ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΚΑΛΑΜΑΤΑΣ ΣΧΟΛΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ
ΔΙΟΙΚΗΣΗ ΜΟΝΑΔΩΝ ΥΓΕΙΑΣ ΚΑΙ ΠΡΟΝΟΙΑΣ
ΘΕΜΑ ΠΤΥΧΙΑΚΗΣ:
ΙΑΤΡΙΚΟ ΑΠΟΡΡΗΤΟ.ΜΕΛΕΤΗ ΤΗΣ ΝΟΜΟΘΕΣΙΑΣ ΤΟΥ ΙΑΤΡΙΚΟΥ ΑΠΟΡΡΗΤΟΥ ΚΑΙ ΤΗΣ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ ΤΟΥ.
ΕΙΣΗΓΗΤΗΣ:Κος ΜΑΝΙΑΤΗΣ ΑΝΤΩΝΙΟΣ ΣΠΟΥΔΑΣΤΡΙΑ:ΝΙΚΟΛΑΪΔΟΥ ΑΝΑΣΤΑΣΙΑ
ΚΑΛΑΜΑΤΑ 2008
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ
.
. . » * » > * Ά ί.« Ι π Μ *
ΕΚΑΟ ΙΕΟ Η 1 Β ΙΒ Α Ι0 « * Μ 1
ΕΙΣΑΓΩΓΗ....4
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ΤΟ ΙΑ ΤΡΙΚΟ ΑΠΟΡΡΗΤΟ ΩΣ ΗΘΙΚΟΣ ΚΑΝΟΝΑΣ...ίο 1.1 ΤΟ ΔΙΚΑΙΩΜΑ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΦΡΟΥΡΗΣΗ ΤΗΣ ΙΔΙΩΤΙΚΗΣ ΤΟΥ ΖΩΗΣ...11
1.2 ΤΟ ΔΙΚΑΙΩΜΑ ΤΟΥ ΓΙΑΤΡΟΥ ΣΤΗ ΜΥΣΤΙΚΟΤΗΤΑ...12
1.3 Η ΕΜΠΙΣΤΟΣΥΝΗ ΩΣ ΒΑΣΗ ΣΤΗ ΣΧΕΣΗ ΓΙΑ ΤΡΟΥ-ΑΣΘΕΝΟΥΣ...12
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 ΚΩΔΙΚΑΣ ΙΑ ΤΡΙΚΗΣ ΔΕΟΝΤΟΛΟΓΙΑΣ...14
2.1 ΕΝΝΟΙΑ ΙΑΤΡΙΚΟΥ ΑΠΟΡΡΗΤΟΥ....15
2.2 ΤΟ ΙΑΤΡΙΚΟ ΑΠΟΡΡΗΤΟ ΩΣ ΔΕΟΝΤΟΛΟΓΙΚΟΣ ΚΑΝΟΝΑΣ...15
ΙΑΤΡΙΚΟΣ ΦΑΚΕΛΟΣ ΑΣΘΕΝΩΝ 2.3 ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΑΣΘΕΝΩΝ...19
2.4 ΙΑΤΡΙΚΟΣ ΦΑΚΕΛΟΣ...20
2.5 ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΟΣ ΙΑΤΡΙΚΟΣ ΦΑΚΕΛΟΣ...24
2.5.1 ΑΣΦΑΛΕΙΑ ΗΙΦ...24
2.5.2 ΘΕΣΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ...25
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 ΑΣΤΙΚΗ ΠΟΙΝΙΚΗ ΠΕΙΘΑΡΧΙΚΗ ΕΥΘΥΝΗ...27
3.1 ΠΟΙΝΙΚΗ ΕΥΘΥΝΗ...28
3.1.1 ΑΡΘΡΟ 371 Π Κ...28
3.1.2 ΝΟΜΙΚΕΣ ΠΕΡΙΠΤΩΣΕΙΣ ΠΑΡΑΒΙΑΣΗΣ ΙΑΤΡΙΚΟΥ ΑΠΟΡΡΗΊΎΟΥ....29
3.1.3 ΠΕΡΙΠΤΩΣΕΙΣ ΠΑΡΑΒΙΑΣΗΣ ΙΑ ΤΡΙΚΟΥ ΑΠΟΡΡΗΤΟΥ...32
3.1.4 ΜΑΡΤΥΡΙΑ ΓΙΑ ΤΡΟΥ ΣΕ ΔΙΚΗ...33
3.1.5 ΥΠΟΧΡΕΩΣΗ ΤΗΡΗΣΗΣ ΙΑΤΡΙΚΟΥ ΑΠΟΡΡΗΤΟΥ ΜΕΤΑ ΤΟΝ ΘΑΝΑΤΟ ΤΟΥ ΓΙΑΤΡΟΥ Ή ΤΟΥ ΑΣΘΕΝΟΥΣ...37
3.2 ΑΣΤΙΚΗ ΕΥΘΥΝΗ...38
3.2.1 ΑΡΘΡΑ 914 ΚΑΙ 932...38
3.3 ΠΕΙΘΑΡΧΙΚΗ ΕΥΘΥΝΗ...40
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΗ ΕΥΘΥΝΗ 4.1 ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΗ ΕΥΘΥΝΗ...47
4.2Ν.2472/1997...47
4.2.1 ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑΣ ΔΕΔ ΟΜΕΝΩΝ...50
4.3 ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΕΣ ΚΥΡΩΣΕΙΣ...51
4.5 ΔΕΔΙΚΑΣΜΕΝΕΣ ΥΠΟΘΕΣΕΙΣ ΑΠΔΠΧ....53
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5 ΙΑΤΡΙΚΟ ΑΠΟΡΡΗΤΟ ΣΤΗΝ ΠΡΑΞΗ ΕΙΣΑΓΩΓΗ...59
5.1 Ηΐν/ΑΙΏΞ ΙΑ ΤΡΙΚΟ ΑΠΟΡΡΗΤΟ...59
5.1.2 ΤΟ ΝΟΜΟΘΕΤΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΣΗΜΕΡΑ...60
5.1.3 ΠΑΡΑΒΙΑΣΗ ΙΑΤΡΙΚΟΥ ΑΠΟΡΡΗΤΟΥ...65
5.2 ΜΕΤΑΜΟΣΧΕΥΣΕΙΣ ΑΝΘΡΩΠΙΝΩΝ ΙΣΤΩΝ ΚΑΙ ΟΡΓΑΝΩΝ...68
5.2.1 ΝΟΜΟΘΕΤΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ...69
5.2.2 ΜΕΤΑΜΟΣΧΕΥΣΕΙΣ ΚΑΙ ΑΠΟΡΡΗΤΟ...69
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ... 72 ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ
ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑ ΦΙΕΣ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Η προστασία των προσωπικών δεδομένων είναι αναφαίρετο δικαίωμα κάθε πολίτη σε όλους τους τομείς της ζωής του όπως και στην ιατρική του περίθαλψη.
Αυτό το δικαίωμα προστατεύεται μέσω του ιατρικού απορρήτου.
Ως ιατρικό απόρρητο θεωρείται κάθε γεγονός που είναι γνωστό σε περιορισμένο μόνο κύκλο προσώπων, τα οποία έχουν συμφέρον ή επιθυμούν να παραμείνει αυτό γνωστό μόνο σε αυτά. Ιατρικό απόρρητο θα πρέπει να θεωρηθεί:
1) Καθετί που ο ασθενής εμπιστεύεται στον γιατρό ή τον ασθενή.
2) Κάθε πληροφορία που ο ασθενής επιθυμεί να θεωρείται ως απόρρητη, ακόμη και αν αυτό φημολογείται.
3) Η είσοδος στο ιατρείο και την νοσηλευτική μονάδα.
Το θέμα που θα προσπαθήσουμε να προσεγγίσουμε και να αναλύσουμε έχει τις βάσεις του στην απαρχή της ιατρικής επιστήμης με πρώτες αναφορές στον όρκο του Ιπποκράτη.
