Σχολή Κοινωνικών Επιστημών Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα Σπουδών
Διοίκηση Τουριστικών Επιχειρήσεων
Διπλωματική Εργασία
Ηθική και Εταιρική Κοινωνική Ευθύνη στη Διοίκηση Ανθρώπινου Δυναμικού.
Μελέτη περίπτωσης εφαρμογής στο ξενοδοχειακό συγκρότημα
"Costa Navarino" Νομού Μεσσηνίας.
Δωδεκάτου Μαρία
Επιβλέπων καθηγητής: Σκούλτσος Σοφοκλής
Πάτρα, Ιούνιος 2021
Διπλωματική Εργασία 2
© Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο, 2021
Η παρούσα εργασία αποτελεί πνευματική ιδιοκτησία της φοιτήτριας που την εκπόνησε. Στο πλαίσιο της πολιτικής ανοικτής πρόσβασης η συγγραφέας/δημιουργός εκχωρεί στο ΕΑΠ, μη αποκλειστική άδεια χρήσης του δικαιώματος αναπαραγωγής, προσαρμογής, δημόσιου δανεισμού, παρουσίασης στο κοινό και ψηφιακής διάχυσής τους διεθνώς, σε ηλεκτρονική μορφή και σε οποιοδήποτε μέσο, για διδακτικούς και ερευνητικούς σκοπούς, άνευ ανταλλάγματος και για όλο το χρόνο διάρκειας των δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας. Η ανοικτή πρόσβαση στο πλήρες κείμενο για μελέτη και ανάγνωση δεν σημαίνει καθ’ οιονδήποτε τρόπο παραχώρηση δικαιωμάτων διανοητικής ιδιοκτησίας της συγγραφέα/δημιουργού ούτε επιτρέπει την αναπαραγωγή, αναδημοσίευση, αντιγραφή, αποθήκευση, πώληση, εμπορική χρήση, μετάδοση, διανομή, έκδοση, εκτέλεση, «μεταφόρτωση»
(downloading), «ανάρτηση» (uploading), μετάφραση, τροποποίηση με οποιονδήποτε τρόπο, τμηματικά ή περιληπτικά της εργασίας, χωρίς τη ρητά προηγούμενη έγγραφη συναίνεση της συγγραφέα/δημιουργού. Η συγγραφέας/δημιουργός διατηρεί το σύνολο των ηθικών και περιουσιακών του δικαιωμάτων.
Διπλωματική Εργασία 3
Ηθική και ΕΚΕ στη Διοίκηση Ανθρωπίνου Δυναμικού.
Μελέτη περίπτωσης εφαρμογής στο ξενοδοχειακό συγκρότημα
"Costa Navarino" Νομού Μεσσηνίας.
Δωδεκάτου Μαρία
Επιτροπή Επίβλεψης Διπλωματικής Εργασίας Επιβλέπων Καθηγητής:
Δρ.Σκούλτσος Σοφοκλής Διδάκτωρ Καθηγητής, Πανεπιστήμιο
Αιγαίου.
Συν-Επιβλέπων Καθηγητής:
Δρ.Αποστολάκης Αλέξανδρος Επίκουρος Καθηγητής, Σχολή Διοίκησης
και Οικονομίας (ΣΔΟ) Τμήμα Διοίκησης Επιχειρήσεων.
Πάτρα, Ιούνιος 2021
Διπλωματική Εργασία 4
«Ευχαριστίες ή Αφιέρωση»
Με την παρούσα διπλωματική εργασία ολοκληρώνεται ο κύκλος σπουδών μου στο Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα Σπουδών Διοίκησης Τουριστικών Επιχειρήσεων στο Ελληνικό Ανοιχτό Πανεπιστήμιο.
Θα ήθελα να ευχαριστήσω θερμά τον επιβλέποντα καθηγητή μου, κύριο Σοφοκλή Σκούλτσο τόσο για τη συνεχή καθοδήγηση και υποστήριξη καθ’ όλη τη διάρκεια εκπόνησης της διπλωματικής μου εργασίας καθώς και για τις πολύτιμες συμβουλές του οι οποίες συντέλεσαν στην ολοκλήρωσή της. Επίσης θα ήθελα να ευχαριστήσω όλους τους συναδέλφους της εταιρείας Costa Navarino οι οποίοι συνεργάσθηκαν με προθυμία για την διεξαγωγή της έρευνας της διπλωματικής εργασίας.
Θα ήθελα να ζητήσω συγνώμη στην κόρη μου Λυδία για το χρόνο που της στέρησα αφιερώνοντάς τον στο μεταπτυχιακό αλλά και να ευχαριστήσω στην οικογένειά μου και κυρίως στο σύζυγό μου, τη φίλη μου συμφοιτήτρια και συνοδοιπόρο όλα αυτά τα έτη για την αμέριστη στήριξη, την κατανόηση και ηθική συμπαράσταση που έδειξαν όλο αυτό το χρονικό διάστημα.
“Κάνοντας καλό σε κάποιον, μην ξεχάσεις να τον ευχαριστήσεις.” ~Λέων Τολστόι
Διπλωματική Εργασία 5
Περίληψη
Το ενδιαφέρον για την ηθική και την υπεύθυνη συμπεριφορά των εταιρειών έχει αυξηθεί κατακόρυφα τις τελευταίες δεκαετίες καθώς τη σημερινή εποχή που διανύουμε ζητούμενο κάθε εταιρείας αποτελεί κάθε λεπτομέρεια η οποία μπορεί να προσφέρει βιώσιμη ανάπτυξη αλλά και ανταγωνιστικό πλεονέκτημα έναντι των ανταγωνιστικών εταιρειών. Παρότι πληθώρα μελετών εστιάζει στον αντίκτυπο της Εταιρικής Κοινωνικής Ευθύνης (Corporate Social Responsibility) ως προς τους πελάτες των εταιρειών, η πρόσφατη προσοχή στην ΕΚΕ εστιάζει στους εργαζομένους και στις ηθικές διαστάσεις της Διοίκησης του Ανθρώπινου Δυναμικού. Η Διοίκηση του Ανθρώπινου Δυναμικού διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στον τρόπο με τον οποίο κατανοείται, αναπτύσσεται και θεσπίζεται η ΕΚΕ. Ομοίως η κατανόηση της κοινωνικής ευθύνης των εταιρειών έχει επιπτώσεις στη διαχείριση των εργαζομένων.
Στον ελληνικό χώρο η ερευνητική συνεισφορά για το θέμα αυτό βρίσκεται σε αρχικό στάδιο.
Σκοπός αυτής της διπλωματικής εργασίας είναι να διερευνήσει τις επιπτώσεις της ΕΚΕ στις στάσεις και συμπεριφορές των εργαζομένων στην Costa Navarino, η οποία επιδεικνύει σημαντική παρουσία σε δράσεις και πρωτοβουλίες ΕΚΕ. Η ποσοτική έρευνα που πραγματοποιήθηκε σε δείγμα 229 εργαζομένων μέσω ερωτηματολογίου, έδειξε πως οι εργαζόμενοι έχουν επίγνωση της έννοιας ΕΚΕ και την έχουν εντάξει ικανοποιητικά στην καθημερινότητά τους. Ωστόσο, σύμφωνα με τα αποτελέσματα της έρευνας αποκαλυπτικό εύρημα είναι ότι οι εργαζόμενοι δεν είναι ικανοποιημένοι με πτυχές που σχετίζονται περισσότερο με τα εργασιακά πρότυπα, όπως αμοιβές και επιπρόσθετες οικονομικές αμοιβές. Σύμφωνα με τις απόψεις των εργαζομένων η πρόσληψη και η διατήρηση των υπαλλήλων αποτελούν σημαντικό κίνητρο εφαρμογής ΕΚΕ από την εταιρεία. Επίσης η εταιρεία φαίνεται να έχει εντάξει πρακτικές ΕΚΕ. Το φύλο, η ηλικία, η οικογενειακή κατάσταση, η καταγωγή, το επίπεδο εκπαίδευσης, το τμήμα εργασίας επιδρούν στο ενδιαφέρον σχετικά με ζητήματα ΕΚΕ. Επίσης το ενδιαφέρον της εταιρείας για την ΕΚΕ διαφαίνεται έντονο και ιδιαίτερα στη διάσταση του ανθρώπινου δυναμικού όπως αποδεικνύεται και από τη συνέντευξη με τη διευθύντρια ανθρώπινου δυναμικού της εταιρείας.
