ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ
ΤΜΗΜΑ ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΗΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΚΑΙ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ
ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ
ΘΕΜΑ:
«Οι ‘νέοι Ρωμιοί’ της Πόλης και το παράδειγμα της Βλάγκας: οι
‘Αντιοχείς’ στην εκπαιδευτική διαδικασία των μειονοτικών σχολείων»
ΑΚΑΔΗΜΑΙΚΟ ΕΤΟΣ 2010-2011
ΓΕΩΡΓΙΑΔΟΥ ΒΑΡΒΑΡΑ Α.Μ. 1312007027
ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ: ΑΝΑΠΛΗΡΩΤΗΣ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ, ΠΑΠΑΓΕΩΡΓΙΟΥ ΔΗΜΗΤΡΗΣ
ΜΥΤΙΛΗΝΗ, ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ 2011
2
Επιμέλεια Έρευνας Πεδίου Ηλιάδης Γιάννης,
Υποψήφιος διδάκτορας Τ.Π.Τ.Ε.
Υπεύθυνος Έρευνας Πεδίου Εργαστηρίου «Εικόνας, Ήχου & Πολιτιστικής Αναπαράστασης», Τ.Π.Τ.Ε.
3
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ
ΕΙΣΑΓΩΓΗ ... 4
ΕΠΙΛΟΓΗ ΘΕΜΑΤΟΣ ... 5
ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ & ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ... 7
ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΕΣ ΕΠΙΣΚΕΨΕΙΣ ... 7
ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ... 13
Η ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΩΝ ΟΜΟΓΕΝΕΙΑΚΩΝ ΣΧΟΛΕΙΩΝ ... 21
ΟΙ ΡΩΜΙΟΙ ΤΗΣ ΑΝΤΙΟΧΕΙΑΣ ... 23
ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΣΗ... 25
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ... 26
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ... 28
ΘΕΜΑΤΙΚΕΣ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗΣ ... 28
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ... 37
4
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Στην Κωνσταντινούπολη, στη θάλασσα του Μαρμαρά, βρίσκεται η παλιά ρωμαίικη συνοικία της Βλάγκας. Είναι γνωστή από τη Βυζαντινή εποχή, ενώ άκμασε κυρίως κατά τον 18ο-19ο αιώνα, όταν κατοικήθηκε από πληθυσμούς διαφόρων περιοχών οι οποίοι μετοίκησαν εκεί για οικονομικούς λόγους, για να βελτιώσουν το επίπεδο της ζωής τους1. Σημάδια της εποχής εκείνης αποτελούν τα κτίρια και οι εκκλησιές της άλλοτε ακμάζουσας ρωμαίικης κοινότητας, που σήμερα «παλεύει να επιβιώσει» στα πλαίσια των σύγχρονων κοινωνικο-οικονομικών συνθηκών, κρατώντας ανοιχτό το τελευταίο ρωμαίικο σχολείο σε όλη αυτή την περιοχή της παλιάς Πόλης που βρέχεται από τη θάλασσα του Μαρμαρά («εντός των τειχών»).
Στις αρχές του 20ου αιώνα και μέχρι περίπου τα «Σεπτεμβριανά» του 1955, η κοινότητα άκμαζε και προόδευε. Σιγά-σιγά, από το 1955 και έπειτα, και στη συνέχεια το 1963-19642, η κοινότητα άρχισε να φυλλοροεί και οι κάτοικοι μετανάστευσαν στην Ελλάδα και στο εξωτερικό3. Στο βιβλίο του μητρώου των μαθητών του σχολείου της Βλάγκας την περίοδο αυτή ο αριθμός των παιδιών μειώθηκε δραματικά.
Σταδιακά μέχρι και σήμερα, το σχολείο της Βλάγκας κατάφερε να παραμείνει ανοιχτό, χάρη στον ερχομό των παιδιών των Ρωμιών της Αντιόχειας, τα οποία και άρχισαν σιγά-σιγά να εγγράφονται και να φοιτούν στα μειονοτικά σχολεία της Πόλης, καθώς και στον αγώνα των εφοροεπιτρόπων της κοινότητας της Βλάγκας να κρατήσουν το σχολείο εν λειτουργία -το μόνο απο όλες τις συνοικίες του Μαρμαρά- με κάθε κόστος, και βάζοντας πολλές φορές τις παιδαγωγικές αρχές σε δεύτερη μοίρα.
Αυτά κυρίως τράβηξαν την προσοχή μου, κέντρισαν το ενδιαφέρον μου να τα παρατηρήσω και να τα αναδείξω μέσα από τη δική μου ματιά.
Πολλοί μίλησαν και παρουσίασαν την Πόλη. Η δική μου «περιήγηση» γίνεται σε μια λησμονημένη γειτονιά της: τα βήματα των περισσότερων ελλήνων τουριστών δε φτάνουν μέχρι εδώ. Σταματούν στα γνωστά σε όλους μέρη του Οικουμενικού Πατριαρχείου, του Βοσπόρου, της πλατείας Ταξίμ.
1«Υπήρχαν Καπαδόκες, Πόντιοι, Μαρωνίτες, Μαδυτινοί.... Που κατοικούσαν και εργάζονταν στη Βλάγκα», συνέντευξη Χονδρόπουλου Αναστάσιου στις 25/12/2010, Κωνσταντινούπολη.
2 Το Σεπτέμβριο του 1955, μετά από μια -μάλλον- προσχεδιασμένη ένταση των σχέσεων Ελλάδας - Τουρκίας, που πυροδοτήθηκε από την τοποθέτηση βόμβας στο παλιό σπίτι του Κεμάλ Ατατούρκ στη Θεσσαλονίκη, το οποίο στέγαζε το τουρκικό Προξενείο, έλαβαν χώρα βίαιες επιθέσεις (ορισμένων εθνικιστικών τουρκικών ομάδων) εναντίων της ρωμαίικης κοινότητας της Πόλης (επιθέσεις σε ανθρώπους, σπίτια, μαγαζιά και χριστιανικούς ναούς και νεκροταφεία). Το 1963-1964 η συρρίκνωση της ρωμαίικης κοινότητας έγινε ακόμα μεγαλύτερη έπειτα από τις μαζικές απελάσεις των Κωνσταντινοπολιτών από την Τουρκική κυβέρνηση.
3 Μαρτυρία του Μητροπολίτη Πέργης, κυρίου Γαλάνη Ευάγγελου (σύζητηση μαζί του το Δεκέμβριου του 2010 στην Κωνσταντινούπολη) και της δασκάλας κυρίας Αμπατζή Σουλτάνας στις 27/12/2010, Κωνσταντινούπολη.
5
ΕΠΙΛΟΓΗ ΘΕΜΑΤΟΣ
Το Σεπτέμβρη του 2007, χρονιά εισαγωγής μου στο τμήμα ΤΠΤΕ του Πανεπιστήμιου Αιγαίου, η μητέρα μου αποσπάσθηκε για πέντε χρόνια σε ομογενειακό σχολείο της Κωνσταντινούπολης. Η παρουσία της σε μια ξένη χώρα και ειδικά στην Τουρκία μου κινούσε το ενδιαφέρον. Σκέφτηκα πώς μπορεί να είναι το σχολείο που εργάζεται, οι συνθήκες εργασίες της, οι σχέσεις με τους Τούρκους συναδέρφους της και τους μαθητές της.
