[PENDING] Η οικονομική κρίση και η επιρροή της στις Ελληνικές επιχειρήσεις κατά τη χρονική περίοδο 2008 - 2014

0

ΣΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙΔΕΤΣΙΚΟ ΙΔΡΤΜΑ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗ΢ΟΤ

16

Πτυχιακή εργαςία:

«Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΡΙ΢Η ΚΑΙ Η ΕΠΙΡΡΟΗ ΣΗ΢ ΢ΣΙ΢

ΕΛΛΗΝΙΚΕ΢ ΕΠΙΧΕΙΡΗ΢ΕΙ΢ ΚΑΣΑ ΣΗ ΧΡΟΝΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟ 2008 – 2014»

Ιωάννα Αλεξοποφλου – Χρυςάνθη Θεοδωράκη

1 Ησάλλα Αιεμνπνχινπ

Υξπζάλζε Θενδσξάθε

Copyright, 2016 © Ησάλλα Αιεμνπνχινπ – Υξπζάλζε Θενδσξάθε

Με επηθχιαμε παληφο δηθαηψκαηνο. All rights reserved.

Απαγνξεχεηαη ε αληηγξαθή, απνζήθεπζε θαη δηαλνκή ηεο παξνχζαο εξγαζίαο, εμ' νινθιήξνπ ή ηκήκαηνο απηήο, γηα εκπνξηθφ ζθνπφ. Δπηηξέπεηαη ε αλαηχπσζε, απνζήθεπζε θαη δηαλνκή γηα ζθνπφ κε θεξδνζθνπηθφ, εθπαηδεπηηθήο ή εξεπλεηηθήο θχζεο, ππφ ηελ πξνυπφζεζε λα αλαθέξεηαη ε πεγή πξνέιεπζεο θαη λα δηαηεξείηαη ην παξφλ κήλπκα. Δξσηήκαηα πνπ αθνξνχλ ζηε ρξήζε ηεο εξγαζίαο γηα θεξδνζθνπηθφ ζθνπφ πξέπεη λα απεπζχλνληαη πξνο ηνπο ζπγγξαθείο. Οη απφςεηο θαη ηα ζπκπεξάζκαηα πνπ πεξηέρνληαη ζε απηφ ην έγγξαθν εθθξάδνπλ ηνπο ζπγγξαθείο θαη δελ πξέπεη λα εξκελεπζεί φηη αληηπξνζσπεχνπλ ηηο επίζεκεο ζέζεηο ηνπ Σερλνινγηθνχ Δθπαηδεπηηθνχ Ηδξχκαηνο Πεινπνλλήζνπ.

2 Δπραξηζηίεο

Ζ επηηπρήο δηεθπεξαίσζε ηεο παξνχζαο πηπρηαθήο εξγαζίαο πινπνηήζεθε κε ηελ ππνζηήξημε ελφο πιήζνπο ζεκαληηθψλ αηφκσλ, ζηα νπνία επηζπκνχκε λα εθθξάζνπκε ηηο ζεξκφηεξεο επραξηζηίεο καο.

Πξψηα απφ φια, ζα ζέιακε λα επραξηζηήζνπκε ζεξκά ηνλ επηβιέπνληα θαζεγεηή θ. Λπγγίηζν Αιέμαλδξν, πνπ µαο παξείρε ηε δπλαηφηεηα λα αζρνιεζνχκε µε έλα ηφζν ελδηαθέξνλ ζέκα, θαζψο θαη γηα ηνλ πνιχηηκν ρξφλν πνπ αθηέξσζε θαη ηελ νπζηαζηηθφηαηα ζηήξημε πνπ µαο παξείρε θαζ' φιε ηε δηάξθεηα ηεο εθπφλεζεο ηεο εξγαζίαο µαο.

Δπηπξφζζεηα, επραξηζηνχκε ηδηαηηέξσο ηηο νηθνγέλεηέο µαο πνπ µαο ππνζηήξημαλ θαη µαο ζπκπαξαζηάζεθαλ θαζ’ φιε ηε δηάξθεηα ησλ ζπνπδψλ µαο ζην ΣΔΗ Πεινπνλλήζνπ.

3 Πεξηερόκελα Πεξίιεςε………6

Δηζαγσγή………7 Κεθάιαην 1……….9 Ο νξηζκφο ηεο νηθνλνκηθήο θξίζεο θαη ε ηζηνξηθή αλαζθφπεζε ησλ ζπνπδαηφηεξσλ νηθνλνκηθψλ θξίζεσλ έσο ζήκεξα……….9 1.1 Ο νξηζµφο ηεο νηθνλνµηθήο θξίζεο……….9 1.2 Ηζηνξηθή αλαζθφπεζε ζηηο ζεκαληηθφηεξεο νηθνλνκηθέο θξίζεηο απφ ην 1929 έσο θαη ζήκεξα……..10 1.2.1 Σν Κξαρ ηνπ 1929…………...10 1.2.2 Ζ δεθαεηία ηνπ '70 θαη νη πεηξειατθέο θξίζεηο………..2 1.2.3 Ζ «Μαχξε Γεπηέξα» ηνπ '87..13 1.2.4 Ζ ηαπσληθή θξίζε ηνπ ’89…..14 1.2.5 Ζ «θξίζε ηεο ηεθίιαο»……….15 1.2.6 Ζ θξίζε ζηηο «Αζηαηηθέο ηίγξεηο»

ην ’97………16 1.2.7 Ζ «θνχζθα» ησλ πςειήο ηερλνινγίαο κεηνρψλ «Dot.Com Bubble»……….18

1.2.8 Ζ θξίζε ησλ subprimes δαλείσλ ηνπ 2007………20 1.2.9 Ζ θξίζε ζηελ Βελεδνπέια……23 Κεθάιαην 2………...29 Ζ θξίζε ηεο Δπξσδψλεο…………....29 2.1 Ζ ρξεκαηνπηζησηηθή θξίζε ηεο Δπξσδψλεο………29 2.2 Ηζηνξηθφ πιαίζην ηεο θξίζεο ζηελ Δπξψπε………..30 2.3 Δπηπηψζεηο ζηελ Δ.Δ…………...31 2.4 Απφ ηελ ρξεκαηνπηζησηηθή θξίζε ζηελ θξίζε ρξένπο………34 2.5 Οη νξαηέο αδπλαµίεο ηεο θξίζεο ηνπ ζπζηήµαηνο ηεο Δπξσδψλεο…..36 Κεθάιαην 3………...………....40 Ζ κεηεμέιημε ηεο παγθφζκηαο ρξεκαηνπηζησηηθήο θξίζεο ζε ειιεληθή δεκνζηνλνκηθή θξίζε. Σα αίηηα, νη επηπηψζεηο θαη νη ηξφπνη αληηκεηψπηζεο………...40 3.1 Ζ ειιεληθή δεµνζηνλνµηθή θξίζε……….40 3.2 Οη καθξννηθνλνκηθέο εμειίμεηο ζηελ Διιάδα………..45

4 3.2.1 Πιεζσξηζκφο………...48 3.3 Σα αίηηα ηεο ειιεληθήο θξίζεο……….49 3.4 Ζ επίδξαζε ηνπ ζπζηήκαηνο δηαθπβέξλεζεο ηεο Δπξσδψλεο ζηελ πξφθιεζε ηεο ειιεληθήο

θξίζεο………51 3.5 Ζ ειιεληθή θξίζε θαη ε δηαρείξηζή ηεο ζην πιαίζην ηεο Δπξσδψλεο…...54 3.6 Οη επηπηψζεηο ηεο ειιεληθήο νηθνλνµηθήο θξίζεο………...58 3.7 Σξφπνη αληηµεηψπηζεο ηνπ δεµνζηνλνµηθνχ ειιεληθνχ πξνβιήµαην………...60 3.8 Πξνβιήκαηα ζηελ ηαηξηθή

πεξίζαιςε……….64 3.9 Δπηπηψζεηο ηεο νηθνλνκηθήο θξίζεο ζην ειιεληθφ ζχζηεκα πγείαο……...65 3.10 Σξφπνη αληηκεηψπηζεο ηνπ

δεκνζηνλνκηθνχ ειιεληθνχ

πξνβιήκαηνο………67 3.11 Σν πεξίπινθν ειιεληθφ

δήηεκα………...70 3.11.1 Ζ κνλαδηθφηεηα ηνπ δεηήκαηνο ηεο Διιάδαο………...70 3.11.2 Ζ ρακειή αληαγσληζηηθφηεηα θαη παξαγσγηθφηεηα ηεο νηθνλνκίαο ζηελ Διιάδα………..71 3.11.3 Ο ηδησηηθφο ηνκέαο ζηελ

Διιάδα………..71 Κεθάιαην 4………...75

Οη ειιεληθέο επηρεηξήζεηο θαη νη δπζθνιίεο πνπ αληηκεησπίδνπλ εμαηηίαο ηεο νηθνλνκηθήο θξίζεο………75 4.1 Ζ µείσζε ησλ εηζνδεµάησλ ηνπ θαηαλαισηηθνχ θνηλνχ θαη ε αχμεζε ηεοαλεξγίαο. Αλαζηαιηηθνί παξάγνληεο γηα ηελ επηρεηξεκαηηθή επεµεξία………75 4.2 Σα θξαηηθά εµπφδηα ζηηο επηρεηξήζεηο………..80 4.3 Γπζθνιίεο ζηελ εχξεζε ρξεκαηνδφηεζεο γηα ηηο ειιεληθέο επηρεηξήζεηο………...84 4.3.1 Πξνβιήκαηα ζηνλ ηξαπεδηθφ δαλεηζµφ………84 4.3.2 Οη μέλνη επελδπηέο θαη ε δπζαξέζηεζή ηνπο πξνο ηηο ειιεληθέο επηρεηξήζεηο………...85 4.4 Μηθξνκεζαίεο επηρεηξήζεηο θαη θξίζε……….89 Κεθάιαην 5………...94 Οη αιιαγέο πνπ επήιζαλ ζηνπο κηζζνχο θαη ζην εξγαζηαθφ ζθεληθφ κεηά ην μέζπαζκα ηεο νηθνλνκηθήο θξίζεο………94 5.1 Ζ Μείσζε Σσλ Καηψηαησλ Μηζζψλ Δζληθήο Γεληθήο ΢πιινγηθήο

΢χκβαζεο Δξγαζίαο(Δ.Γ.΢.΢.Δ.)…..94

5 5.2 Πάγσκα Απμήζεσλ Καη

Ωξηκάλζεσλ………99

5.3 Μεξηθή Απαζρφιεζε Καη Δθ Πεξηηξνπήο Δξγαζία………..101

5.3.1 Μεξηθή Απαζρφιεζε………101

5.3.2 Δθ Πεξηηξνπήο Δξγαζία (Τπναπαζρφιεζε)………..101

5.4 Γηεπζέηεζε Υξφλνπ Δξγαζίαο.102 5.5 ΢πκβάζεηο νξηζκέλνπ ρξφλνπ..102

5.6 Γηαζεζηκφηεηα κηζζσηψλ……103

5.7 Απνιχζεηο………103

5.7.1 Οκαδηθέο απνιχζεηο……….103

5.7.2 Απνδεκηψζεηο απφιπζεο…..104

5.8 Απαζρφιεζε, Κφζηνο εξγαζίαο θαη Αλεξγίαο………..……...106

Κεθάιαην 6……….116

Ζ θξίζε ζηελ Διιάδα θαη νη επηρεηξεκαηηθέο επθαηξίεο πνπ παξνπζηάζηεθαλ………..116

6.1 Οη επηρεηξεκαηηθέο επθαηξίεο ηεο θξίζεο………..116

6.2 Οη επηρεηξήζεηο θαη ε ζεκαζία ηεο θαηλνηνκίαο ζηελ αληηκεηψπηζε ηεο θξίζε……….………...118

6.3 Μία κειέηε πεξίπησζεο: Ζ εηαηξεία «Hellas Direct Insurance Ltd»……….………….119

΢πκπεξάζκαηα……….122

Βηβιηνγξαθία………...124

Παξάξηεκα………..127

6 Πεξίιεςε

΢ηελ παξνχζα εξγαζία αλαθέξεηαη εθηελψο ε παγθφζκηα νηθνλνκηθή θξίζε πνπ άξρηζε απφ ηηο Ζ.Π.Α., επεξεάδνληαο άκεζα νιφθιεξν ην παγθφζκην γίγλεζζαη.

