[PENDING] Η οικονομική θεωρία του Adam Smith και η επίδρασή της στο σύγχρονο κόσμο

ΑΝΩΤΑΤΟ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΚΑΛΑΜΑΤΑΣ

ΣΧΟΛΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΤΜΗΜΑ:

ΛΟΓΙΣΤΙΚΗΣ ΚΑΙ ΧΡΗΜΑΤΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ

Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΘΕΩΡΙΑ TOY ADAM SMITH ΚΑΙ Η ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΤΗΣ ΣΤΟ ΣΥΓΧΡΟΝΟ ΚΟΣΜΟ

ΟΝΟΜ/ΕΠΩΝΥΜΟ ΣΠΟΥΔΑΣΤΗ: ΜΠΟΥΝΤΟΣ ΧΡΗΣΤΟΣ

ΚΑΛΑΜΑΤΑ, ΜΑΙΟΣ 2014

ΑΝΩΤΑΤΟ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΚΑΛΑΜΑΤΑΣ

ΣΧΟΛΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΤΜΗΜΑ:

ΛΟΓΙΣΤΙΚΗΣ ΚΑΙ ΧΡΗΜΑΤΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ

Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΘΕΩΡΙΑ TOY ADAM SMITH ΚΑΙ Η ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΤΗΣ ΣΤΟ ΣΥΓΧΡΟΝΟ ΚΟΣΜΟ

ΚΑΛΑΜΑΤΑ, ΜΑΙΟΣ 2014

Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΘΕΩΡΙΑ TOY ADAM SMITH ΚΑΙ Η ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΤΗΣ ΣΤΟ ΣΥΓΧΡΟΝΟ ΚΟΣΜΟ

ΟΝΟΜ/ΕΠΩΝΥΜΟ ΣΠΟΥΔΑΣΤΗ: ΜΠΟΥΝΤΟΣ ΧΡΗΣΤΟΣ

ΕΠΙΒΑΕΠΩΝ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: ΜΑΚΡΗΣ ΗΛΙΑΣ

ΚΑ A AM ΑΤΑ, ΜΑΙΟΣ 2014

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ...4

ΚΕΦΑΑΑΙΟ 1 Ο ΑΝΤΑΜ ΣΜΙΘ, ΟΙ ΠΡΟΣΩΠΙΚΕΣ ΑΠΟΨΕΙΣ ΤΟΥ ΚΑΙ ΟΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΘΕΩΡΙΕΣ ΤΟΥ

1.2 Προσωπικότητα και πεποιθήσεις-χαρακτήρας...9

1.3 Θρησκευτικές απόψεις...10

1.4 Η σκέψη του οικοδομείται από μερικές απλές ιδέες... 10

1.5 Ιστορία των οικονομικών θεωριών... 11

ΚΕΦΑΑΑΙΟ 2 ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΑΠΟ ΤΑ ΒΙΒΑΙΑ ΤΟΥ ΣΜΙΘ

2.2 Έρευνα για τη Φύση και τις Αιτίες του Πλούτου των Εθνών... 13

2.2.1 Το «αόρατο χέρι» του Άνταμ Σμίθ... 15

2.2.2 Η πηγή του πραγματικού πλούτου...16

2.2.3 Ο καταμερισμός της εργασίας και η αγορά...16

2.2.4 Η αρχή του καταμερισμού της εργασίας...19

2.2.5 Περί Ηθικής Συμπεριφοράς... 20

2.2.6 Περί Αμοιβή της Εργασίας... 21

2.2.7 Περί Αξίας Προϊόντων... 21

2.2.8 Περί Ανταγωνισμού και περί Παραγωγικών και μη Εργασιών...22

2.2.9 Περί Καταναλωτικών Δανείων... 23

2.2.10 Οι συντεχνίες και τα μονοπόλεια... 24

2.2.11 Ο Ανταμ Σμίθ και η θεωρία του Αριστοτέλη... 24

2.2.12 Η Θεωρία του Σχετικού Πλεονεκτήματος... 25

2.2.13 Ο Ανταμ Σμίθ αναλύει το «laissez faire”... 25

2.2.14 Ο Ανταμ Σμίθ μιλά για τις κυβερνήσεις και τις κρατικές Παρεμβάσεις... 26

2.3 Η αξία της εργασιακής θεωρίας... 27

ΚΕΦΑΑΑΙΟ 3 ΥΠΟΣΤΗΡΙΚΤΕΣ ΚΑΙ ΑΝΤΙΠΑΛΟΙ ΤΟΥ ΑΝΤΑΜ ΣΜΙΘ

3.2 Μάλθους Θωμάς Ροβέρτος Αγγλος οικονομολόγος (1766-1834) ( Αντίπαλος του Α. Σμίθ)... 30

3.3 Φρανσουά Κενέ (François Quesnay) Γάλλος οικονομολόγος (1694-1774)... 31

3.4 Σαί Ιωάννης Βαπτιστής (Say) Γάλλος οικονομολόγος (1767-1832)

(υποστηρικτής του Α. Σμίθ)... 32

3.5 Κένες Τζων Μέυναρντ Άγγλος οικονομολόγος (1883-1946) (Αντίπαλος του Α.Σμίθ)...33

3.6 Μίλτον Φρίντμαν Αμερικάνος οικονομολόγος (31 Ιουλίου 1912-16 Νοεμβρίου 2006)... 35

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 ΟΙ ΑΠΟΨΕΙΣ ΤΟΥ ΑΝΤΑΜ ΣΜΙΘ ΣΤΟΝ ΣΥΓΧΡΟΝΟ ΚΟΣΜΟ

4.2 Πως λειτουργεί αποτελεσματικά μια οικονομία κατά των Σμίθ... 39

4.3 Παραμένει επίκαιρος ο Ανταμ Σμίθ... 41

4.4 Οι αξίες του Α.Σμίθ και η σύγκρισή τους με το σήμερα... 42

4.5 Το «στάσιμο» κράτος...45

4.6 Το «ισχυρό νόμισμα» κατά των Ανταμ Σμίθ... 46

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

5.2 Συνεισφορά...48

5.2.1 Ρ. J. O’ Rourke, Ο πλούτος των εθνών... 49

5.2.2 Σχολικό βιβλίο των Αούβη Ε. - Ξιφαράς Χρ.Δ.:«Νεότερη και Σύγχρονη Ιστορία»... 49

ΕΠΙΛΟΓΟΣ...50

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ... 51

ΠΗΓΕΣ ΔΙΑΔΙΚΤΥΟΥ... 52

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Η εργασία αυτή πραγματοποιήθηκε με συστηματική μελέτη στα πλαίσια της σχολής μου ώστε να συμβάλει στην απόκτηση του πτυχίου μου.

Θέλησα να ασχοληθώ με τις οικονομικές θεωρίες του Άνταμ Σμίθ γιατί το θέμα συνεπάγεται στα ερευνητικά μου ενδιαφέροντα και γιατί οι περισσότερες οικονομικές θεωρίες που χρησιμοποιούνται εν γένει ξεκινούν από τον Άνταμ Σμίθ.

Η εργασία φιλοδοξεί να παρουσιάσει και να αναλύσει τις βασικές οικονομικές αρχές καθώς και να ασκήσουμε κριτική σε αυτά και να καταλήξουμε στο τέλος στο τι ήθελε να πει και στο τι πίστευε ο Άνταμ Σμίθ.

Ο Άνταμ Σμίθ ιχνηλατεί τους οικονομικούς στοχασμούς της εποχής του και συνθέτει μία απαράμιλλη συνοπτική όσο και πλήρη ιστορία της οικονομικής σκέψεις.

Ο αναγνώστης που θα διαβάσει αυτήν την εργασία θα διαπιστώσει ότι υπάρχουν πολλές ομοιότητες των καταστάσεων και των γεγονότων που περιγράφονται, με τις σημερινές οικονομικές καταστάσεις. Διότι, αντίθετα με αυτά που πιστεύει ο σύγχρονος οικονομικός παράγοντας αλλά και ο μέσος άνθρωπος που αγωνιά για την οικονομική του επιβίωση και εξασφάλιση, οι καταστάσεις που αντιμετωπίζουμε δεν είναι σύγχρονα φαινόμενα, δεν είναι προϊόντα των πολύπλοκων αλληλοεπιδράσεων που επιβάλει η παγκοσμιοποίηση και η σύγχρονη τεχνολογία της πληροφόρησης.

