[PENDING] Η συγγραφέ- (3)ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ Θα ήθελα να ευχαριστήσω θερμά το σύζυγό μου Federico Maria Crotti για την πολύτιμη συ- μπαράστασή του σε όλη αυτή τη δύσκολη χρονιά, τον επιβλέποντα μου κ

(1)

ΔΙΟΙΚΗΣΗ ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΩΝ ΜΟΝΑΔΩΝ

Η ΧΡΗΜΑΤΟΔΟΤΗΣΗ ΤΩΝ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΩΝ ΧΩΡΩΝ ΜΕ ΣΤΟΧΟ ΤΗ ΒΙΩΣΙΜΗ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ: Η

ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΗΣ ΒΙΛΑΣ ΑΔΡΙΑΝΟΥ ΣΤΗ ΡΩΜΗ

Συγγραφέας:

ΣΟΦΙΑ ΚΙΤΣΑΡΑ

Α΄ ΕΠΒΛΕΠΩΝ: ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΔΑΠΟΝΤΑΣ

Β΄ ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ: ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΑΣΤΡΟΥΛΑΚΗΣ

(2)

Η παρούσα εργασία αποτελεί πνευματική ιδιοκτησία της φοιτήτριας Σοφίας Κιτσαρά που την εκπόνησε.

Στο πλαίσιο της πολιτικής ανοικτής πρόσβασης η συγγραφέας/δημιουργός εκχωρεί στο ΕΑΠ μη αποκλει- στική άδεια χρήσης του δικαιώματος αναπαραγωγής, προσαρμογής, δημόσιου δανεισμού, παρουσίασης στο κοινό και ψηφιακής διάχυσής τους διεθνώς, σε ηλεκτρονική μορφή και σε οποιοδήποτε μέσο, για δι- δακτικούς και ερευνητικούς σκοπούς, άνευ ανταλλάγματος και για όλο το χρόνο διάρκειας των δικαιωμά- των πνευματικής ιδιοκτησίας. Η ανοικτή πρόσβαση στο πλήρες κείμενο για μελέτη και ανάγνωση δεν ση- μαίνει καθ’ οιονδήποτε τρόπο παραχώρηση δικαιωμάτων διανοητικής ιδιοκτησίας της συγγραφέ- ως/δημιουργού ούτε επιτρέπει την αναπαραγωγή, αναδημοσίευση, αντιγραφή, αποθήκευση, πώληση, εμπορική χρήση, μετάδοση, διανομή, έκδοση, εκτέλεση, «μεταφόρτωση» (downloading),

«ανάρτηση» (uploading), μετάφραση, τροποποίηση με οποιονδήποτε τρόπο, τμηματικά ή περιληπτικά της εργασίας, χωρίς τη ρητή προηγούμενη έγγραφη συναίνεση της συγγραφέως/δημιουργού. Η συγγραφέ-

(3)

ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ

Θα ήθελα να ευχαριστήσω θερμά το σύζυγό μου Federico Maria Crotti για την πολύτιμη συ- μπαράστασή του σε όλη αυτή τη δύσκολη χρονιά, τον επιβλέποντα μου κ. Δημήτρη Δαπόντα για τις σημαντικές και εύστοχες παρατηρήσεις του, το διευθυντή Andrea Bruciati την αρχαι- ολόγο Sabrina Pietrobono καθώς και την επιστημονική συνεργάτιδα Benedetta Adembri του

«Αρχαιολογικού πάρκου της Βίλας Αδριανού» για τη συνέντευξη που μου παραχώρησαν πα- ρέχοντάς μου σημαντικό υλικό για την εξέλιξη της μεταπτυχιακής μου εργασίας καθώς και τους φίλους μου στην Ελλάδα, που με ενθάρρυναν σε όλη τη διάρκεια της εκπόνησης της ερ- γασίας μου.

(4)

Σοφία Κιτσαρά: Η χρηματοδότηση των αρχαιολογικών χώρων με στόχο τη βιώσιμη τουριστική ανάπτυξη: η περίπτωση της Βίλας Αδριανού στη Ρώμη

ΠEΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Περίληψη ... vii.

Λέξεις-Κλειδιά… ... vii

Abstract ... vii

Keywords ... vii

Eισαγωγή ... 1

ΜΕΡΟΣ Α ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1. ΈΝΝΟΙΑΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗΣΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ... 3

1.2. Πολιτιστική Πολιτική ... 5

1.3. Πολιτιστική Πολιτικήστην Ιταλία ... 11

1.3.1. ΠερίοδοςτουΜουσολίνι… ... 11

1.3.2. Περίοδος του 20^ου αιώνα ... 12

1.4. Οι Αρχαιολογικοί χώροιστην Ιταλία ... 15

1.5. Ορισμός Αρχαιολογικού χώρου καιΑρχαιολογικούπάρκου ... 17

1.6. Τα χαρακτηριστικά που καθορίζουν τοΑρχαιολογικόπάρκο… ... 18

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2.Η ΔΙΟΙΚΗΣΗ ΤΟΥΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟΥΠΑΡΚΟΥ ... 22

2.1. Στρατηγικός Σχεδιασμός ... 25

2.2. O ρόλοςτωνεθελοντών… ... 27

2.3.Δίκτυα πληροφόρησης ... 28

2.4. Μarketing στις Αρχαιολογικές περιοχές ... 29

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3.ΧΡΗΜΑΤΟΔΟΤΗΣΗ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΩΝ ΟΡΓΑΝΙΣΜΩΝ ΣΤΗΝ ΙΤΑΛΙΑ ... 31

3.1. Χρηματοδότηση Πολιτιστικών οργανισμών στην Ιταλία ... 31

3.2 .Αναγκαία η χρηματοδότηση στις μέρες μας; ... 32

3.3 .Πηγές Χρηματοδότησης… ... 33

3.4 .Εναλλακτικές μορφές Χρηματοδότησης… ... 35

(5)

3.4.1.Εκμίσθωσηή Leasing ... 35

3.4.2.Factoring ... 35

3.4.3.Επενδυτικόνόμοι ... 36

Επενδυτικός νόμος στην Ιταλία(232/2016) ... 36

3.4.4. Forfaiting... 36

3.4.5. Venture Capital ... 37

3.4.6. Τράπεζες Επενδύσεων… ... 37

Ευρωπαϊκή τράπεζα Επενδύσεων… ... 38

3.4.7. Crowfunding ... 38

3.5 .Χρηματοδότηση των Πολιτιστικών Μονάδων ... 39

3.5.1. Κρατική Χρηματοδότηση των Πολιτιστικών Μονάδων στην Ιταλία ... 41

3.5.2. Κρατική και Ιδιωτική Χρηματοδότηση των Πολιτιστικών Μονάδων στην Ιταλία 43 3.5.3.Επένδυση στον Πολιτιστικό τομέα… ... 45

3.6. Χορηγία ... 48

3.6.1 .Στρατηγική χορηγουμένων φορέων για τηναναζήτηση χορηγών… ... 51

3.6.2 .Αποτελεσματική χορηγία ... 53

3.6.3 .Αξιολόγησηχορηγιών… ... 56

3.6.4. Κοινωνικόκεφάλαιο… ... 57

3.7. Προγραμματισμός και οικονομικήδιαχείριση... 58

ΜΕΡΟΣ Β ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4.«Η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΗΣ ΒΙΛΑΣ ΤΟΥ ΑΔΡΙΑΝΟΥ ΣΤΗ ΡΩΜΗ»… 60 4.1. Ιστορικάστοιχεία ... 60

4.2 .Τποθεσία της Βίλας τουΑδριανού ... 61

4.3 .Πρόσβαση… ... 62

4.4 .Χιλιομετρικέςαποστάσεις ... 63

4.5 .Υπηρεσίες εντός της ΒίλαςτουΑδριανού ... 64

(6)

