ΣΧΟΛΗ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ
ΤΡΑΠΕΖΙΚΗ
ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ
Η στροφή των τραπεζών στην πράσινη τραπεζική (green banking):
Η περίπτωση της τράπεζας Πειραιώς Ευθυμία Χατζοπούλου
Επιβλέπων καθηγητής: Χαράλαμπος Τοπαλίδης
Αθήνα, Απρίλιος 2020
Η παρούσα εργασία αποτελεί πνευματική ιδιοκτησία του φοιτητή («συγγραφέας/δημιουργός») που την εκπόνησε. Στο πλαίσιο της πολιτικής ανοικτής πρόσβασης ο συγγραφέας/δημιουργόςεκχωρεί στο ΕΑΠ, μη αποκλειστική άδεια χρήσης του δικαιώματος αναπαραγωγής, προσαρμογής, δημόσιου δανεισμού, παρουσίασης στο κοινό και ψηφιακής διάχυσής τους διεθνώς, σε ηλεκτρονική μορφή και σε οποιοδήποτε μέσο, για διδακτικούς και ερευνητικούς σκοπούς, άνευ ανταλλάγματος και για όλο το χρόνο διάρκειας των δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας. Η ανοικτή πρόσβαση στο πλήρες κείμενο για μελέτη και ανάγνωση δεν σημαίνει καθ’ οιονδήποτε τρόπο παραχώρηση δικαιωμάτων διανοητικής ιδιοκτησίας του συγγραφέα/δημιουργού ούτε επιτρέπει την αναπαραγωγή, αναδημοσίευση, αντιγραφή, αποθήκευση, πώληση, εμπορική χρήση, μετάδοση, διανομή, έκδοση, εκτέλεση, «μεταφόρτωση» (downloading),
«ανάρτηση» (uploading), μετάφραση, τροποποίηση με οποιονδήποτε τρόπο, τμηματικά ή περιληπτικά της εργασίας, χωρίς τη ρητή προηγούμενη έγγραφη συναίνεση του συγγραφέα/δημιουργού. Ο συγγραφέας/δημιουργός διατηρεί το σύνολο των ηθικών και περιουσιακών του δικαιωμάτων.
Η στροφή των τραπεζών στην πράσινη τραπεζική (green banking):
Η περίπτωση της τράπεζας Πειραιώς.
Ευθυμία Χατζοπούλου
Επιτροπή ΕπίβλεψηςΔιπλωματικήςΕργασίας Επιβλέπων Καθηγητής:
Χαράλαμπος Τοπαλίδης
Συν-Επιβλέπων Καθηγητής: Ιωάννης Μυλωνάκης
Αθήνα , Απρίλιος 2020
Ευχαριστίες
Θα ήθελα να ευχαριστήσω τον επιβλέποντα καθηγητή μου κ. Τοπαλίδη Χαράλαμπο, για την ουσιαστική καθοδήγηση του και το ενδιαφέρον του.
Η εργασία αφιερώνεται στον σύζυγο μου Γιώργο και στους γιούς μου Στέφανο και Ευθύμιο, τους οποίους ευχαριστώ για την στήριξη και την υπομονή τους, καθ’ όλη τη διάρκεια φοίτησης μου στο Ε.Α.Π.
Περίληψη
Η μετάβαση στην οικονομία της γνώσης (πράσινη οικονομία), η νέα προσέγγιση της οικονομικής μεγέθυνσης, η στροφή της χρηματοδότησης και των τραπεζών στην πράσινη ανάπτυξη και οικονομία, αποτελούν το αντικείμενο έρευνας αυτής της διπλωματικής εργασίας.
Η ποιοτική εξέλιξη του βιομηχανικού μοντέλου και η μετάβαση στο νέο μοντέλο ανάπτυξης, που ονομάζεται παγκόσμια οικονομία της γνώσης, αποτελούν αναγκαία συνθήκη για την οικονομική και βιώσιμη ανάπτυξη. Η υιοθέτηση της πράσινης οικονομίας και η στροφή της χρηματοδότησης και των τραπεζών στην πράσινη ανάπτυξη δύνανται να αλλάξουν το ρου του παγκόσμιου γίγνεσθαι και να οδηγήσουν στην πρόοδο και την ευημερία.
Οι βασικοί άξονες στους οποίους στηρίζεται η δομή της παρούσας εργασίας, αναλύονται ανά κεφάλαιο. Αρχικά παρουσιάζονται τα δομικά αίτια που οδήγησαν στην μετάβαση στο νέο μοντέλο οικονομικής ανάπτυξης, τα χαρακτηριστικά του μοντέλου και ο ρόλος της παγκοσμιοποίησης στην εξέλιξη και στην επέκταση του. Κατά δεύτερον εξετάζονται οι πυλώνες της οικονομικής μεγέθυνσης και η πολιτική των υπερεθνικών οργανισμών για τη μετάβαση από τις παραδοσιακές, στις πράσινες τραπεζικές χρηματοδοτήσεις. Εν συνεχεία αναπτύσσεται η έννοια του Green Finance και αναλύονται τα επενδυτικά κριτήρια (διακυβέρνηση, περιβαλλοντική βιωσιμότητα, κοινωνική συνοχή) και οι επενδυτικοί κλάδοι. Ακολουθεί η εξέταση της δυναμικής της στροφής των τραπεζών πράσινων χρηματοδοτήσεων σε διεθνές επίπεδο. Έπεται η παρουσίαση της Ελληνικής αγοράς και ειδικότερα οι θεσμικές εξελίξεις, η προσαρμογή των τραπεζών, τα εμπόδια και οι προοπτικές. Κατόπιν εξετάζεται η περίπτωση της Τράπεζας Πειραιώς και αποτιμάται η παρούσα κατάσταση και οι προοπτικές της τράπεζας. Τέλος παρουσιάζεται η εμπειρική έρευνα και ακολουθούν κατευθύνσεις για μελλοντική έρευνα. Η εμπειρική έρευνα αποσκοπεί να εξετάσει μέσω ποιοτικών και ποσοτικών δεδομένων, την στροφή της Τράπεζας Πειραιώς στην πράσινη τραπεζική και χρηματοδότηση. Ειδικότερα διερευνάται η σχέση των πράσινων χρηματοδοτούμενων επιχειρήσεων με την έκθεση της τράπεζας
στον κίνδυνο ρευστότητας, καθώς και η σχέση του δείκτη δανείων σε καθυστέρηση άνω των 90 ημερών με τα πράσινα δάνεια.
Λέξεις – Κλειδιά
Οικονομία της Γνώσης, Πράσινη Οικονομία, Πράσινη Χρηματοδότηση, Πράσινη Τραπεζική.
Banks turning to green banking: The case of Piraeus Bank.
Efthymia Chatzopoulou
Abstract
The transition to the knowledge economy (green economy), the new approach to economic growth, the shift of finance and banks to green development and economy is the subject of this thesis.
The qualitative evolution of the industrial model and the transition to the new development model, called global knowledge economy, are a necessary condition for economic and sustainable development. The adoption of the green economy and the shift of finance and banks to green growth can change the course of the global situation and lead to progress and prosperity.
The main axes on which the structure of this study is based are broken down in each chapter. The structural causes that led to the transition to the new model of economic growth, the characteristics of the model, as well as the role of globalization in its evolution and expansion are presented first. Secondly, the pillars of economic growth and the policy of transnational organizations to move from traditional to green bank financing are examined. The concept of Green Finance is then developed and the investment criteria (governance, environmental sustainability, social cohesion) and investment sectors are also analyzed. The following is an examination of the dynamics of the shift to green finance banks at international level. Following the examination, there is the presentation of the Greek market, and in particular institutional developments, banks' adjustment, obstacles and prospects. The case of Piraeus Bank is then examined that is to say the present situation and the prospects of the bank are evaluated. Finally, empirical research is
presented in addition to guidelines for future research are presented. The empirical research aims to examine, through qualitative and quantitative data, Piraeus Bank's shift to green banking and financing. Specifically, the relationship between green-financed enterprises and the bank's exposure to liquidity risk is investigated, as well as the relationship between index of loans overdue for more than 90 days to green loans.