Από κάποιες ολιγόλεπτες τηλεφωνικές συνομιλίες και e-mail της, μάθαινα ότι διδάσκει σ’
ένα διθέσιο σχολείο πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης στη ρωμαίικη κοινότητα της Βλάγκας, ενώ είχε μόνο 9 μαθητές που μιλούσαν με πολλή δυσκολία τα ελληνικά.
Την πραγματικότητα τη βίωσα στις χριστουγεννιάτικες διακοπές του Δεκεμβρίου που περάσαμε οικογενειακώς στην Πόλη. Το σπίτι της μητέρας μου είναι μπροστά από το σχολείο στη Langa, παραφθορά της λέξης Βλάγκα, όνομα της παλιάς ρωμαίικης συνοικίας που υπάρχει από τα βυζαντινά χρόνια στην περιοχή του Aksaray. Σήμερα είναι μια πολύβουη περιοχή όπου γίνεται χονδρικό εμπόριο με τις χώρες της Ανατολικής Ευρώπης και της πρώην Σοβιετικής Ένωσης.
Από το πρώτο κιόλας πρωινό επισκέφτηκα το σχολείο. Βρίσκεται στον αυλόγυρο της εκκλησίας, μαζί με το επισκοπείο και την αίθουσα εκδηλώσεων της κοινότητας. Μόλις διάβηκα την καγκελόπορτα της εισόδου, άφησα πίσω μου τη βοή της σύγχρονης πόλης και βρέθηκα σε ένα κτιριακό συγκρότημα που με πήγαινε πίσω πάνω από διακόσια χρόνια και ανέδυε ιστορία. Πέρασα μπροστά από την πετρόχτιστη εκκλησιά, μπήκα σε ένα κτίριο που σου θύμιζε περισσότερο παλιό αρχοντικό: μόνο η προτομή του Ατατούρκ, ο ιστός με αναρτημένη την τουρκική σημαία και η επιγραφή στην είσοδο μαρτυρούσαν την ιδιότητα του ως σχολείο. Μετά την πρώτη γνωριμία με την τουρκάλα υποδιευθύντρια και το προσωπικό του σχολείου, πέρασα στην τάξη της μητέρας μου. Παρακολούθησα στην ώρα της μουσικής την πρόβα των παιδιών για την εκδήλωση στην κοπή της πρωτοχρονιάτικης πίτας της κοινότητας.
Από την αρχή τρία πράγματα μου κίνησαν το ενδιαφέρον: οι γαλάζιες ποδιές με τα λευκά κεντημένα γιακαδάκια των μαθητών, η συνύπαρξη διαφορετικής ηλικίας μαθητών και η προφορά των ελληνικών τους. Οι μαθητές πραγματικά ζορίζονταν πολύ για να αρθρώσουν τις λέξεις. Στο διάλειμμα παρέμεινα μαζί τους και διαπίστωσα ότι με τους περισσότερους δεν μπορούσα να συνεννοηθώ, γιατί τους μιλούσα ελληνικά και τα παιδιά δυσκολεύονταν να με καταλάβουν ή στην καλύτερη των περιπτώσεων όταν με καταλάβαιναν μου απαντούσαν στα τουρκικά, ανάκατα με λέξεις σε σπαστά ελληνικά.
Προβληματίστηκα πολύ κατά πόσο αυτά τα παιδιά είναι Ρωμιοί, εφόσον δεν μιλούσαν ελληνικά. Στη συνέχεια έμαθα ότι είναι χριστιανοί ορθόδοξοι που κατάγονται από την περιοχή της Αντιόχειας, θεωρούνται Τούρκοι υπήκοοι και έχουν στην ταυτότητά τους το χαρακτηριστικό Ρούμ Χριστιάν. Με το χαρακτηριστικό αυτό δικαιούνται να φοιτούν στα ρωμαίικα σχολεία της Πόλης όταν μεταναστεύουν από το χωριό τους. Μέχρι τότε είχα την
6 εντύπωση ότι στα ρωμαίικα σχολεία της Πόλης φοιτούσαν μαθητές που γνώριζαν τα ελληνικά και όχι ότι τα μάθαιναν σαν ξένη γλώσσα.
Στο πρώτο διάλειμμα ένας κύριος άνοιξε την πόρτα της αυλής και όλα τα παιδιά του σχολείου έτρεξαν προς το μέρος του σα να περίμεναν κάτι. Πράγματι, ο κύριος που ήταν ο πρόεδρος της εφοροεπιτροπής της ρωμαίικης κοινότητας της Βλάγκας και ιδρυτής του σχολείου, άρχισε να μοιράζει σοκολάτες στα παιδιά.
Το σχολείο της Βλάγκας όπως και τα άλλα μειονοτικά σχολεία θεωρούνται από το τουρκικό κράτος ιδιωτικά και σαν ιδιωτικά χρειάζονται να έχουν κάποιο ιδρυτή που συνήθως είναι ο εκάστοτε πρόεδρος της κοινότητας. Η λειτουργία και τα έξοδα του σχολείου βαρύνουν κυρίως την κοινότητα που τα καλύπτει από δωρεές, συνδρομές και έσοδα από την ακίνητη περιουσία της που στην πορεία του χρόνου αυξήθηκε λόγω πολιτικών, ιστορικών και οικονομικών αλλαγών4.
Η Άδεια
Από την πρώτη φάση της εργασίας μου επιδίωξα να αποκτήσω πρόσβαση στο σχολείο της Βλάγκας. Μέσω της μητέρας μου πληροφορήθηκα ότι έπρεπε να πάρω επίσημη άδεια και από εδώ ξεκίνησε η οδύσσειά μου. Πριν φύγω για την Πόλη, τα Χριστούγεννα του 2010, είχα πάρει μαζί μου βεβαίωση του Πανεπιστημίου μου υπογραμμένη από τον επιβλέποντα καθηγητή μου κ. Δημήτρη Παπαγεωργίου. Αναρωτιόμουν πόσο εύκολη ή δύσκολη θα ήταν η διαδικασία. Ξεκίνησα από τη Διεύθυνση Παιδείας της Κωνσταντινούπολης. Ο υπεύθυνος στο τμήμα της μειονοτικής εκπαίδευσης που τυχαίνει να κατάγεται από το χωριό της προγιαγιάς μου, από τη Σαμψούντα της Μαύρης Θάλασσας, με πολλή ευγένεια μας βοήθησε και μας παρέπεμψε στο τμήμα Πολιτισμού, δια μέσω του οποίου γίνονταν όλες οι αιτήσεις για έρευνες σε σχολεία προς το Υπουργείο Παιδείας της Άγκυρας. Πέρα από τις βεβαιώσεις που είχα μαζί μου χρειάστηκε και μια βεβαίωση του Συντονιστή Εκπαίδευσης από το Ελληνικό Προξενείο στην Κωνσταντινούπολη, που μου την χορήγησε αμέσως, καθώς και κάποια έντυπα που έπρεπε να συμπληρώσω στα τουρκικά.
Εκεί με βοήθησε και τον ευχαριστώ ο κ. Γεώργιος Μπενλίσοϊ, που εργάζεται στη Βιβλιοθήκη του Πατριαρχείου.
