[PENDING] Η οικονομική κρίση (2008-2014) στην ελληνική οικονομία και οι συνέπειές της - Προτάσεις εξόδου από την κρίση

ΑΝΩΣΑΣΟ ΣΔΥΝΟΛΟΓΙΚΟ ΔΚΠΑΙΓΔΤΣΙΚΟ ΙΓΡΤΜΑ ΠΔΛΟΠΟΝΝΗ΢ΟΤ

΢ΥΟΛΗ ΓΙΟΙΚΗ΢Η΢ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ΢

ΣΜΗΜΑ : ΛΟΓΙ΢ΣΙΚΗ΢ ΚΑΙ ΥΡΗΜΑΣΟΚΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ΢

ΠΣΤΥΗΑΚΖ ΔΡΓΑ΢ΗΑ ΘΔΜΑ:

¨Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΡΙ΢Η (2008-2014) ΢ΣΗΝ ΔΛΛΗΝΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΚΑΙ ΟΙ

΢ΤΝΔΠΔΙΔ΢ ΣΗ΢-ΠΡΟΣΑ΢ΔΙ΢ ΔΞΟΓΟΤ ΑΠΟ ΣΗΝ ΚΡΙ΢Η¨

ΔΠΙΒΛΔΠΩΝ ΚΑΘΗΓΗΣΗ΢: θ. ΛΤΓΓΙΣ΢Ο΢ ΑΛΔΞΑΝΓΡΟ΢

ΔΚΠΟΝΗ΢Η ΔΡΓΑ΢ΙΑ΢: ΚΑΝΝΑΒΟ΢ ΙΩΑΝΝΗ΢ (Α.Μ:2005015)

1

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

1.΢τόχοι εργαςίασ………. ………5

1.1Ειςαγωγή………..………5

1.1.2.Η Έννοια του όρου οικονομική κρίςη………..……….6

2.Είδη οικονομικήσ κρίςησ……… ……….………8

2.1.Σραπεζική κρίςη……….………..8

2.1.2Κερδοςκοπικέσ φούςκεσ……….9

2.1.3.Νομιςματική κρίςη……….………9

2.1.4.΢τάδια φάςεισ οικονομικήσ κρίςησ……….10

2.1.5.Οριςμόσ οικονομικήσ κρίςησ………..………12

3.Γνωρίςματα οικονομικών κύκλων……… …………..…………12

4.Ιςτορικά παραδείγματα οικονομικών κρίςεων ………..………..13

4.1Η φούςκα τησ ολλανδικήσ τουλίπασ………13

4.1.2.Σο κραχ τησ Wallstreet το 1929……… ………14

4.1.3.Αςιατική οικονομική κρίςη(1997-1998)………… …….………..15

5.Η εμφάνιςη τησ οικονομικήσ κρίςησ ςτην Ελλάδα… ……..……16

5.1.Η κατάςταςη πριν από την κρίςη……….16

5.1.1.Ιςτορική αναδρομή τησ κρίςησ………..………18

5.2.Σα χαρακτηριςτικά τησ παγκόςμιασ οικονομικήσ κρίςησ……… …..………….21

5.3.Η παρούςα κατάςταςη……….24

6.Η χρηματοδότηςη από τον ¨μηχανιςμό ςτήριξησ¨ ……….29

6.1.Πρώτο πακέτο οικονομικών μέτρων……….………30

6.2.Δεύτερο πακέτο οικονομικών μέτρων………..………30

2

6.3Μνημόνιο κ τρίτο πακέτο οικονομικών μέτρων………… …….………..31

6.4.Επαναδιαπραγμάτευςη τον Μάρτιο του 2011………33

6.5.Πακέτο μέτρων……….………..34

7.Η πορεία προσ το δεύτερο μνημόνιο……… ……….………..35

7.1.Νέα κυβέρνηςη………35

7.2.Νέα μέτρα………...……….36

8.Ψήφιςη δεύτερου μνημονίου……….. ………..37

8.1.Εκλογικέσ αναμετρήςεισ κ νέα κυβέρνηςη………..……….37

8.2.Η παρούςα οικονομική κατάςταςη τησ κρίςησ τάςεισ κ προοπτικέσ (2012- 2015)……….………..38

8.3.Σο διεθνέσ και το ευρωπαΰκό οικονομικό περιβάλλον2012-2015……… ………..38

8.4.Οικονομικέσ εξελίξεισ και προοπτικέσ διεθνώσ και ςτην ζώνη του ευρώ……….38

8.5.Οικονομικέσ εξελίξεισ και προοπτικέσ τησ Νοτιοανατολικήσ Ευρώπησ …..…44

9. Μακροοικονομικέσ εξελίξεισ ςτην Ελλάδα… ………47

10.Εξελίξεισ και προοπτικέσ τησ οικονομικήσ δραςτηριότητασ……… ……….51

10.1.Ζήτηςη……….51

10.2.Προςφορά………..………..………57

11.Εξελίξεισ και προοπτικέσ ςτην αγορά ακινήτων… ……….…...61

12.Απαςχόληςη και ανεργία 2012- 2013… ………..64

12.1.Σάςεισ κ προοπτικέσ ςτην απαςχόληςη κ την ανεργία……… ……..…………64

12.2.Σελευταίεσ εξελίξεισ για την ανεργία – ΢επτέμβριοσ 2013………… ………72

13.Πληθωριςμόσ……… ……….73

3

14. Οι τάςεισ των τιμών του καταναλωτή και οι προοπτικέσ ωσ

τα τέλη του 2013……….. ……… .75

14.1.Αποδοχέσ κόςτοσ εργαςίασ ανά μονάδα προΰόντοσ ………..………….76

14.2.Διεθνήσ ανταγωνιςτικότητα κόςτουσ………..………79

15. Επιχειρηματικά κέρδη……… ………….………..81

15.1.Ανιςοκατανομή ειςοδήματοσ φτώχεια και βαςικοί δείκτεσ ςυνθηκών διαβίωςησ ςτην Ελλάδα………82

16. Ιςοζύγιο εξωτερικών ςυναλλαγών… ………..………86

16.1.Εμπορικό ιςοζύγιο……….………88

16.2.Ιςοζύγιο υπηρεςιών……….………90

16.3.Ιςοζύγιο ειςοδημάτων………..……….92

16.4.Ιςοζύγιο τρεχουςών μεταβιβάςεων………92

16.5.Ιςοζύγιο κεφαλαιακών μεταβιβάςεων……….93

16.6.Ιςοζύγιο χρηματοοικονομικών ςυναλλαγών ………….……….94

17. Διεθνήσ επενδυτική θέςη ακαθάριςτο εξωτερικό χρέοσ……….. ………..95

18. Εξωςτρέφεια και ανταγωνιςτικότητα τησ ελληνικήσ οικονομίασ……… ………99

18.1.Εξελίξεισ και προοπτικέσ των εξαγωγών αγαθών και υπηρεςιών …..……….100

19. Παράγοντεσ που έχουν ςυντελέςει ςε αύξηςη τησ εξωςτρέφειασ……… ….………102

19.1.Βελτίωςη τησ διεθνούσ ανταγωνιςτικότητασ τιμών και κόςτουσ εργαςίασ……….………103

19.2. Εξέλιξη τησ διαρθρωτικήσ ανταγωνιςτικότητασ…… …….………103

19.3.Η εξωςτρέφεια τησ ελληνικήσ οικονομίασ και η εξέλιξη τησ μετά το 2010……….……….105

4

19.4.Εξωςτρέφεια και παραγωγικότητα ………...106

19.5.Εξωςτρέφεια και ρευςτότητα των επιχειρήςεων……… …………...108

19.6.Παρεμβάςεισ πολιτικήσ για την αύξηςη τησ εξωςτρέφειασ…… ……..…………108

20. Δημοςιονομικέσ εξελίξεισ ……….………109

20.1.Μέτρα δημοςιονομικήσ προςαρμογήσ……… ……….………..109

21.Θεςμικέσ δημοςιονομικέσ μεταρρυθμίςεισ ………...……..111

22.Προοπτικέσ τησ Ελλάδασ για έξοδο από την οικονομική κρίςη……… ……….118

22.1.Μεςοπρόθεςμο πρόγραμμα 2014-2017……….………118

23.Επιχειρηματική ανάπτυξη ςτην Ελλάδα ……….………121

23.1.Διαδρατικόσ αγωγόσ για την μεταφορά φυςικού αερίου………121

23.2.Κλάδοι που μαγνητίζουν ξένουσ επενδυτέσ……….………..122

24.Η ευκαιρία τησ Ελλάδασ για την επιχειρηματική ανάπτυξη……… ………...……124

24.1.Ενεργειακά έργα………..………126

25.Προτάςεισ για έξοδο τησ Ελλάδασ από την οικονομική κρίςη……… ………..…………..128

26.Βιβλιογραφία ………..………..130

27.Αρθρογραφία ιςτότοποι ………..………131

5 1.΢ΣΟΥΟΗ ΔΡΓΑ΢ΗΑ΢

Ζ παξνχζα πηπρηαθή εξγαζία δηαπξαγκαηεχεηαη ηελ νηθνλνκηθή θξίζε ζηελ Διιάδα πνπ θνξπθψλεηαη ηελ ηειεπηαία πεληαεηία. ΢θνπφο ηεο κειέηεο είλαη λα αλαιχζεη ην θαηλφκελν ηεο νηθνλνκηθήο θξίζεο, ηηο αηηίεο θαη ηηο ζπλέπεηεο απηήο ζηνπο θιάδνπο ηεο νηθνλνκίαο. Αξρηθά, γηα ηελ θαηαλφεζε ηνπ θαηλνκέλνπ παξαηίζεληαη αλαδξνκέο ζε παιαηφηεξεο ηζηνξηθέο νηθνλνκηθέο θξίζεηο ελψ αλαιχνληαη νη θάζεηο θαη ηα ραξαθηεξηζηηθά ηνπο.

΢ηε ζπλέρεηα γίλεηαη εθηελήο αλαθνξά ζηελ εκθάληζε ηεο θξίζεο ζηελ ειιεληθή νηθνλνκία ζηνλ Μεραληζκφ ΢ηήξημεο, ζηα Παθέηα Οηθνλνκηθψλ Μέηξσλ, ζηελ ΢πληαγκαηηθφηεηα, ζηηο απνθιίζεηο απφ ηνπο ζηφρνπο θαη ζηα λέα κέηξα.