4.5.1. Υπηρεσίες εκτός της ΒίλαςτουΑδριανού ... 64

4.6 .Βιώσιμος τουρισμός καιβιώσιμη ανάπτυξη ... 65

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ-ΠΡΟΥΠΟΘΕΣΕΙΣ ... 68

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ... 74

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ… ... 80

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗΣ ... 89

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ ... 90

(7)

ΠΕΡΙΛΗΨΗ

Σε σύγκριση με άλλες χώρες της Ευρώπης, η Ιταλία διαθέτει το πλεονέκτημα μιας τεράστιας εδαφικής πολιτιστικής κληρονομιάς. Κι ενώ θα μπορούσε να επικεντρωθεί στην αξιοποίηση του πολιτιστικού τομέα αποφέροντας τεράστια έσοδα δυστυχώς ο πολύπλοκος μηχανισμός του κράτους και των υπηρεσιών του, η έλλειψη υποδομών και οι περιορισμένοι οικονομικοί πόροι που φθάνουν ως δημόσια χρηματοδότηση στους πολιτιστικούς οργανισμούς δυσχεραί- νουν το μέλλον της πολιτιστικής ανάπτυξης σε τοπικό και ευρωπαϊκό επίπεδο, σε μια περίο- δο έντονου ανταγωνισμού και παγκόσμιας οικονομικής κρίσης. Οι πολιτιστικοί οργανισμοί θα χρειαστεί να οπλιστούν αναζητώντας και άλλες μορφές χρηματοδότησης προσοδοφόρες με στόχο την πολιτιστική αναβάθμισή τους, την προσέλκυση του τουρισμού και τη βιώσιμη ανάπτυξη τους. Η παρούσα εργασία μελετά την περίπτωση της Βίλας του Αδριανού στην πό- λη Tivoli, 28 χιλ. έξω από το κέντρο της Ρώμης. Προτείνονται μορφές- λύσεις χρηματοδότη- σης, συνεργασίες με τους τοπικούς φορείς και καταρτισμένο ανθρώπινο δυναμικό για την προσέλκυση τουρισμού, την αύξηση εσόδων και την ενίσχυση του πολιτιστικού της χαρα- κτήρα.

ΛΕΞΕΙΣ ΚΛΕΙΔΙΑ

Μορφές χρηματοδότησης, βιώσιμη ανάπτυξη, Αρχαιολογικό πάρκο της Βίλας Αδριανού.

(8)

ABSTRACT

Compared to other European countries, Italy has the advantage of a huge territorial cultural heritage. And while it could concentrate on capitalizing on the cultural sector with significant revenue, unfortunately both the complex mechanism of the state and its services, the lack of infrastructure and the limited financial resources that come as public funding to cultural organizations, hinder the future of cultural development at a local and European level, during a period of intense competition and a global economic crisis. Cultural organizations will need to reinforce themselves by seeking other forms of financing - lucrative ones - with a view to their cultural upgrading, the attraction of tourism and their sustainable development. This pa- per studies the case of Hadrian's Villa in Tivoli, 28 km outside Rome. Funding forms and so- lutions, partnerships with local stakeholders and trained human resources are suggested to at- tract tourism, increase revenue and enhance its cultural character.

KEYWORD

«The financing of archeological sites with a view to promoting sustainable tourism development: the case of Handrian's villa in Rome »

(9)

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Η εποχή μας χαρακτηρίζεται από μεγάλες αλλαγές όπως η παγκοσμιοποίηση των οικονο- μιών, η οικονομική κρίση και η ισοπέδωση ανθρώπινων αξιών, οι οποίες προτρέπουν τους ανθρώπους στο κυνήγι του χρήματος, στην ασύδοτη κατανάλωση αγαθών μη έχοντας συναί- σθηση τις καταστροφικές συνέπειες τόσο για κείνους όσο και για τις μελλοντικές γενεές, σε ότι αφορά την αλλοίωση των φυσικών πόρων και την εκμηδένιση των ιδιαίτερων χαρακτηρι- στικών, που διακρίνουν τις χώρες μεταξύ τους. Ένας από τους πιο δυνατούς τομείς ο πολιτι- στικός δύναται να προσφέρει πληροφορίες για τον Πολιτισμό των χωρών, τα ιστορικά τους επιτεύγματα, προβάλλοντας ιστορικά ευρήματα και στοιχεία τοπικής πολιτιστικής παράδο- σης. Ο Πολιτισμός είναι μάθηση και οι πολιτιστικοί οργανισμοί δίνουν τη γνώση, καλλιερ- γώντας και αναβαθμίζοντας την αισθητική και ταυτόχρονα τις ανθρώπινες αξίες, σημαντικές για τις γενιές του σήμερα και του αύριο. Οι κυβερνήσεις πολλών χωρών για να αυξήσουν τα έσοδα της χώρας έχουν επενδύσει οικονομικά στον πολιτιστικό τομέα όχι μόνο για την προ- σφορά του στο ιστορικό κομμάτι, μα και για το λόγο ότι οι πολιτιστικοί οργανισμοί μέσα από τις δράσεις τους, ενδυναμώνουν και ενισχύουν οικονομικά τις τοπικές κοινωνίες. Η Πολιτι- στική Πολιτική της Ιταλίας, από την περίοδο της κυβέρνησης Μουσολίνι και μέχρι σήμερα, διατηρεί στοιχεία συγκεντρωτισμού και συντηρητισμού, αφού το υπουργείο Πολιτισμού και Τουρισμού θέλει να έχει υπό την εποπτεία του τους πολιτιστικούς οργανισμούς. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα την προβληματική κατάσταση από την πλευρά του υπουργείου, τιςπερισσότερες φορές να μην μπορεί να προβεί σε λύσεις που θα μπορούσαν να απογειώσουν τον πολιτιστι- κό τομέα αυξάνοντας τον τουρισμό και τα έσοδα ιδιαίτερα σε μια εποχή ανταγωνισμού σε διεθνές επίπεδο. Εντούτοις οι πολιτιστικοί οργανισμοί και οι φορείς της Τοπικής Αυτοδιοί- κησης όταν λειτουργούν συλλογικά μπορούν να δημιουργήσουν υποδομές, να προβούν σε σχεδιασμούς, να ανατρέξουν σε χρηματοδοτήσεις κρατικές, ιδιωτικές όπως: υπουργείο Πολι- τισμού, προγράμματα Ευρωπαϊκής Ένωσης, ιδιώτες κ.ά. να κάνουν χρήση ευνοϊκών νομοθε- σιών που ενισχύουν οικονομικά την παραγωγή την ανάπτυξη και την προβολή των πολιτιστι- κών προϊόντων και την πραγματοποίηση των πολιτιστικών δράσεων. Η οικονομική αυτή α- νάπτυξη στις τοπικές κοινωνίες έχει θετικό αντίκτυπο, διότι μπορούν να αναπτυχθούν και άλλες μορφές τουρισμού, να μειωθεί η ανεργία και να αυξηθεί ο τοπικός πληθυσμός. Στόχος της διπλωματικής εργασίας είναι να αναδείξει την αναγκαιότητα και τις μορφές της χρημα- τοδότησης για τη βιώσιμη τουριστική ανάπτυξη των πολιτιστικών οργανισμών παρουσιάζο- ντας τις οικονομικές δυνατότητες που μπορούν να αντλήσουν οι πολιτιστικοί οργανισμοί, μελετώνταςειδικότερα τηνπερίπτωσητης Βίλαςτου

(10)