Η αίτηση στάλθηκε και περιμέναμε... Ευχόμουν να έρθει η απάντηση σε εύλογο χρόνο, για να αξιοποιήσω τις διακοπές του Πάσχα και να βρίσκομαι μέσα στα χρονικά περιθώρια της πτυχιακής μου. Η απάντηση ήρθε στα χέρια της μητέρας μου. Δεν ήταν αρνητική. Εξηγούσε ότι δεν ήταν αρμοδιότητα του Υπουργείου Παιδείας, αλλά του Υπουργείου Εξωτερικών. «Από τον Άννα στον Καϊάφα». Η μητέρα μου θεώρησε πως ήταν ένας έμμεσος τρόπος για να μου αρνηθούν. Σε συζήτηση με τη δασκάλα τουρκικών του σχολείου της εξέφρασε τις σκέψεις της και η συνάδερφός της την παρακίνησε να επικοινωνήσουν με το Υπουργείο Εξωτερικών για να μη μείνει με λάθος εντύπωση. Η επικοινωνία με το Υπουργείο Εξωτερικών της Τουρκίας έγινε από την κυρία Χανιφέ και έτσι
4 «Δηλαδή η επιτροπή διαχειρίζεται τα οικονομικά της κοινότητας... ‘Εχει ως οικονομικούς πόρους τα ακίνητα (σπίτια και καταστήματα) και με τα νοίκια αυτών βοηθάει το σχολείο», συνέντευξη Χονδρόπουλου Αναστάσιου, στις 25/12/2010, Κωνσταντινούπολη.
7 ξεκίνησα μια δεύτερη διαδικασία, πιο απλή αυτή τη φορά, προς το Υπουργείο Εξωτερικών της Τουρκίας, δια μέσω της τουρκικής πρεσβείας στην Αθήνα. Το θέμα το παρακολουθούσαμε ταυτόχρονα, εγώ από εδώ με επικοινωνία με την τουρκική πρεσβεία και η μητέρα μου με το Υπουργείο Εξωτερικών της Τουρκίας.
Η άδεια μέχρι τις 20 Απριλίου που πήγα στην Πόλη δεν είχε έρθει. Τότε, επειδή το σχολείο θα έκλεινε για τις γιορτές του Πάσχα, ετοίμαζαν τα πασχαλινά αβγά και θα γιόρταζαν νωρίτερα την 23η Απριλίου, εθνική εορτή της Τουρκίας. Η μητέρα μου πρότεινε στην τουρκάλα υποδιευθύντρια να τραβήξω πλάνα από τις δραστηριότητες των παιδιών και την κασέτα να της την παραδώσω μέχρι -και αν- έρθει η επίσημη άδεια. Η κυρία Ισίλ μέσω της σχέσης που αποκτήσαμε αυτά τα τέσσερα χρόνια, εμπιστεύτηκε το λόγο μας, με άφησε να τραβήξω πλάνα και δεν κράτησε την κασέτα.
Η άδεια ήλθε επιτέλους το Μάιο! Την πρώτη είδηση την πήρα από το Σχολείο της Βλάγκας. Η κυρία Ισίλ που ρωτήθηκε προηγουμένως από το Υπουργείο Εξωτερικών αν έχει καμιά αντίρρηση και στάθηκε θετική απέναντί μου, ενημερώθηκε για την άδεια με ηλεκτρονικό μήνυμα. Η δεύτερη είδηση ήρθε από την τουρκική πρεσβεία στην Αθήνα που με ενημέρωσαν και μου ευχήθηκαν καλή επιτυχία.
Τέλος καλό, όλα καλά!
ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ & ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΕΣ ΕΠΙΣΚΕΨΕΙΣ
Σεπτέμβριος-Οκτώβριος
Μετά την επιλογή του θέματος, ακολούθησε η περισυλλογή ιστορικών στοιχείων σχετικά με την Κωνσταντινούπολη, την κοινότητα της Βλάγκας, το σχολείο της, τους Ρωμιούς της Πόλης και τους Ρωμιούς της Αντιόχειας. Στη συνέχεια προχωρήσαμε στην αναζήτηση των κοινωνικοπολιτικών και οικονομικών σχέσεων που συνδέουν τους Ρωμιούς της Πόλης με τους Ρωμιούς της Αντιόχειας, όπως εκφράζονται στις συγκεκριμένες σχέσεις που προσδιορίζουν την καθημερινότητά τους, μέσα από συνύπαρξή τους τα τελευταία 30 χρόνια.
Έπειτα, επικεντρωθήκαμε στο μικρό σχολείο της Βλάγκας. Συλλέξαμε στοιχεία σχετικά με τη δομή, τη λειτουργία, το εκπαιδευτικό πρόγραμμα που ακολουθείται καθώς και το καθεστώς υπό το οποίο λειτουργεί το σχολείο, προσεγγίζοντας και αναλύοντας προβλήματα και προοπτικές. Στη συνέχεια προσπαθήσαμε να καταλάβουμε τη σχέση Πατριαρχείου και ρωμαίικων σχολείων της Πόλης.
Καθώς συγκεντρώναμε το απαιτούμενο υλικό της έρευνας, ταυτόχρονα σκεφτόμουν ποια άτομα θα μπορούσαν να καλύψουν κάποιες πληροφορίες μπροστά στην κάμερα.
8 Νοέμβριος
Στη συνέχεια με τη βοήθεια του Γιάννη Ηλιάδη5, (και σύμφωνα με το υλικό) πραγματοποιήθηκε η συγκρότηση των θεματικών πάνω στις οποίες θα βασίζονταν οι συνεντεύξεις τον επόμενο μήνα. Χωρίσαμε το υλικό σε τέσσερις άξονες, με τις εξής κύριες ενότητες:
1. Η Βλάγκα. Η Ιστορία, ο τόπος, το πριν και το μετά.
2. Η σύνθεση της κοινότητας, η σύνθεση των ρωμαίικων σχολείων της Πόλης, οι Ρωμιοί της Πόλης και οι Ρωμιοί της Αντιόχειας.
3. Το σχολείο της Βλάγκας, οι μετακλητοί εκπαιδευτικοί, τα προβλήματα και οι προοπτικές.
4. Η σχέση μεταξύ της κοινότητας του σχολείου και του Πατριαρχείου.
Δεκέμβριος
Μέχρι τα μέσα του Δεκεμβρίου έπρεπε να ειναι έτοιμοι οι οδηγοί των συνετεύξεων -
«ερωτηματολόγια»6, γιατί λίγο πριν τα Χριστούγεννα θα πραγματοποιούνταν η πρώτη ερευνητική επίσκεψη στην Πόλη.
Στις 21 Δεκεμβρίου 2010, φορτωμένη με κάμερα, τρίποδα, σημειώσεις, λαχτάρα και αγωνία, έφτασα στο σπίτι της οικογένειας Καγιακοπαράν, πολύ κοντά στο σχολείο της Βλάγκας, για την πρώτη συνέντευξη. Ο κύριος Ηλίας Καγιακοπαράν, τσιράκι 12 χρονών δίπλα στο μάστορά του, άφησε την Αντιόχεια για ένα καλύτερο αύριο στην Κωνσταντινούπολη. Στην Πόλη με το βυζαντινό της παρελθόν, ανακάλυψε τις κοινές του ρίζες με τη ρωμαίικη κοινότητα, ανδρώθηκε, έστησε το σπιτικό του. Εδώ έφερε τη γυναίκα του Ραχήλ από το χωριό και σταδιακά τράβηξαν σχεδόν όλα τα μέλη των οικογενειών τους.