Λέξεις κλειδιά: Ηθική, ΕΚΕ, Διοίκηση Ανθρώπινου Δυναμικού, Βιώσιμη Ανάπτυξη
Διπλωματική Εργασία 6
Abstract
The interest for the ethics and the responsible behavior of the companies has increased sharply in the last decades, as in the present time, the demand of every company is not only every detail that can offer sustainable development but also a competitive advantage over competing companies. Although numerous studies focus on the impact of Corporate Social Responsibility on corporate customers, recent attention on Corporate Social Responsibility has focused on employees and the ethical dimensions of Human Resource Management. Human Resource Management plays an important role on the way Corporate Social Responsibility is understood, developed and established. Similarly, understanding corporate social responsibility has implications for employee management. In Greece, the research contribution on this topic is at an early stage.
The purpose of this dissertation is to investigate the impact of CSR on the attitudes and behaviors of employees in Costa Navarino, which demonstrates a significant presence in CSR actions and initiatives. The quantitative research conducted on a sample of 229 employees through a questionnaire, showed that employees are aware of the concept of CSR and have integrated it satisfactorily into their daily lives.
However, according to the results of the research, a revealing finding is that employees are not satisfied with aspects that are more related to labor standards, such as wages and additional financial wages. According to the employees, the hiring and retention of employees is an important incentive for the company to implement CSR.
The company also appears to have incorporated CSR practices. Gender, age, marital status, origin, level of education, employment department all influence interest in CSR issues. Also, the company's interest in CSR is evident, especially in the dimension of human resources, as evidenced by the interview with the company's human resources director.
Keywords: Ethics, Corporate Social Responsibility, Human Resource Management, Sustainable Development
Διπλωματική Εργασία 7
Περιεχόμενα
Εισαγωγή ... 11Κεφάλαιο 1. Ηθική στον τουρισμό ... 14
1.1 Τουρισμός και ζητήματα ηθικής ... 14
1.2 Παγκόσμιος Οργανισμός Τουρισμού (UWNTO) και ο ρόλος του ... 16
Κεφάλαιο 2. ΕΚΕ και τουρισμός ... 20
2.1 Ορισμός της ΕΚΕ ... 20
2.2 ΕΚΕ και βιώσιμη ανάπτυξη ... 23
2.3 Αειφόρος τουριστική ανάπτυξη και Costa Navarino ... 26
Κεφάλαιο 3. Διοίκηση Ανθρωπίνου Δυναμικού και ΕΚΕ στον τουρισμό ... 29
3.1 Έννοια και περιεχόμενο της Διοίκησης Ανθρώπινου Δυναμικού στις τουριστικές επιχειρήσεις ... 29
3.2 Η Διοίκηση Ανθρώπινου Δυναμικού και η σύνδεση με την ΕΚΕ στις τουριστικές επιχειρήσεις ... 32
3.2.1 ΕΚΕ προς τη Διοίκηση Ανθρώπινου Δυναμικού ... 33
3.2.2 Διοίκηση Ανθρώπινου Δυναμικού προς την ΕΚΕ ... 35
3.3 Οφέλη από τη συμμετοχή της Διοίκησης Ανθρώπινου Δυναμικού στην ΕΚΕ 37 Κεφάλαιο 4.Μεθοδολογία έρευνας ... 39
4.1 Αντικείμενο και μεθοδολογική προσέγγιση... 40
4.2 Παρουσίαση αποτελεσμάτων της έρευνας... 44
4.2.1 Παρουσίαση αποτελεσμάτων ποσοτικής έρευνας ... 44
4.2.2 Παρουσίαση αποτελεσμάτων ποιοτικής έρευνας ... 85
Κεφάλαιο 5. Συμπεράσματα ... 91
Διπλωματική Εργασία 8
Βιβλιογραφία ... 98 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ...104
Διπλωματική Εργασία 9
Κατάλογος Πινάκων
Πίνακας 1. Παράγοντες παρακίνησης ΕΚΕ ... 64 Πίνακας 2. Πτυχή Διοίκησης Ανθρώπινου Δυναμικού σε πρακτικές ΕΚΕ ... 69 Πίνακας 3. Ικανοποίηση των εργαζομένων ... 81
Διπλωματική Εργασία 10
Ακρωνύμια-Συντομογραφίες
CSR Corporate Social Responsibility HRM Human Resource Management HR Human Resource
UNWTO World Tourism Organization GCET Global Code of Ethics for Tourism WCTE World Committee on Tourism Ethics WWF World Wide Fund for Nature
ΕΕ Ευρωπαϊκή Επιτροπή
ΕΚΕ Εταιρική Κοινωνική Ευθύνη ΔΑΔ Διοίκηση Ανθρώπινου Δυναμικού ΠΟΤ Παγκόσμιος Οργανισμός Τουρισμού
Διπλωματική Εργασία 11
Εισαγωγή
Η ΕΚΕ σύμφωνα με τον ορισμό της Ευρωπαϊκής Επιτροπής αποτελεί έννοια με την οποία κάθε εταιρεία ενσωματώνει περιβαλλοντικές ανησυχίες και κοινωνικές ανησυχίες στις εταιρικές τους δραστηριότητες και στην αλληλεπίδρασή τους με τα ενδιαφερόμενα μέρη σε εθελοντική βάση (COM, 2001). Η ΕΚΕ στον τουρισμό αποτελεί τμήμα της βιώσιμης ανάπτυξης. Η ενσωμάτωση της βιωσιμότητας είναι αναγκαία καθώς ο τουρισμός αποτελεί κλάδο υψηλής οικονομικής και κοινωνικής έντασης και απόδοσης διαδραματίζοντας σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη της οικονομίας μιας περιοχής και την απασχόληση. Ο τουρισμός στην σύγχρονη εποχή είναι συνδεδεμένος με την ανάπτυξη και περιλαμβάνει ένα συνεχώς αυξανόμενο αριθμό από νέους προορισμούς τον οποίο τον καθιστά ως βασικό μοχλό κοινωνικής και οικονομικής προόδου. Ο τουρισμός αποτελεί αποτελεσματικό μέσο για τη συμμετοχή των αναπτυσσόμενων χωρών στην παγκόσμια οικονομία αποτελώντας μία από τις κύριες πηγές εισοδήματος για πολλές αναπτυσσόμενες χώρες αλλά και έναν από τους σημαντικότερους παράγοντες του διεθνούς εμπορίου (UNWTO, 2021).
Επίσης ο τουρισμός διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στην εξάλειψη της φτώχειας, μέσω της δημιουργίας θέσεων απασχόλησης και της βελτίωσης του επιπέδου ζωής (Perdomo, 2016). Ειδικά σε χώρες της Ασίας και Αφρικής η εφαρμογή των κωδικών δεοντολογίας και κανονισμών έχει ιδιαίτερη σημασία μιας και οι χώρες αυτές εξαρτώνται από την οικονομική δραστηριότητα του τουρισμού (Gilman, 2005).