Σοφία Κιτσαρά: Η χρηματοδότηση των αρχαιολογικών χώρων με στόχο τη βιώσιμη τουριστική ανάπτυξη: η περίπτωση της Βίλας Αδριανού στη Ρώμη Αδριανού στην πόλη Tivoli,28 χιλ. έξω από τη Ρώμη,στην Ιταλία. Η παρούσα εργασία απο- τελείται από δύο μέρη. Το πρώτο μέρος αποτελείται από τρία κεφάλαια. Στο πρώτο κεφάλαιο ορίζεται η έννοια της Πολιτιστικής Πολιτικής παρουσιάζονται οι σκοποί της καθώς και οι δράσεις των διεθνών οργανισμών για τον πολιτιστικό τομέα. Αναφέρονται οι προσεγγίσεις για τη σημασία και την ενίσχυση του πολιτιστικού τομέα στις χώρες της Ευρώπης, Στην Ιτα- λία, την περίοδο του Μουσολίνι και της εγκαθίδρυσης του Φασισμού διαμορφώθηκε ο πολι- τιστικός τομέας προς όφελος των πολιτικών σκοπιμοτήτων της φασιστικής κυβέρνησης, κα- θώς και την περίοδο του 20^ου και μέχρι σήμερα, όπου ο πολιτιστικός τομέας κρατώντας κά- ποια χαρακτηριστικά από το παρελθόν, προσπαθεί να συμβαδίσει με τις αποφάσεις της Ευ- ρωπαϊκής Ένωσης και ναακολουθήσει τις διεθνείς αλλαγές. Επίσης, αναφέρεται η πολιτιστι- κή κληρονομιά της Ιταλίας, δίνονται οι ορισμοί των Αρχαιολογικών χώρων και Αρχαιολογι- κών πάρκων Στο δεύτερο κεφάλαιο παρουσιάζονται θέματα διοίκησής των Αρχαιολογικών πάρκων στρατηγικών σχεδιασμών, marketing, δικτύων πληροφόρησης. Στο τρίτο κεφάλαιο αναφέρονται οι μορφές χρηματοδοτήσεων κρατικές, ιδιωτικές, κρατικές νομοθεσίες για την προώθηση του πολιτιστικού τομέα. Το δεύτερο μέρος αποτελείται από ένα κεφάλαιο, στο οποίο παρουσιάζεται κατά τρόπο αναλυτικό η εμπειρική μελέτη, που αφορά την περίπτωση της Βίλας του Αδριανού. Αναλύεται το προφίλ της Βίλας του Αδριανού, εκθέτοντας ιστορικά στοιχεία, στοιχεία που αφορούν την τοποθεσία του, τις δυνατότητες πρόσβασης, τις υπηρεσί- ες του, τους οικονομικούς και πολιτιστικούς του πόρους, της ενοποίησής του με άλλους Αρ- χαιολογικούς χώρους και με το δήμο της πόλης Tivoli, στοιχεία που μπορούν να συμβάλλουν στην αύξηση του τουρισμού και στην γενικότερη πολιτιστική αναβάθμιση της περιοχής. Οι επισκέψεις μου στη Βίλα του Αδριανού καθώς και η συνέντευξή μου από την Αρχαιολόγο του Αρχαιολογικού πάρκου Pietrobono Sabrina με διαφώτισαν ακόμα περισσότερο στην κα- τάληξη των συμπερασμάτων. Διατυπώνονται προτάσεις, οι οποίες θα μπορούσαν να αναδεί- ξουν ακόμα περισσότερο τη δυναμική του Αρχαιολογικού πάρκου, προσελκύοντας τον του- ρισμό, αναβαθμίζοντας πολιτιστικά και οδηγώντας σε υψηλά οικονομικά επίπεδα την όλη περιοχή.

(11)

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1. ΕΝΝΟΙΑ ΤΗΣ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ

1.1 ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ

Αρχικά ο Girald (όπως αναφέρεται στην Κόνσολα,1990) ορίζει τηνπολιτιστική πολιτική ως

«το σύστημα των σκοπών και μέσων που επιδιώκονται μέσα από ένα σχήμα και ολοκληρώ- νονται από μια αρχή». Ο ορισμός του ήταν κάπως αόριστος. Στη συνέχεια, η UNESCO μέσα από την πρώτη της έκδοση εστιάζει στην ακριβή απόδοση του όρου της πολιτιστικής πολιτι- κής. Σύμφωνα λοιπόν με την UNESCO, η Πολιτιστική Πολιτική είναι

«το σύνολο των κοινωνικών πρακτικών, συνειδητών και διακριβωμένων, παρεμβάσεων ή μη που έχουν στόχο την ικανοποίηση κάποιων πολιτιστικών αναγκών με την υπέρτατη δυνατή χρήση όλων των υλικών και ανθρώπινων πόρων, που μια δεδομένη κοινωνία διαθέτει, σε μια ορισμένη στιγμή. Και ακόμη η πολιτική αυτή πρέπει να καθορίζει ορισμένα κριτήρια της πο- λιτιστικής ανάπτυξης συνδέοντας τον Πολιτισμό με τη διαμόρφωση της προσωπικότητας και της κοινωνικοοικονομικής ανάπτυξης». Ιδιαίτερο ενδιαφέρον αποτελεί και ο ορισμός του Συμβουλίου της Ευρώπης (Council of Europe1997/33) όπου η πολιτιστική πολιτική είναι «το συνολικό πλαίσιο που περιλαμβάνει τα μέτρα που παίρνει το κράτος, σε εθνικό περιφερειακό και τοπικό επίπεδο, για τον πολιτιστικό τομέα» (Κόνσολα, 2006:27). Ο προσδιορισμός των αντικειμενικών σκοπών και το πώς αυτοί ιεραρχούνται επηρεάζουν σε μεγάλο βαθμό τη συ- νολική διαδικασία του συστήματος της πολιτιστικής πολιτικής. Οι στόχοι της πολιτιστικής πολιτικής αφορούν γενικές και αφηρημένες «διακηρύξεις αρχών» οι οποίες αν δεν χρησιμο- ποιούνται για επιχειρησιακούς λόγους για συγκεκριμένη χρονική περίοδο και δεν εκφράζο- νται με ποσοτικούς όρους, παρουσιάζουν μικρή πρακτική αξία. Αυτό συμβαίνει για το λόγο ότι τα αποτελέσματα της συγκεκριμένης πολιτικής εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό από τη σα- φήνεια των σκοπών και των στόχων που θα πρέπει να εξυπηρετήσουν. Σημαντικοί παράγο- ντες όπου μπορούν να επιλύσουν τα προβλήματα ιεράρχησης των στρατηγικών σκοπών εί- ναι:

• Ο ιστορικός παράγοντας, ο οποίος είναι ιδιαίτερα σημαντικός για να συντελέσει στις αλλαγές που αφορούν τη διαχρονική εξέλιξη των διαφόρων πολιτιστικών τομέ- ων και δράσεων, όπως επίσης και την παρέμβαση του κράτους, ενισχύοντας αυτές τις δράσεις κατά το παρελθόν. Οποιαδήποτε αναφορά και αξιολόγηση αυτών

(12)

Σοφία Κιτσαρά: Η χρηματοδότηση των αρχαιολογικών χώρων με στόχο τη βιώσιμη τουριστική ανάπτυξη: η περίπτωση της Βίλας Αδριανού στη Ρώμη των στοιχείων είναι απαραίτητη για τη διαμόρφωση των σκοπών της Πολιτιστικής Πολιτικής.

• Ο οικονομικός παράγοντας αφορά οικονομικές προϋποθέσεις (δεδομένου των μειω- μένωνδιαθέσιμων οικονομικών πόρων, έναντι των αυξανόμενων απαιτήσεων) δηλα- δή οικονομικοί πόροι, οι οποίοι είναι απαραίτητοι για τη λειτουργία του πολιτιστικού φαινομένου και σημαντικής σπουδαιότητας για την πραγματοποίηση των σκοπών της πολιτιστικής πολιτικής. Οι πόροι αυτοί μπορεί να προέρχονται είτε από το Δημό- σιο, είτε από την ιδιωτική πρωτοβουλία, μέσω χορηγιών ή της σύναψης συμφωνίας μεταξύ ιδιωτικού και δημόσιουτομέα.