΢ηελ πνξεία, δίλεηαη έκθαζε ζηελ επξσπατθή θαη ηδηαηηέξσο ζηελ ειιεληθή θξίζε πνπ εμαηηίαο ησλ ρξφλησλ ειιεηκκάησλ, ηα νπνία ραξαθηήξηδαλ ην θνηλσληθφ θαη πνιηηηθν-νηθνλνµηθφ ζχζηεκα ηεο ρψξαο, απέηπρε λα κεηψζεη ηηο αξλεηηθέο επηδξάζεηο ηεο ρξεκαηνπηζησηηθήο θξίζεο, κε απνηέιεζκα λα αληηκεησπίζεη κηα ζθιεξή δεκνζηνλνκηθή χθεζε πνπ πξνμέλεζε ηεξάζηηα δεκία ζε νιφθιεξε ηελ νηθνλνκία ηεο.

Κχξηνο ζηφρνο ηεο ζπγθεθξηκέλεο εξγαζίαο ινηπφλ είλαη λα κειεηεζεί ε άξξεθηε ζρέζε, ζεηηθή ή αξλεηηθή, ηεο θξίζεο µε ηνλ επηρεηξεκαηηθφ ηνκέα θαη λα αλαιπζνχλ, απφ ηε κία, ηα εκπφδηα θαη, απφ ηελ άιιε, νη επθαηξίεο πνπ δεκηνπξγνχληαη κε ζηφρν ηελ επίηεπμε ηεο αλάπηπμεο. Δλ θαηαθιείδη, εμάγνληαη ζεκαληηθά ζπκπεξάζκαηα ζρεηηθά µε ην πεξηερφκελν ηεο εξγαζίαο.

Λέμεηο-Κιεηδηά: Παγθφζκηα νηθνλνκηθή θξίζε, ειιεληθή δεκνζηνλνκηθή χθεζε, ειιεληθφο επηρεηξεκαηηθφο ηνκέαο, επθαηξίεο αλάπηπμεο ζηελ θξίζε.

7 Δηζαγσγή

΢ηε ζπγθεθξηκέλε εξγαζία αλαθέξνληαη εθηελψο ε παγθφζκηα νηθνλνκηθή θξίζε ηνπ έηνπο 2007, ε ζηαδηαθή ηξνπνπνίεζή ηεο ζε θξίζε ρξένπο γηα ηνλ ειιεληθφ θφζκν θαη νη ζεηηθέο ή αξλεηηθέο ζπλέπεηεο πνπ απηή απέθεξε ζηηο ειιεληθέο επηρεηξήζεηο θαη λνηθνθπξηά. ΢θνπφο ηεο εξγαζίαο είλαη ν εληνπηζκφο φισλ εθείλσλ ησλ εκπνδίσλ πνπ πξνθαινχληαη απφ ηελ νηθνλνκηθή θξίζε, πνπ φκσο δχλαηαη λα ππεξπεδεζνχλ, θαζψο επίζεο θαη εθείλσλ ησλ επηρεηξεκαηηθψλ επθαηξηψλ πνπ αλαδχνληαη, φζν παξάινγν θαη αλ θαίλεηαη, κέζα απφ ηελ θξίζε.

Αξρηθά, νξίδεηαη ε νηθνλνκηθή θξίζε θαη γίλεηαη κηα ζπλνπηηθή εμέηαζε ησλ ζπνπδαηφηεξσλ παγθφζκησλ νηθνλνκηθψλ θξίζεσλ, απφ ην κεγάιν Κξαρ ηνπ 1929 έσο θαη ηελ παγθφζκηα νηθνλνκηθή θξίζε ησλ subprimes δαλείσλ ηνπ 2007.

΢ηε ζπλέρεηα, αλαθέξεηαη εθηελψο ε θξίζε πνπ πξνθάιεζε θαηαζηξνθή ζηελ Δπξσδψλε. ΢πγθεθξηκέλα, γίλεηαη παξνπζίαζε ηεο επξσπατθήο θξίζεο θαη αλαιχνληαη ηα βαζχηεξα αίηηα, ηα δπζάξεζηα επαθφινπζα θαη ηα ειιείκκαηα ηνπ ζπζηήκαηνο ηεο Δπξσδψλεο, αιιά θαη ηεο ζηαδηαθήο ηξνπνπνίεζήο ηεο ζε θξίζε ρξένπο γηα πνιιέο επξσπατθέο ρψξεο.

Έπεηηα, παξνπζηάδεηαη ε ειιεληθή δεκνζηνλνκηθή θξίζε θαη εμεηάδνληαη ιεπηνκεξψο ηα αίηηα θαη νη επηπηψζεηο ηεο ζηελ ειιεληθή νηθνλνκία θαη θνηλσλία, αιιά θαη νη πηζαλέο ιχζεηο γηα ηελ εμάιεηςε ηεο θξίζεο ηνπ ρξένπο θαη ηεο γεληθφηεξεο χθεζεο.

Όζνλ αθνξά ην επφκελν θεθάιαην παξαηίζεληαη ηα πξνβιήκαηα πνπ αληηκεησπίδνπλ νη πεξηζζφηεξεο ειιεληθέο επηρεηξήζεηο εμαηηίαο ηεο νηθνλνκηθήο θξίζεο θαη ηεο θξαηηθήο αδπλακίαο λα δεκηνπξγήζεη έλα πγηέο πιαίζην πνπ λα πεξηβάιεη ηηο επηρεηξήζεηο πνπ δξαζηεξηνπνηνχληαη ζηελ Διιάδα.

Σν επφκελν θεθάιαην έρεη λα θάλεη κε ηνπο κηζζνχ θαη πσο απηνί επεξεάζηεθαλ απφ ηελ θξίζε πνπ πιήηηεη ηελ Διιάδα. Μέζα απφ πίλαθεο θαη δηαγξάκκαηα γίλεηε ζχγθξηζε ηνπ πνζνζηνχ ηεο απψιεηαο ηνπ κηζζνχ κε ην πψο ήηαλ πξηλ μεζπάζεη ε θξίζε ην 2008 θαη πσο δηακνξθψλεηαη ζήκεξα απφ ηηο 14/2/2012.

Γίλεηαη αθφκα ιφγνο γηα δηάθνξεο επέιηθηεο κνξθέο εξγαζίαο πνπ αλαπηχρζεθαλ θαη θπξηαξρνχλ, απφ ηελ έλαξμε ηεο θξίζεο, ζηελ αγνξά εξγαζίαο.

8

΢ηε ζπλέρεηα, γίλεηαη ιφγνο γηα ηε ζεηηθή πιεπξά ηεο θξίζεο. Δίλαη γεγνλφο πσο κέζα απφ ην ζθνηάδη αλαδχνληαη αξθεηέο επθαηξίεο επηρεηξεκαηηθφηεηαο, αθνχ νη ίδηνη νη επηρεηξεκαηίεο αλαγθάδνληαη λα ξηζθάξνπλ, θαηλνηνκψληαο, κε ζηφρν λα θαηαθέξνπλ λα επηβηψζνπλ ππφ απηέο ηηο αληίμνεο ζπλζήθεο. Δπηπξφζζεηα, παξνπζηάδεηαη ε κειέηε πεξίπησζεο κηαο ζπγθεθξηκέλεο εηαηξείαο πνπ, ελψ έθαλε ηα πξψηα ηεο βήκαηα κέζα ζηελ θξίζε, αληαπεμήιζε κε επηηπρία ζε θάζε δπζθνιία απνδεηθλχνληαο πσο ε θαηλνηνκία, ε δεκηνπξγηθφηεηα, ε επηκνλή θαη ε ππνκνλή κπνξνχλ λα ππεξπεδήζνπλ θάζε εκπφδην ελ θαηξψ θξίζεο. Δπίζεο, γίλεηαη ιφγνο γηα κέηξα βειηίσζεο πνπ κπνξεί λα αθνινπζήζεη κία επηρείξεζε πξνθεηκέλνπ λα βειηηψζεη ηελ ζέζε ηεο ζηελ αγνξά θαηά ηελ πεξίνδν ηεο θξίζεο.

Κιείλνληαο, παξνπζηάδνληαη ηα γεληθφηεξα ζπκπεξάζκαηα πνπ πξνθχπηνπλ απφ ην πεξηερφκελφ ηεο ζπγθεθξηκέλεο εξγαζίαο θαη ηνλίδνληαη νη ζσζηέο θηλήζεηο πνπ επηβάιιεηαη λα θάλεη θάζε θπβέξλεζε, ρξεκαηνπηζησηηθφ ίδξπκα ή επηρείξεζε ζε θάζε αλάινγε πεξίπησζε θαη, θπξίσο, ζηελ πεξίπησζε ηεο Διιάδαο.

