ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ
ΤΜΗΜΑ ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΗΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΚΑΙ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ
ΟΙ ΜΟΥΣΟΥΛΜΑΝΟΙ ΤΗΣ ΘΡΑΚΗΣ ΣΤΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ Μ.Μ.Ε.:
Η επίσκεψη Ερντογάν στη Θράκη στις 8 Μαΐου 2004 και η μεταβολή στην κάλυψη των ελληνικών μέσων
ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ:
κ. ΜΠΑΝΤΙΜΑΡΟΥΔΗΣ ΦΙΛΗΜΩΝ
ΔΡΟΣΙΔΟΥ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΙΑ
Ευχαριστίες
Η ακόλουθη εργασία υλοποιήθηκε στην Ξάνθη την περίοδο από 10\2004-6\2005 στα πλαίσια του θέματος «ΜΕΙΟΝΟΤΗΤΕΣ ΚΑΙ Μ.Μ.Ε.» με επιβλέποντα καθηγητή τον κ. Φιλήμονα Μπαντιμαρούδη τον οποίο ευχαριστώ θερμά για την πολύτιμη βοήθειά του.
Επίσης θα ήθελα να ευχαριστήσω την οικογένεια μου και τους φίλους μου για την ηθική υποστήριξή τους όλο αυτό το διάστημα , όπως και το τμήμα Πολιτισμικής Τεχνολογίας και Επικοινωνίας του Πανεπιστημίου Αιγαίου που μου έδωσε τη δυνατότητα να εκπονήσω τη συγκεκριμένη εργασία.
ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ
ΠΕΡΙΛΗΨΗ……….. 6
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1Ο 1.1 Εισαγωγή………. 7
1.2 Κεντρικός προβληματισμός………... 8
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2Ο 2.1 Ιστορικά στοιχεία……… 10
2.1.1 Η Συνθήκη της Λοζάννης……….. 10
2.1.2 Η Έννοια του αυτοπροσδιορισμού……… 11
2.1.3 100 χρόνια ειρηνικής συνύπαρξης………. 12
2.1.4 Πληθυσμιακή διαμόρφωση της Θράκης……… 14
2.2 Οι τρεις ομάδες της μειονότητας………... 15
2.2.1 Οι τουρκογενείς μουσουλμάνοι………. 16
2.2.2 Οι Πομάκοι………. 16
2.2.3 Οι Αθίγγανοι………... 19
2.3 Εκπαίδευση των μουσουλμάνων……… 19
2.4 Θεσμοί αντιπροσώπευσης……….. 22
2.5 Ο μειονοτικός τύπος……… 23
2.6 1955 , 1964: Δύο ημερομηνίες-σταθμοί………. 24
2.7 Παραδείγματα κάλυψης………. 31
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3Ο 3.1 Η επίσκεψη Ερντογάν………. 34
3.2 Μεθοδολογία……… 34
3.3 Αποτελέσματα……….. 39
3.4 Συμπεράσματα………. 52
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ……… 56
ΠΙΝΑΚΕΣ……….. 59
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ……… 64
1. Άρθρα από τη Συνθήκη της Λοζάννης………... 64
2. Κρατικά έγγραφα που ενέκριναν τη χρήση του όρου Τούρκος-τουρκικός……….... 66
3. Ανακοίνωση της Μουφτείας Κομοτηνής………. 68
4. Ανακοίνωση Τουρκικής Μειονότητας Δυτικής Θράκης……… 69
5. Ντοκουμέντο για τις «διοικητικές ενοχλήσεις»……….. 70
6. Ανακοίνωση της τουρκικής Εθνοσυνέλευσης………. 71
7. Προκηρύξεις με αφορμή τα επεισόδια του 1990………. 72
8. Αποσπάσματα του μειονοτικού τύπου……….. 77
ΠΕΡΙΛΗΨΗ
Η παρούσα εργασία επιχειρεί να σκιαγραφήσει τον τρόπο με τον οποίο τα ελληνικά μέσα μαζικής ενημέρωσης καλύπτουν την παρουσία της
μουσουλμανικής μειονότητας στη Δυτική Θράκη.
Στο πρώτο κεφάλαιο , δίνονται μερικά εισαγωγικά στοιχεία γύρω από το θέμα της εργασίας και τον κεντρικό προβληματισμό που τη διέπει.
Πιο συγκεκριμένα , γίνονται αναφορές στη σπουδαιότητα του θέματος , στα κριτήρια επιλογής του ενώ επίσης τίθεται και το κεντρικό ερώτημα για τον ρόλο των μέσων στην περιοχή.
Στο δεύτερο κεφάλαιο παρουσιάζονται ιστορικά στοιχεία σχετικά με τη μειονότητα , όπως και παραδείγματα προηγούμενης κάλυψης της μειονότητας από τα μέσα.
Σε αυτό το σημείο θα πρέπει να τονιστεί ότι δεν έχω ασχοληθεί με ιστορική έρευνα και όλα όσα παρατίθενται στο δεύτερο κεφάλαιο αποτελούν
αποσπάσματα ιστορικών μαρτυριών.
Τέλος , το τρίτο κεφάλαιο αποτελεί και το ερευνητικό κομμάτι της εργασίας.
Σαν εργαλείο για την υλοποίηση της έρευνας χρησιμοποίησα τη μέθοδο της ποσοτικής ανάλυσης περιεχομένου σε άρθρα που αφορούσαν τη μειονότητα και τα οποία δημοσιεύθηκαν το 2004 σε έξι έντυπα ελληνικά μέσα (Ελευθεροτυπία , Τα Νέα , Το Βήμα , Ο Χρόνος , Παρατηρητής της Θράκης , Η Γνώμη).
Σκοπός της έρευνας είναι να εξεταστεί η υπόθεση αν σημαντικά γεγονότα όπως η επίσκεψη του Τούρκου πρωθυπουργού Ερντογάν στη Θράκη , μπορούν να προκαλέσουν μεταβολές στο περιεχόμενο των μέσων.
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1ο 1.1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Το θέμα της παρούσας εργασίας αφορά τους μουσουλμάνους της Δυτικής Θράκης και τον τρόπο με τον οποίο παρουσιάζονται από τα ελληνικά μέσα μαζικής ενημέρωσης.
Η Θράκη (και ως γεωγραφικός χώρος γειτονικά της Τουρκίας αλλά και ως κοινωνία) αποτέλεσε και συνεχίζει να αποτελεί αντικείμενο προβληματισμού και σχολίων λόγω της ιδιαίτερης πολυπολιτισμικής της ταυτότητας. Η ύπαρξη της μουσουλμανικής μειονότητας που περικλείεται στους κόλπους της ακριτικής αυτής περιοχής θεωρείται αναπόσπαστο κομμάτι της ιστορικής , πολιτισμικής , κοινωνικής και οικονομικής εξέλιξής της.
Ο Μουσταφά Κεμάλ Ατατούρκ είχε δηλώσει τον Ιανουάριο του 1920: «Σκοπός μας είναι η Δυτική Θράκη να παραμείνει στα Τουρκικά χέρια σαν ενιαίο σύνολο , και σε κατάλληλο χρόνο , μόλις βρεθεί ευκαιρία , να ενωθεί με την Μητέρα
Πατρίδα. Εμείς δεν μπορούμε να δεχθούμε την απαλλοτρίωση του Τουρκικού αυτού τμήματος. Οι αδελφοί μας της Δυτικής Θράκης , σαν πρώτο βήμα , πρέπει να αγωνιστούν για να κερδίσουν την αυτονομία και την ανεξαρτησία της Δυτικής Θράκης».1
Είναι λοιπόν λογικό η παρουσία της ομάδας αυτής να αποτελεί ένα πολύ ευαίσθητο θέμα και να απασχολεί κατά καιρούς τα μέσα.
Απόψεις για την κατάσταση που επικρατεί στη Θράκη εξαιτίας της
μουσουλμανικής μειονότητας , έχουν εκφράσει στα ελληνικά μέσα πολλοί πολιτικοί , δημοσιογράφοι , καθηγητές , άνθρωποι των γραμμάτων και των τεχνών όπου ο καθένας αντιμετωπίζει το θέμα με διαφορετικό τρόπο.
