Μελέτες Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων σε κατασκευαστικά έργα
Αντώνιος Κωνσταντόπουλος
Διπλ. Πολιτικός Μηχανικός και Μεταπτ. Φοιτητής ΔΧΤ/ΣΘΕΤ, ΕΑΠ
Email: antoniskonstant@gmail.com, std142533@ac.eap.gr
Ιωάννης Νικολάου
Αν. καθηγητής Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης και Μέλος ΣΕΠ ΔΧΤ/ΣΘΕΤ ΕΑΠ
Email: inikol@env.duth.gr, nikolaou.ioannis@ac.eap.gr
Περίληψη – Σε αυτή την εργασία διερευνώνται το νομικό και θεσμικό πλαίσιο της ΕΠΕ και των ΜΠΕ στην Ελλάδα και γίνεται μία συγκριτική μελέτη με αντίστοιχες διαδικασίες σε χώρες του εξωτερικού, τόσο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, όσο και παγκοσμίως. Στη συνέχεια εντοπίζονται τα κυριότερα θετικά και αρνητικά σημεία των ΜΠΕ, μέσω ανασκόπησης της διεθνούς βιβλιογραφίας και γίνεται καταγραφή αυτών στην Ελλάδα, μέσω ερωτηματολογίου που διανεμήθηκε σε μηχανικούς του ευρύτερου κατασκευαστικού τομέα. Σκοπός τη εργασίας είναι να εντοπίσει τα σημεία στη διαδικασία ΜΠΕ στην Ελλάδα που έχουν θετικό πρόσημο και αυτά που επιδέχονται βελτιώσεων έτσι ώστε να δημιουργηθεί μία βάση για περαιτέρω έρευνα και να προωθηθούν συστάσεις για βελτίωση της αποτελεσματικότητας των ΜΠΕ, με απώτερο σκοπό τη βιώσιμη ανάπτυξη.
Λέξεις-Κλειδιά: Εκτίμηση Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων, ΕΠΕ, Μελέτες Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων, ΜΠΕ, κατασκευαστικά έργα, θετικά και αρνητικά, οφέλη και εμπόδια, ISO 14001, EMAS.
I. ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Η διαδικασία της Εκτίμησης Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (ΕΠΕ) γενικά και οι Μελέτες Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (ΜΠΕ) ειδικότερα, αποτελούν ένα ισχυρό και ουσιώδη κρίκο στην αλυσίδα μελέτη-κατασκευή έργου, τόσο στα δημόσια όσο και στα ιδιωτικά έργα, ιδιαίτερα μάλιστα στις μέρες μας που η προστασία του περιβάλλοντος και της κοινωνίας που είναι ενταγμένη σε αυτό, είναι προτεραιότητα των εκάστοτε κυβερνήσεων αλλά και γενικά των πολιτών. Η κατασκευή ενός έργου και ιδίως μεγάλου, έχει εν δυνάμει μεγάλο περιβαλλοντικό αποτύπωμα είτε θετικό είτε αρνητικό και είναι σημαντικό η ΜΠΕ να εντοπίζει σωστά το αποτύπωμα αυτό.
Η πρακτική της αειφόρου ανάπτυξης γίνεται όλο και περισσότερο αποδεκτή παγκοσμίως γιατί υποστηρίζει την οικονομική ανάπτυξη, λαμβάνοντας παράλληλα υπόψη την απαραίτητη προστασία του περιβάλλοντος για τη μακροπρόθεσμη επιβίωσή μας (Nita A., Fineran S., &
Rozylowicz L., 2022).
Τα κλειδιά, που διασφαλίζουν ότι η οικονομική ανάπτυξη είναι περιβαλλοντικά βιώσιμη, είναι οι διαδικασίες της εκ των προτέρων περιβαλλοντικής αξιολόγησης, όπως π.χ. εκείνων που ορίζονται από τον Νόμο για την Εθνική Περιβαλλοντική Πολιτική των ΗΠΑ
(NEPA) και την οδηγία της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ) για την εκτίμηση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων.
Η διαδικασία ΕΠΕ και οι ΜΠΕ που την τεκμηριώνουν εισήχθησαν ως το κύριο μέσο που μπορεί να αποτρέψει τις αρνητικές περιβαλλοντικές επιπτώσεις των έργων (Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 2014). Η οδηγία NEPA των ΗΠΑ και η οδηγία ΕΠΕ της ΕΕ είναι πρώιμη μοντέλα διαδικασιών ΕΠΕ σε επίπεδο χώρας και σε διασυνοριακό επίπεδο πλαισίων που βοηθούν αντίστοιχα να καθοριστούν βασικά χαρακτηριστικά της πρακτικής ΕΠΕ.
Τα βασικά χαρακτηριστικά της διαδικασίας ΕΠΕ και της ποιότητας εφαρμογής της μέσω ΜΠΕ, διαφέρουν από χώρα σε χώρα και μερικές φορές από έργο σε έργο.
Ωστόσο, αρκετά ζητήματα, όπως η παρεμπόδιση της ορθής εφαρμογής της ΕΠΕ είναι κοινά, όπως: εθνικοί ή περιφερειακοί ειδικοί κανονισμοί ΕΠΕ, χαμηλή ποιότητα των εκθέσεων αξιολόγησης, ανεπαρκής εξοπλισμός και εκπαιδευμένο προσωπικό, ανεπαρκές θεσμικό πλαίσιο, έλλειψη συμμετοχής του κοινού και χαμηλά επίπεδα συνεργασίας μεταξύ φορέων χάραξης πολιτικής, ερευνητών και ενδιαφερομένων (Nita et al., 2022). Όλα αυτά καθιστούν την αποτελεσματικότητα των ΜΠΕ ανεπαρκή.