• O κοινωνικός παράγοντας είναι περισσότερος σύνθετος, για το λόγο ότι παρουσιάζε- ται η έκφραση των πολιτιστικών προτιμήσεων μέσα από τις ανάγκες του κοινωνικού συνόλου,δηλαδή των διαφόρων ομάδων που το απαρτίζουν εκφράζοντας τις προτι- μήσεις τους με βάση τις ανάγκες τους. Οι συχνές αυτές αλλαγές ερευνώνται και με- λετώνται μέσα από τις υπηρεσίες των πολιτιστικών στατιστικών των υπουργείων Πολιτισμού ή των ανεξάρτητων ερευνητικών ινστιτούτων. Μέσα από την επεξεργα- σία των δεδομένων, τα συμπεράσματα που προκύπτουν αποτελούν καθοριστικό ση- μείο για τον πραγμάτωση των σκοπών της πολιτιστικήςπολιτικής.

• O πολιτικός παράγοντας έχει άμεση σχέση με τον πολιτικό χώρο της ίδιας της χώρας που επιχειρεί το αναπτυξιακό της σχέδιο. Αυτό σημαίνει ότι έρχεται σε επαφή συμ- μετέχει και με άλλους φορείς, όπως την εκπαίδευση, το περιβάλλον, τον τουρισμό, κ.ά. και όλοι μαζί προσφέρουν τις βάσεις για τον καθορισμό των σκοπών της πολιτι- στικής πολιτικής.

• O παράγοντας της Διεθνούς Εμπειρίας έχει ιδιαίτερη σπουδαιότητα δεδομένου ότι ο πολιτιστικός τομέας αποκτά διεθνή χαρακτήρα. Η διεθνοποίηση του πολιτιστικού τομέα έχει άμεση σχέση με τη συνεργασία των λαών, την εφαρμογή πολιτιστικών προγραμμάτων, τη δημιουργία των πολιτιστικών δικτύων κ.ά. Η επίδραση των Διε- θνών Οργανισμών (κυρίως της UNESCO, του Συμβουλίου της Ευρώπης και λιγότε- ρο της Ευρωπαϊκής Ένωσης) είναι έντονη και παρουσιάζεται μέσα από Διακηρύξεις ή Συμβάσεις κ.λπ., οι οποίες καθορίζουν τους σκοπούς μιας όχι μόνο της περιφε- ρειακής αλλά και της εθνικής πολιτιστικής πολιτικής (Κόνσολα,2006:34- 37).

(13)

Σοφία Κιτσαρά: Η χρηματοδότηση των αρχαιολογικών χώρων με στόχο τη βιώσιμη τουριστική ανάπτυξη: η περίπτωση της Βίλας Αδριανού στη Ρώμη Για την ολοκλήρωση της πολιτιστικής πολιτικής, αναγκαίος είναι ο προγραμματισμός μέσα από τον οποίο διατυπώνονται, οι σκοποί, οι στόχοι, οι απαιτούμενοι πόροι, τα αναμενόμενα αποτελέσματα και οι απαραίτητες εφαρμογές αξιολόγησης, όπου καθορίζουν σε μεγάλο βαθ- μό την αποτελεσματικότητά του. Τα προγράμματα διακρίνονται σε βραχυπρόθεσμα μεσο- πρόθεσμα και μακροπρόθεσμα. Τα μακροπρόθεσμα, αυτά δηλαδή που έχουν μια πολυετή διάρκεια δικαιολογούνται εν μέρει από τη φύση του φορέα, τον Πολιτισμό, όπου τα αποτε- λέσματα των πολιτιστικών δράσεων, τις περισσότερες φορές δεν είναι άμεσα ορατά. Στην Ευρώπη οι μακροπρόθεσμοι στόχοι των πολιτιστικών προγραμμάτων καθορίζονται από τα υπουργεία Πολιτισμού των χωρών και από τα εθνικά πολιτιστικά Συμβούλια. Μέσα από τη συνεργασία τους προτείνονται και εκθέτονται απόψεις για την πολιτιστική εξέλιξη με απώ- τερο σκοπό την πολιτιστική ανάπτυξη (Κόνσολα, 2006:28-30).

1.2 Η ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ

Μετά το τέλος του Β’ Παγκοσμίου πολέμου, η ανάγκη για την επίλυση κοινωνικών προβλη- μάτων κινητοποιεί όλο και περισσότερο τους διεθνείς οργανισμούς. Αρχικά ο φορέας του Πολιτισμού καταλαμβάνει ένα μικρό μέρος δράσης αυτών των οργανισμών (Κόνσολα 2006:121). Το Συμβούλιο της Ευρώπης, μια από τις τρεις διακρατικές δομές, αναφέρει στο καταστατικό Ίδρυσης του με το(άρθρο1, 1949), ότι ο σκοπός του Συμβουλίου είναι να επι- τευχθεί μεγαλύτερη ενότητα μεταξύ των μελών με στόχο τη διατήρηση των ιδανικών και των αρχών που συνιστούν κοινή κληρονομιά και επιτρέπουν την ομαλή οικονομική και κοινωνι- κή πρόοδο (Αθανασοπούλου, κ. συν.,2002:145).Το Συμβούλιο της Ευρώπης δραστηριοποιή- θηκε σε τομείς που έχουν άμεση σχέση με τη πολιτιστική συνεργασία την προστασία της πο- λιτιστικής κληρονομιάς και ταυτότητας και την πολιτιστική ανάπτυξη μέσω των επιτροπών Πολιτισμού (Culture Committee) και Πολιτιστικής Κληρονομιάς (Cultural Heritage). Ιδιαίτε- ρα, τα κύρια εργαλεία που χρησιμοποιεί για τον τομέα της προώθησης της πολιτιστικής ανά- πτυξης είναι η πολιτιστική δημοκρατία και η διαρκή εκπαίδευση (Κόνσολα, 2006:139).Οι διασκέψεις, οι συμβάσεις και οι διακηρύξεις καθώς και ο καθορισμός των ειδικών προγραμ- μάτων αποτέλεσαν τα μέσα της πολιτιστικής δράσης του Συμβουλίου της Ευρώπης. Οι απο- φάσεις της πρώτης διάσκεψης, στο Όσλο το 1976 αφορούσαν τις πολιτιστικές διοικήσεις των χωρών και ταυτόχρονα τους έδινε τη δυνατότητα μέσα από τις αρχές του σεβασμού της ζωής των πολιτών και της προώθησης συμμετοχής

(14)

Σοφία Κιτσαρά: Η χρηματοδότηση των αρχαιολογικών χώρων με στόχο τη βιώσιμη τουριστική ανάπτυξη: η περίπτωση της Βίλας Αδριανού στη Ρώμη τους, να σχεδιάσουν την πολιτιστική πολιτική τους, ενδυναμώνοντας την κοινή Ευρωπαϊκή ταυτότητα. Οι συμβάσεις του Συμβουλίου της Ευρώπης αφορούσαν ελάχιστα τον πολιτιστι- κό τομέα. Επίσης, πολλές από τις συμβάσεις που ακολούθησαν δεν είχαν τα αναμενόμενα αποτελέσματα, για παράδειγμα την απροθυμία των χώρων-μελών να αντιμετωπίσουν το πρό- βλημα της παράνομης διακίνησης των πολιτιστικών αγαθών (Διάσκεψη, στους Δελφούς το 1985), αναθεώρηση της διάσκεψης (Λονδίνο, 1969) για την

«προστασία της Ευρωπαϊκής Αρχαιολογικής Κληρονομιάς». Υπήρξαν και σημαντικές συμ- βάσεις, όπως:

• H «Ευρωπαϊκή πολιτιστική σύμβαση» στο Παρίσι το 1954, που κατοχύρωσε το δι- καίωμα του Συμβουλίου να επεμβαίνει και σε άλλους τομείς όπωςτης εκπαίδευσης, της πολιτιστικής κληρονομιάς, του αθλητισμού και της νεολαίας. Επίσης, επικε- ντρώθηκε στη σημασία της αλληλοκατανόησης των λαών της Ευρώπης και της κοι- νής τους ταυτότητας.

• H σύμβαση για την «Προστασία της Ευρωπαϊκής Αρχιτεκτονικής Κληρονομιάς»

(στη Γρανάδα, το 1985) μέσα από την οποία καθιερώθηκε η αξιοποίηση και η δια- τήρηση των αρχιτεκτονικών μνημείων ενσωματώνοντάς τα στην κοινωνική και οι- κονομική ζωή της κοινότητας.

