Εναλλακτική διαχείριση συσκευασιών: ανακύκλωση στην Ελλάδα μέσα από την Ε.Ε.Α.Α.

Σχολή Περιβάλλοντος Τμήμα Περιβάλλοντος

Πτυχιακή Μελέτη

Θέμα:

« Εναλλακτική διαχείριση συσκευασιών-ανακύκλωση στην Ελλάδα μέσα από την Ε.Ε.Α.Α.»

Φοιτήτρια: Καμζόλα Ευλαμπία – Λυδία

Επιβλέπων Καθηγητής: Στασινάκης Αθανάσιος, Επίκουρος Καθηγητής, Τμήμα

Περιβάλλοντος, Πανεπιστήμιο Αιγαίου

Ευχαριστίες

Η ιδέα για την πραγματοποίησης μιας πτυχιακής με θέμα την ανακύκλωση προήλθε όταν το καλοκαίρι του 2012 πραγματοποίησα την θερινή πρακτική άσκηση στην Ελληνική Εταιρία Αξιοποίησης- Ανακύκλωσης ( Ε.Ε.Α.Α.). Ήταν μια ευχάριστη εμπειρία αφού παρά την ενημέρωση για τον τρόπο λειτουργίας της εταιρία είδα και από κοντά έλεγχο μετρήσεων που πραγματοποιήθηκε σε δυο Κ.Δ.Α.Υ του Ασπροπύργου και μου δόθηκαν κάποια δεδομένα των οποίων μέρος θα χρησιμοποιηθούν στην εργασία.

Δεν θα είχα όμως την δυνατότητα να υλοποιήσω την ιδέα μου χωρίς τον επιβλέποντα κύριο Στασινάκη Αθανάσιο, Επίκουρος Καθηγητής στον Τομέα Περιβαλλοντικής Μηχανικής και Επιστήμης, ο οποίος αν και κυρίως ασχολείται με υγρά απόβλητα, όταν του εξέφρασα την επιθυμία μου ήταν πολύ πρόθυμος εξαρχής για να παρέχει την βοήθεια του. Τον ευχαριστώ ιδιαίτερα όμως διότι δεν αρνήθηκε ποτέ να με καθοδηγήσει, παρόλο που ανέβαλα πολλές φορές και για μεγάλα χρονικά διαστήματα την υλοποίηση της εργασίας.

Τέλος θα ήθελα να ευχαριστήσω τους γονείς μου που παρά τον δύσκολο οικονομικά καιρό που διανύουμε δεν μου στέρησαν την ευκαιρία για την απόκτηση ενός πτυχίου που θα μου διασφαλίσει ένα καλύτερο αύριο. Επιπλέον τους ευχαριστώ που μου έδωσαν την ευκαιρία να ζήσω στην επαρχία και να απολαύσω την φοιτητική ζωή προτού σταθώ μόνη στα πόδια μου. Ευχαριστώ θερμά τους γονείς μου, τον φίλο μου και τους συμφοιτητές μου που μου στάθηκαν και με βοήθησαν να πραγματοποιήσω με τον καλύτερο δυνατό τρόπο τις σπουδές μου.

Περιεχόμενα

Περίληψη ... 1

1. Θεωρητικό Μέρος ... 2

1.1. Εισαγωγικά ... 2

1.1.1. Στερεά απόβλητα ... 4

1.2. Εναλλακτική διαχείριση συσκευασιών – Ανακύκλωση ... 7

1.2.1. Στόχοι ανακύκλωσης ... 11

1.3. Συστήματα – Ανακύκλωση συσκευασίας ... 11

1.3.1. Αναλυτικά η Ε.Ε.Α.Α. ... 17

1.4. Υλικά που Ανακυκλώνονται ... 23

1.4.1. Χαρτί... 24

1.4.2. Γυαλί... 25

1.4.3. Πλαστικό ... 25

1.4.4. Αλουμίνιο ... 27

1.4.5. Σίδηρος ... 27

1.5. Νομοθεσία ... 28

1.5.1. Νομοθεσία γενικότερα για τα απόβλητα ... 28

1.5.2 Νομοθεσία γενικότερα για τις συσκευασίες ... 30

1.6. Σύγκριση ποσοτήτων που ανακυκλώνονται ... 31

2. Μεθοδολογία ... 37

2.1. Μεθοδολογία ... 37

2.1.1. Τρόπος συλλογής δεδομένων ... 37

2.1.2. Επεξεργασία δεδομένων ... 38

3. Υπολογιστικό Μέρος ... 40

3.1. Παρουσίαση αποτελεσμάτων... 40

3.1.1. Ποσότητα υλικών ανά άτομο το χρόνο σε όλα τα Κ.Δ.Α.Υ. ... 40

3.1.2. Ποσότητα υλικών ανά άτομο το χρόνο σε κάθε Κ.Δ.Α.Υ. ... 40

1.3.3. Ποσότητα υλικού ανά άτομο το χρόνο σε όλα τα Κ.Δ.Α.Υ... 42

1.3.5. Ποσότητα υλικών ανά κάδο το χρόνο σε κάθε Κ.Δ.Α.Υ. ... 45

1.3.6. Ποσότητα υλικού ανά κάδο το χρόνο σε όλα τα Κ.Δ.Α.Υ. ... 48

1.3.7. Μηνιαία διακύμανση υλικών ανά Κ.Δ.Α.Υ. ... 49

3.2. Σχολιασμός- Ανάλυση Γραφημάτων ... 51

3.2.1. Γραφήματα ποσοτήτων ανά άτομο το χρόνο ... 51

3.2.2. Γραφήματα ποσοτήτων ανά κάδο το χρόνο ... 52

3.2.3. Γραφήματα μηνιαίας διακύμανσης υλικών ανά Κ.Δ.Α.Υ. ... 53

3.3. Σύγκριση – Συμπεράσματα ... 54

Βιβλιογραφία ... 55

Δικτυογραφία ... 57

Πίνακας Φωτογραφιών

Φωτογραφία 2: Προδιαλογή στο Κ.Δ.Α.Υ ... 20

Φωτογραφία 3: Banker ... 20

Φωτογραφία 4: Trommel ... 20

Φωτογραφία 5: Διαλογή- καθένας μαζεύει συγκεκριμένο υλικό ... 20

Φωτογραφία 9: Banker που αδειάζεται ... 21

Φωτογραφία 8: Πρέσα ... 21

Φωτογραφία 7: Μπάλα λοιπών πλαστικών ... 21

Φωτογραφία 6: Μπάλα PE ... 21

Φωτογραφία 11: Μπάλα PE Φιλμ ... 22

Φωτογραφία 10: Μπάλα PET ... 22

Φωτογραφία 12: Μπάλα χαρτονιού ... 22

Φωτογραφία 13: Μπάλα αλουμινίου ... 22

Πίνακας Εικόνων

Εικόνα 1: Πυραμίδα ιεραρχίας διαχείρισης αποβλήτων βάση Οδηγίας 1975. Προέρχεται από τον Ε.Ο.ΑΝ. 8

Πίνακας Πινάκων

Πίνακας 1: Παραγωγή αποβλήτων από τα νοικοκυριά το 2010. – Για την Τουρκία 2008. (Eurostat,2012) 32