Είναι επαναλαμβανόμενα πρότυπα ατομικής και μαζικής συμπεριφοράς των οικονομολόγων.

Οι αισιόδοξες απόψεις του Σμίθ - οι οποίες παρ’όλες τις επιφυλάξεις με τις οποίες τις συνοδέυσε τον ανέδειξαν σε θεμελιωτή του οικονομικού φιλελευθερισμού - μπορούσαν να εμφανιστούν μόνο σε μία εποχή όπου η βιομηχανική αστική τάξη έπαιζε ακόμα έναν προοδευτικό ρόλο και τα συμφέροντα της συνέπιπταν με τις ανάγκες της συνολικής οικονομικής ανάπτυξης της κοινωνίας. Σκοπός του Σμίθ δεν ήταν ποτέ η υπεράσπιση των στενών συμφερόντων των εμπόρων και των βιομηχάνων, προς τους οποίους δεν έτρεφε καμία ιδιαίτερη συμπάθεια. Μίλαγε για την κατάσταση των εργατών συχνά με φλογερά αισθήματα και ήθελε να την βελτιώσει.

Ξεκινώντας την εργασία μου θα αναλύσω στο πρώτο κεφάλαιο την ζωή του Άνταμ Σμίθ, την προσωπικότητα του και τις πεποιθήσεις του, θα προσπαθήσω να σας παρουσιάσω την ιδιοτερότητα του χαρακτήρα του καθώς και τις θρησκευτικές του απόψεις. Θα αναφέρω μερικές από τις ιδέες του που αφορούν τα δημόσια οικονομικά καθώς και τους κανόνες που διατύπωσε πάνω στις κλασικές αρχές της φορολογίας του.

Στο δεύτερο κεφάλαιο θα αναλύσουμε τα βιβλία και τα συγγράμματά του που έχουν διασωθεί μέχρι σήμερα και θα προσπαθήσω να εξηγήσω πια ήταν η πηγή του πραγματικού πλούτου για τον Άνταμ Σμίθ. Δύο από τα κορυφαία συγγράμματα τα οποία χρησιμοποιούνται ακόμα και σήμερα για την επίλυση οικονομικών προβλημάτων και ηθικής συμπεριφοράς είναι «Η Θεωρία των Ηθικών Συναισθημάτων» και « Η Έρευνα για τη Φύση και τις Αιτίες του Πλούτου των Εθνών». Θα αναφερθούμε σε μείζων ζητήματα όπως ο καταμερισμός της εργασίας, περί εμπορικού ισοζυγίου, περί ανταγωνισμού, για το «αόρατο χέρι», για τις κρατικές παρεμβάσεις, περί καταναλωτικών δανείων, περί ηθικής συμπεριφοράς και για πολλά ακόμα. Πολλές από τις ιδέες που αναπτύσσονται διαδοχικά στον Πλούτο των Εθνών, ο Σμίθ τις επεξεργαζόταν αρκετά χρόνια νωρίτερα. Οι διαλέξεις του χρονολογούνται στο 1763 δηλαδή 13 ολόκληρα χρόνια πριν την δημοσίευση του Πλούτου των Εθνών.

Στο τρίτο κεφάλαιο θα αναφερθούμε στους υποστηρικτές και στους αντίπαλους του Άνταμ Σμίθ, όχι μόνο της εποχής του αλλά και των μετέπειτα χρόνων που αγγίζουν και μέχρι λίγο πριν από το σήμερα. Θα εστιάσουμε την προσοχή μας στις απόψεις αλλά και στις αντιφάσεις του Άνταμ Σμίθ με διαχρονικούς οικονομολόγους όπως του Ρικάρντο Δαβίδ, του Μάλθους Θωμάς Ροβέρτος, του Φρανσουά Κενέ, του Κέυνς Τζων Μέυναρντ και του Μίλτον Φρίντμαν.

Στο τέταρτο κεφάλαιο θα αναδείξουμε την κληρονομιά που έχει αφήσει ο Σμίθ στον σύγχρονο κόσμο. Οι ιδέες του μεγάλου Σκοτσέζου στοχαστή είναι κυρίαρχες και επίκαιρες. Είναι φανερό ότι οι οικονομικές θεωρίες του πήγαιναν πολύ πιο μακριά από την οικονομική σφαίρα και έθιγαν μεγάλα θέματα της Κοινωνιολογίας, της ψυχολογίας και γενικότερα της ανθρώπινης συμπεριφορά. Τα πιστεύω του είναι διαχρονικά και πολύ οικονομολόγοι διδάσκονται ακόμα και σήμερα από τις ιδέες του.

Θα περιγράφουμε την έννοια του στάσιμου κράτους κατά τον Άνταμ Σμίθ και θα την συγκρίνουμε με τα σημερινά γεγονότα. Θα αναφερθούμε στο ισχυρό νόμισμα και θα διδαχτούμε από τον Σμίθ τους κινδύνους που επιφέρει το ενιαίο νόμισμα στις χώρες που το στηρίζουν.

Στο πέμπτο και τελευταίο κεφάλαιο θα αναφερθούμε στα συμπεράσματα του πρωτοπόρου της πολιτικής οικονομίας που αποτέλεσε τον θεμέλιο λίθο για την ελεύθερη αγορά.

Και θα κλείσουμε την εργασία μας με τον επίλογο πιστεύοντας ότι κύριο χαρακτηριστικό της όλης εργασίας είναι η κριτική, η επανεξέταση και η σύγκριση με το σήμερα. Και το μόνο που δεν πρέπει να ξεχνάμε είναι ότι ο Σμίθ ήταν σίγουρος για ένα μόνο πράγμα στον κόσμο, τον άνθρωπο ή καλύτερα για την φύση του ανθρώπου.

Αν δεν μπορούμε να φτιάξουμε και εμείς έναν κόσμο όπως φανταζότανε ο Σμίθ τον δικό του υπέροχο κόσμο τότε θα πρέπει να επανεξετάσουμε όλες τις οικονομικές θεωρίες που χρησιμοποιούμε και να τις προσαρμόσουμε στο σήμερα ώστε να λύσουμε πολλά από τα οικονομικά προβλήματα που μαστίζουν τον κόσμο μας.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ I

Ο ΑΝΤΑΜ ΣΜΙΘ, ΟΙ ΠΡΟΣΩΠΙΚΕΣ ΑΠΟΨΕΙΣ ΤΟΥ ΚΑΙ ΟΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΘΕΩΡΙΕΣ ΤΟΥ

1.1 Η ζωή του Σκοτσέζου οικονομολόγου.

Ο Άνταμ Σμίθ γεννήθηκε στο Κερκώλντυ (KirKcaldy), μια μικρή επαρχιακή πόλη (1.500 κατοίκων) στη κομητεία Φάιφ της Σκοτίας το 1723. Ήταν γιος της Μαργαρίτας Ντάγκλας. Ο πατέρας του λεγόταν επίσης Άνταμ Σμίθ και εργάστηκε ως δικηγόρος και δημόσιος υπάλληλος. Παντρεύτηκε την Μαργαρίτα Ντάγκλας το 1720, αλλά πέθανε 6 μήνες πριν την γέννηση του Άνταμ Σμίθ. Αν και η ακριβής ημερομηνία γέννησης του δεν είναι γνωστή, έχει διασωθεί η ημερομηνία της βάπτισης του(5 Ιουνίου 1723). Ελάχιστα γνωρίζουμε για την παιδική του ηλικία.

Γεννήθηκε ορφανός από πατέρα και σε ηλικία 4 ετών είχε μια ασυνήθιστη περιπέτεια:

είχε πέσει θύμα απαγωγής πλανόδιων τσιγγάνων και απελευθερώθηκε μόνο αφού μετά από ενέργειες του θείου του οι τσιγγάνοι εντοπίστηκαν, καταδιώχθηκαν και πάνω στην συμπλοκή εγκατέλειψαν τον μικρό Άνταμ στην άκρη του δρόμου,όπως αναφέρει ο σκωτσέζος δημοσιογράφος και βιογράφος του Τζόν Ράη.

