζφηεηα αιιά ε εμαζθάιηζε πςειήο πνηφηεηαο γεσξγηθψλ πξντφλησλ κε παξάιιειε πξνζηαζία ηνπ αγξνηηθνχ πεξηβάιινληνο. Με άιια ιφγηα, ε λέα ΚΑΠ ζηνρεχεη ζηε βηψζηκε αλάπηπμε ηεο ππαίζξνπ πξνο φθεινο ηφζν ησλ γεσξγψλ φζν θαη ησλ θαηαλαισηψλ. Γηα λα επηηεπρζεί απηφο ν ζηφρνο ηεο ΚΑΠ ρξεηάδνληαη αγξνηηθέο εθκεηαιιεχζεηο πνπ λα ζπλδπάδνπλ ηελ παξαγσγή πνηνηηθψλ πξντφλησλ κε ηελ πξνζηαζία ηνπ πεξηβάιινληνο. Υξεηάδνληαη δειαδή ζπζηήκαηα θαιιηέξγεηαο ηεο γεο πνπ είλαη νηθνλνκηθά βηψζηκα αιιά θαη θηιηθά πξνο ην πεξηβάιινλ. Σέηνηα ζπζηήκαηα είλαη ηα δαζνγεσξγηθά, πνπ ζπλδπάδνπλ δέληξα γηα ηελ παξαγσγή μπιείαο θαη θπηά γηα ηελ παξαγσγή γεσξγηθψλ πξντφλησλ.

ΚΔΦΑΛΑΗΟ 1. Η΢ΣΟΡΗΚΖ ΚΑΗ ΠΟΛΗΣΗ΢ΜΗΚΖ ΘΔΧΡΖ΢Ζ ΣΧΝ ΓΑ΢ΟΓΔΧΡΓΗΚΧΝ ΢Τ΢ΣΖΜΑΣΧΝ ΢ΣΖΝ ΔΛΛΑΓΑ ΚΑΗ ΢Δ ΟΛΟ ΣΟΝ ΚΟ΢ΜΟ

^.

1.1 Η΢ΣΟΡΗΚΖ ΘΔΧΡΖ΢Ζ ΚΑΗ ΣΑΞΗΝΟΜΖ΢Ζ ΣΧΝ ΓΑ΢ΟΓΔΧΡΓΗΚΧΝ ΢Τ΢ΣΖΜΑΣΧΝ

Σα δαζνγεσξγηθά ή αγξνδαζηθά ζπζηήκαηα είλαη έλαο λένο φξνο γηα κηα παιηά παξαδνζηαθή ηερληθή, πνπ ζηεξίδεηαη ζηε γεγελή ζνθία θαη πείξα ησλ αλζξψπσλ πνπ ηελ εμαζθνχλ, κε ηελ πξνζζήθε πξφζθαηεο επηζηεκνληθήο γλψζεο, νηθνινγηθψλ αξρψλ θαη λέσλ πιεξνθνξηψλ γηα νξζή δηαρείξηζε ηεο γεο. Ζ αγξνδαζνπνλία είλαη κηα αξραηφηαηε κνξθή ρξήζεο γεο, πνπ αζθείηαη απφ ηνπο αγξφηεο ζε δηάθνξεο πεξηνρέο ζηε ρψξα καο αιιά θαη ζ’ φιν ηνλ πιαλήηε. Ζ πξαθηηθή ηεο ζπγθαιιηέξγεηαο δαζηθψλ ή νπσξνθφξσλ δέληξσλ κε πνψδε θπηά, φπσο δεκεηξηαθά, ιαραληθά, αξσκαηηθά θαη θαξκαθεπηηθά θπηά, θπηά γηα βαθέο, γηα ίλεο ή γηα δσνηξνθέο ή θαη κε μπιψδε θπηά, φπσο ακπέιηα, είρε ζαλ θχξην ζθνπφ ηελ απνηειεζκαηηθφηεξε αμηνπνίεζε ηεο πεξηνξηζκέλεο επηθάλεηαο γεσξγηθήο γεο θαη ηελ θάιπςε ησλ αλαγθψλ ηεο αγξνηηθήο νηθνγέλεηαο.

Σα δέληξα ρξεζηκνπνηήζεθαλ ζε ζπζηήκαηα ζπγθαιιηεξγεηψλ απφ ηα πξψηα ζηάδηα ηεο αλάπηπμεο ηεο γεσξγίαο. Μηα απν ηηο πξψηεο πεξηγξαθέο ρξήζεο δέληξσλ γηα πνιιαπινχο ζθνπνχο ζε «αγξνδαζηθφ» ζχζηεκα δίλεηαη ζηε Βίβιν. ΢ε αλαζθφπεζε βηβιηνγξαθίαο, απφ εηθνλνγξαθεκέλνπο πάππξνπο θαη πεξηγξαθέο, ν Brownrigg (1985) αλαθέξεη ηελ χπαξμε πνιχπινθσλ πεξηβνιηψλ-θήπσλ ζηελ Δγγχο αλαηνιή, απν ην 3000 π.Υ. θαη ηεθκεξηψλεη ηελ ππφζεζε φηη απηά ηα πεξηβφιηα έιθνπλ ηελ θαηαγσγή ηνπο απφ ην 7.000 π.Υ.

Αξραίεο Ηλδηθέο Γξαθέο (1.000 π.Υ.) αλαθέξνπλ εθηελή ρξήζε ηνπ είδνπο Prosopis cinerania MacBride,είδνο δέληξνπ γηα πνιιαπιέο ρξήζεηο, παξαγσγή μχινπ θαη βνζθήζηκεο χιεο αιιά θαη αηζζεηηθά σξαίν. Τπάξρεη κηα παιηά ιατθή Ηλδηθή παξνηκία ζχκθσλα κε ηελ νπνία ν ζάλαηνο δελ ζα επηζθεθζεί έλαλ άλζξσπν, αθφκα θαη ζε θαηξφ ιηκνχ, αλ θαηέρεη έλα δέληξν Prosopis cinerania, κηα γίδα θαη κηα θακήια, αθνχ θαη ηα ηξία καδί ιέγεηαη φηη ζπληεξνχλ ηνλ άλζξσπν ζε κεγάιν βαζκφ, αθφκα θαη θάησ απφ ηηο πην δχζθνιεο ζπλζήθεο.

΢πγγξαθείο ηεο Ρσκατθήο επνρήο πεξηέγξαςαλ κηα επξεία πνηθηιία

«αγξνδαζηθψλ» ζπζηεκάησλ, πνπ πεξηιάκβαλαλ δεληξνθπηείεο κε ηαπηφρξνλε παξαγσγή δσνηξνθήο γηα αγξνηηθά δψα. ΢ηηο ηξνπηθέο πεξηνρέο, ε αγξνδαζνπνλία είλαη κηα πξαθηηθή πνπ ζπλερίδεηαη θαη ζήκεξα θαη ε νπνία ππνζηεξίδεηαη φηη έιθεη ηελ θαηαγσγή απφ ηελ Νενιηζηθή επνρή, ην 7.000 π.Υ.

πεξίπνπ.

Μηα άιιε κνξθή αγξνδαζνπνλίαο, πνπ εθαξκνδφηαλ ζηελ Κεληξηθή Ακεξηθή γηα αηψλεο ήηαλ νη κηθηνί θήπνη-πεξηβφιηα. Σν είδνο ηνπ θήπνπ απηνχ ήηαλ δηαδεδνκέλν θαη ζηελ Αζία, φπσο κλεκνλεχεηαη ζ’ έλα θαηαζηαηηθφ ράξηε ηεο Ηάβαο, ηνπ 860 κ. Υ. ΢ην ηέινο ηνπ 19^νπ αηψλα, αλαπηχρζεθε ζηε Βηξκαλία έλα ζχζηεκα εγθαηάζηαζεο θπηεηψλ δαζηθψλ δέληξσλ ( Tectona grandis) κε πνιχηηκε μπιεία Σεθ, πνπ έγηλε γλσζηφ κε ηνλ φξν Taungya. Απηφ ην ζχζηεκα δηαδφζεθε θαη ζ’ άιια ηκήκαηα ηεο Βξεηαληθήο απηνθξαηνξίαο θαη σο ην έηνο 1896 είρε εηζαρζεί θαη ζηελ Ηλδία, ην Μπαγθιαληέο θαη ηε Νφηηα Αθξηθή. Σν ζχζηεκα «δάζνο-ρσξηφ» ηεο Σατιάλδεο, είλαη έλα παξάδεηγκα ηνπ ζπζηήκαηνο Taungya, πνπ ρξεζηκνπνηήζεθε απφ πνιιέο ππεξεζίεο γηα ηελ εγθαηαζηήζεη δαζηθέο θπηείεο αιιά θαη κε ζθνπφ ηε ζηαζεξνπνίεζε ηνπ πεξηβάιινληνο θαη ηελ επαχμεζε ηνπ εηζνδήκαηνο ησλ αγξνηψλ.

Οη ππνηχπνη ησλ δαζνγεσξγηθψλ ζπζηεκάησλ ή ππνζπζηεκάησλ παίξλνπλ ην φλνκα ηνπ θχξηνπ ζπλδπαζκνχ ησλ ζπζηαηηθψλ ηνπ ζπζηήκαηνο:

Καιιηέξγεηεο πνσδψλ εηδψλ (αγξφ-), δέληξα ή ζάκλνη (δαζν-) θαη δψα (ιηβαδν- ). Ο ζπλδπαζκφο είλαη δπλαηφ λα πθίζηαηαη ζηνλ ίδην ρψξν θαη ρξφλν ή λα θιηκαθψλεηαη ζην ρψξν ή ζην ρξφλν.