Κάποιοι υποστηρίζουν πως η κατάσταση στη Θράκη είναι τραγική , πως χάνεται η ελληνική Θράκη και άλλα τέτοια απαισιόδοξα μηνύματα εν αντιθέσει με τους
1 Ο όρκος των Νεότουρκων (Misaki Milli) που δόθηκε κατά τη διάρκεια της μυστικής συνεδρίασης της Εθνικής Βουλής τον Ιανουάριο του 1920.
περισσότερο οπτιμιστές που θεωρούν αρμονική τη συνύπαρξη των δύο θρησκευτικών κοινοτήτων.
Γίνεται φανερό ότι οι απόψεις είναι πολλές και διαφορετικές και έχουν προκαλέσει αρκετές φορές σύγχυση στους μη γνωρίζοντες τη ζωή στη Θράκη.
Για τον λόγο αυτό επέλεξα και το συγκεκριμένο θέμα με σκοπό τη σκιαγράφηση της συνύπαρξης χριστιανών και μουσουλμάνων στην περιοχή από τα ελληνικά μέσα.
1.2 ΚΕΝΤΡΙΚΟΣ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΣΜΟΣ
Ο κεντρικός προβληματισμός ο οποίος τίθεται στην παρούσα έρευνα , είναι εάν υπάρχει αλλαγή στην στάση των μέσων η οποία να προκαλείται από την
επίσκεψη του Τούρκου πρωθυπουργού στη Θράκη το Μάη του 2004.
Επιχειρώντας μια ποσοτική ανάλυση περιεχομένου σε άρθρα εφημερίδων για το έτος 2004 , γίνεται απόπειρα να δοθεί απάντηση στο ερώτημα αυτό.
Όλοι γνωρίζουμε σήμερα πως τα μέσα έχουν αποκτήσει τεράστια δύναμη και μπορούν ανά πάσα στιγμή να επηρεάσουν τις απόψεις και τις αντιλήψεις μας.
Μάλιστα , πολλές φορές τα μέσα μπορούν να ορίσουν ακόμα και την
ψευδαίσθηση της ίδιας μας της πραγματικότητας (Luhman Niklas , 2000) και να δημιουργήσουν τους μύθους και τις αναμνήσεις μας (Zelizer Barbie , 1992).
Ιδιαίτερα σε μια ευαίσθητη κοινωνικά περιοχή όπως είναι η Δυτική Θράκη , ο ρόλος των μέσων γίνεται ακόμα πιο περίπλοκος και σημαντικός γιατί είναι εύκολο με μερικούς λάθος χειρισμούς από τα μέσα να πυροδοτηθούν αντιδράσεις.
Κατά το παρελθόν , αποτέλεσαν πολλές φορές πηγή κατευνασμού των εντάσεων- όπως στην περίπτωση της επίσκεψης του Ερντογάν όπου η πλειοψηφία των μέσων προετοίμασε θετικά τον ελληνικό λαό για το γεγονός αυτό (όπως έδειξε η έρευνα μου από τα άρθρα των εφημερίδων).
Δεν είναι όμως λίγες και οι περιπτώσεις όπου τα μέσα δημιούργησαν εντάσεις και μικροπροβλήματα στην περιοχή , όπως τον Νοέμβριο του 2004 με τον τρόπο με τον οποίο κάλυψαν τα επεισόδια στον Εχίνο -την ημέρα εκείνη προκλήθηκαν επεισόδια στο χωριό ανάμεσα σε μουσουλμάνους κάτοικους και ηθοποιούς ενός σήριαλ της τηλεόρασης γιατί οι πρώτοι ισχυρίστηκαν ότι βεβηλώθηκαν
θρησκευτικοί τους χώροι. Τα μέσα έσπευσαν να μεταδώσουν την είδηση
μεγαλοποιώντας την κατάσταση και δημιουργώντας λανθασμένες εντυπώσεις για την κατάσταση της περιοχής.
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2ο 2.1 ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ
2.1.1 Η ΣΥΝΘΗΚΗ ΤΗΣ ΛΟΖΑΝΝΗΣ
Η παρουσία της μουσουλμανικής μειονότητας στη Δυτική Θράκη είναι αποτέλεσμα της υπογραφής της συνθήκης της Λοζάννης στις 24 Ιουλίου του 1923. Για την Ελλάδα , η συνθήκη αυτή ήταν ιδιαίτερα σημαντική γιατί σήμανε το τέλος της αντιπαράθεσής της με τη γειτονική χώρα.
Λίγους μήνες πριν , τον Ιανουάριο του ίδιου έτους , υπογράφεται η συμφωνία για την ανταλλαγή των πληθυσμών μετά τη μικρασιατική καταστροφή του 1922.
1.300.000 χριστιανοί αντηλλάγησαν με 480.000 μουσουλμάνους.
Η παραπάνω συμφωνία ενσωματώθηκε αργότερα στη συνθήκη της Λοζάννης η οποία εξαίρεσε από την ανταλλαγή αφ’ ενός τους 120.000 χριστιανούς που ζούσαν σε Κωνσταντινούπολη , Ίμβρο και Τένεδο και αφ’ ετέρου τους 80.000 μουσουλμάνους της Δυτικής Θράκης.
Πέρα από τις ρυθμίσεις για την ανταλλαγή των πληθυσμών , η συνθήκη στα άρθρα 37-45 περιείχε και ρυθμίσεις για την προστασία των μειονοτήτων σε Ελλάδα και Τουρκία.
Η μειονότητα της Δυτικής Θράκης χαρακτηρίστηκε από τη συνθήκη της Λοζάννης καθαρά ως «θρησκευτική» και όχι ως «εθνική» και γι’ αυτό τα μέλη της είναι σωστό να αποκαλούνται ως Έλληνες πολίτες μουσουλμάνοι και όχι ως Τούρκοι.
Ο όρος εξάλλου μουσουλμανική μειονότητα είναι και αυτός που αντικατοπτρίζει πιο σωστά την κατάσταση που επικρατεί στη μειονότητα της Θράκης καθώς αυτή αποτελείται από τρεις διακριτές και διαφορετικές εθνοτικές ομάδες:
1. τους τουρκογενείς μουσουλμάνους 2. τους Πομάκους και
3. τους αθίγγανους
Οι τρεις αυτές ομάδες έχουν μεν σαν κοινό άξονα τη θρησκεία αλλά τις χωρίζουν και αρκετές διαφορές όπως η καταγωγή , η γλώσσα , οι παραδόσεις , τα ήθη και τα έθιμα.
Βέβαια , η συνθήκη της Λοζάννης δεν αφορούσε μόνο τα ελληνοτουρκικά θέματα , αλλά και τα Βαλκάνια γενικότερα.
Περιείχε 142 άρθρα και 18 πρωτόκολλα τα οποία ρύθμιζαν θέματα από το
Βόσπορο και τα Δαρδανέλια , μέχρι την πνευματική ιδιοκτησία. Στην ουσία ήταν μια συνθήκη που επικύρωσε το τέλος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και όρισε το νέο Status quo στην περιοχή της νοτιοανατολικής μεσογείου (Άγγελος Συρίγος , Φεβρουάριος 2004).
2.1.2 Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΟΥ ΑΥΤΟΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΥ
Κάθε μέλος της μειονότητας αυτής (είτε είναι τουρκογενής , πομάκος ή
αθίγγανος) έχει το δικαίωμα να αυτοπροσδιορίζεται ατομικά και όχι συλλογικά γιατί όπως έχει ήδη αναφερθεί η μειονότητα της Θράκης δεν είναι εθνικά ομοιογενής στο σύνολό της.
Όπως χαρακτηριστικά αναφέρει ο δημοσιογράφος Μανόλης Κοττάκης , η έννοια του «αυτοπροσδιορισμού» ξεκίνησε στη Συνδιάσκεψη της ΔΑΣΕ στην
Κοπεγχάγη το 1990 ως αποτέλεσμα της ανάγκης για προστασία των μελών των μειονοτήτων της ανατολικής Ευρώπης.