Δπηπιένλ, ε εξγαζία εζηηάδεη ζηελ παξνχζα νηθνλνκηθή θαηάζηαζε ηεο Διιάδαο, ζηελ απαζρφιεζε θαη ζηελ αλεξγία, θαζψο θαη ζηηο πξννπηηθέο πνπ δείρλνπλ λα βειηηψλνληαη κεηά ηηο δεκνζηνλνκηθέο εμειίμεηο ηνπ 2012. Σέινο ε εξγαζία αλαθέξεηαη ζηηο πξννπηηθέο ησλ εμαγσγψλ θαη ππεξεζηψλ πνπ έρνπλ ζπληειέζεη ζηελ αχμεζε ηεο εμσζηξέθεηαο, θαηαιήγνληαο ζε έλα αδηέμνδν θιίκα γηα ηελ πνξεία ηεο νηθνλνκίαο καο.

1.1.ΔΗ΢ΑΓΩΓΖ

Σελ ηειεπηαία δεθαεηία ε Διιάδα εηζήιζε ζε κία θξίζηκε θακπή ηεο ζχγρξνλεο ηζηνξίαο ηεο, θαζψο νη νηθνλνκηθέο πνιηηηθέο ησλ ηειεπηαίσλ δεθαεηηψλ ηελ έρνπλ νδεγήζεη ζηα πξφζπξα ηεο ρξενθνπίαο. Ζ ρξενθνπία, σζηφζν, είλαη δπλαηφλ λα απνηξαπεί θαη ε Διιάδα λα επαλέιζεη ζε ηξνρηά αλάπηπμεο, κε ηελ πξνυπφζεζε φηη ζα λνκνζεηεζνχλ θαη ζα εθαξκνζηνχλ κε ζπλέπεηα ζεκαληηθέο νηθνλνκηθέο κεηαξξπζκίζεηο. Γηα ηελ επηηπρία απηψλ ησλ κεηαξξπζκίζεσλ, ζεκαληηθφ ξφιν δηαδξακαηίδεη ε θνηλσληθή ζπλαίλεζε.

΢πγθεθξηκέλα, ρξεηάδεηαη γεληθή νκνθσλία αλαθνξηθά κε ηνπο ιφγνπο γηα ηνπο νπνίνπο απαηηνχληαη κεηαξξπζκίζεηο θαζψο θαη κε ηηο ζπγθεθξηκέλεο κεηαξξπζκίζεηο πνπ πξέπεη λα εθαξκνζηνχλ. Ζ ζπλαίλεζε φκσο απνπζηάδεη απφ ηελ παξνχζα πνιηηηθή ζθελή. Οξηζκέλνη αληηηίζεληαη ζηηο κεηαξξπζκίζεηο ζηηο νπνίεο έρεη ζπκθσλήζεη ε Διιάδα κε ηνπο δαλεηζηέο ηεο, αλαθέξνληαο φηη είλαη άζηνρεο ή φηη ζεκαηνδνηνχλ απψιεηα ηεο εζληθήο θπξηαξρίαο. Κάπνηνη άιινη ππεξακχλνληαη ησλ κεηαξξπζκίζεσλ, ππνζηεξίδνληαο, σζηφζν, φηη απνηεινχλ ην ηίκεκα πνπ πξέπεη

6 θαηαβιεζεί γηα ηελ απνθπγή ηεο πηψρεπζεο, ππνλνψληαο έηζη φηη ζα ππνζηήξηδαλ θάζε κεηαξξχζκηζε πνπ ζα απαηηνχληαλ απφ ηνπο δαλεηζηέο ηεο Διιάδαο. Σέινο, έλα κεγάιν πνζνζηφ ηνπ θνηλνχ παξακέλεη αβέβαην ζρεηηθά κε ην αλ ε Διιάδα ζα θαηαθέξεη λα μεπεξάζεη ηελ θξίζε, θαη δελ γλσξίδεη εάλ θαη κε πνηφλ ηξφπν ζα ζπκβάιινπλ νη κεηαξξπζκίζεηο ηνπ Μλεκνλίνπ ζηελ επίηεπμε απηνχ ηνπ ζθνπνχ.

Αλ δελ γίλνπλ θάπνηα βήκαηα έγθαηξα θαη πξνο ηελ ζσζηή θαηεχζπλζε, είλαη βέβαην φηη ε Διιάδα ζα ρξενθνπήζεη θαη ζα εηζέιζεη ζε πεξίνδν βαζχηεξεο θξίζεο.

Δπηπιένλ, θάπνηεο κεηαξξπζκίζεηο είλαη απαξαίηεηεο φρη κφλν γηα ηελ απνπιεξσκή ηνπ ρξένπο αιιά θαη γηα ηελ καθξνπξφζεζκε αλάπηπμε θαη επεκεξία ηεο Διιάδαο.

Αθφκε θαη αλ ην ρξένο ηεο Διιάδαο εμαθαληδφηαλ σο δηα καγείαο, νη ίδηεο κεηαξξπζκίζεηο ζα απαηηνχληαλ· ζε δηαθνξεηηθή πεξίπησζε, ε Διιάδα ζα αληηκεηψπηδε θαη πάιη ζχληνκα λέν πξφβιεκα ρξένπο.

Με ηελ παξνχζα εξγαζία επηδηψθνπκε λα θσηίζνπκε ηηο πην ζθνηεηλέο πιεπξέο ηεο νηθνλνκηθήο θξίζεο, επεμεγψληαο ηα αίηηα θαη ηα κέηξα πνπ απαηηνχληαη ψζηε λα μεπεξάζεη ε Διιάδα ηελ θξίζε, θαη θάπνηα ζπκπεξάζκαηα γηα ην κέιινλ.

Γηα ηνλ πξνζδηνξηζκφ ησλ απαξαίηεησλ κεηαξξπζκίζεσλ απαηηείηαη θαηαξράο θαηαλφεζε ησλ αηηηψλ ηεο θξίζεο, ηηο νπνίεο θαη ζα παξνπζηάζνπκε εθηελψο ζε μερσξηζηφ θεθάιαην. Σέινο, ζα επηρεηξήζνπκε λα αλαιχζνπκε ηα δεηήκαηα θαη λα θσηίζνπκε ην πξφβιεκα κε ηεθκεξησκέλν αιιά απιφ, άκεζα θαηαλνεηφ αιιά θαη επηζηεκνληθά αθξηβή ηξφπν.

1.1.2 Ζ ΔΝΝΟΗΑ ΣΟΤ ΟΡΟΤ «ΟΗΚΟΝΟΜΗΚΖ ΚΡΗ΢Ζ»

Οηθνλνκηθή θξίζε είλαη κηα δηαηαξαρή ζηηο ρξεκαηνπηζησηηθέο αγνξέο ζηηο νπνίεο νη ιαλζαζκέλεο επηινγέο θαη ηα πξνβιήκαηα νηθνλνκηθνχ θηλδχλνπ απμάλνληαη κε απνηέιεζκα λα αδπλαηνχλ λα δηνρεηεχζνπλ ηα θεθάιαηά ηνπο ζε παξαγσγηθέο επελδχζεηο θαη ζε απνδνηηθνχο ηνκείο. Μηα νηθνλνκηθή θξίζε κπνξεί λα νδεγήζεη κηα νηθνλνκία καθξηά απφ ηελ ηζνξξνπία θαη λα ζηξέςεη ζε κηα θαζνδηθή πνξεία ηνπο δείθηεο ηεο νηθνλνκηθήο αλάπηπμεο. Οη νηθνλνκηθέο θξίζεηο κπνξεί λα έρνπλ δηάθνξεο επηπηψζεηο πέξα ηνπ ηξαπεδηθνχ παληθνχ. Οηθνλνκηθή θξίζε είλαη ηo θαηλφκελν θαηά ην νπνίν κηα νηθνλνκία ραξαθηεξίδεηαη απφ κηα δηαξθή θαη αηζζεηή κείσζε ηεο νηθνλνκηθήο ηεο δξαζηεξηφηεηαο. Όηαλ ιέκε

7 νηθνλνκηθή δξαζηεξηφηεηα αλαθεξφκαζηε ζε φια ηα καθξννηθνλνκηθά κεγέζε ηεο νηθνλνκίαο, φπσο ε απαζρφιεζε, ην εζληθφ πξντφλ, νη ηηκέο, νη επελδχζεηο θ.ιπ.

Ο βαζηθφηεξνο δείθηεο νηθνλνκηθήο δξαζηεξηφηεηαο είλαη νη επελδχζεηο, νη νπνίεο, φηαλ απμνκεηψλνληαη, ζπκπαξαζχξνπλ καδί ηνπο θαη φια ηα ππφινηπα νηθνλνκηθά κεγέζε. Ζ νηθνλνκηθή θξίζε απνηειεί ηε κία απφ ηηο δχν θάζεηο ησλ νηθνλνκηθψλ δηαθπκάλζεσλ θαη ζπγθεθξηκέλα ηε θάζε ηεο θαζφδνπ, φηαλ δειαδή ε νηθνλνκηθή δξαζηεξηφηεηα βξίζθεηαη ζε κηα ζπλερή ζπξξίθλσζε. Οη νηθνλνκηθέο δηαθπκάλζεηο νξίδνληαη σο νη δηαδνρηθέο απμνκεηψζεηο ηεο νηθνλνκηθήο δξαζηεξηφηεηαο κέζα ζε κηα νηθνλνκία. Λέγνληαη αιιηψο θαη θπθιηθέο δηαθπκάλζεηο ή νηθνλνκηθνί θχθινη.

Οη Άγγινη απνδίδνπλ ην θαηλφκελν κε ηνλ φξν «bysiness cycles», αθξηβψο γηα λα ηνλίζνπλ ηελ ηδηαίηεξε βαξχηεηα ησλ επελδχζεσλ ζηελ εμέιημε ηνπ νηθνλνκηθνχ θχθινπ. Απφ πνιχρξνλεο ζηαηηζηηθέο παξαηεξήζεηο δηαπηζηψζεθε φηη νη νηθνλνκηθνί θχθινη δηαξθνχλ πεξίπνπ απφ 7 έσο 11 ρξφληα . ΢χκθσλα κε ηνπο Rosenthal, Charles θαη Hart ε θξίζε είλαη «κία ζνβαξή απεηιή θαηά ηεο πθηζηάκελεο δνκήο, ησλ ζεκειησδψλ αξρψλ θαη θαλφλσλ ηνπ θνηλσληθνχ ζπζηήκαηνο, ε νπνία επηβάιιεη ηε ιήςε θξίζηκσλ απνθάζεσλ εληφο πεξηνξηζκέλνπ ρξφλνπ θαη ππφ ζπλζήθεο αβεβαηφηεηαο».

