ΤΕΙ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΥ
ΣΧΟΛΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ
ΤΜΗΜΑ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΚΑΙ ΟΡΓΑΝΙΣΜΩΝ
Πτυγιακιί Εργασία
«Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΡΙΣΗ (2008-2014) ΚΑΙ ΟΙ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΤΗΣ ΣΤΗΝ ΥΓΕΙΟΝΟΜΙΚΗ ΠΕΡΙΘΑΛΨΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΥΓΕΙΑ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ»
Εισηγήτριες : ΛΕΖΙ ΑΡΙΟΛΑ Α.Μ.: 2009010 ΜΠΟΥΝΟΥ ΒΑΣΙΛΙΚΗ Α.Μ.: 2009007
Επόπτης καθηγητής : ΜΑΥΡΙΔΟΓΛΟΥ ΓΕΩΡΓΙΟΣ
ΚΑΛΑΜΑΤΑ 2014
ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ
Θεωρούμε υποχρέωσή μας να ευχαριστήσουμε τον επιβλέποντα καθηγητή μας για την πολύτιμη καθοδήγησή του. Επιπλέον θέλουμε να ευχαριστήσουμε τους καθηγητές που επιτηρούν αυτή την εργασία, καθώς μας βοήθησαν να την φτάσουμε στην παρούσα μορφή, ώστε να εμπλουτίσει την βιβλιοθήκη της σχολής μας. Τέλος αλλά όχι λιγότερο σημαντικό, οφείλουμε να ευχαριστήσουμε τις οικογένειες μας για την ψυχολογική και οικονομική υποστήριξη που μας παρείχαν καθώς και για την συμπαράσταση τους, όλα τα χρόνια της φοίτησής μας στο Τ.Ε.Ι. Πελοποννήσου.
ΠΕΡΙΛΗΨΗ
Η εργασία έχει θέμα την Οικονομική Κρίση (2008-2014) και τις επιπτώσεις της στην υγειονομική περίθαλψη και την υγεία των Ελλήνων. Η τρέχουσα παγκόσμια οικονομική κρίση έχει χαρακτηριστεί ως η σοβαρότερη των τελευταίων ετών. Οι επιπτώσεις της έχουν επηρεάσει μεγάλο μέρος του κόσμου ακόμα και οικονομίες που ήταν δυνατές. Το δημοσιονομικό χρέος της Ελλάδας έφτασε σε υψηλότατα επίπεδα, με αποτέλεσμα η χώρα να καταφύγει στην οικονομική υποστήριξη του ΔΝΤ. Ως αποτέλεσμα αυτού, ακολούθησε η μεγάλη και απότομη αύξηση της ανεργίας σε συνδυασμό με τη συνεχή μείωση των μισθών και των συντάξεων όπου έφεραν αντιμέτωπο τον ελληνικό πληθυσμό με τη φτώχεια και την αδυναμία εξυπηρέτησης των βασικών του ανθρώπινων αναγκών. Η απώλεια εργασίας καθώς και η μείωση των ωραρίων, σε συνδυασμό με την εκμετάλλευση και τις αντίξοες συνθήκες εργασίας κατέστησαν την Ελλάδα στη χώρα με τους χειρότερους οικονομικούς δείκτες.
Τα περισσότερα συστήματα υγείας και ιδίως τα ευρωπαϊκά, δεν έχουν επαρκή χρηματοδότηση και χαρακτηρίζονται από αναποτελεσματικότητα και περιττές δαπάνες. Μια σοβαρή οικονομική κρίση, όπως η παρούσα, έχει σοβαρές επιπτώσεις στην υγεία, δημιουργεί προβλήματα στη χρηματοδότηση των συστημάτων υγείας, απειλεί τη βιωσιμότητα των ιδιωτικών ασφαλιστικών εταιρειών και επιβαρύνει τη λειτουργία των δημόσιων μονάδων παροχής υπηρεσιών υγείας λόγω αυξημένης ζήτησης. Η κοινωνία και το κοινωνικό κράτος δοκιμάζουν τα όρια της αντοχής τους προσπαθώντας να διαχειριστούν τους μειωμένους προϋπολογισμούς για την υγεία.
Η υποβάθμιση του βιοτικού επιπέδου και η επιβάρυνση της δημόσιας υγείας και της ψυχικής υγείας ασκούν δυσμενή επιρροή στη ζωή των Ελλήνων. Οι δύσκολες συνθήκες διαβίωσης καθιστούν τους ανθρώπους ευάλωτους τόσο σε σωματικό όσο και σε ψυχικό επίπεδο. Η επιδείνωση της υγείας των πολιτών σε συνδυασμό με την αύξηση των νοσημάτων λόγο της κρίσης καθιστούν ένα κράτος «άρρωστο».
Η επίδραση της δεδομένης οικονομικής συγκυρίας στη ψυχολογία και στο ψυχισμό των ατόμων μπορεί να αποβεί αρνητική. Η χρήση απαγορευμένων ουσιών, το αλκοόλ, οι απόπειρες αυτοκτονίας καθώς και ο καλπάζων ρυθμός αύξησης των ψυχολογικών και ψυχιατρικών νοσημάτων είναι μερικά από τα αντίκτυπα που έχει επιφέρει η οικονομική κρίση.
ABSTRACT
The subject of this thesis is the economic crisis in Greece (2008-2014) and its impact on the healthcare and the health of the Greeks. The current global economic crisis has been described as the most serious in recent years. The effects have influenced a lot of European economies. The financial debt of Greece reached very high levels until 2009, so that the country was obliged to resort to the financial support of the IMF. As a result, there was a sharp and sudden rise in unemployment combined with a continuing reduction of salaries and pensions. The result of the aforementioned was that the Greek population suffered from poverty and lack of means to satisfy basic human needs. The job loss and the reduction of working hours, combined with exploitation and harsh working conditions in Greece, led the country to become the state with the worst economic indicators.
Most health systems and especially the European ones do not have adequate funding and are characterized by inefficiency and unnecessary costs. A serious economic crisis, as the present, has a serious impact on health by causing serious problems in the financing of health systems, threatening thus the viability of private insurance companies and aggravates the function of public health service units due to the increased demand. The society and the welfare state test their limits when they are obliged to manage reduced budgets for health.
The deterioration of living standards and burdens of public health and mental health have an adverse influence on the life of the Greeks. Difficult living conditions make people vulnerable, both physically and mentally. The deterioration of public health in conjunction with the increase of diseases because of the crisis make a state
"ill." The effect of the given economic situation on the psychology of people is negative. The use of illegal substances, alcohol, suicide attempts and the rampant growth of psychological and psychiatric diseases are some of the results of the severe economic crisis.