Το ενδιαφέρον για την κοινωνική ευθύνη των τουριστικών εταιρειών για την κοινωνία έχει αυξηθεί σημαντικά τις τελευταίες δεκαετίες. Οι λόγοι υιοθέτησης ΕΚΕ στον τουριστικό κλάδο είναι για τη βελτίωση του τουριστικού προϊόντος, υποστήριξη ηθικών βάσεων και αξιών των εταιρειών, για την απόκτηση αφοσίωσης πελατών και εργαζομένων κερδίζοντας εμπιστοσύνη και σεβασμό, για να κερδίσει την τοπική κοινωνία μέσω δημιουργίας θετικής εικόνας, για να ξεφύγουν από νέους νόμους και κανονισμούς οι εταιρείες, για να διαφοροποιήσουν την επωνυμία τους και να κερδίσουν ανταγωνιστικό πλεονέκτημα και για να ενισχύσουν την εικόνα τους και τη φήμη τους στους ενδιαφερόμενους. Η εφαρμογή της ΕΚΕ στον τουριστικό τομέα, επιδρά θετικά στην ποιότητα των τουριστικών προϊόντων, στην εικόνα των εταιρειών απέναντι στην κοινωνία και στους κοινωνικούς της εταίρους, στις περιβαλλοντικές
Διπλωματική Εργασία 12
και κοινωνικές επιπτώσεις της τουριστικής δραστηριότητας και στη διαφοροποίηση των εταιρειών από τον ανταγωνισμό, δημιουργώντας πιστούς πελάτες.
H πλειοψηφία των μελετών διερευνά τις επιπτώσεις της ΕΚΕ εστιάζοντας στον αντίκτυπό της από την πλευρά της οικονομικής απόδοσης και από την πλευρά των πελατών. Περιορισμένος αριθμός ερευνητών έχει επικεντρωθεί στην ΕΚΕ από την πλευρά του ανθρώπινου δυναμικού. Σκοπός της διπλωματικής μελέτης είναι να διερευνήσει τις επιπτώσεις της ΕΚΕ στις στάσεις και τις συμπεριφορές του ανθρώπινου δυναμικού της Costa Navarino, μία τουριστική εταιρεία, η οποία επιδεικνύει σημαντική παρουσία σε δραστηριότητες και πρωτοβουλίες ΕΚΕ. Αρχικά ακολουθεί ένα εισαγωγικό σημείωμα για την ΕΚΕ και τους λόγους υιοθέτησης στον τομέα του τουρισμού. Στη συνέχεια παρουσιάζεται το θεωρητικό μέρος της εργασίας όπου εξετάζεται η ηθική διάσταση του τουρισμού, η έννοια της ΕΚΕ στον τουριστικό κλάδο και η διασύνδεση των δύο εννοιών ΕΚΕ και Διοίκησης Ανθρώπινου Δυναμικού επισημαίνοντας την αμφίδρομη σχέση των δύο εννοιών. Τα ερευνητικά ερωτήματα της παρούσας διπλωματικής είναι τα ακόλουθα:
Ποιο είναι το επίπεδο κατανόησης της Εταιρικής Κοινωνικής Ευθύνης από τους εργαζομένους της εταιρείας;
Ποια πιστεύουν ότι είναι το πιο σημαντικά ζητήματα ΕΚΕ για την εταιρεία και ποιες πρακτικές έχουν υιοθετήσει στην καθημερινότητά τους;
Σε ποιο βαθμό διαθέτει τη Διοίκηση Ανθρώπινου Δυναμικού ως μέρος της ΕΚΕ της από τη μία πλευρά και σε ποιο βαθμό χρησιμοποιεί τη Διοίκηση Ανθρώπινου Δυναμικού για να επιτύχει αποτελέσματα ΕΚΕ από την άλλη;
Tι μπορεί να βοηθήσει να βελτιώσουν και να προωθήσουν τις πρακτικές ΕΚΕ;
Μετά το θεωρητικό μέρος η ερευνητική προσέγγιση του θέματός µας πραγματοποιείται µε ποσοτική και με ποιοτική έρευνα. Για τη διεξαγωγή της έρευνας και τη συλλογή των απαραίτητων στοιχείων χρησιμοποιήθηκαν κυρίως δύο εργαλεία τα οποία είναι το ερωτηματολόγιο και η συνέντευξη. Στο πλαίσιο της ποσοτικής έρευνας, η μέθοδος συλλογής δεδομένων και πληροφοριών πραγματοποιήθηκε µε ερωτηματολόγιο στους εργαζομένους της εταιρείας και ακολουθεί εκτενής ανάλυση και παρουσίαση των ευρημάτων της έρευνας εξετάζοντας τις αντιλήψεις των υπαλλήλων της εταιρείας ως προς την ΕΚΕ και την επίδραση της εφαρμογής πολιτικών ΕΚΕ στο ανθρώπινο δυναμικό. Επίσης η συνέντευξη της Διευθύντριας
Διπλωματική Εργασία 13
Ανθρώπινου Δυναμικού θα μας δώσει πληροφορίες για τις πολιτικές ΕΚΕ της εταιρείας ως προς το ανθρώπινο δυναμικό. Τέλος η έρευνα κλείνει εξάγοντας συμπεράσματα και μελλοντικές προτάσεις σχετικά με την ΕΚΕ και τη Διοίκηση Ανθρώπινου Δυναμικού οι οποίες μπορούν να συμβάλλουν στην δημιουργία μακροπρόθεσμης επιτυχίας μιας εταιρείας.
Διπλωματική Εργασία 14
Κεφάλαιο 1. Ηθική στον τουρισμό
1.1 Τουρισμός και ζητήματα ηθικής
Η τουριστική βιομηχανία αποτελεί μία από τις μεγαλύτερες βιομηχανίες στον κόσμο η οποία συνεχώς αναπτύσσεται παρά τα πρόσφατα γεγονότα τα οποία έχουν κάνει το λειτουργικό περιβάλλον πιο περίπλοκο. Μπορεί να αποφέρει σημαντικά οφέλη σε προορισμούς αλλά μπορεί να αποβεί επιζήμια για τους κατοίκους και το περιβάλλον (UNWTO, 2021). Η τουριστική βιομηχανία θα πρέπει να υιοθετήσει τον ηθικό τουρισμό, τη τριπλή κατώτατη γραμμή περιβαλλοντικής, κοινωνικής και οικονομικής ευθύνης. Ο ηθικός τουρισμός είναι προς όφελος όλων των ενδιαφερόμενων μερών.
Προσφέρει ανταγωνιστικό πλεονέκτημα και διασφαλίζει τη μακροπρόθεσμη βιωσιμότητα ενός προορισμού, προσφέρει πλουσιότερες εμπειρίες στους επισκέπτες και τόσο για τους κατοίκους όσο και τους εργαζομένους ο ηθικός τουρισμός μπορεί να συμβάλλει στη βιώσιμη ανάπτυξη αλλά και στην καταπολέμηση της φτώχειας (Donyadide, 2010).