Ζ θξίζε είλαη κηα ρξνληθή πεξίνδνο θαηά ηελ νπνία ππάξρεη κεγάιε πησηηθή θίλεζε ζηελ αγνξά. ΢χκθσλα κε έλαλ άιιν νξηζκφ «ε νηθνλνκηθή θξίζε πξνθχπηεη απφ ηελ δηαηάξαμε ηεο νηθνλνκηθήο ηζνξξνπίαο θαη ηελ εμαζζέληζε φισλ ησλ νηθνλνκηθψλ παξαγφλησλ εμαηηίαο μαθληθψλ θαη απξνζδφθεησλ γεγνλφησλ πνπ εκθαλίδνληαη ιφγσ ηνπηθψλ ή παγθφζκησλ αηηηψλ φπσο ηα νηθνλνκηθά θαη δηνηθεηηθά πξνβιήκαηα, ε δηαθζνξά, ε δηαηάξαμε ηνπ θνξνινγηθνχ ζπζηήκαηνο, ηα πξνβιήκαηα πιεξσκήο ηνπ εμσηεξηθνχ ρξένπο, ε αδπλακία εηζαγσγήο αξθεηνχ εμσηεξηθνχ θεθαιαίνπ, πξνβιήκαηα αλεξγίαο ή αθφκα θαη θπζηθέο θαηαζηξνθέο».

8 2. ΔΗΓΖ ΟΗΚΟΝΟΜΗΚΖ΢ ΚΡΗ΢Ζ΢

Τπάξρνπλ ηξία θχξηα είδε θξίζεσλ πνπ κπνξνχλ λα νδεγήζνπλ κηα ρψξα ζε νηθνλνκηθή θξίζε.

2.1ΣΡΑΠΔΕΗΚΖ ΚΡΗ΢Ζ

Mηα ηξαπεδηθή θξίζε πξνθχπηεη φηαλ έλα ζεκαληηθφ κέξνο ηνπ ηξαπεδηθνχ ηνκέα ραξαθηεξίδεηαη αθεξέγγπα. Έλαο πην ζπγθεθξηκέλνο νξηζκφο θαηαιήγεη ζην φηη κηα ηξαπεδηθή θξίζε εθδειψλεηαη φηαλ νη θάηνρνη ηξαπεδηθψλ ρξεψλ ζε αλχπνπηε ρξνληθή ζηηγκή επηδεηνχλ απφ ηηο ηξάπεδεο λα κεηαθέξνπλ ηηο απαηηήζεηο ηνπο ζε κεηξεηά, ζε ηέηνην βαζκφ πνπ νη ηξάπεδεο αλαγθάδνληαη λα αλαζηείινπλ ηελ κεηαηξεςηκφηεηα ηνπ ρξένπο ζε κεηξεηά. Σα αίηηα ηεο Σξαπεδηθήο Κξίζεο ζχκθσλα κε ην Γηεζλέο Ννκηζκαηηθφ Σακείν είλαη νη αθφινπζνη Δηδηθνί Σξαπεδηθνί Παξάγνληεο

 Αλαπνηειεζκαηηθή δηαρείξηζε

 Αιφγηζηεο απνθάζεηο δαλεηνδφηεζεο Μαθξννηθνλνκηθνί παξάγνληεο

 Δπηβξάδπλζε αλάπηπμεο

 Όξνη ηνπ εκπνξίνπ

 Ννκηζκαηηθέο θξίζεηο

 Αλαηίκεζε ηεο πξαγκαηηθήο ζπλαιιαγκαηηθήο ηζνηηκίαο

 ΢πληξηβή ησλ ηηκψλ ηνπ ρξεκαηηζηεξίνπ

 Δθξνέο θεθαιαίσλ

Δπηπηψζεηο ηεο Σξαπεδηθήο θξίζεο

 Πνιιαπιαζηάδεηαη ε δήηεζε γηα ηα ρξεκαηηθά δηαζέζηκα

 Απμάλεηαη ε αβεβαηφηεηα ησλ πνιηηψλ

 Ύπαξμε θνξνινγηθψλ επηπηψζεσλ

9

 Απμάλεηαη νινέλα θαη πεξηζζφηεξν ε πηζαλφηεηα εθδήισζεο λνκηζκαηηθήο θξίζεο

2.1.2.ΚΔΡΓΟ΢ΚΟΠΗΚΔ΢ ΦΟΤ΢ΚΔ΢

Μηα θεξδνζθνπηθή θνχζθα (πεξηιακβάλεη κηα θνχζθα ζηελ αγνξά, κηα θνχζθα ησλ ηηκψλ, κηα ρξεκαηννηθνλνκηθή θνχζθα θαη κηα ρξεκαηηζηεξηαθή θνχζθα) είλαη ην εκπφξην ζε κεγάιεο πνζφηεηεο ζε ηηκέο πνπ είλαη ζεκαληηθά δηνγθσκέλεο κε ηηο εγγελείο αμίεο. Θα κπνξνχζε επίζεο λα πεξηγξαθεί σο ην εκπφξην ησλ πξντφλησλ ή πεξηνπζηαθψλ ζηνηρείσλ κε ηδηαίηεξα απμεκέλεο ηηκέο.

Αίηια ηεο Κεξδνζθνπηθήο Φνχζθαο

Δλψ δελ ππάξρεη ζαθήο ζπκθσλία ζρεηηθά κε ην ηη πξνθαιεί ηηο θνχζθεο, ππάξρνπλ πνιιά ζηνηρεία πνπ κπνξνχλ λα δείμνπλ φηη δελ πξνθαινχληαη απφ ηελ παξάινγε ινγηθή ησλ πνιηηψλ. Έρεη επίζεο απνδεηρζεί φηη εκθαλίδνληαη θνχζθεο, αθφκε θαη φηαλ δελ ππάξρεη θεξδνζθνπία. Παξφιν απηά φκσο ηα πην δηαδεδνκέλα θαη απνδεθηά αίηηα κηαο θεξδνζθνπηθήο θνχζθαο είλαη:

 Ζ ξεπζηφηεηα: Μηα πηζαλή αηηία ηεο θνχζθαο είλαη ε ππεξβνιηθή λνκηζκαηηθή ξεπζηφηεηα ζην ρξεκαηνπηζησηηθφ ζχζηεκα, πξνθαιψληαο αθαηάιιεια πξφηππα δαλεηζκνχ απφ ηηο ηξάπεδεο.

 Ζ καδηθνπνίεζε: Μηα άιιε ζρεηηθή εμήγεζε πνπ ρξεζηκνπνηείηαη γηα ηελ αηηηνινγία κηαο θνχζθαο έγθεηηαη ζηελ ζπκπεξηθνξά αγέιεο. ΢χκθσλα κε απηή ηελ ζπκπεξηθνξά, νη επελδπηέο ηείλνπλ λα αγνξάδνπλ ή λα πσινχλ πξνο ηελ θαηεχζπλζε ηεο ηάζεο ηεο αγνξάο.

 Ο εζηθφο θίλδπλνο: Δίλαη ε ρξήζε ηεο εζσηεξηθήο πιεξνθφξεζεο κε ζθνπφ λα εθκεηαιιεπηεί θάπνηνο ηνλ αληηζπκβαιιφκελν ζε έλα ζπκβφιαην π.ρ. φηαλ θάπνηνο δελ θξνληίδεη αξθεηά ηελ πεξηνπζία ηνπ επεηδή γλσξίδεη φηη είλαη αζθαιηζκέλε.

2.1.3.ΝΟΜΗ΢ΜΑΣΗΚΖ ΚΡΗ΢Ζ

Μηα λνκηζκαηηθή θξίζε είλαη κηα θαηάζηαζε θαηά ηελ νπνία ε αμία ελφο λνκίζκαηνο γίλεηαη αζηαζήο, γεγνλφο πνπ θαζηζηά δχζθνιε ηε ρξήζε ηνπ

10 λνκίζκαηνο, σο έλα αμηφπηζην κέζν αληαιιαγήο. Σν απνηέιεζκα κηαο λνκηζκαηηθήο θξίζεο κπνξεί λα κεηξηαζηεί κε επαξθή ζπλαιιαγκαηηθά απνζέκαηα. Οη λνκηζκαηηθέο θξίζεηο πνπ έρνπλ ζπκβεί κε απμαλφκελε ζπρλφηεηα ζηηο ρψξεο ηεο Λαηηληθήο Ακεξηθήο ηελ δεθαεηία ηνπ 1980 έρνπλ επελδχζεη έλα ηεξάζηην πνζνζηφ ησλ εξεπλψλ, ελψ ππήξμαλ πνιιέο «γεληέο» κνληέισλ ησλ λνκηζκαηηθψλ θξίζεσλ κε θπξηφηεξε απηή ηνπ Paul Κrugman ην 1995.

2.1.4.΢ΣΑΓΗΑ-ΦΑ΢ΔΗ΢ ΣΖ΢ ΟΗΚΟΝΟΜΗΚΖ΢ ΚΡΗ΢Ζ΢

Όινη φκσο έρνπλ, θαηά παξαδνρή, ηηο ηέζζεξηο θάζεηο ή ζηάδηα, απφ ηα νπνία δηέξρεηαη δηαδνρηθά ε νηθνλνκία θαηά ηε δηάξθεηα ηνπ θχθινπ θαη ηα νπνία έρνπλ γεληθά θνηλά ραξαθηεξηζηηθά.

Οη 4 θάζεηο ηνπ νηθνλνκηθνχ θχθινπ θαη ηα αληίζηνηρα ραξαθηεξηζηηθά ηεο είλαη:

 Ζ θάζη ηηρ ανόδος. Υαξαθηεξίδεηαη απφ απμήζεηο ηεο παξαγσγήο, ηνπ εηζνδήκαηνο, ηεο απαζρφιεζεο, ηεο δήηεζεο, ησλ θεξδψλ θαη ησλ επελδχζεσλ. Γεληθά, επηθξαηεί επλντθφ νηθνλνκηθφ θιίκα θαη γεληθή άλνδνο ηεο νηθνλνκηθήο δξαζηεξηφηεηαο.