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ
Ευχαριστίες....2
Περίληψη... ABSTRACT...4
ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΠΙΝΑΚΩΝ & ΓΡΑΦΗΜΑΤΩΝ...9
ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ / ΑΚΡΩΝΥΜΙΑ...11
ΕΙΣΑΓΩΓΗ...14
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1. Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΡΙΣΗ ΚΑΙ ΟΙ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΤΗΣ ΣΤΗΝ ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΚΑΙ ΕΓΧΩΡΙΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ...15
1.1 Ο Ορισμός της Οικονομικής κρίσης...15
1.1.1 Ο γενικός ορισμός της Οικονομικής κρίσης....15
1.2 Η παγκόσμια οικονομική ύφεση 2008-2014...17 1.2.1 Ανασκόπηση στην παγκόσμια οικονομική ύφεση του 2008...17
1.2.2 Διεθνής χρηματοπιστωτική κρίση 2007-2008...19
1.2.3 Το χρονικό της Οικονομικής Κρίσης...24
1.2.4 Η μετάβαση στην παρεμβατική κεφαλαιαγορά...32
1.2.5 Η επιρροή της οικονομικής κρίσης στην Ελλάδα...33
2.1 Ελληνικό Σύστημα Υγείας....42
2.1.1 Ιστορική εξέλιξη του συστήματος υγείας στην Ελλάδα...43
2.2 Αομή του Ελλάνικού Συστήματος Υγείας...50
2.2.1 Ελληνικό Σύστημα Υγείας (οργάνωση)...51
2.3 Ελληνικό σύστημα υγείας και οικονομική κρίση...55
2.3.1 Πολιτική για το Φάρμακο...58
2.3.2 Φαρμακευτική Δαπάνη -Ηλεκτρονική Συνταγογράφηση Φαρμάκου...59
2.4 Πρωτοβάθμια Περίθαλψη Υγείας στην Ευρωπαϊκή Ένωση...62
2.4.1 Πρωτοβάθμια Υγειονομική Περίθαλψη...64
2.4.2 Διαπιστώσεις για την Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας (ΠΦΥ) στην Ελλάδα...64
2.4.3 Τα Προβλήματα στην Ιατρική Περίθαλψη...66
2.5 Η επίδραση της οικονομικής κρίσης στα συστήματα υγείας....68
2.5.1 Μεταρρυθμίσεις των συστημάτων υγείας εν κρίση...70
2.5.2 Επιπλώσεις της Οικονομικής Κρίσης στο Ελληνικό Σύστημα Υγείας την περίοδο του 2008...71
2.5.3 Οι Επιπτώσεις στο Ελληνικό Σύστημα Υγείας...72
2.5.4 Μεταρρυθμίσεις στις Διοικήσεις Νοσοκομείων...74
2.5.5 Οι Συνέπειες της Χρόνιας Αδράνειας...77
2.5.6 Σε «παρακμή» οι δείκτες υγείας και πρόνοιας στην Ελλάδα...79
2.6 Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας και το νέο ΕΟΠΥΥ...83
2.6.1 Η Δαπάνη στο ΕΣΥ το 2014...89
2.6.2 Πλαψόν στις διαγνωστικές εξετάσεις...90
2.7 Προτάσεις για την Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας (ΠΦΥ)...92
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2. ΟΙ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΤΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΚΡΙΣΗΣ ΣΤΗΝ ΥΓΕΙΟΝΟΜΙΚΗ ΠΕΡΙΘΑΛ ΨΗ ΤΩΝ ΕΑΑΗΝΩΝ ΠΟΛΙΤΩΝ...42
3.1 Ορισμός της Υγείας...94
3.2 Επιπτώσεις της Οικονομικής Κρίσης στην Υγεία....95
3.2.1 Οι γενικές επιπτώσεις της Οικονομικής Κρίσης στην Υγεία...95
3.2.2 Οι επιπτώσεις της ανεργίας στην Υγεία...98
3.2.3 Οι επιπτώσεις των Οικονομικών Κρίσεων στην Γενική Υγεία...98
3.2.4 Οικονομική κρίση και Δημόσια Υγεία - Απειλή για την κοινωνική συνοχή...100
3.2.5 Οικονομική κρίση και Αυτοκτονίες...101
3.2.6 Ο ρόλος του Διεθνές Νομισματικού Ταμείου (ΔΝΤ) για την Υγεία...102
3.3 Οι επιπτώσεις των Οικονομικών Κρίσεων στην Υγεία των Ελλήνων πολιτών... 103
3.3.1 Οι γενικές επιπτώσεις της Οικονομικής κρίσης στην Υγεία των Ελλήνων...103
3.3.2 Νέες επιδημίες δημιουργεί η οικονομική κρίση...106
3.3.3 Επαγρύπτνηση και για τα Λοιμώδη Νοσήματα...108
3.3.4 Οι εξαρτήσεις την περίοδο της οικονομικής κρίσης...112
3.3.5 Οι επιπτώσεις της οικονομικής κρίσης στους χρήστες ουσιών...114
3.3.6 Η Οικονομική κρίση επηρεάζει τους ρευματισμούς...115
3.3.7 Η Οικονομική κρίση «χτυπάει» την καρδιά...117 3.3.8 Η Οικονομική κρίση και οι επιπτώσεις της στα άτομα με αναπηρία και τις οικογένειες τους...118
3.4 Τρόποι Αντιμετώπισης των επιπτώσεων της οικονομικής κρίσης στην Υγεία... 120
3.4.1 Η Κοινωνική Διαβάθμιση των Ανισοτήτων στην Υγεία και οι Τομείς Δράσης...120
3.4.2 Η επένδυση στην υγεία...123
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3. ΟΙ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΤΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΚΡΙΣΗΣ ΣΤΗ Ν ΥΓΕΙΑ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ ΠΟΛΙΤΩΝ....94
4.1 Ορισμός Ψυχικής Υγείας....126
4.2 Επιπτώσεις της Οικονομικής Κρίσης στη Ψυχική Υγεία...130
4.2.1 Οι γενικές Επιπτώσεις της Οικονομικής Κρίσης στη Ψυχική Υγεία...130
4.2.2 Ο κοινωνικός αποκλεισμός ως αντίκτυπο της οικονομικής κρίσης....135
4.2.3 Οι επιπτώσεις της οικονομικής κρίση στην οικογένεια & τα παιδιά...136
4.2.4 Οι επιπτώσεις της οικονομικής κρίσης στη θνησιμότητα & τις αυτοκτονίες...139
4.2.5 Οικονομική κρίση & διαταραχές πρόσληψης τροφής...140
4.3 Οι επιπτώσεις της Οικονομικής κρίσης στην Ψυχική Υγεία των Ελλήνων....142
4.3.1 Η ψυχική υγεία στην Ελλάδα...142
4.3.2 Γραμμή Βοήθειας για την Κατάθλιψη του Ερευνητικού Πανεπιστημιακού Ινστιτούτου Ψυχικής Υγιεινής (ΕΠΙΨΥ)...145
4.3.3 Ο άστεγος πληθυσμός της Ελλάδας...151
4.3.4 Η φτώχια στην Ελλάδα...154
4.3.5 Οικονομική κρίση και θνησιμότητα στην Ελλάδα...155
4.3.6 Οι Neets στην Ελλάδα...157
4.4 Τρόποι αντιμετώπισης των επιπτώσεων της Οικονομικής Κρίσης στην ψυχική υγεία....159
4.4.1 Πώς να μετριαστούν οι επιπτώσεις της κρίσης...159
4.4.2 Πώς μπορούμε να συμβάλλουμε στην ψυχική υγεία...162
Συμπεράσματα...174
Βιβλιογραφία...176
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4. ΟΙ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΤΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΚΡΙΣΗΣ ΣΤΗ Ν ΨΥΧΙΚΗ ΥΕΕΙΑ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ ΠΟΛΙΤΩΝ....126
ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΠΙΝΑΚΩΝ & ΓΡΑΦΗΜΑΤΩΝ
ΠΙΝΑΚΕΣ& ΓΡΛΦΗΜΑΤΑ
Γράφημα 2.1 Δομή ταξινόμησης ασθενών σύμφωνα με τα DRGs.
Πίνακας 1.1 Ποσοστά ανεργίας ανά μήνα 2009 έως 2014.
Πίνακας 2.1 Δαπάνες υγείας του ΟΠΑΔ 2003 -2011.