Τα παιδιά τους και τα ανίψια τους έμαθαν ελληνικά στο σχολείο της Βλάγκας και σήμερα τα εγγόνια τους κρατούν ακόμα το σχολείο εν λειτουργία. Εδώ και είκοσι χρόνια οι περισσότεροι μαθητές είναι συγγενείς τους, γι’ αυτό θεωρούν το σχολείο δικό τους. Η συνέντευξη που έγινε στα τουρκικά, διήρκησε πάνω από μιάμιση ώρα. Αν και δεν καταλάβαινα ακριβώς τι έλεγαν, αφού οι γονείς μου που έκαναν τη μετάφραση δεν μπορούσαν να διακόψουν τη ροή της, από το ύφος και τις χειρονομίες τους ένιωθα ότι έλεγαν λόγια που ήταν βιώματα χρόνων και ήθελαν να τα πουν δημόσια.
Στις 23 Δεκεμβρίου πραγματοποιήθηκε η δεύτερη συνέντευξη με τον ιερέα Κωνσταντίνο Σαπαντζή, της εκκλησίας των Αγίων Θεοδώρων της Βλάγκας. Ο πατήρ Κωνσταντίνος, Ρωμιός της Πόλης, γεννήθηκε και μεγάλωσε στο Μακροχώρι, αποφοίτησε
5 Υποψήφιος διδάκτορας του ΤΠΤΕ, ερευνητής και υπεύθυνος έρευνας πεδίου του εργαστηρίου «Εικόνας, Ήχου και Πολιτιστικής Αναπαράστασης», του ΤΠΤΕ.
6 Οι θεματικοί άξονες των συνεντεύξεων διαμορφώθηκαν με βάση την προηγούμενη ερευνητική εμπειρία του εργαστηρίου ««Εικόνας, Ήχου και Πολιτιστικής Αναπαράστασης» του Τ.Π.Τ.Ε. του Πανεπιστημίου Αιγαίου και προσαρμόστηκαν στην προσέγγιση του συγκεκριμένου ερευνητικού πεδίου.
9 από το Ζωγράφειο Λύκειο και χειροτονήθηκε πρόσφατα ιερέας7. Αναφέρθηκε στην Πόλη του χθες και του σήμερα, στη σχέση του με την κοινότητα της Βλάγκας και εστιάστηκε στη σχέση σχολείου-εκκλησίας8. Έθιξε και το θέμα των ξενόγλωσσων κολλεγίων όπου στέλνουν οι Ρωμιοί της Πόλης τα παιδιά τους και επιχειρηματολόγησε από την πλευρά τους9.
Ανήμερα των Χριστουγέννων, μετά τη λειτουργία στην αίθουσα εκδηλώσεων που βρίσκεται απέναντι από την εκκλησία, εκεί όπου μαζεύεται πάντα το εκκλησίασμα και αφού αραίωσε ο κόσμος, πλησίασα και μαγνητοφώνησα το πρόεδρο της κοινότητας Αναστάσιο Χονδρόπουλο. Ο κύριος Χονδρόπουλος, πολιτικός μηχανικός στο επάγγελμα μαζί με τον αδερφό του, είναι οι τελευταίοι που γεννήθηκαν, μεγάλωσαν και συνεχίζουν ακόμα να κατοικούν στη Βλάγκα10. Και οι δυο συμμετέχουν από το 1992 στην εφοροεπιτροπή που διαχειρίζεται την περιουσία της κοινότητας, όπου ανήκει η εκκλησία και το σχολείο. Μίλησε για τις αρμοδιότητες της επιτροπής, την ιστορία της Βλάγκας όπως την έζησαν στην ακμή και στην παρακμή της11.
Στις 26 του μήνα μου έκανε την τιμή ο Μητροπολίτης Μύρων και Λυκίας και Πατριαρχικός Επίτροπος Βλάγκας, Κοντοσκαλίου, και Υψωμαθείων12 κ. Χρυσόστομος Καλαϊτζής να έρθει στο επισκοπείο και να μου παραχωρήσει συνέντευξη. Αναφέρθηκε στην ανάθεση από τον Αρχιεπίσκοπο Κωνσταντινουπόλεως και Οικουμενικό Πατριάρχη Βαρθολομαίο στο πρόσωπό του της εποπτείας της περιφέρειας Βλάγκας-Κοντοσκαλίου- Υψωμαθείων που είναι μέρος της Παλιάς Πόλης, στα μνημεία, τις εκκλησίες και τα αγιάσματα που έχουν απομείνει από την ομογένεια και δεν είναι γνωστά στους περισσότερους Έλληνες τουρίστες, στον αγώνα που δίνουν για να τα διατηρήσουν και να
7 « ... τότε μου είχαν πει ‘αφού μιλάς τα ελληνικά βοήθησέ μας στο αναλόγιο και μετά θα σε κάνουμε ιερέα’.
Με τη βοήθεια του Δεσπότη Μύρων, στις 20 Απριλίου 2005 χειροτονήθηκα διάκονος», συνέντευξη: Σαπαντζή Κων/ντίνου, στις 23/12/2010, Κωνσταντινούπολη.
8 «Προσπαθούμε να στηρίξουμε το σχολείο ηθικώς βεβαίως, υλικώς...Ενδιαφέρεται φυσικά και η κοινότητα, ο Δεσπότης μας, μαζί με τη φιλόπτωχο για το συσίτιο...», συνέντευξη Σαπαντζή Κων/ντίνου, στις 23/12/2010, Κωνσταντινούπολη.
9 «Όταν ήμουν μαθητής στο λύκειο, δεν είχαμε καμία ιδιωτική προσπάθεια και είχα καημό για την ξένη γλώσσα...Για την κόρη μου είπα τα ελληνικά θα της τα μάθουμε εμείς, αλλά τουλάχιστον να γνωρίζει μια ξένη γλώσσα... Αλλά βέβαια κάναμε και εμείς λάθος, αν και στο σπίτι μιλούμε αναιξαιρέτως ελληνικά δεν είναι σε θέση να συννενοηθεί... Θα τη στείλουμε στην Ελλάδα», συνέντευξη Σαπαντζή Κων/ντίνου, στις 23/12/2010, Κωνσταντινούπολη.
10 «Μειωθήκαμε τόσο πολύ... Εδώ στη Βλάγκα ζουν ο πρόεδρος και ο αντιπρόεδρος, τα δύο αδέρφια οι Χονδροπουλαίοι, η κυρία Δήμητρα και η κυρία Βενετία (από την Ίμβρο)», συνέντευξη πατήρ Σαπαντζή Κωνσταντίνου στις 23/12/2010, Κωνσταντινούπολη.
11 «Μια εφοροεπιτροπή υπάρχει σε κάθε κοινότητα, πάντα υπήρχε μία. Πριν ήταν εντεκαμελής, ενώ τώρα επταμελής... Επειδή υπάρχει το σχολείο και η εκκλησία η κοινότητα κάνει τα πάντα, αν και δεν έχει λόγο στα εκπαιδευτικά θέματα του σχολείου, μόνο στα οικονομικά και στα εκκλησιαστικά. Δηλαδή η επιτροπή διαχειρίζεται τα οικονομικά της κοινότητας... Έχει ως οικονομικούς πόρους τα ακίνητα και με τα νοίκια αυτών βοηθάει το σχολείο..», συνέντευξη Χονδρόπουλου Αναστάσιου, στις 25/12/2010, Κωνσταντινούπολη.