 Ζ θάζη ηηρ κπίζηρ. Ζ θάζε ηεο αλφδνπ θηάλεη θάπνηε ζην αλψηεξν ζεκείν ηεο αλνδηθήο ηεο πνξείαο, φπνπ ππάξρεη ζρεδφλ πιήξεο απαζρφιεζε. Σφηε είλαη δπλαηφλ, γηα δηάθνξνπο ιφγνπο λα παξνπζηαζηνχλ ηάζεηο αχμεζεο ησλ ηηκψλ, ζηελφηεηεο ζηελ αγνξά ηεο εμεηδηθεπκέλεο εξγαζίαο, ειιείςεηο βαζηθψλ πξψησλ πιψλ, δπζθνιίεο ζηελ παξαγσγή, απμήζεηο ζην θφζηνο παξαγσγήο θαη πεξαηηέξσ απμήζεηο ηηκψλ. Ο πιεζσξηζκφο απμάλεη θαη κεηά απφ θάπνην ζεκείν, γίλεηαη αλεμέιεγθηνο, ε δήηεζε κεηψλεηαη θαη ε γεληθή νηθνλνκηθή δξαζηεξηφηεηα θάκπηεηαη. Ζ αλνδηθή πνξεία έθηαζε ζην ζεκείν θακπήο, ε νηθνλνκηθή θξίζε γίλεηαη πξαγκαηηθφηεηα θαη ε νηθνλνκία νδεγείηαη ζηε θάζε ηεο θαζφδνπ. Σν δηάζηεκα γχξσ απφ ην ζεκείν θακπήο θαη ε δηάξθεηα ηνπ θαζνξίδεη θαη ηε δηάξθεηα ηεο θξίζεο.

 Ζ θάζη ηηρ καθόδος. Υαξαθηεξίδεηαη απφ ηα αληίζεηα θαηλφκελα ηεο αλφδνπ. Γειαδή κείσζε ηεο παξαγσγήο, ηνπ εηζνδήκαηνο, ηεο απαζρφιεζεο,

11 ησλ θεξδψλ, ησλ επελδχζεσλ. Γεληθά επηθξαηεί δπζκελέο νηθνλνκηθφ θιίκα θαη πηψζε ηεο νηθνλνκηθήο δξαζηεξηφηεηαο.

 Ζ θάζη ηηρ ύθεζηρ. Υαξαθηεξίδεηαη απφ εθηεηακέλε αλεξγία, κεησκέλε παξαγσγή, κεησκέλε δήηεζε, ρακειφ εηζφδεκα, απαηζηνδνμία γηα ην κέιινλ, ζηαζηκφηεηα ηεο γεληθήο νηθνλνκηθήο δξαζηεξηφηεηαο. Κάησ απφ απηέο ηηο ζπλζήθεο είλαη δπλαηφλ, αλ ιεθζνχλ ηα θαηάιιεια κέηξα, ε χθεζε λα νδεγεζεί ζε ζεηηθή θξίζε.

Σν παξαθάησ δηάγξακκα απεηθνλίδεη ηνλ νηθνλνκηθφ θχθιν.

12 2.1.5.OΡΗ΢ΜΟ΢ ΟΗΚΟΝΟΜΗΚΖ΢ ΚΡΗ΢Ζ΢

Οη νηθνλνκνιφγνη Arthur Frank Burns θαη Wesley Clair Mitchell δίλνπλ ην εμήο νξηζκφ γηα ηνπο νηθνλνκηθνχο θχθινπο: «Οηθνλνκηθνί θχθινη είλαη κηα κνξθή δηαθχκαλζεο πνπ ζπλαληάηαη ζηε ζπλνιηθή νηθνλνκηθή δξαζηεξηφηεηα ησλ εζλψλ πνπ ζηεξίδνληαη θπξίσο ζηελ επηρεηξεκαηηθή δξαζηεξηφηεηα. Ο θχθινο απνηειείηαη απφ επεθηάζεηο, πνπ παξαηεξνχληαη ην ίδην πεξίπνπ ρξνληθφ δηάζηεκα ζε πνιιέο νηθνλνκηθέο δξαζηεξηφηεηεο, νη νπνίεο αθνινπζνχληαη απφ επίζεο γεληθεπκέλεο θάκςεηο, πθέζεηο θαη αλαθάκςεηο πνπ ζπλελψλνληαη κε ηελ επεθηαηηθή θάζε ηνπ επφκελνπ θχθινπ. Ζ ρξνληθή δηάξθεηα ησλ νηθνλνκηθψλ θχθισλ θπκαίλεηαη απφ έλα έηνο θαη πάλσ κέρξη δέθα ή δψδεθα έηε». Δίλαη ζαθέο φηη νη ζπγγξαθείο δηαθξίλνπλ ζηνπο νηθνλνκηθνχο θχθινπο φηη απνηεινχληαη απφ ηέζζεξηο θάζεηο πνπ αλαπφθεπθηα εμειίζζνληαη απφ ηελ κία ζηελ άιιε: ηελ επεκεξία (prosperity), ηελ θξίζε (crisis), ηελ χθεζε (depression), θαη ηελ αλάπηπμε (revival). Ζ άπνςε απηή εθθξάδεηαη ίζσο πην μεθάζαξα απφ ηνλ Mitchell ν νπνίνο γξάθεη: "Σφηε, κε ηε ζεηξά ηνπ ζα έξζεη ην ζέκα πψο ε επεκεξία παξάγεη ηηο πξνυπνζέζεηο πνπ νδεγνχλ ζηελ θξίζε, πψο ε θξίζε νδεγεί ζηελ χθεζε, θαη, ηέινο, πψο ε χθεζε κε ηελ πάξνδν ηνπ ρξφλνπ παξάγεη ηηο ζπλζήθεο πνπ νδεγνχλ ζε λέα αλάπηπμε".

13 3.ΓΝΩΡΗ΢ΜΑΣΑ ΟΗΚΟΝΟΜΗΚΩΝ ΚΤΚΛΩΝ

΢ην βηβιίν ησλ Burns θαη Mitchell ηνλίδνληαη πέληε ζεκαληηθά ζεκεία ζρεηηθά κε ηνπο νηθνλνκηθνχο θχθινπο: Πξψην, νη νηθνλνκηθνί θχθινη απνηεινχλ δηαθπκάλζεηο ηεο ζπλνιηθήο νηθνλνκηθήο δξαζηεξηφηεηαο πνπ δελ κεηξάηαη κφλν κε ηνλ δείθηε ηνπ ΑΔΠ (αλ θαη είλαη ν πεξηζζφηεξν αληηπξνζσπεπηηθφο), αιιά απφ πιεζψξα νηθνλνκηθψλ κεηαβιεηψλ.

Γεχηεξν, παξνπζηάδνληαη επεθηάζεηο θαη θάκςεηο ηεο νηθνλνκηθήο δξαζηεξηφηεηαο. ΢ηηο επεθηάζεηο εκθαλίδνληαη ηάζεηο νηθνλνκηθήο αλφδνπ νη νπνίεο θζάλνπλ ζε έλα νξηζκέλν ζεκείν ην νπνίν θαιείηαη θνξπθή ελψ ζηηο θάκςεηο εκθαλίδνληαη ηάζεηο ζπξξίθλσζεο νη νπνίεο θζάλνπλ ζε έλα νξηζκέλν ζεκείν ην νπνίν θαιείηαη ππζκέλαο.

Σξίην, νη νηθνλνκηθέο κεηαβιεηέο έρνπλ ηελ ηάζε λα θηλνχληαη ζπγρξνληζκέλα πξνο ηελ ίδηα θαηεχζπλζε θαη παξνπζηάδνπλ νκαιά θαη πξνβιέςηκα πξφηππα ζπκπεξηθνξάο θαηά ηε δηάξθεηα ηνπ νηθνλνκηθνχ θχθινπ. Σέηαξην, ν νηθνλνκηθνί θχθινη δελ είλαη πεξηνδηθνί κε ηελ έλλνηα ηεο επαλάιεςήο ηνπο ζε ηαθηά ρξνληθά δηαζηήκαηα, θαη ν θάζε έλαο δηακνξθψλεη δηθφ ηνπ ραξαθηήξα, είλαη φκσο επαλαιακβαλφκελνη, θαη ην πξφηππν θάκςε – ππζκέλαο – επέθηαζε – θνξπθή, είλαη θιαζηθφ.

Πέκπην, νη νηθνλνκηθνί θχθινη δηαθξίλνληαη απφ επηκνλή. Ζ ρξνληθή δηάξθεηα νινθιήξσζεο ηνπ θχθινπ κπνξεί λα δηαθέξεη απφ πεξίπησζε ζε πεξίπησζε, φκσο ε ηάζε ηεο θάκςεο θαη ε ηάζε ηεο αλάθακςεο επεθηείλνληαη πεξηζζφηεξν απφ φηη επηβάιινπλ νη νηθνλνκηθέο κεηαβιεηέο, θαη απηφ γηαηί επελεξγεί ν παξάγνληαο ηεο αλζξψπηλεο ςπρνινγίαο. Σν ραξαθηεξηζηηθφ απηφ, νλνκάδεηαη επηκνλή.

4. Η΢ΣΟΡΗΚΑ ΠΑΡΑΓΔΗΓΜΑΣΑ ΟΗΚΟΝΟΜΗΚΧΝ ΚΡΗ΢ΔΧΝ

Πνιιά θαη δηάθνξα είλαη ηα παξαδείγκαηα νηθνλνκηθψλ θξίζεσλ πνπ ζπλέβεζαλ ζε δηάθνξεο ρψξεο ηνπ θφζκνπ θαη έγξαςαλ ηε δηθή ηνπο ηζηνξία ζηελ πνξεία ηεο

14 παγθφζκηαο νηθνλνκίαο. Σξείο απφ ηηο ζεκαληηθφηεξεο θαη κεγαιχηεξεο ηζηνξηθέο θξίζεηο ζα παξνπζηαζηνχλ ζε απηήλ ηελ παξάγξαθν αλαιπηηθά.

4.1. Ζ ΦΟΤ΢ΚΑ ΣΖ΢ ΟΛΛΑΝΓΗΚΖ΢ ΣΟΤΛΗΠΑ΢

Ζ «Μαλία ηεο Σνπιίπαο» απνηειεί ην πην ζεακαηηθφ γεγνλφο θεξδνζθνπηθήο ηξέιαο πνπ απνξξέεη απφ ην ζχλδξνκν ηνπ «εχθνινπ πνιηηηζκνχ». Δίλαη εληππσζηαθφ ην πψο έλα θπηφ πνπ κπνξεί λα αγνξάζεη θάπνηνο απφ νπνηνδήπνηε αλζνπσιείν, έγηλε ε αηηία γηα λα δεκηνπξγεζεί ε πξψηε κεγάιε θνχζθα ζηελ ηζηνξία.