Keywords
Economy of knowledge, Green Economy, Green Finance, Green Banking.
Περιεχόμενα
Περίληψη ... v
Abstract ... vii
Περιεχόμενα ... ix
Κατάλογος Διαγραμμάτων ... xi
Κατάλογος Πινάκων ... xii
Συντομογραφίες & Ακρωνύμια ...xiii
Εισαγωγή ... 1
Κεφάλαιο 1: Το νέο παραγωγικό μοντέλο: Η μετάβαση στην Οικονομία της Γνώσης (Πράσινη Οικονομία). ... 3
1.1. Η μετάβαση από το βιομηχανικό μοντέλο στο νέο μοντέλο οικονομικής ανά- πτυξης. ... 3
1.2. Το νέο παραγωγικό μοντέλο. ... 5
1.3. H παγκοσμιοποίηση. ... 7
Κεφάλαιο 2: Οι πυλώνες της οικονομικής μεγέθυνσης και η πολιτική των υπερεθνικών οργανισμών για τη μετάβαση από τις παραδοσιακές στις πράσινες τραπεζικές χρηματοδοτήσεις. ... 11
2.1. Ο ρόλος της επιχειρηματικότητας και της καινοτομίας. ... 11
2.2. Ο ρόλος των χρηματοπιστωτικών αγορών. ... 16
2.3. Η ενίσχυση της προστασίας των δικαιωμάτων διανοητικής ιδιοκτησίας. ... 19
2.4. Η πολιτική των υπερεθνικών οργανισμών για τη μετάβαση από τις παραδοσιακές στις πράσινες τραπεζικές χρηματοδοτήσεις. ... 21
Ευρωπαϊκή Τραπεζική Ομοσπονδία. ... 23
Ασιατική Τράπεζα Ανάπτυξης ... 24
Παγκόσμια Τράπεζα - Πρόγραμμα των Ηνωμένων Εθνών για το Περιβάλλον. ... 25
Η Ευρωπαϊκή Τράπεζα Ανασυγκρότησης και Ανάπτυξης. ... 26
Η Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων. ... 28
Κεφάλαιο 3: Green Finance, επενδυτικά κριτήρια, επενδυτικοί κλάδοι. ... 30
3.1. Η έννοια του Green Finance. ... 30
3.2. Επενδυτικά Κριτήρια: Διακυβέρνηση, περιβαλλοντική βιωσιμότητα, κοινωνική συνοχή. ... 32
3.3. Επενδυτικοί κλάδοι: Κλάδοι της οικονομίας. ... 34
Κεφάλαιο 4: Η διεθνής δυναμική της στροφής των τραπεζών από τις παραδοσιακές στις πράσινες χρηματοδοτήσεις. ... 37
Κεφάλαιο 5: Η Ελληνική αγορά: Οι θεσμικές εξελίξεις, η προσαρμογή των τραπεζών, τα εμπόδια και οι προοπτικές... 43
5.1. Η Ελληνική αγορά. ... 43
5.2. Οι θεσμικές εξελίξεις. ... 47
5.3. Η προσαρμογή των τραπεζών. ... 53
5.4. Τα εμπόδια και οι προοπτικές. ... 55
Κεφάλαιο 6: Η Τράπεζα Πειραιώς: Αποτίμηση της σημερινής κατάστασης και οι προοπτικές. ... 59
Κεφάλαιο 7: Εμπειρική έρευνα. ... 64
7.1. Εμπειρική έρευνα. ... 64
Τράπεζα Πειραιώς: Στροφή στην πράσινη τραπεζική και εξέλιξη (2004-2019). ... 65
Πράσινοι πελάτες. ... 73
Πράσινες επιχειρήσεις. ... 75
Πράσινη χρηματοδότηση. ... 79
Δείκτης δάνεια σε καθυστέρηση άνω των 90 ημερών. ... 82
Ανανεώσιμες πηγές ενέργειας (Α.Π.Ε.). ... 86
Παρατηρήσεις και σχόλια επί των αποτελεσμάτων. ... 90
Ελλείψεις που διαπιστώθηκαν κατά την εμπειρική έρευνα για την στροφή και την εξέλιξη της τράπεζας Πειραιώς στην πράσινη τραπεζική. ... 91
7.2. Κατευθύνσεις για μελλοντική έρευνα. ... 91
Κεφάλαιο 8: Συμπέρασμα ... 93
Βιβλιογραφικές αναφορές ... 95
Κατάλογος Διαγραμμάτων
Διάγραμμα 4-1 Η πράσινη χρηματοδότηση αυξάνεται στις αναπτυσσόμενες χώρες (2013-
2017). ... 38
Διάγραμμα 4-2 Αύξηση της έκδοσης πράσινων δανείων, σε δισεκατομμύρια δολάρια (2012-2018). ... 39
Διάγραμμα 4-3 Οι παγκόσμιες πράσινες χρηματοδοτήσεις από ιδιωτικούς και δημόσιους φορείς, ανά διετία σε δισεκατομμύρια δολάρια (2013-2018). ... 40
Διάγραμμα 4-4 Συνολικές αναφερθείσες δεσμεύσεις για τη χρηματοδότηση του κλίματος από τις πολυμερείς αναπτυξιακές τράπεζες, σε δισεκατομμύρια δολάρια (2011-2018). ... 41
Διάγραμμα 4-5 Παγκόσμιες επενδύσεις σε ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και ορυκτά καύσιμα, σε δισεκατομμύρια δολάρια (2015-2018). ... 42
Διάγραμμα 5-1 Επενδύσεις σε κράτη της ζώνης του ευρώ (2007-2017)... 44
Διάγραμμα 5-2 Διάθεση ενωσιακών κεφαλαίων στην Ελλάδα ανά τομέα, σε δισεκατομμύρια ευρώ (2014-2020). ... 45
Διάγραμμα 7-1 Πράσινοι πελάτες που χρηματοδοτήθηκαν (2010-2018). ... 74
Διάγραμμα 7-2 Πελάτες (2010-2018). ... 74
Διάγραμμα 7-3 Πράσινες επιχειρήσεις που χρηματοδοτήθηκαν (2010-2018). ... 76
Διάγραμμα 7-4 Διάγραμμα διασποράς πράσινες επιχειρήσεις που χρηματοδοτήθηκαν, δείκτης ρευστότητας δάνεια προς καταθέσεις. ... 78
Διάγραμμα 7-5 Πράσινα ετήσια πιστοδοτικά όρια σε εκατομμύρια ευρώ (2009-2018). ... 80
Διάγραμμα 7-6 Ενεργά δανειακά υπόλοιπα του πράσινου χαρτοφυλακίου (2009-2018). . 80
Διάγραμμα 7-7 Δάνεια μετά από προβλέψεις (2009-2018). ... 81
Διάγραμμα 7-8 Δείκτης δάνεια σε καθυστέρηση άνω των 90 ημερών (2010-2018). ... 83
Διάγραμμα 7-9 Διάγραμμα διασποράς, δείκτης δάνεια σε καθυστέρηση > 90, ενεργά δανειακά υπόλοιπα του πράσινου χαρτοφυλακίου. ... 84
Διάγραμμα 7-10 Ενεργά όρια πιστοδοτήσεων Α.Π.Ε. σε εκατομμύρια ευρώ (2008-2017). ... 87
Διάγραμμα 7-11 Ενεργά δανειακά υπόλοιπα Α.Π.Ε. σε εκατομμύρια ευρώ (2008-2018). 87 Διάγραμμα 7-12 Συνολική χρηματοδοτημένη ισχύς έργων Α.Π.Ε. σε MW (2008-2018). 89 Διάγραμμα 7-13 Αποφυγή έκλυσης ετησίως CO2 από έργα Α.Π.Ε. σε χιλιάδες τόνους (2006-2018). ... 89
Κατάλογος Πινάκων