Από μικρός έδειξε ότι είχε έφεση στα γράμματα. Η μειονεκτική του φυσική διάπλαση και η ασθενική του κράση δεν του επέτρεπαν να ασχοληθεί με αθλητικές ή άλλου είδους δραστηριότητες. Η μόνη διέξοδος ήταν τα βιβλία. Ο Άνταμ Σμίθ φαίνεται να ήταν στενά συνδεδεμένος με την μητέρα του, η οποία τον ενθάρρυνε να πραγματοποιήσει τις ακαδημαϊκές του φιλοδοξίες. Ο Άνταμ Σμίθ παρακολούθησε το σχολείο Μπούργκ - που χαρακτηρίζεται ως ένα από τα καλύτερα σχολεία της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης της Σκωτίας σε εκείνη την περίοδο- από το 1729 ως το

1737, όπου μελέτησε γράψιμο, λατινικά, μαθηματικά και ιστορία.

Σε νεαρή ηλικία έγινε δεκτός στο πανεπιστήμιο της Γλασκόβης, γνώστης τότε κοιτίδας του σκοτσέζικου διαφωτισμού, μόλις δεκατεσσάρων χρονών, όπου σπούδασε ηθική, φιλοσοφία υπό τον Francis Hutceson. Στη Γλασκόβη ο Σμίθ ανέπτυξε το πάθος του για την ελευθερία, τον λογισμό και την ελευθερία του λόγου.Έδινε διαλέξεις για τα προβλήματα της Φιλοσοφίας, της Ηθικής που περιλάμβανε Θεολογία της Φύσης, Ηθική, Δίκαιο και πολλά άλλα. Το 1740 κέρδισε το βραβείο Σνέλλ. Δέκα εφτά χρονών είχε ολοκληρώσει τις σπουδές του στο Πανεπιστήμιο της Γλασκόβης και πήγε στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης με υποτροφία-κάνοντας το ταξίδι με άλογο- στο κολέγιο Μπάλιολ, όπου δεν είχε και τις καλύτερες εντυπώσεις για τις συνθήκες των σπουδών του εκεί, παρόλα αυτά παρέμεινε για έξι χρόνια.Ο Άνταμ Σμίθ θεωρεί τη διδασκαλία στη Γλασκόβη σαφώς ανώτερη από εκείνη στην Οξφόρδη, την οποία βρήκε πνευματικά ασφυκτική. Στο βιβλίο του V, κεφάλαιο II ο πλούτος των εθνών ο Σμίθ έγραψε: «Στο πανεπιστήμιο της Οξφόρδης, το μεγαλύτερο μέρος του κοινού είχαν οι καθηγητές, για πολλά χρόνια, γι’ αυτό εγκατέλειψε τελείως ακόμη και το πρόσχημα της διδασκαλίας».

Σύμφωνα με τις επιστολές του, ο Σμίθ, όταν δεν μελετούσε μόνος του στην Οξφόρδη, δεν ήταν ευτυχής. Ωστόσο ,λίγο έλειψε να αποβληθεί από το κολέγιο, όταν ανακαλύφθηκε ότι διάβαζε το βιβλίο του Ντέιβιντ Χιούμ «Πραγματεία πάνω στην ανθρώπινη φύση». Ο Χιούμ δεν ήταν κατάλληλο ανάγνωσμα ούτε για έναν μελλοντικό φιλόσοφο εκείνη την εποχή. Αποχώρησε από το πανεπιστήμιο της Οξφόρδης το 1746, πριν τη λήξη της υποτροφίας του. Με το πέρας των σπουδών του έδαισε μια σειρά από δημόσιες διαλέξεις στο Εδιμβούργο που οδήγησαν στη

συνεργασία του με τον Ντέιβιντ Χιούμ, κατά τη διάρκεια του Σκοτσέζικου διαφωτισμού.

Μετά από έξι χρόνια γύρισε στην πόλη που γεννήθηκε. Σε ηλικία είκοσι οκτώ χρονών έγινε καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Γλασκόβης(1751), καταλαμβάνοντας την έδρα της Λογικής και Ηθικής Φιλοσοφίας ενώ αργότερα έγινε κοσμήτορας της σχολής. Η σχολή αυτή αργότερα ονομάστηκε «ο Σκοτσέζικος Διαφωτισμός» που διακρινόταν για τα ταλέντα της.

Πολύ γρήγορα έγινε γνωστός για τις διδακτικές του ικανότητες, την ιδιορρυθμία του και την αφηρημάδα του. Στην Γλασκόβη δημοσίευσε και το πρώτο από τα δύο μεγάλα έργα του που δημοσίευσε εν ζωή, «η θεωρία των Ηθικών Συναισθημάτων»(1759). Το βιβλίο αυτό τον έκανε γνωστό και στους φιλοσοφικούς κύκλους της εποχής του. Οι 6 εκδόσεις από τη θεωρία των ηθικών συναισθημάτων δημοσιεύθηκαν το 1759, 1761, 1767, 1774, 1781, και 1790 αντίστοιχα.Το 1762, το πανεπιστήμιο της Γλασκόβης αναθέτει στο Σμίθ τον τίτλο του Διδάκτωρ Νομικής (LL. D.).

Μετέπειτα ο Σμίθ ανέλαβε θέση επισκέπτη καθηγητή οπότε μπορούσε και να λείπει από το πανεπιστήμιο.

Με την εύνοια ενός πολύ ενδιαφέροντος ανθρώπου του Καρόλου Τάουνσεντ (υπουργός οικονομικών) ο οποίος ήταν σοβαρός μελετητής της φιλοσοφίας και της πολιτικής καθώς και οπαδός του Άνταμ Σμίθ. Ο Τάουνσεντ έκανε μια ασυνήθιστη προσφορά στον Σμίθ, τον ήθελε για συνοδό του γιου της γυναίκας του και του πρόσφερε 500 λίρες ετησίως συν τα έξοδά του, συν μια ετήσια σύνταξη 500 λιρών για το υπόλοιπο της ζωής του. Ο Σμίθ έβγαζε μέχρι 170 λίρες από δίδακτρα που είσπραττε απευθείας από τους φοιτητές. Έτσι ο Σμίθ ανέλαβε την πνευματική καθοδήγηση του νεαρού δούκα. Τα καθήκοντα του ήταν να τον συνοδεύσει σε μία περιοδεία στην Γαλλία το 1764. Ξεκίνησαν από την Τουλούζη, μετά πήγαν στη νότια Γαλλία, στη Γενεύη, στο Παρίσι και στην Ελβετία(στην Ευρώπη). Δεκαοχτώ μήνες κράτησε αυτό το ταξίδι και έτσι ο Σμίθ είχε την ευκαιρία να συναντήσει γνωστούς φιλοσόφους και οικονομολόγους της εποχής εκείνης όπως των Ντ’Αλαμπέρ, τον Τυργκό, τον Βολτέρο και τον Φρανσουά Κενέ.

Το 1766 η περιοδεία του διακόπηκε απότομα. Ο μικρότερος αδελφός του δούκα, ο οποίος είχε πάει να τους συναντήσει, παρουσίασε πυρετό και παρόλες τις προσπάθειες του Σμίθ που φώναξε ακόμα και τον Κεναί(ο οποίος ήταν γιατρός στην αυλή του Λουδοβίκου ΓΕ και προσωπικό θεράποντα γιατρό της μαντάμ Πομπαντούρ) πέθανε μέσα σε παραλήρημα. Ο νεαρός δούκας επέστρεψε στα κτήματά του στο Νταλκίθ και ο Σμίθ πήγε πρώτα στο Λονδίνο και μετά στο Κερκώλντυ.