Πίνακας 2.2
Μέσος ετήσιος ρυθμός ανάπτυξης, κατά κεφαλήν δαπάνες για την υγεία σε πραγματικούς όρους 2000 - 2011.
Πίνακας 2.3
Διαφορές δαπανών για την υγεία ανά κεφάλαιο, στις χώρες του ΟΑΣΑ το 2011.
Πίνακας 3.1
Συνολικά δηλωθέντα HIV οροθετικά άτομα, κατά έτος δήλωσης και κατά φύλο στην Ελλάδα, 2008- 2013.
Πίνακας 3.2
Περιπτώσεις H1V λοιμώξης, κατά έτος διάγνωσης και κατά φύλο στην Ελλάδα, 2008-2013.
Πίνακας 4.1 Κατανάλωση φαρμάκων για ψυχικές νόσους 2006-2011.
Πίνακας 4.2 Κλινικό προφίλ ενδιαφερομένου.
Πίνακας 4.3
Κλινικό προφίλ όσων αναφέρθηκαν άμεσα ή έμμεσα στην οικονομική κρίση συγκριτικά με όσους δεν αναφέρθηκαν.
Πίνακας 4.4 Κλινικό προφίλ ανέργων και ατόμων που εργάζονται.
Πίνακας 4.5
|______ _________
Αυτοκτονίες ετών 2000 έως 2012.
Σ Χ Η Μ Α Τ Α
Σχήμα 1.1 Οι φάσεις του οικονομικού κύκλου.
Σχήμα 1.2 Χρηματιστήρια παγκοσμίως, το 1929 και το 2008.
Σχήμα 1.3 Το οικονομικό χρέος της Ευρωζώνης κατά τα έτη 2014 & 2015.
Σχήμα 4.1 Κοινωνικό-δημογραφικό προφίλ ενδιαφερομένου.
Σχήμα 4.2 Ποσοστά κλήσεων με άμεση ή έμμεση αναφορά στην οικονομική κρίση.
Σ ΥΝΤΟΜΟΓΡ ΑΦΙΕΣ / ΑΚΡΩΝΥΜΙΑ
ABCPs : Asset Backed Commercial Papers.
AIDS: Acquire Immune Deficiency Syndrome (Σύνδρομο Επίκτητης Ανοσοανεπάρκειας).
Bullying: Σχολικός εκφοβισμός.
CDOs : Collateralized debt obligations.
CRAs : Rating Agencies.
D.R.G.s : Diagnosis- Related Group (Κλειστό Ενοποιημένο Νοσήλιο).
GPO: Greek Public Opinion.
HIV: Human Immunodeficiency Virus, (Ιός της ανθρώπινης ανοσοανεπάρκειας).
UNICEF: United Nations Childrens Fund (Ταμείο Παιδιών του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών).
WHO: World Health Organization (Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας).
ΑΕΠ: Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν.
ΑΗΦΥ : Ατομικός Ηλεκτρονικός Φάκελος Υγείας.
ΑμεΑ: Άτομα με ειδικές Ανάγκες.
ΓΣΕΕ: Γενικής Συνομοσπονδίας Εργατών Ελλάδας.
Δ.Ε.Π. : Διδακτικό Ερευνητικό Προσωπικό.
Δ.Υ.ΠΕ: Δευτεροβάθμια Υγειονομική Περιφέρεια.
ΔΕΠΥ : Διαταραχή Ελαττωματικής Προσοχής και Υπερκινητικότητας.
ΔΝ: Δυτικού Νείλου.
ΔΝΤ: Διεθνές Νομισματικό Ταμείο.
ΔΣ: Διοικητικό Συμβούλιο.
Ε.Ε.: Ευρωπαϊκή Ένωση.
Ε.Κ.Α.Β : Εθνικό Κέντρο Άμεσης Βοήθειας.
ΕΣΣΔ: Ένωση Σοβιετικών Σοσιαλιστικών Δημοκρατιών.
Ε.Σ.Υ.: Εθνικό Σύστημα Υγείας.
EKT-ECB: Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα.
ΕΛ.Ε.ΑΝ.Α.: Ελληνική Εταιρεία Αντιρρευματικού Αγώνα.
ΕΟΦ: Εθνικός Οργανισμός Φαρμάκου.
ΕΠΙΨΥ: Ερευνητικό Πανεπιστήμιο Ινστιτούτο Ψυχικής Υγείας.
ΕΣΔΥ: Εθνική Σχολή Δημόσιας Υγείας.
ΕΣΠΑ: Εθνικό Στρατηγικό Πλαίσιο Αναφοράς.
ΕΣΥΕ: Εθνική Στατιστική Υπηρεσία Ελλάδας.
ΕΥ: ΕΥ Eurozone Forecast.
ΗΠΑ: Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής.
ΙΚΑ: Ίδρυμα Κοινωνικών Ασφαλίσεων.
ΙΝΕ: Εθνικού Ινστιτούτου Στατιστικής.
ΙΤΕ: Ίδρυμα Τεχνολογίας και'Ερευνας.
Κ.Ε.Ν.: Κλειστά Ενοποιημένα Νοσήλια.
ΚΑΝΕΠ: Κέντρου Ανάπτυξης Εκπαιδευτικής Πολιτικής.
ΚΕΑΔΙΚ: Κέντρο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων.
ΚΕΕΛΠΝΟ: Κέντρο Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων.
ΚΕΘΕΑ: Κέντρο Θεραπείας Εξαρτημένων Ατόμων.
ΚΕΠΑ: Κέντρο Πιστοποίησης Αναπηρίας.
ΚΕΠΕ: Κέντρο Προγραμματισμού και Οικονομικών Ερευνών.
ΚΕΣΥ: Κεντρικό Συμβούλιο Υγείας.
ΚΝΣ: Κεντρικού Νευρικού Συστήματος.
ΜΜΕ: Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης.
Ο.Α.Ε.Ε: Οργανισμός Ασφάλισης Ελευθέρων Επαγγελματιών.
Ο.Π.Α.Δ: Τομέας Ασφαλισμένων Δημοσίου.
ΟΑΕΔ: Οργανισμός Απασχόλησης Εργατικού Δυναμικού.
ΟΓΑ: Οργανισμός Γεωργικών Ασφαλίσεων.
ΟΕΚ: Οργανισμός Εργατικής Κατοικίας.
ΟΝΕ: Οικονομική και Νομισματική Ένωση.
ΟΟΣΑ: Οργανισμός Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης.
ΟΠΕΚ: Οργανισμός Εξαγωγών Πετρελαιοπαραγωγών Χωρών.
ΠΕΔΥ: Πρωτοβάθμιο Εθνικό Δίκτυο Υγείας.
ΠΟΥ: Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας.
ΤΥΔΚΥ: Τομέας Ασφαλισμένων Δημοτικών και Κοινοτικών Υπαλλήλων.
ΥΥΚΑ: Υπουργείο Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης.
ΧΑΚ: Χρηματιστήριο Αξιών Κύπρου.
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Η παρούσα πτυχιακή εργασία διαπραγματεύεται την οικονομική κρίση των ετών 2008 - 2014 και πως αυτή επηρέασε τον κλάδο της οικονομίας, της υγειονομικής περίθαλψης, της υγείας και της ψυχικής υγείας, τόσο σε παγκόσμιο επίπεδο όσο και στην Ελλάδα.
Στο πρώτο κεφάλαιο παρατίθενται θεωρητικά στοιχεία σχετικά με την ιστορία της παγκόσμιας οικονομίας, καθώς επίσης και η ανάλυση των σπουδαιότερων οικονομικών κρίσεων του παρελθόντος. Γίνεται συνοπτική αναφορά στα αίτια και τις επιπτώσεις της τρέχουσας οικονομικής κρίσης στην παγκόσμια και εγχώρια οικονομία.