Πολλά κομμουνιστικά κόμματα , την περίοδο της μεγάλης τους εξουσίας , προσπάθησαν να αφομοιώσουν βιαίως τις μειονότητες.
Αντιθέτως η Ελλάδα , σύμφωνα με τον συγγραφέα , δεν εμπόδισε κανένα να θεωρεί τον εαυτό του Τούρκο , αρκεί βέβαια αυτό να γίνεται σε ατομικό επίπεδο και όχι σε συλλογικό.
Επιπλέον , πρέπει να σημειωθεί ότι το κείμενο της Κοπεγχάγης έδινε
προτεραιότητα στην προστασία της εδαφικής ακεραιότητας του κράτους και μετά στα μειονοτικά δικαιώματα. Αυτό πρακτικά σημαίνει πως αν ένα κράτος μιας συγκεκριμένης εθνικότητας έχει σε ένα άλλο κράτος μειονότητα με την ίδια εθνικότητα , δεν θα μπορεί να τη χρησιμοποιήσει σαν πρόσχημα για εδαφικές απαιτήσεις (Μανόλης Κοττάκης , 2000).
Πιο συγκεκριμένα , το άρθρο 32 του κειμένου της Κοπεγχάγης προβλέπει ότι:
«το δικαίωμα να ανήκει κανείς σε εθνική μειονότητα είναι υπόθεση ατομικής επιλογής ενός προσώπου και κανένα μειονέκτημα δεν μπορεί να εγερθεί από την άσκηση ενός τέτοιου δικαιώματος. Τα πρόσωπα που ανήκουν σε εθνικές
μειονότητες έχουν το δικαίωμα ελευθέρως να εκφράζουν , διατηρούν και αναπτύσσουν την εθνική , πολιτιστική , γλωσσική ή θρησκευτική τους ταυτότητα…».2
2.1.3 ΧΡΙΣΤΙΑΝΟΙ-ΜΟΥΣΟΥΛΜΑΝΟΙ:
100 ΧΡΟΝΙΑ ΕΙΡΗΝΙΚΗΣ ΣΥΝΥΠΑΡΞΗΣ
Σήμερα , χριστιανοί και μουσουλμάνοι ζουν αρμονικά στη Θράκη. Οι ελληνοτουρκικές σχέσεις όμως πέρασαν πολλές διακυμάνσεις τον τελευταίο αιώνα μέχρι να σταθεροποιηθεί μια αρμονική συμβίωση μεταξύ τους.
Τα κυριότερα σημεία των τελευταίων 100 χρόνων περιγράφει ο Μανόλης Κοττάκης στο βιβλίο του «Θράκη-Η μειονότητα σήμερα»:
• 1878: Κατά τη διάρκεια του ρωσοτουρκικού πολέμου , χριστιανοί και μουσουλμάνοι συνεργάστηκαν για την προστασία τους από τους Ρώσους και Τούρκους κατακτητές.
• 1913: Κατά την περίοδο αυτή η Θράκη κατέχεται από τα βουλγαρικά στρατεύματα. Οι κακουχίες και τα βασανιστήρια από τους Βούλγαρους ένωσαν χριστιανούς και μουσουλμάνους.
• 1914: Παρόλο που η Θράκη είχε προσαρτηθεί για λίγους μήνες στην Ελλάδα , η περιοχή ξαναπερνά στα χέρια των Βουλγάρων. Τότε χριστιανοί και μουσουλμάνοι εξεγείρονται και μάχονται για την αυτονομία τους , δυστυχώς χωρίς αποτέλεσμα.
• 1918: Μετά την ήττα της Βουλγαρίας και τη Συνθήκη του Νεϊγί3 , η Θράκη παραχωρείται στις Μεγάλες Δυνάμεις οι οποίες θέτουν
διασυμμαχική διοίκηση με επικεφαλής τον στρατηγό Σαρπί. Σημαντικό
2 Από άρθρο της εφημερίδας Τα Νέα που δημοσιεύτηκε στις 30/7/1999 με συντάκτρια την κ.
Ειρήνη Καρανασοπούλου.
3 Η Συνθήκη του Νεϊγί υπογράφηκε στις 27 Νοεμβρίου 1919.
ρόλο στις προσπάθειες συνέβαλαν τόσο οι Έλληνες όσο και οι Τούρκοι βουλευτές.
• 1920: Ο ελληνικός στρατός μπαίνει ως ελευθερωτής στην Κομοτηνή. Η μουσουλμανική μειονότητα έδειξε αρκετά ικανοποιημένη με την
προσάρτηση της Θράκης στην Ελλάδα.
• 1923: Ο πρωθυπουργός Στυλιανός Γονατάς με δηλώσεις του στο Ελεύθερο Βήμα4 σπεύδει να κατοχυρώσει το δικαίωμα της
αντιπροσώπευσης της μειονότητας στο κοινοβούλιο αμέσως μετά την υπογραφή της Συνθήκης της Λοζάννης.
• 1933: Ο Τούρκος πρέσβης στην Αθήνα δηλώνει πως η τουρκική
κυβέρνηση δεν έχει κανένα παράπονο από την Ελλάδα σε ό,τι αφορά τη μειονότητα της Δυτικής Θράκης. Αναγνωρίζει ότι τα μέλη της
απολαμβάνουν ισονομία και ισοπολιτεία.
• 1941-1944: Αυτά τα δύσκολα χρόνια της βουλγαρικής κατοχής , χριστιανοί και μουσουλμάνοι συνεργάστηκαν στενά και γενικότερα υπήρχε εμπιστοσύνη μεταξύ τους.
• 1955: Μετά τα γεγονότα της Κωνσταντινούπολης5 η Ελλάδα δεν αντέδρασε με τον ίδιο τρόπο. Αντίθετα έλαβε δρακόντεια μέτρα για την προστασία των μουσουλμάνων της Θράκης από φόβο μήπως υπάρξουν αντίποινα.
• 1964: Μετά τις μαζικές απελάσεις των Ελλήνων από την
Κωνσταντινούπολη το κλίμα φορτίστηκε και πάλι στη Θράκη καθώς η μειονότητα φοβήθηκε για αντίποινα. Όμως , ο τότε υπουργός Εξωτερικών Στ. Κωστόπουλος δήλωσε πως η Ελλάδα έχει μεγάλη ανθρωπιστική παράδοση και δεν πρόκειται να ακολουθήσει πολιτική αντιποίνων.
• 1996: Στις 27-12-1996 ιδρύεται με πρωτοβουλία χριστιανών και μουσουλμάνων στην Κομοτηνή η Πρωτοβουλία Πολιτών για
Δημοκρατικά , Κοινωνικά και Πολιτιστικά Δικαιώματα. Τη διακήρυξη υπέγραψαν 100 χριστιανοί και 40 μουσουλμάνοι από όλα τα κόμματα.
4 Καθημερινή Πολιτική Εφημερίδα Κομοτηνής.
5 Τη νύχτα της 6ης Σεπτεμβρίου 1955 οι Τούρκοι κατέστρεψαν και λεηλάτησαν χιλιάδες ελληνικά σπίτια και καταστήματα στην Κωνσταντινούπολη , χτύπησαν και σκότωσαν πολλούς Έλληνες σε ένα πογκρόμ βίας και αίματος.
• 1999: Το νομαρχιακό συμβούλιο της Ροδόπης που αποτελείται και από χριστιανούς και από μουσουλμάνους , καταδικάζει την παρέμβαση του ΝΑΤΟ στη Γιουγκοσλαβία. Επίσης , την ίδια περίοδο , πολίτες της Θράκης (67 χριστιανοί και 43 μουσουλμάνοι) παίρνουν την πρωτοβουλία να συλλέξουν ανθρωπιστική βοήθεια για τους πολίτες του φλεγόμενου Κοσόβου (Μανόλης Κοττάκης , 2000).