Πίνακας 7-1 Χαρακτηριστικά δείγματος πιστούχων (2014-2018). ... 70 Πίνακας 7-2 Επιχειρηματικοί πιστούχοι ανά κλάδο οικονομικής δραστηριότητας (2014- 2018). ... 71 Πίνακας 7-3 Κλιματική έκθεση δανειοδοτούμενων οικονομικών κλάδων ανά κατηγορία (2014-2018). ... 72 Πίνακας 7-4 Ετήσια ποσοστιαία μεταβολή ανά κλάδο (2015-2018). ... 72 Πίνακας 7-5 Η πράσινη στροφή και εξέλιξη της τράπεζας ανά έτος και τομέα (2004- 2019). ... 73 Πίνακας 7-6 Ετήσια ποσοστιαία μεταβολή: Πράσινοι πελάτες – Πελάτες. Ποσοστό πράσινων πελατών προς πελάτες (2011-2018). ... 75 Πίνακας 7-7 Πράσινες επιχειρήσεις, ετήσια ποσοστιαία μεταβολή - Δείκτης δάνεια προς καταθέσεις (2011-2018). ... 77 Πίνακας 7-8 Απλή γραμμική παλινδρόμηση. Πράσινες επιχειρήσεις που χρηματοδοτήθηκαν, ετήσια ποσοστιαία μεταβολή. Δείκτης δάνεια προς καταθέσεις (2011- 2018). ... 78 Πίνακας 7-9 Ετήσια ποσοστιαία μεταβολή: Πράσινα πιστοδοτικά όρια, ενεργά δανειακά υπόλοιπα του πράσινου χαρτοφυλακίου, δάνεια μετά από προβλέψεις -Green credit loan ratio (GCLR) (2010-2018): Πράσινα πιστοδοτικά όρια προς δάνεια μετά από προβλέψεις, ενεργά δανειακά υπόλοιπα του πράσινου χαρτοφυλακίου προς δάνεια μετά από προβλέψεις. ... 82 Πίνακας 7-10 Δείκτης δάνεια σε καθυστέρηση > 90 - Ενεργά δανειακά υπόλοιπα του πράσινου χαρτοφυλακίου ετήσια ποσοστιαία μεταβολή (2010-2018). ... 83 Πίνακας 7-11 Απλή γραμμική παλινδρόμηση. Δείκτης δάνεια σε καθυστέρηση > 90 - Ενεργά δανειακά υπόλοιπα του πράσινου χαρτοφυλακίου (2010-2018). ... 85 Πίνακας 7-12 Ετήσια ποσοστιαία μεταβολή: Ενεργά όρια πιστοδοτήσεων Α.Π.Ε., ενεργά δανειακά υπόλοιπα Α.Π.Ε., δάνεια μετά από προβλέψεις. Ενεργά όρια πιστοδοτήσεων Α.Π.Ε. προς δάνεια μετά από προβλέψεις. Ενεργά δανειακά υπόλοιπα Α.Π.Ε. προς δάνεια μετά από προβλέψεις (2010-2018). ... 88
Συντομογραφίες & Ακρωνύμια
Α∆ΜΗΕ Ανεξάρτητος Διαχειριστής Μεταφοράς Ηλεκτρικής Ενέργειας ΑΕΠ Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν
ΑΠΕ Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας ΑΤΑ Ασιατικής Τράπεζας Ανάπτυξης ΔΝΤ Διεθνές Νομισματικό Ταμείο
ΕΔΕΤ Ευρωπαϊκά Διαρθρωτικά Επενδυτικά Ταμεία
ΕΕ Ευρωπαϊκή Ένωση
ΕΕΤ Ελληνική Ένωση Τραπεζών ΕΚΤ Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα
ΕΣΔΑ Εθνικό Σχέδιο ∆ιαχείρισης Αποβλήτων ΕΣΕΚ Εθνικό Σχέδιο για την Ενέργεια και το Κλίμα
ΕΣΠ Εθνικό Συμβούλιο για την Προσαρμογή στην Κλιματική Αλλαγή ΕΣΠΑ Εθνικού Στρατηγικού Πλαισίου Αναφοράς
ΕΤΑΑ Ευρωπαϊκής Τράπεζας Ανασυγκρότησης και Ανάπτυξης ΕΤΕπ Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων
ΕΤΟ Ευρωπαϊκής Τραπεζικής Ομοσπονδίας ΕΤΣΕ Ευρωπαϊκό Ταμείο Στρατηγικών Επενδύσεων ΜμΕ Μικρομεσαίες Επιχειρήσεις
ΟΗΕ Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών
ΟΟΣΑ Οργανισμός Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης ΟΠΙ Οργανισμός Πνευματική Ιδιοκτησίας
ΣΔΙΤ Συμπράξεις Δημοσίου Ιδιωτικού Τομέα ΣΕΒ Σύνδεσμος Επιχειρήσεων και Βιομηχανιών
ΣΗΘΥΑ Συμπαραγωγή Ηλεκτρισμού και Θερμότητας Υψηλής Απόδοσης ΤτΕ Τράπεζα της Ελλάδος
ΥΠΕΝ Υπουργείο Περιβάλλοντος & Ενεργείας ΦΕΚ ΦύλλοΕφημερίδαςΚυβερνήσεως ADB Asian Development Bank
ADBI Asian Development Bank Institute
AfDB African Development Bank CFA Chartered Financial Analyst CPI Climate Policy Initiative GCLR Green credit loan ratio
EBA European Banking Authority | EBF European Banking Federation
EBRD European Bank for Reconstruction and Development EC
EC European Commission
ECB European Central Bank
ECON Economical
EIB European Investment Bank EIF European Investment Fund ELA Emergency Liquidity Assistance ESG Environmental, Social and Governance ESI European Structural and Investment ESM European Stability Mechanism
EU European Union
GGEI Global Green Economy Index IADB Inter-American Development Bank IFC International Finance Corporation IIF Institute of International Finance IP Intellectual Property
IPRs Intellectual Property Rights ISDB Islamic Development Bank
KwH Kilowatt Hour
MW Megawatt
NDCs Nationally Determined Contributions
NGFS Network of Central Banks and Supervisors for Greening the Financial System
OECD Organization for Economic Co-operation and Development SME Small to Mid-size Enterprise
TCFD Task Force on Climate-related Financial Disclosures
UN United Nations
UNCED United Nations Conference on Environment and Development UNFCCC United Nations Framework Convention on Climate Change UNEP United Nations Environment Programme
WBG World Bank Group
Εισαγωγή
Η πορεία που διέγραψε τοβιομηχανικόμοντέλο, ο τρόπος που προσέγγισε τηνοικονομική μεγέθυνση και η επίδρασή του στην οικονομική ανάπτυξη υπό την ευρεία έννοιά της, αποτέλεσαν το έναυσμα για την ποιοτική εξέλιξη του και την μετάβαση στο νέο μοντέλο οικονομικής ανάπτυξης. Το νέο μοντέλο, που ονομάζεται «Παγκόσμια οικονομία της γνώσης», καθιστά τη γνώση σε κύριο συντελεστή του αναβαθμίζοντας το ρόλο της στην παραγωγική διαδικασία, προωθεί την οικονομική μεγέθυνση εντός βιώσιμων ορίων και προσεγγίζει την οικονομική ανάπτυξη σφαιρικά εξισορροπώντας τις συνιστώσες της.