Το δεύτερο κεφάλαιο αφορά τις επιπτώσεις της οικονομικής κρίσης στην υγειονομική περίθαλψη των Ελλήνων πολιτών. Γίνεται αναφορά στα παγκόσμια συστήματα υγείας και στο πώς και πόσο έχουν επηρεαστεί από τις τρέχουσες οικονομικές συγκυρίες.
Στο τρίτο κεφάλαιο αναλύονται οι επιπτώσεις της οικονομικής κρίσης στην υγεία του ανθρώπινου πληθυσμού, δίνοντας περισσότερη έμφαση στις επιπτώσεις που έχει υποστεί ο Ελληνικός λαός. Η επιδείνωση χρόνιων νοσημάτων, η έξαρση ασθενειών καθώς και η υιοθέτηση ανθυγιεινού τρόπου ζωής είναι μερικά από τα ζητούμενα που αναλύονται στο συγκεκριμένο κεφάλαιο.
Το τέταρτο κεφάλαιο είναι αφιερωμένο στις επιπτώσεις που έχει επιφέρει η οικονομική κρίση στην ψυχική υγεία των ανθρώπων. Η έξαρση των ψυχικών ασθενειών καθώς και το πλήγμα που έχει υποστεί η ψυχολογία των ατόμων αποτελούν πολύ ανησυχητικό και σοβαρό αντικείμενο συζήτησης.
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1: Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΡΙΣΗ ΚΑΙ ΟΙ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΤΗΣ ΣΤΗΝ ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΚΑΙ ΕΓΧΩΡΙΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ
1.1 Ο Ορισμός της Οικονομικής κρίσης
1.1.1 Ο γενικός ορισμός της Οικονομικής κρίσης
Οικονομική κρίση είναι μια διαταραχή στις χρηματοπιστωτικές αγορές στις οποίες οι λανθασμένες επιλογές και τα προβλήματα οικονομικού κινδύνου αυξάνονται με αποτέλεσμα να αδυνατούν να διοχετεύσουν τα κεφάλαιά τους σε παραγωγικές επενδύσεις και σε αποδοτικούς τομείς. Μια οικονομική κρίση μπορεί να οδηγήσει μια οικονομία μακριά από την ισορροπία και να στρέψει σε μια καθοδική πορεία τους δείκτες της οικονομικής ανάπτυξης. Οι οικονομικές κρίσεις μπορεί να έχουν διάφορες επιπτώσεις πέρα του τραπεζικού πανικού.
Οικονομική κρίση είναι το φαινόμενο κατά το οποίο μια οικονομία χαρακτηρίζεται από μια διαρκή και αισθητή μείωση της οικονομικής της δραστηριότητας. Όταν λέμε οικονομική δραστηριότητα αναφερόμαστε σε όλα τα μακροοικονομικά μεγέθη της οικονομίας, όπως η απασχόληση, το εθνικό προϊόν, οι τιμές, οι επενδύσεις κ.λπ. Ο βασικότερος δείκτης οικονομικής δραστηριότητας είναι οι επενδύσεις, οι οποίες, όταν αυξομειώνονται, συμπαρασύρουν μαζί τους και όλα τα υπόλοιπα οικονομικά μεγέθη.
Επίπεδο Οικονομικής Δραστηριότητας
Σχήμα 1.1: Οι φάσεις του οικονομικού κύκλου
Η οικονομική κρίση αποτελεί τη μία από τις δύο φάσεις των οικονομικών διακυμάνσεων και συγκεκριμένα τη φάση της καθόδου, όταν δηλαδή η οικονομική δραστηριότητα βρίσκεται σε μια συνεχή συρρίκνωση.
Οι οικονομικές διακυμάνσεις ορίζονται ως οι διαδοχικές αυξομειώσεις της οικονομικής δραστηριότητας μέσα σε μια οικονομία. Λέγονται αλλιώς και κυκλικές διακυμάνσεις ή οικονομικοί κύκλοι. Οι Άγγλοι αποδίδουν το φαινόμενο με τον όρο
«bysiness cycles», ακριβώς για να τονίσουν την ιδιαίτερη βαρύτητα των επενδύσεων στην εξέλιξη του οικονομικού κύκλου. Από πολύχρονες στατιστικές παρατηρήσεις διαπιστώθηκε ότι οι οικονομικοί κύκλοι διαρκούν περίπου από 7 έως 11 χρόνια.
1.2 Η παγκόσμια οικονομική ύφεση 2008-2014
1.2.1 Ανασκόπηση στην παγκόσμια οικονομική ύφεση του 2008
Η παγκόσμια οικονομική ύφεση του 2008 είναι το αποτέλεσμα που προκλήθηκε από τη διεθνή χρηματοπιστωτική κρίση του 2007 σε τομείς της πραγματικής οικονομίας της διεθνούς κοινότητας. Η πιστωτική κρίση από την έλλειψη ρευστότητας έγινε εμφανής στους χρηματιστηριακούς δείκτες των ανεπτυγμένων χωρών, ενώ πολλά χρηματιστήρια παρέμειναν κλειστά λόγω των μεγάλων απωλειών από τις πωλήσεις των επενδυτών. Σημαντικοί κλάδοι της οικονομίας επλήγησαν, όπως ο τραπεζικός, ο ασφαλιστικός, ο κτηματομεσιτικός, οι αυτοκινητοβιομηχανίες, το εμπόριο και άλλοι, με άμεσα αποτελέσματα στα οικονομικά μεγέθη των οικονομιών, όπως αύξηση της ανεργίας, νέες πληθωριστικές πιέσεις, υποτίμηση νομισμάτων κ.ά. Σύμφωνα με αναλυτές, η κατάσταση της οικονομικής ύφεσης προσομοιάζει με την παγκόσμια οικονομική ύφεση του 1929, με τους ρυθμούς ανάπτυξης να υποχωρούν και τα δημοσιονομικά των χωρών να εκτίθενται στο ενδεχόμενο εκτροπής.
Την λεγάμενη "Μαύρη Παρασκευή", στις 24 Οκτωβρίου 2008, σημειώθηκαν απώλειες $ 3,2 τρις στην Ευρασία, ενώ ξένοι επενδυτές έσπευσαν σε μαζικές ρευστοποιήσεις στην Ελλάδα. Ο Γενικός Χρηματιστηριακός Δείκτης των Αθηνών έπεσε κάτω από τις 1.800 μονάδες, στα χαμηλότερα επίπεδα από το 1989, παρά τα πραγματικά κέρδη που εμφάνιζαν οι ελληνικές τράπεζες και επιχειρήσεις. Στην Ελλάδα σημειώθηκαν απώλειες 24 δις ευρώ στο δεύτερο εξάμηνο του 2008, μέσα σε 24 μέρες.
Η κρίση έγινε σύντομα εμφανής σε μεγέθη της πραγματικής ελληνικής οικονομίας. Τα έσοδα του κράτους ανήλθαν στα 39,2 δις ευρώ, έναντι στόχου 41,6 δις ευρώ, ενώ σημειώθηκαν οι μεγαλύτερες απώλειες βιομηχανικών παραγγελιών στην Ευρωζώνη, ύψους 10%, τη στιγμή που εμφανίστηκαν απώλειες 7% στη Γαλλία.
Επήλθε μείωση της κατανάλωσης, των εξαγωγών και της παραγωγικής δραστηριότητας, ενώ οι κατασκευές παρέμειναν παγωμένες. Οι προβλέψεις του οικονομικού τύπου για τα ποσοστά της ανεργίας στον κόσμο ήταν απαισιόδοξες.