Διπλωματική Εργασία 15
Ο ανταγωνισμός στην τουριστική βιομηχανία είναι υψηλός και δημιουργείται αυξανόμενη πίεση για διαφοροποίηση των προϊόντων. Οι πελάτες επιλέγουν τον προορισμό αρχικά με βάση το κόστος, την τοποθεσία, τη διαθεσιμότητα και τις εγκαταστάσεις και μόλις ικανοποιηθούν αυτά θα πραγματοποιήσουν την επιλογή με βάση ηθικά ζητήματα όπως το περιβάλλον, τις συνθήκες εργασίας, και τη φιλανθρωπική προσφορά της εταιρείας. Οι εταιρείες για να επιτύχουν θα πρέπει να διαφοροποιήσουν τα προϊόντα τους βάσει ηθικών κριτηρίων (Donyadide, 2010). Η ηθική στον τουρισμό καλεί όλους τους εμπλεκόμενους στην τουριστική βιομηχανία να ακολουθήσουν τους κώδικες και να συμβάλλουν στην αειφόρο ανάπτυξη της τουριστικής βιομηχανίας (Malloy & Fennell, 1998).
Ως θεμελιώδες πλαίσιο αναφοράς για βιώσιμο τουρισμό, ο Παγκόσμιος Κώδικας Δεοντολογίας αποτελεί ένα γενικευμένο σύνολο αρχών οι οποίες έχουν σχεδιαστεί να καθοδηγήσουν βασικούς παράγοντες στην τουριστική ανάπτυξη (UNWTO, 2021).
Η σημαντική ανάπτυξη της τουριστικής δραστηριότητας καθιστά τον τουρισμό ως το πιο αξιοσημείωτο οικονομικά και κοινωνικά φαινόμενο του αιώνα. Ο τουρισμός αποτελεί αποτελεσματικό μέσο για τη συμμετοχή των αναπτυσσόμενων χωρών στην παγκόσμια οικονομία. Το 2014 οι λιγότερο αναπτυγμένες χώρες έλαβαν εξαγωγές 16,4 δισεκατομμυρίων δολαρίων από τον διεθνή τουρισμό, από 2,6 δισεκατομμύρια δολάρια το 2000, καθιστώντας τον σημαντικό πυλώνα της οικονομία τους (7% των συνολικών εξαγωγών) αποφεύγοντας την κατάταξη στις λιγότερο αναπτυγμένες χώρες. Ο αριθμός των διεθνών αφίξεων δείχνει μια εξέλιξη από 25 εκατομμύρια αφίξεις το 1950 σε 1,2 (1.186 εκατ.) εκατομμύρια το 2015 (UNWTO, 2015). Εκτός από την αριθμητική αύξηση του τουρισμού, υπήρξε μια γεωγραφική εξάπλωση που καλύπτει σχεδόν όλες τις περιοχές του πλανήτη. Ταυτόχρονα υπήρξε διαφοροποίηση του τουριστικού προϊόντος από το παραδοσιακό προσφορά ήλιος-θάλασσα-άμμος σε ένα προϊόν που μπορεί να είναι δυνητικά πιο ευεργετικό ή πιο επιβλαβές για τον τουριστικό προορισμό. Η επέκταση του τουρισμού σημαίνει ότι η βιομηχανία αντιπροσωπεύει την κορυφαία πηγή ανταλλαγής ξένων στο 38% των χωρών και κατατάσσεται στις πέντε πρώτες βιομηχανίες (UNWTO, 2015). Ωστόσο με την αριθμητική αύξηση του τουρισμού υπήρξε κι ανάλογη αύξηση των αρνητικών επιπτώσεων της αναπτυσσόμενης τουριστικής βιομηχανίας όπως περιβαλλοντικές καταστροφές, αλλοίωση της κοινωνικής και πολιτισμικής ταυτότητας των κατοίκων
Διπλωματική Εργασία 16
της κοινότητας υποδοχής, εκμετάλλευση των εργαζομένων στην τουριστική βιομηχανία από την πλευρά των εργοδοτών και ανάπτυξη ειδών τουρισμού αμφιβόλου τουριστικής υπόστασης. Αυτές οι ηθικές παρεκκλίσεις δηλαδή οι αρνητικές συνέπειες σε οικονομικό, κοινωνικό-πολιτισμικό και περιβαλλοντικό επίπεδο οδηγεί την τουριστική βιομηχανία να εξετάζει ζητήματα ηθικής καθώς και στην υιοθέτηση πιο ηθικής προσέγγισης στον τρόπο με τον οποίο δραστηριοποιείται (Υπουργείο Τουρισμού, 2021).
Τις τελευταίες δεκαετίες ο υπεύθυνος τουρισμός έχει αναδειχθεί ως σημαντική τάση στο δυτικό κόσμο καθώς η ευρύτερη τάση της καταναλωτικής αγοράς ως προς τον ηθικό τρόπο ζωής και κατανάλωσης έχουν εξαπλωθεί στον τουρισμό (Goodwin &
Francis, 2003). Οι τουριστικές επιχειρήσεις αρχίζουν να συνειδητοποιούν ότι η προώθηση της ηθικής τους στάσης μπορεί να αυξήσει την κερδοφορία, την αποτελεσματικότητα της διαχείρισης, τη δημόσια εικόνα και τις σχέσεις των εργαζομένων (Fennell, 2009).
1.2 Παγκόσμιος Οργανισμός Τουρισμού (UWNTO) και ο ρόλος του Ο UNWTO (Παγκόσμιος Οργανισμός Τουρισμού) είναι ο Οργανισμός των Ηνωμένων Εθνών όπου ιδρύθηκε επίσημα το 1970 και είναι υπεύθυνος για την προώθηση υπεύθυνου, βιώσιμου και παγκόσμιου προσβάσιμου τουρισμού (UNWTO, 2021). Από το 2004 αποτελεί τον κορυφαίο διεθνή οργανισμό στον τουριστικό τομέα και προωθεί τον τουρισμό ως κινητήριο μοχλό της οικονομικής ανάπτυξης, της ανάπτυξης άνευ αποκλεισμών, περιβαλλοντική βιωσιμότητα καθώς επίσης προσφέρει ηγεσία και υποστήριξη στον τομέα, ενώ ενθαρρύνει προσήλωση στον Παγκόσμιο Κώδικα Δεοντολογίας (GCET) και στην προώθηση των πολιτικών γνώσης τουρισμού παγκοσμίως. Μέλη του αποτελούν 157 χώρες, 6 συνεργαζόμενα μέλη και 500 συνδεδεμένα μέλη από τον ιδιωτικό τομέα, ενώσεις, τοπικές αρχές του τουρισμού και εκπαιδευτικά ιδρύματα. Ο UNWTO καλείται να γνωστοποιήσει στα κράτη σε παγκόσμιο επίπεδο ότι η ανάπτυξη του τουρισμού στο συνεχώς μεταβαλλόμενο παγκόσμιο περιβάλλον δεν αρκεί να αποτελεί αποκλειστικά οικονομική δραστηριότητα (UNWTO, 2021).
Η πλειοψηφία των κρατών αναγνωρίζοντας τον σημαντικό ρόλο που διαδραματίζει ο τουρισμός σε οικονομικό, κοινωνικό-πολιτισμικό και περιβαλλοντικό επίπεδο έχουν εμπιστευτεί στον UNWTO το έργο της διασφάλισης της τουριστικής ανάπτυξης. Ο
Διπλωματική Εργασία 17
UNWTO εργάζεται ώστε να παρέχει καθοδήγηση και να μοιράζεται καλές πρακτικές και έχει δεσμευτεί για να επιτευχθούν οι στόχοι Βιώσιμης Ανάπτυξης (Sustainable Development Goals-SDGs) (UNWTO, 2021).