Το χάσμα μεταξύ του θεωρητικού και του πρακτικού επιπέδου της ΕΠΕ και των ΜΠΕ επισημαίνεται συχνά στην επιστημονική βιβλιογραφία και τις τεχνικές εκθέσεις.
Ωστόσο, τα δεδομένα συχνά περιορίζονται σε συγκεκριμένες περιπτώσεις και κυρίως σε έρευνες που έγιναν σε χώρες του εξωτερικού. Οι αντίστοιχες έρευνες στην Ελλάδα είναι σε πρώιμο επίπεδο.
Αυτή η εργασία διερευνά σε πρώτο επίπεδο την ελληνική νομοθεσία και τους γενικούς κανονισμούς και οδηγίες που αφορούν την διαδικασία ΕΠΕ και τις ΜΠΕ στα κατασκευαστικά έργα και κάνει μία συγκριτική μελέτη με τις αντίστοιχες διαδικασίες ξένων χωρών, τόσο της ΕΕ όσο και των υπόλοιπων χωρών παγκοσμίως. Σε δεύτερο επίπεδο διερευνά τις απόψεις των μηχανικών του ευρύτερου κατασκευαστικού τομέα στην Ελλάδα για τα κύρια θετικά και αρνητικά σημεία των ΜΠΕ, όπως έχουν καταγραφεί από διεθνείς έρευνες, έτσι ώστε να μπορέσουμε να εντοπίσουμε σημεία που επιδέχονται βελτιώσεων και να προωθήσουμε συστάσεις για τη βελτίωση της ποιότητας και της αποτελεσματικότητας των διαδικασιών ΜΠΕ στην Ελλάδα για πιο βιώσιμα αποτελέσματα.
II. ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ
Η παρούσα μελέτη στοχεύει να ερευνήσει την ελληνική νομοθεσία και τους γενικούς κανονισμούς και οδηγίες που αφορούν την διαδικασία ΕΠΕ και τις ΜΠΕ στα κατασκευαστικά έργα και να κάνει μία συγκριτική μελέτη με τις αντίστοιχες διαδικασίες ξένων χωρών, τόσο της ΕΕ όσο και των υπόλοιπων χωρών παγκοσμίως. Η έρευνα επικεντρώθηκε κυρίως στο να εντοπίσει τα θετικά και αρνητικά σημεία των ΕΠΕ- ΜΠΕ και να διαπιστώσει κατά πόσο οι μηχανικοί του ευρύτερου κατασκευαστικού τομέα στην Ελλάδα τα αντιλαμβάνονται και τα θεωρούν σημαντικά.
Προς αυτή την κατεύθυνση αναζητήθηκαν παρόμοιες, πρόσφατες έρευνες τόσο στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό, που έχουν ήδη πραγματοποιηθεί χρησιμοποιώντας τη βάση δεδομένων κυρίως από το Google Scholar και τη μεθοδολογία «literature review».
Χρησιμοποιήθηκαν κυρίως οι λέξεις κλειδιά «Μελέτες Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων», «ΜΠΕ», «Εκτίμηση Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων», «ΕΠΕ», «Θετικά- Αρνητικά», «Οφέλη-Εμπόδια», «Δυνάμεις-Αδυναμίες»
και τα αντίστοιχα στην αγγλική γλώσσα «Environmental Impact Assessment», «EIA», «Positives-Negatives»,
«Benefits-Barriers» και «Strengths-Weaknesses». Επίσης χρησιμοποιήθηκαν οι λέξεις κλειδιά «ISO 14001»,
«EMAS», «benefits-barriers» έτσι ώστε να συγκεντρωθούν επικουρικά και δεδομένα για τα θετικά και αρνητικά σημεία των Συστημάτων Περιβαλλοντικής Διαχείρισης ISO 14001 και EMAS και πως αυτά εντάσσονται στη διαδικασία ΕΠΕ και ΜΠΕ.
Συγκεντρώθηκαν τα κύρια θετικά και αρνητικά σημεία των ΕΠΕ-ΜΠΕ (και επικουρικά των προαναφερθέντων ΣΠΔ) από τις έρευνες που μελετήθηκαν και συντάχθηκε ερωτηματολόγιο το οποίο διανεμήθηκε διαδικτυακά σε μηχανικούς του ευρύτερου κατασκευαστικού τομέα.
A.
Επιλογή δείγματοςΟι μηχανικοί στους οποίους στάλθηκε το ερωτηματολόγιο είναι εργαζόμενοι μηχανικοί όλων των βαθμίδων εκπαίδευσης και ειδικοτήτων οι οποίοι εμπλέκονται σε οποιαδήποτε φάση υλοποίησης των έργων (από τη μελέτη, έως την κατασκευή). Η επιλογή του δείγματος έγινε τυχαία στον ευρύτερο δημόσιο και ιδιωτικό τομέα.