Γηαθξίλνληαη ηξία βαζηθά ζπζηήκαηα:

1. Αγξνδαζνθνκηθά ή δαζνγεσξγηθά ζπζηήκαηα (Agrosilvicultural ή Silvoarable): Οη ρσξηθνί πνπ δνπλ κέζα ή θνληά ζε δάζε θαιιηεξγνχλ ζπλήζσο ζε κηθξά μέθσηα ηνπ δάζνπο ή κεηά απφ απνςίισζε ηκεκάησλ ηνπ ή θαηεπζείαλ θάησ απφ ηα δαζηθά δέληξα. Καηά ηε δηάξθεηα ηνπ πεξαζκέλνπ αηψλα φκσο, ε πξαθηηθή ηεο αγξνδαζνθνκίαο έγηλε πην ζπρλή ζε αλαδαζψζεηο ή θπηείεο δαζηθψλ δέληξσλ απφ φ,ηη ζε θπζηθά δάζε. Σα δέληξα θπηεχνληαη ζε ζεηξέο κε

ζηαζεξφ θπηεπηηθφ ζχλδεζκν κεηαμχ ησλ εηήζησλ θαιιηεξγεηψλ, δεκηνπξγψληαο έηζη ηα θαζαξψο δαζνγεσξγηθά ζπζηήκαηα.

2. Γαζνιηβαδηθά ζπζηήκαηα (Silvopastoral): Ζ δαζνιηβαδηθή αγξνδαζνπνλία αλακθίβνια ρξνλνινγείηαη απφ ηελ πξψηε πεξίνδν εμεκέξσζεο ησλ αγξνηηθψλ δψσλ θαη ηε βφζθεζε ησλ θνπαδηψλ. Ζ βφζθεζε ησλ δψσλ κέζα ζηα δάζε ή ζε ζακλνιίβαδα είλαη κηα πξαθηηθή ρξήζεο, πνπ απαληάηαη ζε φια ηα κήθε θαη πιάηε ηνπ πιαλήηε.

3. Αγξνδαζνιηβαδηθά ζπζηήκαηα (Agrosilvopastoral): Δίλαη δαζνγεσξγηθά ζπζηήκαηα πνπ ζπλδπάδνπλ θαη ηε βφζθεζε ησλ αγξνηηθψλ δψσλ. Κνηλά παξαδείγκαηα είλαη νη νπσξψλεο ζπαξκέλνη κε ζηηεξά γηα βφζθεζε απφ πξφβαηα. ΢ηελ Διιάδα ε πξαθηηθή απηή εθαξκφδεηαη ζηηο ειηέο, θαξπδηέο, ακπγδαιηέο θ.ιπ. ΢ε θπηείεο δαζηθψλ δέληξσλ φπσο ιεχθεο, θππαξίζζηα ή πεχθα ζπλδπάδεηαη ζπρλά ζπνξά κε βίθν, κεδηθή ή πνιπεηή αγξσζηψδε γηα βφζθεζε νξηζκέλεο πεξηφδνπο ηνπ ρξφλνπ ή γηα ζαλφ.

΢ηηο θπηείεο δαζηθψλ δέληξσλ ή ζηηο αλαδαζψζεηο ην εηζφδεκα απφ ηελ εηήζηα θαιιηέξγεηα ή ηε βφζθεζε, δίλεη γξήγνξε επηζηξνθή θεξδψλ απφ ηελ επέλδπζε, δει. θάηη ζαλ απφζβεζε θεθαιαίνπ, πνπ αξρίδεη ζπλήζσο 25 ρξφληα πξηλ απφ ην ρξφλν πνπ κπνξνχλ λα πινηνκεζνχλ δέληξα θαη λα δψζνπλ ην πξψην εηζφδεκα.

Ο ζρεδηαζκφο ησλ δαζνγεσξγηθψλ ζπζηεκάησλ κπνξεί λα πξνζεγγηζηεί απφ ηξεηο θαηεπζχλζεηο:

1. Με ηελ ελζσκάησζε δέληξσλ κέζα ζε θαιιηεξγνχκελα γεσξγηθά ζπζηήκαηα.

2. Με ηελ ζπγθαιιηέξγεηα δαζηθψλ θπηεηψλ ή αλαδαζψζεσλ κε γεσξγηθέο θαιιηέξγεηεο.

3. Με ηε ζπλέρηζε ησλ παξαδνζηαθψλ κεζφδσλ αιιά κε πξνζπάζεηεο βειηίσζεο.

1.2 Η΢ΣΟΡΗΚΖ ΔΞΔΛΗΞΖ ΚΑΗ ΣΑ ΚΤΡΗΑ ΔΗΓΖ ΓΔΝΣΡΧΝ ΢ΣΑ ΓΑ΢ΟΓΔΧΡΓΗΚΑ ΢Τ΢ΣΖΜΑΣΑ

Ζ γεσξγία θαη ε δαζνπνλία ζηελ Διιάδα έρνπλ καθξαίσλε ηζηνξία.

Τπάξρνπλ αλαθνξέο απφ ηνπο πξψηνπο ηζηνξηθνχο πνπ πεξηγξάθνπλ θαιιηέξγεηεο θαη είδε πνπ επδνθηκνχζαλ, δψα πνπ εθηξέθνληαλ, δάζε πνπ πινηνκνχληαλ θαη εθηάζεηο πνπ ρξεζηκνπνηνχληαλ πνηθηινηξφπσο πεξηζζφηεξα απφ απηά αλαθέξνληαη ζηε δηάξθεηα ηεο ρηιηεηίαο πξηλ ηε γέλλεζε ηνπ Υξηζηνχ.

Καηά ηελ πεξίνδν απηή ηα δάζε κεηψλνληαλ, κεξηθψο γηα ηηο αλάγθεο ησλ αλζξψπσλ ζε μχιν θαη κεξηθψο κε ηε δηάλνημή ηνπο γηα ηε γεσξγία θαη ηελ θηελνηξνθία. Όπια, άξκαηα, πνιηνξθεηηθέο κεραλέο, πχξγνη, θξηνί, γέθπξεο, θαζψο θαη νη πνιηνξθίεο θαηαλάισλαλ κεγάιεο πνζφηεηεο μχινπ. Σν μχιν ρξεζηκνπνηνχληαλ επίζεο ζηελ θαηαζθεπή ησλ αγξνηηθψλ εξγαιείσλ (άξνηξα θ.ιπ.), σο θαπζφμπια γηα καγείξεκα θαη γηα ζέξκαλζε, ελψ νη απαηηήζεηο γηα βηνκεραληθέο ρξήζεηο φπσο ζηδεξνπξγεία, κεηαιινπξγεία, παξαγσγή θεξακηθψλ θαη γπαιηνχ ήηαλ κεγάιεο.

΢’ απηφ ην ζηάδην, ε γεσξγία πξέπεη λα αζθνχληαλ κε ηε κνξθή ησλ δαζνγεσξγηθψλ ζπζηεκάησλ, αθνχ ε αλάγθε γηα κεγάιεο πνζφηεηεο μπιείαο δελ έιεηπε πνηέ. Ζ δηαξθήο απηή αλάγθε γηα θαπζφμπια, παζζάινπο, ζηχινπο θαη άιια πξντφληα απφ ηα δέληξα, θαζψο θαη ε πεπνίζεζε θαη γλψζε φηη ηα δέληξα βειηηψλνπλ ην έδαθνο θαη ην πεξηβάιινλ ηνπο, επέβαιε ζηνπο αγξφηεο φρη κφλν λα κελ θφβνπλ φια ηα δέληξα αιιά θαη λα θπηεχνπλ θη άιια ληφπηα θαη μεληθά. Οη ειηέο θαη νη γθνξηζηέο αλαπηχζζνληαλ άγξηεο αιιά εκβνιηάδνληαλ κε πιηθφ απφ θαιέο πνηθηιίεο-κηα ηερληθή ήδε γλσζηή απηή ηελ πεξίνδν.

Αλαιχζεηο θαη αξραηνινγηθά δεδνκέλα καξηπξνχλ ην ξφιν ηνπ αλζξψπνπ ζηε δηάδνζε ησλ δέληξσλ. Ζ θαζηαληά (Castanea sativa) θαη ε θαξπδηά (Juglas regia) εκθαλίδνληαη ζαλ εηζαρζέληα είδε, πξψηα ζηελ πεξηνρή ηνπ Θεξκατθνχ θφιπνπ, πεξίπνπ ζηα 1.000 π.Υ. Σελ ίδηα πεξίπνπ επνρή εκθαλίδεηαη θαη ν πιάηαλνο (Platanus orientalis), παληαρνχ παξφλ είδνο ζήκεξα ζηελ Διιάδα.

Απηφ πξέπεη λα απνηέιεζε ηελ απαξρή ησλ δαζνγεσξγηθψλ ζπζηεκάησλ, πνπ ηα αλαγλσξίδνπκε ζηα πεξηβφιηα ηνπ Αιθίλννπ ή ηνπ Λαέξηε, φπσο

πεξηγξάθνληαη ζηελ Οδχζζεηα απφ ηνλ Όκεξν (σ: 240-245) (Οκήξνπ Οδχζζεηα).

«Έλα δεληξάθη ζθάιηδε ζθπκκέλνο ν Λαέξηεο

θη αθνύ θνληά ηνπ ζίκωζε, ηνπ πε ν ιεβέληεο γηνο ηνπ.

Έη γέξν, βιέπω ηε θπηεία πωο μέξεηο λα θξνληίδεηο θη όια θαιά ηα λνηάδεζαη, κήηε έρεη έλα δεληξάθη, κήηε ζπθηά, κήηε αριαδηά, πξαζηά θη ειηά θαη θιήκα, πνπ λα ‘λαη απεξηπνίεην ζ’ όιν ηνλ θήπν κέζα »

Ζ κνλνθαιιηέξγεηα επηθξάηεζε αξγφηεξα, ίζσο ζηε Βπδαληηλή επνρή.