Ως θεμελιώδης σκοπός του UNWTO στο καταστατικό του Οργανισμού αναφέρεται η ανάπτυξη και προώθηση του τουρισμού ώστε να συμβάλλει στην οικονομική ανάπτυξη και ευημερία, στην ανταλλαγή τουριστικών εμπειριών των διαφόρων λαών, την αειφόρο ανάπτυξη και προστασία του περιβάλλοντος, τη συνεργασία διεθνώς, την ειρήνη, σεβασμό των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και ελευθεριών χωρίς διάκριση φυλής, φύλου, γλώσσας ή θρησκείας. Ταυτόχρονα ο UNWTO με τις τεχνικές συνεργασίες με ειδικούς οργανισμούς και με τα αρμόδια όργανα του ΟΗΕ εστιάζει ανάπτυξη του τουρισμού των αναπτυσσόμενων χωρών. Παρέχει χρηματοδότηση σε προγράμματα τουριστικής ανάπτυξης στις χώρες του Τρίτου Κόσμου με στόχο τη δημιουργία θέσεων εργασίας και νέων ευκαιριών, βελτίωσης του βιοτικού επιπέδου και επίτευξης οικονομικής ανάπτυξης (Πετράκος, 2019).
Η απόφαση της υιοθέτησης των αρχών του Παγκόσμιου Κώδικα Ηθικών Αρχών για τον τουρισμό πάρθηκε από τα μέλη του UNWTO (Οκτώβριος 1999) στην Γενική Συνέλευση στο Σαντιάγκο της Χιλής. Επιδίωξαν την εφαρμογή δράσεων στη βάση των αρχών ώστε να επιτευχθούν οι σκοποί του UNWTO (UNWTO, 2021).
Ο Κώδικας Ηθικών Αρχών αποτελεί ένα ολοκληρωμένο σύστημα ηθικών αρχών το οποίο μπορεί να αποτελέσει τη βάση για τη βιώσιμη ανάπτυξη ενός τουριστικού προορισμού καθώς καλύπτει το σύνολο των αρχών της βιωσιμότητας αναπαράσταση το πεντάγωνο του Muller (βλ. Σχήμα 1), όμως δεν εμπεριέχει νομική δέσμευση και χαρακτηρίζεται ως "νομικό έγγραφο ήπιου δικαίου".
Σχήμα 1. Πεντάγωνο Muller
Διπλωματική Εργασία 18
Οι δράσεις που εφαρμόζει ο UNWTO συνδέονται αντίστοιχα με τους σκοπούς που επιδιώκει.
Η επίτευξη οικονομικής ανάπτυξης και ευημερίας επιτυγχάνεται με την εφαρμογή τουριστικών πολιτικών με στόχο τη βελτίωση του βιοτικού επιπέδου του τοπικού πληθυσμού των τουριστικών περιοχών αλλά και με την προώθηση της απασχόλησης των ντόπιων σε επαγγέλματα σχετιζόμενα με τον τουρισμό.
Η επίτευξη της ειρήνης και της διεθνούς συνεργασίας επιτυγχάνεται με την ενθάρρυνση των εναλλακτικών μορφών τουρισμού και τη συνειδητοποίηση των θετικών συνεπειών της τουριστικής ανταλλαγής, ανάπτυξη κατανόησης και σεβασμού μεταξύ των λαών και κοινωνιών, καθώς και την αξιοποίηση πολιτικών για την προστασία της αρχαιολογικής και πολιτιστικής κληρονομιάς του τόπου υποδοχής (Πετράκος, 2019).
Για την προστασία του περιβάλλοντος και συμμετοχή του τουρισμού στην αειφόρο ανάπτυξη ο UNWTO υποστηρίζει δράσεις σχετιζόμενες με την προστασία του φυσικού πλούτου. Αυτό επιτυγχάνεται με την παροχή συμβουλών στα μέλη του για θέματα πολιτικής που αφορούν στη βιώσιμη ανάπτυξη του τουρισμού, με σεμινάρια για την πρακτική εφαρμογή πολιτικών και εργαλείων, με συνέδρια για την ανταλλαγή εμπειριών, αναπτύσσοντας επαφές με ερευνητικά ιδρύματα και ειδικών για την δημιουργία πολιτικών και πρακτικών για την βιώσιμη τουριστική ανάπτυξη.
Η ανάπτυξη σεβασμού των δικαιωμάτων του ανθρώπινου δυναμικού και ελευθεριών χωρίς διακρίσεις επιτυγχάνεται με τη συμβολή της τεχνολογίας στην προώθηση της τουριστικής κίνησης, τη συμβολή των επαγγελματιών του τουρισμού στην κοινωνική
Διπλωματική Εργασία 19
και πολιτιστική ολοκλήρωση των τουριστών, διευκόλυνση της ελεύθερης μετακίνησης των τουριστών και της εύκολης προσβασιμότητας στις διάφορες υπηρεσίες, ενθάρρυνση ανάπτυξης άλλων μορφών τουρισμού όπως οικογενειακού, φοιτητικού, ατόμων με ειδικές ανάγκες αλλά και τρίτης ηλικίας (Πετράκος, 2019).
Το 2011, ο UNWTO διατύπωσε μια δέσμευση ιδιωτικού τομέα στον παγκόσμιο κώδικα δεοντολογίας για τον τουρισμό, για την υπογραφή ιδιωτικών επιχειρήσεων παγκοσμίως. Υπογράφοντας τη δέσμευση, οι εταιρείες δεσμεύονται να τηρήσουν, να προωθήσουν και να εφαρμόσουν τις αξίες της υπεύθυνης και βιώσιμης τουριστικής ανάπτυξης που υποστηρίζεται από τον Κώδικα. Αναλαμβάνουν επίσης την υποχρέωση να υποβάλουν έκθεση σχετικά με την εφαρμογή των αρχών του Κώδικα στην εταιρική τους διακυβέρνηση στην Παγκόσμια Επιτροπή Τουριστικής Ηθικής. Ιδιαίτερη έμφαση σε κοινωνικά, πολιτιστικά και οικονομικά θέματα είναι ένας από τους κύριους στόχους της δέσμευσης, η οποία εφιστά ιδιαίτερη προσοχή σε θέματα όπως τα ανθρώπινα δικαιώματα, η κοινωνική ένταξη, η ισότητα των φύλων, η προσβασιμότητα και η προστασία ευάλωτων ομάδων και κοινοτήτων υποδοχής. Οι υπογράφοντες υποχρεούνται να αναφέρουν την εφαρμογή των αρχών του Κώδικα στην εταιρική τους διακυβέρνηση τουλάχιστον μία φορά κάθε δύο χρόνια .
Διπλωματική Εργασία 20
Κεφάλαιο 2. ΕΚΕ και τουρισμός
2.1 Ορισμός της ΕΚΕ
Παρότι η ΕΚΕ είναι ένας όρος που χρησιμοποιείται παγκόσμια, λόγω του περίπλοκου χαρακτήρα της έννοιας δεν υπάρχει ένας κοινός αποδεκτός όρος. Η διαφοροποίηση των όρων συνδέεται με τον διαφορετικό πολιτισμό, τις διαφορετικές προτεραιότητες και το διαφορετικό επίπεδο ανάπτυξης κάθε χώρας (Hamid, 2010). Η ΕΚΕ (CSR) στον τουρισμό σύμφωνα με τον ορισμό της Ευρωπαϊκής Επιτροπής (2011) είναι η καθοδηγητική επιχειρηματική πολιτική με την οποία οι τουριστικές επιχειρήσεις ενσωματώνουν κοινωνικούς και περιβαλλοντικούς προβληματισμούς στη δική τους επιχειρηματική αποστολή, στρατηγικές και λειτουργίες καθώς και στην αλληλεπίδρασή τους με τους ενδιαφερόμενους σε εθελοντική βάση (Ευρωπαϊκή Ένωση, 2021). Τα μέτρα ΕΚΕ είναι εθελοντικά συνεπώς δε θα πρέπει να παρατηρείται υπέρβαση των νομικών κανονισμών (δικαιώματα απασχόλησης, περιβαλλοντικοί κανονισμοί). Μία από τις πιο αποδεκτές αντιλήψεις ΕΚΕ δημιουργήθηκε από τον Archie Caroll ο οποίος παρουσίασε μία πυραμίδα ΕΚΕ η οποία περιλαμβάνει τέσσερις κατηγορίες ΕΚΕ (Σχήμα 2), με την οποία η οικονομική κατηγορία αποτελεί τη βάση πάνω στην οποία βασίζονται οι νομικές, ηθικές και φιλανθρωπικές κατηγορίες (Hamid, 2010).