2.1.4 ΠΛΗΘΥΣΜΙΑΚΗ ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΤΗΣ ΘΡΑΚΗΣ
Σύνθεση της μουσουλμανικής μειονότητας της Δυτικής Θράκης το 1923 (λίγο πριν την υπογραφή της Συνθήκης της Λοζάννης)
Ροδόπη Ξάνθη Έβρος Σύνολο %
Τούρκοι 50.000 30.328 10.571 90.899 45%
Πομάκοι 8.000 14.824 675 23.499 36%
Τσιγγάνοι 1.500 500 505 2.505 18%
Κιρκάσιοι 2.000 - - 2.000 18%
1991
Η σύνθεση του πληθυσμού της Θράκης
Ορθόδοξοι Μουσουλμάνοι Σύνολο
Ξάνθη 47.000 42.000 89.000
Ροδόπη 42.000 62.000 104.000
Έβρος 142.000 10.000 152.000
Σύνολο 231.000 114.000 345.000
Η μουσουλμανική μειονότητα
Πομάκοι Τουρκογενείς Αθίγγανοι
Ξάνθη 23.000 10.000 9.000
Ροδόπη 11.000 42.000 9.000
Έβρος 2.000 2.000 6.000
Σύνολο 36.000 54.000 24.000
Πηγή: Τα παραπάνω στοιχεία δημοσιεύτηκαν στην εφημερίδα Καθημερινή , στις 14-3-1993 σε ειδικό αφιέρωμα για τη Θράκη
Αναλογία πληθυσμού:
Νομός Ροδόπης:
Χριστιανοί 45%
Μουσουλμάνοι 55%
Νομός Ξάνθης:
Χριστιανοί 57%
Μουσουλμάνοι 43%
Νομός Έβρου:
Χριστιανοί 94,5%
Μουσουλμάνοι 5,5%
Πηγή: Από το βιβλίο του Μανόλη Κοττάκη «Θράκη-Η Μειονότητα σήμερα» , σελ.
61-62.
2.2 ΟΙ ΤΡΕΙΣ ΟΜΑΔΕΣ ΤΗΣ ΜΕΙΟΝΟΤΗΤΑΣ
Όπως έχει ήδη αναφερθεί , η μουσουλμανική μειονότητα της Δυτικής Θράκης αποτελείται από τρεις διαφορετικές ομάδες.
Οι ομάδες αυτές έχουν κοινή θρησκεία αλλά και αρκετές διαφορές τις οποίες είναι καλό να διακρίνουμε.
2.2.1 ΟΙ ΤΟΥΡΚΟΓΕΝΕΙΣ ΜΟΥΣΟΥΛΜΑΝΟΙ
Όπως αναφέρει ο Γιάννης Μαγκριώτης , ο οποίος αν και σπούδασε πολιτικός μηχανικός έχει κάνει πολυάριθμες έρευνες για τη Μακεδονία , τη Μικρά Ασία και τη Θράκη από όπου και κατάγεται , οι σημερινοί τουρκογενείς μουσουλμάνοι της Θράκης μεταφέρθηκαν κυρίως από την Ασία με εντολή των Τούρκων
Σουλτάνων με σκοπό να διαφυλάξουν την κυριαρχία της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας στη Θράκη (Γιάννης Μαγκριώτης , 1990).
2.2.2 ΟΙ ΠΟΜΑΚΟΙ
Οι Πομάκοι αποτελούν μια άλλη , πολύ ξεχωριστή φυλή με διαφορές από τους τουρκογενείς μουσουλμάνους. Ο Fred De Jong , καθηγητής Στατιστικής και Έρευνας , γράφει χαρακτηριστικά για τους Πομάκους ότι πρόκειται για μια
«…φυλή της οποίας η εθνική καταγωγή δεν είναι γνωστή επακριβώς. Μιλούν μια διάλεκτο της βουλγαρικής γλώσσας αλλά και τα τουρκικά σαν δεύτερη γλώσσα και αποτελούν εκτουρκισμένους μουσουλμάνους» (Fred De Jond , 1980).
Ο Ζαφείριος Μέκος ζει και εργάζεται στην Κομοτηνή ως δικηγόρος και συμμετέχει ενεργά στην πολιτιστική δράση της Εταιρείας Θρακικών Ερευνών.
Στο βιβλίο του «Θράκη-Συνιστώσες του Μειονοτικού προβλήματος» μιλάει και αυτός για τους Πομάκους.
Ο Μέκος αναφέρει , με βάση μια πρώτη ερμηνεία , ότι η ονομασία Πομάκος είναι πιθανόν να προέρχεται από την λέξη απόμαχος. Οι απόμαχοι ήταν τα άτομα αυτά τα οποία άφησε ο Μέγας Αλέξανδρος να προστατεύουν τη Θράκη μετά τις
εκστρατείες του. Η δεύτερη και επικρατέστερη εκδοχή συνδέει τους Πομάκους με τις βουλγαρικές λέξεις πομόντσο-πομαγκάμ που σημαίνουν βοήθεια-βοηθώ καθώς κατά τη διάρκεια της Βυζαντινής αυτοκρατορίας χρησιμοποιούνταν ως
βοηθητικοί στρατιώτες.
Πάντως το πιθανότερο είναι ότι πρόκειται για αρχαία θρακική φυλή η οποία ήρθε σε επαφή με τα υπόλοιπα αρχαία θρακικά φύλα.
Ο συγγραφέας υποστηρίζει πως μέχρι πριν λίγα χρόνια η Ελλάδα φρόντιζε και προστάτευε τους Πομάκους της Θράκης , η τουρκική προπαγάνδα όμως
κατάφερε να τους ενσωματώσει στην ομάδα των μουσουλμάνων που τους θέλει Τούρκους (Ζαφείριος Μέκος , 1995).
Ο Νεόφυτος Γονατάς και ο Παρασκευάς Κυδωνιάτης (τα ονόματα αυτά
αποτελούν ψευδώνυμο ενός ανώνυμου Θρακιώτη συγγραφέα) στο βιβλίο τους «Η Μουσουλμανική Μειονότητα της Θράκης μέσα από τα άρθρα του τοπικού
τύπου» δίνουν τη δική τους εκδοχή για το θέμα κατά την οποία οι Πομάκοι είναι απόγονοι των αρχαίων Αγριάνων και έχουν τα χαρακτηριστικά της
Ινδοευρωπαϊκής φυλής.
Το μεγαλύτερο εμπόδιο για τη μελέτη των Πομάκων είναι το γεγονός ότι η γλώσσα τους δε γράφεται , μόνο μιλιέται. Αποτελείται από 75% βουλγάρικες λέξεις , 15% τουρκικές και 10% ελληνικές.
Όσον αφορά τη θρησκεία τους , οι Πομάκοι αρχικά ήταν χριστιανοί. Με την πτώση της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας οι Οθωμανοί εξισλάμισαν όλους τους λαούς , ανάμεσα σε αυτούς και τους Πομάκους. Από τον 17ο αιώνα ξεκίνησε η μαζική αλλαγή θρησκείας. Οι Πομάκοι αποτελούσαν μια ιδιαίτερα συμπαγή μάζα φυλετικά , θρησκευτικά και χωροταξικά και ήταν ευκολότερος ο μαζικός
εξισλαμισμός τους. Επιπρόσθετα , ένας ακόμη λόγος που οδήγησε μαζικά τους Πομάκους στον οθωμανισμό χωρίς σθεναρή αντίσταση ήταν και οι ελπίδες για καλύτερες συνθήκες διαβίωσης (Νεόφυτος Γονατάς-Παρασκευάς Κυδωνιάτης , 1985).