Η σύνταξη που πήρε του εξασφάλισε άπειρο ελεύθερο χρόνο και έτσι έγραψε το δεύτερο βιβλίο του, που τον έκανε παγκοσμίως γνωστό,

" Έρευνα για τη Φύση και τις Αιτίες του Πλούτου των Εθνών" (1776).(Εχοντας σαν κύρια πηγή τις σημειώσεις των διαλέξεων του). Ύστερα από δύο χρόνια διορίστηκε διευθυντής του τελωνείου του Εδιμβούργου στη Σκοτία και πήγε να ζήσει με τη μητέρα του στο Panmure House της Canongate στο Εδιμβούργο. Πέντε χρόνια αργότερα, έγινε ένα από τα ιδρυτικά μέλη της Βασιλικής Εταιρείας του Εδιμβούργου, και το 1787-1789 κατέλαβε την τιμητική θέση του Λόρδου Πρύτανης του Πανεπιστημίου της Γλασκώβης. Πέθανε στη βόρεια πτέρυγα της Panmure Σώματος στο Εδιμβούργο στις 17 Ιούλη 1790 σε ηλικία 67 ετών, μετά από μια επώδυνη ασθένεια και θάφτηκε στο Canongate Kirkyard . Στο κρεβάτι του θανάτου του, ο Σμίθ εξέφρασε την απογοήτευσή του ότι δεν είχε επιτύχει περισσότερα στην επιτύμβια στήλη του αναγράφεται ότι εκεί είναι η σωρός του συγγραφέα του Πλούτου των Εθνών. Είχε την τύχη να γνωρίσει την ακαδημαϊκή και κοινωνική καταξίωση όσο

ζούσε αφού το βιβλίο του είχε ήδη μεταφραστεί σε πολλές γλώσσες. Χρειάστηκε να περάσει ένας αιώνας για να αποκτήσει την τεράστια απήχηση και επιρροή που είχε την οικονομική επιστήμη.

Λογοτεχνικοί εκτελεστές του Σμίθ ήταν δύο φίλοι από τη Σκωτική ακαδημαϊκό κόσμο: ο φυσικός και χημικός Joseph Black , καθώς και ο πρωτοποριακός γεωλόγος James Hutton . Ο Σμίθ άφησε πίσω πολλές σημειώσεις και κάποια αδημοσίευτο υλικό, αλλά έδωσε οδηγίες να καταστρέψουν ότι δεν ήταν κατάλληλα για δημοσίευση. Υπήρχε ένα αδημοσίευτο δοκίμιο η Ιστορία της Αστρονομίας, που πιθανώς να ήταν κατάλληλο, και που εμφανίστηκε το 1795, μαζί με άλλο υλικό όπως τα Δοκίμια για φιλοσοφικά θέματα.

1.2 Προσωπικότητα και πεποιθήσεις-χαρακτήρας

Δεν γνωρίζουμε πολλά πράγματα για τις προσωπικές απόψεις του Σμίθ, αλλά ότι έχει συνταχθεί από δημοσιευμένα άρθρα του. Τα προσωπικά του έγγραφα καταστράφηκαν μετά το θάνατο του, κατόπιν αιτήσεως του. Αυτός δεν παντρεύτηκε ποτέ, και φαίνεται να έχει διατηρήσει μια στενή σχέση με τη μητέρα του, με την οποία έζησε μετά την επιστροφή του από τη Γαλλία, και η οποία πέθανε έξι χρόνια πριν από το δικό του θάνατο.

Ο Σμίθ περιγράφεται συχνά ως αφηρημένος καθηγητής, θεωρείται από τους ιστορικούς ως εκκεντρικός, αλλά καλοπροαίρετης πνευματικής φύσης, κωμικά αφηρημένος με ιδιαίτερες συνήθειες του λόγου και της βάδισης, και με ένα χαμόγελο που χαρακτηριζόταν από ανείπωτη καλοκαγαθία. ο Άνταμ Σμίθ ξεχώριζε για την άρνησή του να υπακούει στους κανόνες της Εκκλησίας και να αποδέχεται θέσεις και απόψεις χωρίς επιχειρήματα. Ακόμα, ο Σμίθ, τοποθετούσε βιβλία και έγγραφα σε ψηλές στοίβες πάνω στο γραφείο του, επιδείκνυε σε όλους με καμάρι την βιβλιοθήκη του. Ήταν γνωστό ότι μιλούσε για τον εαυτό του σε αόρατους συντρόφους, μια συνήθεια που άρχισε κατά τη διάρκεια της παιδικής του ηλικίας.

Είχε επίσης, σε περιστασιακά διαστήματα φανταστικές ασθένειες. Σίγουρα δεν ήταν όμορφος άντρας. Σε κάποιο μετάλλιο το προφίλ του δείχνει ότι προεξέχει το κάτω χείλος του, μύτη του γαμψή και τα εξόφθαλμα μάτια του προεξείχαν κάτω από τα βαριά βλέφαρα του. Έπασχε σε όλη του τη ζωή από καταθλίψεις. Το κεφάλι του έτρεμε και μιλούσε με ένα περίεργο τραύλισμα. Επιπλέον υπήρχε και η διαβόητη αφηρημάδα του.«Μια φορά, καθώς περπατούσε με έναν φίλο του και είχαν ανοίξει σοβαρή συζήτηση, έπεσε σε ένα λάκκο βυρσοδεψίας, άλλοτε έφτιαξε ένα ρόφημα με ψωμί και βούτυρο και ισχυρίστηκε ότι ήταν το χειρότερο τσάι που ήπιε ποτέ. Κάποια άλλη φορά κατέβηκε στο κήπο του ντυμένος μόνο με μία ρόμπα και αφηρημένος στις σκέψεις του διένυσε είκοσι πέντε χιλιόμετρα πριν το συνειδητοποιήσει, άλλοτε έκανε βόλτα στο Εδιμβούργο με κάποιον φίλο του, κάποιος φρουρός παρουσίασε το ακόντιο του σε χαιρετισμό και ο Σμίθ σαν υπνωτισμένος ανταπέδωσε τον χαιρετισμό με το μπαστούνι του και ακολούθησε κατά βήμα το φρουρό αντιγράφοντας με το μπαστούνι του κάθε κίνηση του ακοντίου. Όταν επανήλθε στην πραγματικότητα βρισκόταν στην κορυφή μιας σκάλας με το μπαστούνι επί σκοπού, χωρίς να αισθανθεί τι είχε κάνει χαμήλωσε το μπαστούνι του και συνέχισε την συζήτηση με τον φίλο του από εκεί που την είχε αφήσει». Το 1780 και ενώ κόντευε τα 60 οι κάτοικοι στο Εδιμβούργο συχνά απολάμβαναν το διασκεδαστικό θέαμα που πρόσφερε ο διάσημος συμπολίτης τους, ντυμένος με ανοιχτόχρωμο παλτό, παντελόνι μέχρι το γόνατο, λευκές μεταξωτές κάλτσες, παπούτσια με αγκράφα, καστόρινο καπέλο με πλατύ μπορ και μπαστούνι. Κάθε δύο βήματα κοντοστεκόταν σαν

επρόκειτο να αλλάξει κατεύθυνση ή να γυρίσει πίσω. Ένας φίλος του χαρακτήρισε το περπάτημα του ως « σκωλικοειδές».

1.3 Θρησκευτικές απόψεις

Σημειώθηκε σημαντική ακαδημαϊκή συζήτηση για την φύση των θρησκευτικών απόψεων του Σμίθ.

Ο πατέρας του Σμίθ είχε ένα έντονο ενδιαφέρον για τον Χριστιανισμό και ανήκε στη μετριοπαθή πτέρυγα της Εκκλησίας της Σκωτίας οπότε πιστεύεται ότι εκτός από το γεγονός ότι έλαβε την υποτροφία Snell ο Άνταμ Σμίθ, μπορεί επίσης να μεταφέρθηκε στην Οξφόρδη με την πρόθεση να επιδιώξει σταδιοδρομία στην Εκκλησία της Αγγλίας.

Στην Οξφόρδη ,ο Σμίθ απέρριψε τον Χριστιανισμό και γενικά πιστεύεται ότι επέστρεψε στη Σκωτία ως θεϊστής.