• Οικονομικές ευθύνες: Η πρωταρχική ευθύνη οποιασδήποτε εταιρείας είναι να προσφέρει μια αποδεκτή απόδοση για τους μετόχους.
• Νομικές ευθύνες: H δεύτερη πτυχή της ευθύνης προϋποθέτει ότι οι εταιρείες λειτουργούν σύμφωνα με το νόμο σε όλες τις τοποθεσίες στις οποίες δραστηριοποιούνται.
Διπλωματική Εργασία 21
• Ηθικές ευθύνες: Το τρίτο στρώμα της πυραμίδας προϋποθέτει από τις εταιρείες να εξετάσουν τις κοινωνικές και περιβαλλοντικές επιπτώσεις τους χειρισμούς σε επίπεδο ώστε να μην βλάψουν τα επιχειρηματικά συμφέροντα.
• Φιλανθρωπικές ευθύνες: Το τέταρτο επίπεδο ευθύνης προϋποθέτει να αναζητήσουν προληπτικά ευκαιρίες για να συμβάλουν θετικά στη κοινωνία πέρα από την κερδοφορία, τη συμμόρφωση και την επιχειρηματική ηθική. Σε εθελοντικό επίπεδο οι εταιρείες έχουν ευθύνη να κατανοήσουν τις ανάγκες των ενδιαφερομένων και να τις εφαρμόσουν στις επιχειρηματικές τους πρακτικές (SHRM, 2021).
Σχήμα 2. Πυραμίδα της ΕΚΕ
Η ΕΚΕ είναι βασική για τη διατήρηση της κοινωνικής και οικονομικής ευθύνης μακροπρόθεσμα δεδομένου ότι οι επιχειρήσεις αποτελούν μέρος μιας ευρύτερης κοινωνίας η οποία ικανοποιεί τις ανάγκες των ενδιαφερομένων (Martı´nez, Pe´rez, &
Bosque, 2013). Υπάρχουν διαφορετικά πλαίσια και οδηγίες διαθέσιμες για την ενσωμάτωση της ΕΚΕ στη στρατηγική μιας επιχείρησης ανάλογα με τα συγκεκριμένα χαρακτηριστικά των επιχειρήσεων και την αντίληψή τους για τις κοινωνικές ευθύνες (Horng, Hsu, & Tsai, 2017). Η ΕΚΕ πλέον θεωρείται ως μια προσέγγιση πολλών ενδιαφερομένων όπου οι ενδιαφερόμενοι δεν είναι μόνο δέκτες αλλά και συνεργάτες για την υλοποίηση και εφαρμογή στρατηγικών ΕΚΕ (Horng, Hsu, & Tsai, 2017). Στις στρατηγικές των τουριστικών επιχειρήσεων η έννοια της ΕΚΕ αφορά στην προστασία του περιβάλλοντος και στην συμβολή για την ευημερία των τοπικών κοινοτήτων
PHILANTROPIC RESPONSIBILITIES
ETHICAL RESPONSIBILITIES
LEGAL RESPONSIBILITIES
ECONOMIC RESPONSIBILITIES
Διπλωματική Εργασία 22
(Εξωτερική ΕΚΕ) καθώς και στις δίκαιες συνθήκες εργασίες για τους εργαζομένους, τους κανόνες υγιεινής και ασφάλειας και το σεβασμό των συλλογικών συμβάσεων εργασίας (Εσωτερική ΕΚΕ) (COM, 2001).
Η έννοια της ΕΚΕ έχει εξελιχθεί από το 1950 καθώς η κοινωνία προσδοκά περισσότερα από τις τουριστικές επιχειρήσεις (Carroll, 1999). Η ευθύνη είναι ενσωματωμένη στις 5 διαστάσεις της ΕΚΕ και συνδέεται με την έννοια των ενδιαφερομένων. Η ΕΚΕ περιγράφεται ως μια διαδικασία κατά την οποία τα άτομα εντοπίζουν τις απαιτήσεις των ενδιαφερομένων στις επιχειρήσεις τους και διαπραγματεύονται το επίπεδο ευθύνης τους έναντι της συλλογικής ευημερίας της οικονομίας, της κοινωνίας και του περιβάλλοντος. Ο βαθμός στον οποίο μια επιχείρηση αναγνωρίζει την ευθύνη απέναντι στην κοινωνία καθορίζει πόσο ενεργή είναι η προσέγγισή της στην ΕΚΕ. Η ΕΚΕ είναι μία έννοια πολλών ενδιαφερομένων όπου ο διάλογος μεταξύ τους διαδραματίζει σημαντικό ρόλο. Η επιχείρηση θα πρέπει να δείχνει υπευθυνότητα προς τα ενδιαφερόμενα μέρη. Τα ενδιαφερόμενα μέρη διακρίνονται σε πρωτεύοντα και δευτερεύοντα (Σχήμα 3).
Σχήμα 3. Ενδιαφερόμενα Μέρη
Η έννοια της ΕΚΕ αποτελεί κεντρικό μέρος των εταιρικών στρατηγικών για τουριστικές επιχειρήσεις. Οι τουριστικές επιχειρήσεις εμπλέκονται στην ΕΚΕ όταν
Διπλωματική Εργασία 23
ενσωματώνουν υπεύθυνες συμπεριφορές στις επιχειρησιακές τους πρακτικές. Η εφαρμογή δραστηριοτήτων ΕΚΕ μπορεί να συνεισφέρει θετικά αποτελέσματα στην ποιότητα των τουριστικών προϊόντων, στην φήμη και εικόνα της επιχείρησης απέναντι στην κοινωνία, στις περιβαλλοντικές επιπτώσεις της τουριστικής δραστηριότητας και τις κοινωνικές (δίκαιες συνθήκες εργασίας για τους εργαζομένους και η συμβολή στην ευημερία των τοπικών κοινοτήτων) καθώς και στην διαφοροποίηση των επιχειρήσεων από τον ανταγωνισμό. Αρκετές τουριστικές επιχειρήσεις, κυρίως ξενοδοχεία έχουν αναδυθεί μέσα από κοινωνικές και περιβαλλοντικές δράσεις ΕΚΕ. Ορισμένες από αυτές είναι η εξοικονόμηση ενέργειας και νερού, η ανακύκλωση, η υπεύθυνη διαχείριση των αποβλήτων, η χρήση φιλικών προς το περιβάλλον προϊόντων, η επαγγελματική ανάπτυξη και εκπαίδευση προσωπικού, η τήρηση κανόνων υγιεινής και ασφάλειας, η δίκαιη αμοιβή και αποζημίωση των εργαζομένων (Kim, Woo, Uysal, & Kwon, 2008).