Πίνακας 2: Τα στοιχεία που γνωρίζαμε για κάθε Κ.Δ.Α.Υ. 38

Πίνακας Γραφημάτων

Γράφημα 1: Ποσότητα υλικών ανά άτομο το χρόνο σε όλα τα Κ.Δ.Α.Υ. ... 40

Γράφημα 2: Ποσότητα υλικών ανά άτομο το χρόνο στην Καλαμάτα ... 42

Γράφημα 3: Ποσότητα υλικών ανά άτομο το χρόνο στο Βόλο ... 41

Γράφημα 4: Ποσότητα υλικών ανά άτομο το χρόνο στις Σέρρες ... 42

Γράφημα 5: Ποσότητα υλικών ανά άτομο το χρόνο στα Ιωάννινα ... 41

Γράφημα 6: Ποσότητα υλικών ανά άτομο το χρόνο στην Ιωνία ... 42

Γράφημα 7: Ποσότητα υλικών ανά άτομο το χρόνο στην Καρδίτσα ... 41

Γράφημα 8: Ποσότητα υλικών ανά άτομο το χρόνο στη Σίνδο ... 43

Γράφημα 9: Ποσότητα υλικών ανά άτομο το χρόνο στην Αλεξανδρούπολη ... 42

Γράφημα 10: Ποσότητα υλικών ανά άτομο το χρόνο στη Λαμία ... 43

Γράφημα 11: Ποσότητα υλικών ανά άτομο το χρόνο στην Πάτρα ... 42

Γράφημα 13: Ποσότητες Χαρτιού Υγρών που παράγονται ανά άτομο σε κάθε Κ.Δ.Α.Υ... 42

Γράφημα 12: Ποσότητες Χαρτιού/ Χαρτονιού που παράγονται ανά άτομο σε κάθε Κ.Δ.Α.Υ. ... 42

Γράφημα 14: Ποσότητες PET που παράγονται ανά άτομο σε κάθε Κ.Δ.Α.Υ. ... 43

Γράφημα 15: Ποσότητες PE που παράγονται ανά άτομο σε κάθε Κ.Δ.Α.Υ. ... 43

Γράφημα 16: Ποσότητες Φιλμ PE που παράγονται ανά άτομο σε κάθε Κ.Δ.Α.Υ. ... 43

Γράφημα 17: Ποσότητες Λοιπών πλαστικών συσκευασιών PP/PS που παράγονται ανά άτομο σε κάθε Κ.Δ.Α.Υ. ... 43

Γράφημα 19: Ποσότητες Σιδήρου που παράγονται ανά άτομο σε κάθε Κ.Δ.Α.Υ... 43

Γράφημα 18: Ποσότητες Αλουμινίου που παράγονται ανά άτομο σε κάθε Κ.Δ.Α.Υ. ... 43

Γράφημα 20: Ποσότητες Γυαλιού που παράγονται ανά άτομο σε κάθε Κ.Δ.Α.Υ. ... 44

Γράφημα 21: Ποσότητες Έντυπου Χαρτιού που παράγονται ανά άτομο σε κάθε Κ.Δ.Α.Υ. ... 44

Γράφημα 22: Ποσότητες Λοιπά υλικά, μη συσκευασίες που παράγονται ανά άτομο σε κάθε Κ.Δ.Α.Υ. ... 44

Γράφημα 23: Ποσότητα υλικών ανά κάδο το χρόνο σε όλα τα Κ.Δ.Α.Υ. ... 45

Γράφημα 24: Ποσότητα υλικών ανά κάδο το χρόνο στην Καλαμάτα ... 46

Γράφημα 25: Ποσότητα υλικών ανά κάδο το χρόνο στο Βόλο ... 46

Γράφημα 26: Ποσότητα υλικών ανά κάδο το χρόνο στις Σέρρες ... 46

Γράφημα 27: Ποσότητα υλικών ανά κάδο το χρόνο στα Ιωάννινα ... 46

Γράφημα 28: Ποσότητα υλικών ανά κάδο το χρόνο στην Ιωνία ... 46

Γράφημα 29: Ποσότητα υλικών ανά κάδο το χρόνο στην Καρδίτσα ... 46

Γράφημα 31: Ποσότητα υλικών ανά κάδο το χρόνο στην Αλεξανδρούπολη ... 47

Γράφημα 30: Ποσότητα υλικών ανά κάδο το χρόνο στη Σίνδο ... 47

Γράφημα 33: Ποσότητα υλικών ανά κάδο το χρόνο στην Πάτρα ... 47

Γράφημα 32: Ποσότητα υλικών ανά κάδο το χρόνο στη Λαμία ... 47

Γράφημα 34: Ποσότητες Χαρτιού/ Χαρτονιού που περιέχονται ανά κάθε σε κάθε Κ.Δ.Α.Υ. ... 48

Γράφημα 35: Ποσότητες Χαρτιού Υγρών που περιέχονται ανά κάθε σε κάθε Κ.Δ.Α.Υ... 48

Γράφημα 36: Ποσότητες PET που περιέχονται ανά κάθε σε κάθε Κ.Δ.Α.Υ. ... 48

Γράφημα 37: Ποσότητες PE που περιέχονται ανά κάθε σε κάθε Κ.Δ.Α.Υ. ... 48

Γράφημα 38: Ποσότητες Φιλμ PE που περιέχονται ανά κάθε σε κάθε Κ.Δ.Α.Υ. ... 48

Γράφημα 39: Ποσότητες Λοιπών πλαστικών συσκευασιών PP/PS που περιέχονται ανά κάθε σε κάθε Κ.Δ.Α.Υ. ... 48

Γράφημα 41:Ποσότητες Σιδήρου που περιέχονται ανά κάθε σε κάθε Κ.Δ.Α.Υ. ... 49

Γράφημα 40: Ποσότητες Αλουμινίου που περιέχονται ανά κάθε σε κάθε Κ.Δ.Α.Υ. ... 49

Γράφημα 43 :Ποσότητες Έντυπου Χαρτιού που περιέχονται ανά κάθε σε κάθε Κ.Δ.Α.Υ. ... 49

Γράφημα 42: Ποσότητες Γυαλιού που περιέχονται ανά κάθε σε κάθε Κ.Δ.Α.Υ. ... 49

Γράφημα 44: Ποσότητες Λοιπών Υλικών, μη συσκευασίες που περιέχονται ανά κάθε σε κάθε Κ.Δ.Α.Υ... 49

Γράφημα 46: Μηνιαία διακύμανση υλικών στο Κ.Δ.Α.Υ. του Βόλου ... 50

Γράφημα 45: Μηνιαία διακύμανση υλικών στο Κ.Δ.Α.Υ. της Καλαμάτα ... 50

Γράφημα 47: Μηνιαία διακύμανση υλικών στο Κ.Δ.Α.Υ. των Σερρών ... 50

Γράφημα 48: Μηνιαία διακύμανση υλικών στο Κ.Δ.Α.Υ. των Ιωαννίνων ... 50

Γράφημα 49: Μηνιαία διακύμανση υλικών στο Κ.Δ.Α.Υ. της Ιωνίας ... 50

Γράφημα 50: Μηνιαία διακύμανση υλικών στο Κ.Δ.Α.Υ. της Καρδίτσας ... 50

Γράφημα 52: Μηνιαία διακύμανση υλικών στο Κ.Δ.Α.Υ. της Αλεξανδρούπολης ... 51

Γράφημα 51: Μηνιαία διακύμανση υλικών στο Κ.Δ.Α.Υ. της Σίνδου ... 51

Γράφημα 53: Μηνιαία διακύμανση υλικών στο Κ.Δ.Α.Υ. της Λαμίας ... 51

Γράφημα 54: Μηνιαία διακύμανση υλικών στο Κ.Δ.Α.Υ. της Πάτρας ... 51

Περίληψη

Στόχος της πτυχιακής εργασίας είναι να δοθεί μια εικόνα για την ανακύκλωση στην Ελλάδα και ειδικότερα για τον τρόπο λειτουργίας της Ελληνικής Εταιρία Αξιοποίησης- Ανακύκλωσης (Ε.Ε.Α.Α.). Για να μπορέσει να γίνει κατανοητή η ανακύκλωση πρέπει να αναφερθεί αρχικά τι συμβαίνει με τα απόβλητα και ειδικότερα τα αστικά στερεά απόβλητα (Α.Σ.Α.). Αυτό χρειάζεται διότι με την ανακύκλωση τα απόβλητα παύουν να αποτελούν «άχρηστα» προϊόντα μα είναι πάλι πρώτη ύλη. Με τον τρόπο αυτό αντιμετωπίζονται προβλήματα χωροθέτησης, πληρότητας και περιβαλλοντικά που προκύπτουν από τον μεγάλο όγκο τον αποβλήτων που καταλήγουν στους χώρους υγειονομικής ταφής (Χ.Υ.ΤΑ).