" Όσα τυχόν βλέπω ή ακούω κατά την διάρκεια της θεραπείας ή και πέρα από τις επαγγελματικές μου ασχολίες στην καθημερινή μου ζωή, αυτά που δεν πρέπει να μαθευτούν παραέξω δεν θα τα κοινοποιώ, θεωρώντας τα θέματα αυτά μυστικά. Αν τηρώ πιστά τον όρκο αυτό και δεν τον αθετήσω, είθε ν' απολαύσω για πάντα την εκτίμηση όλων των ανθρώπων για την ζωή μου και για την τέχνη μου, αν όμως παραβώ και αθετήσω τον όρκο μου να υποστώ αντίθετα από αυτά".
Σήμερα η ιατρική κοινωνία πόσο ακολουθεί το μονοπάτι που όρισε ο Ιπποκράτης και τι κυρώσεις υπάρχουν γι' αυτούς που παρεκκλίνουν την πορεία του;
Η προσπάθεια μας στο να προσεγγίσουν το εν λόγω θέμα είναι περίπλοκη και δύσκολη, αν κρίνουμε από το γεγονός ότι σαφής νομικός ορισμός του ιατρικού απορρήτου δεν αναφέρεται σε καμιά διάταξη του ελληνικού νομοθετικού πλαισίου.
Προσπάθειες καθορισμού της έννοιας και του περιεχομένου του απορρήτου έχουν γίνει κυρίως από την θεωρία της νομικής επιστήμης, όπως επίσης από την ισχύουσα ιατρική δεοντολογία καθώς και από τους πειθαρχικούς κανονισμούς των ιατρικών συλλόγων και νοσοκομείων.
Με την βοήθεια διαφόρων πηγών θα επιδιώξουμε να συλλέξουμε πληροφορίες για το αν και κατά πόσο προστατεύονται τα προσωπικά και ιατρικά δεδομένα που αποκτά ο ιατρός από την σχέση του με τον ασθενή μέσα από το λειτούργημα του.
Μέσω των πηγών θα ανακαλύψουμε ότι η άρση του απορρήτου θα είναι συνυφασμένη με την ηθική και επαγγελματική δεοντολογία του γιατρού και του
ιατρικού προσωπικού και την ανοχή του νομικού πλαισίου. Όπως επίσης, ο γιατρός που θα παραβιάσει το ιατρικό απόρρητο έχει αστική, ποινική, πειθαρχική ευθύνη καθώς και τις ανάλογες κυρώσεις είτε ως ιδιώτης είτε ως μέλος οργανωμένου συστήματος υγείας.
Ένα από τα αρχαιότερα καθήκοντα του γιατρού είναι η προστασία του ιατρικού απόρρητου. Είναι ηθικό αξίωμα το να προστατεύσει ένας γιατρός τα μυστικά ενός ασθενή. Σύμφωνα με τις γραπτές πηγές αναφέρονται τρεις αξίες οι οποίες προσδιορίζουν την ηθική διάσταση του ιατρικού απορρήτου.
1) Το δικαίωμα του ατόμου στην περιφρούρηση της ιδιωτικής του ζωής.
2) Το δικαίωμα του γιατρού στην μυστικότητα.
3) Η εμπιστοσύνη ως βάση στη σχέση γιατρού-ασθενή.
Δεοντολογικά, το ιατρικό απόρρητο προστατεύεται μέσω του κώδικα ασκήσεως του ιατρικού επαγγέλματος σύμφωνα με το άρθρο 23 του ΑΝ 1565/1939, όπου ορίζεται ότι'ο γιατρός οφείλει να τηρεί απόλυτον εχεμύθειαν διά παν ό,τι είδεν, ήκουσεν, έμαθεν ή ηννόησεν εν τη άσκησει του επαγγέλματος αυτού, και το οποίον αποτελεί απόρρητον του αρρώστου ή των οικείων αυτού, εξαιρέσει των περιπτώσεων καθ' ας ειδικαί διατάξεις νόμων τον υποχρεώνουσιν εις την αποκάλυψιν του απορρήτου τούτού' ενώ το άρθρο 22 του ίδιου νόμου αναφέρει τις προϋποθέσεις για την έκδοση ιατρικών πιστοποιητικών και γνωματεύσεων με σκοπό την προστασία του απορρήτου.
Επιπλέον, στο ΒΔ της 25.5/6.1995Περί κανονισμού ιατρικής δεοντολογίας"
στο άρθρο 15 ορίζεται ο γιατρός ως υπεύθυνος για την προστασία και διαφύλαξη του απορρήτου των πληροφοριών. Επίσης στο άρθρο 18 αναφέρεται ότι' η αυστηρή τήρησις του ιατρικού απορρήτου αποτελείν υποχρέωσιν παντός ιατρού παρέχοντος την ιατρική συνδρομήν μέσω των οργανισμών ή ιδρυμάτων δημοσίου ή ιδιωτικού δικαίου πάσης φύσεως και κατηγορίας. Ο ιατρός υποχρεούται να τηρή αυστηρώς και απαρέγκλιτος το ιατρικό απόρρητο. Οποιαδήποτε δήλωσης αντικείμενη προς την αρχή του επαγγελματικού απορρήτου αποφεύγεται.
Σύμφωνα με την ελληνική νομοθεσία ο ασθενής προστατεύεται κοινωνικά, ηθικά και νομικά, πράγμα που τον κάνει να έχει απόλυτη εμπιστοσύνη και ευθύτητα με τον θεράποντα ιατρό του. Παρόλα αυτά όμως επειδή η διαφύλαξη του ιατρικού απορρήτου δεν στηρίζεται μόνο στους νόμους αλλά και στην προσωπικότητα του ιατρού, το ελληνικό δίκαιο έχει αναλάβει να συνετίσει όλους όσους παρεκκλίνουν της πορείας που χάραξε πριν από χιλιάδες χρόνια ο Ιπποκράτης.
Ποινική χαρακτηρίζεται η ευθύνη του γιατρού όταν με τις πράξεις ή παραλείψεις του παραβιάζονται μια ή περισσότερες διατάξεις του ΠΚ. Στο ελληνικό ποινικό δίκαιο περιγράφονται ορισμένα αδικήματα που είναι δυνατό να διαπράξει ένας γιατρός και που νομικά ονομάζονται εγκλήματα εκ προθέσεως. Σ' αυτά περιγράφεται η συμπεριφορά του γιατρού που χαρακτηρίζεται από δόλο (πρόθεση) και έχει ως συνέπεια την παραγωγή ενός εγκληματικού αποτελέσματος. Σύμφωνα με το άρθρο 371 του ΠΚ:" παραβίαση επαγγελματικής εχεμύθειας" ορίζει:
1. Κληρικοί, δικηγόροι και κάθε είδους νομικοί παραστάτες, συμβολαιογράφοι, γιατροί, μαίες, νοσοκόμοι, φαρμακοποιοί και άλλοι στους οποίους κάποιοι εμπιστεύονται συνήθως λόγω του επαγγέλματος τους ή της ιδιότητας τους ιδιωτικά απόρρητα, καθώς και οι βοηθοί των προσώπων αυτών, τιμωρούνται με χρηματική ποινή ή φυλάκιση μέχρι ενός έτους αν φανερώσουν ιδιωτικά απόρρητα που τους εμπιστεύτηκαν ή που τα έμαθαν λόγω του επαγγέλματος τους ή της ιδιότητος τους.
2. Όμοια τιμωρείται όποιος μετά το θάνατο ενός από τα πρόσωπα της παρ.1, και απ’ αυτή την αίτια γίνεται κάτοχος εγγράφων ή σημειώσεων του νεκρού ή των σχετικών με την άσκηση του επαγγέλματος του ή της ιδιότητας του και από αυτά φανερώνει ιδιωτικά απόρρητα.
3. Η ποινική δίωξη γίνεται μόνο με έγκλιση.
