[PENDING] Κτίρια και Αγάλματα «διηγούνται» την ιστορία τους με την βοήθεια των τεχνολογιών NFC και QR

ΣΧΟΛΗ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΟΥΔΩΝ

«ΔΙΟΙΚΗΣΗ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ»

ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ

«

Κτίρια και Αγάλματα «διηγούνται» την ιστορία τους με την βοήθεια των τεχνολογιών NFC και QR

Σοφία Τσέργα

Επιβλέπων καθηγητής: Δρ. Κωνσταντίνος Μαρινάκος

Αθήνα, Ιούνιος 2019

Η παρούσα εργασία αποτελεί πνευματική ιδιοκτησία της φοιτήτριας Σοφίας Τσέργα που την εκπόνησε.

Στο πλαίσιο της πολιτικής ανοικτής πρόσβασης εκχωρώ στο ΕΑΠ, άδεια χρήσης του δικαιώματος αναπαραγωγής, παρουσίασης στο κοινό και ψηφιακής διάχυσής τους διεθνώς, σε ηλεκτρονική μορφή και σε οποιοδήποτε μέσο, μόνο για διδακτικούς και ερευνητικούς σκοπούς, άνευ ανταλλάγματος. Η ανοικτή πρόσβαση στο πλήρες κείμενο για μελέτη και ανάγνωση δεν σημαίνει καθ’ οιονδήποτε τρόπο παραχώρηση δικαιωμάτων διανοητικής ιδιοκτησίας μου ούτε επιτρέπει την αναπαραγωγή, αναδημοσίευση, αντιγραφή, αποθήκευση, πώληση, εμπορική χρήση, μετάδοση, διανομή, έκδοση, εκτέλεση, «μεταφόρτωση» (downloading), «ανάρτηση» (uploading), μετάφραση, τροποποίηση με οποιονδήποτε τρόπο, τμηματικά ή περιληπτικά της εργασίας, χωρίς τη ρητή προηγούμενη έγγραφη συναίνεση του συγγραφέα/δημιουργού. Η συγγραφέας/δημιουργός διατηρεί το σύνολο των ηθικών και περιουσιακών του δικαιωμάτων. Η ιδέα στο σύνολό της έχει κατοχυρωθεί με συμβολαιογραφική

πράξη και επιφυλάσσομαι παντώς νομίμου δικαιώματός μου.

ΣΧΟΛΗ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΟΥΔΩΝ

«ΔΙΟΙΚΗΣΗ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ»

«

Κτίρια και Αγάλματα «διηγούνται» την ιστορία τους με την βοήθεια των τεχνολογιών NFC και QR

Σοφία Τσέργα

Επιτροπή Επίβλεψης Διπλωματικής Εργασίας Επιβλέπων Καθηγητής:

Δρ. Κωνσταντίνος Μαρινάκος Καθηγητής - Συμβουλευτικό Μέλος ΣΕΠ

ΕΑΠ

Συν-Επιβλέπων Καθηγητής:

Δρ. Κωνσταντίνος Σεργόπουλος Καθηγητής ΕΑΠ

Αθήνα, Ιούνιος 2019

iv Θα ήθελα να ευχαριστήσω θερμά

 τον κ. Κωνσταντίνο Μαρινάκο, επιβλέποντα της παρούσας διπλωματικής εργασίας και καθηγητή μου στο ΕΑΠ, ο οποίος με το εύρος των γνώσεων και τη μεταδοτικότητά του στο πλαίσιο της ΔΤΕ50, μου ενέπνευσε το ενδιαφέρον να μελετήσω τον Τουρισμό σε βάθος. Η ολοκλήρωση της παρούσας δεν θα ήταν εφικτή αν δεν είχα την καθοδήγηση και τη συνεχή επιστημονική υποστήριξή του, αφού ανταποκρινόταν με συνέπεια και σταθερότητα στις απορίες μου

 τον κ. Κωνσταντίνο Σεργόπουλο, ως δεύτερο επιβλέποντα της εργασίας, για τις εύστοχες παρατηρήσεις και την ενθάρρυνσή του, που συνέβαλλαν στην ολοκλήρωση της διπλωματικής μου

 τους γονείς μου, χωρίς των οποίων την ουσιαστική, υλική και συναισθηματική υποστήριξη, δε θα τα κατάφερνα

v

Περίληψη

Η ανάδειξη της πολιτιστικής μας κληρονομιάς είναι αντικείμενο μιας σύνθετης και διεπιστημονικής έρευνας. Οι αρχαιολογικοί χώροι, τα σημεία πολιτιστικού ή ιστορικού ενδιαφέροντος, αποτελούν οντότητες που έχουν πληροφορίες, αναφερόμενες ως ιδιότητες των γεωχωρικών οντοτήτων, δηλαδή στοιχεία με τα οποία αυτοί οι χώροι και τα σημεία, εντοπίζονται (inspire.okxe.gr, ανακτήθηκε την 20/05/2019). Ο σκοπός της συγγραφής της παρούσας διπλωματικής προσδιορίζεται στην επέκταση του Πολιτιστικού Τουρισμού πέρα από τα καθιερωμένα που μέχρι σήμερα είχαμε συνυφασμένα με τον συγκεκριμένο κλάδο, όπως μουσεία και αρχαιολογικοί χώροι, που αδιαμφισβήτητα αποτελούν το σημείο αναφοράς του. Η φιλοσοφία της απορρέει από την αναγκαιότητα για την πιστοποίηση της παρεχόμενης πληροφορίας και την ταχύτατη και σταθερή πρόσβαση σε αυτή. Η αποστολή είναι να προσφέρει άμεσα την πληροφορία, είτε αυτή είναι το ζητούμενο ενός θεματικού περιπάτου, είτε είναι το αποτέλεσμα μίας μεμονωμένης αναζήτησης ενός περαστικού/

επισκέπτη/ τουρίστα. Το μακροπρόθεσμο όραμα, είναι να δημιουργηθεί ένα

«εργαλείο» που θα παρέχει υπηρεσίες με εγγύτητα και θα μπορεί να ανταποκριθεί και να χρησιμοποιηθεί από ένα ευρύ φάσμα πολιτών, επιχειρήσεων και φορέων. Θα βάλουμε τις βάσεις για να δώσουμε τις απαραίτητες προεκτάσεις και να κάνουμε τους συσχετισμούς ανάμεσα στην πολιτιστική μας κληρονομιά με τις σημερινές τεχνολογικές δομές, ώστε να διατηρείται σε υψηλά επίπεδα η ικανοποίηση των επισκεπτών-τουριστών για την Ελληνική αγορά και κυρίως την πόλη των Αθηνών, μετασχηματίζοντας ψηφιακά τα πρωτογενή και δευτερογενή δεδομένα της έρευνας.