Η ομάδα των ερωτηθέντων που συμμετείχαν, αποτελείται από ένα μη πιθανολογικό δείγμα που ονομάζεται δείγμα ευκολίας -που χρησιμοποιείται συχνά στις κοινωνικές επιστήμες- αφού δεν υπάρχει επιλογή να γίνει απογραφή που να δείχνει πόσοι και ποιοι τύποι επαγγελματιών μηχανικών εργάζονται στην εφαρμογή ΕΠΕ (Soria-Lara et al., 2020). Τα αποτελέσματα είναι, επομένως, διερευνητικά.
Μέσω επαγγελματικών ενώσεων, η διαδικτυακή έρευνα διαδόθηκε μεταξύ των επαγγελματιών μηχανικών. Η διάδοση του ερωτηματολογίου πραγματοποιήθηκε την Άνοιξη του 2022.
B.
Δομή του ερωτηματολογίουΗ δομή του ερωτηματολογίου είναι τέτοια έτσι ώστε να είναι εύκολο από τους συμμετέχοντες να το απαντήσουν.
Προς αυτήν την κατεύθυνση οι ερωτήσεις είναι στην πλειονότητά τους κλειστού τύπου με λίγες να είναι
ανοιχτού, γεγονός το οποίο που διευκολύνει και στην εξαγωγή των αποτελεσμάτων της έρευνας. Οι ερωτήσεις βασίζονται σε συλλογή θετικών και αρνητικών σημείων ΜΠΕ από τη διεθνή βιβλιογραφία. Αποτελείται από τέσσερα μέρη τα οποία είναι τα εξής:
ΜΕΡΟΣ Α: Γενικά – Νομοθεσία
Σε αυτήν την ενότητα ο/η συμμετέχων/ουσα καλείται να απαντήσει σε ερωτήσεις που στοχεύουν στο να αναδείξουν τη γνώση του σχετικά με τις ΜΠΕ και κυρίως τη με τη νομοθεσία, την ορολογία και το θεσμικό πλαίσιο της διαδικασίας περιβαλλοντικών αδειοδοτήσεων έργων και δραστηριοτήτων (Ν.4014/2011). Οι ερωτήσεις είναι κλειστού τύπου με εύρος «καθόλου (1), πάρα πολύ (5)».
Επίσης τίθενται κάποιες γενικές ερωτήσεις για τα ISO 14001 και EMAS και κάποιες για τα θετικά και αρνητικά σημεία τους με εύρος «διαφωνώ κάθετα (1), συμφωνώ απόλυτα (5)». Όλες είναι κλειστού τύπου.
ΜΕΡΟΣ B: Θετικά σημεία στις Μελέτες Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (ΜΠΕ)
Με βάση τα ευρήματα της διεθνούς βιβλιογραφίας, προσαρμοσμένα στο ελληνικό θεσμικό πλαίσιο του Ν.4014 όπως τροποποιήθηκε με το Ν.4685/2020, θέτονται είκοσι τέσσερις (24) ερωτήσεις οι οποίες αναδεικνύουν τα θετικά σημεία των ΜΠΕ (οφέλη). Ο/Η ερωτηθείς/είσα καλείται να δηλώσει κατά πόσο συμφωνεί ή διαφωνεί με τα ευρήματα αυτά. Οι ερωτήσεις είναι κλειστού τύπου με εύρος «διαφωνώ κάθετα (1), συμφωνώ απόλυτα (5)» και μία επιπλέον ερώτηση ανοιχτού τύπου για να εκφράσει ο συμμετέχων τη δική του άποψη όσον αφορά τα κυριότερα θετικά σημεία των ΜΠΕ.
ΜΕΡΟΣ Γ: Αρνητικά σημεία στις Μελέτες Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (ΜΠΕ)
Εφαρμόζεται η ίδια διαδικασία και μορφοποίηση με το δεύτερο μέρος του ερωτηματολογίου, για τα αρνητικά σημεία των ΜΠΕ. Οι ερωτήσεις είναι κλειστού τύπου, είκοσι εννέα (29) τον αριθμό, με εύρος «διαφωνώ κάθετα (1), συμφωνώ απόλυτα (5)» και δύο επιπλέον ερωτήσεις ανοιχτού τύπου για να εκφράσει ο συμμετέχων τη δική του άποψη όσον αφορά τα κυριότερα αρνητικά σημεία των ΜΠΕ και τις κύριες βελτιώσεις που θα μπορούσαν να γίνουν στις ΜΠΕ.
ΜΕΡΟΣ Δ: Δημογραφικά στοιχεία
Ο/Η συμμετέχων/ουσα καλείται απαντήσει σε ερωτήσεις που αφορούν δημογραφικά στοιχεία όπως το φύλο, η ηλικία, το επίπεδο μόρφωσης, η ειδικότητα, η επαγγελματική κατάσταση, ο κλάδος απασχόλησης κα.
C.
Περιγραφή των μεταβλητώνΟι ερωτήσεις, οι οποίες αποτελούν και τις μεταβλητές του ερωτηματολογίου, ομαδοποιήθηκαν και κωδικοποιήθηκαν για τη διευκόλυνση της επεξεργασίας τους και εξαγωγής των αποτελεσμάτων μετά τη συλλογή των απαντήσεων.