4. Η πράξη δεν είναι άδικη και μένει ατιμώρητη αν ο υπαίτιος απέβλεπε στην εκπλήρωση καθήκοντος του ή την διαφύλαξη έννομου ή για άλλο λόγο δικαιολογημένου ουσιώδους συμφέροντος δημοσίου ή του ιδίου ή κάποιου άλλου, το οποίο δεν μπορούσε να διαφυλαχθεί διαφορετικά.
Αστική χαρακτηρίζεται η ευθύνη του ιατρού όταν με τις πράξεις ή τις παραλείψεις του παραβιάζονται μια ή περισσότερες διατάξεις του αστικού κώδικος.
Σύμφωνα με το άρθρο 914 του ΑΚ " όποιος ζημιώσει άλλον παράνομα και υπαίτια έχει υποχρέωση να τον αποζημιώσει. Επιπλέον, υπάρχει και το άρθρο 932 του ΑΚ που ορίζει ότι" Σε περίπτωση αδικοπραξίας, ανεξάρτητα από την αποζημίωση για την περιουσιακή ζημία, το δικαστήριο μπορεί να επιδικάσει εύλογη κατά την κρίση του χρηματική ικανοποίηση λόγω ηθικής βλάβης. Αυτό ισχύει ιδίως για εκείνον που έπαθε προσβολή της υγείας, της τιμής ή της αγνείας του ή στερήθηκε την ελευθερία του. Σε περίπτωση θανάτωσης προσώπου η χρηματική αυτή ικανοποίηση μπορεί να επιδικαστεί στην οικογένεια του θύματος λόγω ψυχικής οδύνης. Σε περίπτωση που παραβίασης του δικαιώματος έχουμε κάποιες αξιώσεις:
1) Την άρση προσβολής 2) Την παράλειψη 3) Την αποζημίωση
4) Την ικανοποίηση της ηθικής βλάβης.
Πειθαρχική ευθύνη για τον γιατρό ορίζεται η επιβολή κυρώσεων πειθαρχικής φύσης από τα αρμόδια προς αυτόν όργανα του ιατρικού σώματος, όταν αυτός υποπέσει σε ορισμένες παραβάσεις, προς παραδειγματισμό και διαφύλαξη του κύρους της ιατρικής πράξης, κοινότητας, ή και του νοσηλευτικού ιδρύματος.
Αρμόδιο για τη εκδίκαση των πειθαρχικών παραβάσεων είναι:
• Το πειθαρχικό συμβούλιο του τοπικού ιατρικού συλλόγου
• Το ανώτατο πειθαρχικό συμβούλιο των ιατρών
• Η αρμόδια πειθαρχική αρχή του νοσηλευτικού ιδρύματος.
• Οι κυρώσεις που μπορούν να επιβάλλουν οι παραπάνω αρχές είναι:
• Επίπληξη
• Χρηματικά πρόστιμα
• Προσωρινή παύση ασκήσεως του ιατρικού επαγγέλματος από ένα μήνα έως τρία χρόνια.
Ως διοικητική ορίζεται η ευθύνη του γιατρού έναντι της αρχής προστασίας δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα. Σύμφωνα με τα δεδομένα της αρχής κάθε πληροφορία που αποκτά ο ιατρός στην συνεργασία του με τον ασθενή και σκοπεύει να επεξεργαστεί εν συνεχεία οφείλει να ενημερώσει και να ζητήσει την άδεια του ασθενή του.
Σε περίπτωση παραβίασης του νόμου 2472/1997 ο ιατρός μπορεί να τιμωρηθεί με ποινή φυλάκισης ή χρηματικού προστίμου.
Αδιαμφισβήτητα η διαφύλαξη του ιατρικού απορρήτου είναι μια από τις κυριότερες βάσεις της συνεργασίας μεταξύ ασθενούς και ιατρού και προάγει όχι μόνο την σωστή λειτουργία της καθαυτού ιατρικής ως επάγγελμα αλλά και της πραγματικής της διάστασης ως λειτούργημα.
Κλείνοντας την επεξεργασία του θέματος μας θα αναλογιστούμε το βάρος της νόμιμης ή παράνομης άρσης του απορρήτου, το πόσο τελικά προστατεύετε από την ελληνική νομοθεσία και ιατρική δεοντολογία στα επαγγέλματα υγείας και το
αντίκτυπο που έχει στους πολίτες που αναζητούν μια άρτια και προστατευμένη υγειονομική περίθαλψη, έχοντας πάντα στο μυαλό τους μια ανθρώπινη και προστατευμένη σχέση γιατρού και ασθενούς.
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1
ΤΟ ΙΑΤΡΙΚΟ ΑΠΟΡΡΗΤΟ ΩΣ
ΗΘΙΚΟΣ ΚΑΝΟΝΑΣ
1.1 ΤΟ ΔΙΚΑΙΩΜΑ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΦΡΟΥΡΗΣΗ ΤΗΣ ΙΔΙΩΤΙΚΗΣ ΤΟΥ ΖΩΗΣ.
Βασική υποχρέωση του γιατρού, κατά την άσκηση του λειτουργήματος του, είναι η εχεμύθεια και συγκεκριμένα η διαφύλαξη του απορρήτου όλων εκείνων των πληροφοριών και των στοιχείων που θα περιέλθουν, λόγω της ιδιότητας του, και θα αφορούν τον ασθενή και συγκεκριμένα την υγεία του. Το καθήκον του γιατρού αναφορικά με την τήρηση εχεμύθειας αποτελεί βασική του προϋπόθεση, που περιλαμβάνεται και υπαγορεύεται από τον όρκο του Ιπποκράτη. Όμως την τήρηση εχεμύθειας, την συναντάμε και πριν από την εποχή του Ιπποκράτη, όταν την θεραπευτική ασκούσαν μάγοι ή ιερείς, στην αρχαία Βαβυλώνα, στις παραδόσεις των Σουμερίων και Σιμίτων, στο Ρωμαϊκό δίκαιο και σε άλλους πολιτισμούς, στη Βραχμανική περίοδο του Ινδικού λαού και στους Μεσαιωνικούς χρόνους1.
Συγκεκριμένα, όταν ο ασθενής νιώσει την ανάγκη να ζητήσει μια ιατρική συμβουλή, ή ακόμα θελήσει και να συζητήσει για κάποια θέματα υγείας βλέπει τον γιατρό του σαν εξομολόγο. Η είσοδος του ασθενούς στο ιατρείο συμπεριλαμβάνεται στο απόρρητο της διαδικασίας2. Ο ασθενής δίνει όλα εκείνα τα στοιχεία που είναι απαραίτητα στον γιατρό και εκείνος με την σειρά του σχηματίζει μια εικόνα για το ιστορικό του. Κατά συνέπεια, ο ασθενής εμπιστεύεται τον γιατρό και εκείνος με την σειρά του αναλαμβάνει την υποχρέωση να μην κοινοποιήσει ότι του εκμυστηρεύτηκε αλλά να διαφυλάξει και να μην τα αποκαλύψει σε κανέναν. Επιπλέον, έχει την ίδια υποχρέωση και για την διάγνωση αλλά και για την θεραπευτική αγωγή που θα ακολουθηθεί. Η προστασία της ιδιωτικής ζωής του ασθενούς αποτελεί αναφαίρετο και βασικό μέρος των ανθρωπίνων δικαιωμάτων του ασθενούς. Είναι ηθικό αξίωμα το να προστατεύσει ένας γιατρός τα μυστικά ενός ασθενούς. Επίσης, υπάρχουν και κάποιοι επιπλέον λόγοι που ο γιατρός είναι υποχρεωμένος να σεβαστεί το απόρρητο των πληροφοριών που αφορούν τον ασθενή:
> Η αδύναμη θέση στην οποία βρίσκεται ο ασθενής λόγω του φόβου, του πόνου και της ανάγκης του.
> Το επάγγελμα του γιατρού έχει συμβουλευτικό χαρακτήρα.
> Η αμοιβαία εμπιστοσύνη που ρυθμίζει την σχέση γιατρού-ασθενούς.