Στην εισαγωγική ενότητα θα αναπτύξουμε τη σημασία ένταξης των νέων τεχνολογιών ασύρματης μετάδοσης δεδομένων στις τουριστικές υπηρεσίες, δημιουργώντας ένα νέο προσφερόμενο προϊόν, με σκοπό να θέσει τις βάσεις για την αλλαγή της καταναλωτικής συμπεριφοράς και να συμβάλλει στην ανάπτυξη του brandingκαι ενός τόπου, λαμβάνοντας παράλληλα υπόψη τις ανάγκες ατόμων που χρειάζονται πρόσβαση σε αυτές τις πληροφορίες με τη βοήθεια μιας τεχνολογικής

«γέφυρας». Στο πρώτο κεφάλαιο αναπτύσσονται οι Ειδικές και Εναλλακτικές Μορφές Τουρισμού, διότι είναι σημαντικό να κατανοήσουμε ότι αυτό το νέο τουριστικό προϊόν εντάσσεται σε αυτές τις κατηγορίες και αποτελεί καινοτομία για τα

vi ελληνικά δεδομένα, σε αυτή του τη δομή. Στο δεύτερο σκέλος του πρώτου μέρους, θα μελετήσουμε τη συμβολή του Πολιτιστικού Τουρισμού, έναν από τους σημαντικότερους κλάδους στη Χώρα μας και θα εξηγήσουμε το σκεπτικό με το οποίο θα τον συνδέσουμε με το νέο προϊόν που θέλουμε να δημιουργήσουμε, μιας και οι έρευνες δείχνουν πως οι επισκέπτες που έχουν την πληροφορία ενός εκθέματος διαθέσιμη σε κάποια ψηφιακή οθόνη, περνούν περισσότερο χρόνο μπροστά στο έκθεμα, λόγω της άμεσης αλληλεπίδρασης αλλά και της επικοινωνίας που αναπτύσσεται με τους άλλους (Allen&Lupo, 2012). Στο τελευταίο μέρος του πρώτου κεφαλαίου, θα αναφέρουμε τις τεχνολογίες που θα χρησιμοποιηθούν στην περίπτωση μελέτης και θα εστιάσουμε στη συμβολή των Smartphones για την εφαρμογή και υλοποίησή του project.

Το δεύτερο κεφάλαιο της παρούσας διπλωματικής, αφορά την εμπειρική εφαρμογή, σύνδεση και ανάπτυξη του Πολιτιστικού Τουρισμού, με την χρήση των τεχνολογιών NFC (Near Field Communication) και QR codes (Quick Response). Θα κάνουμε ενδεικτικούς περιπάτους στην πόλη των Αθηνών, σε σημεία ιστορικού ή αρχαιολογικού ενδιαφέροντος, που έχουν τοποθετήσει ήδη γραμμωτό κώδικα ή τεχνολογία NFC. Επίσης, λόγω της καινοτομικής διαφοροποίησης του συγκεκριμένου τουριστικού προϊόντος, θα γίνει μια προσπάθεια σύνδεσής του με την ενδο- περιφερειακή και δια- περιφερειακή διάχυση γνώσης, ώστε να δούμε πως οι ενδεχόμενες αποφάσεις των φορέων επηρεάζουν τις επενδύσεις και ως αποτέλεσμα το εύρος και την εμβέλεια αυτής της τεχνολογικής γνώσης, μεταξύ και των υπολοίπων περιφερειών.

Σε πρωτογενές επίπεδο, θα γίνει αναζήτηση κτιρίων και αγαλμάτων για τα οποία δεν υπάρχει επίσημη καταγραφή και φωτογραφικό υλικό. Στη συνέχεια, η δευτερογενής καταγραφή θα γίνει με αναζήτηση από το Υπουργείο Πολιτισμού και τους πιστοποιημένους Φορείς και Συλλόγους που έχει υπό την εποπτεία του. Τα αυτοκόλλητα NFC και η ειδική σήμανση QR που είναι το αντικείμενο μελέτης ώστε να τοποθετηθούν στο άγαλμα ή το σημείο ενδιαφέροντος (κτίριο), θα ειδοποιούν τον περιηγητή από τις ρυθμίσεις του κινητού του, tabletκ.τ.λ. είτε δια ζώσης. Εάν πρόκειται για άγαλμα θα έχει πρόσβαση σε ένα φωνητικό μήνυμα με δύο περιπτώσεις: 1) αν πρόκειται για κάποιο πρόσωπο ενδιαφέροντος, προτομή κ.τ.λ. τότε θα ακούγεται μια αφήγηση σε πρώτο ενικό, με προσωπική αφήγηση, χρονική περίοδο

vii που έζησε και έδρασε, καθώς και ποιος το φιλοτέχνησε και 2) αν πρόκειται για έργο τέχνης που το γλυπτικό τους ιδίωμα αφορά μια διαφορετική αισθητική οπτική, τότε η αφήγηση θα περιλαμβάνει την προσέγγιση του δημιουργού και θα γίνεται σε τρίτο ενικό.

Στα σημεία ενδιαφέροντος, θα γίνει σύνδεση ώστε να δημιουργηθούν θεματικοί περίπατοι. Οπότε εφόσον «σκανάρει» το ένα σημείο και διαβάσει την σχετική ιστορία, στο κινητό του θα ανοίξει χάρτης που θα δείχνει με ένα συνεχόμενο χρωματισμό, σημεία τα οποία συνδέονται μεταξύ τους. Τα σημεία θα δείχνουν την πληροφορία μόνο εφόσον τα επισκεφθείς (δια ζώσης). Παρόλα αυτά, ο θεματικός περίπατος θα έχει σχετική ονομασία που θα προδιαθέτει για αυτά που πρόκειται να δεις.

Η ερευνητική αυτή μελέτη θα αποτελέσει ένα εργαλείο ώστε με σωστή χρήση της να εφαρμοστεί σε όλες τις πόλεις και τα νησιά της Χώρας, ξεκινώντας πρώτα από τις περιοχές με την μεγαλύτερη τουριστική κίνηση και προοδευτικά αλλά ταυτόχρονα με ταχύτητα να εκκινήσει και στον υπόλοιπο ελλαδικό χώρο, «..ενισχύοντας την περιφερειακή πολιτική του σύγχρονου πολιτισμού με το βλέμμα στραμμένο στην επόμενη δεκαετία 2020-΄30, ως απαραίτητη παράμετρο συγκρότησης ενός νέου πολιτισμικού μοντέλου αειφόρου ανάπτυξης» (culture.gr, ανακτήθηκε την 10/12/2018).

Λέξεις Κλειδιά: γεωχωρικές οντότητες, τεχνολογίες ασύρματης μετάδοσης δεδομένων, NFC (Near Field Communication), γραμμωτός κώδικας QR (Quick Response), ενδο- περιφερειακή διάχυση γνώσης, δια- περιφερειακή διάχυση γνώσης, Συνάρτηση παραγωγής γνώσης (KPF), RFID (Radio Frequency Identification).

viii

“Buildings and Statues are "telling" their stories with NFC and QR technologies”

Sofia Tserga

Abstract

The emergence of our cultural heritage is the subject of a complex and multidisciplinary research. Archaeological sites, sites of cultural or historical interest, are entities that have information, referred to as the properties of the geocurricular entities, ie elements with which these spaces and sites are located. The purpose of the writing of this diploma is determined by the extension of Cultural Tourism beyond the established ones that we have been involved with in this field, such as museums and archaeological sites, which undoubtedly constitute the point of reference. Its philosophy derives from the necessity for the certification of the information provided and the fast and stable access to it. The mission is to provide information directly, whether this is a matter of a thematic walk, or is the result of an individual search for a passerby / visitor / tourist. The long-term vision is to create a "tool" that will provide services with proximity and be able to respond and be used by a wide range of citizens, businesses and institutions. We will lay the foundations to give the necessary extensions and to make the correlations between our cultural heritage and the current technological structures in order to keep the satisfaction of the visitors-tourists for the Greek market and especially the city of Athens, by transforming digitally the primary and secondary research data.