Και ο καθηγητής κοινωνιολογίας Ναθαναήλ Παναγιωτίδης στο βιβλίο του
«Μουσουλμανική μειονότητα και εθνική συνείδηση» αναφέρει ότι οι απόψεις πολλών εθνολόγων (Geitler , Beloch) συγκλίνουν στην άποψη ότι οι Πομάκοι είναι απόγονοι των αρχαίων Θρακών. Ο συγγραφέας αναφέρει πως η χρήση του όρου «Πομάκος» γίνεται για πρώτη φορά από τον Fligier στο έργο του
“ethnologische entdeckungen in Rhodope gebirge” το 1879 μ.Χ. και από τον Tomaschek στο έργο “die altien Thrake” το 1893 μ.Χ. όπου και οι δύο
συμφωνούν ότι πρόκειται για αρχαίους Θράκες. Παρόλα αυτά την καταγωγή των Πομάκων διεκδικούν τόσο οι Βούλγαροι όσο και οι Τούρκοι. Οι πρώτοι
στηριζόμενοι στο γλωσσικό ιδίωμα των Πομάκων το οποίο μοιάζει πολύ με το δικό τους και οι δεύτεροι στηριζόμενοι στην κοινή τους θρησκεία , τον
μουσουλμανισμό.
Εντωμεταξύ , ο Στράβων , ο Θουκυδίδης και ο Αρριανός με τις περιγραφές τους δεν αφήνουν καμιά αμφιβολία ότι οι σημερινοί Πομάκοι ζουν ακριβώς στο χώρο όπου έζησαν οι αρχαίοι Αγριανοί.
Οι Πομάκοι , συνεχίζει ο συγγραφέας , έχουν και το δικό τους γλωσσικό ιδίωμα το οποίο σήμερα τείνει να εξαφανιστεί. Πολλοί λόγοι συμβάλλουν σε αυτό και ο σημαντικότερος είναι η υποχρέωση της διδασκαλίας της τουρκικής γλώσσας στα μειονοτικά σχολεία όπου φοιτούν σήμερα οι Πομάκοι (Ναθαναήλ Μ.
Παναγιωτίδης , 1995).
Σημαντική προσφορά στην μελέτη της φυλής των Πομάκων αποτελεί και το βιβλίο της καθηγήτριας Φωτεινής Τσιμπιρίδου με τον τίτλο “Les Pomak dans la Thrace grecque. Discours ethnique et pratiques socioculturelles”6 , το οποίο δυστυχώς δεν έχει μεταφραστεί ακόμα στην ελληνική γλώσσα.
«Εμείς οι Πομάκοι εδώ ζούμε σαν όνειρο , γεννιόμαστε , πεθαίνουμε , τίποτε δεν καταλαβαίνουμε». Αυτά είναι μερικά λόγια του βιβλίου , ενδεικτικά για το πώς νιώθουν οι Πομάκοι της Θράκης , τα οποία δημοσιεύτηκαν στην εφημερίδα Το Βήμα7. Σύμφωνα με το συγκεκριμένο άρθρο , το βιβλίο αποτελεί μια
ανθρωπολογική μελέτη που αφορά κατά κύριο λόγο την εθνική ταυτότητα των Πομάκων , των Σλαβόφωνων μουσουλμάνων της Ροδόπης. Η μελέτη της συγγραφέως στηρίζεται σε μια 9χρονη επιτόπια έρευνα που έγινε κατά την
περίοδο 1986-1995 και η οποία επιχειρεί μια σύγκριση ανάμεσα στους Πομάκους της Ροδόπης , της Ξάνθης και της Βουλγαρίας.
Η συγγραφέας με την μελέτη της συμπέρανε πως οι Πομάκοι βιώνουν την
«πομακική» τους ταυτότητα με αισθήματα ντροπής αλλά και
6 «Οι Πομάκοι της Ελληνικής Θράκης: Εθνοτικός Λόγος και Κοινωνικο-Πολιτισμικές Πρακτικές»
7 Το άρθρο δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Το Βήμα , στις 23/9/2001 με συντάκτη τον κ. Κώστα Γιαννακόπουλο.
φόβου , χρησιμοποιώντας πρακτικές σιωπής και επιβεβαιώνει το γεγονός ότι οι Πομάκοι γίνονται συχνά αντικείμενο πολιτικής χρήσης και παιχνιδιών εξουσίας από Ελλάδα και Τουρκία.
2.2.3 ΟΙ ΑΘΙΓΓΑΝΟΙ
Τέλος , για τους αθίγγανους , ο συγγραφέας Ζαφείριος Μέκος υποστηρίζει πως κανείς δεν μπορεί να είναι πολύ σίγουρος για την καταγωγή τους. Οι ίδιοι αναφέρουν σαν αρχική χώρα τους την Αφρική , την Ινδία και πολλά άλλα μέρη.
Οι περισσότεροι πάντως συγκλίνουν στην άποψη πως οι αθίγγανοι είναι στην πλειοψηφία τους καλοί άνθρωποι , όχι φανατισμένοι μουσουλμάνοι , δουλευτάδες και έξυπνοι. Είναι απλοί και δεν ενδιαφέρονται και τόσο για την καταγωγή τους.
Θέλουν απλά να επιβιώνουν έχοντας τα δικά τους χαρακτηριστικά και την υποστήριξη που αξίζουν. Οι περισσότεροι μιλούν ανοιχτά την ελληνική γλώσσα και μεγαλύτερο παράπονό τους είναι η περιφρονητική αντιμετώπιση που δέχονται από τους τουρκογενείς μουσουλμάνους (Ζαφείριος Μέκος , 1995).
Ο Ναθαναήλ Παναγιωτίδης επισημαίνει πως τις πρώτες αναφορές για τους αθίγγανους τις βρίσκουμε σε κάποιο γεωργιανό κείμενο γραμμένο το 1068 μ.Χ.
το οποίο φέρει τον τίτλο «Ο βίος του Αγίου Γεωργίου του Αθωνίτη». Στη Βόρεια Ελλάδα , και ειδικότερα στη Δυτική Θράκη τους Αθίγγανους τους αποκαλούν και κατσίβελους. Σήμερα , οι περισσότεροι Αθίγγανοι σταμάτησαν τη νομαδική ζωή και είναι εγκατεστημένοι μόνιμα σε διάφορα μέρη της Θράκης με το δικό τους σπίτι και το δικό τους νοικοκυριό. Ασχολούνται με την χαλκουργία , τη
σιδηρουργία και πολλοί δουλεύουν ως τεχνίτες (Ναθαναήλ Παναγιωτίδης , 1995).
2.3 Η ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΤΩΝ ΜΟΥΣΟΥΛΜΑΝΩΝ
Όσον αφορά το θέμα της εκπαίδευσης των μουσουλμανοπαίδων ο Μανόλης Κοττάκης κάνει έναν μικρό απολογισμό στο βιβλίο του. Αναφέρει ότι το 1923 που υπογράφηκε η Συνθήκη της Λοζάννης , λειτουργούσαν στη Θράκη μόλις 86 μειονοτικά σχολεία. Τα χρόνια που ακολούθησαν η βελτίωση ήταν εντυπωσιακή.
Από το 2000 λειτουργούν 235 μειονοτικά σχολεία στοιχειώδους εκπαίδευσης
όπου διδάσκονται μαθήματα και στην ελληνική και στην τουρκική γλώσσα. Στα σχολεία αυτά διδάσκουν 4408 μουσουλμάνοι δάσκαλοι. Το μεικτό σύνολο των εκπαιδευτικών , δηλαδή και οι χριστιανοί και οι μουσουλμάνοι , ανέρχεται σε 760 ενώ οι μαθητές που φοιτούν φτάνουν τους 9.500 (Μανόλης Κοττάκης , 2000).
Και ο Κωνσταντίνος Βακαλόπουλος (έχει πραγματοποιήσει πολυάριθμες έρευνες για τους μουσουλμάνους της Θράκης ενώ από το 1986 διδάσκει και στο
Παιδαγωγικό τμήμα της Θεσσαλονίκης) στο βιβλίο του κάνει λόγο για τη μεγάλη πρόοδο στο θέμα της εκπαίδευσης αλλά αναφέρει πως ήταν λάθος της ελληνικής κυβέρνησης να επιτρέψει την καθιέρωση της τουρκικής γλώσσας σαν την
επίσημη γλώσσα της μειονότητας.