Δληνχηνηο, ν Φ. Κφληνγινπ, δσγξάθνο βπδαληηλψλ ηνπίσλ, απεηθνλίδεη δέληξα ζε ζεηξέο, πνπ αλαπηχζζνληαη κέζα ζε αγξνχο. Ζ θαιιηέξγεηα ηεο κνπξηάο (Morus alba) γηα παξαγσγή κεηαμηνχ είλαη κηα πξαθηηθή ζε φιε ηελ Διιάδα πνπ ρξνλνινγείηαη απφ ηα Βπδαληηλά ρξφληα. Αλαπηχζζεηαη ε ζεξνηξνθία, επνκέλσο ηα ζπζηήκαηα κε θαιιηέξγεηα κνπξηάο θαηαιακβάλνπλ ζεκαληηθφ κέξνο ζε δηάθνξεο πεξηνρέο ηεο Διιάδαο, φπνπ είλαη απφ ηηο ζεκαληηθφηεξεο αζρνιίεο ησλ θαηνίθσλ. ΢ηα ζπζηήκαηα απηά ζπγθαιιηεξγνχληαλ δεκεηξηαθά, φζπξηα ή ρνξηνδνηηθά θπηά (κεδηθή) ή έβνζθαλ αγξνηηθά δψα, ελψ ε μπιεία ηεο κνπξηάο ρξεζηκνπνηνχληαλ ζηελ θαηαζθεπή βαξειηψλ, γηα παζάινπο γηα ηα ακπέιηα ή ηα φζπξηα θ.ιπ.

Πιεξνθνξίεο απφ ηελ Οζσκαληθή πεξίνδν είλαη ζπάληεο. Δληνχηνηο ππάξρνπλ θάπνηεο δηάζπαξηεο πιεξνθνξίεο, φπσο π.ρ. γηα ηελ πεξηνρή ηεο Πχιεο Σξηθάισλ γηα ηελ νπνία ν Heuzey (1927) παξαζέηεη καξηπξίεο γηα ηε βιάζηεζε ηεο πεξηνρήο γηα ηα ρξφληα ηεο Σνπξθνθξαηίαο, φπνπ θπξηαξρνχλ θαξπδηέο, κνπξηέο θαη δακαζθεληέο ζε δαζνγεσξγηθά ζπζηήκαηα, πξάγκα πνπ είλαη ινγηθφ γηα πνιιέο ηέηνηεο νξεηλέο πεξηνρέο, φπνπ θαηέθπγαλ νη Έιιελεο θαηά ηελ Οζσκαληθή πεξίνδν θαη θαιιηέξγεζαλ ζε πιάγηεο κε ηζρπξέο θιίζεηο δηακνξθψλνληαο βαζκίδεο γηα λα επηβηψζνπλ, πξάγκα πνπ αλαγλσξίδεηαη αθφκε θαη ζήκεξα θαηά ηελ αλάιπζε ησλ ηνπίσλ ηέηνησλ πεξηνρψλ.

Σα είδε δέληξσλ πνπ ρξεζηκνπνηνχληαλ επξέσο θαη κπνξνχλ λα δηαθξηζνχλ ζε δαζηθά θαη ζε γεσξγηθά είδε. Γαζηθά είδε: Όπσο ηα dehesas ηεο λνηηνδπηηθήο Ηβεξηθήο ρεξζνλήζνπ, πνπ θπξηαξρνχληαη απφ δξπο, έηζη θαη ζηελ

Διιάδα ππήξραλ κεγάιεο εθηάζεηο πνπ θαιχπηνληαλ απφ δξπο ζηελ θεληξνδπηηθή Μαθεδνλία, δπηηθή Ήπεηξν θαη κηθξφηεξεο εθηάζεηο ζηελ θεληξηθή θαη δπηηθή Κξήηε. Ζ εθκεηάιιεπζε ησλ δξπψλ είλαη γλσζηή απφ ηελ αξραηφηεηα: Ο Θεφθξαζηνο κλεκνλεχεη ηέζζεξα δηαθνξεηηθά είδε δξπφο, αλάινγα κε ηε γεχζε ησλ βειαληδηψλ ηνπο, αθνχ ρξεζηκνπνηνχληαλ θαη απφ ηνπο αλζξψπνπο σο ηξνθή. Αθφκε θαη θαηά ηε δηάξθεηα ηεο πξφζθαηεο (κέρξη ηε δεθαεηία ηνπ 50) ε παξαγσγή ησλ βαιαληδηψλ ήηαλ πνιχ ζεκαληηθή, επεηδή ρξεζηκνπνηνχληαλ γηα ηε δηαηξνθή ησλ δψσλ, ζηε βαθηθή θαη ζηε βπξζνδεςία.

Άιια δαζηθά είδε, πνπ ρξεζηκνπνηνχληαλ επίζεο ζε δαζνγεσξγηθά ζπζηήκαηα απφ πνιχ παιηά, φπσο ε ραξνππηά (Ceratonia siliqua), ε θαζηαληά (Castanea sativa), ε κειηθνθθηά (Celtis australis), ε γθνξηζηά (Pyrus amygdalyformis), ην θαβάθη (Populus), θαζψο θαη ην θππαξίζζη (Cupressus orientalis) ζπκκεηέρνπλ αθφκε ζε ηέηνηα ζπζηήκαηα ζ’ νιφθιεξε ηελ Διιάδα, πξνζδίλνληαο έλαλ ηδηαίηεξν ραξαθηήξα ζηα ηνπία.

Σα νηθνλνκηθά πιενλεθηήκαηα απηψλ ησλ ζπζηεκάησλ ήηαλ αλακθηζβήηεηα ζην παξειζφλ. Σε ζεκεξηλή επνρή, αθφκε θαη αλ ε παξαγσγή μπιείαο, βειαληδηψλ θ.ιπ. ζα κπνξνχζε λα ήηαλ έλα πξφζζεην εηζφδεκα ηνπ αγξφηε, ηα νηθνινγηθά, πεξηβαιινληηθά, αηζζεηηθά, αλαςπρηθά αιιά θαη θπξίσο ηα πνιηηηζκηθά πιενλεθηήκαηα θαίλεηαη λα είλαη αθφκε πην ζεκαληηθά.

Γεσξγηθά είδε: ε Διηά (Olea europea) είλαη έλα απφ ηα πην δηαδεδνκέλα δέληξα, πνπ θαιιηεξγνχληαλ θαη θαιιηεξγνχληαη ζηελ Διιάδα. ΢ηηο πεξηζζφηεξεο ησλ πεξηπηψζεσλ νη ειαηψλεο ζρεκαηίδνπλ δαζνγεσξγηθά ζπζηήκαηα ζε πνηθίινπο ζπλδπαζκνχο, ζε ζπγθαιιηέξγεηα δεκεηξηαθψλ, ιαραληθψλ, ακπειηψλ, ρνξηνδνηηθψλ θπηψλ ή κε βφζθεζε, ελψ ε ίδηα ε ειηά γηα αηψλεο παξείρε κηα πιεηάδα πξντφλησλ γηα ηελ θάιπςε ησλ αλαγθψλ ηεο νηθνγέλεηαο (ειηέο, ιάδη, δσνηξνθή, μχιν γηα δηάθνξεο ρξήζεηο).

Ζ θαιιηέξγεηα ηεο Μνπξηάο (Morus alba) γηα παξαγσγή κεηαμηνχ, ζε πνηθίινπο ζπλδπαζκνχο ζπγθαιιηέξγεηαο, είλαη κηα πνιχ παιηά πξαθηηθή ζε φιε ηελ Διιάδα, πνπ ρξνλνινγείηαη απφ ηα Βπδαληηλά ρξφληα. Γπζηπρψο φκσο ζήκεξα απηνχ ηνπ είδνπο δαζνγεσξγηθά ζπζηήκαηα κε κνπξηέο, βξίζθνληαη πιένλ κφλν ζε κηθξέο εθηάζεηο ζηε Θξάθε (΢νπθιί), ζηε Μαθεδνλία (Εαγθιηβέξη, ΢πθηά Υαιθηδηθήο) θαη αιινχ.

΢εκαληηθέο εθηάζεηο θαηαιάκβαλαλ θαη εμαθνινπζνχλ λα θαηαιακβάλνπλ δαζνγεσξγηθά ζπζηήκαηα, φπνπ θπξηαξρνχλ ε θαξπδηά, ε ακπγδαιηά, ε θεξαζηά ή ε ζπθηά ζε δηάθνξνπο ζπλδπαζκνχο ή θαη ζπλδπαζκνί δαζηθψλ θαη γεσξγηθψλ δέληξσλ (θπξίσο θππαξίζζηα, θαζηαληέο θαη ειηέο) ζε ζπγθαιιηέξγεηεο κε δηάθνξα εηήζηα ή πνιπεηή γεσξγηθά θπηά.

1.3 ΠΡΟΔΛΔΤ΢Ζ ΠΟΛΗΣΗ΢ΜΗΚΖ ΚΑΗ ΑΗ΢ΘΖΣΗΚΖ ΑΞΗΑ ΣΧΝ ΓΑ΢ΟΓΔΧΡΓΗΚΧΝ ΢Τ΢ΣΖΜΑΣΧΝ

Γαζνγεσξγηθά ζπζηήκαηα ππάξρνπλ ζ’ νιφθιεξε ηελ Διιάδα απφ ακλεκνλεχησλ ρξφλσλ, ζρεηίδνληαη κε ηελ θαζεκεξηλή δσή ηνπ ιανχ θαη αληηπξνζσπεχνπλ ηελ παξάδνζε θαη ηελ θνπιηνχξα ησλ αλζξψπσλ ηεο θάζε πεξηνρήο. Σν θάζε ηνπίν είλαη ζπλδπαζκφο θχζεο θαη πνιηηηζκνχ (θνπιηνχξαο), πνπ είλαη ν θαξπφο ησλ πλεπκαηηθψλ ηθαλνηήησλ ηνπ αλζξψπνπ. Σν ηνπίν νπζηαζηηθά απνηειεί ηελ «πεξγακελή» πάλσ ζηε νπνία ε θάζε γεληά εγγξάθεη ηηο δξαζηεξηφηεηεο ηεο, ηηο εληππψζεηο ηεο θ.ιπ., ελψ αθαηξεί θάπνηα απφ ηα ίρλε θαη ηα ζεκάδηα ησλ πξνεγνχκελσλ γεληψλ θαη ζρεηίδεηαη κε ηελ ηζηνξία, ηε ζξεζθεία, ηε ιανγξαθία, ηα δξψκελα θ.ιπ., κέζα ζην ζπλνιηθφ πιαίζην ηεο εμέιημεο ηνπ πνιηηηζκνχ ελφο ηφπνπ ζηελ πάξνδν ηνπ ρξφλνπ. Ζ κνξθνινγία ηνπ ηνπίνπ ζε πνιιέο πεξηνρέο ηεο Διιάδαο είλαη αλάινγε απηψλ ηεο Ηβεξηθήο ρεξζνλήζνπ. ΢ε αληίζεζε κε ηελ Ηζπαλία θαη ηελ Πνξηνγαιία, φκσο, φπνπ ηα dehesas θαη ηα montodos είλαη απφιπηα θαζνξηζκέλα θαη απνγξακκέλα, ηα αληίζηνηρα Διιεληθά ηνπία ζρεδφλ δελ έρνπλ αλαγλσξηζηεί, νχηε ηαμηλνκεζεί ή απνγξαθεί.