Ο οικονομολόγος Ronald Coase αμφισβήτησε την άποψη ότι ο Σμίθ ήταν θεϊστής, με βάση το γεγονός ότι στα έργα του ποτέ δεν επικαλείται ρητά το Θεό ως μια εξήγηση της αρμονίας του φυσικού ή του ανθρώπινου κόσμου. Σύμφωνα με τον Coase, αν και ο Σμιθ αναφέρεται μερικές φορές στον «Μέγα Αρχιτέκτονα του Σύμπαντος», μεταγενέστεροι λόγιοι όπως ο Jacob Viner έχουν «υπερβάλει όσον αφορά την έκταση στην οποία ο Άνταμ Σμιθ είχε αφοσιωθεί σε μια πίστη και σε έναν προσωπικό Θεό»,μια πεποίθηση για την οποία ο Coase βρίσκει λίγα αποδεικτικά στοιχεία σε εδάφια, όπως αυτά στον «Πλούτο των Εθνών»,στα οποία ο Άνταμ Σμιθ γράφει ότι η περιέργεια της ανθρωπότητας για τα «μεγάλα φαινόμενα της φύσης», όπως «η γενιά, η ζωή, η ανάπτυξη και η διάλυση των φυτών και των ζώων», έχει οδηγήσει τους ανθρώπους «να ερευνήσουν τις αιτίες τους», και ότι «η δεισιδαιμονία επιχείρησε αρχικά να ικανοποιήσει την περιέργεια αυτή, παραπέμποντας όλες αυτές τις υπέροχες παρουσίες στην άμεση θέληση των θεών.

Ο μακρινός φίλος του Σμίθ και συνάδελφός του Ντέιβιντ Χιουμ, με τον οποίο συμφώνησε για τα περισσότερα θέματα, χαρακτηρίστηκε από τους σύγχρονούς του ως άθεος, αν και υπάρχει κάποια συζήτηση σχετικά με την ακριβή φύση των απόψεών του μεταξύ των σύγχρονων φιλοσόφων.

Παρόλα αυτά που έχουν ειπωθεί για τις θρησκευτικές απόψεις του Άνταμ Σμιθ δεν γνωρίζουμε σε τι πραγματικά πίστευε. Αυτό που δεν πρέπει όμως να ξεχνάμε είναι ότι πρώτα από όλα ήταν φιλόσοφος και μετά οικονομολόγος και ίσως για αυτό μπορεί να μην είχε κατασταλάξει, από την άλλη μεριά μπορεί για δικούς του λόγους να μην δήλωνε τα πραγματικά του πιστεύω και για αυτό κανείς δεν γνώριζε για αυτά ή τουλάχιστον κανείς δεν τα αποκάλυψε ποτέ.

1.4 Η σκέψη του οικοδομείται από μερικές απλές ιδέες.

Μερικές από τις σκέψεις του είναι:

1. Πηγή του πλούτου είναι η ανθρώπινη δραστηριότητα, η εργασία, η οποία είναι και το «πραγματικό μέτρο της ανταλλακτικής αξίας όλων των αγαθών» τουλάχιστον στις πρωτόγονες κοινωνίες. Οι σύγχρονες κοινωνίες διακρίνονται από τις πρωτόγονες από την αύξηση του πλούτου, αύξηση η οποία έχει ως αιτία τον καταμερισμό της εργασίας.

2. Η επιτυχημένη οργάνωση της οικονομίας πραγματοποιείται αυθόρμητα σε κάθε κοινωνία, στην οποία ο άνθρωπος είναι δυνατόν να οδηγηθεί από την ώθηση του προσωπικού του συμφέρον. Πραγματικά υπάρχει μια αληθινή τιμή του εμπορεύματος, η οποία είναι το κόστος παραγωγής, από το οποίο κυμαίνεται η τιμή αγοράς, όταν η ζήτηση είναι κατώτερη από την προσφορά, η τιμή αγοράς είναι κάτω από την τιμή παραγωγής και ο βιομήχανος που ενδιαφέρεται για το συμφέρον του παύει να κατασκευάζει εμπορεύματα τα οποία πωλούνται με ζημία. Χάρις σε αυτόν τον νόμο τη προσφοράς και της ζήτησης και με το ατομικό συμφέρον οι κοινωνίες κατορθώνουν να προσαρμοστούν και να οργανωθούν αρμονικά. Αυτή η αυτόματη οργάνωση της παραγωγής είναι ευεργετική, αυτό όμως δεν συμβαίνει και στην κατανομή του πλούτου γιατί « το εισόδημα και το κέρδος απορροφούν τους μισθούς έτσι οι ανώτερες τάξεις του έθνους καταπιέζουν τις κατώτερες τάξεις ».

Εκείνο το οποίο ενδιαφέρει δεν είναι η τύχη του ανθρώπου, αλλά των εθνικών συνόλων γιατί « ο μέγας σκοπός της πολιτικής οικονομίας κάθε χώρας είναι η αύξηση του πλούτου της και της ισχύ της ».

3. Οι κυβερνήσεις πρέπει να παραχωρήσουν πλήρη ελευθερία στην εθνική παραγωγή και στο διεθνές εμπόριο. Ο Άνταμ Σμίθ καταδικάζει την πολιτική του μερκαντιλισμού και κηρύσσει την μην επέμβαση του κράτους στην ελευθερία των συναλλαγών.

Ως προς τα δημόσια οικονομικά ο Άνταμ Σμίθ διατύπωσε τις κλασσικές αρχές της φορολογίας, συνοψιζόμενες σε τέσσερις κανόνες

• Δικαιοσύνη (« οι υπήκοοι κάθε κράτους πρέπει να συμμετέχουν στις κυβερνητικές δαπάνες ανάλογα με το εισόδημα τους »)

• Ασφάλεια (« ο φόρος ο οποίος επιβάλετε σε κάθε πολίτη πρέπει να είναι εξακριβωμένος και να μην αμφισβητείται »)

• Ευχέρεια (« κάθε εισφορά πρέπει να εισπράττεται την κατάλληλη ώρα και με τρόπο περισσότερο ευνοϊκό για τον εισφέρονται »)

• Οικονομία (« κάθε εισφορά πρέπει να επιβάλλετε κατά τρόπο, ώστε να αποσπώνται από τα θησαυροφυλάκια του λαού όσο τον δυνατός λιγότερα από εκείνα τα οποία εισέρχονται στο δημόσιο θησαυροφυλάκιο ») (Γενική Παγκόσμιος Εγκυκλοπαίδεια Πάπυρος Λαρούς, Τόμος 33, σελ. 989-990)

1.5 Ιστορία των οικονομικών θεωριών

Ο Άνταμ Σμίθ υποστηρίζει ότι η εργασία του ανθρώπου αποτελεί την πληγή πλούτου είτε αυτή είναι μεταποιητική ή εμπορική ή αγροτική.

Ο Άνταμ Σμίθ κέρδισε την πρώτη θέση από την σειρά των ηγετών της κλασικής φιλελεύθερης σχολής.

Σύμφωνα με τους οικονομολόγους της σχολής αυτής το προσωπικό συμφέρον βρίσκεται πάντοτε στην ρίζα όλων των οικονομικών δραστηριοτήτων.

Το γενικό συμφέρον να είναι πάντα πάνω από το ατομικό και η δημόσια εξουσία να αποφεύγει πάντοτε κάποια ανάμιξη στην οικονομική δραστηριότητα τόσο στην διεθνή όσο και στην εθνική.

Αυτοί εκήρυξαν « Laisser faire,Laisser passer » κατά το οποίο το ελεύθερο παιχνίδι των ατομικών δραστηριοτήτων καταλήγει στην εξυπηρέτηση του γενικού συμφέροντος.