Μ’ αυτόν τον τρόπο υποστηρίζει πως άνοιξαν οι πόρτες για τους Τούρκους εθνικιστές δασκάλους οι οποίοι προσπάθησαν να μεταστρέψουν την μουσουλμανική μειονότητα σε τουρκική μειονότητα (Κωνσταντίνος Βακαλόπουλος , 1990).
Αντίθετες απόψεις για τη στάση της Ελλάδας απέναντι στην εκπαίδευση των μουσουλμάνων νέων , εκφράζει ο συγγραφέας και δημοσιογράφος Hugh Poulton.
Ο Poulton υποστηρίζει πως η Ελλάδα αύξησε τη διδασκαλία των ελληνικών σε βάρος της τουρκικής γλώσσας στα μειονοτικά σχολεία. Επίσης , αναφέρει πως από το 1960 σταμάτησαν να έρχονται στα μειονοτικά σχολεία της Θράκης δάσκαλοι εκπαιδευμένοι στην Τουρκία , ενώ από το 1968 διδάσκουν σε αυτά μόνο Έλληνες δάσκαλοι , απόφοιτοι της Ειδικής Παιδαγωγικής Ακαδημίας (Hugh Poulton , 1991).
Η Ακαδημία Αθηνών , σε μια έκδοσή της για τη Θράκη με τον τίτλο «Η ανάπτυξη της Θράκης-Προκλήσεις και προοπτικές» , αναφέρει πως κατά τις δεκαετίες 1950-1960 έγιναν κάποια ανοίγματα –κυρίως από τη μεριά της Ελλάδας- λόγω της ένταξης της Ελλάδας και της Τουρκίας στο ΝΑΤΟ το 1952.
8 Από αυτούς τους 440 οι 260 είναι απόφοιτοι της Ειδικής Παιδαγωγικής Ακαδημίας
Θεσσαλονίκης (ΕΠΑΘ) , 82 απόφοιτοι δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης , 90 απόφοιτοι τουρκικών διδασκαλείων και 9 σταλμένοι από την Τουρκία βάσει ενός εκπαιδευτικού πρωτοκόλλου.
Για τον λόγο αυτό έγιναν κάποιες συμφωνίες ανάμεσα στις δύο χώρες οι οποίες είχαν τα παρακάτω αποτελέσματα:
• Το 1951 επιβάλλεται να διδάσκονται οι Πομάκοι την τουρκική γλώσσα.
• Το 1953 ιδρύεται το γυμνάσιο-λύκειο Τζελάλ Μπαγιάρ στην
Κομοτηνή. Επίσης , όλα τα πομακικά σχολεία απέκτησαν επιγραφή με την ένδειξη «τουρκικό σχολείο».
• Κατά τη δεκαετία του ’60 διορίζονται στα μειονοτικά σχολεία δάσκαλοι εκπαιδευμένοι στην Τουρκία.
• Τέλος , το 1966 ιδρύεται μειονοτικό γυμνάσιο-λύκειο στην Ξάνθη (Ακαδημία Αθηνών , 1994).
Η εκπαίδευση των μουσουλμανοπαίδων της Δυτικής Θράκης είναι ίσως ένα από τα πιο δύσκολα και ευαίσθητα θέματα που έχει να αντιμετωπίσει η ελληνική πολιτεία. Από τη μια μεριά καλείται να δώσει στα παιδιά της μειονότητας τις απαραίτητες γνώσεις της ελληνικής γλώσσας και του ελληνικού πολιτισμού για να μπορέσουν να ενταχθούν στην κοινωνία μας , χωρίς όμως από την άλλη μεριά να παραβιάζεται η ιδιαίτερη μουσουλμανική τους ταυτότητα.
Για τον λόγο αυτό τα τελευταία χρόνια γίνονται ακόμα μεγαλύτερες προσπάθειες πάνω στο θέμα της μειονοτικής εκπαίδευσης. Σύμφωνα με άρθρο της εφημερίδας Το Βήμα9 , το 1997 ξεκίνησε ένα φιλόδοξο πρόγραμμα για την εκπαίδευση των μουσουλμανοπαίδων με την υποστήριξη του Πανεπιστημίου Αθηνών. Υπεύθυνη για το πρόγραμμα αυτό είναι η καθηγήτρια Άννα Φραγκουδάκη και
αναπληρώτρια η καθηγήτρια Θάλεια Δραγώνα. Τη χρηματοδότηση ανέλαβε κατά 75% το Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο και κατά 25% το υπουργείο Παιδείας.
Αποτέλεσμα της προσπάθειας αυτής ήταν η δημιουργία 2 κέντρων στήριξης και εκπαίδευσης μουσουλμανοπαίδων στην Ξάνθη και στην Κομοτηνή , η παραγωγή εκπαιδευτικού υλικού με 38 νέα σχολικά βιβλία , η χρησιμοποίηση νέων
τεχνολογιών και άλλα. Τα αποτελέσματα της προσπάθειας αυτής ήταν
9 Το άρθρο δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Το Βήμα στις 20/6/2004 με συντάκτη τον κ. Ριχάρδο Σωμερίτη.
εντυπωσιακά: Την περίοδο 1990-1991 φοίτησαν στο γυμνάσιο 750 μειονοτικοί μαθητές και το 2003-2004 έφτασαν τους 3.000.
2.4 ΘΕΣΜΟΙ ΑΝΤΙΠΡΟΣΩΠΕΥΣΗΣ ΤΗΣ ΜΕΙΟΝΟΤΗΤΑΣ
Πέρα από το θέμα της εκπαίδευσης , η Ελλάδα επέτρεψε στη μειονότητα να εφαρμόσει ελεύθερα και τους θεσμούς αντιπροσώπευσής της , όπως επισημαίνει ο Μανόλης Κοττάκης. Η ελληνική κυβέρνηση έχει διασφαλίσει από το 1923 το δικαίωμα της μειονότητας να εκπροσωπείται από μέλη της , τόσο στην ελληνική βουλή όσο και στην τοπική αυτοδιοίκηση. Το 1992 μάλιστα συνυπέγραψε μαζί με άλλες τριάντα χώρες τη διακήρυξη για τα δικαιώματα των ατόμων που ανήκουν σε μειονότητες. Ο συγγραφέας παραθέτει ενδεικτικά το άρθρο 2 , παράγραφος 3 το οποίο αναφέρεται στη συμμετοχή της μειονότητας στις αποφάσεις που την αφορούν:
«Άτομα τα οποία ανήκουν σε μειονότητες έχουν το δικαίωμα της ουσιαστικής συμμετοχής σε αποφάσεις που λαμβάνονται στο εθνικό και όπου είναι δυνατό στο περιφερειακό επίπεδο , οι οποίες αφορούν τη μειονότητα στην οποία ζουν ή ανήκουν , με τρόπο που δεν έρχεται σε αντίθεση με την εθνική νομοθεσία».
Τα τελευταία εβδομήντα χρόνια , η μουσουλμανική μειονότητα εκπροσωπείται ανελλιπώς στο εθνικό μας κοινοβούλιο με εξαίρεση την τριετία 1993-1996. Το διάστημα αυτό ο μουσουλμάνος βουλευτής Ροδόπης , Αχμέτ Σαδίκ10 οδήγησε με τη συμπεριφορά του τη μειονότητα σε αποκλεισμό και απομόνωση (Μανόλης Κοττάκης , 2000).
Ακόμα ένα χαρακτηριστικό στοιχείο που δείχνει πόσο ελεύθερη και ανεμπόδιστη είναι η εκπροσώπηση των μειονοτήτων στη βουλή , περιγράφεται στο βιβλίο του Ζαφείριου Μέκου «Θράκη-Συνιστώσες του Μειονοτικού προβλήματος». Στο νομό Ροδόπης υπάρχουν συνολικά 38 δήμαρχοι και πρόεδροι κοινοτήτων , ενώ μόνο 5 κοινότητες αποτελούνται από αμιγή μουσουλμανικό πληθυσμό. Παρόλα αυτά οι μουσουλμάνοι δήμαρχοι είναι 13 , πράγμα το οποίο σημαίνει ότι και σε 8
10 Ο Αχμέτ Σαδίκ ήταν βουλευτής του Ν.Ροδόπης ο οποίος προκάλεσε γιατί συμπεριφερόταν σαν βουλευτής της τουρκικής εθνοσυνέλευσης και αποκαλούσε τον εαυτό του σαν το 452ο μέλος αυτής. Μάλιστα όταν ορκίστηκε βουλευτής αρνήθηκε να δηλώσει πίστη στη μητέρα πατρίδα.