Γεδνκέλνπ φηη ζην παξειζφλ ηα ειιεληθά ηνπία πνιχ ζπάληα απνγξάθεθαλ, έλαο ρξήζηκνο δείθηεο γηα ηελ αλαγλψξηζε ηεο πξνέιεπζεο ησλ παξαδνζηαθψλ απηψλ δαζνγεσξγηθψλ ηνπίσλ είλαη ε ραξαθηεξηζηηθή κνξθή ησλ θνπξηδφκελσλ δέληξσλ, δειαδή ηα δηάζπαξηα, ππεξαησλφβηα δέληξα, πνπ θπξηαξρνχλ κε ηελ ηδηαίηεξε κνξθή ηνπο. ΢ηελ Διιάδα ππήξραλ δχν θπξίσο ηερληθέο εθκεηάιιεπζεο ησλ δέληξσλ πνπ βξίζθνληαλ κέζα ζηα ζπζηήκαηα απηά είηε ζηα φξηα ησλ αγξψλ ή δηάζπαξηα κέζα ζηνπο αγξνχο. Οη ηερληθέο απηέο είλαη ε θιαδνλνκή θαη ε θνχξα. Ζ πξψηε ζπληζηάηαη απφ ηελ θνπή (θιάξηζκα) ησλ θαηψηεξσλ θιαδηψλ ηνπ δέληξνπ γηα λα απνζεθεπηνχλ γηα

δσνηξνθή ην ρεηκψλα. Ζ δεχηεξε ζπληζηάηαη ζην θφςηκν ησλ θιαδηψλ ζε έλα χςνο ηνπ θνξκνχ 1,5-2 m. Ζ ηερληθή ηεο θνχξαο ήηαλ έλαο ηξφπνο γηα λα κελ εκπνδίδεηαη ε θαιιηέξγεηα ηεο γεο ελδηάκεζα ζηα δέληξα απφ ηα νπνία παξάγνληαλ δηάθνξα πξντφληα αιιά θαη πξνζηαζίαο ησλ δέληξσλ απφ ηηο θαιιηεξγεηηθέο εξγαζίεο ή θαη απφ ηα βφζθνληα δψα. Υξνλνινγείηαη απφ ηελ αξραηφηεηα, δεδνκέλνπ φηη κλεκνλεχεηαη απφ ηνλ Θεφθξαζην.

Οη παξαδνζηαθέο απηέο ηερληθέο είλαη ζηελά ζπλδεκέλεο κε απηά ηα ζπζηήκαηα, ελψ ν ρεηξηζκφο ησλ δέληξσλ θαη ησλ ζάκλσλ ζηελ θεπνηερλία θαη παξθνηερλία ή ζηηο δεληξνζηνηρίεο (δειαδή ζηελ αξρηηεθηνληθή ηνπ ηνπίνπ) είλαη νπζηαζηηθά απνκίκεζε θαη πξνέθηαζε απηψλ ησλ ηερληθψλ. Φαίλεηαη φηη ε ηερληθή ηεο θνχξαο παξαηείλεη ηε δηάξθεηα δσήο ελφο δέληξνπ. Ζ εηπκνινγία ηεο ιέμεο θνπξά αληηθαηνπηξίδεη αθξηβψο απηφ ην γεγνλφο, αθνχ πξνέξρεηαη απφ ηηο ιέμεηο ``θνχξνο``= λεαλίαο θαη ``θνπξίδσ``= λεαλίδσ. Απφ ηα

«θνπξηδφκελα» δέληξα πξνθαλψο πξνέξρεηαη θαη ν φξνο «Κνπξί», πνπ απαληάηαη ζε πνιιέο πεξηνρέο ηεο Διιάδαο (Κνπξί Κνδάλεο). Απηά ηα ππεξαησλφβηα, θνπξηδφκελα δέληξα ζηε ρψξα καο, πνπ είλαη ε δσληαλή ηζηνξία ηεο, απνηεινχλ δείθηεο ηφζν ηεο κεηαρείξηζεο ησλ ίδησλ ησλ δέληξσλ, φζν θαη ηεο ρξήζεο ηεο γεο. Σα δέληξα απηά αιιά θαη ηα ηνπία, πξέπεη λα αλαγλσξηζηνχλ, λα θαηαγξαθνχλ, λα πξνζηαηεπζνχλ θαη λα ρεηξηζζνχλ θαηάιιεια.

Καηά ηε δηάξθεηα ηεο καθξφρξνλεο ηζηνξίαο ηεο αλζξψπηλεο παξέκβαζεο ζην πεξηβάιινλ, δεκηνχξγεζε κηα ηζνξξνπία ζηα νξεηλά θπξίσο νηθνζπζηήκαηα, ηα νπνία νχηε εθκεηαιιεχζεθαλ εληαηηθά, νχηε πξνζηαηεχνληαλ απφιπηα. Ο κεηαζρεκαηηζκφο ηνπ ηνπίνπ εμαηηίαο απηήο ηεο παξέκβαζεο νδήγεζε ζε αγξν-δαζν-ιηβαδηθά ζπζηήκαηα, φπνπ ε δνκή ησλ θπηνθνηλνηήησλ θαη ε ρισξηδηθή ζχλζεζε θαζνξίδεηαη απφ ην ηνπηθφ θιίκα, ην έδαθνο θαη ηηο δηαρεηξηζηηθέο πξαθηηθέο. Απηή ε αλζξσπν-δηαηεξνχκελε ηζνξξνπία κεηαμχ δέληξσλ, ζάκλσλ, πνσδψλ θπηψλ θαη δψσλ έρεη ζπλεηζθέξεη πνιχ ζηε βηνπνηθηιφηεηα θαη ηελ ειθπζηηθφηεηα ησλ Διιεληθψλ ηνπίσλ θαη είλαη ρσξίο ακθηβνιία έλα απφ ηα θχξηα πιενλεθηήκαηά ηνπο γηα αλαςπρή θαη ηνπξηζκφ.

Σα δαζνγεσξγηθά ζπζηήκαηα είλαη ζπζηήκαηα πνιιαπιψλ ζθνπψλ, πνπ ελζσκαηψλνπλ ηε δαζηθή κε ηε γεσξγηθή παξαγσγή, αληαπνθξηλφκελα ζε κηα

επξεία πνηθηιία νηθνινγηθψλ θαη θνηλσληθν-νηθνλνκηθψλ ζπλζεθψλ. Όκσο ε πξνζνρή εζηηάδνληαλ πάληνηε ζ’ απηά ηα ραξαθηεξηζηηθά, ελψ ε πνιηηηζκηθή ή θαη ε αηζζεηηθή άπνςε παξακειήζεθαλ ή θαη αγλνήζεθαλ θαη κλεκνλεχηεθαλ ειάρηζηα ή ζρεδφλ θαζφινπ. Οη δηαρεηξηζηηθέο πξαθηηθέο, ηα είδε ησλ δέληξσλ θαη νη ζπλδπαζκνί κε ηηο δηάθνξεο θαιιηέξγεηεο θ.ιπ. αληαπνθξίλνληαλ ζηηο ηδηαηηεξφηεηεο ησλ νηθνινγηθψλ θαη νηθνλνκηθψλ ζπλζεθψλ. ΢εκαληηθφηεξνη παξάγνληεο φκσο, πνπ επεξέαζαλ ηα δαζνγεσξγηθά ζπζηήκαηα ήηαλ νη ηζηνξηθέο ή πνιηηηθέο πεξηζηάζεηο θαη δηάθνξα γεγνλφηα, θαζψο θαη ε πνιηηηζκηθή ζπκπεξηθνξά ησλ θαηνίθσλ θάζε πεξηνρήο. Αληηιήςεηο, πξαθηηθέο θαη ζπλήζεηεο πνπ ζρεηίδνληαη κε ην πεξηβάιινλ, αληηθαηνπηξίδνπλ πνιηηηζκηθέο ζπκπεξηθνξέο, πλεπκαηηθέο πεπνηζήζεηο θαη εζηθέο αμίεο. Ζ ζπκβνιηθή θαη πνιηηηζκηθή ηνπο αληίιεςε πξνζδηνξίδεηαη θαη δηέπεηαη απφ ηηο ηνπηθέο πξαθηηθέο, λφκνπο θαη ζπλήζεηεο. Σα δαζνγεσξγηθά ηνπία αληηπξνζσπεχνπλ παξαδνζηαθνχο ηξφπνπο δσήο αιιά θαη πνιηηηζκηθέο, ζπκβνιηθέο αθφκε θαη ζξεζθεπηηθέο αμίεο. Γηα παξάδεηγκα ζηελ Κξήηε, φηαλ βξίζθνληαλ θάησ απφ ηε Βελεηηθή θαηνρή, θαιιηεξγνχληαλ ακπέιηα ζε δηάθνξνπο ζπλδπαζκνχο ζε βαζκίδεο ή κε, ελψ φηαλ απηή θαηαθηήζεθε απφ ηνπο Σνχξθνπο, νη ακπειψλεο κεηαηξάπεθαλ ζε ειαηψλεο ή ζπγθαιιηέξγεηεο κε ειηέο ή θαη ραξνππηέο, αθνχ ε ζξεζθεία ηνπο απαγφξεπε ην θξαζί. ΢ηε λφηηα Διιάδα, κε ηε γέλλεζε ησλ θνξηηζηψλ, θχηεπαλ ζηα ρσξάθηα θππαξίζζηα, ελψ ζηε βφξεηα Διιάδα θχηεπαλ νξζφθιαδεο ιεχθεο (θαβάθηα), πξννξηδφκελα ακθφηεξα γηα ηελ πξνίθα ηνπο. Ζ κειηθνθθηά (Celtis australis) ήηαλ έλα δέληξν πνπ βξηζθφηαλ ζ’ φια ηα ρσξάθηα ζηελ θεληξηθή θαη βφξεηα Διιάδα, αθνχ απφ ην μχιν ηεο, πνπ είλαη ζθιεξφ, εχπιαζην αιιά θαη κε θαιή θαη βνιηθή δηράισζε, νη ρσξηθνί θαηαζθεχαδαλ ηηο βντδάκαμεο θαζψο θαη ζρεδφλ ην ζχλνιν φισλ ησλ εξγαιείσλ ηνπο, ελψ ηα θχιια ρξεζηκνπνηνχληαλ σο θπιινζαλφο γηα ηα δψα θαη νη θαξπνί σο ηξνθή γηα ηνπο ίδηνπο θαηά ηε δηάξθεηα ηνπ ρεηκψλα.

