Τ.Ε.Ι ΚΑΛΑΜΑΤΑΣ
ΣΧΟΛΗ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΓΕΩΠΟΝΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΦΥΤΙΚΗΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ
«Η ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΕΝΗ ΚΑΤΑΠΟΛΕΜΗΣΗ ΕΧΘΡΩΝ ΚΑΙ ΑΣΘΕΝΕΙΩΝ ΤΩΝ ΚΗΠΕΥΤΙΚΩΝ ΣΤΙΣ
ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΤΟΥ ΘΕΡΜΟΚΗΠΙΟΥ»
ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ Α. ΣΚΑΦΙΔΑΣ
ΣΠΟΥΔΑΣΤΗΣ ΤΟΥ ΤΜΗΜΑΤΟΣ ΦΥΤΙΚΗΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ
Τ.Ε.Ι. ΚΑΛΑΜΑΤΑΣ
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ
σελ.
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ: Η ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΕΝΗ ΚΑΙ ΒΙΟΛΟΓΙΚΗ ΜΕΘΟΔΟΣ ΓΕΩΡΓΙΑΣ 1 1.1. ΕΝΝΟΙΑ ΚΑΙ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΤΗΣ ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΕΝΗΣ ΚΑΙ ΒΙΟΛΟΓΙΚΗΣ ΓΕΩΡΓΙΑΣ 1
1.1.1. Ολοκληρωμένη Γεωργία 1
1.1.1.1. Έννοια της ολοκληρωμένης μεθόδου γεωργίας 1
1.1.1.2. Η πορεία προς την ολοκληρωμένη καταπολέμηση 3
1.1.2. Βιολογική Γεωργία 4
1.1.2.1. Έννοια της βιολογικής μεθόδου γεωργίας 4
1.1.2.2. Ιστορικό της βιολογικής γεωργίας και η εξέλιξή της στην Ελλάδα 5 1.2. ΣΧΕΔΙΟ ΜΕΤΑΒΑΣΗΣ ΣΤΗΝ ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΕΝΗ ΚΑΙ ΒΙΟΛΟΓΙΚΗ ΓΕΩΡΓΙΑ 8
1.3. ΤΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΠΙΣΤΟΠΟΙΗΣΗΣ 10
1.4. ΠΡΟΫΠΟΘΕΣΕΙΣ ΕΞΑΠΛΩΣΗΣ ΤΗΣ ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΕΝΗΣ ΚΑΙ ΒΙΟΛΟΓΙΚΗΣ ΓΕΩΡΓΙΑΣ 11 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΔΕΥΤΕΡΟ: ΜΕΣΑ ΚΑΙ ΜΕΘΟΔΟΙ ΤΗΣ ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΕΝΗΣ ΚΑΤΑΠΟΛΕΜΗΣΗΣ
ΣΤΟ ΘΕΡΜΟΚΗΠΙΟ 13
2.1. ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΗΣΗ ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΤΙΚΩΝ ΕΝΤΟΜΩΝ, ΑΚΑΡΕΩΝ ΚΑΙ ΜΥΚΗΤΩΝ 13 2.1.1. Ο βιολογικός έλεγχος του Αλευρώδη των θερμοκηπίων (Trialeurodes vaporariorum) 13
2.1.1.1. Με το παρασιτοειδές Encarsia formosa 13
2.1.1.2. Με το μύκητα VerticilHum lecanii 18
2.1.1.3. Με το ημίπτερο Macrolophus caliginosus 20
2.1.2. Ο βιολογικός έλεγχος των αψίδων (Aphis gossypii, Myzus persicae, Macrosiphum
euphorbiac) 20
2.1.2.1. Με το αρπακτικό Aphidoletes aphidimyza 23
2.1.2.2. Με το παρασιτοειδές Aphidius matricariae 27
2.1.2.3. Με το μύκητα VerticilHum lecanii 28
2.1.3. Ο βιολογικός έλεγχος του θρίπα (Thrips tabaci) 29
2.1.3.1. Με τα αρπακτικά Amlyseius cucumeris και Amblyseius barkeri 30 2.1.4. Ο βιολογικός έλεγχος του φυλλορύκτη (Liriomyza bryoniae) 34 2.1.4.1. Με τα παρασιτοειδή Dacnusa sibirica, Dialyphus isaea και Opius pallipes 34 2.1.5. Ο βιολογικός έλεγχος του τετράνυχου (Tetranychus urticae) 42 2.1.5.1. Με το αρπακτικό ακάρι Phytoseiulus persimiiis 42
2.1.6. Η αντιμετώπιση των Νηματωδών 45
2.1.7. Η αντιμετώπιση των κυριοτέρων ασθενειών 45
2.1.7.1. Σταχτιά σήψη - Botrytis cinerea, Β. allii, Β. squamosa 45 2.1.7.2. Περονόσπορος (Phytophthora spp.: Peronospora spp.) 46
2.1.7.3. Αλτερνάρια (Alternaría spp.) 46
2.1.7.4. Ωίδια (Είδη της οικογένειας Erysiphaceae) 46
2.1.7.5. Κλαδοσπορίωση (Cladosporium sp.) 46
2.1.7.6. Φουζαρίωση (Fuzarium sp.) 46
2.2. Η ΚΑΤΑΠΟΛΕΜΗΣΗ ΕΧΘΡΩΝ ΚΑΙ ΑΣΘΕΝΕΙΩΝ ΤΩΝ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΩΝ ΘΕΡΜΟΚΗΠΙΟΥ
ΜΕ ΤΗ ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΗΣΗ ΕΚΛΕΚΤΙΚΩΝ ΠΑΡΑΣΙΤΟΚΤΟΝΩΝ 47
2.3. Η ΚΑΤΑΠΟΛΕΜΗΣΗ ΕΧΘΡΩΝ ΚΑΙ ΑΣΘΕΝΕΙΩΝ ΜΕ ΤΗ ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΗΣΗ ΦΥΤΙΚΩΝ
ΠΑΡΑΣΚΕΥΑΣΜΑΤΩΝ 52
2.3.1. Τα κυριότερα παρασκευάσματα των φυτών 52
2.4. Η ΚΑΤΑΠΟΛΕΜΗΣΗ ΕΧΘΡΩΝ ΚΑΙ ΑΣΘΕΝΕΙΩΝ ΜΕ ΤΗ ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΗΣΗ ΠΕΤΡΩΜΑΤΩΝ 61 2.5. Η ΚΑΤΑΠΟΛΕΜΗΣΗ ΕΧΘΡΩΝ ΚΑΙ ΑΣΘΕΝΕΙΩΝ ΜΕ ΤΗ ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΗΣΗ ΑΝΟΡΓΑΝΩΝ
ΜΥΚΗΤΟΚΤΟΝΩΝ ΚΑΙ ΑΛΛΩΝ ΥΛΙΚΩΝ 61
• \
2 6 Η ΚΑΤΑΠΟΛΕΜΗΣΗ ΕΧΘΡΩΝ ΚΑΙ ΑΣΘΕΝΕΙΩΝ ΜΕ ΤΗ ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΗΣΗ ΚΑΛΛΙΕΡΓΗ
ΤΙΚΩΝ ΦΥΣΙΚΩΝ ΚΑΙ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΜΕΣΩΝ 62
2.6.1. Εκλογή του κατάλληλου φυτικού υλικού 62
2.6.2. Εκλογή του κατάλληλου χρόνου και τρόπου σποράς ή φύτευσης 63 2.6.3. Διατήρηση συνθηκών ευνοϊκών για την πιο πέρα ζωή των φυτών 63
2.6.4. Εφαρμογή έγκαιρης και ισορροπημένης λίπανσης 64
2.6.5. Ειδικές καλλιεργητικές εργασίες για περιορισμό της μόλυνσης 64 2.6.6. Απολύμανση εδάφους - φυτικού υλικού με φυσικά μέσα 65
2.6.7. Άλλοι καλλιεργητικοί χειρισμοί 66
2.6.8. Χρήση προστατευτικών δικτύων ή πλεγμάτων ή και φύλλων από διάφορα υλικά 67
2.6.9. Χρήση χρωμοτροπικών παγίδων 67
2.7. Η ΚΑΤΑΠΟΛΕΜΗΣΗ ΕΧΘΡΩΝ ΚΑΙ ΑΣΘΕΝΕΙΩΝ ΜΕ ΤΗ ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΗΣΗ ΦΕΡΟΜΟΝΩΝ
ΚΑΙ ΑΛΛΩΝ ΜΕΣΩΝ 68
2.7.1. Χρησιμοποίηση φερομονών 68
2.7.2. Χρησιμοποίηση ιών 70
2.7.3. Χρησιμοποίηση των βακτηριοσινών 70
2.7.4. Χρήση ακτινών γ 70
2.7.5. Κατάβρεγμα με άφθονο νερό 70
2.7.6. Ήχος 70
ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΡΙΤΟ: ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΕΝΗΣ ΚΑΤΑΠΟΛΕΜΗΣΗΣ ΤΩΝ ΣΗΜΑΝΤΙ
ΚΟΤΕΡΩΝ ΕΧΘΡΩΝ ΚΑΙ ΑΣΘΕΝΕΙΩΝ ΤΩΝ ΚΗΠΕΥΤΙΚΩΝ ΣΤΟ ΘΕΡΜΟ
ΚΗΠΙΟ 71