Η φιλελεύθερη σχολή διαμόρφωσε δυο ρεύματα:

• Των «αισιόδοξων» που εκπροσωπείται κυρίως από τους Γάλλους I . Β. Σαί και Μπαστιά οι οποίοι υποστήριξαν της ιδέες του Άνταμ Σμίθ και δεν ήταν πρωτοπόροι ερευνητές. Αξίζει όμως να πούμε ότι ο πρώτος διετύπωσε τον

περίφημο νόμο των αγορών ή των διεξόδων (« Τα αγαθά ανταλλάσσονται με αγαθά ή τα εμπορεύματα τα οποία παράγονται από τον άνθρωπο χρησιμεύουν στην δημιουργία διεξόδων για άλλα: για την παραγωγή ενός αγαθού, αποκτάτε η δυνατότητα για την απόκτηση ενός άλλου, όσο περισσότερα και διαφορετικά εμπορεύματα παράγονται, τόσο πιο εύκολη είναι η διάθεση τους»)

• « Απαισιόδοξοι » που εκπροσωπείται από τους Άγγλους , Μάλθους και Ρικάρντο. Κατά τους αισιόδοξους , οι αδέσμευτη λειτουργία των οικονομικών νόμων οδηγεί στην δημιουργία ενός ευτυχέστερου κόσμου. Αντίθετα οι απαισιόδοξοι υποστηρίζουν ότι η λειτουργία των ίδιων οικονομικών νόμων οδηγεί στην εξαθλίωση των λαϊκών τάξεων (συνέπεια του υπερπληθυσμού κατά των Μάλθους και της διαφορετικής εγγείου ποσόδου -μίσθωση- κατά των Ρικάρντο),αλλά όμως κάθε παρέμβαση της δημόσιας εξουσίας δεν είναι δυνατόν παρά να χειροτερεύσει τα εγγενή κατά του συστήματος.

Κατά τα μέσα του ιθ' αιώνα αναπτύχθηκε μια σύνθεση των δυο αυτών ρευμάτων από τον Άγγλο Στιούαρτ Μίλ. αυτός επανέλαβε της έννοιες του ατομικού συμφέροντος και του ελεύθερου ανταγωνισμού , παραδέχτηκε της αρχές του Μάλθους και του Ρικάρντο που αναφέρονται στον υπερπληθυσμό, την ελάχιστη αμοιβή και την εγγείον πρόσοδον, υποστήριξε την ελευθερία των συναλλαγών, αλλά επισήμανε μια διαφορά μεταξύ των φυσικών νόμων οι οποίοι καθορίζουν την παραγωγή και οι οποίοι είναι σταθεροί και απόλυτοι και τους κανόνες της διανομής οι οποίοι είναι σχετικοί και τυχαίοι. Ο παρεμβατισμός του κράτους δικαιολογείται από αυτόν για τον σκοπό της ενίσχυσης των μισθωτών και για την ανάπτυξη συνεργατικών ενώσεων παραγωγής για της δήμευση της γαιοπροσόδου και για τον περιορισμό του κληρονομικού δικαιώματος.

Ο παρεμβατισμός έλαβε διάφορες μορφές:

1. Οικονομικός εθνικισμός του Λίστ στην Γερμανία 2. Προστατευτισμός του Carey στης Η.Π.Α

3. Κριτική σχολή του ντε Σισμόντι (ο οποίος κατηγορεί τους κλασικούς φιλελεύθερους ότι κατασκεύασαν μια επιστήμη του πλούτου αφού διερεύνησαν «την φυσική ευημερία του ανθρώπου »)

4. Συνεταιριστικός ιντουστριαλισμός του Σαίν Σιμόν.

• Ο σοσιαλισμός εμφανίστηκε αρχικά με την μορφή του συνεργατισμού των Ροβέρτον Όουεν, Κ.Φουριέ και Λουί Μπλαν και του φιλελεύθερου σοσιαλισμού του Προυντόν και αργότερα διαμορφώθηκε με την πλέον αποφασιστική μορφή του επιστημονικού σοσιαλισμού των Μαρξ και Ενγκελς....( Γενική Παγκόσμιος Εγκυκλοπαίδεια Πάπυρος Λαρούς, Τόμος 29, σελ. 699)

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΑΠΟ ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΟΥ ΑΝΤΑΜ ΣΜΙΘ

2.1 Η Θεωρία των ηθικών συναισθημάτων

Η "Θεωρία των ηθικών συναισθημάτων" αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα βιβλία ηθικής φιλοσοφίας. Γραμμένο σε μια εποχή ηθικής κρίσης και ραγδαίας οικονομικής ανάπτυξης και σε μια κοινωνία που βίωνε τις δραματικές εντάσεις μεταξύ βαθιά ριζωμένων παραδόσεων και επιτακτικού εκσυγχρονισμού, το βιβλίο αυτό αποτελούσε οργανικό μέρος ενός μεγαλόπνοου σχεδίου, το οποίο έμελε να μείνει ημιτελές. Το σχέδιο του Σμίθ περιλάμβανε εκτός της ηθικής, την οικονομία, τη μελέτη του δίκαιου συστήματος, τη μελέτη της διακυβέρνησης και της πολιτικής διοίκησης.

Ο Σμίθ δημοσίευσε τη «Θεωρία των Ηθικών Συναισθημάτων» το 1759, ενσωματώνοντας ορισμένες από τις διαλέξεις του της Γλασκώβης. Αντικείμενο αυτής της εργασίας ήταν το πως η ανθρώπινη ηθική εξαρτάται από την συμπάθεια μεταξύ παράγοντα και θεατή, ή μεταξύ των ανεξαρτήτων και λοιπών μελών της κοινωνίας. Ο Σμίθ όρισε την «αμοιβαία συμπάθεια» ως τη βάση των ηθικών συναισθημάτων.

Βάσισε την ερμηνεία του όχι σε μία ειδική «ηθική αίσθηση», όπως είχαν κάνει ο 3ος Λόρδος Shaftesbury και ο Hutcheson, ούτε ως ωφέλεια όπως ο Χιουμ, αλλά στην αμοιβαία συμπάθεια, ένα όρο ο οποίος περιγράφεται καλύτερα στη σύγχρονη γλώσσα με τον όρο συναισθηματική ταύτιση, δηλαδή με την ικανότητα να αναγνωρίζει κανείς τα συναισθήματα τα οποία εκφράζει κάποιος άλλος.

Το βιβλίο αυτό κατέταξε τον Σμίθ αμέσως στην πρωτοκαθεδρία των Άγγλων φιλοσόφων. Η Θεωρία ήταν μία έρευνα για την προέλευση της ηθικής επιδοκιμασίας και αποδοκιμασίας. Μιλά για το πώς είναι δυνατόν ο άνθρωπος, ο οποίος είναι πλάσμα ιδιοτελές, να διατυπώνει ηθικές κρίσης στις οποίες η ιδιοτέλεια φαίνεται να αναστέλλεται ή να μεταστοιχειώνεται σε κάτι ανώτερο. Ο Σμίθ υποστήριζε ότι απάντηση σε αυτό βρίσκεται στην ικανότητά μας να μπαίνουμε στη θέση κάποιου τρίτου, κάποιου αντικειμενικού παρατηρητή -και με αυτό τον τρόπο- να διαμορφώνουμε μία αίσθηση ομοφροσύνης με την αντικειμενική (σε αντίθεση με την εγωιστική) υπόσταση της υπόθεσης.

Το βιβλίο και τα προβλήματα που προσέγγιζε προσέλκυσαν το ευρύτερο ενδιαφέρον στην Γερμανία «το πρόβλημα του Άνταμ Σμίθ» έγινε ένα προσφιλές θέμα συζητήσεων.

2.2 Έρευνα για τη Φύση και τις Αιτίες του Πλούτου των Εθνών

Το δεύτερο βιβλίο του Άνταμ Σμίθ «Ο Πλούτος των Εθνών» (1776) δεν είναι με κανέναν τρόπο ένα διδακτικό εγχειρίδιο, απευθύνεται στους ανθρώπους της εποχής του και όχι στους μαθητές του. Είναι ένα επαναστατικό βιβλίο. Ο Σμίθ δεν είναι ένας απολογητής των ανερχόμενων αστών. Όπως θα δούμε θαυμάζει την δουλειά τους, αλλά δυσπιστεί ως προς τα κίνητρα τους και νοιάζεται για τις ανάγκες της μεγάλης εργατικής μάζας. Σκοπός του δεν είναι τα συμφέροντα οποιασδήποτε τάξης αλλά τον απασχολεί η προώθηση του πλούτου ολόκληρου του έθνους.