• H σύμβαση για τη «Διασυνοριακή Τηλεόραση» (1989), μέσα από την οποία, το Συμβούλιο της Ευρώπης ήρθε σε επαφή με τον τομέα της πολιτιστικήςβιομηχανίας.

• Oι συμβάσεις για τις «Κινηματογραφικές Συμπαραγωγές» (Στρασβούργο,1992) και για την «Προστασία της Οπτικοακουστικής Κληρονομιάς» (Στρασβούργο, 2001) μέσα από την οποία διασφαλίζεται η δημιουργία και η επίσημη κατάθεση αρχείου που αφορούν τα μέλη -κράτη καθώς και τη συντήρηση του υλικού αυτού για τις ε- πόμενες γενεές.

• H σύμβαση για το πλαίσιο που αφορά την αξία «της Πολιτιστικής κληρονομιάς»

(στο Φάρο της Πορτογαλίας, 2005), ξεχωρίζει ως προ τον προβληματισμό που θέτει σε σχέση με άλλες συμβάσεις. Δηλαδή, μέχρι τώρα επικρατούσε ο προβληματισμός σχετικά με την ανεύρεση τρόπων προστασίας της πολιτιστικής κληρονομιάς, η συ- γκεκριμένη σύμβαση ασχολήθηκε αυτή τη φορά με την ανάγκη για την ενίσχυση και τη διαφύλαξη της πολιτιστικής πολυμορφίας, όπου τα θετικά αποτελέσματα θα επη- ρεάσουν τη βιώσιμη ανάπτυξη.

(15)

Σοφία Κιτσαρά: Η χρηματοδότηση των αρχαιολογικών χώρων με στόχο τη βιώσιμη τουριστική ανάπτυξη: η περίπτωση της Βίλας Αδριανού στη Ρώμη Πέρα από τις συμβάσεις, σημαντικές κρίθηκαν για το περιεχόμενό τους και οι διακηρύξεις:

• H διακήρυξη για τους «Πολιτιστικούς σκοπούς» (στο Βερολίνο, 1984) όπου μέσα από το περιεχόμενο των δεκαοκτώ σκοπών, προωθήθηκε η πρόσβαση και η συμμετο- χή των πολιτών στην πολιτιστική ζωή και στην ευρωπαϊκή κληρονομιά.

• H διακήρυξη για την «Ευρωπαϊκή Αρχιτεκτονική Κληρονομιά» (στο Άμστερνταμ 1975), όπου εισήχθη η έννοια της συντήρησης και της επανένταξης των μνημείων στο σύγχρονο σχεδιασμό των μεγάλων αστικών κέντρων (Κόνσολα, 2006:140-144).

Προγράμματα που ξεχώρισαν είναι εκείνα της δεκαετίας του΄80, όπως η «Πολιτιστική Ανά- πτυξη των πόλεων» και οι «Πολιτιστικές δυναμικές στην περιφερειακή Ανάπτυξη», όπου μέσα από την οικονομική κρίση, διατυπώθηκαν προτάσεις για τη χρηματοδότηση, τα οικο- νομικά ζητήματα και το ρόλο του ιδιωτικού τομέα στα πολιτιστικά δρώμενα. Επίσης, τα προ- γράμματα επικεντρώθηκαν στα πιο ευεργετικά αποτελέσματα της πολιτιστικής πολιτικής στη δημιουργία του ειδικού ταμείου Εurimages, που αφορούσε τα ΜΜΕ και τη σχέση τους με τον πολιτιστικό τομέα, στην αναγνώριση για κοινή ευρωπαϊκή ταυτότητα στον πολυδιάστατο ευρωπαϊκό πολιτισμό και στα κοινά χαρακτηριστικά τους. Το 2002 με το πρόγραμμα «Δια- πολιτισμικός Διάλογος και Αποφυγή Συγκρούσεων» εξετάστηκαν όλες οι παράμετροι που οδηγούσαν στη σύγκρουση πολιτιστικών και θρησκευτικών διαφορών μεταξύ των κοινοτή- των καθώς προτάθηκαν τρόποι αντιμετώπισης, μέσα από τον διαπολιτισμικό διάλογο, με σκοπό την αρμονία και την εξομάλυνση των σχέσεων (Κόνσολα,2006:144-146). Στο Συμ- βούλιο της Ευρώπης διαμορφώθηκαν θεσμικά πλαίσια μα ο ρόλος του παρέμενε συμβουλευ- τικός στις αποφάσεις που ουσιαστικά λήφθηκαν από τις εκάστοτε πολιτικές κυβερνήσεις των ευρωπαϊκών κρατών-μελών. Στο μεταξύ προσπάθησε να συμβάλει στη διαμόρφωση βασικών αρχών και κριτηρίων συνεργασίας μεταξύ των μελών καινα προβάλει τις χώρες της Ευρώ- πης, ως χώρες της προόδου και ασφάλειας (Αθανασοπούλου κ. συν., 2002:146-147) ), (Κόν- σολα, 2006:140). Στη συνέχεια, η UNESCO η οποία ιδρύθηκε το 1946 με 20 κράτη-μέλη και μόνιμη έδρα στο Παρίσι, ξεχώρισε για τη σημασία των πολιτιστικών δράσεων και επικε- ντρώθηκε στους τομείς της προστασίας της πολιτιστικής κληρονομιάς, του πολιτισμού καθώς και της ανάπτυξης, της εκπαίδευσης, του συντονισμού δικτύων και των διακρατικών συνερ- γασιών, μέσα σε πνεύμα ειρήνης και ασφάλειας μεταξύ τωνεθνών (Αθανασοπούλου, κ. συν., 2002:154), (Κόνσολα 2006:123). Παρόλο που δεν εγκρίθηκαν σημαντικά κονδύλια, τα πολι- τιστικά προγράμματα της UNESCO διακρίθηκαν για το σεβασμό της πολιτιστικής ταυτότη- τας κάθε κοινωνίας καθώς και της ανάπτυξης των ανταλλαγών ανάμεσα στους πολιτισμού, με σκοπό την

(16)

Σοφία Κιτσαρά: Η χρηματοδότηση των αρχαιολογικών χώρων με στόχο τη βιώσιμη τουριστική ανάπτυξη: η περίπτωση της Βίλας Αδριανού στη Ρώμη αλληλοσυμπλήρωσή του. Έτσι τα πολιτιστικά προγράμματα της UNESCO, επηρεάζονταν και συνδέονταν άμεσα με τις αλλαγές του «κοινωνικοοικονομικού» και «πολιτιστικού» γί- γνεσθαι. Τα περιεχόμενα των διασκέψεων συνεδρίων, προγραμμάτων εκθέσεων κ.λπ., της UNESCO διακρίνονται για την πορεία του σύγχρονου πολιτισμού, για την πολιτιστική ανά- πτυξη και για την πολιτιστική κληρονομιά. Στις μεγάλες διασκέψεις συζητήθηκαν θέματα που αφορούσαν την πολιτιστική κληρονομιά, την πολιτιστική ανάπτυξη και ταυτόχρονα δό- θηκαν σημαντικές πληροφορίες για το σχεδιασμό προγραμμάτων των χωρών μεταξύ τους.