Η οικονομική κρίση η οποία ξεκίνησε ως κρίση των ενυπόθηκων δανείων το 2007 στις ΗΠΑ, διαμορφώθηκε σε διεθνή οικονομική κρίση το 2008 και εξελίχθηκε σε οικονομική κρίση στην πραγματική οικονομία στις ΗΠΑ, την Ευρώπη και την χώρα μας, ως αποτέλεσμα της εφαρμοζόμενης οικονομικής πολιτικής «των απελευθερωμένων αγορών και των αποκλεισμένων κοινωνιών». Οδήγησε σε χιλιάδες απολύσεις στις ΗΠΑ αλλά και στην Ευρωπαϊκή Ένωση, 630.000 απολύσεις κάθε μήνα στις ΗΠΑ, 8,5 εκατομμύρια θέσεις εργασίας χάθηκαν την περίοδο 2009 - 2010.
Τον Ιούλιο του 2009, το ποσοστό ανεργίας στην Ε.Ε. των 27 διαμορφώθηκε στο 9%
και στην Ευρωζώνη 9,5%.
Οι διαδικασίες που συντελέσθηκαν στη διεθνή οικονομία υπό το βάρος της οικονομικής κρίσης η οποία ξεκίνησε από τις ΗΠΑ και επεκτάθηκε στις χώρες της ευρωπαϊκής ηπείρου, αντί να οδηγήσουν την οικονομική πολιτική σε μια συνολική και εκ βάθρων αναθεώρηση του οικονομικού μοντέλου και της ιδεολογίας στη βάση της οποίας αυτό στηρίχθηκε, επέμειναν δογματικά στην αναπαραγωγή και υλοποίηση των παραδοσιακών οικονομικών συνταγών, οδηγώντας έτσι τον πλανήτη, σε οικονομική, κοινωνική και περιβαλλοντολογική ασφυξία.
Όλα αυτά προκάλεσαν αναθεωρήσεις όλων των κρατικών προϋπολογισμών και ως αποτέλεσμα, κάποιοι ηγέτες μελών-κρατών της ΕΕ απαίτησαν χαλάρωση του Συμφώνου σταθερότητας, προσαρμόζοντάς το στις δυσμενείς συνθήκες (για παράδειγμα, μη υπολογισμός των δημοσίων επενδύσεων στο έλλειμμα), χωρίς όμως το μαζικό αυτό αίτημα να γίνει ποτέ δεκτό.
1.2.2 Διεθνής χρηματοπιστωτική κρίση 2007-2008.
Η Διεθνής Χρηματοπιστωτική Κρίση του 2007 ήταν μια παγκόσμια κατάσταση απειλούμενης οικονομικής ύφεσης στον ευρύτερο χρηματοπιστωτικό και τραπεζικό τομέα με γενεσιουργό χώρα τις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής. Η κρίση αυτή ήρθε 78 χρόνια μετά την τελευταία μεγάλη κρίση του 1929 αλλά και παλαιότερες πετρελαϊκές κρίσεις. Προέκυψε μετά το ξέσπασμα των προβλημάτων στην αγορά στεγαστικών δανείων χαμηλής εξασφάλισης και την αλόγιστη χρήση δομημένων επενδυτικών προϊόντων που εξαρτιόνταν άμεσα από τη δυνατότητα αποπληρωμής των δανείων από τα οποία παράγονταν. Η προσπάθεια απομάκρυνσης του πιστωτικού και επιτοκιακού κινδύνου από τις τράπεζες, η μετατροπή στάσιμων κεφαλαίων σε εμπορεύσιμους τίτλους και η μετακίνηση των σύνθετων επενδυτικών τίτλων στις καταστάσεις ειδικών οντοτήτων, προκάλεσαν ένα «ντόμινο» αλυσιδωτών αντιδράσεων στον αμερικανικό και ευρωπαϊκό τραπεζικό και κτηματομεσιτικό τομέα.
Χαρακτηριστικά αυτής της γενικευμένης κατάστασης είναι ο κίνδυνος κατάρρευσης τραπεζών από φημολογία, πώληση άλλων σε ιδιαίτερα χαμηλό τίμημα και άσκηση νομισματικής πολιτικής από τις Κεντρικές Τράπεζες με σκοπό τη διάσωση του χρηματοοικονομικού συστήματος και όχι για τη διασφάλιση των τιμών, όπως παραδοσιακά οφείλουν να πράττουν. Ζημιωμένα βγήκαν τα συστήματα που εκτέθηκαν στα «τοξικά», όπως χαρακτηρίσθηκαν, ομόλογα, συστήματα που στρέφονται πλέον προς ένα νέο κρατικό παρεμβατισμό, παράλληλα με την κατάρτιση σχεδίων επίλυσης της κρίσης προτού επεκταθεί στην ευρύτερη οικονομία των κρατών που επλήγησαν.
Όταν στις ΗΠΑ άρχισε η πτώση της αξίας των κατοικιών οι δανειολήπτες με χαμηλό εισόδημα αντιμετώπισαν δυσκολίες στην αποπληρωμή των δόσεων με αποτέλεσμα οι τράπεζες να κατασχέσουν τις κατοικίες. Όταν οι κατοικίες αυτές προωθήθηκαν προς πώληση για να αποφέρουν ρευστό στις τράπεζες αυξήθηκε η προσφορά με αποτέλεσμα να σημειωθούν μεγαλύτερες πτώσεις στις αξίες. Ως φυσικό επακόλουθο σημειώθηκε πτώση στα ομόλογα που βασίζονταν στα ενυπόθηκα δάνεια.
Η κατάσταση αυτή έκρουσε τον κώδωνα κινδύνου για τις χρηματοοικονομικές εταιρίες. Αν και δεν άλλαζαν οι υπευθυνότητες πληρωμής προς τους καταθέτες,
επειδή η περιουσία τους έχασε αξία οι τράπεζες βίωσαν προβλήματα κεφαλαίου. Το πρόβλημα ρευστοποίησης που αντιμετώπισαν οι τράπεζες έπρεπε να λυθεί με πίστωση από άλλα χρηματοοικονομικά ιδρύματα, αλλά η κατάσταση ήταν ασαφής και περιείχε μεγάλα ρίσκα με συνέπεια να αυξάνει το κόστος της πίστωσης. Έτσι οι τράπεζες δεν είχαν την πρόθεση να δανειοδοτήσουν και ως συνέπεια αυτού ήταν αναμενόμενη μία σμίκρυνση στο οικονομικό σύστημα. Στις αγορές άρχισε να επικρατεί ένα κλίμα έλλειψης εμπιστοσύνης και οι προβληματικές τράπεζες άρχισαν να καταρρέουν. Η οικονομική κρίση άρχισε να επηρεάζει και τον παραγωγικό τομέα.
Επικρατούσε μία ανησυχία στους επενδυτές λόγω της σμίκρυνσης των αγορών. Το εύρος της χρηματοοικονομικής κρίσης ήταν τόσο μεγάλο που επηρέασε τις παγκόσμιες αγορές.