9 Κεθάιαην 1

Ο νξηζκόο ηεο νηθνλνκηθήο θξίζεο θαη ε ηζηνξηθή αλαζθόπεζε ησλ ζπνπδαηόηεξσλ νηθνλνκηθώλ θξίζεσλ έσο ζήκεξα

1.1 Ο νξηζκόο ηεο νηθνλνκηθήο θξίζεο

Αξρηθά, σο νηθνλνκηθή θξίζε νξίδεηαη κία ζπγθεθξηκέλε ρξνληθή πεξίνδνο θαηά ηελ νπνία πξνθαιείηαη αλαζηάησζε ζηελ νκαιή ιεηηνπξγία ελφο ζπζηήκαηνο θαη δηαζηξεβιψλνληαη ηα αξρηθά ραξαθηεξηζηηθά θαη νη ηδηφηεηέο ηνπ. Απηή ε αιιαγή, ζπλήζσο, εθδειψλεηαη αηθλίδηα θαη αλαπάληερα, κε απνηέιεζκα λα κεηαβάιιεηαη ε θαζηεξσκέλε εμέιημε ηνπ ζπζηήκαηνο. Δίλαη γεγνλφο πσο θάζε νηθνλνκηθή θξίζε κπνξεί πάξα πνιχ εχθνια λα επεξεάζεη ην επάισην νηθνλνκηθφ γίγλεζζαη θαη λα πξνθαιέζεη πνιπάξηζκεο αξλεηηθέο επηπηψζεηο ζηνπο πιεζπζκνχο, νδεγψληαο ζε θνηλσληθή νπηζζνδξφκεζε, δνθηκάδνληαο ζρέζεηο, θνξείο, θαλφλεο θαη ζπκθέξνληα, κεηαηξέπνληαο ην γλσζηφ ηνπίν θαη αλαδεηθλχνληαο λένπο παίθηεο θαη ζπζρεηηζκνχο δπλάκεσλ.

Έλαο άιινο νξηζκφο γηα ηελ νηθνλνκηθή θξίζε επηζεκαίλεη φηη πξφθεηηαη γηα κηα βίαηε, αιιά θαη αθαηαλίθεηε, αληίδξαζε ηνπ ζπζηήκαηνο ζε παξακνξθψζεηο, πνπ εληνπίδνληαλ εμαξρήο θαη απνηεινχζαλ ηα αιεζηλά αίηηα ηνπ πξνβιήκαηνο.

΢πγθεθξηκέλα ινηπφλ σο μέζπαζκα ηεο θξίζεο νξίδεηαη ην νξαηφ απνηέιεζκα κηαο θαηάζηαζεο, πνπ ππήξρε απφ πξηλ αιιά δελ είρε εθδεισζεί.

Δπηπξφζζεηα, έλαο απφ ηνπο αλαιπηηθφηεξνπο νξηζκνχο θάλεη ιφγν γηα έλα θαηλφκελν φπνπ ε νηθνλνκία ραξαθηεξίδεηαη απφ ζπλερφκελε θαη ηδηαηηέξσο αηζζεηή κείσζε ηεο νηθνλνκηθήο δξαζηεξηφηεηαο, δειαδή φισλ ησλ καθξννηθνλνκηθψλ κεγεζψλ ηεο νηθνλνκίαο, φπσο νη ηηκέο, νη επελδχζεηο θ.ιπ. Οη επελδχζεηο απνηεινχλ ίζσο ηνλ πην βαζηθφ δείθηε ηεο νηθνλνκηθήο δξαζηεξηφηεηαο, παξαζχξνληαο φια ηα νηθνλνκηθά κεγέζε φηαλ απηά απμνκεηψλνληαη.

10

1.2 Ηζηνξηθή αλαζθόπεζε ζηηο ζεκαληηθόηεξεο νηθνλνκηθέο θξίζεηο από ην 1929 έσο θαη ζήκεξα

΢ηελ παγθφζκηα νηθνλνκηθή ηζηνξία νη νηθνλνκηθέο θξίζεηο ζπλαληψληαη ζπρλά, κε ηελ πξψηε λα εληνπίδεηαη ηνλ 16^ν αηψλα. Οη πην ζεκαληηθέο νηθνλνκηθέο θξίζεηο πνπ ζπλδένληαη κε ηελ ππάξρνπζα θξίζε πνπ δηαλχνπκε, αξρίδνπλ κε ην κεγάιν Κξαρ ηνπ 1929 θαη παξνπζηάδνληαη αλαιπηηθά ζηε ζπλέρεηα.

1.2.1 Σν Κξαρ ηνπ 1929

Καινθαίξη ηνπ 1929. Ζ Ακεξηθή ραξαθηεξηδφηαλ απφ άλεηε δσή θαη απηάξθεηα.

Σεξάζηηνο αξηζκφο Ακεξηθαλψλ πνιηηψλ, κε ζηφρν λα επελδχζνπλ ζην ρξεκαηηζηήξην ηεο Νέαο Τφξθεο, δαλείδνληαλ απφ ηηο ηξάπεδεο. ΢ηηο 3 ΢επηεκβξίνπ ηνπ 1929, ν δείθηεο Dow Jones άγγημε ην πςειφηεξν ζεκείν, ηηο 381,17 κνλάδεο. Ζ ρξεκαηηζηεξηαθή αμία ησλ κεηνρψλ είρε απμεζεί ππεξβνιηθά, κε ηνπο πην δηνξαηηθνχο κάιηζηα λα θάλνπλ ιφγν γηα κηα

«θνχζθα» πνπ ζχληνκα ζα έζθαγε.

Καηαδησθφκελνη απφ ην θφβν ηεο πηψζεο ησλ ηηκψλ ησλ κεηνρψλ, νη νηθνλνκηθνί θχθινη μεθίλεζαλ λα ηηο ξεπζηνπνηνχλ θαη έηζη εθαηνκκχξηα κεηνρέο άιιαμαλ ρέξηα, ζηηο 24 Οθησβξίνπ ηνπ 1929 («Μαχξε Πέκπηε»). Σν παξαπάλσ γεγνλφο νδήγεζε ζε επελδπηηθφ θαη ρξεκαηηζηεξηαθφ παληθφ, ελψ νη κεγάινη

«παίθηεο» ηνπ ρξεκαηηζηεξίνπ ηεο Νέαο Τφξθεο μεθίλεζαλ ηε καδηθή αγνξά ησλ

«θαιψλ ραξηηψλ» (ηα επνλνκαδφκελα «blue chips»), κε ζθνπφ λα ζπγθξαηήζνπλ ηελ πηψζε, ηαθηηθή πνπ είρε ζεηηθά απνηειέζκαηα ζηε ρξεκαηηζηεξηαθή θξίζε ηνπ 1907, φρη φκσο θαη ηνπ 1929.

Σε Γεπηέξα ηεο 28^εο Οθησβξίνπ, ελψ νη ηηκέο «έπεθηαλ» αζηακάηεηα, νη επελδπηέο μεθίλεζαλ λα μεθνξηψλνληαη ηηο κεηνρέο πνπ θαηείραλ, ψζηε λα αλαδεηήζνπλ θαιχηεξεο επελδπηηθέο επθαηξίεο. Σφηε, ν δείθηεο Dow Jones έραζε ην 12% ηεο αμίαο ηνπ θαη εθαηνκκχξηα κεηνρέο άιιαμαλ μαλά ρέξηα.

Σελ Σξίηε ηεο 29^εο Οθησβξίνπ, γλσζηή θαη σο «Μαχξε Σξίηε», ην ρξεκαηηζηήξην ηεο Νέαο Τφξθεο θαηέξξεπζε νδεγψληαο πνιιέο ηξάπεδεο, πνπ είραλ ηνπνζεηήζεη ηα ρξήκαηα ησλ πειαηψλ ηνπο ζε κεηνρέο κε ζθνπφ ηα πςειφηεξα θέξδε, λα αληηκεησπίζνπλ ηεξάζηηα πξνβιήκαηα θαη ηηο επφκελεο εκέξεο, ηειηθά, λα

11 θεξχμνπλ πηψρεπζε.

Σν ρξεκαηηζηεξηαθφ Κξαρ ηνπ 1929 επηδείλσζε αηζζεηά ηελ εχζξππηε θαηάζηαζε ηεο ακεξηθαληθήο νηθνλνκίαο, νδεγψληαο κάιηζηα ζηε κεγάιε νηθνλνκηθή χθεζε ηεο δεθαεηίαο ηνπ ’30 πνπ πξνθάιεζε ζηελ Δπξψπε θαη ζηελ Ακεξηθή ρξενθνπίεο εηαηξεηψλ, καδηθή αλεξγία θαη ηεξάζηηα θεθαιαηνθξαηηθή ζπγθέληξσζε. Παξφιν πνπ ε Wall Street θαηάθεξε λα αλαθάκςεη πξνζσξηλά ζηηο αξρέο ηνπ 1930, δελ απεηξάπε ηειηθά ε ξαγδαία ηεο πηψζε, ζηηο 8 Ηνπιίνπ ηνπ 1932, φπνπ ν δείθηεο Dow Jones άγγημε ηηο 41,22 κνλάδεο, ην ρακειφηεξν ζεκείν φισλ ησλ επνρψλ.

Δηάγξακκα 1: Η πνξεία ηνπ δείθηε Dow Jones

Πεγή: www.online-stock-trading-guide.com

Σα ρξφληα πνπ αθνινχζεζαλ, φια ηα ρξεκαηηζηήξηα ηνπ πιαλήηε, έρνληαο σο παξάδεηγκα πξνο απνθπγήλ ην ρξεκαηηζηήξην ηεο Νέαο Τφξθεο, έιαβαλ θάπνηα

12

ζεκαληηθά κέηξα ψζηε λα εκπνδίζνπλ ην μέζπαζκα ελφο λένπ ρξεκαηηζηεξηαθνχ θξαρ. Οξηζκέλα απφ απηά ηα ζπνπδαία κέηξα ήηαλ ε δηαθνπή ησλ ζπλεδξηάζεσλ ζε δηαζηήκαηα αθξαίσλ κεηαβνιψλ ηεο ρξεκαηηζηεξηαθήο αγνξάο θαη ε ςήθηζε ηνπ λφκνπ Glass-Steagall, απφ ην Κνγθξέζν, ην 1933, φπνπ δηαρσξίζηεθαλ νη ηξάπεδεο ζε εκπνξηθέο θαη επελδπηηθέο.

΢ηα θπξηφηεξα δπζάξεζηα επαθφινπζα πνπ επέθεξε ην Κξαρ ζπγθαηαιέγνληαη νη εθαηνκκχξηα πνιίηεο πνπ γλψξηζαλ ηελ αλεξγία θαη νη δεθάδεο ρηιηάδεο πνπ απνιχνληαλ θαζεκεξηλά, νη δεθάδεο ρηιηάδεο επηρεηξήζεηο θαη νη ρηιηάδεο ηξάπεδεο πνπ θήξπμαλ πηψρεπζε θαη νη δεθάδεο ρηιηάδεο απηνθηνλίεο πνπ ζεκεηψζεθαλ ζε δηάζηεκα ελφο κφιηο έηνπο.

1.2.2 Ζ δεθαεηία ηνπ '70 θαη νη πεηξειατθέο θξίζεηο

Ύζηεξα απφ ηε ιήμε ηνπ Β' Παγθνζκίνπ πνιέκνπ θαη, ζπγθεθξηκέλα, θαηά ηε δηάξθεηα ηεο εηθνζαεηίαο 1950–1970, νη πεξηζζφηεξεο νηθνλνκίεο ηνπ θφζκνπ αλαπηχρζεθαλ ζεκαληηθά, αθνχ θαηάθεξαλ λα κεηψζνπλ αηζζεηά ηα πνζνζηά αλεξγίαο θαη ηνλ πιεζσξηζκφ ηνπο.