Στην παγκόσμια διακυβερνητική διάσκεψη «για τις Θεσμικές Διοικητικές, Οικονομικές Α- πόψεις της Πολιτιστικής Πολιτικής» (στη Βενετίατο 1970) συζητήθηκαν κυρίως πολιτιστικά θέματα που αφορούσαν την κρατική παρέμβαση στον Πολιτιστικό τομέα. Οι αποφάσεις που πάρθηκαν δέσμευσαν ουσιαστικά τα κράτη-μέλη στη διαμόρφωση μακροχρόνιων πολιτιστι- κών προγραμμάτων εξασφαλίζοντας τους οικονομικούς πόρους. Στη δεύτερη παγκόσμια διά- σκεψη, «για τις Πολιτιστικές Πολιτικές» (Μεξικό, 1982), γνωστή καιως «MONDIACULT»

προτάθηκαν νέες απόψεις που αφορούσαν σημαντικά ζητήματα της πολιτιστικής πολιτικής, με επίκεντρο την πολιτιστική ταυτότητα και τη δημιουργία της πολιτιστικής δημοκρατίας. Οι απόψεις αυτές ουσιαστικά καταργούσαν το μονοδιάστατο χαρακτήρα της πολιτιστικής πολι- τικής και έκαναν λόγο για επέκταση και συνεργασία με άλλους φορείς, όπως την εκπαίδευση, την κοινωνική πολιτική τη βιομηχανία του Πολιτισμού κ.ά. H συγκεκριμένη διάσκεψη ου- σιαστικά δίνει μια άλλη διάσταση στη πολιτιστική πολιτική. Στη διακυβερνητική διάσκεψη για τις «Πολιτιστικές Πολιτικές για την Ανάπτυξη» (Στοκχόλμη,1998) αναφέρθηκαν τα νέα δεδομένα της δεκαετίας του ΄90, που επηρεάζουν και τον πολιτιστικό τομέα. H πολιτιστική πολιτική δεν θα μπορεί να είναι ξεκομμένη από άλλους φορείς, όπως για παράδειγμα την εκ- παίδευση, τον κοινωνικό, πολιτικό, τις αναπτυγμένες τεχνολογίες κ.ά. Κρίθηκε λοιπόν ανα- γκαία, η χάραξη μιας καινοτόμου πολιτιστικής πολιτικής, με σκοπό την αναβάθμιση της πο- λιτισμικής πολυμορφίας προστατεύοντας την ενάλια και άυλη πολιτιστική κληρονομιά (Κόνσολα,2006:124-128). Όλες οι Διεθνείς Συμβάσεις της UNESCO, οι οποίες διακρίνονται για το δεσμευτικό τους χαρακτήρα, θέτουν τον πολιτιστικό τομέα ως αντικείμενο διεθνούς συνεργασίας μεταξύ των κρατών-μελών. Καθοριστικές συμβάσεις, όπου εκφράζουν όλα τα παραπάνω θεωρήθηκαν: η «Προστασία της Ενάλιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς», (το 2001) η «Προστασία και η διατήρηση της Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς» (το 2003) και η

«Προστασία, προώθηση της Πολυμορφίας στις Πολιτιστικές εκφράσεις» (το 2005). Σε ότι αφορά τα προγράμματα της UNESCO τα οποία χρηματοδοτούνται από το ειδικό της ταμείο υπάρχει μια κινητικότητα, περιορισμένων δυνατοτήτων. Τα προγράμματα αυτά εκφράζονται

(17)

Σοφία Κιτσαρά: Η χρηματοδότηση των αρχαιολογικών χώρων με στόχο τη βιώσιμη τουριστική ανάπτυξη: η περίπτωση της Βίλας Αδριανού στη Ρώμη μέσα από τη διοργάνωση των φεστιβάλ, των εργαστηρίων για την κατασκευή προϊόντων που αφορούν παραδοσιακές τέχνες κ.ά. Μέσα από τα συγκεκριμένα προγράμματα καλλιερ- γούνται οι διακρατικές πολιτιστικές ανταλλαγές και ενισχύονται συγκεκριμένοι πολιτιστικοί κλάδοι(Κόνσολα,2006:129-134). Τέλος, σε ότι αφορά την Ευρωπαϊκή Ένωση το ενδιαφέρον της για τον Πολιτισμό εκδηλώθηκε με καθυστέρηση σε σχέση με τους άλλους δύο διεθνείς οργανισμούς για το λόγο ότι ο πολιτιστικός τομέας δεν παρουσίασε ιδιαίτερο ενδιαφέρον για πολιτιστικές δράσεις. Δόθηκε περισσότερη βαρύτητα στην οικονομική,στην νομισματική και εμπορική ένωση των κρατών-μελών καθώς και στην ανάπτυξη αυτών των τομέων (Αθανα- σοπούλου κ. συν.,2002:166).Την περίοδο 1977-1992 υπήρξαν κάποιες αξιόλογες πρωτοβου- λίες που αφορούσαν τον πολιτιστικό τομέα. Για παράδειγμα το 1977,το Ευρωπαϊκό Κοινο- βούλιο παρότρυνε την Επιτροπή, η οποία ανακοίνωσε «την Κοινοτική δράση στον Πολιτι- στικό τομέα». Η ανακοίνωση περιορίστηκε και επικεντρώθηκε στην αντιμετώπιση των οικο- νομικών και των κοινωνικών προβλημάτων των εργαζομένων στον πολιτιστικό τομέα. Θα λέγαμε ότι τα θέματα που αφορούσαν τον πολιτιστικό τομέα ήταν περιορισμένου ενδιαφέρο- ντος. Σε διάστημα πέντε ετών, το 1982, η Επιτροπή ανακοίνωσε εκ νέου στο Συμβούλιο «την ενίσχυση της Κοινοτικής δράσης στον Πολιτιστικό τομέα», και τέθηκαν ζητήματα όπως: η βελτίωση των συνθηκών ζωής και εργασίας των εργαζομένων στον πολιτιστικό τομέα, η ε- λεύθερη αλλαγή των πολιτιστικών προϊόντων και η διατήρηση της αρχιτεκτονικής κληρονο- μιάς. Στην περίοδο (1983-1985) καθιερώθηκαν τα Συμβούλια των υπουργών Πολιτισμού κα- θώς και του πετυχημένου θεσμού «της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας της Ευρώπης»,

«European Capital of Culture», όπου έλαβε μέρος για πρώτη φορά στην Αθήνα. Στην νέα α- νακοίνωση της Επιτροπής (το 1987) προς το Συμβούλιο ορίστηκε το γενικό πλαίσιο για την πολιτιστική δράση της κοινότητας για την περίοδο (1988- 1992),με τους κύριους πολιτιστι- κούς τομείς, όπως τη δημιουργία ενός ευρωπαϊκού χώρου, τη βελτίωση της κατάρτισης στον πολιτιστικό τομέα, το διάλογο των κρατών-μελών που αφορούν τα πολιτιστικά δρώμενα κ.ά.

Με τις προτεραιότητες που έθεσε το Συμβούλιο (το βιβλίο, την πολιτιστική κληρονομιά τη χορηγία και την οπτικοακουστική βιομηχανία) ταυτόχρονα επέτρεψε στα όργανα την οικο- νομική ενίσχυση συγκεκριμένων πολιτιστικών προγραμμάτων σχετικά με την οπτικοακου- στική βιομηχανία. Ο πολιτιστικός τομέας αποτέλεσε το κεντρικό σημείο δράσης της κοινότη- τας στη Συνθήκη του Μάαστριχτ (στις 7 Φεβρουαρίου 1992).Σύμφωνα με το άρθρο 128, το οποίο και αντικαταστάθηκε από τη Συνθήκη του Άμστερνταμ (το 1997), (Κόνσολα, 2006:

153-155, 161) ο Πολιτισμός απέκτησε ένα νομικό πλαίσιο μέσα από το οποίο ουσιαστικά κα- τοχυρώθηκε η πολιτιστική ανάπτυξη των κρατών-μελών διατηρώντας την ποικιλομορφία τους. Πράγματι, με το άρθρο 3της

(18)