Είναι φανερό ότι οι αιτίες της κρίσης δεν έχουν καμία σχέση με τα χρηματιστήρια. Τελικά όμως τόσο τα χρηματιστήρια όσο και οι επενδυτές επηρεάστηκαν σημαντικά από αυτήν. Στους επενδυτές επικρατεί σήμερα κλίμα αβεβαιότητας, η κρίση τους προκαλεί φόβο και έτσι απέχουν από την ανάληψη κινδύνων και από επενδυτικές δραστηριότητες. Αναμφίβολα το 2008 ήταν μια δύσκολη χρονιά για την παγκόσμια οικονομία που διανύει μια από τις δυσκολότερες περιόδους της. Για τις χρηματιστηριακές αγορές το 2008 ήταν από τις χειρότερες στην ιστορία των κεφαλαιαγορών από το 1930. Η πτώση στις διεθνείς αγορές κυμαίνεται μεταξύ 35% - 65% ενώ μέσα σε 12 μήνες τα διεθνή χρηματιστήρια έχασαν 30 τρισεκατομμύρια δολάρια.
Στο ΧΑΚ η μείωση του γενικού δείκτη, σε σύγκριση με το τέλος του 2007, ήταν 77,15% και η συνολική κεφαλαιοποίηση της κυπριακής κεφαλαιαγοράς μειώθηκε από 25,3 δις ευρώ σε 10,3 δις ευρώ. Τα τελευταία χρόνια πριν τη κρίση οι χρηματιστηριακοί δείκτες παγκόσμια κατέγραψαν σημαντική άνοδο και κατέρριπταν το ένα ρεκόρ μετά το άλλο. Η ευφορία ήταν διάχυτη διεθνώς. Από τα τέλη του 2007, όμως, άρχισαν να παρουσιάζονται τα πρώτα σημάδια της κρίσης. Όλοι συμπεριλαμβανομένων και των αναλυτών, απέτυχαν παταγωδώς να προβλέψουν την κάθετη πτώση των χρηματιστηρίων και την πορεία της παγκόσμιας οικονομίας προς την ύφεση. Ίσως το μεγαλύτερο λάθος που έγινε ήταν ότι αφέθηκε να καταρρεύσει ο τραπεζικός Αμερικάνικος κολοσσός, Lehman Brothers. Η πτώση του κυπριακού χρηματιστηρίου ήταν το άμεσο αποτέλεσμα της αβεβαιότητας και του κλονισμού της
εμπιστοσύνης του κόσμου από τη διεθνή κρίση. Λόγω μεγέθους, η κυπριακή κεφαλαιαγορά, που λειτουργεί με τη λογική της αναδυόμενης αγοράς, παρουσιάζεται με μεγαλύτερες πτώσεις και μεταβλητότητα από ότι τα αναπτυγμένα χρηματιστήρια.
Οι σημαντικότεροι κίνδυνοι της κρίσης για τα χρηματιστήρια είναι η μείωση της ρευστότητας, που γι' αυτά τα είναι εξ ίσου σημαντική όσο και το οξυγόνο για τον άνθρωπο, καθώς και η προοπτική μειωμένης κερδοφορίας των εισηγμένων εταιρειών.
Τα αποτελέσματα, δυστυχώς, παρουσίασαν ότι η άντληση κεφαλαίων μέσα από τα χρηματιστήρια ήταν δύσκολη έως αδύνατη, ενώ οι όγκοι συναλλαγών μειώθηκαν δραματικά.
Αναλυτές προσπαθώντας να επεξηγήσουν την σημασία της πτώσης του Χρηματιστηρίου και πώς αυτή επηρεάζει σταδιακά ολόκληρο τον οικονομικό τομέα αναφέρουν πως ύστερα από μια μεγάλης διάρκειας πτώση του Χρηματιστηρίου, το ενδιαφέρον συνήθως μετατοπίζεται από την πορεία των μετοχών στις επιπτώσεις στην πραγματική οικονομική δραστηριότητα. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η οικονομία επηρεάζεται από μια κατάρρευση του Χρηματιστηρίου, κυρίως επειδή η μεγάλη πτώση αφήνει εκτεθειμένους όσους έχουν ανοίγματα.
Μια άλλη επίπτωση είναι συνήθως η μείωση της κατανάλωσης που σημαίνει πτώση του τζίρου πολλών επιχειρήσεων, άσχετων με το Χρηματιστήριο με τις ανάλογες επιπτώσεις στο εισόδημα και την απασχόληση. Πολλοί επιχειρηματίες εισηγμένων επιχειρήσεων, που προχώρησαν σε μεγάλες αυξήσεις κεφαλαίου, δανείστηκαν από τις τράπεζες μεγάλα ποσά προκειμένου να συμμετέχουν στην αύξηση κεφαλαίου και να μην μειωθεί το ποσοστό τους. Επειδή δε, όλοι προχωρούσαν σε τεράστιες αυξήσεις κεφαλαίου, ανάλογου ύψους ήταν και τα δάνεια.
Άλλωστε και οι τράπεζες είχαν την ανάλογη κάλυψη, φυσικά σε μετοχές.
Η πτώση του Χρηματιστηρίου εξανεμίζει την αξία της κάλυψης των δανείων, όπως και τη δυνατότητα των βασικών μετόχων να πωλήσουν μετοχές για να εξυπηρετήσουν τα δάνεια. Έτσι οι τράπεζες ή θυγατρικές τους βρέθηκαν αναγκαστικά να κατέχουν σημαντικά ποσοστά αρκετών επιχειρήσεων. Οι δυσκολίες ανάγκασαν τους επιχειρηματίες να προχωρήσουν σε ουσιαστικές κινήσεις συγχωνεύσεων και εξαγορών, οπότε διαμορφώθηκε ένα νέο τοπίο στην επιχειρηματική δραστηριότητα. Όσον αφορά τις επιπτώσεις στο σύνολο της
οικονομίας, πράγματι σημειώνεται πτώση της κατανάλωσης και της πιστωτικής επέκτασης, αλλά φαίνεται ότι αυτό έχει και ευεργετικές συνέπειες.
Η διαμόρφωση μιας όλο και εμφανέστερης πτωτικής φοράς των χρηματιστηρίων οδηγεί αρκετούς παίκτες στην ενίσχυση των συμβολαίων
«πώλησης» που λαβαίνουν στις αγορές παραγώγων, με την τράπεζα JP Morgan στις ΗΠΑ, να αλλάζει πρώτη τις θέσεις της, ποντάροντας σε «πτώση» (short) από
«άνοδο» (long). Το ότι ο μεγαλύτερος παίκτης παραγώγων διεθνώς αλλάζει προσανατολισμό ενισχύοντας παράλληλα θέσεις σε αγορές πολύτιμων μετάλλων, κυρίως όμως στα συμβόλαια του χρυσού, επηρεάζει και άλλους ισχυρούς ξένους επενδυτικούς οίκους. Όπως σημειώνουν αμερικανοί αναλυτές, η περίοδος ανοδικής αντίδρασης (αρχές Μαρτίου-αρχές Ιουνίου), που είχε ως αποτέλεσμα την εκδήλωση της ισχυρότερης βραχυπρόθεσμης ανοδικής κίνησης από τη δεκαετία του 1930 μέχρι σήμερα, συνέβαλε στην προσωρινή χαλάρωση του χρηματοπιστωτικού συστήματος και στη δημιουργία κλίματος ευφορίας για την προσέλκυση νέων επενδυτών και κεφαλαίων, κυρίως όμως στη διάθεση πολύτιμου χρόνου στα τραπεζικά συστήματα κυρίως των ΗΠΑ & της Αγγλίας, να συμμαζέψουν τους ισολογισμούς τους και να αντιμετωπίσουν τις τεράστιες επισφάλειες.
Ωστόσο οι αγορές έπαιξαν το στοίχημα της γρήγορης εξόδου από την κρίση.