3.1. ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΣΟΛΑΝΩΔΩΝ (ΞΟΙ-ΑΝΑΟΕΑΕ) ΜΕ ΤΗΝ ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΕΝΗ ΚΑΤΑΠΟΛΕΜΗ
ΣΗ ΤΩΝ ΕΧΘΡΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΑΣΘΕΝΕΙΩΝ ΤΟΥΣ 73
3.2. ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΚΟΛΟΚΥΝΘΩΔΩΝ (ΟυουΐΙΒΙΤΑΟΕΑΕ) ΜΕ ΤΗΝ ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΕΝΗ ΚΑΤΑ
ΠΟΛΕΜΗΣΗ ΤΩΝ ΕΧΘΡΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΑΣΘΕΝΕΙΩΝ ΤΟΥΣ 80
3.3. Η ΓΟΝΙΜΟΠΟΙΗΣΗ ΣΤΟ ΘΕΡΜΟΚΗΠΙΟ 85
ΠΕΡΙΛΗΨΗ - ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ - ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ 87
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 89
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
"Μια φρικτή απειλή πλανιέται πάνω από τα κεφάλια μας, που δεν καταλάβαμε πώς ήρθε, κι αυτή η φανταστική τραγωδία μπορεί εύκολα να γίνει μια πραγματικότητα που όλοι θα γνωρίσουμε. Τί είναι αυτό που έχει κάνει να σωπάσουν οι φωνές της άνοιξης;"
Έτσι αρχίζει το βιβλίο της Αμερικανίδας δημοσιογράφου και βιολόγου Ραχήλ Κάρσον "ΟΙ ΚΡΑΥΓΕΣ ΤΗΣ ΑΝΟΙΞΗΣ" που γράφτηκε το 1964 και έγινε αφορμή ανησυχίας της κοινής γνώμης για τις επιπτώσεις των γεωργικών δραστηριοτήτων. Έπειτα, στα τέλη της δεκαετίας του 1970, αφού καταλάγιασε για τα καλά ο κουρνιαχτός από το πέρασμα της πράσινης επανάστασης άρχισε να γίνεται όλο και πιο ευδιάκριτο το άσχημο πρόσωπο αυτού που σήμερα ονομάζεται σύγχρονη γεωργία. Η γεωργία αυτή, γνωστή επίσης και ως συμβατική, έχ ει πια εξελιχθ εί σε ισότιμο συν αυτουργό του σημερινού παγκοσμίου οικολογικού προβλήματος, καθώς ενσωματώνει δηλητήρια στο σώμα της γης και τούτο με αυξανόμενους ρυθμούς.
Η άποψη του "μικρότερου κακού" και ο ισχυρισμός ότι θα πρέπει να τραφεί ένας παγκόσμιος πληθυσμός 6-7 δισεκατομμυρίων σήμερα δεν ευσταθεί πια γιατί οι επιπτώσεις στον άνθρωπο και στο περιβάλλον δεν είναι πλέον μικρό κακό και το πιο σημαντικό, καινούργιες τεχ νικές χωρίς χημικά μπορούν να μας δώσουν την ίδια παραγωγή με τη συμβατική χημική καλλιέργεια.
Μέσα λοιπόν από μια περίοδο ανακατατάξεων γενικής αμφισβήτησης από οικολόγους, διάφορες οργανώσεις, επιστήμονες, γεννήθηκε η ανάγκη μιας νέας προοπτικής για τους αγρότες ενός νέου τρόπου σκέψης και δράσης σε θέματα αγροτικής πολιτικής που οδήγησε το συμβούλιο Ε.Κ. στην αναθεώρηση της πολιτικής του και ψηφίσθηκε ο κανονισμός 2098 του 1991 σχετικά με τις μεθόδους γεωργικής παραγωγής που πρέπει να συμμορφώνονται με τις απαιτήσεις προστασίας του περιβάλλοντος και διατήρησης του φυσικού χώρου.
Έτσι ξεκίνησε η έννοια της βιολογικής γεωργίας που μπορεί να ορισθεί ως η διαδικασία παραγωγής γεωργικών προϊόντων κατά την οποία με την εφαρμογή κατάλληλων επιστημονικών μεθόδων και πρακτικών περιορίζονται στο ελάχιστο δυνατό οι επεμβάσεις στο φυσικό περιβάλλον και στις λειτουργίες των φυσικών οικοσυστημάτων.
Από άποψη ορολογίας χρησιμοποιούνται και οι όροι οργανική γεωργία ή οικολογική γεωργία.
Εδώ πρέπει να διευκρινιστεί ότι η βιολογική παραγωγή δεν θα πρέπει να ταυτίζεται με την παραδοσιακή γεωργία καθώς δεν αποτελεί επιστροφή στη "λίθινη εποχή" όπως συχνά την καταλογίζεται αλλά μπορεί και αξιοποιεί κάθε καινούργια επιστημονική γνώση στο βαθμό που αυτή λειτουργεί σε αρμονία με τις φυσικές διαδικασίες και όχι εναντίον τους.
Επίσης όμως, η βιολογική γεωργία πρέπει να διαφοροποιείται και από την ολοκληρωμένη γεωργία που έχ ει ήδη υιοθετηθεί από πολλούς παραγωγούς, η οποία είναι μια πιο "ήπια" μορφή γεωργίας, στην οποία οδηγείται τελευταία η συμβατική κάτω από τη γενικότερη κατακραυγή για την αλόγιστη χρήση χημικών προϊόντων στη γεωργική πράξη. Βέβαια κάποιες από τις αρχές της ολοκληρωμένης γεωργίας, όπως η χρήση ήπιων τεχνικών καλλιεργειών κ.ά υιοθετούνται από τη βιολογική γεωργία. Ταυτόχρονα όμως υπάρχουν και σοβαρές νομοτελειακές, θα έλεγε κανείς, διαφοροποιήσεις μεταξύ τους, όπως το γεγονός ότι στη βιολογική γεωργία δεν επιτρέπεται η χρήση οποιουδήποτε συνθετικού χημικού μέσου, κάτι που δεν ισχύει βέβαια στην ολοκληρωμένη γεωργία όπου αυτό που βασικά επιδιώκεται είναι η ελαχιστοποίηση των δόσεων των φαρμάκων με την επιλογή του πλέον κατάλληλου χρόνου επέμβασης.
Καθένα από τα παραπάνω πρότυπα γεωργικής παραγωγής έχει αποκτήσει τους υποστηριχτές του, ανάλογα με τις αντιλήψεις και ευαισθησίες που έχει ο καθένας για την προστασία του περιβάλλοντος και την ποιότητα ζωής.
Πολλές φορές οι διαφορετικές ερμηνείες που τους δίνει ο κόσμος της γεωργίας συχνά και σκόπιμα δημιουργούν στείρες αντιπαραθέσεις που σε κάποιες περιπτώσεις φανατικών φτάνουν σε ακρότητες, υιοθέτηση απόλυτων θέσεων, απόρριψη των μεν από τους δε και
ανταλλαγή χαρακτηρισμών όπως: "γραφικοί, νοσταλγοί της παράδοσης", οι μεν ασυνείδητοι οι άλλοι κ.λπ.
Η εργασία αυτή έχει στόχο να δώσει την εικόνα της ολοκληρωμένης καταπολέμησης των κηπευτικών στις τεχνικά ιδιάζουσες συνθήκες που δημιουργούνται στο περιβάλλον του θερμοκηπίου σε σύγκριση με τη συμβατική.
Ελπίζω να συμβάλλει στη διαπίστωση πως, αν και "δώδεκα παρά πέντε" δεν είναι αργά γι' αυτούς που αγαπούν τη ζωή τους και σέβονται το φυσικό περιβάλλον.