Μεγαλύτερη βάση δίνεται στην ανακύκλωση των συσκευασιών, δηλαδή χαρτί, γυαλί, πλαστικό αλουμίνιο και σίδηρος, όχι στα άλλα ανακυκλώσιμα υλικά, διότι αυτά καταλαμβάνουν το μεγαλύτερο ποσοστό. Η Ελλάδα έχει τέσσερα συστήματα εναλλακτικής διαχείρισης συσκευασίας: την Ελληνική Εταιρεία Αξιοποίησης-Ανακύκλωσης Α.Ε. (Ε.Ε.Α.Α.), την Εναλλακτική Διαχείριση Συσκευασιών Ορυκτελαίων «Κέντρο Εναλλακτικής Περιβαλλοντικής Διαχείρισης Α.Ε. -ΚΕΠΕΔ ΑΕ», την Ανταποδοτικής Εναλλακτικής Διαχείρισης Συσκευασιών «ΑΝΤΑΠΟΔΟΤΙΚΗ ΑΝΑΚΥΚΛΩΣΗ» και της διαχείρισης συσκευασιών της Ιδιωτικής Ετικέτας και Εισαγωγής Προϊόντων «ΑΒ ΒΑΣΙΛΟΠΟΥΛΟΣ». Περαιτέρω εξετάζεται η Ε.Ε.Α.Α. λόγω ότι καλύπτει και εξυπηρετεί το μεγαλύτερο μέρος της Ελλάδας και είναι ένα ολοκληρωμένο σύστημα.

Ανατρέχοντας στην βιβλιογραφία και στην νομοθεσία τόσο για την Ελλάδα όσο και για την Ευρώπη αντιλαμβανόμαστε για το πώς είναι η κατάσταση της ανακύκλωσης. Έχοντας κάποια στοιχεία από την Ε.Ε.Α.Α. σχετικά με την ανάκτηση από δέκα Κ.Δ.Α.Υ. της Ελλάδας για το πρώτο εξάμηνο του 2012 έπειτα από απλή επεξεργασία δόθηκε η δυνατότητα να δούμε την ποσότητα ανά άτομο που ανακτήθηκε τον χρόνο και την ποσότητα κατά προσέγγιση που περιείχε ο κάδος κατά την διάρκεια του χρόνου. Επίσης δόθηκε η ευκαιρία να δούμε κατά πόσο διαπιστώνεται διακύμανση ποσοτήτων στις περιοχές τους πρώτους έξι μήνες του 2012.

Τελικά, αναλύοντας τα αποτελέσματα και συγκρίνοντας τα με την βιβλιογραφία μπορούμε να συγκρίνουμε την εξέλιξη της ανακύκλωσης στην Ελλάδα αφού έχουμε στοιχεία βιβλιογραφικά για τις ποσότητες που ανακτήθηκαν το 2010. Επιπλέον από την σύγκριση της βιβλιογραφίας μπορούμε να καταλάβουμε το επίπεδο της Ελλάδας σε αυτό τον τομέα σε σχέση με τα υπόλοιπα κράτη της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

1. Θεωρητικό Μέρος

1.1. Εισαγωγικά

Το αστικό περιβάλλον δέχεται συνεχώς πιέσεις από τις δραστηριότητες των κατοίκων που πραγματοποιούνται για να καλύψουν τις ανάγκες τους. Οι δραστηριότητες όμως πρέπει να οδηγούν προς την αειφορία και όχι να προκαλούν υποβάθμιση στο αστικό περιβάλλον, συνεπώς πρέπει να παίρνονται αποφάσεις που στοχεύουν στην προστασία και στην αποκατάσταση του περιβάλλοντος. Σε ένα αστικό περιβάλλον η αειφορία περιλαμβάνει περιβαλλοντικές, οικονομικές, κοινωνικές και πολιτικές διαστάσεις. (Moussiopoulos et al., 2010).

Μια ανθρωπογενής πίεση που αυξάνεται συνεχώς είναι η παραγωγή στερεών αποβλήτων διότι λόγω αύξησης του πληθυσμού και βελτίωσης βιοτικού επιπέδου αυξάνεται η ποσότητα παραχθέντων αποβλήτων και οι χώροι υγειονομικής ταφής (Χ.Υ.ΤΑ.) γίνονται δυσεύρετοι. Αν αναλογιστούμε τον παγκόσμιο πληθυσμό και τις αυξημένες ανάγκες που πρέπει να καλύψει καταλαβαίνουμε ότι τα Αστικά Στερεά Απόβλητα (Α.Σ.Α.) είναι ο μεγαλύτερος όγκος που παράγεται παγκοσμίως.

Η εδαφική διάθεση των αποβλήτων είναι η επικρατέστερη στρατηγική μα η εξεύρεση χώρων για τους χώρους υγειονομικής ταφής είναι προβληματική, συνήθως λόγω έλλειψης χώρου. Οποιαδήποτε ενέργεια που μειώνει την ποσότητα που καταλήγει σε Χ.Υ.ΤΑ. αναφέρεται ως εκτροπή. Η ανακύκλωση, η καύση, η βιοεπεξεργασία είναι μορφές εκτροπής και επιμηκύνουν το χρόνο ζωής των Χ.Υ.ΤΑ.

μειώνοντας παράλληλα και τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις. Οι εκτροπές μπορεί να έχουν οικονομικές και περιβαλλοντικές επιπτώσεις και τότε η εναλλακτική διαχείριση θα πρέπει να εφαρμόζεται μόνο όταν έχει θετικές (Παναγιωτακόπουλος, 2007). Χρειάζεται συνεπώς η δημιουργία σχεδίων για την εναλλακτική διαχείριση των Α.Σ.Α. που όμως θα περιλαμβάνει διάφορες διεργασίες και τεχνολογία διότι τα Α.Σ.Α. συνίστανται από διαφορετικά είδη που εξαρτώνται από τους πληθυσμούς με διαφορετικά χαρακτηριστικά, έθιμα και συνήθειες (Kollikkathara et al. , 2009).

Με τον όρο « Εναλλακτική διαχείριση συσκευασιών / άλλων προϊόντων» εννοούνται όλες οι εργασίες συλλογής, μεταφοράς, προσωρινής αποθήκευσης, επαναχρησιμοποίησης και αξιοποίησης των αποβλήτων, ώστε να επιστρέφουν στο ρεύμα της αγοράς ή να ανακτάται η παραγόμενη ενέργεια εφόσον χρησιμοποιηθούν ως καύσιμα, σύμφωνα με τον νόμο 2939/2001 (ΦΕΚ 179Α/01).

Βάση ερευνών που γίνονται τα τελευταία χρόνια συμπεραίνεται ότι η ταφή και μόνο των Α.Σ.Α. δεν αποτελεί σχέδιο διαχείρισης καθώς παρουσιάζει χαμηλή απόδοση και υψηλές περιβαλλοντικές επιπτώσεις. Εναλλακτικές λύσεις είναι η θερμική επεξεργασία, αποτέφρωση των αποβλήτων που αυξάνεται σταθερά τα τελευταία χρόνια. Αρκετές όμως κοινότητες όπως και η Ελλάδα δεν επιλέγουν τα απόβλητα για παραγωγή ενέργειας αν και είναι πιο φθηνά από ότι αν χρησιμοποιηθούν ορυκτά καύσιμα για την παραγωγή ενέργειας. Παρατηρείται πως οι χώρες που προτιμούν υψηλά ποσοστά παραγωγής ενέργειας από απόβλητα παρουσιάζουν και σημαντικά ποσοστά ανακύκλωσης. Αντίθετα όσες χώρες προτιμάνε την υγειονομική ταφή για την διαχείριση των αποβλήτων έχουν χαμηλά ποσοστά ανακύκλωσης (Achillas et al., 2011).