Η τήρηση του ιατρικού απόρρητου αποτελεί υποχρέωση ηθική που αναφέρεται σε όλους τους σύγχρονους κώδικες ιατρικής δεοντολογίας. Στις μέρες μας, η διαφύλαξη του ιατρικού απόρρητου κινδυνεύει περισσότερο από άλλοτε και η προστασία του είναι περισσότερο επιβεβλημένη, δεδομένου ότι το δικαίωμα αυτό των ασθενών
βρίσκεται στην πράξη κάτω από σωστή απειλή από την αυξανόμενη πολυσύνθετη δομή του συστήματος υγείας.
1.2 ΤΟ ΔΙΚΑΙΩΜΑ ΤΟΥ ΓΙΑΤΡΟΥ ΣΤΗ ΜΥΣΤΙΚΟΤΗΤΑ
Η τήρηση του απορρήτου δεν απαντάται μόνο ως υποχρέωση του γιατρού, όπως ορίζει ο κανονισμός άσκησης του ιατρικού επαγγέλματος και ο κώδικας ιατρικής δεοντολογίας, αλλά και ως αναφαίρετο δικαίωμα του. Το εφαρμόζει προς όφελος, αλλά όχι μόνο δικό του, για την σωστή διάγνωση, αλλά και προς όφελος του ασθενούς και του κοινωνικού συνόλου. Έχει δικαίωμα να αποκρύψει όχι μόνο ότι ορίζεται από τον νόμο αλλά ότι κατά την κρίση του έχει αντίκτυπο τον ασθενή, το περιβάλλον του και το κοινωνικό σύνολο.
Πολλοί πιστεύουν ότι η απόκρυψη πληροφοριών από έναν γιατρό γίνεται για να καλύψει ο ίδιος δικά του λάθη, είτε κατά την διάγνωση είτε κατά την θεραπεία, κάτι το οποίο μπορεί να συνέβαινε παλαιότερα, όταν τα διαγνωστικά μέσα και οι ιατρικές γνώσεις κρίνονταν ανεπαρκείς σε μεγάλο βαθμό και ο γιατρός προσπαθούσε να καλύψει τις αποτυχίες του μέσω του δικαιώματος στη μυστικότητα. Τα τελευταία χρόνια όμως, ο ασθενής βάσει της νομοθεσίας έχει κατοχυρώσει το δικαίωμα της πλήρους πρόσβασης στον ιατρικό του φάκελο. Οπότε, γίνεται κατανοητό ότι το δικαίωμα του γιατρού στη μυστικότητα εφαρμόζεται μόνο για το συμφέρον του ασθενούς. Όμως το δικαίωμα του αυτό, τον φέρνει συχνά στο ηθικό δίλημμα του, που ξεκινά και που τελειώνει το έργο του ο γιατρός-θεραπευτής και που ο γιατρός- άνθρωπος. Είναι δύσκολο να κοινοποιεί πράξεις και γνωματεύσεις ασθενών, γνωρίζοντας ότι πρέπει να έρθει σε σύγκρουση με τους ασθενείς, την κοινωνία και το νομοθετικό πλαίσιο.
1.3 Η ΕΜΠΙΣΤΟΣΥΝΗ ΩΣ ΒΑΣΗ ΣΤΗ ΣΧΕΣΗ ΓΙΑΤΡΟΥ ΑΣΘΕΝΟΥΣ
Όπως είδαμε η σχέση γιατρού ασθενούς λειτουργεί κάτω από το πέπλο της εχεμύθειας, αλλά για να ενδυναμωθεί και να γίνει πιο ουσιαστική πρέπει να κατακτηθεί και η τρίτη αξία του απορρήτου η εμπιστοσύνη3. Για κάποιους θεωρείται η πρωταρχική ηθική υποχρέωση στη σχέση γιατρού ασθενούς, η οποία οικοδομείται
από την ώρα εισόδου του ασθενούς στο γραφείο του θεράπων γιατρού. Ο γιατρός είναι αυτός, ο οποίος πρέπει να προσεγγίσει ανθρωπιστικά και να καλύψει επιστημονικά τον ασθενή για να τον κερδίσει. Δεν πρέπει να ξεχνάμε όμως ότι η εξέταση είναι μια διαδικασία πολλές φορές δυσάρεστη ακόμα και επώδυνη για τον ασθενή. Έτσι καλείται ο γιατρός να εισχωρήσει στην ψυχολογία του εκάστοτε ασθενούς με τέτοιο τρόπο, ώστε να τον αισθανθεί ως οικείο άτομο. Έτσι ο γιατρός θα μπορέσει να λάβει ειλικρινείς απαντήσεις χωρίς φοβία και ντροπή σε κρίσιμα ερωτήματα ιατρικής και προσωπικής φύσεως που σε συνδυασμό με τα ευρήματα των εξετάσεων εργαστηριακών και μη θα αποκτήσει μια πλήρη εικόνα της καταστάσεως του ασθενούς οδηγώντας τον σε μια σωστή διάγνωση και μια σωστή ιατρική αντιμετώπιση. Πάνω σε αυτή την σχέση εμπιστοσύνης θα μπορέσει ο γιατρός να εφαρμόσει το θεραπευτικό του σχέδιο γνωρίζοντας εξαρχής ότι ο ασθενής θα τα ακολουθήσει χωρίς ενδοιασμούς για την επίτευξη ενός άριστου αποτελέσματος προς όφελος του ασθενούς, των οικείων του αλλά και του κοινωνικού συνόλου.
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2
ΚΩΔΙΚΑΣ ΙΑΤΡΙΚΗΣ
ΔΕΟΝΤΟΛΟΓΙΑΣ
2.1 ΕΝΝΟΙΑ ΙΑΤΡΙΚΟΥ ΑΠΟΡΡΗΤΟΥ
Κάθε άνθρωπος νιώθει την ανάγκη να έχει και να διατηρεί έναν κύκλο διάφορων γεγονότων της προσωπικής του ζωής. Το δικαίωμα του ανθρώπου να διατηρεί μυστικό έναν κύκλο γεγονότων, που αναφέρονται στην προσωπική του σφαίρα είναι απολύτως αναγκαίο και συνυφασμένο με την ανθρώπινη ύπαρξη4.
Η έννοια του ιατρικού απόρρητου δεν έχει οριστεί επακριβώς μέχρι σήμερα.
Ως απόρρητο θεωρείται κάθε γεγονός που είναι γνωστό σε περιορισμένο μόνο κύκλο προσώπων, τα οποία έχουν συμφέρον ή επιθυμούν να παραμείνει αυτό γνωστό μόνο σε αυτά. Ιατρικό απόρρητο θα μπορούσε να θεωρηθεί καθετί που ο ασθενής εμπιστεύεται στον γιατρό ή κάθε πληροφορία που ο ασθενής επιθυμεί να θεωρείται ως απόρρητη ακόμα και αν φημολογείται ή ακόμα οτιδήποτε αντιληφθεί, πληροφορηθεί ή υποπέσει στην αντίληψη του κατά την άσκηση των καθηκόντων του.
Κάτι τέτοιο αναφέρεται στον όρκο του Ιπποκράτη:" όσα τυχόν βλέπω ή ακούω κατά την διάρκεια της θεραπείας ή και πέρα από τις επαγγελματικές μου ασχολίες στην καθημερινή μου ζωή, αυτά που δεν πρέπει να μαθευτούν παραέξω δεν θα τα κοινοποιώ, θεωρώντας τα θέματα αυτά μυστικά. Αν τηρώ πιστά τον όρκο αυτό και δεν τον αθετήσω, είθε να απολαύσω για πάντα την εκτίμηση όλων των ανθρώπων για την ζωή μου και για την τέχνη μου, αν όμως παραβώ και αθετήσω τον όρκο μου να υποστώ αντίθετα από αυτά5 ”.