Καταδικάστηκε από την Ελλάδα για την συμπεριφορά αυτή και λίγο αργότερα σκοτώθηκε σε τροχαίο ατύχημα.
μεικτές κοινότητες εκλέγονται μουσουλμάνοι στις πολιτικές θέσεις (Ζαφείριος Μέκος , 1995).
2.5 Ο ΜΕΙΟΝΟΤΙΚΟΣ ΤΥΠΟΣ
Η Ελλάδα από την πρώτη στιγμή σεβάστηκε το δικαίωμα της μειονότητας να εκφράζει τις απόψεις της μέσα από τον χώρο αυτό. Σύμφωνα με τα στοιχεία που δίνει στο βιβλίο του ο Μανόλης Κοττάκης το 1924 ο Μ. Χιλμί εξέδωσε την πρώτη μειονοτική εφημερίδα με τον τίτλο “Γενί Ζιά” , ενώ λίγο αργότερα , το 1926 , ακολούθησε η “Γενί Αντέμ”.
Το 1931-1932 κυκλοφόρησαν οι εφημερίδες “Τράκια” και “Μιλιέτ”-από τις πλέον εθνικιστικές-και από το 1937 κυκλοφόρησαν οι εφημερίδες “Μουνταφάι Ισλάμ” , “Χακ Γιολ” , “Σεμπάτ” και “Μουχαφαζιαράκ” οι οποίες υποστήριζαν έντονα τις αρχές του κεμαλισμού11.
Το 1957 ακολούθησε η εφημερίδα “Ακίν” ενώ μέχρι και σήμερα κυκλοφορούν οι παρακάτω εφημερίδες: “Ιλερί” , “Τρακιανίν Σεσί” , “Μπατί Τράκια Εξπρές” ,
“Διάλογος” , “Αϊλέ Μπιρλίκ” , “Μπαρίς” και “Γκιουντέμ” όπως και πολλά τουρκόφωνα περιοδικά.
Επιπλέον , στην Κομοτηνή λειτουργούν και οι παρακάτω ραδιοφωνικοί σταθμοί:
«Ισίκ FM»
«Ράδιο City FM»
«Joy FM»
«Tele Radio FM»
Τέλος , η Ελληνική Ραδιοφωνία (ΕΡΑ) μετέδωσε και εκπομπή ειδικά για την μειονότητα την οποία επιμελήθηκε ο δημοσιογράφος Σαμί Καραμπουγιούκογλου (Μανόλης Κοττάκης , 2000).
11 Ο Κεμάλ Ατατούρκ θέλησε να δώσει στην Τουρκία ένα πρόσωπο περισσότερο ευρωπαϊκό και νεωτεριστικό. Όσοι ακολούθησαν τις ιδέες που εξέφραζε ονομάστηκαν κεμαλιστές και το φαινόμενο κεμαλισμός.
2.6 1955 , 1964: ΔΥΟ ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΕΣ-ΣΤΑΘΜΟΙ
Όσον αφορά το θέμα της προστασίας των μειονοτικών δικαιωμάτων και της πολιτικής που εφάρμοσε η Ελλάδα απέναντι στη μουσουλμανική μειονότητα της Δυτικής Θράκης , εκφράζονται πολλές και αντικρουόμενες απόψεις.
Στο παρελθόν συνέβησαν διάφορα περιστατικά τα οποία επηρέασαν κατά διαστήματα τα Μ.Μ.Ε. και εν συνεχεία και την άποψη του κοινού σχετικά με τη μειονότητα και την παρουσία της στη Θράκη.
Στα σημαντικότερα από αυτά συγκαταλέγονται τα γεγονότα της 6ης Σεπτέμβρη του 1955 που συνέβησαν στην Κωνσταντινούπολη αλλά και οι μαζικές απελάσεις των Ελλήνων το 1964.
Ήδη από τις αρχές της δεκαετίας του ’50 είχε ξεκινήσει ο αγώνας των Κυπρίων για την αυτοδιάθεση του νησιού. Αυτό το γεγονός τρομοκράτησε τους Άγγλους οι οποίοι φοβούμενοι μήπως χάσουν τις βάσεις τους εκεί , ενεργοποίησαν το
ενδιαφέρον της Τουρκίας. Η Τουρκία από την άλλη μεριά , δεν άφησε την ευκαιρία να πάει χαμένη και με το πρόσχημα ότι οι Έλληνες της Πόλης βοηθούν μυστικά τον αγώνα των Ελληνοκυπρίων , οργάνωσαν τη νύχτα της 6ης Σεπτέμβρη του ’55 και τις απελάσεις του ’64 (Λεωνίδας Κουμάκης , 1996).
Υπάρχει όμως και η αντίθετη πλευρά που υποστηρίζεται κυρίως από ξένους ερευνητές. Σύμφωνα με αυτήν την πλευρά , κατά την περίοδο που ο Μακάριος ήταν πρόεδρος της Κυπριακής Δημοκρατίας οι συνθήκες ζωής είχαν δυσκολέψει πολύ για τους Τουρκοκύπριους. Ο Μακάριος είχε καταφέρει να τους
συγκεντρώσει όλους σε μικρές περιοχές μαζί με τη βοήθεια της ΕΛΔΥΚ12. Αρκετοί ιστορικοί αναλυτές υποστηρίζουν πως η δράση του Μακάριου και των δύο ΕΟΚΑ και οι βιαιότητες εναντίον των Τουρκοκύπριων , αποτέλεσαν την αιτία για τους διωγμούς του ’64.
12 Η ΕΛΔΥΚ αποτελούνταν από εκπαιδευμένους στρατιώτες , σταλμένους από την Ελλάδα για να υποστηρίξουν τη δράση του Μακάριου.
Πάντως είναι γεγονός πως αυτά τα δύο περιστατικά σημάδεψαν τις
ελληνοτουρκικές σχέσεις , επηρέασαν ριζικά το περιεχόμενο των ελληνικών μέσων τα οποία και έστρεψαν την κοινή γνώμη εναντίον της μειονότητας αλλά και εναντίον της τουρκικής πολιτικής στη Θράκη.
Ο Λεωνίδας Κουμάκης γεννήθηκε στην Κωνσταντινούπολη και έζησε από κοντά τη βασανιστική νύχτα της 6ης Σεπτέμβρη του 1955 αλλά και τις μαζικές
απελάσεις του 1964. Στην Ελλάδα αποφοίτησε από τη Νομική Σχολή Αθηνών ενώ , επηρεασμένος από τα προσωπικά του βιώματα , διαπιστώνει στο βιβλίο του
«Το Θαύμα-Μια πραγματική ιστορία», πως η Ελλάδα περιέπεσε σε πολλούς λάθος χειρισμούς όσον αφορά το θέμα της μουσουλμανικής μειονότητας της Δυτικής Θράκης γιατί δεν απαίτησε να υπάρχει αριθμητική ισορροπία ανάμεσα στους μουσουλμάνους της Θράκης και τους Έλληνες της Κωνσταντινούπολης (όπως προέβλεπε η συνθήκη της Λοζάννης). Επισημαίνει πως η Τουρκία δεν τήρησε τις υποχρεώσεις της απέναντι στους χριστιανούς της
Κωνσταντινούπολης , της Ίμβρου και της Τενέδου και τους αφάνισε όλους. Από την άλλη μεριά εκμεταλλεύτηκε όσο μπορούσε τον πολιτισμό της Ελλάδας , που όχι μόνο δεν εξόντωσε τους μουσουλμάνους της Δυτικής Θράκης , αλλά τους άφησε να ζήσουν κάτω από καθεστώς απόλυτης ελευθερίας και ισονομίας (Λεωνίδας Κουμάκης , 1996).