Παξφια απηά, ηε δεθαεηία ηνπ '70 μέζπαζαλ δχν κεγάιεο πεηξειατθέο θξίζεηο πνπ εθηφμεπζαλ ζηα χςε ηελ ηηκή ηνπ πεηξειαίνπ, νδεγψληαο ζε αχμεζε ηα πνζνζηά αλεξγίαο θαη πιεζσξηζκνχ. Ζ πξψηε πεηξειατθή θξίζε θαηαγξάθεθε ζηηο 17 Οθησβξίνπ ηνπ 1973, εμαηηίαο θπξίσο ηνπ εκπάξγθν πνπ επέβαιε ν Ο.Π.Δ.Κ.

(Οξγαληζκφο Δμαγσγψλ Πεηξειαηνπαξαγσγψλ Υσξψλ - Organization of the Petroleum Exporting Countries [O.P.E.C]) ζηηο ρψξεο πνπ ήηαλ ζεξκνί ππνζηεξηθηέο ηνπ Ηζξαήι ζηε δηακάρε ηνπ µε ηε ΢πξία θαη ηελ Αίγππην, φπσο ε Ζ.Π.Α. θαη ε Ηαπσλία. ΢ηφρνο ηνπ Ο.Π.Δ.Κ. ήηαλ λα απμεζεί παγθνζκίσο ε ηηκή ηνπ πεηξειαίνπ (απφ 3 δνιάξηα/βαξέιη ην 1973 ζε 20 δνιάξηα/βαξέιη ην Μάξηην ηνπ 1974), ψζηε λα επσθειεζνχλ νη ρψξεο-κέιε ηνπ θαη λα απνδείμνπλ φηη φζεο ρψξεο βίσζαλ απηφλ ηνλ απνθιεηζκφ εμαξηηνχληαλ ελεξγεηαθά απφ ηηο αξαβηθέο ρψξεο πνπ θαηείραλ ηνλ πεηξειατθφ πινχην. Αξρηθά, ε αχμεζε ηεο ηηκήο ηνπ πεηξειαίνπ πξνθάιεζε ξαγδαία αχμεζε ζηηο ηηκέο ησλ θαηαλαισηηθψλ αγαζψλ, φκσο επεξέαζε αξλεηηθά ηα αξαβηθά

13

θξάηε, αθνχ νη ρψξεο πνπ επιήγεζαλ απφ ηνλ απνθιεηζκφ αλαδήηεζαλ λέεο ελεξγεηαθέο πεγέο θηάλνληαο έσο ηελ Αιάζθα, ηε Βφξεην θαη ηελ Καζπία ζάιαζζα θαη ηνλ Καχθαζν.

Ύζηεξα απφ έμη ρξφληα, ην 1979, εθδειψλεηαη ε δεχηεξε πεηξειατθή θξίζε, ηελ ίδηα πεξίνδν πνπ άξρηζε ε ηζιακηθή επαλάζηαζε. Ζ πνιηηηθή αζηάζεηα ζην Ηξάλ (ε δεχηεξε πεηξειαηνπαξαγσγφο ρψξα ηνπ Ο.Π.Δ.Κ.) νδήγεζε ζηελ πηψζε ηεο πεηξειατθήο παξαγσγήο θαη εμαγσγήο. Ο Ο.Π.Δ.Κ. πάιεςε λα εκπνδίζεη ηελ θξίζε απμάλνληαο ηελ πεηξειατθή παξαγσγή, κεηψλνληαο ηελ απψιεηα ζην 4%, ρσξίο φκσο θακηά απνιχησο επηηπρία, θαζψο ε ηηκή αλά βαξέιη απμήζεθε αηζζεηά (απφ 13 δνιάξηα/βαξέιη ην 1978 ζε 32 δνιάξηα/βαξέιη ζηηο αξρέο ηνπ 1980) ελψ ην πξφβιεκα εληάζεθε απφ ηνλ παληθφ πνπ επηθξάηεζε ζηηο αγνξέο. Απφ ην 1980 θαη γηα ηα επφκελα έμη ρξφληα, ε ηηκή ηνπ πεηξειαίνπ αθνινπζνχζε ζηαδηαθά θαζνδηθή πνξεία, µε ηελ θνξχθσζή ηεο λα ζεκεηψλεηαη ην 1986, φπνπ ε πηψζε έθηαζε ζην 46%

εμαηηίαο ηεο κεησκέλεο πεηξειατθήο δήηεζεο θαη ηεο ππεξβνιηθήο παξαγσγήο. Σν γεγνλφο απηφ νδήγεζε ηειηθά ζηε δηάζπαζε ηνπ Ο.Π.Δ.Κ. θαη ζηε ζεκαληηθή επέθηαζε ησλ άιισλ πεηξειατθψλ εμαγσγέσλ, φπσο ηνπ Μεμηθνχ, ηεο Νηγεξίαο θαη ηεο Βελεδνπέιαο, θαζψο θαη ζηελ αλαδήηεζε θαη απφθηεζε πεξηζζφηεξνπ πεηξειαίνπ ησλ Ζ.Π.Α. θαη ηεο Δπξψπεο απφ ην Prudhoe Bay (θφιπνο ζηελ Αιάζθα) θαη ηε Βφξεην ζάιαζζα.

1.2.3 Ζ «Μαύξε Γεπηέξα» ηνπ '87

Σε Γεπηέξα ηεο 19^εο Οθησβξίνπ ηνπ 1987, νη δείθηεο ηνπ ρξεκαηηζηεξίνπ ηεο Νέαο Τφξθεο ζεκείσζαλ πηψζε, αγλνψληαο, αθφκε θαη ζήκεξα, ηα αθξηβή αίηηα. Ο Dow Jones ζεκείσζε πηψζε θαηά 508 κνλάδεο, δειαδή 22,6% ζε πνζνζηφ ην νπνίν ζηε ζεκεξηλή επνρή αληηζηνηρεί ζε ζρεδφλ 2.500 κνλάδεο. Απφ ην γεγνλφο απηφ, ηεξάζηηα επηξξνή δέρζεθε φρη µφλν ν ακεξηθαληθφο ρξεκαηηζηεξηαθφο δείθηεο, αιιά ζεκαληηθή θαζνδηθή πνξεία ζεκεηψζεθε θαη ζε άιιεο ρψξεο ηνπ πιαλήηε, φπσο ζην ρξεκαηηζηήξην ηεο Απζηξαιίαο (θαηά 41,8%), ηνπ Καλαδά (θαηά 22,5%), ηνπ Υνλγθ Κνλγθ (θαηά 45,8%) θαη ηνπ Ζλσκέλνπ Βαζηιείνπ (θαηά 26,4%) κέρξη ην ηέινο ηνπ Οθησβξίνπ. Σα επηθξαηέζηεξα αίηηα απηήο ηεο θξίζεο ζηεξίδνληαη ζηελ ςπρνινγία

14

ηεο αγνξάο, ζηελ αικαηψδε αλάπηπμε ηεο ηερλνινγίαο ηεο επνρήο θαη ζηηο εκπνξηθέο ζπλαιιαγέο.

Ζ ελ ιφγσ θξίζε έθηαζε ζην ηέινο ηεο πνιχ ζχληνκα, ζπγθξηηηθά κε ηηο πξνεγνχκελεο, αθνχ ε ακεξηθαληθή νηθνλνκία βξηζθφηαλ εκθαλψο ζε θαιχηεξε θαηάζηαζε, ζε ζρέζε κε ην παξειζφλ, θαη ζπλεξγαδφκελε κε ηελ Κεληξηθή Σξάπεδα ησλ Ζ.Π.Α. πξνζέθεξαλ ζεκαληηθή βνήζεηα ζηηο ηξάπεδεο κέζσ ηεο παξνρήο πνιιψλ εθαηνκκπξίσλ δνιαξίσλ. ΢ηε ζπλέρεηα, νη ηξάπεδεο πξνθάιεζαλ κείσζε ζηα επηηφθηα ηξαπεδηθνχ δαλεηζκνχ γηα ηηο κεγάιεο εηζεγκέλεο επηρεηξήζεηο.

Απνδεδεηγκέλα ινηπφλ, ν αληίθηππνο απηήο ηεο θξίζεο δελ ήηαλ ηφζν κεγάινο φζν ην 1929, αιιά ζεσξείηαη απφ πνιινχο φηη πξνθάιεζε λέα κείσζε ζηελ παγθφζκηα νηθνλνκηθή δξαζηεξηφηεηα ηελ πεξίνδν 1989 – 1992.

1.2.4 Ζ ηαπσληθή θξίζε ηνπ ’89

Ζ νηθνλνκία ηεο Ηαπσλίαο ζεκείσζε αικαηψδε αλάπηπμε ζε νιφθιεξε ηε δεθαεηία ηνπ ’80 θαη ηα ρξεκαηνπηζησηηθά ηεο ηδξχκαηα σο άμηα εκπηζηνζχλεο θαηείραλ ζεκαληηθή ζέζε ζηηο δηεζλείο αγνξέο. Όκσο, ην 1989 νη ηηκέο ησλ κεηνρψλ θαη ησλ αθηλήησλ παξνπζίαζαλ θαηαθφξπθε πηψζε νδεγψληαο ζε κείσζε ηνλ δηαζέζηκν πινχην θαη ηελ νηθνλνκηθή δήηεζε. Δπηπιένλ, ην θφζηνο ησλ εμαγσγψλ ζεκείσζε αχμεζε χζηεξα απφ ηελ αλαηίκεζε ηνπ γηελ έλαληη ηνπ δνιαξίνπ, γεγνλφο πνπ επηβάξπλε επηπξφζζεηα ηελ νηθνλνκία ηεο ρψξαο. Έηζη, νη εκπνξηθέο ηξάπεδεο πιήγεθαλ ηξνκεξά, θαζψο είραλ επελδχζεη ζηνπο ηνκείο πνπ αθνινχζεζαλ πησηηθή πνξεία (ηηκέο κεηνρψλ θαη αθηλήησλ) θαη είραλ πξνκεζεχζεη κε πνιιά δάλεηα κε αζθαιείο δαλεηνιήπηεο.