Σε αυτό το πλαίσιο το νέο μοντέλο, υιοθετεί την βιώσιμη ανάπτυξη και την πράσινη οικονομία, προκειμένου να αντισταθμίσει τις αρνητικές επιπτώσεις που είχε προκαλέσει το βιομηχανικό μοντέλο, να εξομαλύνει τις υφιστάμενες πιέσεις, να αποσοβήσει την εμφάνιση νέων επιπλοκών και να οδηγήσει στην ευημερία, την πρόοδο και την ανάπτυξη.
Προκειμένου να εκπληρωθούν οι ανωτέρω στόχοι και να επιτευχθεί η μετάβαση στην πράσινη οικονομία, ο ρόλος των χρηματαγορών καθίσταται καίριος, καθώς συντελούν στην αύξηση των επενδύσεων σε άυλα περιουσιακά στοιχεία και στην χρηματοδότηση βιώσιμων επενδύσεων. Η πράσινη χρηματοδότηση αποτελεί την κινητήρια δύναμη της βιώσιμης ανάπτυξης, ενώ η πράσινη τραπεζική λόγω του διαμεσολαβητικού χαρακτήρα της το βασικό μοχλό της.
Σκοπός της εργασίας αυτής είναι:
― Να εξετάσει τη πορεία του βιομηχανικού μοντέλου, τις επιπτώσεις του στην οικονομική μεγέθυνση και την βιώσιμη ανάπτυξη, τα αίτια που οδήγησαν στην εξέλιξή του και την ανάγκη μετάβασης στο σύγχρονο μοντέλο ανάπτυξης. Παράλληλα να ερευνηθούν τα χαρακτηριστικά και η δυναμική του νέου μοντέλου, οι αλλαγές που επιφέρει στην οικονομική ανάπτυξη και μεγέθυνση, τα αποτελέσματα που προσδοκά να επιτύχει, καθώς και οι προοπτικές που προσδίδει.
― Να αναλυθούν τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της επιχειρηματικότητας, των χρηματοπιστωτικών αγορών και των δικαιωμάτων διανοητικής ιδιοκτησίας και οι λόγοι για τους οποίους, ενισχύεται η προστασία τους, αναβαθμίζεται ο ρόλος τους και
εδραιώνονται σε πυλώνες της οικονομικής μεγέθυνσης. Παράλληλα να εξεταστεί ο ρόλος των υπερεθνικών οργανισμών στη χάραξη της πράσινης πολιτικής και ο τρόπος που επιδρούν στη μετάβαση από τις παραδοσιακές στις πράσινες τραπεζικές χρηματοδοτήσεις.
― Να προσεγγίσει το περιεχόμενο, την έννοια και την αναγκαιότητα υιοθέτησης του Green Finance, την επίδραση του στις επενδυτικές αποφάσεις, λόγω των νέων κριτηρίων που εισάγει, καθώς και την συμβολή του στην ανάπτυξη επενδυτικών κλάδων, που ενισχύουν την πράσινη ανάπτυξη.
― Να ερευνήσει τη δυναμική της στροφής των τραπεζών πράσινων χρηματοδοτήσεων διεθνώς και την πρόοδο που επιτελείται, ως προς την επίτευξη των στόχων της συμφωνίας των Παρισίων.
― Να εστιάσει στην Ελληνική αγορά και να ερευνήσει τα αίτια που επηρέασαν την ανάπτυξή της, το βαθμό που έχει στραφεί στην πράσινη οικονομία, τις εξελίξεις που συντελούνται σε επίπεδο θεσμών και χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων, καθώς και να παρουσιάσει τα εμπόδια και τις προοπτικές της.
― Να αποτιμήσει την παρούσα κατάσταση και τις προοπτικές της Τράπεζας Πειραιώς.
― Να μελετήσει μέσω εμπειρικής έρευνας την υιοθέτηση, την έκταση και την εξέλιξή της πράσινης τραπεζικής από την τράπεζα Πειραιώς για το χρονικό διάστημα 2004-2019, εστιάζοντας στον τομέα των πράσινων χρηματοδοτήσεων. Να αξιολογήσει τα χαρακτηριστικά και τα μεγέθη της τράπεζας, την πρόοδο που έχει επιτευχθεί, την σχέση των πράσινων επιχειρήσεων που χρηματοδοτούνται με τον κίνδυνο ρευστότητας της τράπεζας, καθώς και τη σχέση του δείκτη δανείων σε καθυστέρηση άνω των 90 ημερών με τα πράσινα δάνεια.
― Τέλος μέσω της θεωρητικής μελέτης και της εμπειρικής έρευνας, να εξάγει χρήσιμα συμπεράσματαγια το βαθμό υιοθέτησης της παγκόσμιαςοικονομίαςτης γνώσης(πράσινη οικονομία), την έως τώρα επίδρασή της στην οικονομική ανάπτυξη, μεγέθυνση, οικονομία, χρηματοδότηση και τραπεζική, την πρόοδο που έχει επιτευχθεί, τόσο σε διεθνές, όσο και σε εθνικό επίπεδο, καθώς και τις ενέργειες που απαιτούνται για την εδραίωση της.
Κεφάλαιο 1: Το νέο παραγωγικό μοντέλο: Η μετάβαση στην Οικονομία της Γνώσης (Πράσινη Οικονομία).
1.1. Η μετάβαση από το βιομηχανικό μοντέλο στο νέο μοντέλο οικονομικής ανάπτυξης.
Η έννοια της οικονομικής ανάπτυξης αναφέρεται σε μια διαδικασία εξέλιξης σφαιρικότερη από τη μεγέθυνση της οικονομικής δραστηριότητας, που συμπεριλαμβάνει ευρύτερες δημογραφικές, κοινωνικές, περιβαλλοντικές, πολιτισμικές και θεσμικές παραμέτρους (Τοπαλίδης, 2012).
Η σταδιακή μετάβαση από το βιομηχανικό σε ένα νέο μοντέλο οικονομικής ανάπτυξης την οποία διερχόμαστε, είναι συνέπεια πολύπλοκων, μακροχρόνιων διεργασιών και παραγόντων στην οικονομική και ευρύτερη εξέλιξη, παράλληλα με την εκδήλωση νέων οικονομικών και κοινωνικών μεταβολών. Η πορεία που διέγραψε το βιομηχανικό μοντέλο αποτέλεσε το έναυσμα για αυτή τη μετάβαση, διότι προς το τέλος του 20ου αιώνα διαπιστώθηκε πως ο υψηλός βαθμός οικονομικής και δημογραφικής μεγέθυνσης (εκθετικού τύπου), είχε αρνητικό αντίκτυπο στην ανάπτυξη, λόγω της αυξανόμενης περιβαλλοντικής μόλυνσης και της ανόδου του κόστους των μη ανανεώσιμών φυσικών πόρων (Τοπαλίδης, 2012), με επακόλουθο να εμφανιστούν φαινόμενα στασιμότητας και ύφεσης. Ήταν εμφανές ότι το βιομηχανικό μοντέλο είχε αδυναμίες καθώς θεωρούσε τους περιβαλλοντικούς παράγοντές εξωγενείς και υποτιμούσε τις επιπτώσεις τους στην οικονομική ανάπτυξη. Το πρόβλημα της περιβαλλοντικής μόλυνσης, της κλιματικής αλλαγής, της εξάντλησης των μη ανανεώσιμών φυσικών πόρων και της κοινωνικής ευημερίας, ώθησαν στην επανεξέταση και στον επαναπροσδιορισμό της οικονομικής ανάπτυξης σε παγκόσμιο επίπεδο και στην αναζήτηση λύσεων, που θα οδηγούσαν την πορεία της σε πιο βιώσιμη κατεύθυνση. Αυτή θεωρείται ότι καθορίστηκε από την υιοθέτηση πολιτικών που είχαν ως στόχο: α) την επίτευξη οικονομιών κλίμακας και β) την αναβάθμιση της τεχνολογικής γνώσης σε κύριο συντελεστή της παραγωγής (Τοπαλίδης, 2012).
