Α
ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΤΜΗΜΑ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ
Συστήματα Περιβαλλοντικής
Διαχείρισης στα Ακαδημαϊκά Ιδρύματα Εφαρμογή του EMAS στο Τμήμα Περιβάλλοντος του Πανεπιστημίου
Αιγαίου
Επιμέλεια: Μικροπούλου Όλγα Υπεύθυνος καθηγητής: Ευαγγελινός Κώστας
Μυτιλήνη 2008
Α
Ευχαριστώ για την πολύτιμη βοήθεια που μου προσέφεραν κατά τη συγγραφή της συγκεκριμένης εργασίας τους κύριο Κώστα Ευαγγελινό Λέκτορα του Τμήματος Περιβάλλοντος και την κυρία Νικολέτα Jones
Α
Πίνακας Περιεχομένων
Περίληψη………...6
Εισαγωγή………8
Μέρος πρώτο Βιώσιμη ανάπτυξη: ορισμός και διακηρύξεις……….…10
1. Εννοιολογική προσέγγιση της Βιώσιμης Ανάπτυξης………11
2. Η Βιώσιμη Ανάπτυξη στα Ακαδημαϊκά Ιδρύματα………..12
3. Διασκέψεις για τη βιωσιμότητα στα Ακαδημαϊκά Ιδρύματα………….19
Μέρος δεύτερο Σύστημα Περιβαλλοντικής Διαχείρισης EMAS………...31
1. Συστήματα Περιβαλλοντικής Διαχείρισης: εργαλεία που συμβάλλουν στη Βιώσιμη Ανάπτυξη………..32
2. Τι είναι το EMAS……….34
2.1. Η ιστορία του EMAS………..35
2.2. Τα βασικά στοιχεία του EMAS……….36
2.3. Τα κύρια στάδια του EMAS………..37
2.4. Τα οφέλη του EMAS………..38
2.5. Άλλα περιβαλλοντικά συστήματα διαχείρισης………40
3. Πως λειτουργεί το EMAS………..41
3.1. Εγγραφή: τα εθνικά αρμόδια έγγραφα………41
3.2. Επαλήθευση: Ελεγκτές και οργανισμοί πιστοποίησης……….42
4. Εφαρμογή και ανάπτυξη του EMAS………44
5. Νομοθετικά κείμενα………46
6. Οδηγός εγγραφής………..49
7. Έγγραφα καθοδήγησης……….53
8. Μετάβαση από το EMAS Ι στο EMAS ΙΙ……….57
9. Συστήματα Περιβαλλοντικής Διαχείρισης και Ακαδημαϊκά Ιδρύματα.58 10.Περιπτώσεις πανεπιστημίων με εφαρμογή Συστημάτων Περιβαλλοντικής Διαχείρισης………60
10.1.Σουηδικό πανεπιστήμιο Malardalen………60
Α
10.2.Το πανεπιστήμιο του Kansas………...62
10.3.Middlesex του Λονδίνου………62
10.4. Πανεπιστήμιο Μακεδονίας (Θεσσαλονίκη)………...64
10.5. Πανεπιστήμιο Αιγαίου Τμήμα Περιβάλλοντος (Μυτιλήνη) ………….66
Μέρος τρίτου Εφαρμογή του Περιβαλλοντικού Συστήματος Διαχείρισης EMAS στο Τμήμα Περιβάλλοντος………67
1. Περιγραφή των χαρακτηριστικών του Πανεπιστημίου Αιγαίου και του Τμήματος Περιβάλλοντος………...68
2. Καταγραφή της υπάρχουσας κατάστασης στο κτίριο Ξενία…………...70
3. Εφαρμογή του EMAS στο Τμήμα Περιβάλλοντος του Πανεπιστημίου Αιγαίου..………71
3.1. Σύνταξη Περιβαλλοντικής Πολιτικής………71
4. Διαδικασίες Περιβαλλοντικής Διαχείρισης……….75
4.1. Αρχικός Περιβαλλοντικός Έλεγχος………...75
4.2. Εντοπισμός και αξιολόγηση περιβαλλοντικών πλευρών………..78
4.3. Σκοποί- Στόχοι και προγράμματα περιβαλλοντικής διαχείρισης……..87
4.4. Εκπαίδευση, ευαισθητοποίηση και ικανότητα………..101
4.5.Επικοινωνία – κοινοποίηση των μέτρων για την προστασία του περιβάλλοντος………...104
4.6. Έλεγχος εγγράφων………...106
4.7. Έκτακτα Περιστατικά………109
4.8. Παρακολούθηση και μέτρηση………..111
4.9. Μη συμμορφώσεις, διορθωτικές και προληπτικές ενέργειες………..114
4.10. Αρχεία………...116
4.11. Επιθεωρήσεις………..117
5. Περιβαλλοντική Δήλωση……….121
Μέρος τέταρτο Συζήτηση- Συμπεράσματα- Προτάσεις………...………123