In the introductory section we will develop the importance of integrating new wireless data technologies into tourism services, creating a new product offering to lay the foundations for changing consumer behavior and to contribute to the development of branding and a place while taking into account the needs of people who need access to this information with the help of a technological "bridge". In the first chapter we will develop the Special and Alternative Forms of Tourism, because it

ix is important to understand that this new tourist product falls into these categories and is an innovation for the Greek data, in its structure. In the second part of the first part, we will study the contribution of Cultural Tourism, one of the most important branches in our country, and we will explain the rationale for linking it to the new product we want to create, since surveys show that visitors who have the information of an exhibit available on a digital screen spend more time in front of the exhibit because of the direct interaction and communication developed with others (Allen and Lupo, 2012).In the last part of the first chapter, we will mention the technologies that will be used in the case of study and we will focus on Smartphones' contribution to the implementation and implementation of the project.

The second chapter of this thesis concerns the empirical application, connection and development of Cultural Tourism, using NFC (Near Field Communication) and QR (Quick Response) technologies. We will take prominent walks in the city of Athens, at historical or archaeological sites, which have already embedded bar code or NFC technology. Also, due to the innovative diversification of the specific tourist product, an attempt will be made to connect it with the intra- regional and inter-regional diffusion of knowledge so that we can see how the potential decisions of the operators affect the investments and, as a result, the scope and scope of the investment of technological knowledge, between and among the other regions.

At the primary level, there will be searches for buildings and statues for which there is no official record and photo material. Subsequent recording will then be made by the Ministry of Culture and the Certified Bodies and Associations under its supervision. NFC stickers and QR markings that are being studied to fit into the statue or point of interest (building) will alert the browser to their mobile settings, tablets, either on the spot. If it is a statue, it will have access to a voice message in two cases:

1) if it is a person of interest, bust, etc. then it will be a narrative in a first singular, with a personal narrative, a period of time that lived and worked, as well as who created it and 2) if it is a work of art whose sculptural idiom concerns a different aesthetic view, then the narrative will include approach of the creator and will be done in a third singular.

x At points of interest, a link will be created to “build” thematic walks. Scanning one point and read the story of this place, the mobile/tablet will open a map showing with a continuous coloration points connected to each other, chronological similar to the building or point of interest you have visited. Points will show the information only if you visit them. However, the thematic walk will have a name that will predict what you are about to see.

This research study will be a tool for its correct use to be applied to all the cities and islands of the Country, beginning first from the areas with the greatest tourist activity and progressively but at the same time speeding up to the rest of Greece, “...

enhancing the regional policy of modern culture with its gaze towards the next decade 2020-30, as an indispensable parameter for building a new cultural model of sustainable development." (culture.gr, accessed 10/12/2018).

Keywords: geospatial entities, wireless data transmission technologies, Near Field Communication (NFC), QR (Quick Response), intra-regional diffusion of knowledge, inter-regional diffusion of knowledge, Knowledge Production Function (KPF), RFID (Radio Frequency Identification).

xi

Περιεχόμενα

Περίληψη ... v

Abstract ... viii

Περιεχόμενα ... xi

Κατάλογος Εικόνων / Σχημάτων ... xiii

Κατάλογος Πινάκων ... xiv

ΜΕΡΟΣ Α' - ΘΕΩΡΗΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ 1.Εισαγωγή ... 1

1.1Στόχος Διπλωματικής ... 1

1.2 Αντικείμενο – Λόγος Συγγραφής ... 2

1.3 Πρωτοτυπία της διπλωματικής ... 3

2. Τουρισμός ... 5

2.1 Η έννοια του τουρισμού ... 5

2.1.1 Εννοιολογική προσέγγιση ... 5

2.1.2 Ιστορική αναδρομή ... 6

2.1.3 Καταγραφή στους αρχαίους χρόνους ... 7

2.1.4 Η Μεσαιωνική περίοδος και η Αναγέννηση ... 10

2.1.5 Σύγχρονη εποχή ... 11

2.2 Η Διεθνής θέση του τουρισμού... 12

2.2.1 Η αναγκαιότητα για εμπλουτισμό και μετασχηματισμό του προσφερόμενου τουριστικού προϊόντος ... 16

2.3 Οι επιπτώσεις της τουριστικής ανάπτυξης ... 19

2.3.1 Οι επιπτώσεις στην οικονομία ... 20

2.3.2 Οι επιπτώσεις στο περιβάλλον ... 21

2.3.3 Οι επιπτώσεις στην κοινωνία και τον πολιτισμό ... 21

2.4 Συσχετισμός τουρισμου και ελεύθερου χρόνου ... 22

2.4.1 Χαρακτηριστικά του ελεύθερου χρόνου ... 23

2.5 Αειφορικό μοντέλο ανάπτυξης και Εναλλακτικός τουρισμός ... 25

2.5.1 Η έννοια της αειφόρου ανάπτυξης ... 25

2.5.2 Η αειφόρος τουριστική ανάπτυξη ... 26

2.6 Η έννοια του Εναλλακτικού τουρισμού ... 27

2.6.1 Τα είδη των Ειδκών και Εναλλακτικών μορφών τουρισμού ... 28

2.6.2 Αστικός Τουρισμός (CityBreak) ... 29

2.6.3 Πολιτιστικός τουρισμός ... 31

2.6.4 Τουρισμός Ατόμων με περιορισμένη όραση και Τυφλών ... 32

3. Πολιτιστικός Τουρισμός ... 34

3.1 Εισαγωγή ... 34

3.2 Ιστορική αναδρομή του Πολιτιστικού τουρισμού στην Ελλάδα ... 38

3.3 Θέματα πολιτιστικών χώρων και Μάρκετινγκ ... 40

3.4 Εναλλακτικά «σταυροδρόμια» και Πολιτιστικές διαδρομέ

ς

3.5 Ο Πολιτιστικός τουρισμός στην Ελλάδα ... 43

3.6 Πολιτιστική κληρονομιά ... 44

3.7 Φορείς προστασίας της πολιτιστικής κληρονομιάς ... 47

3.7.1 UNESCO... 49

3.7.2 IUCN ... 49

3.7.3 ICOMOS ... 50

3.7.4 ICCROM ... 50

xii

3.7.5 Λοιποί Διεθνής Οργανισμοί ... 50

3.8 Τουρισμός Κληρονομιάς (“Herritage Tourism”) ... 51

3.8.1 Ο τουρισμός κληρονομιάς στην Ελλάδα ... 54

4. Τεχνολογία και Τουρισμός ... 56

4.1 Εφαρμογή Τεχνολογιών Πληροφορικής και Επικοινωνιών (ΤΠΕ), στον τουρισμό ... 56

4.1.1 Η τεχνολογία στον ελληνικό τουρισμό ... 58

4.1.2 Εφαρμογές για smartphones ... 59

4.2 QR codes στον τουρισμό ... 59

4.2.1 Η τεχνολογία NFC ... 61

4.2.2 Τεχνολογία και εμπειρική εφαρμογή ... 62

4.3 Πολιτιστικός τουρισμός και QR/NFC ... 68

4.4 Ενδεικτικοί περίπατοι για εφαρμογή ... 70

4.5 Η διάχυση της παραγόμενης τεχνολογικής γνώσης σε περιφερειακό επίπεδο ... 73

ΜΕΡΟΣ Β' - ΕΜΠΕΙΡΙΚΗ ΕΦΑΡΜΟΓΗ 5. Μεθοδολογία της Έρευνας ... 75

6. Συμπεράσματα ... 78

6.1 Εισαγωγή ... 78

6.2 Συμπεράσματα κατά τη θεωρητική προσέγγιση ... 79

6.3 Συμπεράσματα κατά την εμπειρική εφαρμογή ... 79

6.4 Προτάσεις Πολιτικής ... 80

6.5 Προτάσεις για περαιτέρω έρευνα ... 81

Βιβλιογραφία ... 83

xiii

Κατάλογος Εικόνων / Σχημάτων

Εικόνα 4-1 Η Μεγάλη Βρεατάνια σήμερα ... 64

Εικόνα 4-2 Η Μεγάλη Βρετάνια περί το 1850 ... 64

Εικόνα 4-3 Διαγραμματική απεικόνιση NDEF μηνύματος ... 65

Εικόνα 4-4 Διεθνείς σημάνσεις για την τεχνολογία NFC ... 67

Εικόνα 4-5 Ανδριάντας του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη, στην ομώνυμη πλατεία ... 67