Ειδικότερα η διαφορετική προσέγγισή της οικονομικής ανάπτυξης και μεγέθυνσης ώθησαν τη δημόσια πολιτική και τους διεθνείς οργανισμούς στην ανάληψη δράσεων.
Ενδεικτικά από τις αρχές της δεκαετίας του 1970, ταΗνωμένα Έθνη(Ο.Η.Ε.) παρείχαν το κύριο φόρουμ για διεθνείς διαπραγματεύσεις και συμφωνίες, που σχετίζονταν με περιβαλλοντικές πολιτικές και στόχους.Η διάσκεψη της Στοκχόλμης το 1972, ήταν η πρώτη διεθνής διάσκεψη για τα περιβαλλοντικά ζητήματα και ακολούθησαν οιδιασκέψειςκορυφής τωνΗνωμένων Εθνών για το Περιβάλλον και την Ανάπτυξη (UNCED) στο Ρίο ντε Τζανέιρο το 1992 και στο Γιοχάνεσμπουργκ το 2002. Ο Ο.Η.Ε. φιλοξένησε επίσης ειδικά συνέδρια για τηνκλιματική αλλαγή, όπως το 1996 στο Κιότο και το 2009 στην Κοπεγχάγη (Van Bueren, 2019). Σύμφωνα με το περιβαλλοντικό πρόγραμμα των Ηνωμένων Εθνών, μια πράσινη οικονομία χωρίς κοινωνικούς αποκλεισμούς αποτελεί εναλλακτική λύση έναντι του σημερινού κυρίαρχου οικονομικού μοντέλου, το οποίο δημιουργεί ευρύτατους περιβαλλοντικούς και υγειονομικούς κινδύνους, ενθαρρύνει τη σπατάλη κατανάλωσης και παραγωγής και οδηγεί σε οικολογικές και πτωτικές πηγές πόρων και σε ανισότητα.Είναι μια ευκαιρία να προωθηθούν η βιωσιμότητα και η κοινωνική δικαιοσύνη ως λειτουργίες ενός σταθερού και ευημερούντος χρηματοπιστωτικού συστήματος μέσα στα περιγράμματα ενός πεπερασμένου και εύθραυστου πλανήτη (“What is an Inclusive Green Economy?”, 2008).
Στο ίδιο πνεύμα το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο πραγματοποίησε ειδική σύνοδο στις 23 και 24 Μαρτίου 2000 στη Λισαβώνα, με στόχο να καταστήσει την Ευρώπη «την πιο ανταγωνιστική και δυναμική οικονομία της γνώσης ανά την υφήλιο, ικανή για βιώσιμη οικονομική ανάπτυξη με περισσότερες και καλύτερες θέσεις εργασίας και μεγαλύτερη κοινωνική συνοχή». Η σύνοδος βασίστηκε σε οικονομικούς και κοινωνικούς πυλώνες, ενώ ένα χρόνο αργότερα, στην Ευρωπαϊκή σύνοδο κορυφής στο Γκέτεμποργκ, προστέθηκε ένας τρίτος πυλώνας: η περιβαλλοντική διάσταση (“The Lisbon Strategy in short,2000 - Set out of the Lisbon Strategy”, 2000).
Ακολούθησε η συμφωνία των Παρισίων, από τις 30 Νοεμβρίου έως τις 12 Δεκεμβρίου 2015, στο πλαίσιο της σύμβασης των Ηνωμένων Εθνών για τηνΚλιματικήΑλλαγή, η οποία ήταν η πρώτη παγκόσμια, νομικά δεσμευτική παγκόσμια συμφωνία για την αλλαγή του κλίματος. Η συμφωνία των Παρισίων καθόρισε ένα παγκόσμιο πλαίσιο για την αποφυγή επικίνδυνων κλιματικών αλλαγών περιορίζοντας την μέση αύξηση της θερμοκρασίας του πλανήτη σε θερμοκρασίες κάτω των 2°C και επιδιώκοντας να
περιοριστεί στους 1,5°C (“Paris Agreement”, 2015). Τέθηκε σε ισχύ στις 4 Νοεμβρίου 2016 και στοχεύει στην ενίσχυση της ικανότητας των χωρών να αντιμετωπίζουν τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής.Για να επιτευχθούν αυτοί οι φιλόδοξοι στόχοι, θα δημιουργηθούν κατάλληλες χρηματοοικονομικές ροές, ένα νέο τεχνολογικό πλαίσιο και ένα ενισχυμένο πλαίσιο δημιουργίας ικανοτήτων, υποστηρίζοντας έτσι τη δράση των αναπτυσσόμενων χωρών και των πλέον ευάλωτων χωρών, σύμφωνα με τους δικούς τους εθνικούς στόχους.Ησυμφωνίαπροβλέπειεπίσηςαυξημένηδιαφάνειατηςδράσηςκαιτης στήριξης, μέσωενόςισχυρότερουπλαισίουδιαφάνειας (“The Paris Agreement”, 2015).
Σύμφωνα με τις πρόσφατες εξελίξεις, στις 11 Δεκέμβριου του 2019 ανακοινώθηκε η Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία, που αφορά την βελτίωση της ανθρώπινης ευημερίας. Η μετατροπή της Ευρώπης στην πρώτη κλιματικά ουδέτερη ήπειρο στον κόσμο μέχρι το 2050 και η προστασία του περιβάλλοντος θα έχει θετικό αντίκτυπο στους ανθρώπους, τον πλανήτη και την οικονομία. Ημετάβασηπροςμιαοικονομίαπουθαείναιουδέτερηγιατο κλίμα θα επηρεάσει τους πάντες (“Financing the green transition: The European Green Deal Investment Plan and Just Transition Mechanism”, 2020).
Συνεπώς η μετάβαση στο νέο μοντέλο καθίσταται εφικτή και αναγκαία λόγω των ποιοτικών μεταβολών που επιφέρει και λόγω της προοπτικής που εμπνέει. Το νέο μοντέλο που ονομάζεται Παγκόσμια οικονομία της γνώσης στηρίζεται στη γνώση, στην καινοτομία και στην τεχνολογία και συμβάλει στην μακροπρόθεσμη βιώσιμη οικονομική ανάπτυξη και μεγέθυνση.
1.2. Το νέο παραγωγικό μοντέλο.
Το σύγχρονο παραγωγικό μοντέλο στις αρχές του 21ου αιώνα, αποτελεί προϊόν μετεξέλιξης του βιομηχανικού μοντέλου, της γόνιμης επίδρασης της τεχνολογίας, της πληροφορίας, της επικοινωνίας, αλλά κυρίως της γνώσης-καινοτομίας, που πλέον αποτελεί τον καίριο παραγωγικό συντελεστή της οικονομικής βιώσιμης ανάπτυξης.