Όποιο σύστημα διαχείρισης και να διαλέξει μια χώρα πρέπει να βρίσκει σύμφωνους και τους πολίτες ώστε να υπάρχει καλύτερη αποτελεσματικότητα. Η άγνοια των κατοίκων σε θέματα διαχείρισης αποβλήτων οδηγεί στο ευρέως διαδεδομένο σύνδρομο "Not In My Back Yard" (NIMBY). Το σύνδρομο αυτό εμφανίζεται για παράδειγμα όταν σε μια περιοχή που δεν έχει καμία γνώση και εμπειρία για την αποτέφρωση αποφασιστεί να δημιουργηθεί μια μονάδα επεξεργασίας αποβλήτων για την παραγωγή ενέργειας. Τότε οι κάτοικοι θα είναι σκεπτικοί και θα παρουσιάζουν σοβαρές αντιρρήσεις (R. Kikuchi &

R. Gerardo, 2009).

Αν και τα απόβλητα προκαλούν προβλήματα συμπεραίνεται ότι δεν πρέπει να αντιμετωπίζονται έτσι αλλά ότι μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως δευτερεύουσα πρώτη ύλη. Με την ανακύκλωση τα απόβλητα θα χρησιμοποιηθούν ως δευτερεύουσα πρώτη ύλη καθώς αποτελεί και μια αποτελεσματική διαχείριση αποβλήτων αφού μειώνεται δραστικά η ποσότητα αποβλήτων που θα κατέληγε στους χώρους υγειονομικής ταφής. Η ανακύκλωση, η κομποστοποίηση, η αποτέφρωση και η διάθεση αποτελούν ιεράρχηση που άρχισε νε εφαρμόζεται με την Οδηγία 2008/98, και καθορίζουν την πρόληψη, τη μείωση, τη επαναχρησιμοποίηση, την ανακύκλωση, την ανάκτηση και την απόρριψη των αποβλήτων (K. Keramitsoglou & K. Tsagarakis, 2013). Ωστόσο η ανακύκλωση παρουσιάζει κενά όταν επιλέγεται μόνη της για την διαχείριση αποβλήτων διότι η ροή των αποβλήτων αλλάζει μέσα στον χρόνο και το χώρο με εποχιακές και μακροπρόθεσμες αλλαγές στις ποσότητες που πρόκειται να ανακυκλωθούν με αποτέλεσμα την αβεβαιότητα ζήτησης και διακύμανσης των τιμών (Zotos et al., 2009).

Για την επίτευξη των στόχων ανακύκλωσης που τίθενται από την Ευρωπαϊκή Ένωση και κατ’ επέκταση από την Ελληνική νομοθεσία, το πρόβλημα εντοπίζεται στην διαχείριση των αποβλήτων και την ευθύνη

της τοπικής κοινωνίας. Η ευαισθητοποίηση των πολιτών όσον αφορά τα απόβλητα ώστε να συμμετάσχουν με όσο το δυνατόν υψηλότερη αποδοτικότητα του προγράμματος ανακύκλωσης εξαρτάται κυρίως από τις τοπικές συνθήκες. Βέβαια ένα πρόγραμμα ανακύκλωσης μπορεί να επιβληθεί από πάνω προς τα κάτω από τις δημοτικές αρχές, χωρίς τη συμμετοχή του κοινού στη διαδικασία λήψης αποφάσεων για συγκεκριμένα συστατικά στοιχεία της εφαρμογής του, όπως για παράδειγμα ποια υλικά είναι πρόθυμοι οι κάτοικοι να ανακυκλώσουν, ποιο σύστημα συλλογής θα τους διευκόλυνε (K. Keramitsoglou & K. Tsagarakis, 2013).

1.1.1. Στερεά απόβλητα

Η ανακύκλωση στην οποία θα αναφερθούμε δεν υφίσταται αν δεν υπάρχουν στερεά απόβλητα. Για τον λόγο αυτό θα αναφερθούν κάποιοι άλλοι όροι αρχικά για καλύτερη κατανόηση. Σύμφωνα με τον Παναγιωτακόπουλο (2007) τα στερεά απόβλητα είναι στερεά ή ημιστερεά αντικείμενα που κάτω από ορισμένες συνθήκες δεν έχουν επαρκή αξία ή χρησιμότητα για τον κάτοχο του ώστε αυτός να υφίσταται την δαπάνη ή την μεριμνά του. Επισημάνει επίσης πως πρόκειται για στερεά ή ημιστερεά που ανακύπτουν ως ανεπιθύμητα υπολείμματα από τις δραστηριότητες των νοικοκυριών, των εμπορικών και βιομηχανικών εγκαταστάσεων, των γεωργικών και εξορυκτικών δραστηριοτήτων.

Πρόκειται, δηλαδή, για υλικά τα οποία ο κάτοχος τους προτίθεται ή πρέπει ή υποχρεούται να απαλλαγεί (Παναγιωτακόπουλος, 2007).

Τα στερεά απόβλητα, σύμφωνα και με Ευρωπαϊκή νομοθεσία, χωρίζονται σε οικιακά, εμπορικά, απόβλητα ιδρυμάτων, κατασκευών και κατεδαφίσεων, καθαρισμού κοινόχρηστων χώρων και εγκαταστάσεων επεξεργασίας αποβλήτων. Στην εργασία θα αναφερθούμε μόνο στα αστικά απόβλητα όπου δίνεται ο εξής ορισμός. “Ως αστικά απορρίμματα θεωρούνται όλα τα απόβλητα που προκύπτουν ως κατάλοιπα από την καθημερινή ζωή του ανθρώπου και τα οποία λόγω της φύσης ή της σύστασής τους μπορούν να συλλεχθούν, να μεταφερθούν και να διατεθούν με συνήθεις τρόπους” (Καλδέλλης &

Κονδύλη, 2005). Τα αστικά απορρίμματα χωρίζονται σε οικιακά, εμπορικά, ογκώδη, επικίνδυνα και ειδικά. Θα αναφερθούμε μόνο στα οικιακά απορρίμματα τα οποία θεωρούνται τα κατάλοιπα κάθε είδους που συλλέγονται σε πλαστικές ή χάρτινες σακούλες όπως υπολείμματα τροφών, χαρτιά κλπ. Ως δημοτικά στερεά απόβλητα χαρακτηρίζονται ετερογενείς συλλογές οικιακών αποβλήτων, η φύση των οποίων διαφέρει ανά περιοχή. Ο όρος Α.Σ.Α. (Αστικά Στερεά Απόβλητα) είναι πιο ευρύτερος και ορίζονται «τα οικιακά απόβλητα καθώς και άλλα απόβλητα, τα οποία, λόγω φύσης ή σύνθεσης, προσομοιάζουν με τα οικιακά, όπως τα δημοτικά απόβλητα» σύμφωνα με την Κοινοτική και Ελληνική

Για την βέλτιστη διαχείριση των Α.Σ.Α. υπάρχει ένα Σύστημα Διαχείρισης Αστικών Στερεών Αποβλήτων (Σ.Δ.Α.Σ.Α.) που αποτελείται από ένα σύνολο επεξεργασιών όπως:

• ο διαχωρισμός ή διαλογή στην πηγή

• η συλλογή και μεταφορά

• η ανακύκλωση

• η βιολογική επεξεργασία (με ή χωρίς την ανάκτηση κομπόστ ή ενέργειας.)