12 «Ο Πατριάχρης, όταν εκκενώθη η θέση, έφυγε ο Μητροπολίτης της ‘Ιμβρου από την εποπτία της περιοχής, με παρακάλεσε επί συνόδου αν μπορώ να ασχοληθώ», συνέντευξη Μητροπολίτη Μύρων και Λυκίας και Πατριαρχικού Επίτροπου Βλάγκας, Κοντοσκαλίου, και Υψωμαθείων κ. Χρυσόστομου Καλαϊτζή, στις 27/12/2010, Κωνσταντινούπολη.
10 αντέξουν στο χρόνο13. Η συνέντευξη έκλεισε με αναφορές για το ενδιαφέρον της εκκλησίας και του ιδίου για τη λειτουργία του σχολείου14.
Την ίδια μέρα πραγματοποιήθηκε η συνέντευξη με τον μετακλητό δάσκαλο από την Αλεξανδρούπολη, κύριο Χρήστο Αρίκα. Υπηρετεί 4 χρόνια αποσπασμένος στο σχολείο της Βλάγκας και εκφράζει την άποψη που έχει διαμορφώσει για τα προβλήματα, το μέλλον και τις προοπτικές των ρωμαίικων σχολείων της Πόλης και ιδιαίτερα της Βλάγκας15.
Στις 27 Δεκεμβρίου πραγματοποιήθηκε η συνέντευξη με την κυρία Σουλτάνα Αμπατζή, τελευταία διευθύντρια του σχολείου της Βλάγκας. Η κ. Σουλτάνα, αν και έχει προ πολλού συνταξιοδοτηθεί, συνεχίζει μέχρι σήμερα να στηρίζει το σχολείο και να είναι η ψυχή τη Φιλόπτωχου Αδελφότητος, όπου πρόεδρος είναι η κόρη της16. Σεβόμενη τον αγώνα της, την προσφορά της και την ηλικία της, μια βροχερή μέρα ανέβηκα στο Βόσπορο για να τη συναντήσω στο σπίτι της, στο Μέγα Ρεύμα ή Αρναούτκιοϊ, όπως είναι γνωστό σήμερα. Με υποδέχτηκε με χαμόγελο στο σπίτι της. Στο σαλόνι της, που ξεχείλιζε από βιβλία και δίσκους μουσικής, αναδύοντας έναν αέρα πολίτικης αρχοντιάς και κουλτούρας, ξεκίνησε μια γρήγορη κουβέντα για το χθες. Ο λόγος της ζωντανός, εκφραστικός μου έβγαζε εικόνες από την εποχή που η Βλάγκα ήταν στην ακμή της και το σχολείο ξεχείλιζε από παιδιά17. Φοβήθηκα ότι δεν θα προλάβω να ανοίξω την κάμερα. Θα έχανα την πρώτη φρεσκάδα, αλλά δεν ήθελα να την σταματήσω. (Έψαξα σε ποια γωνιά να τη βιντεοσκοπήσω-όλες ήταν κατάλληλες για πλάνο- και τελικά, λόγω καλωδίων, κατέληξα μπροστά σε μια από τις τρεις βιβλιοθήκες). Έβαλε μπροστά της διακριτικά κάποιες παλιές της σημειώσεις, κοίταξε με αυτοπεποίθηση στο φακό και η συνέντευξη ξεκίνησε. Η αγάπη της και η αγωνία της για το σχολείο ήταν έκδηλα σε κάθε της λόγο. Παρ’ όλο που είχα καταγεγραμμένο το πλαίσιο της συνέντευξης, ο χειμαρρώδης και συναισθηματικός λόγος της κυρίας Σουλτάνας κάποιες φορές με έβαλε στο δικό της ρυθμό. Της άξιζε…
13 «Το βιβλίο που έγραψα είναι ένας οδηγός τρόπος τινά... Οι τουρίστες επισκέπτονται το Πατριαρχείο, την Αγία Σοφία, δεν γνωρίζουν για τις ιστορικές συνοικίες», συνέντευξη Μητροπολίτη Μύρων και Λυκίας και Πατριαρχικού Επίτροπου Βλάγκας, Κοντοσκαλίου, και Υψωμαθείων κ. Χρυσόστομου Καλαϊτζή, στις 27/12/2010, Κωνσταντινούπολη.
14 «Η εκκλησία ξέρει όταν θέλει να κάνει το έργο της φιλανθρωπίας, το οποίο είναι, από την υποστήριξη των μικρών μαθητών, μέχρι την επιβίωσή τους...», συνέντευξη Μητροπολίτη Μύρων και Λυκίας και Πατριαρχικού Επίτροπου Βλάγκας, Κοντοσκαλίου, και Υψωμαθείων κ. Χρυσόστομου Καλαϊτζή, στις 27/12/2010, Κωνσταντινούπολη.
15 «Είναι μια κοινότητα και μια κοινωνία που σβήνει σιγά σιγά. Δεν βλέπουμε αντιστρέψιμη κατάσταση, η μόνη λύση θα είναι αν οι Τούρκοι επιτρέψουν να φοιτούν σε αυτά τα σχολεία παιδιά από την Ελλάδα, όπως συμβαίνει με το ιταλικό σχολείο, το γαλλικό, το γερμανικό...» , συνέντευξη Αρίκα Χρήστου, στις 26/12/2010, Κωνσταντινούπολη.
16 «Δίναμε ρούχα, χρήματα, δέματα μέχρι τώρα, γιατί πραγματικά υπήρχαν φτωχοί...Πήγαινα στα σπίτια τους, φρόντιζα τους αρρώστους, τους πήγαινα στο νοσοκομείο... Συνάμα τη Φιλόπτωχο την έχω από το 1930 και τώρα συνεχίζει πρόεδρος η κόρη μου...», συνέντευξη Σουλτάνας Αμπατζή, στις 27/12/2010, Κωνσταντινούπολη.
17 «Είχα 55 μαθητές... γέμιζε ο αυλόγυρος και η τραπεζαρία με τα παιδιά...», συνέντευξη Σουλτάνας Αμπατζή, στις 27/12/2010, Κωνσταντινούπολη.
11 Από τη δασκάλα του χθες στις 28 Δεκεμβρίου μίλησα με τη δασκάλα του σήμερα. Η κυρία Δέσποινα Βασιλειάδου είναι κι αυτή μετακλητή δασκάλα. Αποσπάσθηκε από τη Δράμα στο σχολείο της Βλάγκας το 2007, μαζί με τον κύριο Αρίκα. Αν και μίλησα με τον κύριο Αρίκα, η δική της οπτική γωνία ήταν λίγο διαφορετική18. Διδάσκει στις τρεις πρώτες τάξεις του δημοτικού και βιώνει διαφορετικά προβλήματα19. Υποδέχεται τα παιδιά στην πρώτη τάξη χωρίς να γνωρίζουν τα ελληνικά. Ήταν μεγάλη πρόκληση γι’ αυτήν να διδάξει στα παιδιά τα ελληνικά σαν ξένη γλώσσα και ταυτόχρονα μέσω αυτής να τους μεταδώσει τη γνώση που αρμόζει στην ηλικία τους. Αν και δεν ήταν προετοιμασμένη για κάτι τέτοιο, η σημασία και η βαρύτητα της κατάστασης την έκαναν να βρει έναν δρόμο και ο αγώνας συνεχίζει να είναι μεγάλος τόσο για τα παιδιά όσο και για εκείνη. Χρόνο με το χρόνο έπαιρνε θάρρος από την πρόοδο των παιδιών που δεν την περίμενε και τόνισε ότι υπάρχουν πράγματα που μπορούν επιπλέον να γίνουν, αν υπάρξουν συντονισμένες προσπάθειες.