Η Έρευνα γνα τη Φύση και τα Αίτια του Πλούτου των Εθνών είναι το μεγαλύτερο έργο του Σκοτσέζου οικονομολόγου Άνταμ Σμίθ, το οποίο δημοσιεύτηκε στις 9 Μαρτίου, 1776 κατά τη διάρκεια του Σκοτσέζικου Διαφωτισμού. Πρόκειται για έναν οξυδερκή γραπτό απολογισμό της πολιτικής οικονομίας στην αυγή της Βιομηχανικής Επανάστασης και θεωρείται ευρέως το πρώτο σύγχρονο έργο στο πεδίο των οικονομικών. Το έργο είναι επίσης η πρώτη περιεκτική υπεράσπιση των πολιτικών ελεύθερης αγοράς όπως δηλώνει και η χρήση του όρου «αόρατο χέρι». Διαιρείται σε πέντε βιβλία και δύο τόμους. «Ο Πλούτος των Εθνών» γράφτηκε για τον μέσο μορφωμένο αναγνώστη του 18ου αιώνα παρά για εμπειρογνώμονες και μαθηματικούς.

Ο Πλούτος των Εθνών ακόμη και σήμερα αποτελεί την βάση της πολιτικής οικονομίας. Όχι άδικα, λοιπόν ο Σμίθ θεωρείται ο πατέρας της οικονομικής επιστήμης. Απαντάει σε καπιταλιστές, σοσιαλιστές ή κομμουνιστές γιατί απαντάει στην ανθρώπινη φύση, που είναι κοινή για όλους. Ο Σμίθ όρισε την οικονομία μέσα από τα μάτια της Ηθικής(Φιλοσοφίας) που είχε σπουδάσει και του πρίσματος του ρεύματος των φυσιοκρατών, που στην εποχή του υπήρξε το πιο ριζοσπαστικό οικονομικό ρεύμα. Οι φυσιοκράτες, συντασσόμενοι με το πνεύμα του Διαφωτισμού έλεγαν αυτό που φαινόταν αυτονόητο τον 18° αιώνα δηλαδή ότι οικονομία όπως και οτιδήποτε άλλο, υπόκειται σε «φυσικούς» μόνο κανόνες και όχι σε ανθρώπινους.

Θεώρησαν ότι ο πλούτος ενός κράτους προέρχεται από την γη και όχι σε αντίθεση με την επικρατούσα αντίληψη τον μερκαλιστών από τα πολύτιμα μέταλλα. Σε αυτό το σημείο λοιπόν ο Σμίθ ήταν εύκολο να «αγγίξει» την «Αόρατη Χειρ» την αντίληψη ότι η οικονομία, δηλαδή οι ποσότητες προσφοράς και ζήτησης όπως και οι τιμές των αγαθών πάντα βρίσκουν τρόπο να αυτορυθμίζονται ( εκεί δρα το αόρατο χέρι) και ισορροπούν σε αυτό που είναι άριστο για την κοινωνία. Πολλοί δηλώνουν ότι το αόρατο χέρι είναι αόρατο γιατί δεν υπάρχει και ότι η οικονομία χρειάζεται εξωτερικούς παράγοντες για να λειτουργήσει. Ο Σμίθ ήταν σίγουρος ότι ο άνθρωπος ότι και να γίνει ενστικτωδώς θα έχει την ίδια συμπεριφορά γιατί όλοι θέλουν να αγοράσουν φτηνά και πουλήσουν ακριβά οπότε κάποια λύση θα βρεθεί. Ο άνθρωπος θα κάνει πάντα ότι είναι καλύτερο για αυτόν, το αόρατο χέρι δεν είναι τίποτα άλλο από ένα τρίτο χέρι που μεγαλώνει από την φυσική του τάση να είναι πάντα κερδισμένος.

Το πρώτο και το δεύτερο μέρος του βιβλίου αφορούν τον καταμερισμό της εργασίας ενώ το τρίτο τις αρχές του εμπορικού συστήματος(εξωτερικό εμπόριο).

Δεν είναι περίεργο ότι το βιβλίο πήρε καιρό να καθιερωθεί. Πέρασαν σχεδόν οχτώ χρόνια πριν γίνει οποιαδήποτε αναφορά του στο κοινοβούλιο, ο πρώτος που το ανέφερε ήταν ο Τσάρλς Τζέιμς Φοξ, το πιο ισχυρό μέλος της Βουλής των Κοινοτήτων. Χρειάστηκε να περιμένει μέχρι το 1880 για να έχει μια ευρύτερη ανάγνωση, ταυτόχρονα είχαν γίνει εννέα αγγλικές εκδόσεις και είχε διαδοθεί στην Ευρώπη και στην Αμερική. Οι υπέρμαχοί του προέρχονταν από μία απρόσμενη κατηγορία ανθρώπων, ήταν η ανερχόμενη καπιταλιστική τάξη (η τάξη που ο Σμίθ την είχε χαρακτηρίσει για την «απάνθρωπη αρπακτικότητά της» και που τα μέλη της, όπως είχε πει: «δεν είναι και ούτε θα έπρεπε να είναι η ηγεμόνες της ανθριοπότητας»). Όμως είναι άλλο πράγμα αυτό που εννοούσε ο Σμίθ και άλλο αυτό που έλεγαν η υποστηρικτές του ότι εννοούσε. Ο Σμίθ δεν ήταν απολογητής καμίας κοινωνικής τάξης, ήταν σκλάβος του δικού του συστήματος ολόκληρη η οικονομική του θεωρία πήγαζε από την ακράδαντη πίστη του στην ικανότητα που είχε η αγορά να οδηγεί το σύστημα στο σημείο της μέγιστης απόδοσης. Η αγορά (αυτή υπέροχη κοινωνική μηχανή) θα φρόντιζε της ανάγκες της κοινωνίας αν την άφηναν ήσυχη,

έτσι ώστε η νόμοι της εξέλιξης θα αναλάμβαναν να οδηγήσουν την κοινωνία προς την προσδοκώμενη ανταμοιβή.

2.2.1 Το «αόρατο χέρι» του Ανταμ Σμίθ

Ο Σμίθ χρησιμοποίησε τον όρο «το αόρατο χέρι στην Ιστορία της Αστρονομίας»

αναφερόμενο στο «αόρατο χέρι του Δία» και δύο φορές - κάθε φορά με διαφορετική έννοια - ο όρος «ένα αόρατο χέρι»: στην Θεωρία των ηθικών συναισθημάτων (1759) και του πλούτου των εθνών (1776).

Η τελευταία αυτή δήλωση σχετικά με το «αόρατο χέρι» ερμηνεύεται ως «αόρατο χέρι» σε αμέτρητους τρόπους.

Ο Άνταμ Σμίθ πιστεύει ότι ο ανταγωνισμός απαλλάσσει τους καταναλωτές και το κοινωνικό σύνολο από υπερβολικά κόστη και περιττές προσόδους. Όμως για να γίνουν αυτά δεν χρειάζεται κρατική παρέμβαση. Η ελεύθερη αγορά αυτορυθμίζεται δια μέσου του μηχανισμού των τιμών. Μοιάζει να καθοδηγείται από ένα «αόρατο χέρι», που εναρμονίζει τα αντιτιθέμενα συμφέροντα, αποτρέπει το οικονομικό χάος και μεγιστοποιεί τον πλούτο της κοινωνίας.

Ο Σμίθ έθεσε ερωτήματα σχετικά με την ανθρώπινη φύση και προσπάθησε να εξηγήσει την ανθρώπινη συμπεριφορά. Πως δηλαδή οι άνθρωποι αφού είναι συμφεροντολόγοι και εγωιστές έχουν μία συλλογική ζωή και πώς αφού ο καθένας βλέπει το προσωπικό του συμφέρον έχουμε σύγκλιση συμπεριφορών, πως κάθε άτομο ενώ επιδιώκει να αξιοποιήσει το κεφάλαιό του με την μεγαλύτερη δυνατή αξία στο τέλος το προωθεί για το κοινό συμφέρον. Επιδιώκει μόνο το δικό του κέρδος και κινείται από ένα αόρατο χέρι στο να επιδιώκει ένα στόχο που δεν αποτελούσε μέρος τον επιδιώξεών του. Το «Αόρατο χέρι» δεν είναι ένας υπερφυσικός παρεμβατικός μηχανισμός αλλά η ίδια η φύση του ανθρώπου που επιδιώκοντας το δικό του συμφέρον προωθεί το συμφέρον ολόκληρης της κοινωνίας.