Βασίλειος Α. Σκαφ ιδάς
ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ: Η ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΕΝΗ ΚΑΙ ΒΙΟΛΟΓΙΚΗ ΜΕΘΟ
ΔΟΣ ΓΕΩΡΓΙΑΣ
1.1. ΕΝΝΟΙΑ ΚΑΙ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΤΗΣ ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΕΝΗΣ ΚΑΙ ΒΙΟΛΟΓΙΚΗΣ ΓΕΩΡΓΙΑΣ
1.1.1. Ολοκληρωμένη Γεωργία
1.1.1.1. Έ ννοια τη ς ολοκληρωμένης μεθόδου γεωργίας
Αν και υπάρχουν δύο διαφορετικοί ορισμοί της ολοκληρωμένης καταπολέμησης, ο σκοπός της είναι ένας: να μειώσει τις δυσμενείς επιδράσεις των άλλων μεθόδων καταπολέμησης και ιδίως της χημικής, αξιοποιώντας τους φυσικούς εχθρούς των βλαβερών εντόμων και να εφαρμόσει την κατάλληλη μέθοδο καταπολέμησης στις περιπτώσεις όπου οι φυσικοί εχθροί μόνοι τους δεν μπορούν να περιορίσουν τα βλαβερά έντομα.
Ο ένας ορισμός, ο παλιότερος, της ολοκληρωμένης καταπολέμησης είναι: συνδυασμός δύο ή περισσοτέρω ν μεθόδων και κυρίως της χημικής με τη βιολογική καταπολέμηση. Ο άλλος ορισμός είναι: μέθοδος που λαμβάνει υπόψη της όλο το οικοσύστημα όπου ζει το βλαβερό είδος ή ένα σύμπλοκο βλαβερών ειδών. Ο δεύτερος αυτός ορισμός δεν αποκλείει και τη χρησιμοποίηση μιας μόνο μεθόδου (π.χ. της χημικής).
Ο τρόπος αυτός καταπολέμησης επιδιώκει την όσο το δυνατό μικρότερη δυνατή επιζήμια διατάραξη του οικοσυστήματος, ώστε να διατηρηθούν οι μηχανισμοί που περιορίζουν τα βλαβερά είδη. Επίσης, επιδιώκει να μειώσει τη μέση πυκνότητα του βλαβερού είδους με τη χρήση των φυσικών του εχθρών, ώστε να πέσει κάτω από το όριο ανεκτής πυκνότητας και έχ ει πάντα σε εφεδρεία τα χημικά μέσα για τον περιορισμό σποραδικής έξαρσης του πληθυσμού όταν ο φυσικός περιορισμός δεν επαρκεί.
Από τον ορισμό της, η ολοκληρωμένη αντιμετώπιση δεν εναντιώνεται στη χημική μέθοδο ή σε κάποια άλλη μέθοδο καταπολέμησης αλλά από τη στρατηγική της δίνεται προτεραιότητα σε εκείνες τις μεθόδους που μειώνουν τον πληθυσμό του παθογόνου σε τέτοια επίπεδα ώστε να επιτυγχάνεται το μεγαλύτερο οικονομικό αποτέλεσμα με τη μικρότερη επιβάρυνση του περιβάλλοντος.
-1 -
ΧΗΜΙΚΑΚΗΖΑ
Γρων.τ ι,κοκτόνα Κυκητ οκτόνα ϋντομοκτόνα Άχαρεοχτόνα Νηματοδοχτ όνα Ζ ι ζαν ι,οχτόνα
μ 1 ΟΤδ <Ι··:0Α0ΓΐΛ-ώΣ ΜΈΘΟΔΟΙ ετΡ
'3Ο
ερΡ '3ο
ετ Ο.
'ω<-*·■*-> ερ οο.
-Ο νυ ερ
ετ X ν^ι
ερ 'ω ο _> X
ω X Γ° _>
υ ' > χ Ο Η
ω Ό ω
θ ' > ϋ Ρ ω > >-
ο ο Ο V Ο α.
X ετ μ. α. 3 ο _5 ω
X 3 ο . ω & α. > _>
V θ ο β < <3
Ι _
ΕΙΚΟΝΑ 1.1. Τα κυριότερα μέτρα και μέθοδοι της ολοκληρωμένης καταπολέμησης
ΙΟνΟΘΤΤΊ ταχυονοπ
1.1.1.2. Η πορεία προς την ολοκληρωμένη καταπολέμηση
Η εισαγωγή (μετά από το 2ο Παγκόσμιο Πόλεμο) νέων συνθετικών φυτοφαρμάκων σε συνδυασμό με τη βελτιωμένη τεχνολογία στη διανομή (ψεκασμό κ.λπ.) αυτών ήταν αναμφισβήτητα οι παράγοντες που συντέλεσαν στην πρωτοφανή αύξηση των δυνατοτήτων φυτοπροστασίας, χωρίς την οποία θα ήταν αδύνατη η επιβίωση της ανθρωπότητας.
Τα αποτελέσματα όμως της ασύδοτης χρήσης τέτοιων φαρμάκων δεν άργησαν να φανούν: Παράσιτα που προηγουμένως ελέγχονταν από φυσικούς εχθρούς μεγάλης σημασίας (π.χ.: το λεκάνιο της ελιάς, το πράσινο σκουλήκι, οι τετράνυχοι, τα ωίδια, οι περονόσποροι κ.ά.) παρουσίασαν μεγαλύτερη έξαρση, με το πέρασμα του χρόνου μάλιστα πολλά από αυτά γίνονταν ανθεκτικά απέναντι σε όλο και περισσότερα από τα νέα φυτοφάρμακα. Πράγματι η ανάγκη εξασφάλισης περισσότερης και καλύτερης τροφής για τον άνθρωπο και τα ζώα του, είχ ε ως επακόλουθο την εντατικοποίηση των καλλιεργειών με εισαγωγή πιο παραγωγικών, αλλά παράλληλα - και κατά κανόνα - πιο ευαίσθητων στα παράσιτα ποικιλιών. Παράλληλα τα φυτοφάρμακα με τη χωρίς προηγούμενο αποτελεσματικότητα και ευκολία χρήσης τους και σε συνδυασμό με την αύξηση των προβλημάτων φυτοπροστασίας διαδόθηκαν γρήγορα και χρησιμοποιήθηκαν πλατιά σχεδόν αποκλειστικά και συχνά αλόγιστα. Έτσι, συνέλαβαν στην επιδείνωση μιας αδιέξοδης πια κατάστασης: του ανεπανόρθωτου κλονισμού της ισορροπίας του βιο-οικοσυστήματος. Το φυσικό οικοσύστημα μετά από μια τέτοια σοβαρή διαταραχή, ευνοεί τη μόνιμη εγκατάσταση και ύστερα τη διάδοση και δραστηριοποίηση (επιδημικότητα) όχι μόνο των εισαγόμενων παρασίτων, αλλά και εκείνων που ενδημούσαν ανέκαθεν στην περιοχή, αλλά δεν ενθαρρύνονταν από το υφιστάμενο τότε βιο-οικοσύστημα.
Έτσι, όχι απλώς "ωρίμασε η αντίληψη ότι είναι επιτακτική πια η ανάγκη για μια εναλλακτική λύση στην αντιμετώπιση των φυτοπαρασίτων", αλλά αναγνωρίσθηκε από όλους, ότι τέτοια λύση δεν φαίνεται να είναι άλλη από τη βιολογική καταπολέμηση. Ένα παραγωγικό αγρο-οικοσύστημα, που περιλαμβάνει αποτελεσματική - βιολογική καταπολέμηση, τείνει να εξομοιώνεται, από την άποψη της βιολογικής ισορροπίας, με φυσικό οικοσύστημα.
Αν στα βιολογικά μέσα προστεθούν και ορισμένα καλλιεργητικά μέτρα, που στοχεύουν αφενός στην ενίσχυση (αύξηση ανθεκτικότητας) των φυτών και αφετέρου στη δημιουργία συνθηκών δυσμενών για τα φυτοπαράσιτα, είναι φανερός ο ρόλος της χημικής καταπολέμησης, η οποία περιορίζεται, ουσιαστικά και μόνο, στην αντιμετώπιση προβλημάτων που δεν έχουν άλλη πρακτικά εφαρμόσιμη λύση. Τέτοιες είναι οι περιπτώσεις σοβαρής απειλής προσβολών ή επιδημιών από ασθένειες ή εχθρούς, των οποίων είναι αδύνατη η αντιμετώπιση με την εφαρμογή μόνο των άλλων μεθόδων.