Η τελευταία συνέντευξη στις διακοπές των Χριστουγέννων πραγματοποιήθηκε στις 29 Δεκεμβρίου με την κ. Αγνή Νικολαΐδου, γραμματέα του σχολείου. Η κ. Νικολαΐδου γεννήθηκε και μεγάλωσε στην Πρίγκηπο, τελείωσε το Ιωακείμιο Παρθεναγωγείο της Πόλης, σπούδασε στο Πάντειο Πανεπιστήμιο, ζει στην Πόλη και υπηρετεί την ομογένεια μέσα από διάφορες θέσεις σωματείων που συμμετέχει. Επειδή δεν κατέστει δυνατόν να πάρει επίσημο διορισμό από το τουρκικό κράτος ως διευθύντρια του σχολείου, έχει προσληφθεί από την εφοροεπιτροπή ως γραμματέας και από τη θέση αυτή παρακολουθεί και βοηθά τη λειτουργία του σχολείου. Από τη θέση της αυτή μας παρουσίασε το σχολείο της Βλάγκας και από την προσωπική της εμπειρία τη λειτουργία των ρωμαίικων σχολείων και την αγωνία της για το μέλλον τους20.
Ιανουάριος-Φεβρουάριος-Μάρτιος
Τους επόμενους τρεις μήνες, μαζί με τον Γιάννη Ηλιάδη, ταξινομήσαμε το οπτικοακουστικό υλικό βάσει των θεματικών αξόνων και αποδελτιώσαμε συνεντεύξεις. Τότε εντοπίσαμε κάποια κενά και κάποιες παραλείψεις που δεν καταγράφτηκαν. Τις λάβαμε υπόψη και έτσι δομήσαμε - συμπληρώσαμε τους ήδη υπάρχοντες οδηγούς συνεντεύξεων -
«ερωτηματολόγια» για την επόμενη ερευνητική επίσκεψη. Στην επόμενη συνέντευξη με τους Αντιοχείς έπρεπε να εμβαθύνω σε κάποια θέματα όπως: πότε ήρθαν στην Πόλη, γιατί ήθελαν να φοιτήσουν τα παιδιά τους σε Ρωμαίικα σχολεία και ποιες ήταν οι σχέσεις μεταξύ των Ρωμιών της Πόλης και των Ρωμιών της Αντιόχειας μέσα στην πορεία των χρόνων.
18 «Το μέλλον, μετά από την εμπειρία μου με τα μικρά παιδιά, το βλέπω με αισιοδοξία... Η επαφή μου με τις οικογένειες των Αντιοχέων, που τους βλέπω αποφασισμένους να συνεχίσουν σε αυτά τα σχολεία και να παραμείνουν σε αυτές τις ρωμαίικες γωνιές....», συνέντευξη Βασιλειάδου Δέσποινας, στις 28/12/2010, Κωνσταντινούπολη.
19 «Σε αυτό το σχολείο ήρθα να διδάξω ελληνικά και δε μπορούσα, γιατί δεν ήμουν προετοιμασμένη να τα διδάξω σε παιδιά που δεν τα μιλούν καθόλου. Μέσα σε ένα μήνα άλλαξα 2-3 φορές σύστημα διδασκαλίας...
Ήταν η πιο δύσκολη χρονιά στην εκπαιδευτική μου πορεία», συνέντευξη Βασιλειάδου Δέσποινας, στις 28/12/2010, Κωνσταντινούπολη.
20 « Πρέπει να υπάρξει μια συνύπαρξη αρμονική με τα παιδιά των Ρωμιών της Πόλης και των Ρωμιών της Αντιόχειας... Πιστεύω ότι αυτό είναι το πιο σημαντικό πρόβλημα της παιδείας», συνέντευξη Νικολαΐδου Αγνής, στις 29/12/2010, Κωνσταντινούπολη.
12 Απρίλιος
Στις γιορτές του Πάσχα πραγματοποιήθηκε η δεύτερη ερευνητική επίσκεψη. Αν και δεν είχα ακόμα την επίσημη άδεια, όπως προανέφερα, σε συνεννόηση με τη διευθύντρια του σχολείου κ. Ισίλ Αλκανάτ επέστρεψα με 2 ώρες γεμάτες με γενικά πλάνα από τον αυλόγυρο του σχολείου, τις πασχαλιάτικες προετοιμασίες, την εκδήλωση της τουρκικής εθνικής γιορτής.
Μάιος
Η τελευταία ερευνητική επίσκεψη στη Βλάγκα έγινε το Μάιο, όταν ήρθε η άδεια.
Αυτή τη φορά έπρεπε να καλυφθούν όλα τα κενά και οι απορίες, καθώς και να συμπληρωθούν όλα τα απαιτούμενα γενικά πλάνα που θα έντυναν το βίντεο. Με τρεις συνεντεύξεις επιπλέον και με κάποια γενικά πλάνα θα τελείωνα τη συλλογή του οπτικοακουστικού υλικού. Η πρώτη συνέντευξη έγινε στις 16 Μαΐου με τη διευθύντρια κ.
Ισίλ Αλκανάτ στο γραφείο του σχολείου και μια συμπληρωματική με την Αγνή Νικολαΐδου, γραμματέα του σχολείου.
Την επομένη, στις 17 Μαΐου, πραγματοποιήθηκε η συνέντευξη με τον ιερέα Γεώργιο Κασάπογλου. Ο πατήρ Γεώργιος, Αντιοχεύς στην καταγωγή, μεγαλωμένος στην Πόλη, τελειόφοιτος της Θεολογικής Σχολής Θεσσαλονίκης, πρόσφατα χειροτονήθηκε ιερέας της περιφέρειας Βλάγκας-Κοντοσκαλίου-Υψωμαθείων21. Τον συνάντησα στο γραφείο του στο ναό Κωνσταντίνου και Ελένης στα Ψωμαθειά. Μιλήσαμε πάνω από μία ώρα για τα προβλήματα που αντιμετώπισαν οι Αντιοχείς όταν ήρθαν στην Πόλη, τη σχέση τους με τους Ρωμιούς της Πόλης22 και γενικά προσπάθησα να καλύψω όσο τον δυνατόν απορίες που μας είχαν απομείνει.
Το διάστημα εκείνο γινόταν τα βαφτίσια ενός μωρού της οικογένειας Καγιακοπαράν.
Μου δινόταν μια ευκαιρία ακόμα να παρακολουθήσω τους Αντιοχείς σε μια κοινωνική- θρησκευτική τους εκδήλωση και να πάρω πλάνα. Η τελετή έγινε στα ελληνικά και στα τουρκικά. Ο πατήρ-Γεώργιος πήρε άδεια από το Πατριαρχείο για αυτή την πρωτοβουλία.
Θεωρώ ότι ήταν μια καλή κίνηση, έτσι οι Αντιοχείς είχαν τη δυνατότητα να καταλάβουν το μυστήριο, κάτι που τόσα χρόνια αναζητούσαν!
21 «Έχω τελειώσει τη Θεολογική σχολή την Θεσσαλονίκης... Είμαι πρεσβύτερος στον Άγιο Κωνσταντίνο και Ελένης Ψωμαθείων εδώ και ένα χρόνο», συνέντευξη πατήρ Κασάπογλου Γεώργιου, στις 17/5/2011, Κωνσταντινούπολη.