III. ΕΠΙΛΕΓΜΕΝΑΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ
Το ερωτηματολόγιο στάλθηκε ηλεκτρονικά σε εξακόσιους δεκαπέντε (615) μηχανικούς από τους οποίους απάντησαν οι ενενήντα οκτώ (98). Ο απαντήσεις εισήχθησαν ομαδοποιημένες και κωδικοποιημένες σε ένα υπολογιστικό φύλλο Microsoft Office Excel και μέσω του προγράμματος αυτού έγινε η περαιτέρω στατιστική ανάλυση και εξαγωγή των αποτελεσμάτων.
A.
Περιγραφή του δείγματος-δημογραφικά στοιχεία Το μεγαλύτερο ποσοστό συμμετεχόντων στην έρευνα είναι άνδρες (70%). Όσον αφορά την ηλικία τους οι περισσότεροι ανήκουν στην ηλικιακή ομάδα 36-45 (42%).Για το επίπεδο μόρφωσης, παραπάνω από τους μισούς έχουν σπουδές μεταπτυχιακού επιπέδου (55%), ενώ στην πλειοψηφία τους οι συμμετέχοντες έχουν ειδικότητα πολιτικού μηχανικού (56%). Οι περισσότεροι εργάζονται ως μισθωτοί σε ποσοστό 61% ενώ όσον αφορά τον κλάδο απασχόλησης το 41% δήλωσαν ότι εργάζονται στον κατασκευαστικό κλάδο, το 33% στον μελετητικό και το 26% και στους δύο. Στη μεγάλη πλειοψηφία τους εργάζονται στον ιδιωτικό τομέα (66%) και περισσότεροι από τους μισούς είναι υπάλληλοι (55%). Τέλος η πλειοψηφία των ερωτηθέντων απασχολείται σε οικοδομικά έργα (30,4%), με τα έργα οδοποιίας (17,9%) και υδραυλικά έργα (14,9%) να ακολουθούν.
B.
Γενικά – ΝομοθεσίαΟι περισσότεροι συμμετέχοντες γνωρίζουν λίγο ή αρκετά σε ποσοστό >50% για τη διαδικασία περιβαλλοντικής αδειοδότησης των έργων και δραστηριοτήτων (Ν.4014/2011), την κατάταξη των έργων σε δύο κατηγορίες (Α & Β), τις ΜΠΕ και την Απόφαση Έγκρισης Περιβαλλοντικών Όρων (ΑΕΠΟ), ενώ ένας στους πέντε γνωρίζει πολύ τις ΜΠΕ (20%). Όσον αφορά τις Τεχνικές Περιβαλλοντικές Μελέτες (ΤΕΠΕΜ), Πρότυπες Περιβαλλοντικές Δεσμεύσεις (ΠΠΔ) και την κατάταξη των έργων σε δώδεκα ομάδες με κοινά χαρακτηριστικά (Αριθ. ΔΙΠΑ/οικ. 37674/ 2016), οι περισσότεροι (>50%) γνωρίζουν καθόλου ή λίγο. Αρκετοί (~50%) γνωρίζουν αρκετά ή πολύ τις υποχρεώσεις τους, τους όρους και περιορισμούς κατά την κατασκευή του έργου που προκύπτουν από την περιβαλλοντική νομοθεσία.
Όσον αφορά τα Συστήματα Περιβαλλοντικής Διαχείρισης (ΣΠΔ) οι περισσότεροι (>60%) γνωρίζουν λίγο ή αρκετά το ISO 14001, ενώ στη συντριπτική πλειοψηφία οι περισσότεροι γνωρίζουν καθόλου ή λίγο (>70%) το EMAS. Οι μισοί σχεδόν εκ των συμμετεχόντων δεν γνωρίζουν καθόλου το βρετανικό πρότυπο BS8555 για την εφαρμογή των ISO και EMAS.
Τέλος παρατηρούμε ότι σε ποσοστό 58% οι εταιρείες ή οι φορείς που εργάζονται οι συμμετέχοντες εφαρμόζουν το ISO 14001. Καμία εταιρεία δεν εφαρμόζει το EMAS.
Επίσης οι περισσότεροι συμμετέχοντες συμφωνούν ότι τα Συστήματα Περιβαλλοντικής Διαχείρισης έχουν περισσότερα οφέλη σε σχέση με τα εμπόδια που δημιουργούν στο φορέα ή την εταιρεία που τα εφαρμόζει.
C.
Θετικά σημεία στις Μελέτες Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (ΜΠΕ)Οι περισσότεροι συμμετέχοντες συμφωνούν και συμφωνούν απόλυτα (>70%) ότι η απλοποίηση των διαδικασιών περιβαλλοντικής αδειοδότησης των έργων με την τροποποίηση του Ν. 4014/2011 Ν. 4685/2020 είναι ουσιαστική.
Το μεγαλύτερο ποσοστό των συμμετεχόντων συμφωνεί με τα οφέλη που σχετίζονται με το οικοσύστημα και το περιβάλλον εκτός από τη δήλωση «Οι ΜΠΕ μετριάζουν τις δυσμενείς περιβαλλοντικές επιπτώσεις με δημιουργία ή απόκτηση περιβάλλοντος παρόμοιου με αυτό που
επηρεάζεται αρνητικά από την εγκατάσταση ενός έργου (off-sets)», όπου ένα μεγάλο ποσοστό ούτε συμφωνεί ούτε διαφωνεί (44%).