Κπξίαξρν ξφιν γηα ηελ ηειηθή επηβίσζε ησλ ηξαπεδψλ δηαδξακάηηζε ε άξξεθηε ζρέζε ησλ ηξαπεδψλ κε ηελ εθάζηνηε θπβέξλεζε θαη ε ζηήξημε πνπ παξείραλ θαη νη δχν πιεπξέο. Σν Τπνπξγείν Οηθνλνκηθψλ, ζε ζπλεξγαζία κε ηηο ηζρπξέο ηξάπεδεο κέζσ ηεο Κεληξηθήο Σξάπεδαο, ελίζρπζε νηθνλνκηθά ηα αδχλακα κέιε ηνπ. Οη ηξάπεδεο, κε ηε ζεηξά ηνπο, ρξεζηκνπνηψληαο πνιπάξηζκνπο ηξφπνπο ζηήξηδαλ ηελ νηθνλνκηθή πνιηηηθή ηεο εθάζηνηε θπβέξλεζεο, φπσο κε ηελ έθδνζε

15

θξαηηθψλ νκνιφγσλ. Βέβαηα, ηα πξνο αλαδήηεζε θεθάιαηα ησλ ηξαπεδψλ ζηφρεπαλ ζηελ θάιπςε ησλ δηθψλ ηνπο «ηξππψλ» κε απνηέιεζκα ε αχμεζε ηεο πξνζθνξάο ρξήκαηνο απφ ηελ Κεληξηθή Σξάπεδα λα κελ ρξεζηκνπνηείηαη γηα απηφ πνπ θαλνληθά έπξεπε - ηελ αλάπηπμε ηεο «πξαγκαηηθήο» νηθνλνκίαο. Σν παξαπάλσ απνηειεί ηελ ιεγφκελε «παγίδα ξεπζηφηεηαο», φπνπ ε αχμεζε πξνζθνξάο ρξήκαηνο δελ θαηαθέξλεη λα πξνθαιέζεη κείσζε ζηα επηηφθηα ζηελ «πξαγκαηηθή» νηθνλνκία θαη λα ηξνθνδνηήζεη επνκέλσο ηηο επελδχζεηο θαη ηελ θαηαλάισζε.

Έλα απζηεξφ παθέην κέηξσλ γηα ηε ρψξα, κε ζηφρν ηελ επίιπζε ηνπ πξνβιήκαηνο ηνπ ρξένπο θαη ηελ επαλέληαμε ζηηο δηεζλείο αγνξέο, ην επνλνκαδφκελν

«Big Bang», αλαθνηλψζεθε απφ ηνλ πξσζππνπξγφ ηεο Ηαπσλίαο, ηνλ Ννέκβξην ηνπ 1996. Οη ζπνπδαηφηεξεο κεηαξξπζκίζεηο ηνπ αθνξνχζαλ ζε θαλφλεο πνπ ζα ήιεγραλ ηηο ρξεκαηαγνξέο θαη ζηελ απειεπζέξσζε ησλ ρξεκαηννηθνλνκηθψλ πξντφλησλ θαη ησλ εηαηξηθψλ δνκψλ πνπ πξσηνζηαηνχζαλ ζηελ αγνξά. Σα θπξηφηεξα ραξαθηεξηζηηθά απηήο ηεο θξίζεο απνηεινχζαλ ε εμαηξεηηθή δηάξθεηα θαη ν κεγάινο φγθνο ησλ επηζθαιψλ δαλείσλ. ΢πγθεθξηκέλα, θαηά ηελ πεξίνδν 1992 – 2000, γηα ηελ αληηκεηψπηζε ηεο θξίζεο δαπαλήζεθε ην πνζφ ησλ 86 ηξηζεθαηνκκπξίσλ γηελ, πνζφ πνπ αληηζηνηρνχζε ζην 17% ηνπ ΑΔΠ ηεο ρψξαο.

1.2.5 Ζ «θξίζε ηεο ηεθίιαο»

Σν Μεμηθφ, ηνλ Απξίιην ηνπ 1994, πιήγεθε θαη απηφ απφ κηα αμηνζεκείσηε νηθνλνκηθή θξίζε. Μέρξη ηα κέζα ηνπ 1994, 500.000 εξγάηεο έκεηλαλ άλεξγνη θαη έσο ηηο αξρέο ηνπ 1995, 250.000 επηπιένλ έραζαλ ηηο δνπιεηέο ηνπο. Σα μέλα θεθάιαηα πνπ είραλ επελδπζεί ζην Μεμηθφ απνρψξεζαλ, νδεγψληαο ζηα ηέιε ηνπ Ηαλνπαξίνπ ηνπ 1995 ζηελ ππνηίκεζε ηνπ πέζν - ράλνληαο 40% ηεο αμίαο ηνπ έλαληη ηνπ δνιαξίνπ. Ζ πνζφηεηα ησλ ζπλαιιαγκαηηθψλ απνζεκάησλ ηνπ Μεμηθνχ αλεξρφηαλ ηφηε ζε κφιηο 5 δηζεθαηνκκχξηα δνιάξηα, ελψ ε ρψξα ρξσζηνχζε 18 δηζεθαηνκκχξηα ζε Ακεξηθαλνχο ηξαπεδίηεο, νη νπνίνη απαηηνχζαλ ηελ άκεζε επηζηξνθή ησλ ρξεκάησλ ηνπο εμαηηίαο ηεο δχζθνιεο νηθνλνκηθήο θαηάζηαζεο πνπ επηθξαηνχζε.

Σελ ελ ιφγσ θαηάζηαζε επηρείξεζε λα βειηηψζεη ν, ηφηε Ακεξηθαλφο πξφεδξνο, Μπηι Κιίληνλ κε ηελ εμαζθάιηζε ρξεκαηνδφηεζεο αλάπηπμεο γηα ην

16

Μεμηθφ ε νπνία αλεξρφηαλ ζε 50 δηζεθαηνκκχξηα δνιάξηα. Σφηε, εθαξκφζηεθε απφ ηε κεμηθαληθή θπβέξλεζε έλα εμαηξεηηθά επψδπλν παθέην ιηηφηεηαο, πνπ πεξηιάκβαλε φρη κφλν απμήζεηο ζε θφξνπο θαη ηηκέο αιιά θαη επηπξφζζεηα νδπλεξά κέηξα δεκνζηνλνκηθήο εμπγίαλζεο θαη αλάπηπμεο, ζηνρεχνληαο ζηε κείσζε ησλ δεκνζίσλ δαπαλψλ.

΢πγθεθξηκέλα, ηα εηζπξαθηηθά κέηξα πνπ ςήθηζε ε θπβέξλεζε ζρεηίδνληαλ άκεζα κε ηε κείσζε ησλ δεκνζίσλ δαπαλψλ (εηήζηα κείσζε 9.8%), ηελ άλνδν ηεο ηηκήο ηεο βελδίλεο θαη ηνπ πεηξειαίνπ ζέξκαλζεο θαηά 35%, ηελ αλαπξνζαξκνγή ησλ ηηκνινγίσλ ηνπ ειεθηξηθνχ ξεχκαηνο (αχμεζε 20%), ηελ επαχμεζε ησλ ηηκψλ ησλ θαπζίκσλ θαηά 0,8% θαζψο θαη ησλ θφξσλ ζηα αεξνδξφκηα, ζηα ιηκάληα θαη ζηα ηεισλεία ηνπ Μεμηθνχ θαηά 2,5% κεληαίσο. Ζ ακνηβή ησλ εξγαδνκέλσλ ειαηηψζεθε θαηά 20% θαη δελ επαλήιζε πνηέ πξηλ ην 2005, ρξνληά θαηά ηελ νπνία ην ρξεκαηηζηήξην ηνπ Μεμηθνχ επαλήιζε θαη ε ρψξα θαηάθεξε λα κεηψζεη αξθεηά ηνλ πιεζσξηζκφ, λα απμήζεη ηελ εγρψξηα απνηακίεπζε, λα αλαζπγθξνηήζεη ηα εμσηεξηθά ζπλαιιαγκαηηθά απνζέκαηα θαη λα δηαηεξήζεη ην δεκφζην έιιεηκκα ζε κεζαία επίπεδα.

1.2.6 Ζ θξίζε ζηηο «Αζηαηηθέο ηίγξεηο» ην ’97

Σνλ Ηνχιην ηνπ 1997, εμαηηίαο ηεο δηαθνπήο ηεο ζχλδεζεο ηνπ εζληθνχ λνκίζκαηνο ηεο Σατιάλδεο (Thai Bath) κε ην δνιάξην, ηεο παξέιεπζεο ζε θπκαηλφκελεο ηζνηηκίεο αιιά θαη ηεο ηζνπέδσζεο ηεο ηζνηηκίαο ηνπ λνκίζκαηνο, νη ρψξεο πνπ ήηαλ επξέσο γλσζηέο σο «Αζηαηηθέο ηίγξεηο» βίσζαλ κηα ζθιεξή ρξεκαηννηθνλνκηθή θαη ζπλαιιαγκαηηθή θξίζε. Οη πην επψδπλεο ζπλέπεηεο παξαηεξήζεθαλ ζηελ Ηλδνλεζία θαη ζηε Νφηηα Κνξέα, ελψ ζηε Μαιαηζία, ζην Υνλγθ Κνλγθ, ζην Λάνο θαη ζηηο Φηιηππίλεο θαηαγξάθεθε κηα κεηξίνπ επηπέδνπ θξίζε, θαζψο επίζεο φρη ηφζν βαξχλνπζαο ζεκαζίαο ήηαλ ε θξίζε ζηελ Κίλα, ζηελ Ηλδία, ζηε Σατβάλ, ζηε ΢ηγθαπνχξε, ζην Μπξνπλέη θαη ζην Βηεηλάκ.

Μάιηζηα, ζηηο ρψξεο πνπ επιήγεζαλ πεξηζζφηεξν απφ ηελ θξίζε ζεκεηψζεθε, ήδε απφ ηε δεθαεηία ηνπ ’70, εμαηξεηηθή αλαπηπμηαθή πξφνδνο,

17

θαζηζηψληαο ηεο πξφηππα. Ζ Αζηαηηθή θξίζε πνπ θξάηεζε 2 έηε (1997-1999), δελ πεξηνξίζηεθε κφλν ζηηο ζπλαιιαγκαηηθέο αγνξέο απφ φπνπ μεθίλεζε, αιιά ηξνκνθξάηεζε ηνπο θαηαζέηεο, πξνθαιψληαο καδηθέο αλαιήςεηο (ε πεξίπησζε ηεο Ηλδνλεζίαο), θαζψο θαη κηα θξίζε ρξένπο, ηδηαίηεξα ζηνλ ηδησηηθφ ηνκέα. Σεξάζηην ήηαλ ην πιήγκα θαη ζε άιιεο ρψξεο ηνπ πιαλήηε (Ρσζία, Λαηηληθή Ακεξηθή, Ηαπσλία θ.ιπ.), αθνχ νη εμαγσγέο νξηζκέλσλ ρσξψλ, πνπ είραλ ζηελνχο εκπνξηθνχο δεζκνχο κε ηελ πεξηνρή, ειαηηψζεθαλ (Ηαπσλία, Γεξκαλία, Κίλα, Ζ.Π.Α.) θαη δπζθνιίεο έθαλαλ ηελ εκθάληζή ηνπο ζην ηξαπεδηθφ ζχζηεκα, θπξίσο ζε απηφ ησλ Ζ.Π.Α.