22 «Πρώτα τους έβλεπαν σαν κατώτερη τάξη και αυτό επειδή ήταν αγράμματοι. Επειδή οι περισσότεροι στην Αντιόχεια ήταν αγρότες έπρεπε να δουλέψουν σε κάτι παρόμοιο στη Πόλη, όμως δε μπορούσαν να βρούν στην Πόλη αγροτικές δουλειές. Κάποιοι πήγαν στα νησιά, οι υπολοιποι βρέθηκαν στις εκκλησίες σαν φύλακες και εκτελούσαν τα χρέη νεωκόρου με κάποιο μισθό. Τους έδιναν σπίτια χωρίς ενοίκιο, τους ασφάλιζαν. Πρίν καταλάβουν οι Αντιοχείς αυτές τις θέσεις, ήταν οι Ιμβριοι... Τους συμπεριφέρθηκαν όπως συμπεριφέρθκαν στην αρχή στους Ιμβριους όταν πρωτοήρθαν στη Πόλη...», συνέντευξη πατήρ Κασάπογλου Γεώργιου, στις 17/5/2011, Κωνσταντινούπολη.
13 Ιούνιος
Μόλις επέστρεψα στη Μυτιλήνη, έγινε η ταξινόμηση του οπτικοακουστικού υλικού με τη βοήθεια του Γιάννη Ηλιάδη.
Στη συνέχεια, στα τέλη του Ιουνίου έγινε το μοντάζ μαζί με τον επιβέποντα Δημήτρη Παπαγεωργίου και με τη βοήθεια του υπεύθυνου για την επεξεργασία του μοντάζ ΕΤΕΠ Αλέξανδρου Σπάθη.
ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ
Κάτω από το Λάλελι και το Ακσαράι προς την παραλία του Μαρμαρά, ανάμεσα στο Κοντοσκάλι και στα Ψωμαθειά απλώνεται η παλιά συνοικία της Κωνσταντινούπολης η Βλάγκα23. Σήμερα είναι γνωστή ως Langa24 και ανήκει στην ευρύτερη περιοχή Yeni Kapı, ονομασία που έχει καθιερωθεί μετά την Άλωση, γιατί άνοιξε καινούρια είσοδος, καινούρια πύλη στα τείχη της Προποντίδας.
Το όνομα Βλάγκα επικράτησε από τα βυζαντινά χρόνια. Συναντάται πρώτη φορά το 12ο αιώνα, όταν ο Ανδρόνικος Κομνηνός δραπετεύει από τον πύργο του Μεγάλου Παλατιού και διασώζεται στον οίκο του που βρίσκεται στην περιοχή της Βλάγκας: «του Βλάγκα επεκέκλητο» όπως αναφέρει ο Χωνιάτης25. Το ίδιο γεγονός αναφέρει και ο συγγραφέας της
«Κωνσταντινιάδος», Πατριάρχης Κωνσταντίνος: «Ο Ανδρόνικος εις τον οικείον οίκον ήλθεν όστις του Βλάγγα ονομάζεται»26. Καταγράφεται και στο βιβλίο του Χάμμερ «Ιστορία της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας» κατά την περιγραφή της πολιορκίας της Πόλης από τους Τούρκους, όπου χρησιμοποιεί φράση του Δούκα «άχρι του Βλάγκα»27.
Για την ετυμολογία του ονόματος υπάρχουν τρεις εκδοχές:
23 Βλ. τοπογραφικό σχεδιάγραμμα των ευρύτερων περιοχών Βλάγκας και Κοντοσκαλίου κατά το 1900.
Παράρτημα Νο 1.
24«İstanbul Ansiklopedisi» (İstanbul 1994), τόμος 5ος σελ. 195.Σήμερα η Βλάγκα ανήκει στο Δήμο Φάτιχ της Κωνσταντινούπολης. Μετά την ίδρυση της Τουρκικής Δημοκρατίας, ως τα μέσα του 2008, ανήκε στον ιστορικό Δήμο του Εμίνονου. Έκτοτε το Εμίνονου ενσωματώθηκε στο δήμο του Φάτιχ, επειδή δεν ήταν κατοικήσιμη περιοχή. Παρέμεινε μια εμπορική περιοχή με ιστορικά και δημόσια κτίρια. Στα εισερχόμενα του σχολείου της Βλάγκας τα έγγραφα μέχρι τις 25-3-2008 έρχονταν από τη Διεύθυνση Παιδείας του Εμίνονου και από τις 8-4-2008 έρχονταν από τη Διεύθυνση Παιδείας του Φάτιχ.
25 Βυζάντιος Σκαρλάτος, 1851, τόμος Α, σελ. 279.
26 Πατριάρχης Κωστάντιος Α', 1820, σελ. 35.
27 ΙωσήφΧάμμερ, 1870, τόμος Β, σελ. 198.
14 Ο Βυζάντιος Σκαρλάτος οικειοποιείται τη γνώμη του Χάμμερ και του βαρόνου Tott ότι το όνομα προέρχεται από κάποιον λευκό ονόματος Blanc που κατοίκησε στην περιοχή28. Στον τρίτο τόμο της Σύγχρονης Εγκυκλοπαίδειας του Ελευθερουδάκη στο λήμμα «βλάγκος και βλάγκα» δίνεται η ερμηνεία «ξανθός ίππος».
Σε υποσημείωση της ελληνικής έκδοσης «Οδοιπορικό στην Πόλη του 1680» του Κιουμιουρτζιάν, καταγράφεται η άποψη του Mordtmann ότι η Βλάγκα ήταν η κοιλάδα του ποταμού Λύκου. Με τον καιρό οι εκβολές του Λύκου γέμισαν τον αύλακα και δημιουργήθηκαν τα εύφορα μποστάνια της Βλάγκας. Ποτίζονταν από λάκκους που γέμιζαν με νερό. Η λέξη Βλάγκα προέρχεται από παραφθορά του αύλακα29 και στους λατινικούς χάρτες του 15ου και 16ου αιώνα αναφέρεται ως la Vlaga30. Το ίδιο ισχυρίζεται και ο κ.
Γεώργιος Χονδρόπουλος, ένας από τους ελάχιστους Ρωμιούς που γεννήθηκαν, μεγάλωσαν και συνεχίζουν να ζουν ακόμα στη Βλάγκα31.
Στην εγκυκλοπαίδεια «İstanbul Ansiklopedisi», στο λήμμα Langa32 αναφέρει ότι προέρχεται από τη λέξη Vlaga, έχει προέλευση ελληνική και σημαίνει έξω. Θεωρεί πως η Βλάγκα βρισκόταν εκτός των θαλασσίων τειχών33.
Κατά τις εργασίες της εταιρείας του έργου “Marmaray prozesi”, στην περιοχή που βρισκόταν κάποτε το λιμάνι του Θεοδοσίου, για να γίνει υπόγειος σταθμός μετρό, βγήκαν στο φως αρχαιολογικά ευρήματα σημαντικά για την Πόλη, τη θάλασσα του Μαρμαρά και τη Βλάγκα. Σύμφωνα με τους αρχαιολόγους Ali Polat και Metin Gökçay στην περιοχή ίχνη ζωής παρατηρήθηκαν από τη Νεολιθική εποχή το 6.000 π. Χ.
(http://www.arkitera.com/h30844-yenikapi-arkeolojik-kazi-alanindaydik.html).