Στην κατηγορία κοινωνικοπολιτικά οφέλη το μεγαλύτερο μέρος των απαντήσεων (>70%) είναι μοιρασμένο στις επιλογές “ούτε συμφωνώ ούτε διαφωνώ”
και “συμφωνώ” με τους περισσότερους να συμφωνούν με το όφελος «Οι ΜΠΕ αυξάνουν τη γνώση, την περιβαλλοντική εκπαίδευση και την ευαισθητοποίηση των ενδιαφερομένων (επίσης αναφέρεται ως κοινωνική μάθηση)».
Το μεγαλύτερο μέρος των ερωτηθέντων συμφωνεί περισσότερο με τα παρακάτω οικονομικά οφέλη:
«Με τις ΜΠΕ αποφεύγεται το κόστος αστικής/ποινικής ευθύνης (κυρώσεις και πρόστιμα) μέσω της συμμόρφωσης και επιβολής της νομοθεσίας» και
«Οι ΜΠΕ παρέχουν έγκαιρη προειδοποίηση στους εμπλεκόμενους για απένταξη ή τροποποίηση αβάσιμων έργων» σε ποσοστό >40% με ένα σημαντικό ποσοστό να συμφωνεί απόλυτα.
Όσον αφορά τα οφέλη στη διακυβέρνηση τρεις δηλώσεις ξεχωρίζουν με τους περισσότερους να συμφωνούν (>45%) και είναι οι εξής:
«Οι ΜΠΕ μετριάζουν τις δυσμενείς επιπτώσεις (θέτοντας το πλαίσιο για την επιλογή κατάλληλων μέτρων μετριασμού δυσμενών επιπτώσεων και μέτρων περιβαλλοντικής διαχείρισης)».
«Οι ΜΠΕ παρέχουν πρόσβαση σε πληροφορίες για τη σωστή ενημέρωση και λήψη αποφάσεων (από ενδιαφερόμενα μέρη)».
«Οι ΜΠΕ παρακολουθούν τη συμμόρφωση και επιβάλλουν τη νομοθεσία και τους περιβαλλοντικούς όρους.
Βελτιώνουν το επίπεδο συμμόρφωσης με τους ισχύοντες κανονισμούς».
Στην ερώτηση ανοιχτού τύπου «Ποια είναι κατά τη γνώμη σας τα τρία κυριότερα θετικά σημεία των ΜΠΕ;»
απάντησαν οι 49 από τους 98 συμμετέχοντες. Τα πέντε κυριότερα θετικά σημεία των ΜΠΕ που εντοπίζουν οι ερωτηθέντες είναι:
η προστασία του περιβάλλοντος.
η ελαχιστοποίηση ή μετριασμός των δυσμενών περιβαλλοντικών επιπτώσεων.
η διαβούλευση και ενημέρωση του κοινού.
η πληροφόρηση εμπλεκομένων, κοινού, ενδιαφερόμενοι φορείς κλπ.
η προσαρμογή του έργου στις ΜΠΕ.
D.
Αρνητικά σημεία στις Μελέτες Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (ΜΠΕ)Γενικά παρατηρείται μια πιο ομοιόμορφη κατανομή των απαντήσεων σε σχέση με τις προηγούμενες ενότητες μα τα μεγαλύτερα ποσοστά σε πολλές δηλώσεις να βρίσκονται στην επιλογή “ούτε συμφωνώ ούτε διαφωνώ”.
Στην κατηγορία των γενικών δηλώσεων για τα αρνητικά σημεία των ΜΠΕ η δήλωση «Οι ΜΠΕ εφαρμόζονται πολύ αργά στη διαδικασία σχεδιασμού των έργων. Εφαρμόζονται στη λήψη αποφάσεων όταν έχουν ήδη ληφθεί σημαντικές αποφάσεις για τα έργα.»
συγκεντρώνει το μεγαλύτερο ποσοστό απαντήσεων στις επιλογές “ούτε συμφωνώ ούτε διαφωνώ” και “συμφωνώ”
σε ποσοστό >70%. Οι υπόλοιπες δηλώσεις
συγκεντρώνουν τις απαντήσεις στις επιλογές “διαφωνώ”
και “ούτε συμφωνώ ούτε διαφωνώ” (>60%).
Όσον αφορά τα εμπόδια που επηρεάζουν την αποτελεσματικότητα των ΜΠΕ οι ερωτηθέντες συμφώνησαν (>40%) περισσότερο με τις δηλώσεις:
«Ο χρόνος αξιολόγησης και έγκρισης των ΜΠΕ είναι πολύ μεγάλος. Η διαδικασία ΜΠΕ είναι πολύ χρονοβόρα, επιβραδύνοντας την ανάπτυξη του έργου με σημαντικό τρόπο». Ένα σημαντικό ποσοστό συμφώνησε απόλυτα (22%).
«Υπάρχει ανεπαρκής συμμετοχή του κοινού. Η διαδικασία των ΜΠΕ δεν εμπλέκει σημαντικά το κοινό».
Ακολουθούν:
«Οι ΜΠΕ είναι μη φιλικές προς τον χρήστη. Τα αποτελέσματα των ΜΠΕ είναι πολύ περίπλοκα και κουραστικά για τα άτομα που δεν συμμετέχουν στην διαδικασία ΜΠΕ».
«Υπάρχει περιορισμένη συνεργασία μεταξύ του κοινού και των ιδιωτικών φορέων, δηλαδή περιορισμένη αλληλεπίδραση μεταξύ συμμετεχόντων στις ΜΠΕ από δημόσιο και ιδιωτικό τομέα».