Γχξσ ζην 1630 νη παξαδνζηαθνί έκπνξνη ηεο ηνπιίπαο εηζήγαγαλ ην φκνξθν απηφ θπηφ ζηελ Οιιαλδηθή αγνξά δηφηη εθείλε ηελ επνρή ππήξρε κεγάιε άλζεζε ζηελ Οιιαλδία γηα ηελ ηέρλε θαη ηελ αηζζεηηθή ησλ αληηθεηκέλσλ.

Οη Οιιαλδνί ελζνπζηάζηεθαλ απφ ηα ππέξνρα ρξψκαηα ηνπ θπηνχ θαη νινέλα θαη πεξηζζφηεξν άξρηζαλ λα πξνζζέηνπλ ηηο ηνπιίπεο ζηνλ θήπν ηνπο. Μέζα ζε κεξηθά ρξφληα ε ηνπιίπα έγηλε ην πην αθξηβφ είδνο αλάκεζα ζε φια ηα θπηά ησλ Οιιαλδηθψλ θήπσλ. Με ηελ πάξνδν ηνπ ρξφλνπ πνιιέο απφ ηηο ηνπιίπεο ππέθπςαλ ζε κηα ζαλαηεθφξν αζζέλεηα γλσζηή σο «κσζατθφ». Λφγσ ηεο αζζέλεηαο απηήο ηα πέηαια δεκηνχξγεζαλ κηα πνηθηιία δηαθνξεηηθψλ ρξσκάησλ πξάγκα πνπ ηηο έθαλε αθφκα πην πεξηδήηεηεο.

Σφζν ε ζπδήηεζε φζν θαη ε ηηκή ηεο ηνπιίπαο απμήζεθαλ ζε ηέηνην βαζκφ πνπ φινη νη Οιιαλδνί ηηο ζεψξεζαλ έμππλεο θαη ζηαζεξέο επελδχζεηο. Οη ζπλέπεηεο ήηαλ νδπλεξέο γηα ηελ Οιιαλδηθή νηθνλνκία φηαλ ην Φεβξνπάξην ηνπ 1637 νη ηηκέο ησλ ηνπιηπψλ άξρηζαλ λα θαηξαθπινχλ θαη καδί ηνπο θαη νη πεξηνπζίεο ησλ Οιιαλδψλ. Μέζα ζε κεξηθνχο κήλεο ηνλ Μάην ηνπ 1637 φια είραλ ηειεηψζεη, ην ζνθ πνπ ππέζηε ε Οιιαλδία απφ ηελ θαηαζηξνθηθή πηψζε ησλ ηηκψλ ηεο ηνπιίπαο ήηαλ ηέηνην πνπ ηελ νδήγεζε ζε καθξνρξφληα θαηάπησζε.

4.1.2.ΣΟ ΚΡΑΥ ΣΖ΢ WALLSTREET ΣΟ 1929

Σν θξαρ ηεο Wall Street ήηαλ ε πην ζεκαληηθή νηθνλνκηθή χθεζε θαηά ηνλ 20 αηψλα. Ζ δεθαεηία πνπ πξνεγήζεθε ηνπ θξαρ ήηαλ κηα επνρή πινχηνπ θαη ππεξβάζεσλ θαη παξά ηελ πξνζνρή γηα ηνπο θηλδχλνπο ηεο θεξδνζθνπίαο, πνιινί

15 πίζηεπαλ φηη ε αγνξά ζα δηαηεξνχζε ηα πςειά ηεο επίπεδα. Χζηφζν, ε αηζηνδνμία θαη ηα νηθνλνκηθά νθέιε ηεο κεγάιεο αγνξάο γθξεκίζηεθαλ ηελ «Μαχξε Σξίηε», ζηηο 29 Οθησβξίνπ ηνπ 1929, φηαλ νη ηηκέο ησλ κεηνρψλ ηνπ Υξεκαηηζηεξίνπ ηεο Νέαο Τφξθεο θαηέξξεπζαλ θαη ζπλέρηζαλ λα κεηψλνληαη κε ξπζκνχο άλεπ πξνεγνπκέλνπ γηα έλαλ νιφθιεξν κήλα. Μεηά ην θξαρ, ν δείθηεο Dow Jones IndustrialAverage (DJIA), αλέθακςε ελ κέξεη ηνλ Ννέκβξην-Γεθέκβξην ηνπ 1929 θαη ζηηο αξρέο ηνπ 1930, κφλν γηα λα αληηζηξαθεί θαη λα ζπληξηβεί θαη πάιη θζάλνληαο ζην ρακειφηεξν ζεκείν ηεο κεγάιεο αγνξάο ην 1932.

΢ηηο 8 Ηνπιίνπ ηνπ 1932 ν δείθηεο ηνπ Dow Jones έθζαζε ζην ρακειφηεξν επίπεδν ηνπ 20νχ αηψλα θαη δελ επέζηξεςε ζηα επίπεδα ηνπ κέρξη θαη ην Ννέκβξην ηνπ 1954. Σν θξαρ καδί κε ηε Μεγάιε Ύθεζε απνηέιεζαλ ηε κεγαιχηεξε νηθνλνκηθή θξίζε ηνπ 20^νπ αηψλα. Ο παληθφο ηνπ Οθηψβξε ηνπ 1929 είρε έξζεη γηα λα ρξεζηκεχεη σο ζχκβνιν νηθνλνκηθήο ζπξξίθλσζεο πνπ ζα ζπκπαξέζπξε ηνλ θφζκν θαηά ηε δηάξθεηα ηεο επφκελεο δεθαεηίαο.

Σν θξαρ ηεο Wall Street είρε ζεκαληηθή επίπησζε ζηελ Ακεξηθαληθή θαη ηελ παγθφζκηα νηθνλνκία θαη απνηειεί πεγή έληνλεο αθαδεκατθήο ζπδήηεζεο. Αξθεηνί ήηαλ απηνί πνπ πίζηεπαλ φηη νη θαηαρξήζεηο απφ εηαηξείεο θνηλήο σθειείαο ζπλέβαιαλ ζηνλ θξαρ άιινη πάιη θαηεγφξεζαλ γηα ηελ ζπληξηβή ηηο εκπνξηθέο εηαηξείεο νη νπνίεο ήηαλ πνιχ πξφζπκεο λα ζέζνπλ ζε θίλδπλν ηηο θαηαζέζεηο ζηελ ρξεκαηηζηεξηαθή αγνξά. Σέινο, πνιινί αθαδεκατθνί βιέπνπλ ην θξαρ ηεο Wall Street ηνπ 1929 σο κέξνο κηαο ηζηνξηθήο δηαδηθαζίαο ε νπνία απνηέιεζε κέξνο ησλ λέσλ ζεσξηψλ ηεο άλζεζεο. ΢χκθσλα κε άιινπο νηθνλνκνιφγνπο φπσο ν Schumpeter (1949) ην θξαρ ήηαλ απιψο έλα ηζηνξηθφ γεγνλφο ζηα πιαίζηα κηαο ζπλερηδφκελεο δηαδηθαζίαο γλσζηήο σο «νηθνλνκηθνί θχθινη».

4.1.3. Α΢ΗΑΣΗΚΉ ΟΗΚΟΝΟΜΗΚΖ ΚΡΗ΢Ζ (1997-1998)

Ζ Αζηαηηθή νηθνλνκηθή θξίζε ήηαλ κηα πεξίνδνο θξίζεο πνπ ζπκπαξαζχξεη έλα κεγάιν κέξνο ηεο Αζίαο μεθηλψληαο απφ ηνλ Ηνχιην ηνπ 1997 θαη απμάλνληαο ηνπο θφβνπο γηα κηα παγθφζκηα νηθνλνκηθή θξίζε νθεηιφκελε ζηελ νηθνλνκηθή κεηάδνζε. Ζ θξίζε μεθίλεζε απφ ηελ Σαυιάλδε κε ηελ νηθνλνκηθή θαηάξξεπζε ηνπ baht (λφκηζκα ηεο Σαυιάλδεο). Σελ επνρή εθείλε ε Σαυιάλδε είρε απνθηήζεη έλα θνξηίν ηνπ μέλνπ ρξένπο πνπ θαηέζηεζε ηε ρψξα πησρεχζαζα αθφκα θαη πξηλ ηελ

16 θαηάξξεπζε ηνπ λνκίζκαηφο ηεο. Καζψο ε θξίζε εμαπισλφηαλ, ην κεγαιχηεξν κέξνο ηεο Ννηηαλαηνιηθήο Αζίαο θαη ηεο Ηαπσλίαο είδε ηα λνκίζκαηα λα θαηξαθπινχλ, ηα ρξεκαηηζηήξηα θαη ηηο ηηκέο ησλ αθηλήησλ λα ππνηηκψληαη θαη κηα μαθληθή νξκεηηθή άλνδν ζην ηδησηηθφ ρξένο.

Ζ Ηλδνλεζία, Ζ Νφηηα Κνξέα θαη ε Σαυιάλδε ήηαλ ρψξεο πνπ επεξεάζηεθαλ απφ ηελ θξίζε ελψ απφ ηελ χθεζε πιεγψζεθαλ ην Υνλγθ Κφλγθ, ε Μαιαηζία θαη νη Φηιηππίλεο. Ζ Λατθή Γεκνθξαηία ηεο Κίλαο, ε Ηλδία, ε Σαηβάλ, ε ΢ηγθαπνχξε θαη ην Βηεηλάκ επεξεάζηεθαλ ιηγφηεξν, αλ θαη φινη επέθεξαλ απφ κηα απψιεηα απαίηεζεο θαη εκπηζηνζχλεο ζε φιε ηελ πεξηνρή. Αλ θαη νη πεξηζζφηεξεο απφ ηηο θπβεξλήζεηο ηεο Αζίαο είραλ θαηλνκεληθά κηα πγηή δεκνζηνλνκηθή πνιηηηθή, ην Γηεζλέο Ννκηζκαηηθφ Σακείν (ΓΝΣ) παξελέβε γηα λα μεθηλήζεη έλα πξφγξακκα 40 δηζεθαηνκκπξίσλ δνιαξίσλ γηα ηελ ζηαζεξνπνίεζε ησλ λνκηζκάησλ ηεο Νφηηαο θξίζε. Οη πξνζπάζεηεο γηα ηελ αλαραίηηζε ηεο παγθφζκηαο νηθνλνκηθήο θξίζεο νδήγεζαλ ζην λα ζηαζεξνπνηήζνπλ ηελ εζσηεξηθή θαηάζηαζε ηεο Ηλδνλεζίαο.