Είναι το γνωστό σχήμα V, γρήγορη πτώση και ταχεία αντίδραση. Πολλοί αναλυτές λένε όμως ότι τελικά ίσως βρισκόμαστε αντιμέτωποι με ένα άλλο σχήμα, το W, κάθετη διολίσθηση την οποία ακολουθεί εύθραυστη ανάκαμψη . Το τι πραγματικά θα συμβεί έχει άμεση επίπτωση για τους μετόχους. Πρακτικά, στην πρώτη περίπτωση, κάποιος που επενδύει αγοράζοντας για παράδειγμα Εθνική, τη μεγαλύτερη σε κεφαλαιοποίηση εταιρεία του Χ.Α., στα 17-20 ευρώ μπορεί να βρεθεί να χάνει χρήματα σε σύντομο χρονικό διάστημα, αναλόγως σύντομα όμως μπορεί να αρχίσει να μετράει υπεραξίες.
Οι οικονομολόγοι Β. Eichengreen και Κ. Η. O'Rourke παρουσιάζουν μια τέτοια σύγκριση που βασίζεται σε μια εργασία τους που είναι σε εξέλιξη αυτήν την περίοδο. Ακολουθεί ένα χαρακτηριστικό γράφημα τους:
no π
--- ;um l9:?=l00 -*>- April :&os°too
Σχήμα 1.2: Χρηματιστήρια παγκοσμίως, το 1929 και το 2008.
Επιλέγουν ως αρχές των εξελίξεων των χρονοσειρών τον Ιούνιο του 1929 και τον Απρίλιο του 2008 αντίστοιχα, γιατί οι μήνες αυτοί αντιστοιχούν στην κορυφή (peak) των δύο οικονομικών κύκλων, τότε και τώρα, όσον αφορά τη παγκόσμια βιομηχανική παραγωγή. Το τέλος της κόκκινης γραμμής δείχνει το που ήταν τα χρηματιστήρια, τον Απρίλιο του 2008 όπου ξεκίνησε η κρίση και μπορεί να συγκριθεί με το αντίστοιχο διάστημα της τότε κρίσης. Το συμπέρασμα που βγάζουν οι Eichengreen και O'Rourke είναι πως η τωρινή κρίση φαίνεται σε αρκετά σημεία χειρότερη από την τότε, κάτι που δε γίνεται αντιληπτό αν επικεντρώνεσαι μόνο στην αμερικάνικη εμπειρία.
1.2.3 Το χρονικό της Οικονομικής Κρίσης.
Α' εξάμηνο του 2007
Στις αρχές του 2007 επικρατούσε έντονη φημολογία γύρω από τη στεγαστική αγορά των ΗΠΑ που παρουσίαζε σημάδια κόπωσης. Αναλυτές εξέφραζαν σε στήλες του οικονομικού τύπου την ανησυχία τους για μια επερχόμενη κρίση.
Παράλληλα η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα προέβαινε διαρκώς σε σταδιακές αυξήσεις του ευρωεπιτοκίου ώστε να αντιμετωπίσει τις πληθωριστικές πιέσεις που ταλάνιζαν την ευρωπαϊκή οικονομία. Έντονα πλήττονταν οι δανειολήπτες, ενώ παράγοντες στην τραπεζική αγορά συνιστούσαν στα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα να είναι πιο φειδωλά στη χορήγηση δανείων. Την ίδια στιγμή το δολάριο εξακολουθούσε να υποχωρεί έναντι του ευρώ. Επιχειρήσεις μετέφεραν τα εργοστάσιά τους στην Αμερική και η ανεργία στην Ευρώπη αυξανόταν, ενώ πλήττονταν παράλληλα και οι εξαγωγές. Στην Ελλάδα δημιουργήθηκε τεράστιο απόθεμα νεόδμητων κατοικιών, οι οποίες όμως γίνονταν δυσπρόσιτες λόγω, μεταξύ άλλων, των υψηλών επιτοκίων στα στεγαστικά δάνεια, τη στιγμή που έρευνες έδειχναν στροφή των καταναλωτών σε μικρότερα και μεταχειρισμένα διαμερίσματα.
Καλοκαίρι του 2007
Κατά το καλοκαίρι του 2007 κι ενώ πολλοί επίσημοι παράγοντες της αμερικανικής οικονομίας προσπαθούσαν να καθησυχάσουν τους επενδυτές, κεφάλαια της Bear Steams (διεθνής τράπεζα επενδύσεων στη Νέα Υόρκη) πτώχευσαν λόγω κατοχής Collateralized debt obligations (CDOs), απαιτήσεις πληρωμών που προέρχονται από ένα σύνολο τραπεζικών ενεργητικών, που βασίζονταν σε στεγαστικά δάνεια υψηλού κινδύνου (subprime) και της υποχρέωσης της τράπεζας να εξυπηρετήσει τις απαιτήσεις των πιστωτών της με ρευστοποίηση των στοιχείων της.
Τα Rating Agenies (CRAs) οργανισμοί αξιολόγησης πιστοληπτικής ικανότητας, υποβάθμισαν τα CDOs που βασίζονταν σε subprimes και επλήγη η αυτοπεποίθηση της αγοράς για την ασφάλεια στη στεγαστική πίστη. Η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (EKT-ECB) που εδρεύει στην Φρανκφούρτη, αυξάνει το ευροεπιτόκιο στο 4,25%
μπροστά στις πληθωριστικές πιέσεις, αλλά αναθεωρεί σχέδια περαιτέρω αυξήσεων μετά το ξέσπασμα της κρίσης.
Επενδυτές των Asset Backed Commercial Papers (ABCPs), μια μορφή εμπορικών χρεογράφων που είναι εγγυημένο από άλλα χρηματοοικονομικά περιουσιακά στοιχεία, άρχισαν να χάνουν την εμπιστοσύνη τους και η ζήτηση για τα συγκεκριμένα χρεόγραφα έπεφτε, ένα φαινόμενο που χαρακτηρίστηκε ως "flight to quality" (στροφή προς την ποιότητα).
Τράπεζες που είχαν υιοθετήσει τα conduits και SVIs, κερδοσκοπικά προγράμματα που επωφελούνται από τη διαφορά μεταξύ βραχυπρόθεσμων επιτοκίων δανεισμού και μακροπρόθεσμες επιστροφές από δομημένα επενδυτικά προϊόντα, αναγκάστηκαν να ανταποκριθούν στις υποχρεώσεις τους απέναντι στις εγγυήσεις ρευστοποίησης, σε αρκετές μάλιστα περιπτώσεις ο βαθμός της πραγματικής έκθεσης στο ρίσκο ήταν τελείως απρόσμενος, ένα φαινόμενο που απεκλήθη "disastermyopia"
(μυωπία απέναντι στην καταστροφή). Η εμπιστοσύνη στη διατραπεζική αγορά κλονίστηκε λόγω της έκθεσης στον κίνδυνο ρευστότητας. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα την αύξηση των διατραπεζικών επιτοκίων.