Εικόνα 4-6 Η διαδρομή από την πλατεία της Ομόνοιας ως την πλατεία Συντάγματος ... 71

Εικόνα 5-7 Το κενρικό «μενού» της εφαρμογής TagWriterNXP... 77

Εικόνα 4-2 Η Μεγάλη Βρετάνια περί το 1850 ... 64

Σχήμα 1 Κατηγοριοποίηση Τουρισμού ... 14

Σχήμα 2-2 Κατανομή ελεύθερου χρόνου ... 24

Σχήμα 3-2 Κατηγοριοποίηση πολιτιστικών τουριστών σύμφωνα με το κίνητρο ... 36

Σχήμα 3 Απεικόνιση της διαδικασίας «σκαναρίσματος» του QR code ... 64

xiv

Κατάλογος Πινάκων

Πίνακας 1 Χαρακτηριστικά τουρισμού πριν και μετά τον 20^ο αι ... 12

Πίνακας 2 Διεθνείς αφίξεις και εισπράξεις από το 1950 έως το 1995 ... 12

Πίνακας 3 Διεθνείς Τουριστικές Αφίξεις σε Ανεπτυγμένες και Ανεπτυσσόμενες οικονομίες ... 13

Πίνακας 4 Τα είδη του Τουρισμού ... 15

Πίνακας 5 Διαφορές Μαζικού & Εναλλακτικού Τουρισμού ... 19

Πίνακας 6 Μέση κατανομή χρόνου στην ΕΕ ... 23

Πίνακας 7 Ειδικές και Εναλακτικές Μορφές Τουρισμού ... 29

Πίνακας 8 Υποκατηγορίες υλικής πολιτιστικής κληρονομιάς ... 46

1

ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ: ΘΕΩΡΗΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ

1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ

1.1

Ο σκοπός της συγγραφής της συγκεκριμένης διπλωματικής εργασίας είναι να δοθεί προοπτική εξέλιξης στο πολιτιστικό τουρισμό που μέχρι σήμερα εστιάζεται σε μουσεία και αρχαιολογικούς χώρους. Αυτό θα επιτευχθεί, επιτρέποντας στις τεχνολογίες να διεισδύσουν και να αλληλεπιδράσουν με τις διάφορες εκφάνσεις του πολιτισμού, ώστε να πραγματοποιηθεί η ψηφιοποίηση του διαθέσιμου υφισταμένου υλικού και η ανάρτησή του στους σχετικούς ιστοχώρους για άμεση των χρηστών πρόσβαση σε αυτό.

Η μελέτη εστιάζει το ενδιαφέρον πολιτισμικά, στον ελλαδικό χώρο και ειδικότερα στην πόλη των Αθηνών, λόγω των αντικειμένων που θέλουμε να συμπεριλάβουμε σε αυτή. Η εργασία συνεπώς θα έχει δύο σκέλη. Αφενός, την εμπειρική εφαρμογή από την οποία θα γίνει κατανοητό με ποιόν τρόπο γίνεται η τοποθέτηση των παθητικών chips, πώς αυτά συνδέονται με τις εκάστοτε ιστοσελίδες που θα φιλοξενούν τις πληροφορίες που θα έχουμε προς διάθεση για το κοινό και πως αυτές τελικά καταλήγουν στον ενδιαφερόμενο.

Αφετέρου, μετά την υλοποίηση του τεχνικού σκέλους είναι να δημιουργήσουμε και πραγματοποιήσουμε μια διαδρομή, με χρήση αυτών των τεχνολογιών, αφήνοντας τα κτίρια και τα αγάλματα να μας διηγηθούν λίγη από τη ιστορία της Αθήνας όπως αυτά την έζησαν.

Σχετικά με τον βασικό ερευνητικό στόχο, αυτός συντίθεται από τους εξής επιμέρους:

 Διεύρυνση των πολιτιστικών πόλων έλξης της Αθήνας και όλης της Ελλάδας

 Καταγραφή και αξιολόγηση του δημογραφικού προφίλ των επισκεπτών που κάνουν χρήση αυτών των τεχνολογιών

 Δυνατότητα ανάπτυξης εναλλακτικών μορφών τουρισμού, λόγω των βασικών πόρων που διατίθενται σε επίπεδο πολιτιστικής κληρονομιάς

2

 Καταγραφή της ανταπόκρισης στα ηχητικά μηνύματα που θα προκύπτουν από την εφαρμογή των τεχνολογιών στα αγάλματα

 Διατύπωση προτάσεων σχετικά με τους τρόπους που μπορούν να διευρυνθούν οι επισκέψεις και το ενδιαφέρον και από άλλες κοινωνικές ομάδες (συλλόγους τυφλών της Ελλάδας και του εξωτερικού, σχολεία με στόχο διαδραστικούς περιπάτους στην πόλη κ.α.).

Συνολικά, η συγκεκριμένη έρευνα προσδοκά την αξιοποίηση και την διάσωση και διατήρηση του πολιτισμού που βρίσκεται ανάμεσά. Τέλος, μέσα στην εργασία λαμβάνονται υπόψη μελέτες που έγιναν σχετικά με την εφαρμογή καινοτομιών και την υιοθέτησή τους ή όχι από τις γύρω περιφέρειες ή από άλλες που έχουν παρεμφερή τεχνολογικό υπόβαθρο και κοινωνικοοικονομικούς στόχους.

1.2 Αντικείμενο – Λόγος Συγγραφής

Η παρούσα διατριβή αναδεικνύει τις προοπτικές της ανάπτυξης του Πολιτιστικού Τουρισμού στον ελλαδικό χώρο. Δείχνει τα «κενά» που εξακολουθούν να υπάρχουν στην πρωτεύουσα, τους τρόπους ανάδειξης και αξιοποίησής τους αλλά συνάμα υποδηλώνει το πρόσφορο και «παρθένο» έδαφος που υπάρχει στη Περιφέρεια για κάτι αντίστοιχο.

Οι χώροι πολιτιστικού ενδιαφέροντος στην Ελλάδα είναι ένας σημαντικός πόλος έλξης των ξένων επισκεπτών, που συνδράμουν στον δόμηση της συνολικής τουριστικής εικόνας της Χώρας στο εξωτερικό (European Commission, 2014).

Ο πολιτιστικός τουρισμός έχει δώσει στην Ελλάδα, μια χώρα που βασίστηκε στο μοντέλο διακοπών «ήλιος-θάλασσα», μια προοπτική και ένα ισχυρό πλεονέκτημα, σε σχέση με άλλες ανταγωνίστριες χώρες της Μεσογείου κι όχι μόνο (Ινστιτούτο Τουριστικών Ερευνών και Προβλέψεων, 2013). Δεδομένου ότι η τουριστική ζήτηση στο παραπάνω μοντέλο έχει έντονη εποχικότητα (sete.gr, ανακτήθηκε την 01/04/2019), ο πολιτιστικός τουρισμός δίνει την προοπτική διεύρυνσης αυτής της εποχικότητας μέσα από την ανάδειξη ήδη υπαρχόντων λαογραφικών αξιοθέατων και μνημείων πολιτιστικής κληρονομιάς (Mortaki, 2012).