Χαρακτηριστικό της ανάπτυξης κατά την μεταβιομηχανική περίοδο είναι, η υιοθέτηση της γνώσης σε όλα τα στάδια της (δημιουργία, διάδοση, αξιοποίηση) και τις εκφράσεις της (έρευνα, διπλώματα ευρεσιτεχνίας, τεχνολογία, πληροφορία), η επένδυση στη γνώση και
την ανθρώπινη δημιουργικότητα και η αυξανόμενη ζήτηση διανοητικής εργασίας, που υπερτερεί έναντι των υλικών παραγωγικών συντελεστών και συντελεί στην βελτίωση της παραγωγικής διαδικασίας. Η οικονομία της γνώσης θεωρείται ο μοχλός που αναπτύσσει την οικονομία σε όλους τους τομείς της (αγορές, επενδύσεις, εμπόριο, εργασία), και προσδίδει συγκριτικό πλεονέκτημα και προοπτική στην βιώσιμη οικονομική, κοινωνική ανάπτυξη και την ευημερία.
Το νέο μοντέλο ανάπτυξης αλλάζει την ιεράρχηση της σημασίας των παραγωγικών συντελεστών, διότι πέραν των παραδοσιακών παραγωγικών συντελεστών (εργασία, κεφάλαιο), προσαρμόζει και αναβαθμίζει τον ρόλο των φυσικών πόρων και των άυλων παραγωγικών συντελεστών, της γνώσης, της καινοτομίας και της τεχνολογίας, ενώ παράλληλα εναρμονίζει την μακροχρόνια αλληλενέργεια της οικονομικής δραστηριότητας και της περιβαλλοντικής αειφορίας (Τοπαλίδης, 2012). Ο μετασχηματισμός της δομής του αποσκοπεί στην σφαιρικότερη, ποιοτικά και ποσοτικά, προσέγγιση όλων των παραγωγικών συντελεστών, προκειμένου να αντισταθμιστούν οι αρνητικές πιέσεις και οι αδυναμίες του βιομηχανικού μοντέλου.
Η επίδραση του νέου μοντέλου είναι καταλυτική, καθώς παρατηρείται, από-υλοποίηση των παραγωγικών δομών, η γνώση-τεχνολογία ανάγεται σε ανταγωνιστικό πλεονέκτημα, η διάδοση γνώσης και ιδεών γίνεται έντονη και το άυλο κεφάλαιο πρωτοστατεί.
Βάση όσων αναφέραμε αντιλαμβανόμαστε τον ιδιαίτερο χαρακτήρα του νέου μοντέλου καθώς προωθεί την οικονομική ανάπτυξη και αποσκοπεί στην βιώσιμη ανάπτυξη.
Αειφόρος ή βιώσιμη ανάπτυξη σύμφωνα με την έκθεση του Ο.Η.Ε. «Το Κοινό μας Μέλλον» (1987), ορίζεται «η ανάπτυξη που ικανοποιεί τις ανάγκες του παρόντος χωρίς να μειώνει την ικανότητα των μελλοντικών γενεών να ικανοποιήσουν τις δικές τους»
(“Report of the World Commission on Environment and Development: Our Common Future”, 1987).
Υπό αυτό το πρίσμα, το περιεχόμενο της οικονομίας της γνώσης συνάδει με αυτό της πράσινης οικονομίας, δηλαδή τηςοικονομίας που οδηγεί σε βελτίωση της ανθρώπινης ευημερίας και μειώνει τις ανισότητες μακροπρόθεσμα, ενώ δεν εκθέτει τις μελλοντικές γενιές σε σημαντικούς περιβαλλοντικούς κινδύνους και οικολογικές αδυναμίες (“Green Economy Report: A Preview”, 2010).
Η πράσινη οικονομία είναι μια εν δυνάμει συνιστώσα του ευρύτερου στόχου της βιώσιμης ανάπτυξης (“The Road to Rio+20”, 2011).
Συμπερασματικά, σκοπός του νέου μοντέλου είναι, η ανοικοδόμηση, μεταρρύθμιση, εξέλιξη, εξισορρόπηση με γνώμονα την ευρεία έννοια της γνώσης και κύριο εκφραστή της την τεχνολογία, μέσω μεθοδολογικής και συλλογικής προσέγγισης, που εξετάζει όλες τις παραμέτρους, τις επιπτώσεις τα οφέλη και τους κινδύνους, ώστε να επιτευχθεί στρατηγικά, η μακροπρόθεσμη ανάπτυξη, μεγέθυνση και ευημερία εντός βιώσιμων κοινωνικών και περιβαλλοντικών ορίων.
1.3. H παγκοσμιοποίηση.
Η παγκοσμιοποίηση είναι μια δυναμική διαδικασία απελευθέρωσης, διαφάνειας και διεθνούς ολοκλήρωσης σε ένα ευρύ φάσμα αγορών, από το εργατικό δυναμικό έως τα εμπορεύματα και από τις υπηρεσίες στο κεφάλαιο και την τεχνολογία (Dehesa, 2006). Η εξέλιξη της στηρίχθηκε στην τεχνολογική πρόοδο, ενώ η πολιτική που καθορίζει το οικονομικό της περιεχόμενό είναι σύμφωνη με τις αρχές του νέου οικονομικού φιλελευθερισμού και ειδικότερα με ένα σύνολο πολιτικών γνωστό ως «Συναίνεση της Ουάσιγκτον» (Τοπαλίδης, 2012). Η παγκοσμιοποίηση, υπερβαίνει τα εθνικά στεγανά, απελευθερώνει τις αγορές χρήματος και κεφαλαίου, προωθεί το εμπόριο αγαθών- υπηρεσιών και τον ανταγωνισμό, προάγει την ανάπτυξη μέσω ξένων επενδύσεων, επικοινωνεί γνώσεις και ιδέες και διαμορφώνει ένα παγκόσμιο πεδίο δράσης και ανάπτυξης. Παράλληλα προκαλεί, έντονες αντιθέσεις μεταξύ των κρατών (πλούσια- φτωχά), μονοπωλιακές τάσεις, άνιση κατανομή εισοδήματος, αύξηση ανεργίας, οικονομική-κοινωνική ανισότητα και απώλεια εθνικής ταυτότητας και κυριαρχίας. Ο βαθμός υιοθέτησής και απόδοσής της διαφέρει, τόσο μεταξύ των κρατών (ανεπτυγμένων- αναπτυσσόμενων), όσο και μεταξύ των τομέων της οικονομίας. Η διαδραστική σχέση της με την οικονομία της γνώσης, συντέλεσε στην εξέλιξη και των δύο διαδικασιών, ενώ παράλληλα έθεσε νέες βάσεις στην εξέλιξη της οικονομικής ανάπτυξης και στην μετάβαση στο νέο παραγωγικό μοντέλο.
Η στρατηγική που υιοθετεί η παγκοσμιοποίηση και η πολιτική που τη διακρίνει, προσδίδει νέα ποσοτικά και ποιοτικά χαρακτηριστικά στην οικονομική ανάπτυξη και στις
δημογραφικές, κοινωνικές και περιβαλλοντικές παραμέτρους που τη συνδιαμορφώνουν, ειδικότερα:
• Διευρύνει τα γεωγραφικά τους σύνορα.
• Αναβαθμίζει τον ρόλο του άυλου κεφαλαίου συγκριτικά με τους άλλους συντελεστές παραγωγής.