Ο Συμεών Σολταρίδης είναι απόφοιτος της Θεολογικής σχολής Θεσσαλονίκης , συνεργάζεται με ιδρύματα σε θέματα ελληνοτουρκικών σχέσεων ενώ
αρθρογραφεί και σε εφημερίδες στην Ελλάδα και την Κύπρο. Στο βιβλίο του «Η ιστορία των μουφτείων της Δυτικής Θράκης» διαπιστώνει και αυτός πως η Ελλάδα τήρησε όλες τις συμβάσεις και συνθήκες αλλά παρόλα αυτά η τουρκική πολιτική συχνά διαμαρτύρεται για την υποτιθέμενη καταπίεση της μειονότητας της Δυτικής Θράκης και μάλιστα τις περισσότερες φορές επιμένει να την αποκαλεί τουρκική. Όπως επισημαίνει ο συγγραφέας , η στάση αυτή της Τουρκίας ξεκίνησε από το 1926 και συνεχίζεται μέχρι σήμερα με τη βοήθεια προπαγανδιστικών οργάνων όπως είναι οι τουρκικές και τουρκόφωνες
εφημερίδες που κυκλοφορούν στη Δυτική Θράκη. Τα εν λόγω έντυπα κάνουν συχνά αναφορές για τη δήθεν καταδυνάστευση των πολιτικών και θρησκευτικών
ελευθεριών της μειονότητας και δεν είναι λίγες οι φορές που στράφηκαν και εναντίον των νόμιμων μουφτήδων , θεωρώντας παράνομο τον διορισμό τους από το ελληνικό κράτος (Συμεών Σολταρίδης , 1997).
Ίδιες απόψεις εκφράζει και ο Κωνσταντίνος Βακαλόπουλος στο βιβλίο του που έγραψε για τη Θράκη με τον τίτλο «Ιστορία του Βόρειου Ελληνισμού-Θράκη».
Όπως αναφέρει ο συγγραφέας , μπορεί η Άγκυρα να υιοθέτησε τα τελευταία χρόνια μια φαινομενική πολιτική φιλίας και συνεργασίας με την Ελλάδα , παρόλα αυτά συνέχισε να παρεμβαίνει στα εσωτερικά θέματα της Δυτικής Θράκης.
Χρησιμοποιεί τη μουσουλμανική μειονότητα της περιοχής αυτής για να
δημιουργεί εντάσεις όταν παγώνουν οι σχέσεις της με την Ελλάδα , αλλά και σαν πρόσχημα με σκοπό τον αποπροσανατολισμό της διεθνούς κοινής γνώμης από δικά της θέματα (όπως το θέμα των Κούρδων και των Αρμενίων) (Κωνσταντίνος Βακαλόπουλος , 1990).
Ο Αθανάσιος Στριγάς (πρώην πράκτορας της Εθνικής Υπηρεσίας Πληροφοριών) στο βιβλίο του «Παγκόσμια Σύγκρουση-Η αρχή του Τρίτου Παγκοσμίου
Πολέμου» , υπογραμμίζει κάποια σημεία της τουρκικής πολιτικής στη Θράκη.
Επισημαίνει στο βιβλίο του ότι η τουρκική κυβέρνηση κατά καιρούς προσπάθησε να πυροδοτήσει το κλίμα στην περιοχή με διάφορους τρόπους. Όπως όταν
υποστήριξε πως η Ελλάδα εκπαίδευε Κούρδους τρομοκράτες του PKK ή ακόμα όταν , εκμεταλλευόμενη το κάψιμο ενός τζαμιού στην Αλεξανδρούπολη , μίλησε για εμπρησμό από τους χριστιανούς με σκοπό να δημιουργηθούν επεισόδια.
Ο Στριγάς πιστεύει πως οι διάφορες μυστικές υπηρεσίες οι οποίες δρουν τα τελευταία χρόνια στην περιοχή μετατρέπουν και τους χριστιανούς και τους μουσουλμάνους σε θύματα της σκληρής αντιπαράθεσης μεταξύ των δύο χωρών.
Συνεχίζοντας ο συγγραφέας αναφέρει πως το 1925 εκπρόσωποι της Ευρώπης έκαναν έλεγχο σε Θράκη και Κωνσταντινούπολη και ενώ διαπίστωσαν ότι οι μουσουλμάνοι της Θράκης απολάμβαναν όλα τα δικαιώματά τους -με ελάχιστες εξαιρέσεις- στην Κωνσταντινούπολη δεν κατάφεραν να κάνουν καμία έρευνα ούτε να συλλέξουν στοιχεία γιατί δεν τους το επέτρεψαν (Αθανάσιος Στριγάς , 2001).
Το παραπάνω περιστατικό περιγράφει και η καθηγήτρια νομικής Λένα Διβάνη στο βιβλίο της «Ελλάδα και Μειονότητες-Το Σύστημα Διεθνούς Προστασίας της Κοινωνίας των Εθνών». Σύμφωνα με τη συγγραφέα , στη Σύνοδο των Βρυξελλών που έγινε στις 31-10-1924 , συμφώνησαν όλες οι ενδιαφερόμενες πλευρές να γίνει έρευνα από το Συμβούλιο για να ελεγχθεί η κατάσταση των δύο μειονοτικών ομάδων. Την άνοιξη του 1925 τα δύο ουδέτερα μέλη της μεικτής επιτροπής13 , ο Έκστραντ και ο Ντε Λάρα , επισκέφθηκαν τη Δυτική Θράκη και την
Κωνσταντινούπολη για να κάνουν τις έρευνές τους. Αυτό που εξέτασαν ήταν το κατά πόσο τα μέλη των δύο μειονοτικών ομάδων ασκούσαν ελεύθερα τα
παρακάτω δικαιώματα:
1. Το δικαίωμα να παραμείνουν στη χώρα.
2. Το δικαίωμα να επιστρέψουν στη χώρα.
3. Το δικαίωμα να μετακινούνται εντός της περιοχής που εξαιρέθηκε της ανταλλαγής.
4. Το δικαίωμα της ιδιοκτησίας.
5. Το δικαίωμα της ελεύθερης διάθεσης της ιδιοκτησίας.
6. Το δικαίωμα να εγκαταλείψουν τη χώρα.
Οι έρευνες στη Δυτική Θράκη έδειξαν ότι οι μουσουλμάνοι εκεί απολάμβαναν πλήρως τα τρία πρώτα δικαιώματα , όπως και το έκτο.
Βέβαια , όπως είναι λογικό , η μεγάλη εισροή προσφύγων και η ραγδαία αύξηση των αναγκών για τρόφιμα , ανάγκασε τη χώρα μας να προβεί σε επίταξη οικιών και για τον λόγο αυτό δεν επετράπη στους μουσουλμάνους να διαθέτουν ελεύθερα τις ιδιοκτησίες τους.
Όσον αφορά τους Έλληνες της Κωνσταντινούπολης , η μεικτή επιτροπή ομολόγησε ότι δεν τους διευκόλυνε η τουρκική κυβέρνηση να συλλέξουν πληροφορίες (Λένα Διβάνη , 1995).
Ο Στριγάς αναφέρεται στη Θράκη και σε ένα δεύτερο βιβλίο με τον τίτλο «Ο Διαμελισμός της Τουρκίας». Αναφερόμενος στις προσπάθειες της Άγκυρας να δημιουργήσει «θέμα Θράκης» κάνει λόγο για τις διάφορες οργανώσεις που
13 Η μεικτή επιτροπή αποτελούνταν από Έλληνες και Τούρκους αντιπροσώπους μαζί με ουδέτερα μέλη διορισμένα από την Κοινωνία των Εθνών. Η επιτροπή αυτή συστάθηκε για να εποπτεύσει την ανταλλαγή των ελληνοτουρκικών πληθυσμών.