• η θερμική επεξεργασία (με ή χωρίς ανάκτηση ενέργειας)

• η υγειονομική ταφή (με ή χωρίς ανάκτηση ενέργειας)

Στην Ελλάδα το 90% των Α.Σ.Α. οδηγείται σε εδαφική διάθεση (από αυτά μόνο το 60% σε Χ.Υ.ΤΑ.) και το 8-10% ανακυκλώνεται την ώρα που στην Ε.Ε. το 49% οδηγείται σε Χ.Υ.ΤΑ., το 33% ανακυκλώνεται και το 18% υφίσταται θερμική επεξεργασία. Ένας βιώσιμος Σ.Δ.Α.Σ.Α. δεν σημαίνει μόνο τον έλεγχο των αντισταθμίσεων των παραπάνω επεξεργασιών αλλά και τη θεώρηση των Α.Σ.Α. ως παραγωγικούς πόρους (Παναγιωτακόπουλος, 2007).

Κάθε προϊόν από την στιγμή της παραγωγής του έχει ένα περιβαλλοντικό φορτίο το οποίο εκφράζει τις επιπτώσεις στο φυσικό περιβάλλον που δημιουργεί η ύπαρξη του, από την δημιουργία του μέχρι την απόρριψη τους ως απόβλητου και την «απορρόφηση» των συστατικών του από το περιβάλλον. Μιλάμε δηλαδή για όλο τον κύκλο ζωής του, την εξόρυξη πρώτων υλών για την παραγωγή του, την παραγωγή του, τη διακίνηση, τη χρήση και την απόρριψη. Η χρησιμότητα του προϊόντος έχει διάρκεια που δεν μπορεί να υπερβεί κάποιο όριο που σχετίζεται με τη φυσική φθορά των υλικών (Παναγιωτακόπουλος, 2007).

Η Ανάλυση Κύκλου Ζωής χρησιμεύει για να δείχνει τις επιλογές με τις οποίες θα μπορούσαν να μειωθούν οι περιβαλλοντικές επιπτώσεις που προέρχονται από την διαχείριση των αποβλήτων. Η Ανάλυση Κύκλου Ζωής δημοσιεύθηκε για πρώτη φορά την δεκαετία του 1970 από τον Boustead, τον Hannon και τον Sundstrom, οι μελέτες των οποίων αφορούσαν τα απόβλητα και τις εκπομπές και κανένας από τους παραπάνω δεν ασχολήθηκε με τον προσδιορισμό των ποσοτήτων των υλικών και την ενέργεια. Τη δεκαετία του 1990 η Εταιρία Περιβαλλοντικής Τοξικολογίας και Χημείας και ο Διεθνής Οργανισμός Τυποποίησης ανέπτυξαν μια πλήρες μεθοδολογία για την Ανάλυση Κύκλου Ζωής, το αναφερόμενο ως ISO. ( ISO 14040, 1997 , ISO 14041, 1998 , ISO 14042, 2000a και ISO 14043, 2000b ).

Το ISO 14040 αναθεωρήθηκε ,2006, και παρουσιάστηκε το πρότυπο ISO 14044. ( ISO 14044, 2006 ) Οι αλλαγές έγιναν ώστε να μειωθεί ο αριθμός των προτύπων, των παραρτημάτων και των σελίδων στις οποίες περιέχονται οι απαιτήσεις. Με τις αλλαγές αυτές αυξάνεται η αναγνωσιμότητα και η προσβασιμότητα στα πρότυπα (Koroneos et al., 2012).

Όπως αναφέρθηκε παραπάνω η Ανάλυση Κύκλου Ζωής βοηθάει για να εντοπιστούν και να μειωθούν οι περιβαλλοντικές επιπτώσεις και επιπλέον αποτελεί μέρος της διαδικασίας λήψης αποφάσεων προς την κατεύθυνση της περιβαλλοντικής βιωσιμότητας. Έτσι η Ανάλυση Κύκλου Ζωής χρησιμοποιείται με επιτυχία στην διαχείριση των αποβλήτων όπως για να συγκρίνουν τις περιβαλλοντικές επιδόσεις των διαφόρων σεναρίων για τη διαχείριση των σύμμεικτων στερεών αποβλήτων, και για τη συγκριτική αξιολόγηση των συστημάτων διαχείρισης αποβλήτων (Ch. Liamsanguan & Sh. Gheewala, 2008).

Η Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ) θεσπίζει ένα κοινό πλαίσιο ευθύνης για την πρόληψη και την αποκατάσταση των ζημιών που προκαλούνται και πρόκειται για την αρχή της ευθύνης του παραγωγού και την αρχή «ο ρυπαίνων πληρώνει». Η αρχή της ευθύνης του παραγωγού αναφέρει ότι ο παραγωγός ενός προϊόντος ή μιας υπηρεσίας είναι υπεύθυνος για τις κοινωνικές και περιβαλλοντικές επιπτώσεις που ανακύπτουν κατά τον πλήρη κύκλο ζωής τους. Η αρχή « ο ρυπαίνων πληρώνει » αναφέρει ότι ο παραγωγός της ρύπανσης ή ιδιοκτήτης του αιτίου της ( όχι το κοινωνικό σύνολο), επιβαρύνεται με το πλήρες κόστος αποκατάστασης και επανόρθωσης. Η νομοθεσία εξελίσσεται διαρκώς και εντάσσεται σε αυτή την λογική παρόλο που σε ένα κοινωνικοοικονομικό σύστημα δύσκολα μπορεί να υπάρξει πλήρης αποδοχή των αρχών, με πλήρη έλεγχο και καταλογισμό ευθυνών.

Σε μια χώρα όσο αυξάνεται το βιοτικό επίπεδο και ο πληθυσμός της, τόσο αυξάνεται και η παραγωγή αποβλήτων και κατ’ επέκταση οι χώροι διάθεσης των αποβλήτων λιγοστεύουν. Στην Ελλάδα η παραγωγή των Α.Σ.Α. αυξήθηκε από 3.900.000 τόνους (1997) σε 4.559.000 τόνους (2001) και αποτελούνται κυρίως από οργανικά κατά 47% και από χαρτί κατά 20%. Σύμφωνα με την ελληνική νομοθεσία, μέχρι το 2020, το 50% (107 kt) του εκτιμώμενου 214,5 kt των υλικών συσκευασίας και 78,9% (450 kt) από τα 570 kt των οργανικών πρέπει να μην προορίζονται για τους χώρους υγειονομικής ταφής αλλά σε εγκαταστάσεις ανάκτησης υλικών, δηλαδή μιλάμε για ανακύκλωση που πρόκειται για μια εναλλακτική διαχείριση των αποβλήτων (Erkut et al., 2006).

Η παραγωγή, η διανομή και η χρήση και τέλος η διαχείριση των προϊόντων που χρησιμοποιούν οι άνθρωποι για την κάλυψη των καθημερινών αναγκών, εκτός από ότι αναφέρθηκε ήδη, απαιτούν και ενέργεια. Η ενέργεια παράγεται συνήθως από ορυκτά καύσιμα τα οποία παράγουν κατά την καύση

τους αέρια του θερμοκηπίου (διοξείδιο του άνθρακα, μεθάνιο, υποξείδιο του αζώτου και φθοριούχα αέρια) που με τη συνέχεια οδηγούν στην κλιματική αλλαγή αφού παγιδεύεται η θερμοκρασία. Το 42%

των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου στις ΗΠΑ προέρχεται από την ανάγκη για ενέργεια ώστε να παραχθούν, να επεξεργαστούν, να μεταφερθούν και απορριφθούν τα απόβλητα από τα προϊόντα που χρησιμοποιούνται. Συνεπώς η εναλλακτική διαχείριση συσκευασιών χρήζει άμεση πραγματοποίηση για να περιοριστεί η υποβάθμιση του φυσικού περιβάλλοντος (EPA, 2009).