Ο Σμίθ είχε επισημάνει το ρυθμιστικό ρόλο του ανταγωνισμού και πίστευε ότι τα αλληλοσυγκρουόμενα ατομικά συμφέροντα σε μία κοινωνία έρχονται σε μία κατάσταση ισορροπίας εξαιτίας του ανταγωνισμού.

Δεν ισχυρίστηκε ότι όλες οι ιδιοτελείς εργασίες αναγκαστικά ωφελούν την κοινωνία ή όλα τα δημόσια αγαθά παράγονται μέσω ιδιοτελούς εργασίας. Υπέδειξε όμως ότι σε μία ελεύθερη αγορά η άνθρωποι τείνουν να παράγουν αγαθά που επιθυμούν οι γείτονες τους και ότι αυτό τελικά αποβαίνει προς το συμφέρον όλων.

Το «αόρατο χέρι» έγινε θρύλος στην οικονομική βιβλιογραφία και οι παραπομπές σε αυτό είναι άπειρες.

Για τους υπέρμαχους του οικονομικού φιλελευθερισμού το «αόρατο χέρι»

χρησιμοποιείται σαν «αιχμή του δόρατος» στην μάχη κατά του κρατικού παρεμβατισμού.

Ο Άνταμ Σμίθ ποτέ δεν αντιμετώπισε το κράτος ως αντίπαλο που πρέπει πάση θυσία να εξολοθρεύσει. Δεν τον απασχολούσε μόνο η αποτελεσματικότητα της οικονομίας (ανταγωνιστικότητα). Καταλάβαινε πολύ καλά ότι η αγορά από τη φύση της δεν είναι σε θέση να λύσει ορισμένα σοβαρά κοινωνικά προβλήματα. Γι’ αυτό ήταν υπέρ της πλήρης κρατικής χρηματοδότησης του στρατού, της αστυνομίας, της Δικαιοσύνης και της Παιδείας και όλο της το φάσμα.

Ο Άνταμ Σμίθ ήταν υπέρμαχος της προοδευτικής φορολογίας, της θέσπισης κανονισμών εργασίας προς όφελος των μισθωτών και όχι των εργοδοτών, ενώ ενδιαφερόταν και για την καταπολέμηση της φτώχειας και την αξιοπρεπή και δίκαιη αμοιβή των μισθωτών με το σκεπτικό ότι αυτοί παράγουν τον κοινωνικό πλούτο.

Γενικά καταλάβαινε ότι υπάρχει ένα ευρύ φάσμα αγαθών, τα οποία από τη φύση τους είναι δημόσια και πρέπει να τα παρέχει το κράτος. Με σημερινούς όρους, σε έναν τέτοιο κατάλογο δημόσιων αγαθών θα μπορούσαμε εύκολα να συμπεριλάβουμε όλα τα δημόσια έργα και της υποδομές που χρηματοδοτούνται από τα προγράμματα δημοσίων επενδύσεων (δρόμοι, γέφυρες, λιμάνια, αεροδρόμια, συγκοινωνίες κ.ά.).

Ο Άνταμ Σμίθ δεν κάνει αναφορά στο κοινωνικό κράτος γιατί στην εποχή του δεν υπήρχε. Η θεωρία της «συμπάθειας» όμως, περιέχει όλα τα στοιχεία που συνοψίζει ο όρος «κοινωνικό κράτος».

Πάντως το «Αόρατο χέρι» της αγοράς σε ολόκληρο το πολύτομο έργο του συναντάτε μόνο μία φορά, σε μόνο μία σελίδα.

2.2.2 Η πηγή του πραγματικού πλούτου

Για τον Άνταμ Σμίθ, ο πλούτος ενός έθνους δεν πρέπει να ταυτίζεται με τον χρήμα και τα πολύτιμα μέταλλα. Ο πραγματικός πλούτος αποτελείται από το σύνολο των αγαθών και υπηρεσιών που παράγει κάθε χρόνο η κοινωνία, αυτό σήμερα οι οικονομολόγοι ονομάζουν Α.Ε.Π. (Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν). Πηγή αυτού του πλούτου είναι η ανθρώπινη εργασία και όχι η γεωργία δηλαδή ο πλούτος και η ευημερία της κοινωνίας εξαρτάται από την παραγωγικότητα της εργασίας. Για να αυξηθεί αυτός ο πλούτος πρέπει να αυξηθεί η παραγωγικότητα και με την σειρά του ο καταμερισμός εργασίας και εξειδίκευσης. Σαν παράδειγμα αναφέρει μια παραγωγική μονάδα που κατασκευάζει καρφίτσες και εφαρμόζει τον καταμερισμό εργασίας και την εξειδίκευση και έτσι επιτυγχάνει εντυπωσιακά υψηλότερη παραγωγικότητα.

2.2.3 Ο καταμερισμός της εργασίας και η αγορά

Ο καταμερισμός της εργασίας για τον Άνταμ Σμίθ είναι αποτέλεσμα της φυσικής ροπής που έχει ο άνθρωπος να διαπραγματεύεται να εμπορεύεται και να ανταλλάσσει διάφορα πράγματα. Όταν ο καταμερισμός επεκταθεί τότε ο άνθρωπος θα «ζει μέσω της ανταλλαγής ή θα γίνεται έμπορος ή η ίδια κοινωνία θα γίνεται μια εμπορική κοινωνία». Οι εμπορικές συναλλαγές διεξάγονται στο πλαίσιο της ελεύθερης αγοράς.

Η αγορά συνιστά το μεγάλο «όραμα» του Σμίθ για την κοινωνία.

Σαν φιλόλογο τον απασχολεί η συγκρότηση της κοινωνίας αφού θεωρεί τον άνθρωπο κοινωνικό όν. Στο ερώτημα, όμως, πως προκύπτει η ιεραρχικά δομημένη πολιτική κοινωνία απαντά με διαφορετικό τρόπο. Ενώ οι άλλοι θεωρούν ότι είναι αποτέλεσμα θεϊκής βούλησης ή συνειδητής ανθρώπινης βούλησης (κοινωνικό συμβόλαιο) αυτός υποστηρίζει πως προκύπτει από την αυθόρμητη φυσική διαδικασία του καταμερισμού εργασίας και των αγορών.

Η μεγαλύτερη βελτίωση στις παραγωγικές δυνάμεις της εργασίας είναι οι συνέπειες του καταμερισμού της εργασίας. Οι επιπτώσεις του καταμερισμού της εργασίας μπορούν να κατανοηθούν πιο εύκολα αν αναλογισθούμε τον τρόπο με τον οποίο λειτουργούν κάποιες συγκεκριμένες βιομηχανίες. Επομένως θα πάρουμε ένα παράδειγμα από ένα κατασκευαστεί καρφιτσών. Ένας τεχνίτης που δεν έχει εκπαιδευτεί σε αυτήν την εργασία (και στον οποίο ο καταμερισμός της εργασίας έχει αποδώσει μία σαφή τέχνη)ούτε είναι εξοικειωμένος στη χρήση των μηχανών που χρειάζονται για αυτή(στην εύρεση τον οποίον ο ίδιος ο καταμερισμός της εργασίας

έχει πιθανόν την ευθύνη) θα μπορέσει να φτιάξει μία καρφίτσα αλλά σίγουρα δεν θα μπορέσει να φτιάξει είκοσι. Σήμερα ολόκληρη η εργασία είναι μία ιδιόμορφη τέχνη που χωρίζεται και σε ένα αριθμό κλάδων, ένας άντρας τραβάει το σύρμα, άλλος το ισώνει, ο τρίτος το κόβει, ο τέταρτος το κάνει αιχμηρό, ο πέμπτος το τορνάρει στην κορυφή για να δεχτεί το κεφάλι. Για να γίνει το κεφάλι χρειάζονται τρεις διακριτές δράσεις: να το τοποθετήσεις, η λεύκανση και η τοποθέτησή τους στη συσκευασία.

Όπως βλέπουμε για να φτιάξεις μία καρφίτσα χρειάζονται περίπου δεκαοχτώ διακριτές δράσεις(θέσεις εργασίας), οι οποίες σε κάποια εργ