Σα ζεκαληηθφηεξα αίηηα ηεο θξίζεο ζηηο ρψξεο ηεο Ννηηναλαηνιηθήο Αζίαο απνηεινχλ ηα ειιείκκαηα ζην ηζνδχγην πιεξσκψλ, ηα πςειά ρξέε ηνπ ηδησηηθνχ ηνκέα, θαζψο θαη ε ζχλδεζε ησλ εζληθψλ λνκηζκάησλ κε ην δνιάξην. ΢ηελ πιεηνλφηεηά ηνπο ζηηο ρψξεο απηέο ν εμσηεξηθφο δαλεηζκφο μεπεξλνχζε ην 170% ηνπ ΑΔΠ θαη απνηεινχζε βξαρππξφζεζκεο πηζηψζεηο πνπ αλαλεψλνληαλ (roll over credits) θαη ηηο νπνίεο ρνξεγνχζαλ θπξίσο ακεξηθαληθέο ηξάπεδεο ζηηο επηρεηξήζεηο θαη ζηηο ηξάπεδεο ησλ ρσξψλ ηεο Ννηηναλαηνιηθήο Αζίαο. ΢ηε ζπλέρεηα, κάιηζηα, καθξνπξφζεζκεο επελδχζεηο (αθίλεηα θαη βηνκεραλίεο θπξίσο) αληηθαηέζηεζαλ απηέο ηηο βξαρππξφζεζκεο πηζηψζεηο. Έηζη, ε δηαζέζηκε ξεπζηφηεηα θαη ε αιφγηζηε ζπκπεξηθνξά ησλ δαλεηνιεπηψλ αιιά θαη ησλ ρξεκαηνπηζησηηθψλ ηδξπκάησλ νδήγεζαλ ζηελ εκθάληζε ηεο θξίζεο.

Γηα λα επηηεπρζεί ε νηθνλνκηθή ζηαζεξφηεηα ζηηο ρψξεο απηέο, ειήθζεζαλ ζεκαληηθά κέηξα, φπσο ε ππνηίκεζε ησλ εζληθψλ λνκηζκάησλ θαη ε αλαδηάξζξσζε ηνπ ρξένπο. Δπηπιένλ, ζηνρεχνληαο ζηελ νηθνλνκηθή αλάπηπμε απαγνξεχηεθε ε εμαγσγή θεθαιαίσλ απφ νξηζκέλεο ρψξεο (π.ρ. Μαιαηζία, Κίλα), κεηψζεθε ε ξεπζηφηεηα ζην εζσηεξηθφ ηνπο, πξαγκαηνπνηήζεθαλ πςειέο λνκηζκαηηθέο ππνηηκήζεηο κε ζθνπφ ηελ αλάπηπμε ησλ εμαγσγψλ, ιήθζεθαλ δεκφζηα δάλεηα γηα ηελ πξφνδν ησλ ηξαπεδψλ θ.ιπ. Σέινο, ζπνπδαίν ξφιν δηαδξακάηηζε ε δηεζλήο νηθνλνκηθή ζηήξημε, θπξίσο απφ ην ΓΝΣ, ρνξεγψληαο δάλεηα θαη ζέηνληαο σο κνλαδηθφ φξν ηελ εθαξκνγή ζηαζεξνπνηεηηθψλ πξνγξακκάησλ απφ ηηο ρψξεο απηέο.

1.2.7 Ζ «θνύζθα» ησλ πςειήο ηερλνινγίαο κεηνρώλ «Dot.Com Bubble»

18

Ζ «θνχζθα» ησλ δηαδηθηπαθψλ επηρεηξήζεσλ δεκηνπξγήζεθε χζηεξα απφ ην 1995, κε ηελ θνξχθσζή ηεο λα ζεκεηψλεηαη ην 1999 έσο ηηο αξρέο ηνπ 2000 θαη ηελ θαηάξξεπζή ηεο ην 2001. Αλακθηζβήηεηα, απνηειεί κία απφ ηηο κεγαιχηεξεο ρξεκαηηζηεξηαθέο «θνχζθεο» ζηελ παγθφζκηα ηζηνξία, αθνχ ν ρξεκαηηζηεξηαθφο δείθηεο ησλ επηρεηξήζεσλ απηψλ (Technology-heavy NASDAQ Composite Index) θνξπθψζεθε ζηηο 10 Μαξηίνπ ηνπ 2000, φπνπ έθηαζε ηηο 5.048,62 κνλάδεο. ΢ηα κέζα ηνπ 2001, ν δείθηεο άγγημε ηηο 1.550 κνλάδεο, κε απνθνξχθσκα ηνλ Οθηψβξην ηνπ 2002 πνπ ζεκείσζε ζεκαληηθή πηψζε ζηηο 1.110 κνλάδεο, ζχκθσλα κε ην παξαθάησ δηάγξακκα:

Δηάγξακκα 2: Η πνξεία πνπ αθνινύζεζε ν δείθηεο NASDAQ πξηλ θαη κεηά ηε «θνύζθα»

Πεγή: www.bond-bubble.com

΢ηα ζπνπδαηφηεξα αίηηα ηεο δεκηνπξγίαο θαη ηεο επέθηαζεο απηήο ηεο

«θνχζθαο» ζπγθαηαιέγνληαη ε εμαηξεηηθά ηαρεία επέθηαζε ηνπ δηαδηθηχνπ θαη ε γέλλεζε επηρεηξήζεσλ πνπ δεκηνχξγεζαλ πξνζδνθίεο πςειψλ κειινληηθψλ απνδφζεσλ. ΢πλεπψο, νη επελδπηέο δελ αγφξαδαλ ηηο κεηνρέο εμαηηίαο ησλ ρακειψλ ηνπο ηηκψλ, αιιά εμαηηίαο ησλ πξνζδνθψκελσλ θεξδψλ θαη ησλ κειινληηθψλ απμήζεψλ ηνπο. Δπηπξφζζεηα, ζεκαληηθά αίηηα απνηεινχλ ηα ρακειά επηηφθηα ηεο πεξηφδνπ 1998 – 1999 θαη ε απμεκέλε ξεπζηφηεηα. Μάιηζηα, κέζσ ηνπ Σχπνπ

19

(Forbes, Wall Street Journal) πξαγκαηνπνηήζεθε έληνλε ελζάξξπλζε γηα επελδχζεηο ζε κεηνρέο απηψλ ησλ επηρεηξήζεσλ. Αμηνζεκείσην είλαη ην γεγνλφο φηη νξηζκέλεο επηρεηξήζεηο θαηάθεξαλ λα αληιήζνπλ ζπνπδαία πνζά απφ ην ρξεκαηηζηήξην ή λα εμαγνξαζηνχλ ζε αξθεηά πςειέο ηηκέο. Σέινο, ηδηαίηεξα θαζνξηζηηθφο ήηαλ ν ξφινο ηεο θεξδνζθνπίαο πνπ ραξαθηήξηδε ηνπο αλζξψπνπο, θαζψο απηή νθείιεηαη ζε κεγάιν βαζκφ γηα ηελ εκθάληζε θαη ηελ έμαξζε απηνχ ηνπ θαηλνκέλνπ.

΢ηελ θαηάξξεπζε απηήο ηεο «θνχζθαο» ζπλεηέιεζαλ ηέζζεξα ζπνπδαία γεγνλφηα. Πξψηνλ, κεηαμχ ηνπ 1999 θαη ηνπ 2000, ε FED (Federal Reserve Bank) αχμεζε ηα επηηφθηά ηεο 6 θνξέο. Απηφ νδήγεζε ζηελ ειάηησζε ηεο ξεπζηφηεηαο, ζηελ επηβξάδπλζε ηεο νηθνλνκίαο θαη ζηελ αχμεζε ησλ ηηκψλ ησλ δαλείσλ πξνο αγνξά κεηνρψλ. Γεχηεξνλ, νη ακεξηθαληθέο αξρέο έιαβαλ κέηξα θαηά ηνπ κνλνπσιίνπ ηεο Microsoft, θινλίδνληαο ηελ πίζηε ζηηο ελ ιφγσ εηαηξείεο. Σξίηνλ, νη δεκνζηεχζεηο ηνπ Σχπνπ απνθάιπςαλ ηελ ππεξηίκεζε ησλ κεηνρψλ ησλ 371 εηζεγκέλσλ ζην ρξεκαηηζηήξην επηρεηξήζεσλ. Σέηαξηνλ, ε ρξεσθνπία κεγάισλ εηζεγκέλσλ επηρεηξήζεσλ, φπσο ηεο North Point Communications, ηεο Global Crossing θαη ηεο WorldCom πνπ θαηεγνξήζεθε φηη παξαπνίεζε ηα ζηνηρεία ηεο ζηνρεχνληαο ζε πςειά θέξδε ζηνρεχνληαο ζηελ πξνζέιθπζε πεξηζζφηεξσλ επελδπηψλ, ηξέπνληαο φκσο ηνπο επελδπηέο ζε θπγή απφ ην ρξεκαηηζηήξην θαη νδήγεζε ζε κεγάιε πηψζε ηηο ηηκέο ησλ κεηνρψλ.

΢ηε ζπλέρεηα, αθνινχζεζε έλα κεγάιν θχκα πησρεχζεσλ, εμαγνξψλ θαη ζπγρσλεχζεσλ. ΢χκθσλα κε εθηηκήζεηο πνπ έγηλαλ, απφ ην Μάξηην ηνπ 2000 έσο ηνλ Οθηψβξην ηνπ 2002, ε ρξεκαηηζηεξηαθή αμία ησλ επηρεηξήζεσλ παξνπζίαζε κείσζε θαηά 5 ηξηζεθαηνκκχξηα δνιάξηα. Καζψο ππήξμαλ αξθεηνί Δπξσπαίνη πνπ είραλ θάλεη επελδχζεηο ζε κεηνρέο «Dot.Com» αιιά θαη Ακεξηθαλνί επελδπηέο πνπ είραλ πνπιήζεη κεηνρέο ζηελ Δπξψπε κε ζθνπφ λα θιείζνπλ ηα αλνίγκαηά ηνπο, ε θξίζε απηή άζθεζε ηεξάζηηα επηξξνή ζηα ρξεκαηηζηήξηα ηνπ εμσηεξηθνχ θαη, θπξίσο, ησλ επξσπατθψλ ρσξψλ, ελψ αξθεηέο ήηαλ θαη νη επξσπατθέο δηαδηθηπαθέο φπνπ παξαηεξήζεθε κεγάιε κείσζε ζηελ αμία ησλ κεηνρψλ ηνπο.

20

1.2.8 Ζ θξίζε ησλ subprimes δαλείσλ ηνπ 2007

Δίλαη γεγνλφο πσο απφ ην 2007 έσο θαη ζήκεξα ε παγθφζκηα νηθνλνκία βηψλεη κηα πεξίνδν κεγάιεο νηθνλνκηθήο αλαζηάησζεο θαη έληνλνπ πξνβιεκαηηζκνχ ζρεηηθά κε ηελ επηβίσζή ηεο, εμαηηίαο ηεο ηξαπεδηθήο θξίζεο πνπ έπιεμε ηηο Ζ.Π.Α.

Γίλεηαη ιφγνο ινηπφλ γηα κηα παγθφζκηα απεηιή νηθνλνκηθήο χθεζεο ζηνλ επξχηεξν ρξεκαηνπηζησηηθφ θαη ηξαπεδηθφ ηνκέα, απνηειψληαο ηε ρεηξφηεξε θξίζε ζηελ ηζηνξία χζηεξα απφ ην κεγάιν Κξαρ ηνπ 1929.