2.2 ΤΟ ΙΑ ΤΡΙΚΟ ΑΠΟΡΡΗΤΟ ΩΣ ΔΕΟΝΤΟΑ ΟΓΙΚΟΣ ΚΑΝΟΝΑΣ
Αρχικά η προστασία του ιατρικού απορρήτου από τον κώδικα ασκήσεως του ιατρικού επαγγέλματος στηρίχτηκε στο άρθρο 23 του ΑΝ 1565/1939, βάση του οποίου ο γιατρός όφειλε να τηρεί απόλυτη εχεμύθεια για οτιδήποτε μάθαινε άκουγε έβλεπε η κατανοούσε κατά την άσκηση του επαγγέλματος του κάνοντας λόγο παράλληλα και για τις συνθήκες άρσης αυτού , ενώ το άρθρο 22 του ίδιου νόμου ανέφερε τις προϋποθέσεις για την έκδοση ιατρικών πιστοποιητικών και γνωματεύσεων με σκοπό την προστασία του απορρήτου6.
Επιπλέον, στο ΒΔ της 25.5/6.1955'Περί κανονισμού ιατρικής δεοντολογίας με το άρθρο 15 όριζε τον γιατρό ως υπεύθυνο για την προστασία και διαφύλαξη του
απορρήτου των πληροφοριών. Επίσης στο άρθρο 18 του ίδιου νόμου οριζόταν το ιατρικό απόρρητο ως υποχρέωση του γιατρού ασχέτως με τον αν ο φορέα παροχής υπηρεσιών στον οποίο ανήκε ήταν δημόσιος ή ιδιωτικός. Επίσης προσπαθώντας να νουθετήσει τον ιατρικό κόσμο προέβλεπε ότι οποιαδήποτε δήλωση αντικείμενη προς την αρχή του επαγγελματικού απορρήτου θα έπρεπε να αποφεύγεται.7
ο
Βέβαια ο πρόσφατος κώδικας ιατρικής δεοντολογίας Ν. 3418/2005 βάση του οποίου καταργούνται και τα προαναφερθέντα ΑΝ και ΒΔ προβλέπει την τήρηση της εχεμύθειας ως υποχρέωση του γιατρού στο άρθρο 13 κρατώντας βέβαια τις βασικές αρχές του ΑΝ με τα απαραίτητα όμως συμπληρώματα και διευκρινήσεις.
Παράλληλα, ο ΚΙΔ προσπαθεί να καλύψει το κενό που υπήρχε στο προηγούμενο σχετικό νομοθέτημα( ΒΔ 25.5/6.7.1955) , που είχε γίνει σε μια εποχή όπου η ιατρική και η επιστημονική εξέλιξη διέφεραν σε μεγάλο βαθμό με την σύγχρονη πραγματικότητα, καθώς και όλες τις ανάγκες του ιατρικού επαγγέλματος σε προσωπικό, συναδελφικό, επιστημονικό και νομικό επίπεδο, χωρίς να χάνεται η ποιότητα και αποτελεσματικότητα της παροχής ιατρικών υπηρεσιών σε όλες τις ομάδες του πληθυσμού, ευπαθείς ή μη, χωρίς διακρίσεις.
Έτσι λοιπόν ο ιατρός οφείλει να τηρεί αυστηρά απόλυτη εχεμύθεια για οποιοδήποτε στοιχείο υποπίπτει στην αντίληψή του ή του αποκαλύπτει ο ασθενής ή τρίτοι, στο πλαίσιο της άσκησης των καθηκόντων του, και το οποίο αφορά στον ασθενή ή τους οικείους του, ακόμα και μετά την παύση άσκησης του επαγγέλματος του. Παράλληλα του υποδεικνύει ότι η τήρηση του απορρήτου δεν αφορά μόνο το πρόσωπό του αλλά και κάθε άλλο απασχολούμενο άτομο στο εργασιακό του περιβάλλον, αναθέτοντας του έτσι την υποχρέωση ελέγχου του προσωπικού του για τυχόν διαρροή πληροφοριών. Παράλληλα στο ίδιο άρθρο γίνεται και ο προσδιορισμός του νομικού καθήκοντος του γιατρού. Δίνονται όλες οι απαραίτητες οδηγίες για το πότε και γιατί ένας γιατρός πρέπει και μπορεί να άρει το ιατρικό απόρρητο καλύπτοντάς τον νομικά και ηθικά όπως σε περιπτώσεις μολυσματικών νόσων, όταν συντρέχει κατάσταση ανάγκης ή άμυνας, σε περίπτωση κακουργήματος, συναίνεσης του ασθενούς η και ψευδής δηλώσεως του ιδίου.
Στο άρθρο 14 του ΚΙΔ Ν.3418/2005 προβάλλεται το θέμα τήρησης ιατρικού αρχείου δίνοντας στον γιατρό τις απαραίτητες οδηγίες και διευκρινήσεις για τον τρόπο τήρησης και για το περιεχόμενο του. Πρέπει να περιέχει προσωπικά στοιχεία του ασθενούς καθώς και κάθε τι που συνδέεται με την ασθένεια την αντιμετώπιση
της και την πορεία της. Για την τήρηση του αρχείου αυτού και την επεξεργασία των δεδομένων του εφαρμόζονται οι διατάξεις του ν. 2472/1997 (ΦΕΚ 50 Α').
Λόγος επίσης γίνεται για κλινικές και νοσοκομεία που πρέπει να τηρούν στα ιατρικά τους αρχεία και τα αποτελέσματα όλων των κλινικών και παρακλινικών εξετάσεων του ασθενούς, όπως και για το χρονικό διάστημα που κρίνεται απαραίτητη η τήρηση των αρχείων αυτών. Επίσης έχει προβλεφτεί και το ποιος άλλος, εκτός του ιδίου του ασθενούς, που έχει αναμφισβήτητα το δικαίωμα πρόσβασης στο φάκελό του, θα μπορούσε να λάβει γνώση για το περιεχόμενο αυτού, δίνοντας το δικαίωμα αυτό σε συγγενείς του μετά το θάνατό του, στις δικαστικές και εισαγγελικές αρχές και σε άλλα όργανα της Ελληνικής Πολιτείας που διατηρούν τέτοιο δικαίωμα. Στο ίδιο άρθρο ο κώδικας προβλέπει και το γεγονός χρήσης στοιχείων για επιστημονικές δημοσιεύσεις και έτσι για την προστασία των ασθενών απαγορεύεται η αποκάλυψη της ταυτότητας του ασθενούς παρά μόνο κατόπιν έγγραφης συναίνεσής του.
Επιπλέον, στο άρθρο 11 του ΚΙΔ Ν.3418/2005 γίνεται λόγος για την υποχρέωση ενημέρωσης του ασθενούς. Ο γιατρός έχει καθήκον αλήθειας προς τον ασθενή. Ο γιατρός έχει δεοντολογική υποχρέωση να τηρεί τους κανόνες ηθικής κατά την άσκηση του λειτουργήματος του. Πολλοί υποστηρίζουν ότι ο γιατρός δεν έχει κανένα δικαίωμα να αποκρύψει από τον ασθενή του την αλήθεια σχετικά με την κατάσταση της υγείας του καθώς ο ασθενής έχει δικαίωμα να γνωρίζει τι συμβαίνει ή τι πρόκειται να του συμβεί. Υπάρχουν περιπτώσεις στις οποίες η αλήθεια χειροτερεύει την θέση του ασθενούς, την ψυχολογία του ακόμα και την κατάσταση της υγείας του π.χ. καρκίνος. Ακόμα, ο γιατρός πρέπει να σέβεται την επιθυμία του ασθενούς να μην ενημερωθεί παρά να υποδείξει εκείνος ποιος θα ενημερωθεί για την κατάσταση της υγείας του. Ιδιαίτερη προσοχή πρέπει να καταβάλλεται κατά την ενημέρωση όταν πρόκειται για ειδικές επεμβάσεις, όπως μεταμοσχεύσεις.