Σε αυτό το πλαίσιο παγκόσμιας οικονομικής ανάπτυξης, πραγματοποιούνται δομικές τροποποιήσεις και προσαρμογές στις εθνικές οικονομίες που εκδηλώνονται μέσω της νέας ιεράρχησης και αναδιάρθρωσης των οικονομικών τομέων. Ειδικότερα ενισχύονται και αναβαθμίζονται οι οικονομικοί τομείς, που συνάδουν με την στρατηγική και την πολιτική της παγκοσμιοποίησης, που επαυξάνουν τη δράση της και που προωθούν το σκοπό της, αυτοί είναι: α) οι αγορές χρήματος και κεφαλαίου, β) οι άμεσες ξένες επενδύσεις, γ) το διεθνές εμπόριο και δ) η προστασία των δικαιωμάτων διανοητικής ιδιοκτησίας (Τοπαλίδης, 2012). Αντίθετα οι τομείς που η επιρροή της παγκοσμιοποίησης είναι μικρή ή δεν ενισχύουν σε υψηλό βαθμό τη δράση και το σκοπό της αποδυναμώνονται και υποβαθμίζονται, αυτοί είναι: α) η γεωργία, β) η αγορά εργασίας και γ) η τεχνολογική δυνατότητα των χωρών (Τοπαλίδης, 2012). Στο ίδιο μήκος, διαμορφώνεται ένα θεσμικό- κανονιστικό πλαίσιο, που υπερβαίνει το εθνικό και προωθεί ρυθμίσεις κυρίως για τους οικονομικούς τομείς που συνάδουν με την πολιτική της παγκοσμιοποίησης, αποδυναμώνοντας περισσότερο τους άλλους. Πλέον η εθνική οικονομική ανάπτυξη εξελίσσεται με βάση το παγκόσμιο οικονομικό πρότυπο, το οποίο στηρίζεται στον επαυξημένο ρόλο της οικονομίας και ειδικότερα στο ρόλο του κεφαλαίου άυλου και υλικού, που μέσω της υψηλής συγκέντρωσης, επένδυσης και απόδοσης επιταχύνει την οικονομική ανάπτυξη και οδηγεί στην μεγέθυνση.
Είναι προφανές ότι, το παγκόσμιο οικονομικό πρότυπο ανάπτυξης θέτει τις βάσεις για την μετάβαση στην παγκόσμια οικονομία της γνώσης καθώς υιοθετεί και προάγει το κύριο χαρακτηριστικό του νέου μοντέλου, την γνώση-τεχνολογία ως μοχλό ανάπτυξης και ταυτόχρονα επιφέρει σημαντικές ποιοτικές μεταβολές στο βιομηχανικό μοντέλο, που συνάδουν με αυτή την μετάβαση. Ως ποιοτικές μεταβολές λογίζονται, η γεωγραφική επέκταση και αναβάθμιση της οικονομικής παραμέτρου καθώς και η αναπροσαρμογή της αλληλεπίδρασής της με τις άλλες παραμέτρους της ανάπτυξης προς αυτή την κατεύθυνση.
Η αναπροσαρμογή υλοποιείται μέσω της ανακατανομής της βαρύτητας των συντελεστών
παραγωγής και της ανάδειξης του κεφαλαίου και της τεχνολογικής προόδου σε πλεονεκτική θέση έναντι της εργασίας και των μη ανανεώσιμων φυσικών πόρων αντίστοιχα.
Όπως αναφέραμε, η αναβάθμιση της οικονομικής συνιστώσας επιτυγχάνεται, μέσω της νομοθετικής-θεσμικής ενίσχυσης και επέκτασης συγκεκριμένων οικονομικών τομέων που συντελούν στην μετάβαση στο νέο μοντέλο. Ειδικότερα η παγκοσμιοποίηση συντελεί στην μεγέθυνση και στην εξέλιξη των αγορών χρήματος και κεφαλαίου, με αποτέλεσμα την μεγαλύτερη συγκέντρωση, επένδυση και απόδοση κεφαλαίου και την κατανομή του σε συντελεστές, όπως το κεφάλαιο γνώσης, που παράγουν προστιθέμενη αξία, και οδηγούν στην επιτάχυνση της οικονομικής ανάπτυξης και μεγέθυνσης. Επίσης καθώς αίρονται οι περιορισμοί, στις αγορές χρήματος και κεφαλαίου, στις ξένες επενδύσεις και στο διεθνές εμπόριο, η οικονομία της γνώσης διαδίδεται και επεκτείνεται με ταχύτητα και σε υψηλό βαθμό διεθνώς σε όλους τους οικονομικούς τομείς, προάγεται η συμβολή της στην οικονομική ανάπτυξη και σταδιακά επιτυγχάνεται η υιοθέτηση της παγκοσμίως.
Επιπρόσθετα η προστασία των δικαιωμάτων διανοητικής ιδιοκτησίας, αναβαθμίζει το ρόλο τους σε άυλο προϊόν υψηλής ποιότητας που επιδέχεται αγορά, μεταβίβαση, πώληση, παράγει προστιθεμένη οικονομική αξία και προσδίδει ανταγωνιστικό πλεονέκτημα.
Ταυτόχρονα δίνει κίνητρα στους εφευρέτες, ενώ παράλληλα αποτελεί περιουσιακό στοιχείο, που προωθεί την ανάπτυξη, τη φήμη, την οικονομική αξία των επιχειρήσεων και προσελκύει επενδυτές. Γίνεται αντιληπτό πως η κανονιστική ρύθμιση και η εμπορευματοποίηση των δικαιωμάτων διανοητικής ιδιοκτησίας, δημιουργούν ένα νέο πλαίσιο εκμετάλλευσης και διανομής τους, ενώ παράλληλα θέτουν νέες βάσεις και προωθούν τις επενδύσεις για έρευνα και ανάπτυξη.
Καθώς οι οικονομικοί τομείς ιεραρχούνται με βάση την συμβολή τους στην οικονομική συνιστώσα, συντελούν στην αντίστοιχη ιεράρχηση των συντελεστών παραγωγής.
Γνώμονας της αναδιαμόρφωσης των σχέσεων των συντελεστών παραγωγής, αποτελεί η συμβολή και η αποδοτικότητα τους στην παραγωγική διαδικασία με σκοπό την ισχυροποίηση της οικονομικής ανάπτυξης. Συγκεκριμένα το κεφάλαιο ισχυροποιείται έναντι της εργασίας, καθώς η επένδυση κεφαλαίου στην γνώση αυξάνει την παραγωγή και μειώνει την απαιτούμενη εργασία, ενώ παράλληλα η αύξηση της παραγωγής συντελεί στην αύξηση του κεφαλαίου που ανατροφοδοτεί αυτό τον μηχανισμό. Παράλληλα η τεχνολογική γνώση ισχυροποιείται έναντι των μη ανανεώσιμών φυσικών πόρων, καθώς
όσο αυξάνεται η τεχνολογική γνώση τόσο μειώνεται η απαιτούμενη ποσότητα των μη ανανεώσιμων φυσικών πόρων ανά μονάδα παραγωγής.
Η νέα ιεράρχηση, που προωθεί μέσω της πολιτικής της η παγκοσμιοποίηση στους οικονομικούς τομείς και τους παραγωγικούς συντελεστές, φανερώνει τις προτεραιότητες που θέτει ως προς την οικονομική και ευρύτερη ανάπτυξη συγκριτικά με το βιομηχανικό μοντέλο. Παράλληλα η υιοθέτηση της γεωγραφικής επέκτασης,συντελεί στην δημιουργία ενός νέου διευρυμένου πλαισίου προσέγγισης της περιβαλλοντικής και της κοινωνικής συνιστώσας, υπό το πρίσμα της παγκόσμιας βιώσιμης ανάπτυξης και της ευημερίας ολόκληρου του πλανήτη.
Αδιαμφισβήτητα η συνδρομή της παγκοσμιοποίησης είναι καίρια στην μετάβαση από το βιομηχανικό μοντέλο σε αυτό της οικονομίας της γνώσης, χωρίς την οποία δεν θα ήταν δυνατόν να συντελεστούν οι ανωτέρω μεταβολές, ούτε θα είχαν την ίδια εμβέλεια.