1.2. Εναλλακτική διαχείριση συσκευασιών – Ανακύκλωση

Με τον όρο « Εναλλακτική διαχείριση συσκευασιών / άλλων προϊόντων» εννοούνται όλες οι εργασίες συλλογής, μεταφοράς, προσωρινής αποθήκευσης, επαναχρησιμοποίησης και αξιοποίησης των αποβλήτων, ώστε να επιστρέφουν στο ρεύμα της αγοράς ή να ανακτάται η παραγόμενη ενέργεια εφόσον χρησιμοποιηθούν ως καύσιμα, σύμφωνα με τον νόμο 2939/2001 (ΦΕΚ 179Α/01). Συγκεκριμένα οι εργασίες αναπτύσσονται με τους εξής ορισμούς (ΚΥΑ 50910/2727/2003 (ΦΕΚ B 1909/22.12.2003)):

• Συλλογή: ορίζεται «η συγκέντρωση, ο διαχωρισμός σε κατηγορίες υλικών σύμφωνα με τις φυσικές ή/και χημικές ιδιότητες τους, ή/και η ανάμειξη των αποβλήτων για την μεταφορά τους.

Στην έννοια της συλλογής περιλαμβάνεται και η συγκέντρωση/ τοποθέτηση των αποβλήτων σε κάδους μέχρι να πραγματοποιηθεί η μεταφορά τους.»

• Μεταφορά: νοείται «το σύνολο των εργασιών μετακίνησης των αποβλήτων από τα μέσα ή τους χώρους συλλογής στους χώρους διάθεσης, αξιοποίησης ή μεταφόρτωσης.»

• Προσωρινή Αποθήκευση: ορίζεται «η αποθήκευση των αποβλήτων για ορισμένο χρόνο σε εγκεκριμένο χώρο ή εγκατάσταση, μέχρι να πραγματοποιηθεί η μεταφορά τους σε εγκεκριμένη εγκατάσταση επεξεργασίας ή τελικής διάθεσης.»

• Επαναχρησιμοποίηση: νοείται «κάθε διεργασία με την οποία οι συσκευασίες πολλαπλής χρήσης επαναπληρούνται ή χρησιμοποιούνται για τον ίδιο σκοπό για τον οποίο έχουν σχεδιασθεί με ή χωρίς την υποστήριξη βοηθητικών προϊόντων που υπάρχουν στην αγορά και που επιτρέπουν την επαναπλήρωση των συσκευασιών αυτών.»

• Αξιοποίησης: νοείται «κάθε εργασία ανακύκλωσης ή και ανάκτησης υλικών ή ενέργειας από απόβλητα.»

Σύμφωνα με τον Ελληνικό οργανισμό ανακύκλωσης η ανακύκλωση πρόκειται για μια εναλλακτική διαχείριση αποβλήτων. Η Ε.Ε. και η Ελλάδα βασίζεται στην ιεραρχία διαχείρισης αποβλήτων όπως αυτή απεικονίζεται στην παρακάτω πυραμίδα. Όσο υψηλότερα βρίσκεται μια επιλογή τόσο περισσότερο επιθυμητή είναι όσο αφορά την διαχείριση των αποβλήτων. Η πυραμίδα διαχείρισης αποβλήτων αποτυπώνεται στην Θεματική Στρατηγική της Ε.Ε. για την Πρόληψη και την Ανακύκλωση των Αποβλήτων που έχει μεταφερθεί στην εθνική νομοθεσία με τον νόμο 4042/2012.

Η βασική λογική της στρατηγικής είναι ότι τα αγαθά δεν χάνουν ποτέ την αξία τους ώστε να αποτελούν ένα απόβλητο αλλά είναι ένας πολύτιμος πόρος που, αν αξιοποιηθεί σωστά, μπορεί να δώσει πολλαπλά οφέλη. Αυτός είναι ο λόγος που η απόρριψή τους σε χώρους υγειονομικής ταφής πρέπει να είναι η τελευταία διαθέσιμη επιλογή. Από την άλλη, κάθε επεξεργασία των αποβλήτων, όσο περιβαλλοντικά φιλική και αν είναι, καταναλώνει ενέργεια και πόρους, καταλήγοντας στο ότι η πρόληψη από την παραγωγή αποβλήτων δίνει τα περισσότερα πλεονεκτήματα. Το καλύτερο απόβλητο είναι αυτό που δεν παράγεται ποτέ σύμφωνα με τον Ελληνικό οργανισμό ανακύκλωσης. Η ιεράρχηση για τα απόβλητα εισήχθηκε πρώτη φορά από την Oδηγία πλαίσιο το 1975.

Εικόνα 1: Πυραμίδα ιεραρχίας διαχείρισης αποβλήτων βάση Οδηγίας 1975. Προέρχεται από τον Ε.Ο.ΑΝ.

• Η πρόληψη παραγωγής αποβλήτων είναι η πιο σημαντική στον σχεδιασμό της πολιτικής διαχείρισης αποβλήτων. Προβλέπεται η παραγωγή υλικών χρησιμοποιώντας ανακυκλωμένες πρώτες ύλες και η παρότρυνση του καταναλωτή να αγοράζει προϊόντα με λιγότερη συσκευασία.

Παραδείγματα πρόληψης είναι η κομποστοποίηση υλικών που χρησιμοποιούνται στην κουζίνα, η αποφυγή λήψης ανεπιθύμητης αλληλογραφίας.

• Έπειτα στην ιεραρχία της πυραμίδας είναι η επανάχρηση δηλαδή η επαναλαμβανόμενη χρήση προϊόντων και συστατικών. Η επανάχρηση μπορεί να έχει οικονομικά και κοινωνικά οφέλη εκτός από περιβαλλοντικά καθώς δημιουργεί θέσεις εργασίας και προσφέρει αγαθά σε πολίτες που δεν έχουν οικονομική δυνατότητα να τα αγοράσουν. Παραδείγματα επανάχρησης είναι το γέμισμα των μελανοδοχείων εκτυπωτών, η επισκευή ηλεκτρονικού εξοπλισμού, η μεταποίηση παλιών ρούχων, η ανακαίνιση επίπλων.

• Τα περισσότερα από τα απορρίμματα που πετάμε είναι ανακυκλώσιμα και έτσι η ανακύκλωση

είναι στην τρίτη θέση ιεράρχησης. Στην Ελλάδα υπάρχου εγκεκριμένα συστήματα εναλλακτικής διαχείρισης και ανακύκλωσης για μεγάλο εύρος προϊόντων. Η ανακύκλωση συμβάλει στην εξοικονόμηση πρώτων υλών που συχνά εισάγονται, έχοντας μεγάλο οικονομικό και περιβαλλοντικό κόστος. Η ανακύκλωση απαιτεί την ευθύνη του παραγωγού για το προϊόν που παράγει αλλά και την υπευθυνότητα του πολίτη για το διαχωρισμό των αποβλήτων ανάλογα με τη δυνατότητα ανακύκλωσής τους.

• Ακολουθεί η ανάκτηση κατά την οποία τα απόβλητα αποτεφρώνονται για την παραγωγή ηλεκτρισμού, ατμού και θέρμανσης για οικιακή χρήση. Αν η διαδικασία δεν γίνει ελεγχόμενη εγκυμονεί κινδύνους για την ανθρώπινη υγεία και το περιβάλλον και για αυτό πρέπει να τηρούνται συγκεκριμένες προδιαγραφές ασφαλείας.