«Υπάρχει ανεπαρκής εξέταση των ήπιων επιπτώσεων.
Οι μέθοδοι των ΜΠΕ επικεντρώνονται κυρίως σε μεγάλες επιπτώσεις παρά σε ήπιες επιπτώσεις».
«Η περιβαλλοντική αδειοδότηση ενός έργου με την έγκριση της ΜΠΕ και τις λοιπές προβλεπόμενες διαδικασίες, όπως προβλέπεται από την υφιστάμενη νομοθεσία, περιέχει πολλά βήματα και εμπλεκόμενους πολλούς ανεξάρτητους φορείς, με αρνητικά αποτελέσματα στην υλοποίηση ενός έργου (αύξηση χρόνου, κόστους κλπ.)».
«Η καταγραφή των παραμέτρων, των στοιχείων και των δεικτών του περιβάλλοντος που παρακολουθούνται με την εφαρμογή του Σχεδίου Περιβαλλοντικής Διαχείρισης για τη διασφάλιση της προστασίας του περιβάλλοντος κατά την κατασκευή του έργου, όπως προβλέπεται στην ΜΠΕ, είναι μία χρονοβόρα διαδικασία που απαιτεί πρόσθετους πόρους (π.χ. απασχόληση προσωπικού)».
Στην ερώτηση ανοιχτού τύπου «Ποια είναι κατά τη γνώμη σας τα τρία κυριότερα αρνητικά σημεία των ΜΠΕ;»
απάντησαν οι 49 από τους 98 συμμετέχοντες. Τα πέντε κυριότερα αρνητικά σημεία των ΜΠΕ που εντοπίζουν οι ερωτηθέντες είναι:
Η διαδικασία αδειοδότησης είναι χρονοβόρα και αυξάνει το κόστος του έργου.
Μεγάλος χρόνος αξιολόγησης και έγκρισης της ΜΠΕ.
Η διαδικασία αδειοδότησης της ΜΠΕ είναι πολύπλοκη και αδιαφανής.
Κακής ποιότητας μελέτες.
Τέλος στην ερώτηση ανοιχτού τύπου «Ποιες είναι κατά τη γνώμη σας οι τρεις κυριότερες βελτιώσεις που θα μπορούσαν να γίνουν στις ΜΠΕ;» απάντησαν οι 48 από τους 98 συμμετέχοντες. Οι δημοφιλέστερες απαντήσεις είναι:
Μείωση χρόνου ελέγχου και έγκρισης των ΜΠΕ.
Μεγαλύτερη συμμετοχή του κοινού στην διαδικασία.
Απλούστευση διαδικασιών, δημιουργία αυτοματοποιημένης διαδικασίας.
Ποιοτικότερες μελέτες.
Συντόμευση των διαδικασιών.
IV. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ
Οι διαδικασία ΜΠΕ βελτιώνεται συνεχώς μέσω της μελέτης των θετικών και αρνητικών σημείων τους. Σε χώρες του εξωτερικού η έρευνα σε αυτή την κατεύθυνση έχει αποδώσει σημαντικά ευρήματα τα οποία μπορούν να αποτελέσουν τη βάση για την έρευνα των θετικών και αρνητικών σημείων των ΜΠΕ στην Ελλάδα, ένας ερευνητικός τομέας στον οποίον δεν έχουν γίνει αντίστοιχες προσπάθειες ή αυτές δεν είναι στοχευμένες.
Στόχος της παρούσας εργασίας είναι να αναδείξει τα θετικά και αρνητικά σημεία των ΜΠΕ στην Ελλάδα.
Γίνεται αρχικά μία καταγραφή του νομικού και θεσμικού πλαισίου της διαδικασίας ΜΠΕ στην Ελλάδα αλλά αντίστοιχων νομολογιών και θεσμικών πλαισίων σε χώρες του εξωτερικού. Σε αυτό το σημείο συμπεραίνουμε από τη βιβλιογραφική ανασκόπηση ότι, αν και το αναμορφωμένο σύστημα ΕΠΕ στην Ελλάδα με την υιοθέτηση του Ν. 4014/2011 παρουσίασε θεωρητικά βελτιώσεις σε σχέση με τον πρόδρομό του νόμο, πρωτοπορώντας στην εισαγωγή κεντρικών, ανοιχτών δεδομένων, ψηφιακής τεκμηρίωσης και συστημάτων διαχείρισης διαβουλεύσεων όπως το e-ER και το e-ID που παρακολουθεί ένα έργο καθ' όλη τη διάρκεια του φυσικού και διοικητικού κύκλου ζωής του, εν τέλει η αποτυχία εφαρμογής αυτών των στοιχείων κλειδιών του Νόμου είναι εμφανής. Οι εκθέσεις των MΠΕ μετά τη μεταρρύθμιση, δείχνουν ότι είναι πολύ κακής ποιότητας.
Επιπλέον, οι ενδιαφερόμενοι φορείς της ΕΠΕ αντιλαμβάνονται το σύστημα των ΜΠΕ ως γενικά αναποτελεσματικό (Pediaditi K., Banias G., Sartzetakis E.,
& Lampridi M, 2018).