Σοφία Κιτσαρά: Η χρηματοδότηση των αρχαιολογικών χώρων με στόχο τη βιώσιμη τουριστική ανάπτυξη: η περίπτωση της Βίλας Αδριανού στη Ρώμη Συνθήκης, η Ευρωπαϊκή Ένωση αρχικά κάνει λόγο για το σεβασμό στην πολιτιστική και γλωσσική πολυμορφία των κρατών –μελών και στη συνέχεια αναφέρεται στην προστασία και στην αναβάθμιση της ευρωπαϊκής πολιτιστικής κληρονομιάς. Επίσης με το άρθρο 167 της Συνθήκης, ουσιαστικά η Ένωση μέσα από την πολυμορφία των κρατών-μελών,τη συνύ- παρξη της κοινής πολιτιστικής κληρονομιάς αναβαθμίζει τη σημασία του πολιτιστικού τομέα και προστατεύει την πολιτιστική κληρονομιά. Η αναβάθμιση του πολιτιστικού τομέα προϋ- ποθέτει συνεχή συνεργασία μεταξύ των κρατών-μελών, έτσι ώστε να γίνεται γνωστή η ι- στορία των ευρωπαϊκών λαών, μέσω των Πολιτισμών τους, αποκλείοντας φαινόμενα εμπορι- κών πολιτιστικών ανταλλαγών και καλλιεργώντας την καλλιτεχνική και λογοτεχνική δη- μιουργία, όπως για παράδειγμα τον οπτικοακουστικό τομέα (Μούσης,2011:95). Μπορούμε λοιπόν να οδηγηθούμε στο συμπέρασμα ότι οι διακρατικές δομές, όπου πρόβαλλαν την πολι- τική της Ευρώπης στον πολιτιστικό τομέα, παρουσίασαν μια βραδύτητα σε σχέση με τους άλλους τομείς. Οι θέσεις και οι προτάσεις παραμελήθηκαν σε σχέση με άλλα ζητήματα απ’

όλα τα κράτη-μέλη και υπήρχε έλλειψη διάθεσης πρωτοβουλιών. Ο οικονομικός, ο πολιτικός και ο νομικός τομέας ήταν το κέντρο του ενδιαφέροντος για τα μέλη κράτη της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Από τη Συνθήκη του Μάαστριχ (1992) μέχρι και σήμερα, η ΕΕ αναλαμβάνει δρά- σεις, προγραμματίζει και αποφασίζει θέματα καίρια που αφορούν τον πολιτιστικό τομέα, ό- πως:

• Την απόφαση του Ευρωπαϊκού κοινοβουλίου( στις 25 Μαΐου 1999) που αφορά την πολιτιστική δράση «Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης» για το διάστημα 2005- 2019.

• Την απόφαση του Ευρωπαϊκού κοινοβουλίου ( στις 16 Νοεμβρίου 2011) σχετικά με το σήμα της Ευρωπαϊκής Πολιτιστικής Κληρονομιάς.

• Τον κανονισμό του Ευρωπαϊκού κοινοβουλίου και του Συμβουλίου για ένα πρόγραμ- μα( στις 11 Δεκεμβρίου 2013) που αφορά «τη Δημιουργική Ευρώπη» για το χρονικό διάστημα 2014-2020.

• Την απόφαση του Ευρωπαϊκού κοινοβουλίου (στις 17 Μαΐου2017) που αφορά «το ευρωπαϊκό έτος Πολιτιστικής κληρονομιάς 2018».

(19)

1.3 Η ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΣΤΗΝ ΙΤΑΛΙΑ

1.3.1 ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΤΟΥΜΟΥΣΟΛΙΝΙ

Αμέσως μετά την ίδρυση της ομάδας «Fasci di Combattimento» στο Μιλάνο από τον Benito Mussolini, στις 23 Μαρτίου 1919,υπήρξε μια εγρήγορση κυρίως στον κοινωνικό τομέα για αναζήτηση νέων ιδεολογιών, νέων πολιτικών δυνάμεων και άλλων μορφών Κουλτούρας.

Παρουσιάστηκαν νέα πρόσωπα στον κοινωνικό χώρο με την ιδιότητα των δημοσιογράφων των μεταφραστών, των εκδοτών, των καθηγητών Πανεπιστημίου, των ιδιοκτητών γκαλερί κ.ά. Όλα αυτά αποτέλεσαν μια ριζική αλλαγή για την κοινωνία και με αυτόν τον τρόπο το κόμμα του Φασισμού θα μπορούσε να εδραιώσει τις ιδεολογίες τους, οι οποίες ενισχύθηκαν ακόμη περισσότερο με την ομάδα των πολιτιστικά και μορφωτικά ανώτερων προσώπων, που αποδέχτηκαν το κίνημα του Φασισμού, συνδέοντάς το άρρηκτα με την ιστορία της Ρώμης την Αναγέννηση, τους μεγάλους πρωταγωνιστές της, όπως τον Καίσαρα, το Machiavelli, το Garibaidi κ.ά. Από το 1922 έως και το 1927 ο φιλόσοφος Giovanni Gentile, αποδεχόμενος τη φασιστική ιδεολογία θα αποκτήσει τα αξιώματα του Υπουργού Παιδείας, του προέδρου του εθνικιστικού ινστιτούτου Κουλτούρας, του αντιπροέδρου της δημόσιας εκπαίδευσης και του επιστημονικού διευθυντή της ιταλικής εγκυκλοπαίδειας. Την άνοιξη του 1925 η κυβέρνηση Μουσολίνι με επίσημο πολιτιστικό διοργανωτή το Giovanni Gentile, συναντιέται για πρώτη φορά με τον κόσμο του Πολιτισμού (Tarquini, 2016:64).Τον Απρίλιο του 1925 ο φιλόσοφος Giovanni Gentile, συντάσσοντας το «μανιφέστο των Ιταλών διανοουμένων προς τους διανο- ούμενους όλων των εθνών» (Papa,1958:20), επιβεβαίωσε την ίδρυση του εθνικο- φασιστικού ινστιτούτου κουλτούρας. Το μανιφέστο υπογράφτηκε από πολλούς σημαντικούς διανοούμε- νους υποστηρικτές ή μη του φασιστικού κινήματος. Σκοπός του Giovanni Gentile ήταν να προωθήσει την πολιτική του φασισμού και να ενισχύσει τη δυναμική του μέσα από τη μάζα (Tarquini, 2016:68-69).Πίστευε ότι ο φασισμός ως νέα ιδεολογία, θα μπορούσε να επηρεάσει όλη την Ιταλία, τους φασίστες και τους αντιφασίστες. Σε ότι αφορά τη χάραξη της πολιτιστι- κής πολιτικής και την καλλιέργεια της κουλτούρας των Ιταλών ο Giovanni Gentile θεωρούσε ότι ο Πολιτισμός θα πρέπει να μείνει μακριά από την πολιτική. Η εκπαίδευση του συγκεκρι- μένου ινστιτούτου περιλάμβανε δραστηριότητες συγκεντρώσεις, φεστιβάλ καθώς εκδρομές και επισκέψεις σε Μουσεία. Ιδιαίτερα τα Μουσεία αποτελούσαν τους χώρους

(20)

Σοφία Κιτσαρά: Η χρηματοδότηση των αρχαιολογικών χώρων με στόχο τη βιώσιμη τουριστική ανάπτυξη: η περίπτωση της Βίλας Αδριανού στη Ρώμη όπου μέσα από τη διδασκαλία του μεγαλείου της ρωμαϊκής ιστορίας, καλλιεργούνταν σε υ- πέρτατο βαθμό η πατριωτική συνείδηση των αυριανών Ιταλών πολιτών (Tarquini, 2016:70- 73).Επίσης το 1924, ο κινηματογράφος θα αποτελέσει έναν χώρο εκπαίδευσης και κουλτού- ρας του ιταλικού λαού. Με τη δημιουργία μιας κινηματογραφικής εταιρείας, τη