Οι βάσεις για μια ορθολογικότερη χρήση των φυτοφαρμάκων είχαν ήδη τεθεί το 1939 από τον Α.Ε. Michelbacker (με την εργασία του "Recommendation for a More Discriminating Use of Pesticides"). Αργότερα ο ίδιος συγγραφέας επινόησε τον όρο "ολοκληρωμένη καταπολέμηση"
(integrated control), για τη συνδυασμένη βιολογική και χημική καταπολέμηση των εχθρών της καρυδιάς.
Όταν λοιπόν, στις αρχές της δεκαετίας του '50 οι ερευνητές του πανεπιστημίου της Καλιφόρνιας επισήμαναν κίνδυνο από τη μονομερή χρήση φυτοφαρμάκων για την καταπολέμηση των φυτοπαρασίτων, έφεραν οριστικά και καθολικά πια στο προσκήνιο αυτή τη μέθοδο καταπολέμησης στην οποία οι ίδιοι δίνουν σήμερα και την ονομασία Integrated pest management - πρόκειται για μια "στρατηγική" που συνδυάζει τη χρήση καλλιεργητικών βιολογικών και χημικών μέσων καταπολέμησης χωρίς όμως να αγνοεί κανέναν από τους οικολογικούς παράγοντες και λαμβάνοντας υπόψιν το γεγονός ότι τόσο το φυτό ξενιστής όσο και η ασθένεια ή το οποιοδήποτε παράσιτο είναι μέρη αναπόσπαστα του υφιστάμενου σε κάθε τόπο, αγρο-οικοσυστήματος, συμμετέχουν στα γύρω τους "δρώμενα" αλλά και επηρεάζονται από το περιβάλλον τους αντιδρώντας ανάλογα.
- 3-
1.1.2.1. Έ ννοια τη ς Βιολογικής Μεθόδου Γεωργίας
Η Βιολογική γεω ργία, μπορεί να ορισθεί ως η διαδικασία παραγωγής γεωργικών προϊόντων, κατά την οποία, με την εφαρμογή κατάλληλων επιστημονικών μεθόδων και πρακτικών περιορίζονται στο ελάχιστο δυνατό οι επεμβάσεις στο φυσικό περιβάλλον και στις λειτουργίες των φυσικών οικοσυστημάτων.
Βασικές φροντίδες της βιολογικής γεωργίας είναι:
α. Η διατήρηση της εδαφικής γονιμότητας με την ανακύκλωση των φυσικών υλών,
β. Η διατήρηση της μεγαλύτερης δυνατής πολυμορφίας της βιοκοινότητας στο οικοσύστημα της καλλιέργειας.
γ. Η αποφυγή επιβάρυνσης του φυσικού περιβάλλοντος με ουσίες και τεχνικές μη φιλικές προς αυτό και
δ. Η παραγωγή γεωργικών προϊόντων που θα είναι απαλλαγμένα από πιθανά υπολείμματα γεωργοχημικών ουσιών, θα είναι καλής ποιοτικής και θρεπτικής αξίας και θα διατίθενται σε τιμές ικανοποιητικές για τον παραγωγό.
Οι καλλιέργειες στις οποίες εφαρμόζονται βιολογικές μέθοδοι παραγωγής λέγονται β ιο κ α λ λ ιέρ γ ειες και οι παραγωγοί βιολογικών γεωργικών προϊόντων βιοκαλλιεργητές.
Από άποψη ορολογίας χρησιμοποιούνται και οι όροι οργανική γεωργία ή οικολογική γεω ργία και αντίστοιχα οργανικά ή οικολογικά γεωργικά προϊόντα.
Μεταξύ βιολογικής και οργανικής γεωργίας δεν υπάρχει διαφορά. Ορισμένοι όμως οικολόγοι διαχωρίζουν την οικολογική γεωργία από τη βιολογική ή οργανική με το κριτήριο ότι την τελευταία ενδιαφέρει κυρίως ο αποκλεισμός των βιομηχανικών γεωργοχημικών ουσιών (χημικά λιπάσματα, φυτοφάρμακα) από τη βιοκαλλιέργεια, ενώ η οικολογική γεωργία επιδιώκει, ώστε όλα τα στάδια της παραγωγής να είναι προσαρμοσμένα στους φυσικούς κανόνες, ακόμα δε και ο καταναλωτής να ενημερωθεί, ώστε να υιοθετεί ένα άλλο πρότυπο κατανάλωσης σύμφωνα με τις πραγματικές ανάγκες του.
Έτσι η οικολογική γεωργία, για παράδειγμα, δεν συμφωνεί με την παραγωγή γεωργικών προϊόντων εκτός εποχής (π.χ. θερμοκηπιακές καλλιέργειες), την εκτροφή ζώων υπό συνθήκες ασφυκτικής στέρησης της ελευθερίας τους (ακινησία κ.λπ.) Ακόμη η οικολογική γεωργία επιδιώκει τη μείωση των ενεργειακών εισροών της βιοκαλλιέργειας στο ελάχιστο (π.χ.
τεχνολογικός εξοπλισμός) με παράλληλη ενίσχυση του φυσικού κύκλου της ζωής.
Πάντως, σύμφωνα με τον κανονισμό 2092/91 της Ε.Ο.Κ., με τον οποίο θα ασχοληθούμε παρακάτω, είναι αποδεκτοί και οι τρεις όροι για καλλιέργειες και προϊόντα που παράγονται σύμφωνα με τα οριζόμενα στον κανονισμό αυτό.
Έτσι στην Ελλάδα, Γαλλία, Ολλανδία, Ιταλία και Πορτογαλία χρησιμοποιείται επίσημα ο όρος "Βιολογικό" (biologique, biologisch, biológico κ.λπ.), στην Αγγλία ο όρος "Οργανικό"
(organic) και στη Γερμανία και Δανία ο όρος "Οικολογικό" (ecológico, Ökologisch, ekologisk).
Η Βιολογική γεωργία δεν απορρίπτει όλες τις τεχνικές της βιομηχανικής ή συμβατικής γεωργίας, ούτε επιδιώκει την εφαρμογή γεωργικών προτύπων του περασμένου αιώνα.
Αντίθετα, υιοθετεί όλες τις γεωργικές τεχνολογίες που δεν αντίκεινται στις αρχές της (π.χ.
ανθεκτικές ποικιλίες και υβρίδια, χορτοκοπτικά μηχανήματα, μηχανήματα συγκομιδής, βιολογικά σκευάσματα φυτοπροστασίας κ.ά.). Ακόμη, η βιολογική γεωργία στηρίζεται κατά μεγάλο μέρος της σε επιστημονικές μελέτες και έρευνες σχετικά με τη φύση και τη βιοοικολογία των οργανισμών, τη γονιμότητα του εδάφους, τα ανταγωνιστικά φαινόμενα μεταξύ των ζωντανών οργανισμών, την παραγωγή οργανικών λιπασμάτων κ.ά.
1.1.2. Βιολογική Γεωργία
Η βιολογική γεωργία στη χώρα μας βρίσκεται ακόμα σε νηπιακό στάδιο, καθώς οι Έλληνες παραγωγοί αγνοούν τις οικονομικές της δυνατότητες, οι περισσότεροι γεωπόνοι δυσπιστούν ως προς τη βιωσιμότητά της, και επιπλέον από πλευράς πολιτείας δεν υπάρχει ακόμα κάποια ουσιαστική μορφή υποστήριξης του τομέα.
Οι προσπάθειες για την προώθηση της βιολογικής γεωργίας στην Ελλάδα άρχισαν πριν 15 περίπου χρόνια από ερασιτέχνες και κυρίως από άτομα με κάποια εμπειρία από το εξωτερικό. Οι άνθρωποι αυτοί αισθανόμενοι καταρχήν την ανάγκη να βρεθούν, να γνωριστούν, να αλληλοβοηθηθούν με την απλή ανταλλαγή εμπειριών, ίδρυσαν το 1985 το Σύλλογο Οικολογικής Γεωργίας Ελλάδας, ο οποίος και αποτελεί ουσιαστικά τον πρώτο πυρήνα ενημέρωσης και δράσης. Σιγά σιγά το κίνημα της βιολογικής γεωργίας βρήκε αρκετούς οπαδούς, οι οποίοι με δειλά αλλά και σταθερά βήματα υλοποιούν την πίστη τους για μια γεωργία που σέβεται το περιβάλλον. Παρά τα σημαντικά αλλά όχι ανυπέρβλητα εμπόδια, οι άνθρωποι αυτοί συνεχίζουν τις προσπάθειές τους είτε μεμονωμένα είτε σε οργανωμένα προγράμματα, δίνοντας σταδιακά ένα πιο σύγχρονο επιχειρηματικό πρόσωπο στην ελληνική βιοκαλλιέργεια.