Στο άρθρο 12 του συγκεκριμένου ΚΙΔ αναφέρεται η συναίνεση του ενημερωμένου ασθενούς. Δεν επιτρέπεται στον γιατρό να προβεί σε οποιαδήποτε ιατρική πράξη χωρίς την συναίνεση του ασθενούς. Δεν απαιτείται συναίνεση σε επείγουσες περιπτώσεις όπου υπάρχει κατεπείγουσα ανάγκη παροχή ιατρικής φροντίδας, ή περιπτώσεις απόπειρας αυτοκτονίας ή και ακόμα περιπτώσεις όπου οι γονείς ενός ανήλικού ασθενούς ή άλλοι τρίτοι αρνούνται να δώσουν την συναίνεση και υπάρχει ανάγκη άμεσης παρέμβασης για να αποτραπεί ο κίνδυνος για την ζωή ή την υγεία του ασθενούς.
Η Εθνική Επιτροπή Βιοηθικής όταν προτάθηκε ο συγκεκριμένος κώδικας προς ψήφιση στη Βουλή των Ελλήνων παρουσίασε την αξιολόγηση της, κρίνοντας πολλά από τα άρθρα ανεπαρκή. Συγκεκριμένα, για το άρθρο 13 του ΚΙΔ, έκρινε τα εξής:
Η παράγραφος 3 αναφέρεται στη δυνατότητα άρσης του ιατρικού απορρήτου, όταν συντρέχουν ειδικοί λόγοι. Στο εδάφιο (α), ειδικότερα, αναφέρεται ότι η άρση του ιατρικού απορρήτου επιτρέπεται όταν ο ιατρός αποβλέπει στην εκπλήρωση νομικού ή ηθικού καθήκοντος. Η γενική αυτή διατύπωση εξειδικεύεται προκειμένου για τα νομικά καθήκοντα. Περί του ηθικού καθήκοντος, όμως, δεν γίνεται περαιτέρω μνεία, δημιουργώντας ασάφεια ως προς την φύση των ηθικών καθηκόντων του ιατρού και τη βαρύτητα που ενδεχομένως έχουν, προκειμένου να αρθεί το ιατρικό απόρρητο του ασθενούς. Θα ήταν προτιμότερο το ηθικό καθήκον να απαλειφθεί από το εδάφιο αυτό (μειοψήφησε ένα μέλος της Επιτροπής). Το εδάφιο (β) αποτελεί ουσιαστικά επανάληψη των ειδικών νομικών περιστάσεων που πρέπει να συντρέχουν για την άρση του ιατρικού απορρήτου. Επιπλέον, η διατύπωση είναι ασαφής και δημιουργεί σύγχυση για το πότε η άρση του απορρήτου σκοπό έχει να διαφυλάξει το συμφέρον του ίδιου του ιατρού ή τρίτου προσώπου. Το εδάφιο (β), ως έχει, πρέπει να απαλειφθεί.
Η Επιτροπή Βιοηθικής έχει ως μέλημα και προτεραιότητα την ηθική πλευρά του ΚΙΔ, προσπαθώντας να το συνδυάσει με το υπάρχον νομικό πλαίσιο, ερχόμενη σε αντίθεση με τον γενικότερο στόχο του κώδικα, ο οποίος προσπαθεί να καλύψει και να προλάβει τις οποιεσδήποτε εξελίξεις στον ιατρικό τομέα, δίνοντας το ερέθισμα στα νομοθετικά όργανα να επιληφθούν την θέσπιση νέων διατάξεων για τα κενά που προκύπτουν από την εξέλιξη της ιατρικής επιστήμης.
Η ιατρική επιστήμη που ασχολείται με την πρόληψη και την θεραπεία των ασθενών, και κατά κύριο λόγο, με τα ανώτερα αγαθά της ανθρώπινης ζωής και υγείας, έχει την ανάγκη διατήρησης ενός δεοντολογικού πλαισίου ως βάση άσκησης ιατρικού επαγγέλματος. Γι’ αυτό και οι θεμελιώδεις αξίες της παραμένουν αναλλοίωτες με την πάροδο του χρόνου. Η έννοια της δεοντολογίας συνδέεται περισσότερο με τη έννοια της ηθικής και όχι τόσο με το θετικό δίκαιο(νομοθεσία). Ο ιατρός, δεοντολογικά, θεωρεί ηθική δέσμευση του να προστατεύσει και όχι να βλάψει τον ασθενή του.
Ο Κώδικας έχει σαν κεντρική ιδέα ότι ο γιατρός, κατά την άσκηση του επαγγέλματος του, συναναστρεφόμενος με τους συναδέλφους του, τους ασθενείς και την κοινωνία(για παράδειγμα συγγενείς, συνοδούς, διοικητικό προσωπικό κτλ),
πρέπει να ενεργεί με προσοχή και ικανότητα, ενώ παράλληλα πρέπει να κατανοεί και να φροντίζει τις ανάγκες του κάθε ασθενή, στηριζόμενος στο ισχύον νομικό και ηθικό πλαίσιο.
Ο Ν.3418/2005 διασφαλίζει την ελευθερία, την προστασία της αξιοπρέπειας, τα ανθρώπινα δικαιώματα και τις ατομικές ελευθερίες τόσο των γιατρών όσο και των ασθενών, καθώς και την ανεξαρτησία της άσκησης του ιατρικού επαγγέλματος.
Δεν θα’ πρεπε να παραλείψουμε τον κώδικα της Ελληνικής Φαρμακευτικής Δεοντολογίας ΠΔ 340/1993, που στο άρθρο 13 αναφέρεται στο απόρρητο του συνταγολογίου. Ο φαρμακοποιός οφείλει να τηρεί το επαγγελματικό απόρρητο, εκτός εξαιρέσεων που προβλέπει ο νόμος και σε όσες περιπτώσεις ο ασθενής, με δήλωση του αποδεσμεύει τον φαρμακοποιό από την τήρηση του απορρήτου. Επιπλέον, απαγορεύεται κάθε δημόσια συζήτηση ή υπαινιγμοί σχετικώς με τη υγεία των πελατών.
2.3 ΔΙΚΑΙΩΜΑ ΤΑ ΑΣΘΕΝΩΝ
Ο κεντρικός άξονας γύρω από τον οποίο κινείται η ιατρική επιστήμη είναι ο άνθρωπος. Και ειδικότερα αυτός που νοσεί. Έτσι σύμφωνα με τον Ν.2071/1992 (ΦΕΚ Α 123) άρθρο 47 ο ασθενής έχει κάποια δικαιώματα9 που είναι τα εξής :
1. Ο ασθενής έχει το δικαίωμα προσεγγίσεως στις υπηρεσίες του νοσοκομείου, τις πλέον κατάλληλες για τη φύση της ασθένειας του.
2. Ο ασθενής έχει το δικαίωμα της παροχής φροντίδας σ' αυτόν με τον οφειλόμενο σεβασμό στην ανθρώπινη αξιοπρέπεια του. Αυτή η φροντίδα περιλαμβάνει όχι μόνο την εν γένει άσκηση της ιατρικής και της νοσηλευτικής, αλλά και τις παραϊατρικές υπηρεσίες, την κατάλληλη διαμονή, την κατάλληλη μεταχείριση και την αποτελεσματική διοικητική και τεχνική εξυπηρέτηση.
3. Ο ασθενής έχει το δικαίωμα να συγκατατεθεί ή να αρνηθεί κάθε διαγνωστική ή θεραπευτική πράξη του πρόκειται να διενεργηθεί σε αυτόν. Σε περίπτωση ασθενούς με μερική ή πλήρη διανοητική ανικανότητα, η άσκηση αυτού του δικαιώματος γίνεται από το πρόσωπο που κατά νόμο ενεργεί για λογαριασμό του.