Α
Βιβλιογραφία……….………127
Περιεχόμενα πινάκων
Πίνακας 2.1. : Οι ελεγκτές της Ελλάδας και οι βιομηχανικοί κλάδοι που εξειδικεύονται……….…………43 Πίνακας 4.1.: Κατηγορίες κριτηρίων και βαθμολογία……….80 Πίνακας 4.2.: Κατάταξη πλευρών και βαθμοί επικινδυνότητας………81
Πίνακας 4.3.: Αξιολόγηση των περιβαλλοντικών πλευρών στο Τμήμα Περιβάλλοντος………...…………82 Πίνακας 4.4.: Στόχοι- Σκοποί και περιβαλλοντικά προγράμματα……….88 Πίνακας 4.5.: Ενέργειες υλοποίησης του πρώτου περιβαλλοντικού προγράμματος………...91 Πίνακας 4.6.: Ενέργειες υλοποίησης του δεύτερου περιβαλλοντικού προγράμματος………...93 Πίνακας 4.7.: Ενέργειες υλοποίησης του τρίτου περιβαλλοντικού προγράμματος………...…95 Πίνακας 4.8.: Ενέργειες υλοποίησης του τέταρτου περιβαλλοντικού προγράμματος………...97 Πίνακας 4.9.: Ενέργειες υλοποίησης του πέμπτου περιβαλλοντικού προγράμματος………...99
Α
Περίληψη
Είναι γνωστό ότι η προστασία και η αποκατάσταση του περιβάλλοντος κατά τα τελευταία έτη συγκεντρώνει το ενδιαφέρον και την ανησυχία συνεχώς και μεγαλύτερων τμημάτων του κοινού. Η νομοθεσία σε θέματα προστασίας του περιβάλλοντος, τόσο σε ελληνικό όσο και σε ευρωπαϊκό αλλά και διεθνές επίπεδο, εξελίσσεται ανάλογα και είναι σαφής η τάση για θέσπιση αυστηρότερων κανονισμών και μεγαλύτερων ποινών για όσους φορείς προκαλούν ρύπανση και περιβαλλοντικούς κινδύνους.
Στο πλαίσιο αυτό, ιδιαίτερη σημασία και αξία αποκτά και η δυνατότητα πρόληψης περιβαλλοντικών κρίσεων. Για την αντιμετώπιση των περιβαλλοντικών προβλημάτων και την πρόληψη των περιβαλλοντικών κρίσεων που μπορούν να προκληθούν από έναν οργανισμό, έχουν αναπτυχθεί σε διεθνές επίπεδο πρότυπα και ρυθμίσεις που αφορούν την ανάπτυξη και εφαρμογή Συστημάτων Περιβαλλοντικής Διαχείρισης (Environmental Management Systems–EMS) σε οργανισμούς κάθε τύπου.
Το βασικό διεθνές πρότυπο που καθορίζει τις προδιαγραφές για την ανάπτυξη και εφαρμογή Συστημάτων Περιβαλλοντικής Διαχείρισης είναι το πρότυπο ISO 14001:1996 που αναπτύχθηκε από τον οργανισμό ISO (International Organisation for Standardisation). Το πρότυπο αυτό ανήκει στην σειρά διεθνών προτύπων ISO 14000.
Παράλληλα με το πρότυπο ISO 14001:1996, έχει θεσπισθεί και ο Ευρωπαϊκός Κανονισμός EMAS.
Τα Συστήματα Περιβαλλοντικής Διαχείρισης επιτρέπουν σε ένα οργανισμό να πιστοποιήσει την περιβαλλοντική του αξιοπιστία και συγχρόνως σε πολλές περιπτώσεις μπορούν να έχουν θετικές επιπτώσεις στην
Α
ανταγωνιστικότητα και την συνολική απόδοση του οργανισμού. Η βελτίωση της αντιμετώπισης των περιβαλλοντικών θεμάτων από μία επιχείρηση, όπως
έχει δείξει η διεθνής πρακτική, μπορεί να συμβαδίσει με ανάπτυξη και αύξηση κερδών. Τα οφέλη που μπορεί να έχει μια επιχείρηση ή ένας οργανισμός από την εισαγωγή και εφαρμογή ενός Συστήματος Περιβαλλοντικής Διαχείρισης, είναι ποικίλα κυριότερα των οποίων είναι μείωση των αρνητικών επιπτώσεων στο περιβάλλον, αύξηση κέρδους από την εξοικονόμηση των φυσικών πόρων και ελαχιστοποίηση των προστίμων από παραβιάσεις της νομοθεσίας.