Σύμφωνα με τα πιο πρόσφατα - προσωρινά ωστόσο ακόμα - στοιχεία του Υπουργείου Γεωργίας, στην Ελλάδα ο αριθμός των βιοκαλλιεργητών υπολογίζεται να φτάνει σήμερα τους 600 οι οποίοι και καλλιεργούν με βιολογικό τρόπο 16.871 στρεμ. (πιν. 1.1). Το μεγαλύτερο ποσοστό της έκτασης αυτής (52,62%) εντοπίζεται στην Πελοπόννησο. Εξετάζοντας την έκταση που καταλαμβάνουν οι βιοκαλλιέργειες σε σχέση με τη συνολικά καλλιεργούμενη έκταση της χώρας μας, φαίνεται ότι αυτές καλύπτουν μόλις το 0,042%. Όσον αφορά τα είδη των καλλιεργειών όπου εφαρμόζεται η βιολογική γεωργία φαίνεται να καλύπτεται ολόκληρο σχεδόν το φάσμα της γεωργικής παραγωγής (πιν. 1.2).
Αξίζει να σημειωθεί ότι ειδικά η καλ
λιέργεια της ελιάς καλύπτει το 63,43%
περίπου των συνολικών εκτάσεων των βιο- καλλιεργειών ενώ ακολουθούν το βαμβάκι με ποσοστό 12,48% τα σιτηρά με 9,86% κ.λπ.
Αδυνατώντας σε αυτή τη φάση να καταγράψουμε τις δραστηριότητες των με
μονωμένων βιοκαλλιεργητών, οι οποίοι συμ
βάλλουν ,ωστόσο, σημαντικά ,στη σύνθεση της εικόνας της βιολογικής γεωργίας στην Ελλάδα, περιοριζόμαστε, προς το παρόν, στην αναφορά των συλλογικών προσπα
θειών που έχουν σημειωθεί στο χώρο της παραγωγής βιολογικών προϊόντων. Ειδικότε
ρα, σαν τέτο ιες προσπάθειες αξιολογούνται (σύμφωνα με στοιχεία του υπουργείου Γ εωργίας):
1.1.2.2.Ιστορικό της βιολογικής γεωργίας και η εξέλ ιξη της στην Ελλάδα
ΠΙΝΑΚΑΣ 1.1.
Έ κταση βιοκαλλιεργειώ ν στην Ελλάδα.
Περιοχή Έκταση ( σε στρ.)
Ν. Αττικής 153
Στερεά Ελλάδα και Εύβοια 2.737
Πελοπόννησος 8.876
Μακεδονία 549
Θράκη 1.000
Θεσσαλία 228
Ήπειρος 13
Νησιά Ιονίου 2.922
Νησιά Αιγαίου 92
Κρήτη 301
Σύνολο 16.871
Πηγή: Υπουργείο Γεωργίας χεία 1994
- Προσωρινά στοι-
• Το πρόγραμμα βιολογικής καλλιέργειας της Κορινθιακής σταφίδας στην επαρχία Αιγιάλειας του Νομού Α χαΐας αποτελεί την πρώτη οργανωμένη προσπάθεια βιοκαλλιέργειας στην Ελλάδα (1982) και σε αυτή δραστηριοποιούνται 9 παραγωγοί με συνολική έκταση 127,5 στρεμ. και ετήσια παραγωγή περίπου 29 τον. σταφίδα, με κύριο προορισμό την εξαγωγή στην Ολλανδία.
- 5-
• Το πρόγραμμα βιοκαλλιέργειας της ελιάς στη Μεσσηνιακή Μάνη (Πύργος, Λεύκτρου) όπου από το 1988 καλλιεργούνται βιολογικά 70.000 περίπου ελαιόδενδρα σε έκταση 3.500 στρ.
από 100 περίπου παραγωγούς που παρήγαγαν το 1993 35 τον. βιολογικό λάδι και 4 τον.
βρώσιμης ελιάς με εξαγωγικό κύρια προσανατολισμό σε Γερμανία και Αυστρία.
• Ο Αγροτικός Συνεταιρισμός Οργανικών Καλλιεργειών, ΒΙΟΤΟΠ, στην Αλεξάνδρεια Ημαθίας, με 15 παραγωγούς που καλλιεργούν 300 στρ. περίπου με διάφορα είδη σιτηρών, τομάτες, όσπρια, αμυγδαλιές, βερικοκιές, κερασιές, δαμασκηνιές, ροδακινιές και ακτινίδια και
• Η πρωτοβουλία οικολογικής καλλιέργειας και επεξεργασίας αρωματικών και φαρμακευτικών φυτών στο χωριό Λαύκο Πηλίου, με καρπό την έμπορο - βιοτεχνική μονάδα μεταποίησης των προϊόντων, με την επωνυμία ΒΙΟΛΕΤΑ, εταιρία που στηρίζει την ανάπτυξη του δευτερογενή τομέα στον ίδιο το χώρο της παραγωγής.
ΠΙΝΑΚΑΣ 1.2.
Καλλιεργούμενα είδη βιολογικής γεωργίας στην Ελλάδα.
Είδος καλλιέργειας Έκταση ( σε στρ.)
Ελιά για λάδι 10.702
Ελιά βρώσιμη 231
Αμπέλι (για κρασί) 189
Σταφιδάμπελοι 400
Σταφύλια επιτραπέζια —
Βαμβάκι 2.105
Εσπεριδοειδή 637
φρουτόδεντρα 516
Φιστικιές (Αιγίνης)
Καρυδιές, Σύκα κ.λπ. 169
Κηπευτικά 256
Σιτηρά 1.666
Λοιπές αροτριαίες —
Αγραναπαύσεις —
Σύνολο 16.871
Πηγή: Υπουργείο Γεωργίας χεία 1994
- Προσωρινά στοι-
ΠΙΝΑΚΑΣ 1.3. ΕΚΤΑΣΕΙΣ ΒΙΟΛΟΓΙΚΩΝ ΚΤΗΜΑΤΩΝ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ
Α. Ευρωπαϊκή Τνωάη (εκτάσεις σε ha).
1 9 8 5 1 9 8 9 1 9 9 3 X
Γ ε ρ μ α ν ια 2 9 1 0 0 < 2 3 6 5 1 9 7 1 3 6 1.11
Γ α Λ Λ ια 4 5 0 0 0 6 0 0 0 0 9 0 0 0 0 0 . 2 9
Η ν ω μ έ ν ο β α σ ί λ ε ι ο ( Μ ε γ Β ρ ε τ α ν ν ια ι 6 0 0 0 18 5 0 0 3 7 0 0 0 0 .2 1
Δ α ν ία 4 3 4 0 9 5 5 3 1 9 0 0 0 0 . 6 8
Ι τ α λ ί α 5 0 0 0 9 0 0 0 1 7 0 0 0 0 . 1 0
Ο λ λ α ν δ ί α 2 4 5 0 6 5 5 4 11 0 0 0 0 . 5 4
Β έ λ γ ι ο 5 0 0 1 0 0 0 1 5 0 0 0 .1 1
Λ ο υ ξ ε μ β ο ύ ρ γ ο 3 5 0 4 5 0 7 0 0 0 . 5 6
Ιρ λ α ν δ ία 1 .0 0 0 1 .5 0 0 5 . 0 0 0 0 . 0 9
Π ο ρ τ ο γ α λ ί α 2 0 0 4 2 0 2 0 0 0 0 . 0 4
Ισ π α ν ία 2 . 1 4 0 3 . 3 0 0 7 0 0 0 0 , 0 3
Ε λ λ ο δ σ " 2 5 0 5 0 0 0 .0 1
Α υ σ τ ρ ία 10 0 0 0 2 0 . 0 0 0 5 0 . 0 0 0 - .
Σ ο υ η δ ία 4 0 0 0 1 2 .0 0 0 4 4 . 0 0 0 1 .6 3
Σ Υ Ν Ο Λ Ο 1 1 0 .0 8 0 Γ 7 2 .8 9 4 4 8 1 8 3 6 -
Β. Ευρώπη - Αλλες χώρες (εκτάόεις σε ha).