Αύγουστος του 2007
Στις 9 Αυγούστου του 2007, μεγάλη κρίση ξέσπασε στις ΗΠΑ από την αδυναμία μεγάλων ομάδων του πληθυσμού να ανταποκριθεί στις υποχρεώσεις του για δάνεια ευόρπίΒεε. Οι πλειστηριασμοί διαδέχθηκαν ο ένας τον άλλον και ολόκληρες πόλεις έμειναν στο δρόμο. Οι τράπεζες ξέμειναν από ρευστό και οι καταθέτες έσπευσαν στο γκισέ των τραπεζών για να κάνουν ανάληψη των χρημάτων τους. Στη Βρετανία προέβησαν σε μαζικές ηλεκτρονικές αναλήψεις των λογαριασμών τους, ένα φαινόμενο γνωστό ως "Πανικός μέσω Ίντερνετ" (ή ιντερνετικός πανικός). Η αδυναμία είσπραξης των απαιτήσεων των αμερικανικών τραπεζών από τους δανειολήπτες των ευύρπιηεε, συνεπέφερε και την αδυναμία πληρωμής των υποχρεώσεων σε τοκομερίδια και αξίες ομολόγων και ΟϋΟε (ομόλογα β' γενιάς) στα οποία είχαν επενδύσει πολλές ευρωπαϊκές τράπεζες, την ίδια στιγμή που πλήθαιναν οι αναλήψεις πανικού. Τα ομόλογα που κατείχαν οι τελευταίες δεν είχαν αντίκρισμα, ενώ το πρόβλημα ρευστότητας προκάλεσε δυσπιστία στη δυνατότητα αποπληρωμής
σε περίπτωση δανεισμού μιας τράπεζας από μια άλλη, με αποτέλεσμα να αυξηθούν τα επιτόκια της διατραπεζικής αγοράς. Το γεγονός αυτό έκανε δύσκολη και κοστοβόρα μια πιθανή αίτηση δανειοδότησης μιας ελληνικής τράπεζας από μία άλλη (ελληνική ή ευρωπαϊκή), κόστος που μετακυλήθηκε στους πελάτες, παράλληλα με τις αυξήσεις του ευρωεπιτοκίου.
Σεπτέμβριος του 2007
Το Σεπτέμβριο του 2007, δύο γερμανικές τράπεζες, η Sachsen Landes bank και η ΙΚΒ ανακοίνωσαν ότι υπέστησαν ουσιαστικές απώλειες από την κατοχή των Conduits (Ειδικές Επενδυτικές Εταιρίες που λειτουργούσαν στα πλαίσια τραπεζικών ομίλων προσφέροντας εξελιγμένα προϊόντα). Η βρετανική Northern Rock βίωσε τη μεγαλύτερη ουρά (bank run) των τελευταίων δεκαετιών σε μια χώρα που φημίζεται για τα μεγάλα εγγυημένα χρηματικά αποθέματα.
Β' εξάμηνο του 2007
Κατά το δεύτερο εξάμηνο του 2007, οι κεντρικές τράπεζες μεσολάβησαν συγχρονισμένα για την τόνωση της χρηματοπιστωτικής αγορά με «ενέσεις ρευστότητας» και σταθεροποίησαν τις διακυμάνσεις στα βραχυπρόθεσμα επιτόκια.
Ορισμένες κεντρικές τράπεζες, όπως η Fed (Ομοσπονδιακή Τράπεζα των ΗΠΑ), μείωσαν ακόμη και το βασικό επιτόκιο χρηματοδότησης, ενώ άλλες, όπως η ECB (Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα), παρακολουθώντας τις εξελίξεις δεν προέβησαν στις προγραμματισμένες αυξήσεις. Παράλληλα, επλήγη η εμπιστοσύνη στα rating agencies ως προς την ικανότητά τους να βαθμολογήσουν τα δομημένα προϊόντα (crisis of confidence). Στην Ελλάδα προέκυψαν απαξιωμένα δομημένα ομόλογα 700 εκατομμυρίων ευρώ στα οποία βασίστηκε η χρηματοδότηση των ασφαλιστικών ταμείων, ένα περιστατικό που χαρακτηρίσθηκε από τα MME ως "Σκάνδαλο των Δομημένων Ομολόγων". Τα στεγαστικά δάνεια στις ΗΠΑ έγιναν δυσπρόσιτα, ενώ κρατικοποιήθηκε η βρετανική τράπεζα Northern Rock από τη βρετανική κυβέρνηση.
Επιπλέον, παρατηρήθηκαν παρενέργειες από τη δυσπιστία στις διατραπεζικές αγορές και στην Ελλάδα μειώθηκαν οι ρυθμοί της μέχρι πρότινος φρενήρους πιστωτικής
επέκτασης, με τις τράπεζες να προτείνουν ευέλικτα τραπεζικά προϊόντα ή δάνεια σταθερού επιτοκίου αντί των δανείων με κυμαινόμενο επιτόκιο. Παράγοντες της κτηματομεσιτικής αγοράς έκαναν εκκλήσεις για νομοθετική ρύθμιση με σκοπό τον περιορισμό των εκτελούμενων οικοδομικών αδειών, εφόσον δεν είχε πουληθεί πρώτα ένα συγκεκριμένο ποσοστό των ολοκληρωμένων κατασκευών.
Σεπτέμβριος του 2008
Μετά την πώληση της διεθνής τράπεζας επενδύσεων της Νέα Υόρκης, Bear Steams σε εξευτελιστική τιμή στην J.P. Morgan το Μάρτιο του 2008, η διεθνής αγορά έδειχνε να έχει μπει σε μια δίνη της οικονομικής κρίσης. Το Σεπτέμβριο του 2008, η αμερικανική κεντρική τράπεζα προσέφερε έκτακτη οικονομική ενίσχυση 85 δισεκατομμυρίων δολαρίων στην ασφαλιστική εταιρεία AIG, προκειμένου να αποτρέψει την κατάρρευσή της. Ο αμερικανικός κολοσσός Lehman Brothers κήρυξε πτώχευση, προκαλώντας αναστάτωση στην κυβέρνηση των ΗΠΑ. Παρά το γεγονός πως οι ελληνικές τράπεζες δεν πρόλαβαν να επενδύσουν ιδιαίτερα σε τέτοια ριψοκίνδυνα προϊόντα, γνωστοποιήθηκαν ιδιωτικές επενδυτικές απώλειες. Τον ίδιο μήνα, η Merrill Lynch μία από τις πιο κορυφαίες εταιρείες διαχείρισης και συμβουλευτικής χρηματοοικονομικών του κόσμου, εξαγοράστηκε από την Bank of America, αμερικανική πολυεθνική τράπεζα. Ο πρόεδρος Τζορτζ Μπους πρότεινε την άμεση ενίσχυση της ρευστότητας των τραπεζών για τη διάσωση του χρηματοπιστωτικού συστήματος, πριν πληγεί περαιτέρω η οικονομία της χώρας, ενώ παράλληλα, εξαγοράζονται, οι Fannie Mae (Ομοσπονδιακός Εθνικός Κτηματικός Σύνδεσμος) και η Freddie Mac (Ιδιωτική εταιρία που ιδρύθηκε από το Κογκρέσο, αποστολή της είναι να προωθήσει τη σταθερότητα και την οικονομική προσιτότητα στην αγορά κατοικιών από την αγορά ενυπόθηκων δανείων από τις τράπεζες και άλλους φορείς του δανείου). Οι εξελίξεις διαδέχονταν η μία την άλλη, με την ανακοίνωση για λουκέτο στη Washington Mutual (Η μεγαλύτερη εταιρεία - ταμιευτήριο χαρτοφυλακίου των ΗΠΑ). Ο απρόσμενος κρατισμός των ΗΠΑ εξέπληξε αρχικά ευχάριστα τα χρηματιστήρια, ενώ αντιδράσεις διατυπώνονταν από τους Αμερικανούς πολίτες για το φορολογικό βάρος που προέβλεπε το Σχέδιο Πόλσον να πέσει στην πλάτη τους. Την άποψη αυτή συμμερίστηκε και το Κογκρέσο, καταψηφίζοντας το σχέδιο κρατικής ενίσχυσης του χρηματοπιστωτικού συστήματος