Σα νθέιε απφ ηα δαζνγεσξγηθά ζπζηήκαηα είλαη πάξα πνιιά. Απφ ηα πνιχ ζεκαληηθά, πνπ φκσο ζπλήζσο παξαβιέπνληαη είλαη ε πνιηηηζκηθή ηνπο αμία θαη ην γεγνλφο φηη νη αιιειεπηδξάζεηο απφ ηηο εθαξκνγέο ηεο αγξνδαζνπνλίαο βειηηψλνπλ ηελ αηζζεηηθή ηνπ ηνπίνπ θαζψο θαη ην πεξηβάιινλ. Ζ αηζζεηηθή ήηαλ ην ηειεπηαίν πνπ ιακβάλνληαλ ππφςε θαηά ηηο θπηεχζεηο δέληξσλ ζε

απηά ηα ζπζηήκαηα. Παξφια απηά, ζε κηα απφ ηηο πξψηεο πεξηγξαθέο ρξήζεο δέληξσλ γηα πνιιαπινχο ζθνπνχο ζε ``δαζνγεσξγηθφ`` ζχζηεκα πνπ δίλεηαη ζηε Βίβιν (Γελ.2:8-9), πεξηγξάθνληαη θήπνη κε φια ηα είδε δέληξσλ πνπ αλαπηχζζνληαη παξέρνληαο ηξνθή θαη νκνξθηά.

Ζ αηζζεηηθή αμία πξνθχπηεη έκκεζα, αθνχ κε ηε θχηεπζε δέληξσλ, φπσο θεξαζηέο, θαξπδηέο, ιεχθεο θ.ιπ. κέζα ζε έλα κνλφηνλν γπκλφ αγξνηηθφ ή ιηβαδηθφ ή πιήξσο θαιπκκέλν δαζηθφ ηνπίν, δεκηνπξγνχληαη θειίδεο κε πην πνηθίιε δνκή, πθή θαη ρξψκαηα. Δηδηθά ζε πιάγηεο κε ηζρπξέο θιίζεηο, ε αλάγθε γηα επηβίσζε ζε δχζθνιεο επνρέο (πφιεκνη, επηδξνκέο θ.ιπ.) αλάγθαζε ηνπο αλζξψπνπο πνπ θαηέθπγαλ εθεί λα δηαλνίμνπλ ην δάζνο θαη λα θαιιηεξγνχλ ζε μέθσηα ή λα δηακνξθψλνπλ βαζκίδεο, κε απνηέιεζκα ηε δεκηνπξγία πνιχ ηδηαίηεξσλ ηνπίσλ ζε πνιιέο πεξηνρέο ηεο Διιάδαο, ηα νπνία απνηεινχληαη απφ έλα πνιππνίθηιν κσζατθφ κε ειθπζηηθή δνκή θαη δηάξζξσζε. Σφζν ζηα πξαλή ησλ βαζκίδσλ γηα ηε ζηεξέσζή ηνπο, φζν θαη θάζεηα πξνο ηηο βαζκίδεο ζε ππθλέο ζεηξέο σο φξηα, δηαηεξνχζαλ ηα ρξήζηκα δέληξα ή θχηεπαλ λέα (γηα θαξπνχο, μπιεία, θπιινζαλφ θ.ιπ.). Απηέο νη ζεηξέο δέληξσλ, πνπ δελ εηζάγνπλ γεσκεηξηθά ζρήκαηα, φπσο ζπκβαίλεη ζε επίπεδα ζπζηήκαηα, δεκηνχξγεζαλ ηνπία κε κηα εμαηξεηηθά ειθπζηηθή εκθάληζε δηαρσξηζκνχ ζε ηκήκαηα.

Δπηπξφζζεηα, νη επνρηαθέο αιιαγέο απηψλ ησλ δέληξσλ (αλζνθνξία ηελ άλνημε, θαξπνθνξία, έληνλα ρξψκαηα ην θζηλφπσξν, φπσο π.ρ. ε θεξαζηά κε ην θσηεηλφ θφθθηλν, ε κνπξηά κε ρξπζνθίηξηλν ρξψκα θ.ιπ.) ή αθφκε θαη κε ηηο έληνλεο αληηζέζεηο πνπ δεκηνπξγνχληαη κεηαμχ δέληξσλ θαη πνσδψλ θαιιηεξγεηψλ ή γπκλνχ νξγσκέλνπ εδάθνπο, ηφζν ζηα ρξψκαηα, φζν θαη ζηελ πθή ή ηηο γξακκέο θαη ηηο κνξθέο, δεκηνπξγνχλ κφληκα αιιά θαη εθήκεξα ηνπία πςειήο αηζζεηηθήο, πνπ πνιινί δσγξάθνη, πνηεηέο θαη ζπγγξαθείο ηα πεξηέγξαςαλ θαη ηα χκλεζαλ θαηά θαηξνχο, πξνζδίδνληαο ραξαθηεξηζκνχο φπσο εηδπιιηαθά ή βνπθνιηθά ηνπία.

1.4 ΝΔΟΣΔΡΔ΢ ΔΞΔΛΗΞΔΗ΢

Σα δαζνγεσξγηθά ζπζηήκαηα απνηέιεζαλ κηα δπλακηθή, πεγή μπιείαο, θαπζφμπισλ, ηξνθήο, θαξκάθσλ θαη άιισλ πξντφλησλ, αγαζψλ θαη ππεξεζηψλ γηα πνιινχο αηψλεο. Ζ αλάγθε λα αλαπηπρζνχλ βειηησκέλεο δαζνγεσξγηθέο πξαθηηθέο, άξρηζε λα απνθηά θαη πάιη ελδηαθέξνλ. Σα ηειεπηαία ρξφληα ε αγξνδαζνπνλία, ζαλ γεληθφηεξνο φξνο, έρεη εμειηρζεί δηεζλψο σο επηζηήκε θαη παξφιν πνπ εμειίζζεηαη κε αξγνχο ξπζκνχο, κπνξεί λα ιερζεί φηη νη πξνζπάζεηεο γηα ηελ απνγξαθή, θαηαλφεζε, ηαμηλφκεζε θαη βειηίσζε ησλ δαζνγεσξγηθψλ ζπζηεκάησλ βξηζθφηαλ ζε εμέιημε κε ζπλερψο απμαλφκελν ξπζκφ. Ζ αγξνδαζνπνλία αλαγλσξίδεηαη πιένλ σο έλα βηψζηκν ζχζηεκα δηαρείξηζεο ηεο γεο ζε πνιιέο αλαπηπγκέλεο ή αλαπηπζζφκελεο ρψξεο, ηεο εχθξαηεο ή ηξνπηθήο δψλεο, ελψ κηα έλδεημε ηεο επξείαο απνδνρήο ηεο θαη εθαξκνγήο ηεο είλαη θαη ε επηηπρία ηνπ δηεζλνχο πεξηνδηθνχ, πνπ άξρηζε λα εθδίδεηαη απφ ην 1982 ``AGROFORESTRY SYSTEMS``.

Γπζηπρψο ηα ηειεπηαία 40 ρξφληα απηή ε αλζξσπν-δηαηεξνχκελε ηζνξξνπία κεηαμχ δέληξσλ, ζάκλσλ, πνσδψλ θπηψλ θαη δψσλ έρεη δηαηαξαρζεί απφ δξαζηηθέο ή θαη ξηδηθέο αιιαγέο ησλ ρξήζεσλ γεο, ελψ παξαδνζηαθέο ηερληθέο, πνπ ήηαλ θάπνηε επξχηαηα δηαδεδνκέλεο, ζηηο πεξηζζφηεξεο ησλ πεξηπηψζεσλ έρνπλ εμαθαληζηεί ή ηξνπνπνηεζεί ζεκαληηθά. Δμαηηίαο δεκνγξαθηθψλ, θνηλσληθψλ, θπζηθψλ θαη νηθνλνκηθψλ αιιαγψλ (εληαηηθνπνίεζε ηεο γεσξγίαο, εγθαηάιεηςε ηεο γεο θ.ιπ.) ε εμέιημε ησλ ηνπίσλ απηψλ είλαη ξαγδαία θαη ζηηο πεξηζζφηεξεο ησλ πεξηπηψζεσλ κε αλαζηξέςηκε, νπφηε απηά ζα πξέπεη λα απνγξαθνχλ, λα ραξηνγξαθεζνχλ, λα αμηνινγεζνχλ θαη λα πξνζηαηεπζνχλ πξηλ ηελ πιήξε εμαθάληζή ηνπο.