%
1 9 8 5 . 1 9 8 9 1 9 9 3
Ε λ β ε τ ί α ' ' 3 0 0 0 7 9 9 0 11 0 0 0 -
Τ σ ε χ ί α - 1 5 .5 0 0 -
Σ λ ο β α ο α _ - 1 2 .0 0 0 -
Ο υ γ γ α ρ ία - 2 . 5 0 0 -
Σ Υ Ν Ο Λ Ο 41 0 0 0 · -
Π η γ η : Ν . ΙΛ Μ Ρ Κ 1 Ν - Π α ν ε τ ν α τ η μ ιο Ο υ ο λ ιο ς
" Σ ύ μ φ ω ν α μ ε π ροσ ω ρινά σ τ ο ιχ ε ία του ιχ ιο υ ρ γ ε ιο υ Γ εω ργτος. το
* h ¡ n κ τη μ ά τω ν σ τη ν Ε λ λ ο δ α ί φ τ ο σ σ ν τα 16.871 στρ.
1994. « ε χ τ ο ο ε ις τω ν β ιο λ ο γ ν
Σγολίασυός ο φ ο ρ ο υ ν τ η ν κ τ η ν ο τ ρ ο φ ία . Σ τ ο σ η μ ε ίο α υ -
Α τ ό χ ρ ε κ ό ζ ε τ α ν α σ ν ο φ ε ρ θ ε τ δ π οι χ ώ ρ α ;
Ε ίν α ι φ α ν ε ρ ό ό τ ι η β ιο λ ο γ ικ ή γ ε ω ρ γ ία α υ τ έ ς έ χ ο υ ν ε £ Μ κ η ν ο μ ο θ ε σ ία γ ια τ η ν κ τ η - π α ρ α μ ε ν ε ι ο ι ό μ η σ ε π ε ρ ιθ ω ρ ια κ ό ε χ υ τ ε δ ο ν α τ ρ ο φ ο . Σ τ η Δ α ν ία γνα π ο ρ α δ ο γ μ α τ ο γ ά - ο<φου κ π τ α λ α ^ ά ν ε ι π ο σ ο σ τ ό τ η ς α γ ρ σ π · α π ό β κ ι λ ο γ ικ έ ς φ ό ρ μ ε ς κ α τ α λ α μ β ά ν ε ι κ ή ς έ κ τ α σ η ς κ ύ τ ω α π ό I V Δ ι ο φ α ν ε τ α ι το 8 % τ η ς α γ ο ρ ο ς γ ά λ α κ τ ο ς . Σ τ η Γ ε ρ μ α ν ία ό μ ω ς α σ τ ό π ο υ σ ν ο φ¿ f & t y z κ ε * π ριν, ο ε κ γ μ τ γ ό λ η δ ο δ ο σ η έ χ ο υ ν τ α σ ιτ η ρ ά , το δ η μ η - μ α ν τ ι κ ό ς ρ υ θ μ ό ς α ύ ξ η σ η ς τ ω ν « λ λ ι ε ρ γ ο υ - 1 (χ ι< ώ Σ ι η χ ^ γ ύ λ η Β ρ ετα ν π α τα κ υ ρ « μ ε ν ώ ν ε κ τ ά σ ε ω ν . π ρ ο ϊό ν τ α ε τ ν α χ ρ έ ο ς , γ ά λ α κ α χ ρ ο σ ί Ε Ν κ *
Δ ε ν ι τ ό ρ χ ο υ ν δ υ κττυ χ το ς α κ έ ^ ΐ) ε π ίσ η μ α σ η μ ο ν τν < ό ν' α ν ο φ ε ρ θ ε ί ο π σ τ ις χ ώ ρ ε ς α * σ τ ο ιχ ε ία χ ώ θ ε χ ώ ρ ο ς α ν α λ υ τ ικ ά γ ια υ Υ 3 ε ^ μ « σ η μ α ν τ ικ ή π α ρ ο υ σ ία β ιο μ η - κ α λ λ χ ρ γ ε « . A n o α ν ε π ίσ η μ α σ το κ χ εν τ. χ ο - χ α ν κ μ γ μ ε τ α π ο ίη σ η ς β ιο λ ο γ ικ ώ ν π ρ ο ιό - θ ω ς κ α a n o σ τ ο ιχ ε ία τ η ς ΙΕ Ο Α Μ χ α t o t o- ξυ μ ερ κκώ . μ α ρ μ έ λ α δ ε ς κ λ α π ο ιη ττκ ω ν ο ρ γ α ν ισ μ ώ ν π ρ ο κ ίΓ Π ο υ ν τ α - Σ τη ν ^ τ κ τ μ ε ο ο γ ε ι ο η Ε ν ρ _ » τ | ετπ κρ ο -
ε ξ ή ς : τ ο υ ν τ ο λ ό δ υ τ ο χ ρ ο σ ι. τα λ α χ α ν ικ ά , τα
- Σ τ ις χ ώ ρ ε ς τ η ς β ό ρ ε ιό ς Ε υ ρ ώ π η ς τ α ε σ π ε ρ ιδ ο ε ιδ ή κ α ι α λ λ α φ ρ ο ύ τ α , σ η μ α ν τ ικ ό τ ε ρ α π ρ ο ϊό ν τ α ε ι ν α α υ τ α π ο υ
- 7 -
1.2. ΣΧΕΔΙΟ ΜΕΤΑΒΑΣΗΣ ΣΤΗΝ ΟΛΟΚΛ. ΚΑΙ ΒΙΟΛΟΓΙΚΗ ΓΕΩΡΓΙΑ
Κάθε αγρόκτημα αποτελεί μια ξεχωριστή περίπτωση και έτσι πρέπει να αντιμετωπίζεται κατά τη φάση της μεταπήδησής του από συμβατικό σε βιολογικό. Ωστόσο ισχύουν για την περίοδο αυτή (2 έως 5 ετών) κάποιες γενικές κατευθύνσεις πάνω στις οποίες μπορεί να πορευτεί ο νέος βιοκαλλιεργητής μέχρις ότου το αγρόκτημά του ξεπεράσει τη μεταβατική φάση και μπει με επιτυχία στο στάδιο της πλήρους βιοκαλλιέργειας.
Κάποιες τέτο ιες αρχές περιγράφονται σε ένα σχέδιο μεταπήδησης στην οικολογική γεωργία, το οποίο και προτείνεται από πλευράς του Συλλόγου Οικολογικής Γεωργίας (ΣΟΓΕ):
ΠΡΩΤΟ ΕΤΟΣ
1) Από την αρχή σταματά η αζωτούχος λίπανση με χημικά λιπάσματα, ενώ απαγορεύονται ζιζανιοκτόνα και απολυμαντικά εδάφους.
2) Σπέρνεται μίγμα σπόρων με ψυχανθή κατάλληλο κατά περίπτωση. Μπορούν να προστεθούν και τα ανάλογα αζωτοβακτήρια.
3) Αν υπάρχει πρόβλημα με νηματώδεις σπέρνονται και κατιφέδες και χαμομήλι ή κάτι άλλο εχθρικό προς τους νηματώδεις.
4) Επιτρέπεται μικρή χρήση χημικών λιπασμάτων αλλά χωρίς άζωτο, εφόσον τα επιτρεπόμενα από το γενικό κανονισμό του ΣΟΓΕ λιπάσματα δεν επαρκούν. Προηγούμενα γίνεται ανάλυση εδάφους, ενώ εξετάζονται και τα φυτά. Ακόμη απαιτείται έγκριση από την τεχνική επιτροπή ΣΟΓΕ πριν να χρησιμοποιηθούν.
5) Μπορούν να επιτραπούν από το συμβούλιο ορισμένα φυτοφάρμακα, εφ' όσον οι διαθέσιμες εναλλακτικές λύσεις δεν φέρνουν ακόμη ικανοποιητικά αποτελέσματα και κινδυνεύει να χαθεί το 50% της παραγωγής και πλέον.
6) Συντάσσεται πρόγραμμα αμειψισπορών για τουλάχιστον δύο χρόνια και συγκεντρώνονται υλικά για κομποστοποίηση (κοπριά, υπόλοιπα συγκομιδών, σκόνες πετρωμάτων κ.λπ.). Σε περιπτώσεις πολυετών καλλιεργειών το πρόγραμμα αμειψισπορών, καθώς και οι ποσότητες των υλικών για κομποστοποίηση, υποβάλλονται γραπτώς πριν το τέλος του έτους στην τεχνική επιτροπή ΣΟΓΕ.