• Και στο τέλος είναι η απόρριψη των απορριμμάτων σε χώρους υγειονομικής ταφής( Χ.Υ.ΤΑ.). Από την ταφή τους παράγεται το μεθάνιο, ένα πανίσχυρο αέριο του θερμοκηπίου. Η αποσύνθεση των αποβλήτων απελευθερώνει επικίνδυνες χημικές ουσίες που μπορούν να ρυπάνουν έδαφος και νερό. Υπολογίζεται ότι ένας Χ.Υ.ΤΑ. μπορεί να ρυπάνει κάθε μέρα, την ποσότητα πόσιμου νερού που καταναλώνει ένα μέσο νοικοκυριό κάθε χρόνο.

Το παραπάνω είναι γνωστό ως και 4R (reduce-reuse-recycle-recovery ), και πρόκειται για μια έννοια που προωθείται από το «Εθνικό Σχεδιασμό Διαχείρισης Στερεών Αποβλήτων " ( Ελληνική Δημοκρατία, 2000 ) και αποτελείται από δύο Κοινές Υπουργικές Αποφάσεις που θεσμοθετήθηκαν το 1997 και το 2000, αντίστοιχα. Οι στόχοι αυτού του σχεδιασμού είναι οι εθνικές ανάγκες, τα αιτήματα και οι

προτεραιότητες όσον αφορά την ελαχιστοποίηση της παραγωγής Α.Σ.Α., εστιάζοντας μεταξύ άλλων στην εγκατάσταση σύγχρονων και ολοκληρωμένων προγραμμάτων που αφορούν την ανακύκλωση και υγειονομική ταφή, την προώθηση των προγραμμάτων διαλογή στην πηγή και την προώθηση της έννοιας 4R. Για την εφαρμογή των επιλογών διαχείρισης των Α.Σ.Α., οι Ο.Τ.Α. θα πρέπει επίσης να είναι σε θέση να συνεργάζεται με διάφορες κυβερνητικές και μη-κυβερνητικών συστημάτων και των συστημάτων του δημόσιου και ιδιωτικού τομέα (Zotos et al., 2009).

Στην Ελλάδα η ανακύκλωση ορίζεται από το άρθρο 3 της Οδηγία 2008/98/ΕΚ ως “οποιαδήποτε εργασία ανάκτησης με την οποία τα απόβλητα μετατρέπονται εκ νέου σε προϊόντα, υλικά ή ουσίες που προορίζονται είτε να εξυπηρετήσουν και πάλι τον αρχικό τους σκοπό είτε άλλους σκοπούς.

Περιλαμβάνει την επανεπεξεργασία οργανικών υλικών αλλά όχι την ανάκτηση ενέργειας και την επανεπεξεργασία σε υλικά που πρόκειται να χρησιμοποιηθούν ως καύσιμα ή σε εργασίες επίχωσης.”

Για την καλύτερη κατανόηση όμως αυτού του ορισμού δίνονται και ορισμοί για κάθε περεταίρω όρο που αναφέρεται παραπάνω. Ανάκτηση λοιπόν εννοείται “οποιαδήποτε εργασία της οποίας το κύριο αποτέλεσμα είναι ότι απόβλητα εξυπηρετούν ένα χρήσιμο σκοπό αντικαθιστώντας άλλα υλικά τα οποία, υπό άλλες συνθήκες, θα έπρεπε να χρησιμοποιηθούν για την πραγματοποίηση συγκεκριμένης λειτουργίας, ή ότι απόβλητα υφίστανται προετοιμασία για την πραγματοποίηση αυτής της λειτουργίας, είτε στην εγκατάσταση είτε στο γενικότερο πλαίσιο της οικονομίας.”

Κάθε αγαθό που ανήκει σε κάποιον ή χρησιμοποιείται από κάποιον εξυπηρετεί έναν σκοπό που αναφέρεται στον ιδιοκτήτη ή χρήστη του αγαθού. Αν το αγαθό σταματήσει να έχει σκοπό ύπαρξης, διότι δεν καλύπτει πλέον την αρχική ανάγκη ή διότι αυτή έχει εκλείψει χωρίς να έχει ανακύψει άλλη, τότε το αγαθό εκλαμβάνεται από τον ιδιοκτήτη του ως «απόβλητο». Κάποιος άλλος όμως θα μπορούσε να έχει την ανάγκη για το αγαθό αυτό, αποβάλλοντας από αυτό την ιδιότητα του «αποβλήτου» και αποδίδοντας του και πάλι την έννοια του αγαθού. Έτσι λοιπόν, η έννοια «απόβλητο» σχετίζεται με ένα υποκείμενο, έναν ιδιοκτήτη, γι’ αυτό και η χρησιμότητα ενός αγαθού είναι υποκειμενική. Οι έννοιες της επαναχρησιμοποίησης, της ανάκτησης και της ανακύκλωσης βασίζονται ακριβώς σε αυτή την διαπίστωση (Παναγιωτακόπουλος, 2007).

Η Ελληνική εταιρία αξιοποίησης ανακύκλωσης (Ε.Ε.Α.Α.) επισημαίνει ότι η «ανακύκλωση» σήμερα αποτελεί σημαντική προτεραιότητα για το περιβάλλον και το μέλλον μας. Δεν πρόκειται για μια εφήμερη τάση της εποχής, αλλά αντίθετα, υποχρέωση κάθε πολιτισμένης κοινωνίας που συμβάλει έμπρακτα στη βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης. Παρατηρείται από την Ε.Ε.Α.Α. η ανάγκη για την

καλλιέργεια μιας κουλτούρας που προάγει την «ανακύκλωση» στους πολίτες και όλους τους κοινωνικούς εταίρους αναγνωρίζοντας ότι η «ανακύκλωση» πρέπει να μπει στην καθημερινότητά μας και να γίνει τρόπος ζωής. Η «ανακύκλωση» ορίζεται με καθαρά τεχνικούς όρους ως τη διαδικασία μέσα από την οποία επιτυγχάνεται η εκ νέου χρήση των υλικών συσκευασίας (γυαλί, χαρτί, πλαστικό αλουμίνιο, λευκοσίδηρο και ξύλο) και η επαναεισαγωγή τους στον κύκλο παραγωγής (Ε.Ε.Α.Α.).

1.2.1. Στόχοι ανακύκλωσης

Η ανακύκλωση στοχεύει με απλά λόγια στην ανάκτηση προϊόντων που μπορούν να αξιοποιηθούν και να χρησιμοποιηθούν από τα απόβλητα για να ελαττωθούν οι ποσότητες τους και να ελαττωθούν οι πρωτογενής ύλες. Στοχεύει λοιπόν:

1. Στη διατήρηση των φυσικών πόρων: Μέσω της ανακύκλωσης δημιουργούνται δευτερογενής υλικά που χρησιμοποιούνται αντί για πρωτογενής, αυξάνοντας έτσι το χρόνο ζωής των αποθεμάτων των πρώτων υλών.

2. Στην εξοικονόμηση ενέργειας: Η χρήση δευτερογενής ύλης στην παραγωγική διαδικασία οδηγεί σε εξοικονόμηση ενέργειας όταν η ενέργεια που απαιτείται για την ανακύκλωση είναι χαμηλότερη από αυτή που απαιτείται για της εξόρυξη αντίστοιχων πρώτων υλών.

3. Στην προστασία του περιβάλλοντος: Με την εξόρυξη, την επεξεργασία και την χρήση των πρώτων υλών επηρεάζουν τις ισορροπίες του φυσικού περιβάλλοντος. Με τον περιορισμό των παραπάνω προστατεύεται τελικά το περιβάλλον.

4. Στην ανακούφιση των εγκαταστάσεων επεξεργασίας και απόθεσης: Όπως αναφέρθηκε και παραπάνω με την ανακύκλωση μειώνεται ο όγκος αποβλήτων που φτάνουν στους Χ.Υ.ΤΑ επιμηκύνοντας έτσι την λειτουργία τους (Σαββίδης, 2007).