4. Ο ασθενής δικαιούται να ζητήσει να πληροφορηθεί ότι αφορά την κατάστασή του. Το συμφέρον του ασθενούς είναι καθοριστικό και εξαρτάται από την πληρότητα και ακρίβεια των πληροφοριών που του δίνονται. Η πληροφόρηση του ασθενούς πρέπει να του επιτρέπει να σχηματίσει πλήρη εικόνα των ιατρικών,
κοινωνικών και οικονομικών παραμέτρων της καταστάσεώς του και να λαμβάνει αποφάσεις ο ίδιος ή να μετέχει στη λήψη αποφάσεων που είναι δυνατό να προδικάσουν τη μετέπειτα ζωή του.
5. Ο ασθενής ή ο εκπρόσωπός του σε περίπτωση εφαρμογής της παρ.3, έχει το δικαίωμα να πληροφορηθεί, πλήρως και εκ των προτέρων για τους κινδύνους που ενδέχεται να παρουσιασθούν ή να προκόψουν εξ αφορμής εφαρμογής σε αυτόν ασυνήθων ή πειραματικών διαγνωστικών και θεραπευτικών πράξεων. Η εφαρμογή των πράξεων αυτών στον ασθενή λαμβάνει χώρα μόνο ύστερα από συγκεκριμένη συγκατάθεση του ιδίου. Η συγκατάθεση αυτή μπορεί να ανακληθεί από τον ασθενή ανά πάσα στιγμή. Ο ασθενής πρέπει να αισθάνεται τελείως ελεύθερος στην απόφαση του, να δεχθεί ή να απορρίψει, κάθε συνεργασία του με σκοπό την έρευνα ή την εκπαίδευση. Η συγκατάθεσή του για τυχόν συμμετοχή του είναι δικαίωμά του και μπορεί να ανακληθεί ανά πάσα στιγμή.
6. Ο ασθενής έχει το δικαίωμα στο μέτρο και στις πραγματικές συνθήκες που αυτό είναι δυνατόν, προστασίας της ιδιωτικής του ζωής. Ο απόρρητος χαρακτήρας των πληροφοριών και του περιεχομένου των εγγράφων που τον αφορούν, του φακέλου των ιατρικών σημειώσεων και ευρημάτων, πρέπει να είναι εγγυημένος.
7. Ο ασθενής έχει το δικαίωμα του σεβασμού και της αναγνωρίσεως σ' αυτόν των θρησκευτικών και ιδεολογικών του πεποιθήσεων.
8. Ο ασθενής έχει το δικαίωμα να παρουσιάσει ή να καταθέσει αρμοδίως διαμαρτυρίες και ενστάσεις και να λάβει πλήρη γνώση των επ' αυτών ενεργειών και αποτελεσμάτων.
2.4 ΙΑΤΡΙΚΟΣ ΦΑΚΕΛΟΣ
Ο ιατρικός φάκελος του ασθενή περιέχει όλα εκείνα τα στοιχεία που αφορούν την κατάσταση της υγείας του και πως αυτή μεταβάλλεται διαχρονικά10. Τα στοιχεία του ιατρικού φακέλου εξαρτώνται από την ειδικότητα του γιατρού. Ανεξαρτήτως ειδικότητος όμως, όλοι οι φάκελοι πρέπει να εμπεριέχουν τα εξής:
Ά Βιογραφικό
■Α Ιστορικό της νόσου Ά Ατομικό ιστορικό
'Ζ Οικογενειακό ιστορικό Πορεία της νόσου
Το βιογραφικό αναφέρεται στα προσωπικά στοιχεία του ασθενούς όπως ονοματεπώνυμο, ηλικία, διεύθυνση κατοικίας, επάγγελμα, ασφαλιστικό ταμείο, τηλέφωνο κτλ.
Το ιστορικό της νόσου περιλαμβάνει όλα τα στοιχεία που υποδεικνύουν την ασθένεια από το πώς εκδηλώθηκε, ποια είναι τα συμπτώματα της και τα ευρήματα κλινικών και εργαστηριακών εξετάσεων.
Στο ατομικό ιστορικό καταγράφονται όλα τα προηγούμενα ιατρικά συμβάντα που έχει περάσει ο ασθενής π.χ. παιδικές ασθένειες, προηγούμενες νόσους, ατυχήματα, εγχειρήσεις, αλλεργίες, χορήγηση φαρμακευτικής αγωγής κτλ.
Στο οικογενειακό ιστορικό αναζητούνται προς καταγραφή ασθένειες με κληρονομικά χαρακτηριστικά.
Στην πορεία της νόσου αναφέρονται όλες οι διενέργειες φαρμακευτικές ή χειρουργικές από την στιγμή της διάγνωσης της νόσου.
Πρέπει να επισημάνουμε ότι η τήρηση του ιατρικού φακέλου πλέον είναι υποχρεωτική. Βάση του ΚΙΔ το άρθρο 14 προβλέπει:
Ο ιατρός υποχρεούται να τηρεί ιατρικό αρχείο, σε ηλεκτρονική ή μη μορφή, το οποίο περιέχει δεδομένα που συνδέονται αρρήκτως ή αιτιωδώς με την ασθένεια ή την υγεία των ασθενών του. Για την τήρηση του αρχείου αυτού και την επεξεργασία των δεδομένων του εφαρμόζονται οι διατάξεις του ν. 2472/1997 (ΦΕΚ 50 Α'). Τα ιατρικά αρχεία πρέπει να περιέχουν το ονοματεπώνυμο, το πατρώνυμο, το φύλο, την ηλικία, το επάγγελμα, τη διεύθυνση του ασθενή, τις ημερομηνίες της επίσκεψης, καθώς και κάθε άλλο ουσιώδες στοιχείο που συνδέεται με την παροχή φροντίδας στον ασθενή, όπως, ενδεικτικά και ανάλογα με την ειδικότητα. Οι κλινικές και τα νοσοκομεία τηρούν στα ιατρικά τους αρχεία και τα αποτελέσματα όλων των κλινικών και παρακλινικών εξετάσεων. Η υποχρέωση διατήρησης των ιατρικών αρχείων ισχύει:
α) στα ιδιωτικά ιατρεία και τις λοιπές μονάδες πρωτοβάθμιας φροντίδας υγείας του ιδιωτικού τομέα, για μία δεκαετία από την τελευταία επίσκεψη του ασθενούς και β) σε κάθε άλλη περίπτωση, για μία εικοσαετία από την τελευταία επίσκεψη του ασθενούς.
Ο ιατρός λαμβάνει όλα τα αναγκαία μέτρα, έτσι ώστε στην περίπτωση επιστημονικών δημοσιεύσεων να μην γνωστοποιείται με οποιονδήποτε τρόπο η ταυτότητα του ασθενούς στον οποίο αφορούν τα δεδομένα. Εάν, λόγω της φύσης της δημοσίευσης, είναι αναγκαία η αποκάλυψη της ταυτότητας του ασθενούς ή στοιχείων που υποδεικνύουν ή μπορούν να οδηγήσουν στην εξακρίβωση της ταυτότητάς του, απαιτείται η ειδική έγγραφη συναίνεσή του. Ο ιατρός τηρεί τα επαγγελματικά του βιβλία με τέτοιο τρόπο, ώστε να εξασφαλίζεται το ιατρικό απόρρητο και η προστασία των προσωπικών δεδομένων. Στα ιατρικά αρχεία δεν πρέπει να αναγράφονται κρίσεις ή σχολιασμοί για τους ασθενείς, παρά μόνον εάν αφορούν στην ασθένειά τους. Ο ασθενής έχει δικαίωμα πρόσβασης στα ιατρικά αρχεία, καθώς και λήψης αντιγράφων του φακέλου του. Το δικαίωμα αυτό, μετά το θάνατό του, ασκούν οι κληρονόμοι του, εφόσον είναι συγγενείς μέχρι τετάρτου βαθμού. Δεν επιτρέπεται σε τρίτο η πρόσβαση στα ιατρικά αρχεία ασθενή. Κατ' εξαίρεση επιτρέπεται η πρόσβαση:
α) στις δικαστικές και εισαγγελικές αρχές κατά την άσκηση των καθηκόντων τους αυτεπάγγελτα ή μετά από αίτηση τρίτου που επικαλείται έννομο συμφέρον και σύμφωνα με τις νόμιμες διαδικασίες,
β) σε άλλα όργανα της Ελληνικής Πολιτείας, που με βάση τις καταστατικές τους διατάξεις έχουν τέτοιο δικαίωμα και αρμοδιότητα.