7) Υποβάλλεται επίσης μέσα στο πρώτο χρόνο σχέδιο για διαμόρφωση φυτικού φράκτη στο αγρόκτημα (γύρω ή και ενδιάμεσα, ανάλογα την έκταση) με διάφορους θάμνους και μελισσοκομικά βότανα για φιλοξενία και πολλαπλασιασμό των ωφέλιμων (ζώα, πουλιά, έντομα).
8) Για κτήματα πάνω από 40 στρέμματα και ιδιαίτερα όταν πρόκειται να καλλιεργούνται δημητριακά, υποβάλλεται και σχέδιο εγκατάστασης γεωργικών θηλαστικών ζώων. Η κτηνοτροφία αυτή πρέπει να σχεδιαστεί έτσι, ώστε να συμφωνεί με το γενικό κανονισμό.
Το σχέδιο για κτηνοτροφία δεν θα υλοποιηθεί πριν εγκριθεί από την τεχνική επιτροπή ΣΟΓΕ.
ΔΕΥΤΕΡΟ ΕΤΟΣ
1) Απαγορεύονται όλα τα χημικά λιπάσματα (Ν,Ρ,Κ,). Εξαίρεση μπορεί να γίνει για μεσοστοιχεία και ιχνοστοιχεία κατόπιν έγκρισης από την τεχνική επιτροπή και πρότασης από το συμβούλιο, εφόσον δεν είναι διαθέσιμα άλλα φυσικά μέσα, που επιτρέπονται από το γενικό κανονισμό.
2) Απαγορεύονται όλα τα χημικά συνθετικά φυτοφάρμακα. Εξαίρεση μπορεί να γίνει σε εξαιρετικές περιπτώσεις για μυκητοκτόνα, εφόσον τα επιτρεπόμενα μέσα από το γενικό κανονισμό δεν επαρκούν και κινδυνεύει το 50% και πλέον της παραγωγής.
3) Υλοποιείται η κατασκευή του φυτικού φράκτη, καθώς και το πρόγραμμα αμειψισπορών όπως αυτά εγκρίθηκαν. Μπορούν βέβαια αυτά να πραγματοποιηθούν και από το πρώτο έτος.
4) Εφόσον το χρόνο αυτό δεν χρησιμοποιήθηκαν χημικά φυτοφάρμακα, που απαγορεύεται ο γενικός κανονισμός, δίνεται η αναγνώριση ότι το κτήμα βρίσκεται στο μεταβατικό στάδιο προς την οικολογική γεωργία. Δίνεται έγκριση για ετικέτα που αναγράφει:
Προϊόν από ελεγχόμενο κτήμα στο μεταβατικό στάδιο προς την οικολογική γεωργία.
ΤΡΙΤΟ ΕΤΟΣ
Αρχίζει να ισχύει ο γενικός κανονισμός ή επαναλαμβάνονται τα αναφερόμενα για το δεύτερο έτος του μεταβατικού σταδίου για μια χρονιά ακόμη. Εφόσον τη χρονιά αυτή εφαρμοστεί σ' ολόκληρο το κτήμα ο γενικός κανονισμός και συνεχιστεί αυτό για δύο έτη, τότε το συμβούλιο της ΣΟΓΕ αποφασίζει αν θα δοθεί η πλήρης αναγνώριση.
Ι Λ > - ΓΕΡΜΑΝΙΑ
Ο ί ϋ ι '
ΓΑΛΛΙΑ-
ίρ α
ναι
/‘Τ 'ϋ π<φ\
ο
ν·
ΙΟ
¿ ς π ι ς ί ν ι
Β ίο Λ /Γ »
Α Ν Ο Θ
ΡτοόυΚίβ
ΙΤΑΛΙΑ-
©
ΕΙΚΟΝΑ 1.2. Η πιστοποίηση από εγκεκριμένο οργανισμό θα είναι απαραίτητη στο άμεσο μέλλον για τη διακίνηση ενός προϊόντος ως βιολογικού.
Στην εικόνα βιολογικά σήματα από οργανώσεις διαφόρων χωρών.
- 9 -
1.3. ΤΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΠΙΣΤΟΠΟΙΗΣΗΣ
Στις περισσότερες χώρες της Ευρώπης έχουμε πληθώρα πιστοποιητικών οργανισμών, σαν αποτέλεσμα των διαφορετικών προσεγγίσεων, σχολών, αντιλήψεων που έχουν αναπτυχθεί στο χώρο της βιολογικής γεωργίας, για δεκαετίες τώρα. Ακόμα και μετά την ψήφιση του 2092/91 οι πιο σοβαροί και ιστορικοί οργανισμοί πιστοποίησης εξακολουθούν να λειτουργούν και με τους δικούς τους κανονισμούς, οι οποίοι συνήθως είναι όχι μόνο αρτιότεροι αλλά και αυστηρότεροι.
Αυτό που ισχύει, και δικαίως, στην πράξη, είναι ο καν. 2092/91 να θεωρείται σαν το πΊίηίπιυπι των προϋποθέσεων που θα πρέπει να τηρείται, αλλά το καθ' αυτό σήμα ποιότητας και εγκυρότητας να είναι το όνομα και το σήμα κάθε πιστοποιητικού οργανισμού, όπως αυτό έχει κατοχυρωθεί στη συνείδηση του καταναλωτή για χρόνια τώρα. Ειδικότερα:
Αναγνωρισμένοι οργανισμοί με βάση τον καν. 2092/91 είναι:
3 στο Βέλγιο, 2 στη Δανία, 52 στη Γερμανία, 3 στην Ελλάδα, 2 στην Ισπανία, 4 στη Γαλλία, 4 στην Ιρλανδία, 7 στην Ιταλία, 3 στο Λουξεμβούργο, 1 στην Ολλανδία, 2 στην Πορτογαλία και 7 στη Μεγάλη Βρετανία.
Θα πρέπει ν' αναφέρουμε ότι κάποιοι από τους εγκεκριμένους οργανισμούς στην πράξη είτε υπολειτουργούν είτε δε λειτούργησαν καθόλου, οπότε ο συνολικός αριθμός τους είναι μικρότερος. Ακόμη υπάρχουν περιπτώσεις οργανισμών με παραρτήματα σε περισσότερες από μια χώρες, ή οργανισμών που περιορίζουν τη δράση τους σε λίγους συνεταιρισμούς παραγωγών, οι οποίοι συνήθως είναι και μέλη τους. Από όλες τις χώρες της Ε.Ε., μόνο στην Ολλανδία το σύστημα είναι μέχρι τώρα τουλάχιστον, με αρκετές ιδιομορφίες, ημικρατικό, ενώ στην Ισπανία ισχύει ένα ιδιαίτερο περιφερειακό ημικρατικό σύστημα. Σε όλες τις άλλες χώρες έχουν χορηγηθεί εγκρίσεις κυρίως στους προϋπάρχοντες της κοινής ευρωπαϊκής νομοθεσίας οργανισμούς πιστοποίησης, οι οποίοι και αποδεδειγμένα διαθέτουν την ικανότητα, τις γνώσεις και τις εγγυήσεις για να λειτουργήσουν αξιόπιστα.
ΕΙΚΟΝΑ 1.3. Οργανισμοί πιστοποίησης εγκεκριμένοι στην Ελλάδα
Η βιοκαλλιέργεια μπορεί να αποτελέσει - κατά τους ειδικούς - μια ελκυστική οικονομική δραστηριότητα καθώς ο παραγωγός έχει τη δυνατότητα να αξιώνει μια υψηλότερη τιμή για την καλύτερη ποιότητα των προϊόντων που προσφέρει. Η εμπειρία κάποιων γειτονικών μεσογειακών χωρών (Ισπανία, Ιταλία, Τουρκία, Ισραήλ) καθώς και κάποια παραδείγματα από την ελληνική πράξη (μεμονωμένοι παραγωγοί που κάνουν εξαγωγές τα οργανωμένα προγράμματα βιοκαλλιέργειας κ.λπ.), δίνουν τα πρώτα σημάδια μιας, αν μη τι άλλο, ενδιαφέρουσας προοπτικής για την τόνωση του αγροτικού εισοδήματος.
Ωστόσο η βιολογική καλλιέργεια για να πετύχει θέλει σίγουρα πείσμα και όρεξη για ψάξιμο, κάτι το οποίο απαιτεί από τον παραγωγό που θα ήθελε να καλλιεργήσει βιολογικά ένα πολύ δυνατότερο εσωτερικό κίνητρο από την προσδοκία του οικονομικού οφέλους ενός 10 ή 20% επιπλέον.