Καταλήγουμε στο συμπέρασμα λοιπόν πως όταν αναφερόμαστε στον όρο «ανακύκλωση» εννοούμε την συλλογή, την ταξινόμηση και την επεξεργασία που πραγματοποιούμε στα αγαθά προκειμένου να αποτελούν πρώτη ύλη, για την δημιουργία νέων αγαθών, και όχι απόβλητων.

1.3. Συστήματα – Ανακύκλωση συσκευασίας

Η συσκευασία είναι ένα απαραίτητο στοιχείο των προϊόντων που αγοράζει όλος ο κόσμος παγκοσμίως.

Η συσκευασία προστατεύει τα προϊόντα από τις κλιματικές συνθηκών, όπως η θερμοκρασία ή υγρασία, συμβάλει στην διατήρηση των ποιοτικών και λειτουργικών χαρακτηριστικών και προστατεύει το προϊόν από ενδεχόμενη επίδραση μηχανικών παραγόντων όπως οι πιέσεις, προσκρούσεις ή κραδασμούς που

είναι πολύ σημαντικό. Η συσκευασία μπορεί διατηρεί συγκεκριμένα προϊόντα, για να μην χάνουν κάποιες ιδιότητες του προϊόντος καθώς όμως επιβαρύνει το περιβάλλον λόγω συσσώρευσης συσκευασιών (M. Alwaeli, 2010).

Όλο και πιο συχνά οι καταναλωτές δίνουν προσοχή στα λειτουργικά χαρακτηριστικά της συσκευασίας, έτσι οι όροι που επιβάλλονται στη συσκευασία όλο και αυξάνονται. Ανάμεσα στους πιο κοινούς όρους που πρέπει να πληρεί μια συσκευασία είναι η επαναχρησιμοποίηση, δηλαδή να μπορεί να επαναχρησιμοποιηθεί για άλλους σκοπούς μετά το πέρας της πρώτης χρησιμοποίησης. Σε περίπτωση που μια συσκευασία δεν έχει προδιαγραφές για επαναχρησιμοποίηση θα πρέπει να καθίσταται δυνατή η ανακύκλωση. Όταν μια συσκευασία πληρεί κάποιους όρους είναι ένα ερέθισμα για τον καταναλωτή ώστε να αγοράσει το προϊόν (M. Alwaeli, 2010).

Η ανακύκλωσης αποτελείται από πέντε βήματα σύμφωνα με την Εθνική Ένωση Διαχείρισης Στερεών Αποβλήτων (National Solid Waste Management Association -NSWA):

• Η συλλογή – διαλογή των ανακυκλώσιμων υλικών

• Ανάκτηση πρώτων υλών έπειτα από επεξεργασία που θα αντικαθιστούν τα παρθένα υλικά

• Πώληση των ανακυκλώσιμων υλικών

• Δημιουργία αγορά για τα υλικά

• Ενεργή συμμετοχή πολιτών σε προγράμματα ανακύκλωσης

Όπως αναφέρθηκε και παραπάνω με την ανακύκλωση τα απόβλητα που αποτελούν άχρηστα υλικά μετατρέπονται ξανά σε αγαθά που είναι χρήσιμα. Σύμφωνα με (Arvanitoyannis & Bosnea, 2001) η βιωσιμότητα της ανακύκλωσης εξαρτάται από τους ακόλουθους παράγοντες:

• Τη συσκευασία ή το σχεδιασμό του προϊόντος : Δεδομένου ότι το προϊόν πρέπει να είναι σχεδιασμένα για ανακύκλωση, θα πρέπει να αποφεύγεται μικτά πλαστικά που περιπλέκει τις διαδικασίες ανακύκλωσης.

• Οι πρώτες ύλες : Είναι σημαντικό ότι το προϊόν δεν περιέχει οποιαδήποτε μη ανακυκλώσιμη πρώτες ύλες.

• Οι λειτουργίες διαχείρισης : Δηλαδή, εύρεση καναλιών διανομής.

• Νομοθεσία : Επιθεώρηση της νομοθεσίας για τη συσκευασία και φόρων για να βεβαιωθείτε ότι δεν έρχεται σε αντίθεση με τις επιλογές διαχείρισης της ανακύκλωσης.

• Η εκπαίδευση των καταναλωτών σχετικά με την ανακύκλωση : Η αύξηση του ποσοστού των ενημερωμένων και εκπαιδευμένων καταναλωτές όσον αφορά την ανακύκλωση προωθεί περαιτέρω το σύστημα διαχείρισης της ανακύκλωσης.

• Οι τεχνολογικές εξελίξεις και οι εφαρμογές τους : Αυτό παίζει σημαντικό ρόλο στη βελτίωση των διαδικασιών ανακύκλωσης.

Οι παραγωγοί, οι εισαγωγείς και οι έμποροι λιανικής πώλησης διάφορων προϊόντων που απευθύνονται στους καταναλωτές είναι υποχρεωμένοι από το Ελληνικό νομοθετικό πλαίσιο να οργανώνουν ή να συμμετέχουν σε συστήματα εναλλακτικής διαχείρισης των αποβλήτων προκειμένου οι συνολικοί στόχοι της ανακύκλωσης να επιτευχθούν (Zotos et al., 2009).

Η συμμετοχή τους ενθαρρύνει τους παραγωγούς να σχεδιάσουν πιο φιλικά προς το περιβάλλον προϊόντα καθιστώντας τους υπεύθυνους για το κόστος διαχείρισης του προϊόντος όταν καταστεί απόβλητο. Αυτό επιτυγχάνεται πιο εύκολα διότι τα συστήματα εναλλακτικής διαχείρισης είναι βασισμένα στην πολιτική της διευρυμένης ευθύνης του εκάστοτε παραγωγού χρησιμοποιώντας οικονομικά κίνητρα.

Στην Ελλάδα, έως τον Οκτώβριο του 2012 και σύμφωνα με τον ΕΟΑΝ έχουν εγκριθεί 17 συστήματα εναλλακτικής διαχείρισης που καλύπτουν όχι μόνο τις συσκευασίες αλλά και τις φορητές στήλες (μπαταρίες, τα απόβλητα ηλεκτρικού και ηλεκτρονικού εξοπλισμού , τα μεταχειρισμένα ελαστικά, τα απόβλητα λιπαντικών ελαίων, τα οχήματα στο τέλος κύκλου ζωής και τα απόβλητα των εκσκαφών, κατασκευών και κατεδαφίσεων. Θα αναφερθούμε όμως αναλυτικά μόνο στα 4 από αυτά τα συστήματα και για τις συσκευασίες.

Από τα 17 συστήματα εναλλακτικής διαχείρισης τα 4 αφορούν τις συσκευασίες και τα απόβλητα συσκευασιών και σε αυτά θα δοθεί περισσότερη έμφαση. Αρχικά οι πρώτες προσπάθειες ανακύκλωσης συσκευασιών ξεκίνησαν τη δεκαετία του 1980 στην Ε.Ε. και αφορούσαν τις συσκευασίες ποτών και συγκεκριμένα τις φιάλες μπύρας. Για τις υπόλοιπες συσκευασίες δεν υπήρχε κοινή ευρωπαϊκή νομοθεσία και τα κράτη-μέλη εφάρμοζαν τις δικές τους πολιτικές για την ανακύκλωση. Η προσπάθεια για οργανωμένη ανακύκλωση άρχισε όταν ανακυκλώσιμες πρώτες ύλες από κράτη που είχαν χρηματοδοτούμενα συστήματα συλλογής και ανακύκλωσης συσκευασιών εμφανίστηκαν σε κράτη που η ανακύκλωση βασιζόταν στο κόστος ανάκτησης υλικών, χωρίς πρόσθετη χρηματοδότηση. Τότε τα συστήματα ανακύκλωσης στις χώρες αυτές απειλήθηκαν με κατάρρευση.