Παράλληλα η μετάβαση διευκολύνεται, διότι μέσω της παγκοσμιοποίησης, διαδίδεται, υιοθετείται και εφαρμόζεται η παγκόσμια γνώση, αναγνωρίζονται τα οφέλη της, ενώ ταυτόχρονα προωθείται η καινοτομία σε όλους τους τομείς. Ταυτόχρονα η γεωγραφική επέκταση η οικονομική ομοιογένεια και η επιτάχυνση που προσδίδει η παγκοσμιοποίηση, συντελούν στην εδραίωση, εξέλιξη και μεγέθυνση της οικονομίας της γνώσης. Συνεπώς το σύγχρονο παραγωγικό μοντέλο βρίσκει γόνιμο έδαφος ώστε να προωθήσει την πράσινη οικονομική ανάπτυξη-μεγέθυνση και την βιωσιμότητα.
Κεφάλαιο 2: Οι πυλώνες της οικονομικής μεγέθυνσης και η πολιτική των υπερεθνικών οργανισμών για τη μετάβαση από τις παραδοσιακές στις πράσινες τραπεζικές χρηματοδοτήσεις.
2.1. Ο ρόλος της επιχειρηματικότητας και της καινοτομίας.
Όπως αναφέραμε, η παγκόσμια οικονομία της γνώσης προσεγγίζει και ωθεί την οικονομική μεγέθυνση, ενισχύοντας την ένταση κεφαλαίου στην παραγωγική διαδικασία και αλλάζοντας την ιεράρχηση των συντελεστών παραγωγής. Καθώς η νέα ιεράρχηση αναβαθμίζει το άυλο κεφάλαιο και την τεχνολογία σε συντελεστές υψηλής απόδοσης και οικονομικής αξίας, η εμπορική τους εκμετάλλευση, εφαρμογή, και διάδοσή επιτυγχάνεται μέσω ενός άλλου πυλώνα της μεγέθυνσης, της επιχειρηματικότητας (Τοπαλίδης, 2012).
Στο ερώτημα τι είναι επιχειρηματικότητα δεν μπορούμε να δώσουμε μια απάντηση με ακρίβεια, καθώς πρόκειται για μια πολυδιάστατη έννοια που επεκτείνεται σε πολλά επιστημονικά πεδία (οικονομικό, διοίκηση επιχειρήσεων, κοινωνιολογικό). Αν και ο ορισμός της διαφέρει ανάλογα με την σκοπιά που την εξετάζουμε, εντοπίζουμε κοινά σημεία των προσεγγίσεων της, καθώς όλες σχετίζονται με τη χρήση πόρων από μία ομάδα και φέρουν ένα βαθμό ρίσκου, δηλαδή αβεβαιότητας, ως προς το αποτέλεσμά τους (Ασκούνης, 2014). Η πρώτη προσέγγιση για τον ορισμό της επιχειρηματικότητας, ωστόσο, δίνεται από τον Schumpeter (1934), o οποίος πρώτος έδωσε έμφαση στον όρο επιχειρηματικότητα ως μια βασική πηγή δυναμισμού στην καπιταλιστική κοινωνική και οικονομική ανάπτυξη, υποστηρίζοντας ότι η επιχειρηματικότητα βρίσκεται στο επίκεντρο της οικονομικής αλλαγής και θεωρείται ως βασικός μοχλός ανάπτυξης, επηρεάζοντας τη διαδικασία της οικονομικής και κατ’ επέκταση της κοινωνικής αλλαγής (Κορρές, 2015).
Για να κατανοήσουμε τον ρόλο και την βαρύτητα της επιχειρηματικότητας στην οικονομική μεγέθυνση, παραθέτουμε κάποιες από τις επιδράσεις της στο πλαίσιο της οικονομίας της γνώσης. Η επιχειρηματικότητα συντελεί, στην μετάβαση από την θεωρία στην πράξη, στην γεφύρωση της έρευνας και της ανάπτυξης με την αγορά, στην μετάδοση
και υιοθέτηση της γνώσης στην παραγωγική διαδικασία, στην σύνδεση του άυλου κεφαλαίου και της τεχνολογίας με την παραγωγή προστιθέμενης αξίας, στον συσχετισμό του ανταγωνιστικού πλεονεκτήματος με τις οικονομίες έντασης γνώσης και συνεπώς στην εδραίωση του νέου παραγωγικού μοντέλου στην πραγματική οικονομία. Τα αποτελέσματα των ανωτέρω επιδράσεων είναι πολλαπλά και συντελούν στην ενίσχυση της οικονομικής δραστηριότητας και ανταγωνιστικότητας, στην επέκταση των αγορών, στην προσέλκυση επενδύσεων, στην βελτίωση και εξέλιξη της τεχνολογίας, στην παραγωγή τεχνογνωσίας και καινοτομιών, στην βέλτιστη ανακατανομή πόρων, στην αύξηση της απασχόλησης και του βιοτικού επιπέδου. Γίνεται αντιληπτό ότι η επιχειρηματικότητα διαμορφώνει τις κατάλληλες οικονομικοκοινωνικές συνθήκες ένταξης, αξιοποίησης και διάχυσης της γνώσης, που ωθούν την ευρύτερη εξέλιξη, βιωσιμότητα, ανάπτυξη, κερδοφορία και ενισχύουν την οικονομική μεγέθυνση. Συνεπώς στην νέα στρατηγική για την ανάπτυξη που εισάγει η οικονομία της γνώσης, η επιχειρηματικότητα αποτελεί την κινητήρια δύναμη και θεωρείται ένας από τους πυλώνες οικονομικής μεγέθυνσης.
Σε συνάρτηση με την επιχειρηματικότητα, εξίσου σημαντικό ρόλο στην οικονομική μεγέθυνση έχει και η καινοτομία στα πλαίσια της οικονομίας της γνώσης. H καινοτομία αποτελεί μια από τις πιο κρίσιμες συνιστώσες της επιχειρηματικότητας και οδηγεί σε ανταγωνιστικές επιχειρηματικές πρωτοβουλίες όχι μόνο από νέες, αλλά και από υφιστάμενες επιχειρήσεις, που αποφασίζουν να εκσυγχρονιστούν και να αξιοποιήσουν τη νέα τεχνολογία αλλά και κάθε είδους διαθέσιμη γνώση και εμπειρία σε νέους παραγωγικούς συνδυασμούς (Κορρές, 2015). Ως καινοτομία μπορεί να ορισθεί η μετατροπή μιας νέας εφεύρεσης ή ιδέας σε επιχειρηματική δραστηριότητα ή άλλη χρήσιμη εφαρμογή (Γκαγκάτσιος, 2008). Ενώ από οικονομική άποψη, η καινοτομία περιγράφει την ανάπτυξη και εφαρμογή ιδεών και τεχνολογιών που βελτιώνουν τα αγαθά και τις υπηρεσίες ή καθιστούν την παραγωγή τους πιο αποτελεσματική (“How does innovation lead to growth?”, 2017).
Καθώς στην οικονομία της γνώσης η καινοτομία ειδικά με την μορφή της τεχνολογίας μπορεί να διαχυθεί, να εφαρμοστεί και να μεταβάλει κάθε πτυχή της παραγωγικής διαδικασίας (στρατηγική, σχεδιασμό, δομή, διαδικασίες, συντελεστές παραγωγής, υπηρεσίες, προϊόντα, προώθηση, διανομή, εργαζόμενους), ταυτόχρονα δύναται να επηρεάσει ή και να αλλάξει τον τρόπο λειτουργίας και δράσης όλων των άμεσα ή έμμεσα