Πέρα όμως από τον ανθρώπινο παράγοντα τον καλλιεργητή, ο οποίος και αποτελεί αναμφισβήτητα τον καταλύτη σε όλη τη διαδικασία βιολογικής παραγωγής, για να εξαπλωθεί η βιολογική γεωργία στην Ελλάδα θα πρέπει να εξασφαλιστούν και κάποιες προϋποθέσεις κυριότερες από τις οποίες μπορεί να θεωρηθούν οι εξής:
* Η οικονομική ενίσχυση των βιοκαλλιεργητών τόσο κατά τη μεταβατική περίοδο, το διάστημα δηλαδή των 2-3 ή και περισσοτέρων χρόνων που απαιτούνται ώστε ένα συμβατικό κτήμα μεταπηδήσει στη βιολογική γεωργία, όσο και κατά τη μετέπειτα πορεία των βιοκαλλιεργειών. Στο σημείο αυτό χρειάζεται να επισημάνουμε ότι είναι επιτακτική πλέον η εφαρμογή του κοινοτικού κανονισμού 2078/92 στον οποίο και προβλέπονται διάφορα ποσά ενισχύσεων αναλόγως του είδους της βιοκαλλιέργειας (σύμφωνα με πληροφορίες από τα συνολικά προβλεπόμενα ποσά 1 δισ. δρχ. περίπου φαίνεται να κατευθύνεται στον τομέα της βιολογικής γεωργίας για τα επόμενα τρία χρόνια). Σημειώνεται ότι ο εν λόγω κανονισμός έχ ει ήδη τεθεί σε εφαρμογή - σε περιφερειακό επίπεδο - από το '92 σε Γερμανία και Μ.
Βρετανία, το '93 σε Ιταλία, Ισπανία, Γαλλία, Ιρλανδία και Πορτογαλία.
* Η οργάνωση του Συστήματος Ελέγχου και Πιστοποίησης των βιολογικών προϊόντων για την αξιόπιστη κυκλοφορία τους στην ελληνική και διεθνή αγορά και βέβαια η δημιουργία της κατάλληλης υποδομής για την οργάνωση της εμπορίας - διακίνησης των βιολογικών προϊόντων. Ένα θέμα που απασχολεί έντονα τους Έλληνες βιοκαλλιεργητές, ιδιαίτερα σε ό,τι αφορά τα νωπά.
* Η ενημέρωση όλων των γεωτεχνικών που απασχολούνται με την τεχνική υποστήριξη των αγροτών σε θέματα που αφορούν τη βιολογική μέθοδο παραγωγής. Και βέβαια η ενημέρωση των αγροτών σε θέματα βιολογικής γεωργίας προκειμένου αυτοί να πειστούν για τη βιωσιμότητα της μεθόδου και να την αποδεχτούν. Προς την κατεύθυνση αυτή θα μπορούσε να βοηθήσει ουσιαστικά η δημιουργία προτύπων αγροκτημάτων βιολογικής γεωργίας, τα οποία και θα μπορέσουν στην πορεία να εξελιχθούν σε κέντρα έρευνας και εκπαίδευσης αγροτών και γεωτεχνικών.
* Η οργάνωση της διάθεσης των απαραίτητων για την άσκηση της βιολογικής γεωργίας εφοδίων, ιδιαίτερα σε ό,τι αφορά τα προϊόντα φυτοπροστασίας. Δυστυχώς σήμερα, αρκετοί από τους Έλληνες βιοκαλλιεργητές αναγκάζονται να προμηθεύονται από το εξωτερικό ορισμένα από τα απαιτούμενα μέσα.
* Η εισαγωγή της βιολογικής γεωργίας στη γεωπονική εκπαίδευση, τόσο σε προπτυχιακό όσο και σε μεταπτυχιακό επίπεδο, και ακόμα η δημιουργία τράπεζας πληροφόρησης σχετικά με
1.4. ΠΡΟΫΠΟΘΕΣΕΙΣ ΕΞΑΠΛΩΣΗΣ ΤΗΣ ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΕΝΗΣ ΚΑΙ ΒΙΟΛΟΓΙΚΗΣ
ΓΕΩΡΓΙΑΣ
-11 -
την πρόοδο, τα επιτεύγματα και τις εμπειρίες από την άσκηση της βιολογικής γεωργίας.
* Η διεξαγωγή έρευνας, δηλαδή η χρηματοδότηση ερευνητικών προγραμμάτων προκειμένου να διερευνηθούν όλες οι δυνατές εναλλακτικές λύσεις για την εφαρμογή της βιολογικής γεωργίας στις κύριες καλλιέργειες του τόπου μας. Για το σκοπό αυτό θα πρέπει να ενισχυθεί η υποδομή των ερευνητικών σταθμών και ινστιτούτων που υπηρετούν το γεωργικό τομέα αλλά και να προωθηθεί η ίδρυση καινούργιων.
* Τέλος, απαραίτητη κρίνεται και η ενημέρωση του καταναλωτικού κοινού σε ό,τι αφορά την ιδιαιτερότητα των βιολογικών προϊόντων και γενικότερα η ευαισθητοποίησή του σε θέματα προστασίας περιβάλλοντος.
Κατά τους ειδικούς, οι βιοκαλλιέργειες στην Ελλάδα μπορεί να εξελιχθούν σε ένα δυναμικό και συναλλαγματοφόρο τομέα της γεωργίας με τη στήριξη και των πρόσφατων κινήτρων που θέσπισε η Ε.Ε. Αρκεί να γίνει κατανοητό ότι η βιολογική γεωργία δεν είναι απλά μια νέα δραστηριότητα αλλά μια διαφορετική φιλοσοφία παραγωγής η οποία και απευθύνεται σε όσους "αισθάνονται" τη φύση, κατανοούν τις ανάγκες της και έχουν την ευαισθησία να παράγουν χωρίς να την εξαντλούν. Άλλωστε η ίδια η πράξη επιβεβαιώνει συνεχώς ότι όσο περισσότερο πεισμένος και ευαισθητοποιημένος είναι κάποιος στην ιδέα της βιολογικής γεωργίας, τόσο περισσότερο μπορεί να βοηθήσει τον εαυτό του ώστε να ξεπεράσει τις πρώτες ενδεχόμενα δυσκολίες κατά την περίοδο της μετάβασης.
ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΔΕΥΤΕΡΟ: ΜΕΣΑ ΚΑΙ ΜΕΘΟΔΟΙ ΤΗΣ ΟΛΟΚΛΗΡΩ
ΜΕΝΗΣ ΚΑΤΑΠΟΛΕΜΗΣΗΣ ΣΤΟ ΘΕΡΜΟΚΗΠΙΟ
2.1. ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΗΣΗ ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΤΙΚΩΝ ΕΝΤΟΜΩΝ, ΑΚΑΡΕΩΝ ΚΑΙ ΜΥΚΗΤΩΝ 2.1.1. Ο βιολογικός έλεγχος του Αλευρώδη των θερμοκηπίων ( Trialeurodes
vaporariorum)
Ο κυριότερος εχθρός των υπό κάλυψη καλλιεργειών των θερμοκηπίων της Ελλάδας είναι ο Αλευρώδης των θερμοκηπίων ( Trialeurodes vaporariorum). Το έντομο αυτό εμφανίσθηκε ως εχθρός των θερμοκηπίων στην Ελλάδα το 1978 και από τότε η σημασία του έγινε εξαιρετικά μεγάλη για τις κλειστές καλλιέργειες.
Ο λόγος για τον οποίο αυτό το έντομο απέκτησε μεγάλη σημασία είναι ότι καταπολεμάται δύσκολα, επειδή είναι παράσιτο με πολλούς ξενιστές, πολλαπλασιάζεται με μεγάλη τα χ ύ τη τα και παρουσιάζει ανθεκτικότητα στα φάρμακα, όχι μόνο με τη δημιουργία ανθεκτικών φυλών από "εθισμό", αλλά και με την ειδική αντοχή μερικών μορφών του βιολογικού του κύκλου στα εντομοκτόνα, όπως του αβγού και της νύμφης, που μαζί έχουν μια διάρκεια που φ τά νει το 45% του χρόνου του βιολογικού του κύκλου.
Για τους λόγους αυτούς κρίνεται σκόπιμη η βιολογική αντιμετώπιση του αλευρώδη, με φυσικούς εχθρούς, όπως έντομα της οικογένειας