Στη συνέχεια της εργασίας έγινε μία καταγραφή των κυριότερων θετικών και αρνητικών σημείων των ΜΠΕ από διεθνή βιβλιογραφική ανασκόπηση. Τα δεδομένα αυτά καθώς και κάποια πιθανά θετικά ή αρνητικά με βάση την Ελληνική Νομοθεσία καθώς και κάποιες ερωτήσεις για τα Συστήματα Περιβαλλοντικής Διαχείρισης εισήχθησαν σε ένα ερωτηματολόγιο το οποίο διανεμήθηκε ηλεκτρονικά σε 615 μηχανικούς που απασχολούνται στον ευρύτερο κατασκευαστικό τομέα (από τη μελέτη έως την κατασκευή ενός έργου), τόσο στο δημόσιο όσο και στον ιδιωτικό τομέα. Συνολικά απάντησαν 98 από αυτούς. Από τις απαντήσεις τους μπορεί κανείς να καταλήξει στα παρακάτω σημαντικά συμπεράσματα:
Η πλειοψηφία των μηχανικών έχει λίγη ή μέτρια γνώση των διαδικασιών αδειοδότησης των έργων και των Πρότυπων Περιβαλλοντικών Δεσμεύσεων ΠΠΔ, με εξαίρεση αυτούς που ασχολούνται με εγκρίσεις/
γνωμοδοτήσεις περιβαλλοντικών όρων σε υπό ένταξη αναπτυξιακά έργα.
Επίσης έχουν λίγη ή μέτρια γνώση για το Σύστημα Περιβαλλοντικής Διαχείρισης (ΣΠΔ) ISO 14001 και λίγη ή καθόλου για το EMAS. Παρόλα αυτά θεωρούν πως έχει περισσότερα οφέλη από εμπόδια στην εταιρεία ή φορέα που το εφαρμόζει.
Το 40% των ερωτηθέντων εργάζεται σε εταιρεία ή φορέα που δεν έχει υιοθετήσει κάποιο ΣΠΔ, γεγονός το οποίο αναδεικνύει τη μειωμένη αποδοχή των ΣΠΔ από εταιρείες ή φορείς.
Το μεγαλύτερο ποσοστό των μηχανικών θεωρεί σημαντικά τα οφέλη των ΜΠΕ που σχετίζονται με το οικοσύστημα και το περιβάλλον, όπως μείωση των δυσμενών επιπτώσεων στο περιβάλλον από την
κατασκευή ενός έργου, ενώ θεωρούν σημαντικό όφελος την πληροφόρηση και ενημέρωση του κοινού και των εμπλεκομένων. Επίσης θεωρούν σημαντική τη συνεισφορά του Ν.4685/2020 στην απλοποίηση των διαδικασιών περιβαλλοντικής αδειοδότησης των έργων με την τροποποίηση του Ν. 4014/2011.
Όσον αφορά τα αρνητικά σημεία των ΜΠΕ, οι μηχανικοί εντοπίζουν και τονίζουν την χρονοβόρα διαδικασία έγκρισης των ΜΠΕ αυξάνοντας το κόστος ενός έργου και την ανεπαρκή συμμετοχή του κοινού.
Επίσης σημαντικό μειονέκτημα θεωρούν κάποιοι από τους μηχανικούς την κακής ποιότητας ΜΠΕ.
Οι κυριότερες βελτιώσεις που προτείνουν οι μηχανικοί για τις ΜΠΕ είναι η μείωση χρόνου ελέγχου και έγκρισης των ΜΠΕ, η μεγαλύτερη συμμετοχή του κοινού στην διαδικασία, η απλούστευση των διαδικασιών, δημιουργία αυτοματοποιημένης διαδικασίας και ποιοτικότερες μελέτες.
Στην παρούσα εργασία δίνονται οι βάσεις και προτείνεται περαιτέρω έρευνα στον τομέα των αρνητικών και θετικών σημείων των ΜΠΕ στην Ελλάδα για να βρεθούν ουσιαστικές βελτιώσεις στη διαδικασία της ΕΠΕ και ΜΠΕ, με απώτερο σκοπό την προστασία του περιβάλλοντος από την κατασκευή των έργων και τη διασφάλιση της βιώσιμης ανάπτυξης.
ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ
Με την ολοκλήρωση της παρούσας εργασίας θα ήθελα να ευχαριστήσω θερμά τον επιβλέποντα καθηγητή κ.
Ιωάννη Νικολάου για την συνεχή και στοχευμένη καθοδήγησή του καθ’ όλη τη διάρκεια της έρευνας και συγγραφής της εργασίας καθώς και τον συν-επιβλέποντα κ. Γρηγόριο Παπαγεωργίου για τη συμμετοχή του στην Επιτροπή Κρίσης της ΜΔΕ.
ΑΝΑΦΟΡΕΣ
EC. (2022, 3 2). Enviroment. Ανάκτηση από European Comission:
https://ec.europa.eu/environment/emas/index_en.htm
EC. (2022, 2 15). Το ευρωπαικό Σύστημα Οικολογικής Διαχείρισης και Οικολογικού Ελέγχου. Ανάκτηση από European Comission:
https://ec.europa.eu/environment/emas/pdf/leaflets/emasleaflet_el.pd f
Glasson J., Therivel R. & Chadwick A. (2012). Introduction to Environmental Impact Assessment 4th Edition. London and New York: The Natural and Built Environment Series, Routledge.