Απηή ε ζνβαξή θξίζε πξνθιήζεθε εμαηηίαο ησλ απνηπρεκέλσλ ακεξηθαληθψλ πξνζπαζεηψλ ζην λνκνζεηηθφ θαη ζεζκηθφ πιαίζην λα επηηχρνπλ ηε δεκηνπξγία ελφο πγηνχο θαη ηζρπξνχ ηξαπεδηθνχ ζπζηήκαηνο. Ζ ηξαπεδηθή θξίζε εθδειψζεθε, θαζψο ηα ακεξηθαληθά ρξεκαηνπηζησηηθά ηδξχκαηα έιαβαλ πςειφ ξίζθν εκπιεθφκελα ζε ξηςνθίλδπλεο πξαθηηθέο ζην ρψξν ησλ ζηεγαζηηθψλ δαλείσλ πςεινχ θηλδχλνπ (subprime loans). Έηζη, κεηά ηελ θαηάξξεπζε δεθάδσλ ρξεκαηνπηζησηηθψλ ηδξπκάησλ, νη ακεξηθαληθέο αξρέο εθάξκνζαλ ζρέδηα δηάζσζεο θαη πηνζέηεζαλ ζεκαληηθέο λνκνζεηηθέο πξσηνβνπιίεο κε ζηφρν ηελ αληηκεηψπηζε ηεο θξίζεο.

Δπηπξφζζεηα, ε θξίζε ησλ Ζ.Π.Α. ζεκαηνδνηήζεθε απφ ηελ εμαγνξά ηεο πέκπηεο κεγαιχηεξεο επελδπηηθήο ηξάπεδαο ζηε ρψξα, ηεο Bearn Stearns, ηνλ Ηνχιην ηνπ 2007, πνπ έθιεηζε δχν απφ ηα hedge funds ηεο (πξφθεηηαη γηα επελδπηηθά ραξηνθπιάθηα πνπ ραξαθηεξίδνληαη απφ επηζεηηθφηεηα θαη εμειηγκέλεο επελδπηηθέο ζηξαηεγηθέο, φπσο ε αμηνπνίεζε καθξνπξφζεζκσλ θαη βξαρππξφζεζκσλ παξαγσγηθψλ ζέζεσλ ηφζν ζηηο εγρψξηεο φζν θαη ζηηο δηεζλείο αγνξέο κε ζηφρν ηηο πςειέο απνδφζεηο.

Απφ λνκηθήο άπνςεο, ηα hedge funds νξίδνληαη σο ηδησηηθέο επελδπηηθέο εηαηξείεο πνπ αλαθέξνληαη ζε νιηγάξηζκνπο επελδπηέο, ελψ ην ειάρηζην αξρηθφ θεθάιαην πνπ απαηηείηαη είλαη πνιχ πςειφ κε ειάρηζηε δηάξθεηα παξακνλήο ζηελ επέλδπζε ην έλα έηνο) πνπ δξαζηεξηνπνηνχληαλ ζηελ αγνξά ηηηινπνηεκέλσλ δαλείσλ ρακειήο εμαζθάιηζεο. Σνλ Μάξηην ηνπ 2008, ε ηξάπεδα ήξζε αληηκέησπε κε έληνλα πξνβιήκαηα ξεπζηφηεηαο, φκσο θαηάθεξε ηειηθά λα απνθχγεη ηελ θαηάξξεπζε κε ηελ παξέκβαζε ηεο Οκνζπνλδηαθήο Σξάπεδαο ησλ Ζ.Π.Α. (FED) θαη ηεο JP Morgan Chase & Co. Σν ζρέδην δηάζσζεο πεξηιάκβαλε παξνρή ξεπζηφηεηαο 29

21

δηζεθαηνκκπξίσλ δνιαξίσλ κε ηε κνξθή εηδηθψλ βξαρππξφζεζκσλ πηζηψζεσλ (non- recourse loan). Σειηθά, ε JP Morgan Chase & Co εμαγφξαζε ηε Bearn Stearns κε κφιηο 10 δνιάξηα αλά κεηνρή. Μέζα ζε ιίγνπο κφλν κήλεο, ε κεηνρή ζεκείσζε πηψζε ηεο ηάμεσο ησλ 150 δνιαξίσλ ζε ζρέζε κε ην 2007.

Δπηπιένλ, ηεξάζηην ξφιν ζηελ ηξαπεδηθή θξίζε ησλ Ζ.Π.Α. δηαδξακάηηζε θαη ε πηψρεπζε ηεο ηέηαξηεο κεγαιχηεξεο επελδπηηθήο ηξάπεδαο ζηε ρψξα θαη κίαο απφ ηηο κεγαιχηεξεο δηεζλψο, ηεο Lehman Brothers. ΢πγθεθξηκέλα, ην δεχηεξν ηξίκελν ηνπ 2008, ε ηξάπεδα ζεκείσζε απψιεηα 2,8 δηζεθαηνκκπξίσλ δνιαξίσλ θεξχζζνληαο ηε κεγαιχηεξε πηψρεπζε ηεο ακεξηθαληθήο ηζηνξίαο. ΢ηηο 15

΢επηέκβξε ηνπ 2008, ε Lehman Brothers θαηέζεζε αίηεζε ππαγσγήο ζηελ πξνζηαζία ηνπ άξζξνπ 11 ηνπ Πησρεπηηθνχ Κψδηθα, θαζψο απέηπραλ νη δηαπξαγκαηεχζεηο γηα ηελ εμαγνξά ηεο απφ ηε Barclays θαη ηε Bank of America. ΢αθψο, ε θαηάξξεπζε ηεο Lehman Brothers πξνθάιεζε αξλεηηθέο ςπρνινγηθέο ζπλέπεηεο ζηηο ρξεκαηηζηεξηαθέο αγνξέο, θαζψο απηέο αληέδξαζαλ ζπαζκσδηθά, γεγνλφο πνπ απνδείρζεθε θαη κε ηελ πηψζε ηνπ δείθηε Dow Jones θαηά 500 κνλάδεο.

Γέθα εκέξεο κεηά ηελ πηψρεπζε ηεο Lehman Brothers, έλα αθφκε ηξαπεδηθφ κεγαζήξην, ε Washington Mutual, ηέζεθε ζε θαζεζηψο πησρεπηηθήο επηηήξεζεο απφ ηελ Federal Deposit Insurance Corporation (FDIC) εμαηηίαο ηνπ θχκαηνο ηξαπεδηθψλ αλαιήςεσλ πνπ έπξεπε λα αληηκεησπίζεη. Δπίζεο, ηνλ ίδην κήλα, ε επελδπηηθή ηξάπεδα Merrill Lynch απέηξεςε ηελ πηψρεπζε, παξφιν πνπ βξέζεθε ζηα φξηα ηεο θαηάξξεπζεο, ράξηο ζηελ εμαγνξά ηεο απφ ηελ Bank of America ζηε ηηκή ησλ 50 δηζεθαηνκκπξίσλ δνιαξίσλ, γεγνλφο πνπ ζεσξήζεθε άθξσο απαξαίηεην θαζψο ε Merrill Lynch είρε ππνβιεζεί ζε νηθνλνκηθή απψιεηα 20 δηζεθαηνκκπξίσλ δνιαξίσλ εμαηηίαο ηεο θξίζεο ησλ δαλείσλ subprime.

Έσο θαη ην έηνο 2010 ην θχκα ηεο πηψρεπζεο δελ είρε αληηκεησπηζηεί.

Μάιηζηα, θαηά ηε δηάξθεηα ηνπ 2009, ζεκεηψζεθαλ ζεκαληηθέο πησρεχζεηο, φπσο απηή ηεο Colonial Bancgroup, ηεο Guaranty Bank, ηεο BankUnited, ηεο United Commercial Bank, ηεο Corus Bank, ηεο AmTrust Bank θ.ά. ΢χκθσλα κε ηα επίζεκα ζηνηρεία ηεο FDIC θαηαγξάθεθε φηη 140 ρξεκαηνπηζησηηθνί νξγαληζκνί έβαιαλ ινπθέην κέζα ζην 2009 θαη άιινη 157 θαηά ηε δηάξθεηα ηνπ 2010.

΢αθέζηαηα, δηαπηζηψλεηαη πσο ηα ελππφζεθα δάλεηα (subprime loans)

22

απνηέιεζαλ ηε ζεκαληηθφηεξε αηηία ζην μέζπαζκα ηεο θξίζεο. Πξφθεηηαη γηα δάλεηα πνπ νη ηξάπεδεο παξείραλ ζε δαλεηνιήπηεο, ρσξίο φκσο απηνί λα πιεξνχλ ηα θξηηήξηα πηζηνιεπηηθήο ηθαλφηεηαο, κε παξνρή έσο θαη ην 100% ηεο αμίαο ηνπ αθηλήηνπ. Απηή ε επηθξάηεζε ηνπ δαλεηζκνχ, νδήγεζε ζαθψο ζε αχμεζε ησλ ηηκψλ ησλ αθηλήησλ («θνχζθα»). Ζ εθηίκεζε ησλ ηξαπεδψλ ήηαλ φηη κέζσ ηεο πψιεζεο ηνπ αθηλήηνπ, ζηελ πεξίπησζε κε απνπιεξσκήο απφ ηνλ νθεηιέηε, ζα θαιππηφηαλ ε αμία ηνπ δαλείνπ.

Όκσο, εμαηηίαο ησλ θπκαηλφκελσλ επηηνθίσλ ησλ δαλείσλ θαη ηεο ππεξβνιηθήο αχμεζεο ζην ρξένο ηνπ δαλεηνιήπηε, αξθεηά δάλεηα απφ απηά δελ εμνθιήζεθαλ πξνθαιψληαο ηεξάζηην πξφβιεκα ηξαπεδηθήο ξεπζηφηεηαο.

Απελαληίαο, νη ηηκέο ησλ αθηλήησλ ζεκείσζαλ πηψζε θαη έηζη νη ρακειφηεξεο ηηκέο ησλ ππνζεθεπκέλσλ αθηλήησλ αδπλαηνχζαλ λα θαιχςνπλ ην θεθάιαην ηνπ αξρηθνχ δαλείνπ. ΢πγθεθξηκέλα, ε αγνξά ησλ ζηεγαζηηθψλ δαλείσλ ζηηο Ζ.Π.Α. άγγημε ηα 12 ηξηζεθαηνκκχξηα δνιάξηα, ην 10% ησλ νπνίσλ βξηζθφηαλ ζε θαζπζηέξεζε πιεξσκψλ ή ζε δηαδηθαζία πιεηζηεξηαζκνχ ησλ θαηαζρεκέλσλ αθηλήησλ ηνλ Αχγνπζην ηνπ 2008. Σν ζρεδηάγξακκα πνπ αθνινπζεί παξνπζηάδεη ηνλ αξηζκφ ησλ θαηαζρέζεσλ ζηηο νπνίεο πξνέβεζαλ νη ακεξηθαληθέο ηξάπεδεο απφ ην 2005 έσο ην δεχηεξν ηξίκελν ηνπ 2008, κε ηελ αικαηψδε αχμεζε λα ζεκεηψλεηαη απφ ηα κέζα ηνπ 2006 θαη χζηεξα, αγγίδνληαο ηα 739.714 αθίλεηα.