Ο ασθενής έχει το δικαίωμα πρόσβασης, σύμφωνα με τις οικείες διατάξεις, στα εθνικά ή διεθνή αρχεία στα οποία έχουν εισέλθει τα δεδομένα προσωπικού χαρακτήρα που τον αφορούν.
Σύμφωνα με τον κώδικα η χρονική υποχρέωση τήρησης του φακέλου που αφορά τα ιδιωτικά ιατρεία καθώς και τις μονάδες πρωτοβάθμιας φροντίδας υγείας του ιδιωτικού τομέα ανέρχεται στα 10 χρόνια ενώ αντίστοιχα για τα δημόσια νοσοκομεία ο χρόνος διπλασιάζεται και οι φάκελοι φυλάσσονται 20 χρόνια11. Πριν την ψήφιση του νέου Κώδικα Δεοντολογίας, το σχετικό νομοθετικό πλαίσιο αφορούσε μόνον την πρόσβαση στον ιατρικό φάκελο που τηρείται από δημόσια υπηρεσία και ΝΠΔΔ και όχι από όλες τις κατηγορίες επαγγελματιών υγείας.
Αναλυτικότερα ο νόμος 1599/1986 περί «Σχέσεων Κράτους - Πολίτη» στο άρθρο 16 όριζε ότι: «Οι υπηρεσίες του δημόσιου τομέα δεν μπορούν να αρνηθούν τη γνώση διοικητικού εγγράφου επικαλούμενες το απόρρητο του ιδιωτικού βίου, το ιατρικό απόρρητο, καθώς και το βιομηχανικό ή εμπορικό απόρρητο, εφ' όσον αυτά αναφέρονται αποκλειστικά στον πολίτη που ζητεί να λάβει γνώση διοικητικού
εγγράφου».
Η διάταξη αυτή αντικαταστάθηκε από τον Κώδικα Διοικητικής Διαδικασίας (νόμος 2690/1999), ο οποίος στο άρθρο 5 όρισε ότι: κάθε ενδιαφερόμενος έχει δικαίωμα λαμβάνει γνώση των διοικητικών εγγράφων. Ως διοικητικά έγγραφα νοούνται όσα συντάσσονται από τις δημόσιες υπηρεσίες, όπως εκθέσεις, μελέτες, πρακτικά, στατιστικά στοιχεία, εγκύκλιες οδηγίες, απαντήσεις της Διοίκησης. Το δικαίωμα δεν υφίσταται στις περιπτώσεις που το έγγραφο αφορά την ιδιωτική ή οικογενειακή ζωή τρίτου, ή αν παραβλάπτεται απόρρητο, το οποίο προβλέπεται από ειδικές διατάξεις”.
Επιπλέον, στον νόμο 2071/1992 «Εκσυγχρονισμός και οργάνωση Συστήματος Υγείας», άρθρο 47, περί δικαιωμάτων των ασθενών, προβλέπεται ότι: «ο ασθενής έχει το δικαίωμα, στο μέτρο και τις πραγματικές συνθήκες που αυτό είναι δυνατό, προστασίας της ιδιωτικής του ζωής. Ο απόρρητος χαρακτήρας των πληροφοριών και του περιεχομένου των εγγράφων που τον αφορούν, του φακέλου των ιατρικών σημειώσεων και ευρημάτων, πρέπει να είναι εγγυημένος».
Ο νέος Κώδικας Ιατρικής Δεοντολογίας στο άρθρο 13 ορίζει ότι: "ο ιατρός οφείλει να τηρεί αυστηρά απόλυτη εχεμύθεια για οποιοδήποτε στοιχείο υποπίπτει στην αντίληψή του ή του αποκαλύπτει ο ασθενής ή τρίτοι, στο πλαίσιο άσκησης των καθηκόντων του, και το οποίο αφορά στον ασθενή ή τους οικείους του”.
Η παράβαση του ιατρικού απορρήτου συνιστά και ποινικό αδίκημα. Στο άρθρο 371 παρ. 1 του ΠΚ ορίζεται μεταξύ άλλων ότι: «Οι ιατροί τιμωρούνται εάν ήθελον φανερώσει ιδιωτικά απόρρητα εμπιστευθέντα εις αυτούς ή περιελθόντα εις γνώσιν των δυνάμει του επαγγέλματος ή της ιδιότητάς των».
Ο ασθενής έχει κάθε δικαίωμα πρόσβασης στον ιατρικό του φάκελο επειδή το απόρρητο από τον ορισμό του δεν αποκλείει αυτόν αλλά τρίτους. Εκτός αυτού δεν είναι δυνατόν πληροφορίες που αφορούν τον ίδιο, την υγεία του και την ζωή του να είναι απαγορευμένες για τον ίδιο. Επομένως η άρνηση του γιατρού ή του νοσηλευτικού ιδρύματος να του παραδώσει τον φάκελο του είναι παράνομη.
2.5 ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΟΣ ΙΑΤΡΙΚΟΣ ΦΑΚΕΛΟΣ
Ηλεκτρονικός Ιατρικός Φάκελος (ΗΙΦ) είναι ένα αυτοματοποιημένο σύστημα δόμησης, καταγραφής, ανάκτησης και διακίνησης ιατρικών πληροφοριών, ανεξάρτητα γεωγραφικής κατανομής, με στόχο τη βελτίωση των παρεχομένων υπηρεσιών υγείας και επιμέρους σκοπούς την αποτελεσματική διαχείριση των παρεχομένων ιατρικών υπηρεσιών, τη συνεργασία και συνέργεια παροχών και επαγγελματιών υγείας, τη μείωση των ιατρικών λαθών και της γραφειοκρατίας, και τη διευκόλυνση της ιατρικής έρευνας και εκπαίδευσης12. Ένας ΗΙΦ μπορεί να περιλαμβάνει κάθε ιατρική πληροφορία που συλλέγεται για τον ασθενή ή επιμέρους ιατρικές πληροφορίες κατά την διάρκεια νοσηλείας του στο νοσοκομείο.
Για να μπορεί ένας ΗΙΦ να είναι πλήρης και αποτελεσματικός ως προς την χρήση του θα πρέπει να καλύπτει και τις ακόλουθες προϋποθέσεις:
■ Ιατρικά δεδομένα κατά τη μορφή και το περιεχόμενο
■ Διαλειτουργικότητα μεταξύ επιμέρους, ετερογενών, συστημάτων ΗΙΦ
■ Ασφάλεια των ιατρικών πληροφοριών στο επιθυμητό επίπεδο
■ Διαθεσιμότητα πληροφοριών στον τόπο και στο χρόνο της παροχής ιατρικών υπηρεσιών
■ Ευκολία πρόσβασης από εξουσιοδοτημένους χρήστες ανεξάρτητα γεωγραφικής κατανομής.
2.5.1 ΑΣΦΑΛΕΙΑ ΗΙΦ
Ίσως το πιο σημαντικό και βασικό στάδιο στην υλοποίηση και λειτουργία ενός ΗΙΦ είναι ο τομέας της ασφάλειας της πληροφορίας13. Μπορεί ο στόχος να είναι φαινομενικά εύκολος αλλά οι προϋποθέσεις της ευκολίας χρήσης και του κόστους πολλές φορές έχουν ως αποτέλεσμα την μείωση των δικλείδων ασφαλείας του προγράμματος.
Ειδικά, τα συστήματα ΗΙΦ προσανατολίζονται σε τρεις συγκεκριμένες υπηρεσίες ασφαλείας των ιατρικών πληροφοριών:
> Εμπιστευτικότητα