5.Ζ ΔΜΦΑΝΗ΢Ζ ΣΖ΢ ΟΗΚΟΝΟΜΗΚΖ΢ ΚΡΗ΢Ζ΢ ΢ΣΖΝ ΔΛΛΑΓΑ

Ζ ειιεληθή νηθνλνκηθή θξίζε είλαη κηα ζεηξά ησλ ζεκεξηλψλ επξσπατθψλ θξίζεσλ ρξένπο. Ξεθίλεζε ζηα ηέιε ηνπ 2009, απφ ηνπο θφβνπο λα αλαπηπρζεί κηα θξίζε ρξένπο κεηαμχ ησλ επελδπηψλ ζρεηηθά κε ηελ ηθαλφηεηα ηεο Διιάδαο λα εθπιεξψζεη ηηο ππνρξεψζεηο ηνπ ρξένπο ηεο, ιφγσ ηεο ηζρπξήο αχμεζεο ησλ επηπέδσλ ηνπ δεκνζίνπ ρξένπο. Απηφ νδήγεζε ζε κηα θξίζε εκπηζηνζχλεο, πνπ απνδεηθλχεηαη απφ ηελ δηεχξπλζε ησλ spreads θαη ησλ απνδφζεσλ ησλ νκνιφγσλ.

Ζ ππνβάζκηζε ηνπ ειιεληθνχ δεκφζηνπ ρξένπο πξνο ησλ επηζθαιψλ νκνιφγσλ ηνλ Απξίιην ηνπ 2010 δεκηνχξγεζε ζπλαγεξκφ ζηηο ρξεκαηνπηζησηηθέο αγνξέο. ΢ηηο 2 Μαΐνπ 2010, νη ρψξεο ηεο επξσδψλεο θαη ην ΓΝΣ ζπκθψλεζαλ ζε δάλεην δηάζσζεο χςνπο 110 δηζεθαηνκκπξίσλ επξψ γηα ηελ Διιάδα, πνπ ζα εμαξηάηαη γηα ηελ εθαξκνγή ησλ κέηξσλ ιηηφηεηαο.

Σνλ Οθηψβξην ηνπ 2011, νη εγέηεο ηεο Δπξσδψλεο ζπκθψλεζαλ λα πξνζθέξνπλ έλα δεχηεξν παθέην δηάζσζεο χςνπο 130 δηζεθαηνκκπξίσλ επξψ γηα ηελ Διιάδα, πνπ ζα εμαξηάηαη φρη κφλν απφ ηελ εθαξκνγή ελφο άιινπ παθέηνπ

17 ιηηφηεηαο, αιιά θαη απφ ην γεγνλφο φηη φινη νη ηδηψηεο πηζησηέο ζα πξέπεη λα ζπκθσλήζνπλ ζε κηα αλαδηάξζξσζε ηνπ ειιεληθνχ ρξένπο , κε ηελ κείσζε ηνπ ρξένπο πνπ πξνβιέπεηαη λα θηάζεη ζην 198% ηνπ ΑΔΠ ην 2012, θαη ζην 121% ηνπ ΑΔΠ κέρξη ην 2020.

Ζ δεχηεξε ζπκθσλία δηάζσζεο ηειηθά επηθπξψζεθε απφ φια ηα κέξε ηνπ Φεβξνπαξίνπ ηνπ 2012. Σν ηειεπηαίν ζρέδην δηάζσζεο πξέπεη λα θαιχςεη φιεο ηηο αλάγθεο ηνπ ειιεληθνχ ρξεκαηνπηζησηηθνχ ζπζηήκαηνο απφ ην 2012 έσο ην 2014.

΢ηα κέζα Μαΐνπ 2012, ε θξίζε θαη ε αδπλακία ζρεκαηηζκνχ λέαο θπβέξλεζεο ζπλαζπηζκνχ κεηά ηηο εθινγέο, νδήγεζε ζε ηζρπξή θεξδνζθνπία θαηά ηεο Διιάδαο θαη ζηελ εμάπισζε ηνπ ζπλζήκαηνο φηη ε Διιάδα θαη πξέπεη λα εγθαηαιείςεη ηελ επξσδψλε. Ζ πηζαλή έμνδνο έγηλε γλσζηή σο Grexit θαη άξρηζε λα επεξεάδεη ηε δηεζλή ζπκπεξηθνξά ηεο αγνξάο.

5.1.Ζ ΚΑΣΑ΢ΑΣΑ΢Ζ ΠΡΗΝ ΑΠΟ ΣΖΝ ΚΡΗ΢Ζ

Πξηλ απφ ηελ θξίζε επηθξαηνχζε κία ζεηηθή αηκφζθαηξα ζηηο αγνξέο. Οη θηεκαηνκεζηηηθέο αγνξέο θέξδηδαλ αμία. Οη ηηκέο πεηξειαίνπ κε ηηο απμαλφκελεο πξννπηηθέο δήηεζεο είραλ αλνδηθή πνξεία. Σνλ Ηνχιην ε ηηκή πεηξειαίνπ αλά βαξέιη είρε θηάζεη ηα 147 δνιάξηα. Ζ αχμεζε ζηηο ηηκέο πεηξειαίνπ θαη ε μεξαζία πνπ πξνθάιεζε άλνδν ζηηο ηηκέο ηξνθίκσλ πξνκήλεζαλ ηελ θξίζε. Οη ηξάπεδεο έβιεπαλ πςειά θέξδε απφ ηηο πηζηψζεηο πνπ ζρεδίαδαλ λα ρνξεγήζνπλ ζην θηεκαηνκεζηηηθφ ηνκέα ιφγσ ηεο αλνδηθήο πνξείαο ηεο αγνξάο απηήο.

Απφ ηηο πηζηψζεηο κπνξνχζαλ λα επσθειεζνχλ θαη νη πειάηεο κε ρακειφ εηζφδεκα. Όηαλ απμήζεθαλ νη αμίεο ησλ θαηνηθηψλ, νη ηδηνθηήηεο πνπ απφθηεζαλ θαηνηθίεο κε ζηεγαζηηθά δάλεηα, δαλεηνδνηήζεθαλ πεξαηηέξσ ππνζεθεχνληαο ηελ επηπξφζζεηε αμία. Οη ηξάπεδεο ρσξίο λα πεξηκέλνπλ ηελ πιεξσκή ησλ δάλεησλ, δείρλνληαο ηελ αμία ησλ ππνζεθεπκέλσλ θαηνηθηψλ, πξνσζνχζαλ νκφινγα ζηελ αγνξά ηα νπνία ηνπο απνθέξαλε λέεο πεγέο θαη ηα νπνία μαλά δαλεηνδνηνχζαλ.

Οη αγνξαζηέο νκνιφγσλ ηα πνπινχζαλ ζηελ αγνξά ζηνπο επελδπηέο σο νκφινγα θαη κεηνρέο. Ζ ηξέρνπζα νηθνλνκηθή θξίζε είλαη δχζθνιε ζηελ θαηαλφεζή ηεο απφ ηνπο απινχο αλζξψπνπο. Δπζχλεηαη γηα απηφ ε πνιππινθφηεηα ηεο

18 ιεηηνπξγίαο ηεο δηεζλνχο νηθνλνκίαο ζηελ χζηεξε θάζε ηνπ θαπηηαιηζκνχ. Χζηφζν νη ζαπκαζηέο ηνπ κεγαιείνπ ηεο Ηζηνξίαο κπνξνχλ λα δηαθξίλνπλ ζε απηήλ ηα πξψηα ζεκάδηα ηνπ ηνθεηνχ κηαο γεσπνιηηηθήο αιιαγήο πνπ, εθφζνλ νινθιεξσζεί, ζα κεηαβάιεη ηνλ παγθφζκην ράξηε κε ηξφπν δξακαηηθφ θαη ζα ζεκάλεη ην ηέινο ηεο ακεξηθαληθήο πξσηνθαζεδξίαο.

Ζ Ηζηνξία έρεη θαλαηηθνχο ζαπκαζηέο θαη ηαπηφρξνλα θαλαηηθνχο ερζξνχο.

Οη πξψηνη αλαδεηνχλ, δηαβάδνληάο ηελ, ηνλ κίην πνπ ζα ηνπο βνεζήζεη λα εξκελεχζνπλ ην παξφλ - ίζσο θαη ην κέιινλ - λα απνθχγνπλ ηηο θαθνηνπηέο. Οη δεχηεξνη πηζηεχνπλ φηη ε επηζηξνθή ζην παξειζφλ γηα άληιεζε δηδαγκάησλ είλαη ρξφλνο ρακέλνο. Δπηκέλνπλ φηη ε ηζηνξηθή πνξεία είλαη γξακκηθή, θηλείηαη αελάσο πξνο ηα εκπξφο θαη νπδεκία ζρέζε έρεη κε θαηλφκελα πξνεγνχκελσλ δεθαεηηψλ ή θαη αηψλσλ δηεζλήο αιιά θαη ε ειιεληθή νηθνλνκία βξίζθνληαη ζήκεξα αληηκέησπεο κε ηε κεγαιχηεξε χθεζε κεηά ην ηέινο ηνπ Β’ Παγθνζκίνπ Πνιέκνπ.

Ζ ρξεκαηννηθνλνκηθή θξίζε, πνπ μεθίλεζε ζηελ αγνξά ζηεγαζηηθψλ δαλείσλ ρακειήο εμαζθάιηζεο (subprime mortgages) ησλ ΖΠΑ ην θαινθαίξη ηνπ 2007 κεηαηξάπεθε ξαγδαία ζε θξίζε ηνπ παγθφζκηνπ ρξεκαηνπηζησηηθνχ ζπζηήκαηνο θαη κεηαθέξζεθε ζηελ πξαγκαηηθή νηθνλνκία κε ηαρχ ξπζκφ. Μηα ζεηξά απφ γεγνλφηα, πνπ κέρξη πξηλ απφ ηξία ρξφληα θάληαδαλ απίζαλν λα ζπκβνχλ, νδήγεζαλ ηνπο παγθφζκηνπο ξπζκνχο αλάπηπμεο ζε απφηνκε πηψζε θαη εθηφμεπζαλ ηελ αλεξγία θαη ηελ αλαζθάιεηα ζην ζχλνιν ζρεδφλ ησλ ρσξψλ.