Δηάγξακκα 3: Οη ακεξηθαληθέο θαηαζρέζεηο αθηλήηωλ ζε ηξηκεληαία βάζε

Πεγή: http://bigpicture.typepad.com

23

Δπηπξφζζεηα, ζεκαληηθφ ξφιν ζηελ θξίζε δηαδξακάηηζε επίζεο ε πξνζθπγή ησλ ηξαπεδψλ ζηε κέζνδν ηεο ηηηινπνίεζεο δαλείσλ (πξφθεηηαη γηα έλαλ κεραληζκφ κεηαθνξάο δαλείσλ, ζηε ζπγθεθξηκέλε πεξίπησζε ζηεγαζηηθψλ, απφ ηνπο ηζνινγηζκνχο ησλ εκπνξηθψλ θαη απνηακηεπηηθψλ ηξαπεδψλ ζε ηζνινγηζκνχο άιισλ ρξεκαηνπηζησηηθψλ νξγαληζκψλ). Όκσο, κέζα απφ απηή ηε δηαδηθαζία ηηηινπνίεζεο δαλείσλ δεκηνπξγνχληαη δχν ζεκαληηθά πξνβιήκαηα. Πξψηα απφ φια, ν παξαδνζηαθφο ηξαπεδίηεο δελ δηαζέηεη ην θίλεηξν ηεο νξζήο αμηνιφγεζεο ηνπ πηζηνιεπηηθνχ θηλδχλνπ ηνπ δαλεηνιήπηε, θαζψο ν θίλδπλνο απηφο κεηαθηλείηαη ζε άιινπο νξγαληζκνχο. Γεχηεξνλ, ηα ηηηινπνηεκέλα δάλεηα ρξεκαηνδνηνχληαη κε πςεινχο δείθηεο ππνρξεψζεσλ πξνο ίδηα θεθάιαηα απφ ηνπο δηακεζνιαβεηηθνχο νξγαληζκνχο πνπ γίλνληαη απνδεθηά, εθδίδνληαο εηαηξηθά νκφινγα (mortgage-backed securities, MBS). Σα παξαπάλσ πξνβιήκαηα εληάζεθαλ εμαηηίαο ηνπ γεγνλφηνο φηη ην 75% ηεο αγνξάο ησλ ακεξηθαληθψλ ζηεγαζηηθψλ δαλείσλ ήηαλ ηηηινπνηεκέλα δάλεηα.

Αλακθηζβήηεηα, απηή ε θξίζε νδήγεζε ζε κηα παγθφζκηα νηθνλνκηθή θξίζε, γεγνλφο πνπ επηβεβαηψλεηαη κε ηελ εκθαλή πηψζε ησλ παγθφζκησλ ρξεκαηηζηεξηαθψλ αγνξψλ ζηα κέζα ηνπ 2008 αθνχ νη ραξαθηεξηζηηθνί δείθηεο ζεκείσζαλ θαζνδηθή πνξεία πνπ άγγημε ζηελ Κχπξν ην 72%, ζηελ Διιάδα ην 60%, ζηελ Ηηαιία ην 46%, ζηελ Ηαπσλία ην 40%, ζηηο Ζ.Π.Α. ην 37% θαη ηέινο ζηε Μεγάιε Βξεηαλία ην 31%. Σηο θπξηφηεξεο παγθφζκηεο ζπλέπεηεο απηήο ηεο θξίζεο απνηεινχλ ε κε χπαξμε εκπηζηνζχλεο ζην ρξεκαηνπηζησηηθφ ζχζηεκα, ε θξίζε ξεπζηφηεηαο, θαζψο νη θνινζζνί ησλ παγθφζκησλ ρξεκαηνδνηηθψλ νίθσλ θαηέξξεπζαλ (Lehman Brothers, Washington Mutual, Am Trust Bank θ.ιπ.) θαη ε απμεκέλε απνζηξνθή απφ ηνλ θίλδπλν, γεγνλφο πνπ πξνθάιεζε ζηαζηκφηεηα ζηηο αγνξέο.

1.2.9 Ζ θξίζε ζηελ Βελεδνπέια.

Έλα αθφκα ηξαληαρηφ παξάδεηγκα είλαη ε πξφζθαηε νηθνλνκηθή θξίζε πνπ πιήηηεη ηελ Βελεδνπέια. Σνλ Απξίιην ηνπ 2013 αλέιαβε ηελ δηαθπβέξλεζε ηεο ρψξαο ν Νηθνιά Μαδνχξν, δηάδνρνο ηνπ Οχγθν Σζάβεο. Ζ πξσηνθαλήο θξίζε πνπ

24

ρηχπεζε ηελ Βελεδνπέια μεθίλεζε απφ ηελ έιιεηςε ραξηηνχ θαη ηελ αικαηψδε αχμεζε ηεο ηηκήο ησλ ιηγνζηψλ απνζεκάησλ πνπ είραλ κείλεη. Έηζη μεθίλεζε ε θιηκάθσζε κηαο νινέλα θαη απμαλφκελεο πηψζεο ηεο νηθνλνκηθήο επκάξεηαο πνπ επηθξαηνχζε κέρξη ηφηε θαη πνπ κέρξη πξφηηλνο απνηεινχζε πξφηππν νηθνλνκηθήο θαη πνιηηηθήο δηάξζξσζεο γηα πνιινχο. Ήηαλ κηα ρψξα εμαηξεηηθά πινχζηα ζε πξψηεο χιεο θαη δε ζε πεηξέιαην, απφ ην νπνίν αληινχζε ηελ δχλακε ψζηε λα αληηπαξαηαρζεί ζηελ αγνξά ησλ δπηηθψλ ρσξψλ. Πιένλ πάλσ απφ ην 25% ελφο πιεζπζκνχ 31 εθαηνκκπξίσλ αλζξψπσλ δεη θάησ απφ ην φξην ηεο θηψρεηαο θαη ν θαηψηαηνο κηζζφο δελ μεπεξλά ηα 10 δνιάξηα ηνλ κήλα. Ζ χθεζε είλαη 7% θαη ην εμσηεξηθφ ρξένο μεπεξλάεη ηα 180 δηο δνιάξηα. Ζ θπβέξλεζε ηεο Βελεδνπέιαο, πηζηεχνληαο φηη νη ηηκέο ηνπ πεηξειαίνπ ζα κείλνπλ πςειέο, εγθαηέιεηςε ηελ αλάπηπμε άιισλ βηνκεραληψλ θαη ζηφρεπζε ζηελ πψιεζε πεηξειαίνπ ζηνπο πνιίηεο θαη ηνπο «ζπκκάρνπο» ψζπνπ νη ηηκέο θαηέξξεπζαλ.

Ζ θξίζε πνπ μέζπαζε δηεζλψο ζην ζέκα ηεο ελέξγεηαο έζεζε ηελ Βελεδνπέια ζε δεηλή ζέζε, θαζψο ε ηηκή ηνπ αξγνχ πεηξειαίνπ έπεζε θαηαθφξπθα ζε ζρέζε κε ηηο ηηκέο πνπ είρε πξηλ. Έηζη, ε νηθνλνκία ηεο ρψξαο θαηέξξεπζε θαη θαηαηάζζεηαη ζηηο ηειεπηαίεο ζέζεηο σο πξνο ηελ απνηειεζκαηηθφηεηα ησλ ζεζκψλ θαη ηελ αγνξά εξγαζίαο.

Σν Παγθφζκην Οηθνλνκηθφ Φφξνπκ ηνπνζεηεί ηελ Βελεδνπέια ζηελ 132^ε ζέζε αλάκεζα ζε 140 νηθνλνκίεο βάζε ησλ δεηθηψλ αληαγσληζηηθφηεηαο, φπσο

25

θαίλεηαη ζην παξαθάησ δηάγξακκα. ΢χκθσλα κε ην ΓΝΣ ν πιεζσξηζκφο ην ηξέρνλ έηνο ζα μεπεξάζεη ην 700%, ζε κία ρψξα πνπ ην 70% ησλ πξντφλησλ ηεο είλαη εηζαγφκελα. Απηφ θαζίζηα δπζβάζηαρην γηα ηνλ πιεζπζκφ ηελ θάιπςε ησλ αλαγθψλ ηνπ ζε βαζηθά πξντφληα.

Ζ νηθνλνκία ηεο ρψξαο ζηεξίδεηαη ζε κεγάιν βαζκφ ζηα πςειά απνζέκαηα πεηξειαίνπ πνπ δηαζέηεη. Ο ηνκέαο ηνπ πεηξειαίνπ αγγίδεη ην 1/3 ηνπ ΑΔΠ ηεο ρψξαο θαη παξέρεη ην 80% ησλ εμαγσγψλ. Ζ Βελεδνπέια είλαη κία απφ ηηο ηδξπηηθέο ρψξεο ηνπ ΟΠΔΚ. Ωο αγξνηηθή νηθνλνκία έρεη ζεκαληηθνχο πφξνπο, θαζψο παξάγεη θαθέ θαη θαθάν. Σν 1970 είρε εμίζνπ ζεκαληηθή ζέζε κε ηελ Κνινκβία σο παξαγσγφο θαθέ. Με ην πέξαζκα ησλ ρξφλσλ, φκσο έδσζαλ πεξηζζφηεξε βάζε ζην πεηξέιαην παξακειψληαο έηζη ηελ αγξνηηθή παξαγσγή.

Ζ δηάζξσζε ηεο νηθνλνκίαο ηελ Βελεδνπέιαο έρεη θηηαρηεί ψζηε λα αλαπηχζζεηαη ε κεζαία αζηηθή ηάμε, ιφγσ ηεο θπβέξλεζεο ηνπ Σζάβεο πνπ ήζειε λα δψζεη έκθαζε ζηελ αλάπηπμε ηεο βηνκεραλίαο, θάπνηεο θνξέο θξαηηθή θαη ζπρλά ζε θνηλνπξαμίεο κε δπηηθνχο, δεκηνπξγψληαο έηζη αζηνχο ππαιιήινπο, επηζηήκνλεο θαη εξγαηηθφ δπλακηθφ κε κεγαιχηεξεο απνιαβέο απφ ηηο ππφινηπεο ιαηηλνακεξηθάληθεο ρψξεο.

Με ηνλ ζάλαην ηνπ Σζάβεο θαη ηελ αλάδεημε ηνπ Μαδνχξν έγηλε ην πξψην crash test γηα ην κέρξη πξφηηλνο νηθνλνκηθφ κνληέιν ηεο ρψξαο. Ζ πιεπξά ηεο λέαο