Η ΕΚΕ εφαρμόστηκε για πρώτη φορά στον κλάδο του τουρισμού στα τέλη του 1990 από διεθνείς ξενοδοχειακές επιχειρήσεις. Πολλές διεθνείς ξενοδοχειακές αλυσίδες έχουν ενσωματώσει μέτρα ΕΚΕ όπως η Marriot International με το πρόγραμμα "Spirit to Serve Our Communities". Επίσης πολλές ξενοδοχειακές αλυσίδες δημοσιεύουν ετήσιες εκθέσεις ΕΚΕ στις ιστοσελίδες τους. Η εφαρμογή πρακτικών ΕΚΕ υποστηρίζεται από μια σειρά εθελοντικών μέσων και ξεκινά με την καθιέρωση της αρχής ΕΚΕ στο όραμα της εταιρείας η οποία στηρίζεται στην υποστήριξη της διοίκησης και των εργαζομένων (European Cities Marketing, 2021).
2.2 ΕΚΕ και βιώσιμη ανάπτυξη
Η βιώσιμη ανάπτυξη και η ΕΚΕ έχουν αυξήσει το ενδιαφέρον στον τουριστικό τομέα από τις αρχές του 1990 και είναι δύο έννοιες οι οποίες αλληλοσυνδέονται (Ertuna, Karatas-Ozkan, & Yamak, 2018). Παρότι οι θεωρίες αλλά και οι τρόποι σύνδεσης αυτών των εννοιών διαφέρουν, φαίνεται όμως να καταλήγουν σε κοινά βασικά χαρακτηριστικά. Η ΕΚΕ αποτελεί τμήμα της βιώσιμης τουριστικής ανάπτυξης (Strand, Freeman, & Hockerts, 2015).
Οι κατευθυντήριες γραμμές για την βιώσιμη ανάπτυξη του τουρισμού και οι πρακτικές διαχείρισης εφαρμόζονται σε όλα τα είδη τουρισμού, σε διάφορους προορισμούς. Οι αρχές της βιωσιμότητας αναφέρονται στις οικονομικές, κοινωνικο- πολιτιστικές και περιβαλλοντικές διαστάσεις της ανάπτυξης του τουρισμού καθώς και
Διπλωματική Εργασία 24
στην επίτευξη κατάλληλης ισορροπίας μεταξύ αυτών των πτυχών ώστε να διασφαλιστεί η βιωσιμότητα μακροπρόθεσμα (UNWTO, 2021). Ο βιώσιμος τουρισμός πρέπει α) να σέβεται την κοινωνική και πολιτισμική ταυτότητα της κοινότητας υποδοχής, να διαφυλάσσει τη πολιτιστική κληρονομιά και τις παραδόσεις και να συμβάλλει στην διαπολιτισμική ανοχή β) να πραγματοποιείται βέλτιστη χρήση των περιβαλλοντικών πόρων, που αποτελούν βασικό παράγοντα της τουριστικής ανάπτυξης συντελώντας στη διατήρηση των οικοσυστημάτων, της βιοιποικιλότητας και του φυσικού πλούτου γ) να εξασφαλίζεται η μακροπρόθεσμη βιώσιμη οικονομική δραστηριότητα των επιχειρήσεων προσφέροντας οικονομικά και κοινωνικά οφέλη στα ενδιαφερόμενα μέρη, με δίκαιο τρόπο κατανεμημένα, συμπεριλαμβανομένης της σταθερής απασχόλησης, εισοδήματος και κοινωνικών υπηρεσιών στις κοινότητες υποδοχής και συμβάλλοντας στην καταπολέμηση της φτώχειας. Ο βιώσιμος τουρισμός θα πρέπει να διατηρεί σε υψηλό επίπεδο την ποιότητα εμπειρίας και ικανοποίηση των τουριστών, μεγιστοποιώντας την ευαισθητοποίηση τους σε θέματα βιωσιμότητας και προωθώντας βιώσιμες τουριστικές πρακτικές (Rifai, 2011).
Η επίτευξη βιώσιμης τουριστικής ανάπτυξης αποτελεί μια συνεχή διαδικασία παρακολούθησης των επιπτώσεων λαμβάνοντας προληπτικά μέτρα ή διορθωτικές κινήσεις όταν κρίνεται αναγκαίο. Επίσης απαιτεί την ενεργή και ενημερωμένη συμμετοχή όλων των ενδιαφερόμενων και την ισχυρή πολιτική ηγεσία για τη διασφάλιση της ευρείας συμμετοχής και την επίτευξη συναίνεσης.
Οι κύριοι στόχοι για τον βιώσιμο τουρισμό που πραγματοποιήθηκε το 2005 από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Τουρισμού και το Πρόγραμμα Περιβάλλοντος των Ηνωμένων Εθνών αναφέρονται στην οικονομική βιωσιμότητα, την τοπική ευημερία, την ποιότητα απασχόλησης, την κοινωνική ισότητα, την ικανοποίηση των επισκεπτών, τον τοπικό έλεγχο, την ευημερία των κοινοτήτων, τον πολιτιστικό πλούτο, την φυσική ακεραιότητα, την βιολογική πολυμορφία, την αποδοτικότητα των πόρων και την περιβαλλοντική καθαρότητα (UNEP & WTO, 2005).
Το 2004, η Ομάδα Τουρισμού Αειφορίας (TSG-Tourism Sustainability Group) προσδιόρισε οκτώ κλειδιά προκλήσεις για τη διασφάλιση της αειφόρου τουριστικής ανάπτυξης όπου είναι τα ακόλουθα:
η μείωση της εποχικότητας της ζήτησης
Διπλωματική Εργασία 25
ο έλεγχος των επιπτώσεων των τουριστικών μεταφορών
η ενίσχυση της ποιότητας των θέσεων εργασίας στον τουρισμό
η διατήρηση και ενίσχυση της ευημερίας της κοινότητας και της ποιότητας ζωής
η ελαχιστοποίηση της χρήσης πόρων και της παραγωγής αποβλήτων
η διατήρηση και παροχή αξίας στη φυσική και πολιτιστική κληρονομιά
η προσβασιμότητα διακοπών για όλους
χρήση του τουρισμού ως εργαλείο στην παγκόσμια αειφόρο ανάπτυξη (UNEP
& WTO, 2005).
Εκτός από μια σειρά γενικών κατευθυντήριων γραμμών ΕΚΕ υπάρχει ένας αριθμός βασικών διεθνών εγγράφων στρατηγικής που ισχύουν ειδικά για τουριστικές επιχειρήσεις και τα οποία μπορούν να χρησιμεύσουν ως οδηγίες για τις επιχειρήσεις στην ενσωμάτωση μέτρων ΕΚΕ είναι ο Παγκόσμιος Κώδικας Δεοντολογίας για τον Τουρισμό, ο Κώδικας Συμπεριφοράς για την Προστασία των Παιδιών από τη σεξουαλική εκμετάλλευση στα ταξίδια και στον τουρισμό, η Διακήρυξη και η Πρωτοβουλία Tour Operators για την Αειφόρο Τουριστική Ανάπτυξη (TOI).
Οι δράσεις ΕΚΕ μπορούν να συμβάλλουν στην επίτευξη των στόχων της βιώσιμου τουρισμού. Ορισμένοι λόγοι υιοθέτησης δράσεων ΕΚΕ στον τουριστικό κλάδο είναι οι ακόλουθοι:
Απόκτηση αφοσίωσης και πίστης των εργαζομένων δημιουργώντας ελκυστικό περιβάλλον εργασίας (ικανοποιητικές παροχές, εργασιακό κλίμα).
Να διαφοροποιήσουν και να ενδυναμώσουν την επωνυμία τους και να αποκτήσουν ανταγωνιστικό πλεονέκτημα.