Καζψο ε θξίζε εθηπιίζζνληαλ, ε έληαζε θαη ε έθηαζή ηεο αχμαλαλ ζπλερψο, αλαγθάδνληαο θπβεξλήζεηο, θεληξηθέο ηξάπεδεο, αλαιπηέο, επελδπηέο, επηρεηξεκαηίεο θαη θαηαλαισηέο λα αλαζεσξνχλ ζπλερψο ηηο αληηιήςεηο ηνπο θαη ηηο πξνζδνθίεο ηνπο. ΢ηελ πξνζπάζεηα άκεζεο αληηκεηψπηζεο ηεο θξίζεο ειήθζεζαλ κηα ζεηξά απφ κέηξα θαη πνιηηηθέο νη νπνίεο ήηαλ αδηαλφεην πξηλ ηελ θξίζε φηη ζα κπνξνχζε λα γίλεη πνηέ απαξαίηεην λα εθαξκνζηνχλ, φπσο ε θξαηηθνπνίεζε ηξαπεδψλ. Οη πξνεγνχκελεο αληηιήςεηο γηα κηα λέα επνρή ρακειήο κεηαβιεηφηεηαο ησλ νηθνλνκηθψλ κεγεζψλ, ζπλερνχο επεκεξίαο θαη απηνξξχζκηζεο ησλ αγνξψλ θαηέξξεπζαλ κπξνζηά ζηε ξαγδαία επηδείλσζε ηεο θαηάζηαζεο.

Μφλν κία θνξά ζην παξειζφλ ε παγθφζκηα νηθνλνκία βξέζεθε κπξνζηά ζε ηέηνην θίλδπλν, πξηλ απφ 80 ρξφληα: ηελ πεξίνδν πνπ νλνκάζηεθε ε Μεγάιε Ύθεζε

19 ζηε δεθαεηία ηνπ 1930. Όινλ ηνλ πιαλήηε επεξεάδεη ε ρξεκαηννηθνλνκηθή θξίζε πνπ γελλήζεθε ζηηο ΖΠΑ, θαη σο γλσζηφλ, φηαλ ε κεγαιχηεξε νηθνλνκία ηνπ πιαλήηε αζζελεί -θαη ζήκεξα είλαη πξάγκαηη ζε βαξηά θαηάζηαζε- ν ππφινηπνο θφζκνο ππνθέξεη. Απφ ηελ αληηκεηψπηζή ηεο εμαξηάηαη αλ ζα απνηξαπεί κηα βαζεηά χθεζε κε παγθφζκηα εκβέιεηα θαη αλ ηειηθά απιψο ζα επηδηνξζσζεί ην εθηξνρηαζκέλν ρξεκαηννηθνλνκηθφ ζχζηεκα, γηα λα αλαπαξαγάγεη αλάινγα πξνβιήκαηα ζην κέιινλ, ή αλ ζα αιιάμεη ξηδηθά.

Καη απηφ είλαη δήηεκα ησλ πνιηηηθψλ πνπ ζα απνθαζίζνπλ. Καζψο ζήκεξα ζπκπιεξψλνληαη πεξίπνπ 2,5 ρξφληα απφ ηελ έλαξμε ηεο ησξηλήο θξίζεο, ε ζπδήηεζε ζε δηεζλέο επίπεδν γηα ηα αίηηα, ηηο επηπηψζεηο θαη θπξίσο γηα ηνπο ηξφπνπο αληηκεηψπηζεο ηεο θξίζεο θαη ηε κειινληηθή πνξεία ηεο παγθφζκηαο νηθνλνκίαο αιιά θαη θνηλσλίαο έρεη θνπληψζεη. Κπβεξλήζεηο, δηεζλείο νξγαληζκνί, αθαδεκατθνί, πνιίηεο θαη επηρεηξεκαηίεο ζπδεηνχλ θαη αληαιιάζζνπλ απφςεηο ζε φια ηα επίπεδα.

Δπνκέλσο, κειεηψληαο ηελ ηζηνξία είλαη ίζσο ν θαιχηεξνο ηξφπνο λα θαηαιάβνπκε ηηο αηηίεο δεκηνπξγίαο ηεο νηθνλνκηθήο θξίζεο θαζψο θαη ηνπο απνηειεζκαηηθφηεξνπο ηξφπνπο αληηκεηψπηζεο ηεο.

5.1.1.Η΢ΣΟΡΗΚΖ ΑΝΑΓΡΟΜΖ ΣΖ΢ ΚΡΗ΢Ζ΢

΢ήκεξα ε Διιάδα βξίζθεηαη αληηκέησπε κε κηα βαζηά νηθνλνκηθή χθεζε πνπ άξρηζε ζηηο ΖΠΑ σο ρξεκαηννηθνλνκηθή θξίζε ην 2007 θαη νδήγεζε ζε κηα παγθφζκηα χθεζε πνπ απεηιεί ηψξα απεηιεί ηψξα πνιιέο ππεξρξεσκέλεο ρψξεο ηεο Δπξψπεο. Ζ πνιηηηθή ηεο Δπξσπατθήο Κεληξηθήο Σξάπεδαο λα αλαζηείιεη απφηνκα ηελ ρνξήγεζε δαλείσλ πξνο ηα αδχλαηα θξάηε ζε κηα ηφζν θξίζηκε ζηηγκή γηα ηελ παγθφζκηα νηθνλνκία απνηέιεζε ηε ζπίζα γηα κηα ππξθαγηά πνπ εμαπιψλεηαη ζηαδηαθά ζε φιεο ηηο ρψξεο ηνπ Δπξσπατθνχ λφηνπ.

΢ηελ πξψηε γξακκή βξίζθνληαη νη απνθαινχκελνη απφ δηάθνξνπο επθάληαζηνπο αξζξνγξάθνπο, ‘ρνίξνη’ (P.I.G.S.) αθξψλπκν πνπ πξνέξρεηαη απφ ηα αξρηθά ησλ ρσξψλ Πνξηνγαιία, Ηξιαλδία, Διιάδα, θαη Ηζπαλία. Ζ ηξφηθα πνπ απνηειείηαη απφ ηελ Δπξσπατθή Δπηηξνπή, ηε Δπξσπατθή Κεληξηθή Σξάπεδα (ΔΚΣ) θαη ην Γηεζλέο Ννκηζκαηηθφ Σακείν (ΓΝΣ) εθαξκφδεη λενθηιειεχζεξεο πνιηηηθέο γηα ηελ επίιπζε πξνβιεκάησλ ηεο Διιάδαο. Απηή ε πξνζέγγηζε ζέηεη σο αίηεκα φηη κηα επξεία

20 πνηθηιία κέηξσλ, φπσο ε πεξηθνπή ησλ δεκφζησλ δαπαλψλ, ε κείσζε ησλ κηζζψλ, θαη ε αχμεζε ησλ θφξσλ, ζα ζηαζεξνπνηήζεη καθξνπξφζεζκα ηελ νηθνλνκία.

5.2.ΣΑ ΥΑΡΑΚΣΖΡΗ΢ΣΗΚΑ ΣΖ΢ ΠΑΓΚΟ΢ΜΗΑ΢ ΟΗΚΟΝΟΜΗΚΖ΢ ΚΡΗ΢Ζ΢

Ζ θχζε ηεο ηξέρνπζαο ρξεκαηννηθνλνκηθήο θξίζεο είλαη ηδηαίηεξα αζπλήζηζηε εκθαλίδεηαη ζε έλα δηεζλέο ρξεκαηννηθνλνκηθφ πεξηβάιινλ ραξαθηεξηδφκελν απφ έμη έηε ζεκαληηθήο νηθνλνκηθήο αλάπηπμεο θαη κηα δεθαεηία αμηνζεκείσηεο ρξεκαηννηθνλνκηθήο ζηαζεξφηεηαο. Γελ είλαη αθφκα ζαθέο εάλ νη αλαηαξαρέο ζπληζηνχλ βαζκηαία απειεπζέξσζε κε ζθνπφ ηελ απνηειεζκαηηθή απνηίκεζεο ησλ αζθαιίζηξσλ θηλδχλνπ πνπ είραλ ππεξβνιηθά ζπκπηεζηεί, ή ζεκαίλνπλ ηελ έιεπζε κηαο πεξηζζφηεξν απνδηνξγαλσηηθήο καθξνπξφζεζκεο ηάζεο.

Καηά ην παξειζφλ νη πεξηζζφηεξεο ρξεκαηνπηζησηηθέο θξίζεηο ζπλδέζεθαλ κε αδπλακία εθπιήξσζεο ρξεκαηννηθνλνκηθψλ ππνρξεψζεσλ ρξεκαηνπηζησηηθψλ ηδξπκάησλ, παληθφ απφζπξζεο θαηαζέζεσλ, θαη ζεκαληηθέο θεθαιαηαθέο απψιεηεο ζηνπο ινγαξηαζκνχο ρξεκαηννηθνλνκηθψλ απαηηήζεσλ απφ ρνξεγεζείζεο πηζηψζεηο.

΢ηελ ηξέρνπζα θξίζε ην πνζνζηφ θαη ην κέγεζνο ησλ κε εμππεξεηνχκελσλ δαλείσλ ζην ζχλνιν ησλ ρνξεγεζέλησλ απφ ηα ρξεκαηνπηζησηηθά ηδξχκαηα πηζηψζεσλ είλαη ζρεηηθά κηθξφ. Γειαδή, ε ηξέρνπζα θξίζε δελ είλαη ην απνηέιεζκα αθεξέγγπσλ ηξαπεδηθψλ δαλείσλ, ραξαθηεξίδνληαο ηελ αδπλακία εθπιήξσζεο ππνρξεψζεσλ πεξηζζφηεξν ζχκπησκα θαη φρη αηηία ηεο.

Αληηζέησο, ε θξίζε έρεη πξνθχςεη απφ ηνλ ηξφπν πνπ ηα ρξεκαηνπηζησηηθά ηδξχκαηα έρνπλ δηαρεηξηζηεί ηα επελδπηηθά ηνπο ραξηνθπιάθηα, ζπλέπεηα ησλ θηλήηξσλ ειεχζεξεο αγνξάο, κε ζεκαληηθέο ζπλέπεηεο ζηελ ζηαζεξφηεηα ηνπ δηεζλνχο ρξεκαηννηθνλνκηθνχ ζπζηήκαηνο . Ζ παξνχζα θξίζε είλαη αμηνζεκείσηε εμαηηίαο ηνπ ξφινπ πνπ νη ηξάπεδεο έρνπλ παίμεη ζε απηή. ΢ηηο ρξεκαηηζηεξηαθέο θξίζεηο, νη ρακέλνη είλαη ζπλήζσο νη πνιινί κηθξνεπελδπηέο πνπ ηνπνζεηνχλ ηηο νηθνλνκίεο ηνπο ζε κεηνρέο θαη βξίζθνληαη λα θξαηάλε απαμησκέλα ραξηηά κεηά απφ θάπνηα θξίζε, ή βξίζθνληαη αθφκα θαη ρξεσκέλνη επεηδή ρξεκαηνδφηεζαλ ηηο ρξεκαηηζηεξηαθέο ηνπο αγνξέο κέζσ δαλεηζκνχ.