΢ηελ Διιάδα, θαίλεηαη φηη ε πξαθηηθή απηή βαίλεη ζπλερψο κεηνχκελε. Απφ ηα δεδνκέλα ηεο ΢ηαηηζηηθήο Τπεξεζίαο θαίλεηαη φηη ην 1963, θπηείεο δέληξσλ (νπσξνθφξα, θαξπδηέο θ.ιπ.) ζε ζπγθαιιηέξγεηεο κε δεκεηξηαθά θάιππηαλ 1.238.000 ζηξέκκαηα, ελψ θαηά ην 1988 ε έθηαζε απηή είρε κεησζεί ζε 393.000 ζηξέκκαηα. Οη αληίζηνηρνη αξηζκνί γηα δεληξνθπηείεο ζπγθαιιηεξγνχκελεο κε ιαραληθά ήηαλ 102.000 ζηξέκκαηα ην 1963 θαη 64.000 ην 1988. Δίλαη γεγνλφο πάλησο φηη ν φξνο δαζνγεσξγία, είλαη λένο φξνο γηα ηνπο ζχγρξνλνπο Έιιελεο, παξφιν πνπ ε πξαθηηθή απηή μεθίλεζε απφ ηελ αξραηφηεηα θαη ζπλερίδεη λα εθαξκφδεηαη ζηε ρψξα καο σο ζήκεξα, έζησ θαη

κε κεηνχκελνπο ξπζκνχο. Σα ηνπία πνπ αληηπξνζσπεχνπλ ηελ Διιάδα είλαη ηα αλνηθηά κεζνγεηαθά ηνπία θαη ηα δαζνγεσξγηθά πεξηβφιηα.

Ζ παλεπξσπατθή ζηξαηεγηθή γηα ηελ πξνζηαζία ηεο βηνπνηθηιφηεηαο θαη ηεο πνηθηινκνξθίαο ησλ επξσπατθψλ ηνπίσλ (Pan European Biodiversity and Landscape Sstrategy-PEBLS) εγθξίζεθε ζηε Σξίηε ππνπξγηθή δηάζθεςε ζηε

΢φθηα ην 1995.Έλαο απφ ηνπο ζηφρνπο ηεο PEBLS είλαη λα επηηεπρζεί, ζην κέηξν ηνπ δπλαηνχ, ε ζπκβαηφηεηα αλάκεζα ζηηο αλζξψπηλεο δξαζηεξηφηεηεο θαη ζηε δηαηήξεζε ησλ νηθνζπζηεκάησλ, εηδψλ θαη ηνπίσλ, εμαζθψληαο παξαδνζηαθέο γεσξγηθέο, δαζνθνκηθέο θ.ιπ. πξαθηηθέο. ΢ην πιαίζην ηεο PEBLS δηακνξθψζεθε επίζεο θαη ν ράξηεο ηνπ κεζνγεηαθνχ ηνπίνπ, πνπ αλαγλσξίδεηαη «ωο ε επαίζζεηε εθδήιωζε ηεο ζρέζεο ηωλ αηόκωλ κε ηηο θνηλωλίεο κηαο πεξηνρήο ζην ρώξν θαη ζην ρξόλν, ιηγόηεξν ή πεξηζζόηεξν έληνλα ηξνπνπνηεκέλν εμαηηίαο θνηλωληθώλ, νηθνλνκηθώλ θαη πνιηηηζκηθώλ παξαγόληωλ. Τν ηνπίν είλαη ην απνηέιεζκα ηνπ ζπλδπαζκνύ θπζηθώλ, πνιηηηζκηθώλ, ηζηνξηθώλ, νπηηθώλ θαη ιεηηνπξγηθώλ ζπληζηωζώλ». Ο θπζηθφο πινχηνο θαη ηα ηνπία ηεο Δπξψπεο απνηεινχλ πνιηηηζκηθή θιεξνλνκηά γηα ηεο κειινληηθέο γεληέο.

ΚΔΦΑΛΑΗΟ 2. ΓΑ΢ΟΓΔΧΡΓΗΚΑ ΢Τ΢ΣΖΜΑΣΑ ΚΑΗ ΣΟ ΔΤΡΧΠΑΨΚΟ ΔΡΔΤΝΖΣΗΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ SAFE

2.1 ΓΑ΢ΟΓΔΧΡΓΗΚΑ ΢Τ΢ΣΖΜΑΣΑ: ΜΗΑ ΜΟΡΦΖ ΑΓΡΟΓΑ΢ΟΠOΝΗΑ΢

Όηαλ ν πξσηφγνλνο άλζξσπνο απνθάζηζε λα εγθαηαζηαζεί ζε κηα ζπγθεθξηκέλε πεξηνρή, αληί λα πεξηπιαληέηαη ζηε θχζε θαη λα ηξέθεηαη κε ην θπλήγη ησλ άγξησλ δψσλ, ρξεηάζηεθε λα εθρεξζψζεη ηα δάζε θαη λα δεκηνπξγήζεη θαιιηεξγήζηκε γε γηα ηελ παξαγσγή γεσξγηθψλ πξντφλησλ θαη βνζθνηφπσλ γηα ηελ εθηξνθή ησλ δψσλ πνπ εμεκέξσζε. ΢ηα πξψηα ζηάδηα, ε εθρέξζσζε ησλ δαζψλ ήηαλ πξνζσξηλή, γηαηί νη γεσξγηθέο θαη θηελνηξνθηθέο ρξήζεηο γεο ελαιιάζζνληαλ κε ηε δαζηθή. Με ηελ πξφνδν φκσο ηνπ πνιηηηζκνχ θαη ηελ πηνζέηεζε κνληκφηεξσλ ζπζηεκάησλ θαιιηέξγεηαο ηεο γεο θαζψο θαη εμεηδηθεπκέλσλ κεζφδσλ εθηξνθήο ησλ αγξνηηθψλ δψσλ νη ηξεηο δξαζηεξηφηεηεο δηαρσξίζηεθαλ πιήξσο θαηά ρψξν κε απνηέιεζκα ζήκεξα ηα ρσξάθηα, ηα ιηβάδηα θαη ηα δάζε λα απνηεινχλ μερσξηζηέο ρξήζεηο γεο ζε φιε ηελ Δπξψπε.

Δηδηθά ζηηο γεσξγηθέο εθηάζεηο ηεο Δπξψπεο θαη κέρξη ηνλ 19^ν αηψλα, ππήξρε ε παξάδνζε λα δηαηεξνχληαη νξηζκέλα δέληξα απφ ην αξρηθφ δάζνο κέζα ζηα ρσξάθηα ή ζηηο παξπθέο ηνπο κεηά ηελ εθρέξζσζε ή αθφκα θαη λα εγθαζίζηαληαη ηερλεηά κε θχηεπζε. Ο ζθνπφο ηεο δηαηήξεζεο ή ηεο θχηεπζεο ησλ δέληξσλ ζηηο γεσξγηθέο εθηάζεηο ήηαλ δηπιφο, αθελφο κελ ε βειηίσζε ηνπ εδάθνπο θαη ηνπ πεξηβάιινληνο γεληθφηεξα θαη αθεηέξνπ ε παξαγσγή πξντφλησλ, φπσο θαξπψλ, θαπζφμπισλ, δσνηξνθψλ ή θαη ηερληθήο μπιείαο.

Ζ παξάδνζε απηή δηεθφπε ηνλ 20^ν αηψλα θαη ηδηαίηεξα κεηά ηνλ Β΄

Παγθφζκην Πφιεκν κε ηελ εηζαγσγή ησλ νξπθηψλ ιηπαζκάησλ θαη ηε κεραλνπνίεζε ηεο γεσξγίαο. Οη εηδηθφηεξνη ιφγνη απνκάθξπλζεο ησλ δέληξσλ απφ ηα ρσξάθηα ήηαλ νη εμήο:

α. επεηδή εκπνδίδνπλ ηελ ειεχζεξε θπθινθνξία ησλ γεσξγηθψλ κεραλεκάησλ (π.ρ. ειθπζηήξσλ, κεραλψλ ζπγθνκηδήο θ.ιπ.),

β. επεηδή θαιχπηνπλ ζεκαληηθφ ηκήκα ησλ ρσξαθηψλ εκπνδίδνληαο έηζη ζηε κεγηζηνπνίεζε ηεο παξαγσγήο, ε νπνία απνηεινχζε θχξηα επηδίσμε ζηε γεσξγία, ηδηαίηεξα κεηά ην Β΄ Παγθφζκην πφιεκν,

γ. επεηδή κεηψζεθαλ ηα εξγαηηθά ρέξηα κε ηελ κεηαλάζηεπζε ησλ θαηνίθσλ ηεο ππαίζξνπ ζηα αζηηθά θέληξα ή ζην εμσηεξηθφ, νπφηε ην θφζηνο πεξηπνίεζεο ησλ δέληξσλ έγηλε απαγνξεπηηθφ,

δ. εμαηηίαο ησλ δηαθφξσλ πξνγξακκάησλ αλαδαζκνχ, νπφηε κηθξέο θαη δηαζπαξκέλεο ηδηνθηεζίεο ελνπνηήζεθαλ ζε κεγαιχηεξα αγξνηεκάρηα κε απνηέιεζκα λα εθρεξζσζνχλ φια ηα δέληξα πνπ θχνληαλ κέζα ή ζηα φξηα ησλ ηδηνθηεζηψλ,

ε. εμαηηίαο ησλ επηδνηήζεσλ ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο ζηα γεσξγηθά πξντφληα, νη νπνίεο αγλφεζαλ ηα δέληξα ή έκκεζα ελζάξξπλαλ ηελ απνκάθξπλζή ηνπο πξνθεηκέλνπ λα απμεζεί ε γεσξγηθή παξαγσγή θαη

ζη. επεηδή εληζρχζεθε νηθνλνκηθά (κε επηδφηεζε) ε δεκηνπξγία κνλνθαιιηεξγεηψλ κε νπσξνθφξα δέληξα, γεγνλφο πνπ απέηξεςε ηελ αλάγθε δηαηήξεζεο παξφκνησλ δέληξσλ κε άιιεο θαιιηέξγεηεο.