Η Κωνσταντινούπολη κατά τα βυζαντινά χρόνια, διαιρέθηκε από το θεμελιωτή της Μεγάλο Κωνσταντίνο σε 14 ρεγεώνες (περιοχές-επικράτειες-regions), κατά το ρωμαϊκό σύστημα. Η Βλάγκα βρισκόταν στην 9η ρεγεώνα, πίσω από τον Ταύρο προς την Προποντίδα, από τις σκάλες του Κοντοσκαλίου ως το λιμάνι του Θεοδοσίου34. Περιείχε 16 δρόμους, 116
28 Βυζάντιος Σκαρλάτος, 1851, τόμος Α, σελ. 278.
29 Ιερεμίας Κιουμιουρτζάν, 1992, σελ. 20.
30 Βλ. χάρτη Κωνσταντινουπόλεως του 16ου αιώνα (Χαλκογραφία PORCACCI 1572). Βλ. Παράρτημα Νο 2.
31 Ο κ. Γεώργιος Χονδρόπουλος είναι ο ταμίας της Εφοροεπιτροπής της Κοινότητας Βλάγκας και πρόεδρός της και ιδρυτής του Σχολείου ο αδερφός του Αναστάσιος Χονδρόπουλος, πολιτικός μηχανικός στο επάγγελμα. Στη φωτογραφία κατά τη ξενάγησή μας στα κάποτε σπίτια της ακμάζουσας ρωμαίικης κοινότητας και της οικογένειάς του που είναι κοντά στους Αγίους Θεοδώρους. Βλ. Παράρτημα Νο 3.
32 Τουρκικές λέξεις που να αρχίζουν από διπλό σύμφωνο δεν υπάρχουν. Όσες έχουν ενσωματωθεί από ξένες γλώσσες έχει μπει μπροστά τους φωνήεν, όπως το İzmir που προέρχεται από το Σμύρνη, ή έχει βγει ένα σύμφωνο, όπως το Langa από το Βλάγκα, ή ανάμεσα στο δυο σύμφωνα μπαίνει φωνήεν, π.χ. το Χρήστο τον λένε Hiristo.
33 «İstanbul Ansiklopedisi» (İstanbul 1994), τόμος 5ος, σελ. 195.
34 Πατριάρχης Κωστάντιος Α', 1820, σελ.55.
15 οικίες, 2 μεγάλες στοές, 15 ιδιωτικά λουτρά, 4 δημόσιους και 15 ιδιωτικούς μυλώνες, 4 αναβαθμούς, τα Αλεξανδρινά ή Θεοδοσιανά Ωρρεία, τα Ωρρεία Αμαστριανού, τον λιμένα του Θεοδοσίου ή Ελευθερίου, τις Αναστασιανές Θέρμες, τις εκκλησίες της Θεοτόκου, της Ράβδου, του Μυρελαίου, της Ομονοίας, των Κοντάρων, των Κουρατόρων, της Αγίας Θέκλας, κ. ά.35. Τον 4ο μ.Χ. αιώνα δημιουργήθηκε το λιμάνι του Θεοδοσίου και εδώ ερχόταν τα πλοία από την Αίγυπτο, την Κριμαία, τα ελληνικά νησιά, τη Ρουμανία και τη Βουλγαρία.
Μετέφεραν δημητριακά, κρασί, ελιές, φρούτα και λαχανικά36. Στην περιοχή βρισκόταν οι αλεξανδρινοί σιτώνες και ο τόπος του Αμαστριανού όπου βρισκόταν ο χάλκινος μόδιος του σίτου37. Στο λιμάνι του Θεοδοσίου κατέληγαν τα νερά του ποταμού Λύκου. Με τον καιρό οι προσχώσεις του ποταμού έκαναν ρηχό το λιμάνι και έμεινε σε αχρηστία από τον 11ο αιώνα38. Σταδιακά μετατράπηκε σε εύφορη γη, τα περίφημα μποστάνια της Βλάγκας (Βλάγκα μποστάνι) που τροφοδοτούσαν την πόλη με λαχανικά39. Ένας τόπος παράδεισος κατά τον Τούρκο περιηγητή Ελβιγιά Τσελεμπή του 1640. Κατέγραψε ως πεντακόσια αμπέλια και πολλά σαράγια με κήπο40.
Μετά την Άλωση άνοιξε η τέταρτη πύλη της Προποντίδας στην περιοχή της Βλάγκας και η ευρύτερη περιοχή πήρε το όνομα Γενί Καπί41. Η πύλη πολύ πιθανόν να άνοιξε κατά το 18ο αιώνα, όταν ο σουλτάνος Μουσταφάς ο Γ΄ έχτισε το τζαμί του Λάλελι στα όριά του με τη Βλάγκα, το 1760-1763. Η κατασκευή κόστισε πάνω από δύο εκατομμύρια γρόσια της εποχής εκείνης, όχι μόνο για τα υλικά, άλλα και για την εξαγορά των οικοπέδων που αγοράσθηκαν με υπέρογκα ποσά. Λόγω των πολλών τζαμιών που είχαν κτισθεί στην Πόλη δεν υπήρχε διαθέσιμος χώρος. Για να αναπληρώσει τα σπίτια όσων αγόρασε τα οικόπεδα, εμόλωσε το ρηχό μέρος της θάλασσας στην παραλία της Προποντίδας έξω από τα τείχη, εκεί που ήταν κάποτε το νεώριο του Ελευθερίου42. Το έργο ανέλαβε ο αρχιτέκτονας Κωνσταντής Κάλφας πού ήκμασε το δεύτερο μισό του 18ου αιώνα. Γεννήθηκε στους Επιβάτες της Θράκης και κατοικούσε στα Έξι Μάρμαρα της Κωνσταντινούπολης, συνοικία δυτικά της Βλάγκας. Αν
35 Βυζάντιος Σκαρλάτος, 1851, τόμος Α, σελ. 65.
36 Αναφορά της περιήγησης της Συντονιστικής Ομάδας του Αστικού Σχεδιασμού και Προγραμματισμού του Μητροπολιτικού Δήμου της Κωνσταντινούπολης στο χώρο ανασκαφών του ιστορικού λιμανιού του Θεοδοσίου, στο Γενί Καπί στις 7 Αυγούστου 2008. Η αναφορά είναι μια ευγενική παραχώρηση της πολεοδόμου κ. Alev Ceren Akköse.
37 Πατριάρχης Κωστάντιος Α', 1820, σελ.36.
38 Σύμφωνα με την αναφορά της ομάδας της Συντονιστικής Ομάδας του Αστικού Σχεδιασμού και Προγραμματισμού του Μητροπολιτικού Δήμου της Κωνσταντινούπολης, τα 33 πλοία που βρέθηκαν στο βυθό του λιμανιού είναι βυζαντινής περιόδου μέχρι τον 11ο αιώνα. Τα περισσότερα είναι μικρά επειδή με τον καιρό το λιμάνι από τις προσχώσεις του Λύκου ποταμού ρηχαίνει και δεν επιτρέπει την είσοδο στα μεγάλα πλοία.
Αυτά σταματούν στα ανοιχτά και μικρά μεταφορικά πλοία αναλαμβάνουν να μεταφέρουν τα προϊόντα στο λιμάνι.
39 Βυζάντιος Σκαρλάτος, 1851, τόμος Α, σελ. 292-93.
40 Evliya Çelebi Evliya, 1964, τόμος Α, σελ. 77.
41 Πατριάρχης Κωστάντιος Α', 1820, σελ.24.
42 Βυζάντιος Σκαρλάτος, 1851, τόμος Α, σελ. 282.