Η ταχύτατη μεταβολή της τουριστικής βιομηχανίας, που ήδη από το 1985 επεσήμανε ο Παγκόσμιος Τουριστικός Οργανισμός, καταδείκνυε την ανάγκη της

3 συνειδητοποίησης μιας νέας σχέσης μεταξύ των ανθρώπων και του φυσικού περιβάλλοντος, η οποία στο εξής θα άλλαζε τις κοινωνίες και κατ’ επέκταση την ίδια την τουριστική βιομηχανία. Η επιβεβαίωση ήρθε συνολικά με την αλλαγή της κουλτούρας του ταξιδιώτη, που άρχισε να αναζητά δραστηριότητες σε εξωτερικούς χώρους, καθώς και δραστηριότητες με ανώτερη αισθητική, που αναδεικνύουν την πνευματική και εκπαιδευτική πλευρά του επισκεπτόμενου τόπου και προάγουν την αυτοβελτίωση των επισκεπτών αλλά και της ίδιας της κοινωνίας που τους υποδέχεται (UNWTO, 1985).

Σύμφωνα με τα προαναφερθέντα και σε συνάρτηση με τα εργαλεία του Μάρκετινγκ για τις εναλλακτικές μορφές τουρισμού, πραγματοποιήθηκε έρευνα σε θεωρητικό επίπεδο, εξετάζοντας τις προτιμήσεις τις αγοράς, όσον αφορά την πληροφορία που προέρχεται από τα τεχνολογικά μέσα, όταν και όπου αυτή είναι διαθέσιμη.

Παράλληλα, έγινε μελέτη και αξιολόγηση των πολιτισμικών, κοινωνικών πόρων και των υποδομών που προσφέρονται. Η διατύπωση των συμπερασμάτων καθώς και των προτάσεων σχετικά με την ανάπτυξη του πολιτιστικού τουρισμού στην Αθήνα, πραγματοποιείται έτσι ώστε να απευθύνεται και στα χαρακτηριστικά του σύγχρονου τουρίστα, που επιθυμεί να σχεδιάσει μόνος του το ταξίδι του και στα μέρη που θα επισκεφθεί. Η σημαντικότητα του παρόντος εγχειρήματος θα κριθεί από εάν θα καταφέρει να γίνει ένα χρήσιμο εργαλείο για την ανάδειξη των πόλεων και των περιφερειών, στο μέλλον.

1.3 Πρωτοτυπία της Διπλωματικής

Η συγκεκριμένη διπλωματική εργασία, κάνει μια προσπάθεια να διευρύνει τις ειδικές και εναλλακτικές μορφές τουρισμού, προσπαθώντας να εντάξει νέες τεχνολογίες που όμως είναι οικείες στον σημερινό επισκέπτη/περαστικό λόγω της καθημερινής τριβής τους με τα τεχνολογικά μέσα για τις συναλλαγές του. Η ειδική μορφή τουρισμού που εξειδικεύεται μέσα από αυτή την διπλωματική είναι ο πολιτιστικός, που στη Ελλάδα εμφανίζει πλήθος στοιχείων και δη πλήθος στοιχείων «ανεκμετάλλευτων» προς ενδιαφερόμενους «συλλέκτες γνώσης».

Το καινοτόμο της παρούσας διπλωματικής, έγκειται όχι τόσο στη σύνδεση της πληροφορίας μέσω του κώδικα QR αλλά και στη χρήση NFC σε αγάλματα για την επίτευξη αναμετάδοσης ηχητικού μηνύματος. Με την κατάλληλη χρήση των

4 επιστημονικών εργαλείων του μάρκετινγκ και τον μετέπειτα προσδιορισμό της ζήτησης στην περιοχή τοποθέτησης των ανωτέρω τεχνολογιών, δίνεται η δυνατότητα για περαιτέρω έρευνα και ίσως δυνατότητα ανάπτυξης αυτής της μορφής τουρισμού.

Για την καθολική επίτευξη της ανάπτυξης αυτής της «ιδέας», που ήδη εφαρμόζεται στο εξωτερικό, απαιτούνται συντονισμένες προσπάθειες από το κεντρικό κράτος και τους περιφερειακούς και τοπικούς φορείς. Ο πολιτισμός δεν βρίσκεται μόνο μέσα στα μουσεία, στους αρχαιολογικούς χώρους τα θέατρα και τις γκαλερί. Βρίσκεται δίπλα στον κάθε περαστικό που περπατά στους δρόμους, σε κάθε γωνιά, σε κάθε παλιό κτίριο ετοιμόρροπο ή διατηρημένο, σε κάθε άγαλμα που οι ρυθμοί της καθημερινότητας το έχουν «σκονίσει» με λήθη, μη γνωρίζοντας γιατί βρέθηκε εκεί ή αν τελικά αν εκεί ήταν η πρώτη του θέση. Τόση πληροφορία, βαθιά θαμμένη σαν τα ξεχασμένα καταφύγια της Αθήνας, που όλοι ξέρουν ότι υπάρχουν, αλλά λίγοι εκείνοι το που πραγματικά βρίσκονται και ποιες οι ιστορίες που κρύβονται πίσω από αυτά.

Η εποχή τεχνολογικής μετάβασης, είναι τέτοιας ταχύτητας και βεληνεκούς που οι στρατηγικές που θα ακολουθηθούν θα πρέπει να λαμβάνουν σοβαρά υπόψη τη διατήρηση της πολιτιστικής κληρονομιάς, τους προορισμούς, τη φέρουσα ικανότητα των τόπων, ώστε να μπορέσει να υπάρξει μια αναπτυξιακή δυναμική με διάρκεια.

5

2. ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ

2.1 Η έννοια του Τουρισμού

Ο τουρισμός, σύμφωνα με τους MacIntosh και Goeldner (1990), είναι ένα κοινωνικό, ψυχολογικό και συνάμα οικονομικό φαινόμενο που προκύπτει από την «ζύμωση» των εξής παραγόντων: τουρίστας, τόπος προορισμού, τουριστική επιχείρηση και κράτος.

Αποτελεί έναν διαδεδομένο τρόπο ψυχαγωγίας, κυρίως των Δυτικών κοινωνιών με ένα μακραίωνο παρελθόν που απεικονίζεται σε αρχαίες ελληνικές παραδόσεις, όπως θα αναφερθούμε εκτενώς παρακάτω. Παράλληλα, είναι μία από τις μεγαλύτερες βιομηχανίες, με τα έσοδά της να προσφέρουν σημαντικά οφέλη στα κράτη που επενδύουν και μπορούν να στηρίξουν τον τουρισμό.

2.1.1 Εννοιολογική Προσέγγιση

Ο τουρισμός λόγω της ποικιλομορφίας και της πολυπαραγοντικότητάς του, παρουσιάζει πρόβλημα στον πλήρη ορισμό του. Σύμφωνα με τον Θεοχάρη (2012), αυτή του η πολυπλοκότητα και η δαιδαλώδεις σχέσεις με επιστήμες όπως η αρχιτεκτονική, η χωροταξία και η πολεοδομία, θέλουν τον τουρισμό να απαρτίζεται από τρία βασικά στοιχεία: το «δυναμικό» (το ταξίδι για τον προορισμό), το «στατικό»

(η διαμονή στο τόπο επίσκεψης) και το «τεχνητό» (το αποτέλεσμα το δύο προαναφερθέντων, όπως αυτά προκύπτουν από τις διάφορες κοινωνικές-οικονομικές- πολιτικές συνθήκες). Σήμερα, ο τουρισμός αντικατοπτρίζει την εικόνα της βιομηχανίας του προηγούμενου αιώνα, καθώς ο ανταγωνισμός δεν βρίσκεται μόνο σε επίπεδο χωρών αλλά και σε επίπεδο περιφερειών. Αποτελεί έναν από τους πιο γρήγορα αναπτυσσόμενους τομείς της οικονομίας. Οι μετακινήσεις των επισκεπτών ανάμεσα στα οικονομικά ανεπτυγμένα κράτη, δημιούργησαν το πλαίσιο του διεθνούς τουρισμού. Μέσα από αυτό το πλαίσιο παρέχονται τα στοιχεία εκείνα που συνδέουν την οικονομική ανάπτυξη ενός τόπου με τις κοινωνικο-οικονομικές δραστηριότητες των κατοίκων του (Νικολαΐδου, 1999).