Απνηέιεζκα φισλ ησλ παξαπάλσ ιφγσλ ήηαλ ε δεκηνπξγία γεσξγηθψλ κνλνθαιιηεξγεηψλ, εληαηηθά εθκεηαιιεπφκελσλ, αληί ησλ παξαδνζηαθψλ πνιπθαιιηεξγεηψλ. ΢ηηο ηειεπηαίεο δεθαεηίεο φκσο, άξρηζε λα αλαγλσξίδεηαη θαη πάιη ε κεγάιε νηθνινγηθή θαη νηθνλνκηθή αμία ησλ δέληξσλ ζηηο ηξνπηθέο ρψξεο θαη κηα λέα επηζηήκε κε ηνλ φξν «αγξνδαζνπνλία» έθαλε ηελ εκθάληζε ηεο. Ζ αλαγλψξηζε απηή επεθηάζεθε ζηε ζπλέρεηα θαη ζηηο εχθξαηεο ρψξεο, ελψ ζηελ Δπξψπε ε αγξνδαζνπνλία σο επηζηήκε εκθαλίζηεθε ζην ηέινο ηεο 10εηίαο ηνπ 1980. ΢ηε 10εηία ηνπ 1990 άξρηζαλ λα εθαξκφδνληαη ηα πξψηα εζληθά θαη Δπξσπατθά πξνγξάκκαηα, ελψ ε αγξνδαζνπνλία άξρηζε λα ζπδεηείηαη επξέσο φρη κφλν κεηαμχ ησλ εξεπλεηψλ αιιά θαη κεηαμχ ησλ γεσξγψλ.

Χο αγξνδαζνπνλία (agroforestry) νξίδεηαη ε ζθφπηκε ζπγθαιιηέξγεηα δέληξσλ θαη πνσδψλ θπηψλ. Σα δέληξα κπνξεί λα είλαη νπσξνθφξα ή δαζηθά, ελψ ηα πνψδε θπηά πεξηιακβάλνπλ γεσξγηθέο θαιιηέξγεηεο γηα παξαγσγή θαξπψλ ή ζαλνδνηηθά θπηά ή ιηβάδη γηα βφζθεζε ησλ δψσλ. Ο Nair (1991) δηαρψξηζε ηα αγξνδαζηθά ζπζηήκαηα ζε ηξεηο θαηεγνξίεο: ηα αγξνδαζνθνκηθά

πνπ πεξηιακβάλνπλ δέληξα θαη γεσξγηθέο θαιιηέξγεηεο, ηα δαζνιηβαδνπνληθά πνπ πεξηιακβάλνπλ δέληξα θαη ιηβάδη/βφζθνληα δψα θαη ηα αγξνδαζνιηβαδνπνληθά πνπ πεξηιακβάλνπλ ηνλ ζπλδπαζκφ δέληξσλ, γεσξγηθψλ θαιιηεξγεηψλ θαη ιηβαδηνχ/δψσλ. Καηά ηνλ ίδην ζπγγξαθέα, βαζηθή πξνυπφζεζε ησλ αγξνδαζηθψλ ζπζηεκάησλ είλαη ε ζπλχπαξμε ησλ δηαθφξσλ δνκηθψλ ζπζηαηηθψλ ηνπο ζηελ ίδηα εδαθηθή επηθάλεηα.

Απφ ηα παξαπάλσ πξνθχπηεη φηη ηα αγξνδαζνθνκηθά ή, απινχζηεξα, ηα δαζνγεσξγηθά ζπζηήκαηα απνηεινχλ έλαλ απφ ηνπο ηξεηο ηχπνπο ηεο αγξνδαζνπνλίαο. Πεξηιακβάλνπλ δέληξα εγθαηεζηεκέλα ζε αξαηφ θπηεπηηθφ ζχλδεζκν κεηαμχ ησλ νπνίσλ θαιιηεξγνχληαη εηήζηα ή πνιπεηή πνψδε θπηά.

Σα δέληξα κπνξεί λα είλαη νπσξνθφξα (π.ρ. ειηέο, θαξπδηέο, ακπγδαιηέο θ.ν.θ.) ή δαζηθά (π.ρ. δξχεο, ιεχθεο, θαζηαληέο θ.ν.θ.), ελψ ηα πνψδε θπηά κπνξεί λα είλαη ζηηεξά (π.ρ. ζηηάξη, θξηζάξη, ζίθαιε, βξψκε), φζπξηα (π.ρ.

θαζφιηα), βηνκεραληθά θπηά (π.ρ. θαιακπφθη) θαζψο θαη ζαλνδνηηθά θπηά (π.ρ. κεδηθή). Παξά ηνπ φηη ην ακπέιη δελ είλαη πνψδεο θπηφ, εληνχηνηο ζπλππάξρεη κε δέληξα ζε πνιιέο πεξηνρέο ηεο Μεζνγείνπ, νπφηε κπνξεί θη απηφ λα ζεσξεζεί σο έλα ζπζηαηηθφ ησλ δαζνγεσξγηθψλ ζπζηεκάησλ.

Δθείλν φκσο ην δνκηθφ ζπζηαηηθφ πνπ ραξαθηεξίδεη ηα αγξνδαζηθά ζπζηήκαηα είλαη ηα δέληξα. Ο ξφινο ησλ δέληξσλ είλαη πνιιαπιφο γηαηί πξνζθέξνπλ κηα ζεηξά απφ πξντφληα θαη ππεξεζίεο. Μεηαμχ ησλ πξντφλησλ πεξηιακβάλνληαη ε μπιεία, ηα θαπζφμπια, ην θάξβνπλν, νη πάζζαινη, ε ηξνθή γηα ηα δψα (θχιισκα, θιαδηά, θαξπνί), ηα θξνχηα γηα ηνλ άλζξσπν, ην λέθηαξ ή γχξε γηα ηα έληνκα, ε καζηίρα, ν θινηφο, νη βαθέο απφ ηα θχιια θαη ηνπο θαξπνχο, ε ξεηίλε θ.α. Μεηαμχ ησλ ππεξεζηψλ πεξηιακβάλνληαη ε βειηίσζε ηεο γνληκφηεηαο ηνπ εδάθνπο, ε ζπγθξάηεζε θαη πξνζηαζία ηνπ εδάθνπο απφ ηε δηάβξσζε, ν έιεγρνο ησλ δηδαλίσλ, ε παξνρή ζθηάο γηα ηνπο αλζξψπνπο θαη ηα δψα, ε εμαζθάιηζε ελδηαηηήκαηνο γηα ηα άγξηα δψα ζπκπεξηιακβαλνκέλσλ θαη ησλ πνπιηψλ, ε βειηίσζε ηεο αηζζεηηθήο ηνπ ηνπίνπ θ.α.

Σα πνιιαπιά νθέιε ησλ δέληξσλ αλαγλσξίζηεθαλ απφ ηνλ άλζξσπν ήδε απφ ηα πξψηα ζηάδηα ηνπ γεσξγηθνχ πνιηηηζκνχ κε απνηέιεζκα ηα πνιχηηκα απηά θπηά λα ελζσκαησζνχλ ζην αγξνηηθφ ηνπίν. Χο εθ ηνχηνπ, ηα δαζνγεσξγηθά ζπζηήκαηα απνηεινχλ παξαδνζηαθή ρξήζε γεο ζε νιφθιεξε ηελ Δπξψπε. ΢ηελ Διιάδα εηδηθφηεξα, ηα ζπζηήκαηα απηά απαληνχλ ζε φια ηα

γεσγξαθηθά δηακεξίζκαηα ηεο ρψξαο θαη είλαη ζηελά ζπλδεδεκέλα κε ηα νηθνινγηθά θαη γεσκνξθνινγηθά ραξαθηεξηζηηθά θάζε πεξηνρήο θαζψο θαη κε ηα πνιηηηζηηθά ζηνηρεία πνπ ραξαθηεξίδνπλ ηνπο ηνπηθνχο πιεζπζκνχο.

Παξνπζηάδνπλ δε κεγάιε πνηθηιφηεηα φζνλ αθνξά ζηα είδε ησλ δέληξσλ πνπ ηα ζπγθξνηνχλ, ζηελ θαηαλνκή ηνπο ζην ρψξν, ζηα είδε ησλ θαιιηεξγεηψλ πνπ ζπλππάξρνπλ ζε απηά θαη ζηνπο ηξφπνπο εθκεηάιιεπζεο ηνπο απφ ηνλ άλζξσπν. Πξφθεηηαη δειαδή γηα ζπζηήκαηα ρξήζεο ηεο γεσξγηθήο γεο ηα νπνία δηακνξθψλνπλ θαη ραξαθηεξίδνπλ ην αγξνηηθφ πεξηβάιινλ ηεο ρψξαο.

2.2 ΠΛΔΟΝΔΚΣΖΜΑΣΑ ΚΑΗ ΜΔΗΟΝΔΚΣΖΜΑΣΑ ΣΧΝ ΓΑ΢ΟΓΔΧΡΓΗΚΧΝ ΢Τ΢ΣΖΜΑΣΧΝ

Σα δαζνγεσξγηθά ζπζηήκαηα απνηεινχλ κηα κνξθή πνιπθαιιηέξγεηαο κε ηελ νπνία γίλεηαη απνκίκεζε ησλ θπζηθψλ νηθνζπζηεκάησλ. ΢ηα ηειεπηαία απηά νηθνζπζηήκαηα γίλεηαη πιήξεο αμηνπνίεζε ησλ δηαζέζηκσλ θπζηθψλ πφξσλ, φπσο ηνπ θσηφο, ηνπ ρψξνπ, ηνπ λεξνχ θαη ησλ ζξεπηηθψλ ζηνηρείσλ.