«Luce»¹ παρουσιάζονταν ιστορικά ντοκουμέντα εντός και εκτός Ιταλίας, ελεγχόμενα από το φασιστικό καθεστώς. Την ίδια περίοδο, ιδρύθηκε ένας δημόσιος φορέας ο «Enic», που χρηματοδοτούσε τους σκηνοθέτες για τη δημιουργία των φιλμ, τα οποία εγκωμίαζαν τη φα- σιστική ιδεολογία και αναπτέρωναν το ηθικό του ιταλικού λαού. Η «Cinecittà»² ήταν δη- μιούργημα της κυβέρνησης Μουσολίνι. Ένα άλλο μέσο εκπαίδευσης και κουλτούρας του ι- ταλικού λαού ήταν η διδασκαλία της μουσικής και οι διοργανώσεις κονσέρτο. Ο Μουσολίνι θεωρούσε τη μουσική ένα από τα σημαντικότερα μαθήματα και τα παιδιά τη διδάσκονταν υποχρεωτικά στια δημοτικά σχολεία. Τα θέατρα ήταν δημόσια και χρηματοδοτούνταν απο- κλειστικά από το κράτος. Το ράδιο όπως και ο κινηματογράφος αποδείχθηκαν τα κύρια μέσα προπαγάνδας του φασιστικού καθεστώτος, αφού σε πολλές επαρχιακές πόλεις όπου δεν υ- πήρχαν θέατρα ή κινηματογράφοι, το ράδιο παρουσίαζε παιδικές εκπομπές, εκπομπές που αφορούσαν τη γεωργία, τα αθλήματα και άλλες ειδήσεις. Μέσα λοιπόν από τις πολιτιστικές δραστηριότητες και τα πολιτιστικά δρώμενα η κυβέρνηση Μουσολίνι, με έδρα τη Ρώμη, είχε τον πλήρη έλεγχο όλης της ιταλικής επικράτειας (Tarquini, 2016:166-175).

1.3.2 ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΤΟΥ 20^ουΑΙΩΝΑ

Η πολιτιστική πολιτική λοιπόν της Ιταλίας επηρεάστηκε σε μεγάλο βαθμό από το ιστορικό της παρελθόν, ιδιαίτερα την περίοδο της κυβέρνησης του Μπενίτο Μουσολίνι όπου επικρά- τησε η αντίληψη του απόλυτου ελέγχου του Πολιτισμού από το κράτος. Όπως θα δούμε στην πορεία, στον πολιτιστικό τομέα επικρατεί η ίδια νοοτροπία του συγκεντρωτισμού όλων των υπηρεσιών και της κρατικής παρέμβασης, που τις περισσότερες φορές εμποδίζει την πρόοδο και την ανάπτυξη των πολιτιστικών δράσεων (Αθανασοπούλου Γλύτση & Χαμπούρη - Ιωαν- νίδου, 2002:184-185).Ο Gordon αναφέρει, ότι σύμφωνα με τα στοιχεία της UNESCO, το 40% της παγκόσμιας πολιτιστικήςκληρονομιάς βρίσκεται στο ιταλικό έδαφος. Kατ’ επέκτα- ση, αυτό το γεγονός δημιουργεί έντονο προβληματισμό στη διαχείριση του Πολιτισμού όπου μαζί με την ύπαρξη και άλλων ενδογενών αρνητικών

1 Περισσότερες πληροφορίες για την κινηματογραφική εταιρεία «Luce»

Βλέπε ,https://www.youtube.com/watch?v=YfqtxRaPPiU, (26/05/2019)

2 Περισσότερες πληροφορίες για την ίδρυση της « Cinecittà» από το Mussolini Βλέπε, https://www.youtube.com/watch?v=Q_6yglVyaaU,(26/05/2019)

(21)

Σοφία Κιτσαρά: Η χρηματοδότηση των αρχαιολογικών χώρων με στόχο τη βιώσιμη τουριστική ανάπτυξη: η περίπτωση της Βίλας Αδριανού στη Ρώμη παραγόντων, το ιταλικό κράτος αδυνατεί πολλές φορές στη λήψη και στην εφαρμογή αποφά- σεων (Αθανασοπούλου, Γλύτση & Χαμπούρη - Ιωαννίδου, 2002:184). Το ιταλικό υπουργείο Πολιτιστικής και Περιβαλλοντικής Κληρονομιάς ιδρύθηκε στις 14 Δεκεμβρίου 1974. Αργό- τερα, ακολούθησαν αρκετές μετατροπές, μεταρρυθμίσεις και διοργανώσεις. Επίσης είναι εμ- φανή τα δείγματα, ότι το ιταλικό κράτος μόλις άρχιζε να ασχολείται με τον Πολιτισμό. Κατά τη διάρκεια του εικοστού αιώνα και μέχρι σήμερα, μετά την πτώση των αυταρχικών ή ολο- κληρωτικών καθεστώτων, ο ρόλος του κράτους εξακολουθεί να είναι παρεμβατικός διαδρα- ματίζοντας ρόλο κοινωνικό καθώς αναπτύσσονται συναφείς υπηρεσίες όπου οι δαπάνες τους χρηματοδοτούνται μέσω της φορολογίας των πολιτών. Η σημασία και ο σκοπός των πολιτι- στικών δραστηριοτήτων είναι η απόκτηση κουλτούρας των ανθρώπων από τη στιγμή που η ίδια η χώρα τους την παράγει (Fillipo, Cavazzoni,2018).Το υπουργείο Πολιτιστικής Κληρο- νομιάς και Περιβάλλοντος καθιερώθηκε από τον Giovanni Spadolini με νομοθετικό διάταγ- μα στις 14 Δεκεμβρίου 1974,όπως προαναφέραμε, όπου αργότερα (με το νόμο 29,τον Ιανου- άριο, 1975) μετατράπηκε και είχε ως αποστολή τη διαχείριση της πολιτιστικής κληρονομιάς και του περιβάλλοντος καθώς και την προστασία συμφερόντων και ενδιαφερόντων του ορ- γανισμού σε τοπικό και εθνικό επίπεδο. Επίσης συγκέντρωσε ένα μεγάλο μέρος που αφο- ρούσε το υπουργείο Παιδείας όπως: τις αντίκες, τις τέχνες και τις βιβλιοθήκες, του υπουργεί- ου εσωτερικών όπως: τα αρχεία του κράτους καθώς και την προεδρία του συμβουλίου των υπουργείων, όπως: τις εκδόσεις των βιβλίων και τη διάδοση του Πολιτισμού. Το 1998, με νομοθετικό διάταγμα, ν. 368, στις 20 Οκτωβρίου δημιουργείται το νέο υπουργείο Πολιτιστι- κής Κληρονομιάς και Πολιτισμού στο οποίο μεταφέρονται όλες οι αρμοδιότητες του τέως υπουργείου Πολιτιστικής Κληρονομιάς και Περιβάλλοντος. Επίσης, προστέθηκαν αρμοδιό- τητες που αφορούσαν τον αθλητισμό και πολιτιστικές δραστηριότητες που αφορούσαν τον κινηματογράφο, το θέατρο, το χορό, τη μουσική και τα ταξίδια. Αργότερα οι αρμοδιότητες αυτές, με νομοθετικό διάταγμα της18ης Μαΐου 2006 ν.181, ανατέθηκαν στο νέο υπουργείο Πολιτικών Νεολαίας. Στις 2 Ιουλίου 2009 διοργανώνεται εκ νέου το υπουργείο, όπου οι ερ- γασίες για θέματα πολιτιστικής κληρονομιάς και πολιτιστικών δραστηριοτήτων θα επιμελού- νται από τον ίδιο υπουργό. Πέρα από τους τρόπους ανεύρεσης για την αποτελεσματικότητα του οικονομικού τομέα στη δημόσια διοίκηση εισάγει σημαντικές καινοτομίες με στόχο τη μεγαλύτερη γνώση, την προστασία και τη χρήση της εθνικής Πολιτιστικής Κληρονομιάς. Το 2013, η κυβέρνηση Letta ενσωμάτωσε τον τομέα στο υπουργείο Πολιτισμού και τον τομέα του τουρισμού, δηλαδήέχει την ονομασία: υπουργείο Πολιτισμού Πολιτιστικών Δραστηριο- τήτων και Τουρισμού (Άρθρο 1, παράγραφοι 2 και 3 του Ν. 24 Ιουνίου 2013, αριθ. 71), που δημοσιεύθηκε στην Επίσημη