21

΢ηελ πεξίπησζε ηεο θξίζεο ησλ αθηλήησλ ζηελ ακεξηθάληθε αγνξά, απηνί πνπ ππέθεξαλ είλαη νη ηξάπεδεο θαη ηα θεξδνζθνπηθά hedge funds, πνπ αγφξαζαλ ηα ρξέε γηα αθίλεηε πεξηνπζία (ή ηίηινπο, θαιππηφκελνπο απφ ηα ρξέε) απφ ηηο ηξάπεδεο έθδνζεο ησλ δαλείσλ. Πνιινί ηδηνθηήηεο ζπηηηψλ, αλίθαλνη λα πιεξψζνπλ, έραζαλ ηηο απνηακηεχζεηο ηνπο ,ηηο νπνίεο είραλ επελδχζεη ζηελ αγνξά ηεο θαηνηθίαο ηνπο, ζαλ απνηέιεζκα ησλ θαηαζρέζεσλ. Αιιά ηνπιάρηζηνλ ν εχθνινο δαλεηζκφο πνπ πξνζθέξζεθε απφ ηηο ηξάπεδεο επέηξεςε έλα πςειφ επίπεδν θαηαλάισζεο γηα θάπνηα ρξφληα. Απηή φκσο ηε θνξά, δελ πξφθεηηαη γηα κηθξνχο απνηακηεπηέο πνπ έβαδαλ ην κεδακηλφ ηνπο θεθάιαην ζε εμαθαληδφκελεο ζε κηα λχρηα κεηνρέο, αιιά θπξίσο γηα ηξάπεδεο πνπ ρξεκαηνδνηνχζαλ ηελ αγνξά ππεξηηκεκέλσλ αθηλήησλ θαη ηηο θαηαλαισηηθέο δαπάλεο ησλ ηδηνθηεηψλ θαηνηθίαο.

Ζ έθηαζε ησλ δεκηψλ πνπ θαζεκία απφ ηηο ηξάπεδεο έπξεπε λα απνξξνθήζεη (φρη κφλν νη ακεξηθάληθεο ηξάπεδεο, αιιά επίζεο, γηα παξάδεηγκα, ηδησηηθέο θαη δεκφζηεο γεξκαληθέο ηξάπεδεο, πνπ πήξαλ κέξνο ζε απαηειά αζθαιείο θεξδνζθνπηθέο ζπλαιιαγέο) δελ έρεη αθφκα μεθαζαξίζεη. Όρη κφλν γηαηί νη ηξάπεδεο είλαη απξφζπκεο λα δεκνζηνπνηήζνπλ ηελ έθηαζε ησλ δεκηψλ ηνπο, αιιά επίζεο επεηδή, φπσο ζπκβαίλεη ζπρλά, δελ είλαη νη ίδηεο ζε ζέζε λα γλσξίδνπλ ηελ αθξηβή πιήξε έθηαζε.

Όηαλ εκπιέθνληαλ ζηελ αγνξά ηίηισλ πνπ θαιχπηνληαλ απφ δάλεηα αθηλήησλ, νη ηξάπεδεο εκπηζηεχηεθαλ ηπθιά ηελ θξίζε ησλ απνθαινχκελσλ

«γξαθείσλ δηαβάζκηζεο». Αιιά ε πςειφηεξε πνηφηεηα «ΑΑΑ» δηαβαζκίζεσλ πιεξσλφηαλ απφ ηηο ίδηεο ηηο ηξάπεδεο πνπ εμέδηδαλ ηνπο ηίηινπο, γεγνλφο πνπ δελ ήηαλ νπσζδήπνηε βνεζεηηθφ αλαθνξηθά κε ηελ αληηθεηκεληθφηεηα ησλ δηαβαζκίζεσλ. Απφ ηε ζηηγκή πνπ θαλείο δελ γλσξίδεη επαθξηβψο πνηα ηξάπεδα είλαη αγθηζηξσκέλε ζε πφζα ζάπηα δάλεηα ή αθφκα θη αλ αληηκεησπίδεη ρξενθνπία, ε έιιεηςε εκπηζηνζχλεο αλάκεζα ζηηο ηξάπεδεο έρεη κεγαιψζεη ηφζν ψζηε ηνλ ηειεπηαίν ρξφλν έρεη ζρεδφλ παξαιχζεη ηηο δηαηξαπεδηθέο ζπλαιιαγέο.

΢ηηο δηαηξαπεδηθέο ζπλαιιαγέο, νη ηξάπεδεο ρνξεγνχλ ε κία ζηελ άιιε κηθξήο δηάξθεηαο δάλεηα, ρσξίο ηππηθφηεηεο, πξνθεηκέλνπ λα εμαζθαιίζνπλ φηη νη δνπιεηέο εμειίζζνληαη νκαιά. Αιιά, αλ θάπνηα ηξάπεδα πξέπεη λα ζπλππνινγίζεη φηη θάπνηα άιιε κπνξεί λα ρξενθνπήζεη αχξην, ν ζπλεζηζκέλνο «ελ λπθηί» δαλεηζκφο γίλεηαη επίζεο ξηςνθίλδπλνο. Μεγαιχηεξα πξνβιήκαηα έρνπλ απνθεπρζεί κέρξη ηψξα κφλν

22 επεηδή νη θεληξηθέο ηξάπεδεο αληέδξαζαλ κε κηα γξήγνξε επέθηαζε ηεο δαλεηνδφηεζήο ηνπο. Χζηφζν, ζα κπνξνχζακε λα πνχκε φηη ηα θπξηφηεξα ζεκεία απηήο ηεο θξίζεο ζπλνςίδνληαη ζηα εμήο:

• Ζ ξαγδαία άλνδνο ησλ ηηκψλ ηεο ελέξγεηαο, ησλ ηξνθίκσλ θαη άιισλ βαζηθψλ εκπνξεπκάησλ επηδξά δπζκελψο ηφζν ζηνλ πιεζσξηζκφ φζν θαη ζηελ νηθνλνκηθή δξαζηεξηφηεηα δηεζλψο: Οη ηηκέο ηνπ πεηξειαίνπ, κεηά ηελ πνιχ κεγάιε άλνδφ ηνπο, ππνρψξεζαλ ην ηειεπηαίν δηάζηεκα θαη ε επηβξάδπλζε ηεο νηθνλνκηθήο δξαζηεξηφηεηαο είλαη ελδερφκελν λα νδεγήζεη ζε πεξαηηέξσ κείσζή ηνπο. Χζηφζν, νη ηηκέο ηνπ πεηξειαίνπ παξακέλνπλ πςειέο, ελψ ε αβεβαηφηεηα φζνλ αθνξά ηε κειινληηθή ηνπο εμέιημε είλαη απμεκέλε θαη είλαη πηζαλφ φηη ζα ζπλερίζνπλ λα παξνπζηάδνπλ έληνλεο δηαθπκάλζεηο. Οη πςειέο ηηκέο ησλ ηξνθίκσλ πιήηηνπλ ηδηαίηεξα ηνπο νηθνλνκηθά αζζελέζηεξνπο (κέζα ζε θάζε ρψξα) θαη ηηο αλαδπφκελεο νηθνλνκίεο (κεηαμχ ησλ ρσξψλ ηνπ θφζκνπ).

• Σν αληίμνν θαη αβέβαην δηεζλέο πεξηβάιινλ έρεη δπζκελείο επηπηψζεηο ζρεδφλ γηα φιεο ηηο νηθνλνκίεο, νη νπνίεο φκσο δηαθνξνπνηνχληαη θαηά ρψξα, αλάινγα κε ηηο ζπλζήθεο πνπ επηθξαηνχλ ζε θαζεκηά θαη αλάινγα κε ηελ πξνζαξκνζηηθφηεηα θαη ηελ αληνρή ηεο ζηνπο εμσγελείο θξαδαζκνχο. Οη ηδηφηεηεο απηέο εμαξηψληαη απφ ηα δηαξζξσηηθά ραξαθηεξηζηηθά θάζε νηθνλνκίαο.

• ΢ηε δψλε ηνπ επξψ ε εληαία λνκηζκαηηθή πνιηηηθή ζπκβάιιεη απνηειεζκαηηθά ζηελ νηθνλνκηθή αλάπηπμε κε ηελ πξνζήισζή ηεο ζην ζηφρν ηεο ζηαζεξφηεηαο ησλ ηηκψλ κεζνπξφζεζκα. Ζ λνκηζκαηηθή πνιηηηθή δελ έρεη ηε δπλαηφηεηα λα εκπνδίζεη ή λα αληηζηαζκίζεη ηηο βξαρπρξφληεο δηαθπκάλζεηο ηνπ πιεζσξηζκνχ γχξσ απφ ηε κεζνπξφζεζκε ηάζε ηνπ, νη νπνίεο νθείινληαη ζε εμσγελείο παξάγνληεο φπσο νη δηεζλείο ηηκέο ηνπ πεηξειαίνπ. Ζ λνκηζκαηηθή πνιηηηθή πξέπεη πξσηίζησο λα δηαζθαιίδεη φηη νη θαηά θαηξνχο εμσγελείο πιεζσξηζηηθέο πηέζεηο δελ ελζσκαηψλνληαη ζηηο κεζνπξφζεζκεο πιεζσξηζηηθέο πξνζδνθίεο θαη δελ ππξνδνηνχλ δεπηεξνγελείο επηδξάζεηο. Γεπηεξνγελείο επηδξάζεηο εθδειψλνληαη φηαλ νη παξάγνληεο ηεο νηθνλνκίαο, θαηά ηνλ θαζνξηζκφ ησλ ηηκψλ απφ ηηο επηρεηξήζεηο, ηε ζχλαςε κηζζνινγηθψλ ζπκθσληψλ ή ηνλ θαζνξηζκφ άιισλ ακνηβψλ, πξνεμνθινχλ φηη ε πξνζσξηλή αχμεζε ηνπ πιεζσξηζκνχ ζα δηαηεξεζεί κεζνπξφζεζκα.