Τη βελτίωση στην αλυσίδα παραγωγής (εισαγωγή νέων προϊόντων με κοινωνικά και περιβαλλοντικά πρότυπα).
Αύξηση της πρόσβασης σε τοπικές πηγές εισοδήματος.
Να κερδίσουν ευνοϊκές ρυθμίσεις από νέους νόμους και κανονισμούς.
Να κερδίσουν την τοπική κοινότητα δημιουργώντας θετικό πρότυπο (Fennell, 2009).
Διπλωματική Εργασία 26
2.3 Αειφόρος τουριστική ανάπτυξη και Costa Navarino
Η Costa Navarino αποτελεί το πρωταρχικό βιώσιμο προορισμό στη Μεσόγειο που βρίσκεται στην Νοτιοδυτική Πελοπόννησο και συγκεκριμένα στη Μεσσηνία.
Περιλαμβάνει δυο πολυτελή ξενοδοχεία (766 δωμάτια, σουίτες, βίλες), ειδικά γήπεδα γκολφ, σπα παγκόσμιας κλάσης, υπερσύγχρονες συνεδριακές εγκαταστάσεις και πολυτελείς ιδιωτικές κατοικίες. Στο επίκεντρο δράσης της φιλοσοφίας της ΤΕΜΕΣ (Τουριστικές Επιχειρήσεις Μεσσηνίας), φορέας ανάπτυξης της Costa Navarino, βρίσκεται η δέσμευση για περιβαλλοντική, κοινωνική και οικονομική ευθύνη με στόχο την αειφόρο τουριστική ανάπτυξη σε αρμονία με το φυσικό περιβάλλον και τη τοπική κοινότητα της περιοχής. Η Costa Navarino με τη βράβευσή της το 2014 και το 2017 στα ετήσια βραβεία World Travel Awards ενίσχυσε περαιτέρω τη θέση της ως βιώσιμος τουριστικός προορισμός.
Οι δράσεις της ΤΕΜΕΣ αντικατοπτρίζουν τη δέσμευση σε μία μακρόχρονη στρατηγική για την αειφόρο ανάπτυξη. Όραμα της εταιρείας αποτελεί η ανάδειξη της εταιρείας και της Μεσσηνίας σε έναν από τους βιώσιμους και ποιοτικούς τουριστικούς προορισμούς σε παγκόσμιο επίπεδο. Οι δραστηριότητες της σύμφωνα με το πρότυπο τουριστικής ανάπτυξης περιλαμβάνουν το σεβασμό στον περιβάλλον, την ενίσχυση της τοπικής οικονομίας και της κοινωνίας, την προώθηση της πολιτιστικής κληρονομιάς του τόπου. Το μοντέλο στηρίζεται στη συνεργασία με όλους τους εμπλεκόμενους και παρουσιάζει σημαντική βελτίωση σε τομείς όπως το περιβάλλον, τους εργαζόμενους, την τοπική κοινότητα και τους πελάτες-επισκέπτες.
Η δέσμευση της εταιρείας στην αειφόρο τουριστική ανάπτυξη αντικατοπτρίζεται με τη σύνδεση των εταιρικών στόχων με τους 17 στόχους της Βιώσιμης Ανάπτυξης όπως παρουσιάζονται στην ατζέντα του 2030 του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών (SDGs).
Η πολιτική διασφάλισης ότι το 70% των συνεργατών της εταιρείας προσλαμβάνεται σε τοπικό επίπεδο από την ευρύτερη περιοχή της Μεσσηνίας δημιούργησε νέες θέσεις εργασίας (1.229 Αύγουστος 2018) καθώς και επιπρόσθετες πηγές εισοδήματος για την τοπική κοινωνία. Οι πρακτικές της εταιρείας επηρεάζουν την ικανοποίηση από την εργασία βασικό παράγοντα στην παροχή υψηλής ποιότητας εξυπηρέτησης των επισκεπτών. Το 83% είναι εγχώριοι προμηθευτές με το 20% εκ των οποίων αποτελούν προμηθευτές και επιχειρήσεις που λειτουργούν στη Μεσσηνία. Εκτός από τη χρήση τοπικών προϊόντων έχει αναπτυχθεί συνεργασία με τοπικούς παραγωγούς
Διπλωματική Εργασία 27
και τη χρήση προϊόντων υψηλής ποιότητας τροφίμων, ποτών και αντικείμενα τέχνης με στόχο την εξοικείωση των επισκεπτών με τη γαστρονομία και την ιστορία της περιοχής. Η εταιρεία δημιούργησε το δικό της βιολογικό κήπο όπου καλλιεργούνται φρούτα και λαχανικά τα οποία χρησιμοποιούνται στα εστιατόρια.
Ο οικονομικός αντίκτυπος της Costa Navarino από την αρχή της κατασκευής σύμφωνα με μελέτη του Περιφερειακού Ινστιτούτου Ανάπτυξης του Παντείου Πανεπιστημίου Αθηνών (Δεκέμβριος 2014) εκτιμάται στα 907,5 εκατομμύρια ευρώ ενώ η έμμεση οικονομική επίπτωση στη Μεσσηνία από τη λειτουργία της ήταν 117,4 εκατομμύρια ευρώ. Για κάθε ένα ευρώ που δαπανάται στην Costa Navarino, 1,65 ευρώ δαπανάται στην περιοχή της Μεσσηνίας. Ταυτόχρονα οι τοπικές επιχειρήσεις τροφίμων κερδίζουν ετήσιο εισόδημα περίπου 2,25 εκατομμυρίων ευρώ από τα γεύματα επισκεπτών.
Η εταιρεία στηρίζει με χρηματοδότηση και εμπειρογνωμοσύνη την κατασκευή έργων υποδομής στην ευρύτερη περιοχή του νομού. Έχει δαπανήσει πάνω από 11 εκατομμύρια ευρώ για έργα υποδομής όπως η ανάθεση μελετών διαχείρισης νερού, μελέτες σχεδιασμού οδικών έργων υποδομής, κατασκευή δεξαμενών νερού, ανακαίνιση του νοσοκομείου Καλαμάτας, τον εκσυγχρονισμό του δικτύου διανομής νερού γειτονικών δήμων με και άλλων έργων υποδομής όπως παιδικές χαρές, δημόσιοι χώροι και κτίρια στόχο τη βελτίωση της ποιότητας ζωής των τοπικών κοινοτήτων. Η Costa Navarino έχει διαδραματίσει σπουδαίο ρόλο στην προσέλκυση νέων και συχνότερων πτήσεων προς το αεροδρόμιο της Καλαμάτας.
Η εταιρεία συνεργάζεται στενά με πανεπιστήμια και άλλους εκπαιδευτικούς οργανισμούς στην Ελλάδα υποστηρίζει ένα εκτεταμένο πρόγραμμα υποτροφιών για νέους φοιτητές από τη Μεσσηνία με στόχο να παρέχει στις τοπικές κοινότητες συνεχή εκπαίδευση, προσωπική ανάπτυξη και ευρύτερη πρόσβαση στη γνώση. Επιπρόσθετα η εταιρεία υποστηρίζει εκπαιδευτικά προγράμματα που εστιάζουν σε θέματα περιβάλλοντος και αειφορίας σε συνεργασία με τις τοπικές αρχές και άλλους οργανισμούς.
Η προστασία και η διατήρηση του περιβάλλοντος της Μεσσηνίας αποτελεί προτεραιότητα για την ανάπτυξη της εταιρείας. Πολιτικές όπως η σχεδιασμένη υποδομή, συντελούν στη διατήρηση των φυσικών πόρων και της τοπικής