Ζ αμηνπνίεζε απηή γίλεηαη κε ηε ζπλχπαξμε ζηελ ίδηα επηθάλεηα γεο πνιιψλ εηδψλ θπηψλ κε δηάθνξα απμεηηθά ραξαθηεξηζηηθά, φπσο δέληξσλ, ζάκλσλ, εκίζακλσλ θαη πνσδψλ θπηψλ, ηα νπνία ζπγθξαηνχλ πνιπψξνθεο δνκέο ζηνλ ππέξγεην ρψξν, ελψ ζην ππφγεην νη ξίδεο ηνπο εθηείλνληαη ζε δηάθνξα βάζε. Παξφκνηα αιιά απινχζηεξε δνκή επηδηψθεηαη θαη ζηα δαζνγεσξγηθά ζπζηήκαηα, ηα νπνία έρνπλ ηα εμήο πιενλεθηήκαηα:

α. εμαζθαιίδνπλ κηα πιεξέζηεξε αμηνπνίεζε ησλ δηαζέζηκσλ θπζηθψλ πφξσλ ζηνλ ππέξγεην (π.ρ. θψο, O², CO²) θαη ππφγεην (π.ρ. λεξφ, ζξεπηηθά ζηνηρεία) ρψξν, πξάγκα πνπ νδεγεί ζε απμεκέλε παξαγσγή βηνκάδαο,

β. εμαζθαιίδνπλ δηπιή παξαγσγή απφ ηα δέληξα θαη ηηο γεσξγηθέο θαιιηέξγεηεο ή θαη ηξηπιή, αλ κεηά ηελ ζπγθνκηδή εηζαρζνχλ βφζθνληα δψα, νπφηε ην ζχζηεκα γίλεηαη αγξνδαζνιηβαδηθφ. Έηζη, ζηελ ίδηα επηθάλεηα γεο παξάγνληαη πεξηζζφηεξα ηνπ ελφο πξντφληα, ηα νπνία κπνξνχλ λα θαιχςνπλ ηηο αλάγθεο ηνπ γεσξγνχ πιεξέζηεξα,

γ. εμαζθαιίδνπλ ζην γεσξγφ έλα δηαθνξνπνηεκέλν εηζφδεκα κε απνηέιεζκα λα κελ είλαη επάισηνο ζηηο δηαθπκάλζεηο ηεο αγνξάο, αθνχ κπνξεί λα

ζηεξηρζεί ζε πεξηζζφηεξα ηνπ ελφο πξντφληα, νπφηε αηζζάλεηαη αζθάιεηα απέλαληη ζηηο ζπλερψο κεηαβαιιφκελεο ζπλζήθεο θαη

δ. εμαζθαιίδνπλ νηθνινγηθή ζηαζεξφηεηα κε ηελ έλλνηα φηη ηα δαζνγεσξγηθά νηθνζπζηήκαηα κπνξνχλ λα αληεπεμέιζνπλ ζε ηπρφλ ζενκελίεο, απφηνκεο θαηξηθέο κεηαβνιέο, πξνζβνιέο απφ έληνκα θαη αζζέλεηεο, πξάγκα πνπ επεξεάδεη ζεηηθά θαη ην νηθνλνκηθφ ηνπο απνηέιεζκα γηα ηνλ γεσξγφ- παξαγσγφ.

Παξά ηα πνιιά θαη αλακθηζβήηεηα πιενλεθηήκαηα ησλ δαζνγεσξγηθψλ ζπζηεκάησλ, ππάξρνπλ θαη νξηζκέλα κεηνλεθηήκαηα. Σα θπξηφηεξα απφ απηά είλαη ηα εμήο:

α. ε δηαηήξεζε θαη απφδνζε ηνπο βαζίδεηαη ζε κεγάιν βαζκφ ζηελ ρεηξσλαθηηθή εξγαζία. Αλ ινηπφλ ηα δηαζέζηκα εξγαηηθά ρέξηα κεησζνχλ, ηφηε δελ κπνξνχλ λα ιεηηνπξγήζνπλ, γηαηί δελ είλαη δπλαηφλ ε έιιεηςε απηή λα θαιπθζεί απφ κεραληθά κέζα, νπφηε θαη θαηαξξένπλ,

β. δελ επηδέρνληαη κεγηζηνπνίεζε ηεο παξαγσγήο, γηαηί ε ιεηηνπξγία θαη ε απφδνζε ηνπο ζηεξίδεηαη ζηελ αξκνληθή ζπλχπαξμε ησλ δέληξσλ θαη πνσδψλ θαιιηεξγεηψλ. Σπρφλ εληαηηθνπνίεζε ηεο γεσξγηθήο θαιιηέξγεηαο κε εηζαγσγή ιηπαζκάησλ, άξδεπζεο θαη ρξήζεο εληνκνθηφλσλ θαη δηδαληνθηφλσλ ζα έρεη σο ζπλέπεηα ηελ ππνβάζκηζε ηνπ ξφινπ ησλ δέληξσλ θαη ηε κεηαηξνπή ηνπ ζπζηήκαηνο σο γεσξγηθή κνλνθαιιηέξγεηα, θαη

γ. δελ πξνζθέξνληαη γηα πιήξσο κεραλνπνηεκέλε εθκεηάιιεπζε, επεηδή ηα δέληξα εκπνδίδνπλ ηελ ειεχζεξε θπθινθνξία ησλ κεραλεκάησλ πνπ ρξεζηκνπνηνχληαη γηα ηελ εγθαηάζηαζε, θαιιηέξγεηα θαη ζπγθνκηδή ησλ γεσξγηθψλ εηδψλ.

Δμαηηίαο φισλ απηψλ ησλ κεηνλεθηεκάησλ θαη ηδηαίηεξα ηεο αθαηαιιειφηεηαο ηνπο γηα κεραλνπνηεκέλε εθκεηάιιεπζε, πνιιά απφ ηα παξαδνζηαθά αγξνδαζηθά ζπζηήκαηα έρνπλ θαηαζηξαθεί θαη κεηαηξαπεί ζε κνλνθαιιηέξγεηεο, δεδνκέλνπ θαη ηνπ κνληέινπ ηεο εληαηηθήο γεσξγίαο πνπ επηθξάηεζε κεηαπνιεκηθά ζηελ Δπξψπε. Ο δεχηεξνο ζπνπδαίνο ιφγνο είλαη ε έιιεηςε εξγαηηθνχ δπλακηθνχ εμαηηίαο ηεο κείσζεο ηνπ αγξνηηθνχ πιεζπζκνχ θαη ηεο ζπξξίθλσζεο ηεο δηαζεζηκφηεηαο εξγαηηθψλ ρεξηψλ, ηα νπνία είλαη απαξαίηεηα γηα ηε ζπληήξεζε ησλ δαζνγεσξγηθψλ ζπζηεκάησλ. ΢ήκεξα,

κεγάιεο θαιιηεξγνχκελεο εθηάζεηο ηεο ρψξαο καο, πνπ ζην παξειζφλ είραλ δέληξα, έρνπλ απνγπκλσζεί πξνθεηκέλνπ λα εμαθαληζηεί αλεκπφδηζηα απμεκέλε γεσξγηθή παξαγσγή.

2.3 ΑΓΡΟΓΑ΢ΗΚΑ ΢Τ΢ΣΖΜΑΣΑ ΚΑΗ ΚΟΗΝΖ ΑΓΡΟΣΗΚΖ ΠΟΛΗΣΗΚΖ

Μέρξη ηηο αξρέο ηεο 10εηίαο ηνπ 1990, ε ΚΑΠ εθαξκνδφηαλ ζηελ Δπξσπατθή Έλσζε επλννχζε ηελ κεγηζηνπνίεζε ηεο γεσξγηθήο παξαγσγήο κε απνηέιεζκα λα πξνσζεζνχλ ζε φιε ηελ Δπξψπε νη κνλνθαιιηέξγεηεο ησλ γεσξγηθψλ θπηψλ, πνσδψλ ή μπισδψλ. Ζ πνιηηηθή απηή νδήγεζε ζε αδηέμνδν, γηαηί δεκηνχξγεζε πιεφλαζκα ζε πνιιά αγξνηηθά πξντφληα, ελψ είρε δπζκελείο επηδξάζεηο ζην πεξηβάιινλ απφ ηελ εληαηηθή ρξήζε ιηπαζκάησλ θαη θπηνθηφλσλ. Με ηελ αλακφξθσζε ζηε 10εηία ηνπ 1990 θαη πξφζθαηα (2003), ε ΚΑΠ άιιαμε ξηδηθά ζέηνληαο σο ζηφρν ηε κείσζε ηεο παξαγσγήο κε απνηέιεζκα λα πηνζεηεζνχλ πεξηζζφηεξν αεηθνξηθέο κνξθέο ρξήζεο ηεο γεσξγηθήο γεο κε παξάιιειε πξνζηαζία ηνπ αγξνηηθνχ πεξηβάιινληνο. ΢ηα πιαίζηα ησλ λέσλ απηψλ θαηεπζχλζεσλ πινπνηνχληαη δηάθνξα πξνγξάκκαηα πνπ έρνπλ σο ζηφρν ην ηξίπηπρν: αληαγσληζηηθφηεηα-βηψζηκε αλάπηπμε- πεξηβάιινλ. Απφ ηα πξνγξάκκαηα απηά, εθείλν πνπ έρεη ζρέζε κε ην αγξνηηθφ πεξηβάιινλ είλαη ην Έγγξαθν Πξνγξακκαηηζκνχ Αγξνηηθήο Αλάπηπμεο (ΔΠΑΑ) θαη ηδηαίηεξα ν άμνλαο 3 κε ηα 13 γεσξγνπεξηβαιινληηθά κέηξα.

Πνπζελά φκσο ζηα κέηξα απηά δελ γίλεηαη αλαθνξά ζηα δαζνγεσξγηθά ζπζηήκαηα.

Απφ ηελ άιιε κεξηά, ε Δπξσπατθή Έλσζε είλαη ειιεηκκαηηθή ζε ηερληθή μπιεία πςειήο πνηφηεηαο. Οη κεγάιεο αλάγθεο ζε πνηνηηθφ μχιν θαιχπηνληαη κε εηζαγσγέο απφ ηηο ηξνπηθέο θπξίσο ρψξεο, νη νπνίεο εθπνηνχλ ηα δάζε ηνπο γηα λα εμαζθαιίζνπλ πνιχηηκν ζπλάιιαγκα θαη λα ζηεξίμνπλ έηζη ηηο θησρέο νηθνλνκίεο ηνπο. Καηά ζπλέπεηα, πέξαλ ηνπ φηη δελ είλαη γλσζηφ αλ ζα ζπλερίζεη λα είλαη ζην κέιινλ εχθνιε θαη ζπκθέξνπζα γηα ηελ Δπξψπε ε αγνξά μχινπ ζηηο ρψξεο ηνπ ηξίηνπ θφζκνπ, ε εηζαγσγή μπιείαο απφ ηηο ρψξεο