Σύμφωνα με τους MacIntosh και Goeldner (1990), ο τουρισμός υφίσταται ως φαινόμενο εδώ και αιώνες, και μετουσιώνει σε ταξίδι την ανάγκη των ανθρώπων για πρόσκαιρη αλλαγή περιβάλλοντος και αξιοποίηση του ελεύθερου χρόνου. Η πρώτη

6 όμως απόπειρα για να δοθεί ένας ορισμός στον τουρισμό έγινε από δύο Ελβετούς, τους Hunziger και Krapfτο 1942, οι οποίοι προσέγγισαν το φαινόμενο ως «..ένα σύνολο σχέσεων που προκύπτουν από το ταξίδι και την παραμονή ξένων προς ένα τόπο στον τόπο αυτόν, εφόσον η παραμονή δεν έχει το χαρακτήρα της μόνιμης εγκατάστασης και συνεπώς δεν ασκείται κάποια δραστηριότητα για την εξασφάλιση εισοδήματος» (Κούτουλας, 2001). Η Τουφεγγοπούλου (2008) αναφέρει πως ο Παγκόσμιος Οργανισμός Τουρισμού ορίζει τον τουρισμό ως δραστηριότητα που γίνεται σε μέρη εκτός του τόπου διαμονής των ατόμων που την πραγματοποιούν, για όχι πάνω από ένα έτος και όχι υπό συνθήκες αμειβόμενης εργασίας. Ο Βαρβαρέσος (2000) καταγράφει πως η Διεθνής Ομοσπονδία Δημοσιογράφων και Συγγραφέων Τουρισμού από μια άλλη οπτική, προσεγγίζει την έννοια του τουρίστα, σύμφωνα με την οποία είναι το άτομο που μετακινείται με οποιαδήποτε αφορμή και βρίσκει χρόνο να ικανοποιήσει την περιέργειά του, να αναπαυθεί και να ψυχαγωγηθεί στο μέρος πουθα βρεθεί.

Οι προσπάθειες για να αποτυπωθεί η έννοια του φαινομένου του τουρισμού εξελίχθηκαν μέσα στις δεκαετίες. Παρόλα αυτά όλοι οι ορισμοί φαίνεται να διαθέτουν κάποια βασικά χαρακτηριστικά (Βεντουράτου, 2006), τα οποία αποτυπώνονται ως εξής:

 Η μετακίνηση των ανθρώπων σε περιοχές διαφορετικές από εκείνες του τόπου διαμονής και εργασίας τους, είναι αυτή που συνιστά τη τουριστική δραστηριότητα

 Η παραμονή στους τόπους που επισκέπτονται, αποτελεί βασικό μετρήσιμο στοιχείο του τουρισμού που καθορίζει τις στρατηγικές

 Η παραμονή στους τόπους που επισκέπτονται είναι προσωρινή

 Το ταξίδι πραγματοποιείται για να καλύψει ένα πλήθος κινήτρων.

2.1.2 Ιστορική Αναδρομή

Η λέξη τουρισμός έχει τις ρίζες της στην Ελληνική γλώσσα και πιο συγκεκριμένα στη λέξη «τόρνος», ένα μηχάνημα όμοιο του διαβήτη το ένα άκρο του οποίο είναι σταθερό και το άλλο καταλήγει σε βελόνη, η οποία περιστρέφεται και διαγράφει κύκλο γύρω από το σταθερό σημείο (Υδρία, 1992). Στη λατινική γλώσσα οριζόταν ως

7

«tornare» και σήμαινε γυρίζω τον τροχό, ενώ στα γαλλικά ως tourner, που σημαίνει περιστρέφω (mixanitouxronou.gr).

2.1.3 Καταγραφή στους αρχαίους χρόνους

Η τουριστική δραστηριότητα εμφανίζεται σε πρώιμη μορφή κατά τους αρχαίους χρόνους, τις περιόδους παρακολούθησης των Ολυμπιακών Αγώνων και αγώνων θρησκευτικής σημασίας. Η επίσκεψη όμως ενός τόπου δεν ήταν εύκολη υπόθεση όπως σήμερα, καθώς τα μέσα που χρησιμοποιούσαν για την μετακίνηση δεν ήταν άλλα από ξύλινα πλοία και άλογα (Σπανός, 2017). Χαρακτηριστικά παραδείγματα της φιλοξενίας που δημιουργήθηκαν για τους ενδιαφερόμενους θεατές αποτελούν το

«Λεωνίδαιο» στην αρχαία Ολυμπία, που κτίστηκε από τον Νάξιο Λεωνίδα. Οι αθλητικοί αγώνες που λαμβάνουν χώρα,ανεξάρτητα αν έχουν ευρεία είτε μικρότερη εμβέλεια ανάλογα τη θρησκευτική εκδήλωση που κάλυπταν, ωθούν τους κατοίκους σε πανελλαδική μετακίνηση (για δύο λόγους: λόγω εκεχειρίας και λόγω πανελλήνιας συμμετοχής). Χαρακτηριστικά αναφέρονται μερικοί από αυτούς:

 Οι Ολυμπιακοί Αγώνες

 Τα Πύθια, δεύτερα τη τάξει σε σημαντικότητα

 Τα Δελφίνια, τα Θαργήλεια, τα Σεπτήρια και τα Θεοφάνεια,

Όλες οι παραπάνω είναι γιορτές προς τιμήν του θεού Απόλλωνα και τελούνταν στους Δελφούς (Σπανός, 2017).

Στους κλασικούς χρόνους, έκανε την εμφάνισή της και μια μορφή συνεδριακού τουρισμού, οι «Αμφικτιονίες» κατά την διάρκεια των οποίων συγκεντρώνονταν εκπρόσωποι των τότε γνωστών Ελληνικών φύλων, με σκοπό την συζήτηση και αντιμετώπιση διαφόρων προβλημάτων. Η πρώτη Αμφικτιονία πραγματοποιήθηκε στις Θερμοπύλες το 1.552 π.Χ. ενώ οι επόμενες έλαβαν χώρα στον Πόρο, τη Δήλο, τους Δελφούς και τη Βοιωτία (Σπανός, 2017).

Μία ακόμα μορφή τουρισμού, που αναφέρεται από άτομα της εποχής όπως ο Αριστοτέλης και ο Ιπποκράτης, είναι ο ιαματικός, που πραγματοποιείται για να αντιμετωπιστούν συγκεκριμένες ασθένειες (όπως φαίνεται η κατανομή τους στον Χάρτη 1). Αυτό υιοθετήθηκε στη συνέχεια σαν πρακτική και από τους Ρωμαίους, με μεγάλη προσέλευση στα θεραπευτικά κέντρα, χωρίς όμως να τηρούνται οι βασικοί

8 κανόνες και στο τέλος να καθίσταται αποτρεπτικό (Τάσιου, 2010). Η εξέλιξη του ιαματικού τουρισμού σήμερα είναι πολύ διαφορετική (όπως φαίνεται στον Χάρτη 2).