K.Y.A.171923/2013. (n.d.). Πρότυπες Περιβαλλοντικές Δεσμεύσεις για έργα και δραστηριότητες της κατηγορίας Β της 2ης Ομάδας
«Υδραυλικά έργα», του παραρτήματος ΙΙ της υπ’ αριθμ. 1958/2012 υπουργικής απόφασης (ΦΕΚ Β΄ 21), όπως εκάστοτε ισχύει.
Εφημερίδα της Κυβερνήσεως της Ελληνικής Δημοκρατίας (ΦΕΚ 3071/Β/3-12-2013).
Morgan, R. K. (2012). Environmental impact assessment: the state of the art. Impact assessment and project appraisal, 30(1), 5-14.
Nita A., Fineran S., & Rozylowicz L. (2022). Researchers' perspective on the main strengths and weaknesses of Environmental Impact
Assessment (EIA) procedures. Environmental Impact Assessment Review, 92, 106690.
Nita, A. (2019). Empowering impact assessments knowledge and international research collaboration-A bibliometric analysis of Environmental Impact Assessment Review journal. Environmental Impact Assessment Review, 78, 106283.
Pediaditi K., Banias G., Sartzetakis E., & Lampridi M. (2018). Greece's reformed EIA system: Evaluating its implementation and potential.
Environmental Impact Assessment Review, 73, 90-103.
Psomas E. L., Fotopoulos C. V., & Kafetzopoulos D. P. (2011). Motives, difficulties and benefits in implementing the ISO 14001 Environmental Management System. Management of Environmental Quality: An International Journal.
Roos C., Cilliers D. P., Retief F. P., Alberts R. C., & Bond A. J. (2020).
Regulators' perceptions of environmental impact assessment (EIA) benefits in a sustainable development context. Environmental Impact Assessment Review, 81, 106360.
Schumacher, K. (2017). Large-scale renewable energy project barriers:
Environmental impact assessment streamlining efforts in Japan and the EU. Environmental Impact Assessment Review, 65, 100-110.
Soria-Lara J. A., Batista L., Le Pira M., Arranz-López A., Arce-Ruiz R.
M., Inturri G., & Pinho P. (2020). Revealing EIA process-related barriers in transport projects: the cases of Italy, Portugal, and Spain.
Environmental Impact Assessment Review, 83, 106402.
Tarí J. J., Molina-Azorín J. F., & Heras I. (2012). Benefits of the ISO 9001 and ISO 14001 standards: A literature review. Journal of Industrial Engineering and Management (JIEM), 5(2), 297-322.
Λιόρδος, Β. (2014). Σημειώσεις Μαθήματος "Εκτίμηση Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων", Τμήμα δασοπονίας και διαχείρισης φυσικού περιβάλλοντος, Τ.Ε.Ι Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης.
Ανάκτηση 2 4, 2022, από
https://eclass.emt.ihu.gr/modules/document/file.php/FD131/ΘΕΩΡΙ Α/EIA_Notes.pdf
Μποβιατσή Ε., Ζευγολατάκος Α., & Αργυρός Κ. (2022, 2 15). Σύστημα περιβαλλοντικής διαχείρισης(ΣΔΠ) - upatras eclass. Ανάκτηση από https://eclass.upatras.gr
Ν.4014/2011. (n.d.). Περιβαλλοντική αδειοδότηση έργων και δραστηριοτήτων, ρύθμιση αυθαιρέτων σε συνάρτηση με δημιουργία περιβαλλοντικού ισοζυγίου και άλλες διατάξεις αρμοδιότητας Υπουργείου Περιβάλλοντος. Εφημερίδα της Κυβερνήσεως της Ελληνικής Δημοκρατίας (ΦΕΚ Α΄209/21.9.2011).
Ν.4685/2020. (n.d.). Εκσυγχρονισμός περιβαλλοντικής νομοθεσίας, ενσωμάτωση στην ελληνική νομοθεσία των Οδηγιών 2018/844 και 2019/692 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου και λοιπές διατάξεις. Εφημερίδα της Κυβερνήσεως της Ελληνικής Δημοκρατίας (ΦΕΚ Α 92/7.5.2020).
ΣΕΒ. (2020, 5 19). Ενημέρωση για τις αλλαγές της νέας περιβαλλοντικής νομοθεσίας. Flash Report (Περιβαλλοντική Νομοθεσία), σ. τεύχος 23. Ανάκτηση από https://www.sev.org.gr/Uploads/Documents/2020-05-
19_FlashReportSEV_PerivallontikoNS.pdf
Υ.Α./αριθ.ΔΙΠΑ/οικ.37674/2016. (n.d.). Τροποποίηση και κωδικοποίηση της υπουργικής απόφασης 1958/2012 - Κατάταξη δημοσίων και ιδιωτικών έργων και δραστηριοτήτων σε κατηγορίες και υποκατηγορίες σύμφωνα με το άρθρο 1 παράγραφος 4 του Ν.
4014/21.9.2011 (ΦΕΚ 209/Α/2011) πως αυτή έχει τροποποιηθεί.
Εφημερίδα της Κυβερνήσεως της Ελληνικής Δημοκρατίας (ΦΕΚ 2471/Β/10-8-2016).
ΥΠΕΝ. (2022, 3 3). Δίκτυο Natura 2000. Ανάκτηση από Υπουργείο
Περιβάλλοντος και Ενέργειας:
https://ypen.gov.gr/perivallon/viopoikilotita/diktyo-natura-2000