Χάρτης 1 : Κατανομή ιαματικών πηγών στον Ελλαδικό χώρο κατά την αρχαιότητα.

Πηγή: Τουφεγγοπούλου, (2008)

9 Χάρτης 2: Κατανομή ιαματικών πηγών στον Ελλαδικό χώρο σήμερα

Στο πλαίσιο της εξερεύνησης και με εφαλτήριο το εμπόριο, οι αρχαίοι Έλληνες έκαναν ταξίδια σε άγνωστους προορισμούς και αντάλλαξαν πολιτισμικά στοιχεία.

Πολλά από αυτά αποτυπώθηκαν μέσα από μύθους, τα οποία και η ίδια η ιστορία αποδέχεται χωρίς το αλληγορικό τους περιεχόμενο, όπως για παράδειγμα την άφιξη του Ηρακλή στο Γιβραλτάρ, την Ιβηρική χερσόνησο, όπου η ερμηνεία του μύθου

Πηγή: iene.gr (accessed 20/05/2019)

10 σχετίζεται με την πρώτη μετακίνηση των ελληνικών φύλων, για νέα εδάφη (Αυγερινού-Κολώνια, 2009).

Από τα αρχαία χρόνια το φαινόμενο του τουρισμού είχε δείξει το πλήθος των μορφών που μπορεί να πάρει. Οι διακριτές κατηγορίες που είχαν σημειωθεί και παρατίθενται σήμερα είναι οι εξής:

 Θρησκευτικός τουρισμός (για πραγματοποίηση ιερών τελετών σε Ελευσίνα, Δελφούς)

 Αθλητικός τουρισμός (για την παρακολούθηση και συμμετοχή στους Ολυμπιακούς Αγώνες αλλά και άλλους μικρότερης εμβέλειας)

 Συνεδριακός τουρισμός (όπως οι Αμφικτιονίες, για τη λήψη στρατηγικών και πολιτικών αποφάσεων)

 Εμπορικός τουρισμός (για την διεύρυνση της αγοράς και την αναζήτηση νέων εδαφών)

 Ιαματικός τουρισμός (προσέλευση σε ιαματικές πηγές για θεραπευτικούς λόγους)

 Εκπαιδευτικός τουρισμός (κέντρο αρχαίας Αθήνας ως πόλος έλξης φιλοσοφικής διδασκαλίας για νέους) (Βενετσανοπούλου, 2006).

2.1.4 Η Μεσαιωνική περίοδος και η Αναγέννηση

Κατά τον Μεσαίωνα καταγράφονται κυρίως δυο μορφές τουρισμού, ο θρησκευτικός (στην Ισπανία κυρίως Σεβίλλη και Γρανάδα) και ο πανεπιστημιακός (Οξφόρδη, Παρίσι, Κέιμπριτζ) αφού τα ταξίδια λόγω της γενικότερης παρακμής και στασιμότητας, έχουν απολέσει τον χαρακτήρα αναψυχής που είχαν το προηγούμενο διάστημα (Βαρβαρέσος, 1997).

Από την άλλη πλευρά, την περίοδο της Αναγέννησης η στροφή προς τον άνθρωπο (ουμανισμός) και η Βιομηχανική Επανάσταση με τη συνοδό αστικοποίηση της εποχής για την εύρεση εργασίας, έκανε τους ανθρώπους να συνειδητοποιήσουν την αξία της φύσης και την έλξη που τους ασκούσε. Αυτό δημιούργησε τάση φυγής από τα αστικά κέντρα έστω και για μικρό χρονικό διάστημα (Σπανός, 2017).

11 Αυτό το εκμεταλλεύεται ο Tomas Cook. Προερχόμενος από μία πάμπτωχη οικογένεια ενός προαστίου της Αγγλίας, αναγκάζεται να κάνει αρκετές δουλειές για να προσφέρει στο οικογενειακό εισόδημα. Ως ιεροκήρυκας και οπαδός του Κινήματος Εγκράτειας, ταξιδεύει στο μεγαλύτερο μέρος της Αγγλίας. Το 1841 οργανώνει πρώτη φορά τη μετακίνηση 500 οπαδών σε ένα συνέδριο του κινήματος. Η επιτυχής έκβαση του εγχειρήματος τον χαροποίησε και τον ώθησε να ξεκινήσει τα επόμενα καλοκαίρια μετακινήσεις ταξιδιωτών σε γειτονικές πόλεις για αναψυχή με την ονομασία

«ενθουσιώδη φιλανθρωπία» προσαρμοσμένες στον «οβολό» της εργατικής τάξης. Το 1845 πλέον υπάρχουν εισιτήρια δύο κατηγοριών, της αστικής και της εργατικής τάξης, ενώ το 1850 επεκτείνεται και το πλάνο των εξορμήσεων με κορύφωση το 1855 που συνόδευσε και ξενάγησε ο ίδιος τους πελάτες του έξω από τη Βρετανία (newsbeast.gr, ανακτήθηκε 21/02/2019).

2.1.5 Σύγχρονη Εποχή

Ο αιώνας που αποτελεί ορόσημο για τον τουρισμό είναι ο 20^ος. Οι Παγκόσμιοι Πόλεμοι, το οικονομικό «κραχ» του 1929, η αύξηση της χρήσης του αυτοκινήτου και του αεροπλάνου καθώς και όλες οι τεχνολογικές εξελίξεις που συντελέστηκαν σε παγκόσμιο επίπεδο, οδήγησαν στη βελτίωση της ταξιδιωτικής ενημέρωσης, οργάνωσης αλλά και στην ποικιλία των προορισμών (Βενετσανοπούλου, 2006).

Σαν φαινόμενο ο τουρισμός, από την εμφάνισή του έως και σήμερα διαμορφώνεται

«χαμαιλεοντικά», ανάλογα δηλαδή τις εκάστοτε οικονομικές-πολιτικές-κοινωνικές συνθήκες, αν εξαιρέσουμε την περίοδο του Μεσαίωνα που μειώθηκε η ταχύτητα εξέλιξης του φαινομένου (όπως φαίνεται στον Πίνακα 1). Σύμφωνα με τον Ανδριώτη (2008), οι παράγοντες που έχουν οδηγήσει σε αυτό είναι μεταξύ άλλων η ύπαρξη ελεύθερου χρόνου σε συνδυασμό με το οικονομικό πλεόνασμα των νοικοκυριών (που πρόεκυψε κι από τη χειραφέτηση της γυναίκας στη διάρκεια αυτού του αιώνα), η βελτίωση του τρόπου ζωής μέσα από τις διευκολύνσεις που ήρθαν με τις τεχνολογικές ανακαλύψεις, η διάθεση οικονομικών πακέτων προσφοράς και η συρρίκνωση των χρόνων του ταξιδιού.

12 Πίνακας 1: Χαρακτηριστικά τουρισμού πριν και μετά τον 20^ο αι.

ΠΡΙΝ ΜΕΤΑ

Μόνο για άτομα με υψηλό εισόδημα Όλες οι κοινωνικές τάξεις Μεγαλύτερης διάρκειας διακοπές Μικρότερης διάρκειας διακοπές

Συγκεκριμένοι προορισμοί Νέοι προορισμοί και υφιστάμενοι Τμηματοποίηση τουριστικών υπηρεσιών Ολοκληρωμένες παρεχόμενες υπηρεσίες

Κατακερματισμένος ως κλάδος Συγκέντρωση του κλάδου για οικονομικά οφέλη

Ο τουριστικός πράκτορας έχει τον

κυρίαρχο ρόλο Η τοπική κοινωνία που παρέχει τις υπηρεσίες έχει τον κυρίαρχο ρόλο Ανυπαρξία επενδύσεων Νέα χρηματοδοτικά προγράμματα

Παθητικός τουρισμός Ενεργός τουρίστας

Τεχνολογία μόνο για τους επιχειρηματίες

του κλάδου Τεχνολογία για όλους τους

εμπλεκόμενους στο «ταξίδι»

Μαζικές αγορές Ειδικές αγορές

Μάρκετινγκ που απευθύνεται σε χώρες Μάρκετινγκ που βασίζεται ειδικά στις απαιτήσεις του καθενός

Μικρή συχνότητα των ταξιδιών , λόγω

έλλειψης μέσων Μεγαλύτερος αριθμός ταξιδιών εξαιτίας της βελτίωσης των υποδομών

Πηγή: Σπανός, 2017 (ίδια επεξεργασία)

2.2 Η διεθνής θέση του τουρισμού

Οι αφίξεις και οι εισπράξεις του τουρισμού είναι μεγέθη που διατηρούν έναν αμείωτο ρυθμό ανάπτυξης, με παγκόσμιο εύρος και με αντοχή σε γεγονότα που κάμπτουν την γενικότερη οικονομία όπως π.χ. η οικονομική κρίση (Κοκκώσης και Τσάρτας, 2001).

Οι πιο εμφανείς διαφοροποιήσεις παρατηρούνται από τη δεκαετία του 1950 έως και τη δεκαετία του 1990 (Σπανός,2017).

Πίνακας 2 Διεθνείς αφίξεις και εισπράξεις από το 1950 έως το 1995.

1950 1960 1970 1980 1990 1995

Διεθνείς αφίξεις (*10^6)

25,3 69,3 165,8 287,8 455,6 567,4

Διεθνείς εισπράξεις (*10^9)

2,1 11,6 17,9 102 255,1 372,6

Πηγή: Κοκκώσης και Τσάρτας , 2001 (Όπως βρέθηκε Σπανός,2017)

Μία ακόμα τάση η οποία εμφανίζεται, κρίνοντας από τα δεδομένα (Πίνακας 3), είναι ότι οι αναπτυσσόμενες οικονομίες ανά τον κόσμο συγκεντρώνουν ολοένα και

13 μεγαλύτερο μερίδιο της τουριστικής αγοράς και επί του παρόντος τα αποτελέσματά τους είναι συγκρίσιμα με τον ανεπτυγμένων οικονομιών (Glaesser et al, 2017). Οι προβλέψεις που γίνονται εστιάζουν στο διαρκώς αυξανόμενο μέγεθος του φαινομένου του τουρισμού. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Τουρισμού (ΠΟΤ), έχει προβλέψει πως έως και το 2030 οι διεθνείς μετακινήσεις θα φτάσουν το 1,8 δισεκατομμύριο με την Ευρώπη να αποτελεί τον βασικό πόλο έλξης διαχρονικά, αλλά με μια αλματώδη ανάπτυξη των προορισμών σε Ασία και Ειρηνικό αλλά και σε περιοχές της Αμερικής (Διάγραμμα 1).

Διάγραμμα 1: Διεθνείς Αφίξεις ανά Ήπειρο

Πηγή: UNWTO (2016a)

Πίνακας 3: Διεθνείς Τουριστικές Αφίξεις σε Ανεπτυγμένες και Αναπτυσσόμενες Οικονομίες

Πηγή: UNWTO (2016a), ιδία επεξεργασία

Διεθνείς Τουριστικές Αφίξεις σε Ανεπτυγμένες και Αναπτυσσόμενες Οικονομίες

Διεθνείς Τουριστικές Αφίξεις (εκατομμύρια)

Μερίδιο Αγοράς

(%) Μεταβολή (%)

Μέσος Όρος (%)

1990 1995 2000 2005 2010 2014 2015 2015 12 στο 13

13 στο 14

14 στο 15

2005-2015

Παγκόσμια 435 527 674 809 950 1134 1186 100 4,6 4,2 4,6 3,9 Ανεπτυγμένες

Οικονομίες 299 339 424 470 516 622 653 55.0

4,6 5,7 5 3,3

Αναπτυσσόμενες

Οικονομίες 136 188 250 339 434 512 533 45.0 4,6 2,4 4,2 4,6

14 Το φαινόμενο του τουρισμού προσεγγίζεται και αναλύεται και ως προς το τρέχον χρονικό διάστημα αλλά μπορούν να γίνουν και μελλοντικές προβλέψεις, όπως είδαμε στο Διάγραμμα 1, λαμβάνοντας υπόψη όλες τις απαραίτητες παραμέτρους. Πάνω σε αυτή τη φιλοσοφία σχεδιάζεται η βραχυπρόθεσμη στρατηγική προώθησης και προβολής ενός τόπου, που επιθυμεί να γίνει τουριστικός πόλος έλξης, ενώ για πιο μακροχρόνιους σχεδιασμούς καθοριστικό ρόλο στην προσέγγιση των τάσεων διαδραματίζουν παράμετροι όπως: ενδεχόμενο δημογραφικό πρόβλημα, τεχνολογικά επιτεύγματα, πολυδαίδαλα νομοθετικά συστήματα, υποδομές (υφιστάμενες και πιθανές), ανταγωνισμός σε περιφερειακό, εθνικό και διεθνές επίπεδο (Kester, 2008), αλλά και απορρόφηση της παραγόμενης γνώσης ως αποτέλεσμα καινοτομιών, που γίνονται στο πλαίσιο της ανάπτυξης του τόπου.

Βάσει συγκεκριμένων χαρακτηριστικών που αφορούν τη μετακίνηση των ανθρώπων, ο τουρισμός χωρίζεται σε «εσωτερικό» και «εξωτερικό» ανάλογα με το αν η περιήγηση είναι εντός ή εκτός συνόρων της χώρας διαμονής τους, «συνεχή» και

«εποχιακό» ανάλογα με το χρονικό διάστημα παραμονής και «μαζικός» και «μη μαζικός», που σχετίζεται με τον αριθμό των ατόμων που προτιμούν συγκεκριμένα πακέτα αποδράσεων σε συγκεκριμένους προορισμούς (Σχήμα 1) (Μπακαούκας, 2008).

Πηγή: Μπακαούκας, 2008 Σχήμα 1: Κατηγοριοποίηση Τουρισμού

15 Οι παρεχόμενες υπηρεσίες στο πλαίσιο της ικανοποίησης των αξιών των επισκεπτών σε ατομικό και σε συλλογικό επίπεδο, είναι αυτές που δημιουργούν τις διάφορες κατηγορίες και τα είδη του σύγχρονου τουρισμού και είναι οι εξής (Πίνακας 4, Ηγουμενάκης, 1997):

Πίνακας 4: Τα είδη του Τουρισμού

ΕΙΔΗ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ

Αγροτικός Υγείας Οικογενειακός Επιλεκτικός Χειμερινός City Break Κοσμοπολίτικος Συνεδριακός

Θαλάσσιος Ορεινός Λαϊκός Περιπέτειας

Αθλητικός Επιλεκτικός Θρησκευτικός Εκθέσεων

Πολιτιστικός ΑμΕΑ Κινήτρων Οικολογικός

Συνεδριακός Μορφωτικός Κοινωνικός

Πηγή: Ηγουμενάκης, 1997 (ιδία επεξεργασία)

Αυτή τη διαφορετικότητα των επιθυμ