Ήδη πολλές επιχειρήσεις στην Ελλάδα έχουν εγκαταστήσει Σύστημα Περιβαλλοντικής Διαχείρισης σύμφωνα με το πρότυπο ISO 14000. Σημαντικά μικρότερος είναι ο αριθμός των εταιρειών που έχουν προχωρήσει και στην εφαρμογή του Ευρωπαϊκού Κανονισμού EMAS.
Η συγκεκριμένη εργασία ασχολείται κυρίως με τον Ευρωπαϊκό Κανονισμό EMAS. Κάνει μια ανασκόπηση αυτού και στη συνέχεια παρουσιάζει την εφαρμογή του στο Τμήμα Περιβάλλοντος του Πανεπιστημίου Αιγαίου. Η εφαρμογή αυτή αποτελεί πιλοτικό σχέδιο του Πανεπιστημίου και πρωτοπόρος αυτού του εγχειρήματος δεν θα μπορούσε να είναι κανένας άλλος από το Τμήμα Περιβάλλοντος.
Α
Εισαγωγή
Την έννοια της προστασίας του περιβάλλοντος, όπως και της διαχείρισης των περιβαλλοντικών φυσικών πόρων, την αντιλαμβανόμαστε μέρα με τη μέρα σαφέστερα, στο βαθμό που ο κόσμος που μας περιβάλλει δέχεται σταθερά τις συνέπειες (θετικές και αρνητικές) του σύγχρονου μοντέλου ανάπτυξης που βέβαια και αυτό με τη σειρά του επιδρά στις σχέσεις ανθρώπου – περιβάλλοντος.
Το κρίσιμο και με ένταση τιθέμενο σήμερα πρόβλημα της προστασίας του δεν ευαισθητοποιεί όπως παλαιότερα μόνο τους κατοίκους των μεγάλων αστικών κέντρων, αλλά είναι πλέον προφανές ότι τελικά απασχολεί κάθε κοινωνική ομάδα.
Η σωστή Περιβαλλοντική Διαχείριση σε όλους τους τομείς μιας επιχείρησης ή ενός Ιδρύματος είναι ένα πρόβλημα που αναζητεί συνεχώς νέες λύσεις. Σκοπός της παρούσας εργασίας είναι να παρουσιάσει ένα Σύστημα Περιβαλλοντικής Διαχείρισης, ευρέως διαδεδομένο, όπως επίσης να παρουσιάσει και τα εμπόδια που πιθανόν να αντιμετωπιστούν κατά την εφαρμογή του και τα οφέλη που θα αποφέρει στο Ίδρυμα αλλά και στο περιβάλλον μια τέτοια κίνηση. Στην εργασία τέλος, γίνεται και μια ανασκόπηση της εφαρμογής αυτού στα πλαίσια λειτουργίας του Τμήματος Περιβάλλοντος του Πανεπιστημίου Αιγαίου.
Στο πρώτο μέρος αυτής της εργασίας αναφέρεται ο ορισμός της βιώσιμης ανάπτυξης αλλά και προσδιορίζονται η διαστάσεις της. Στη συνέχεια γίνεται μια αναφορά για τη βιώσιμη ανάπτυξη στα Ακαδημαϊκά Ιδρύματα και τονίζονται οι τομείς των δραστηριοτήτων τους που συμβάλλουν για την επίτευξή της. Στο τέλος αυτού του μέρους της εργασίας παρουσιάζονται όλες οι Διακηρύξεις που αφορούν στη βιώσιμη ανάπτυξη των πανεπιστημίων.
Στο δεύτερο κομμάτι της εργασίας γίνεται αναφορά στα Συστήματα Περιβαλλοντικής Διαχείρισης και της χρησιμότητάς του και παρουσιάζεται
Α
αναλυτικά το ΣΠΔ EMAS. Παρουσιάζονται όλες οι παράμετροι του συστήματος όπως τα κύρια στάδιά του, τα οφέλη που αποκομίζονται από ένα Ακαδημαϊκό Ίδρυμα κατά την εφαρμογή του αλλά και τα βασικά του στοιχεία.
Δίνονται πληροφορίες για τον τρόπο λειτουργίας του, τον τρόπο που μπορεί κάποιος να εγγραφεί σε αυτό όπως επίσης προσφέρονται και πληροφορίες για τα νομοθετικά κείμενα που υπάρχουν αλλά και για τα έγγραφα καθοδήγησης. Τέλος, δίδονται ως παράδειγμα περιπτώσεις ξένων πανεπιστημίων τα οποία εφαρμόζουν Συστήματα Περιβαλλοντικής Διαχείρισης.
Στο τρίτο μέρος του εγγράφου παρουσιάζονται αναλυτικά όλες οι Περιβαλλοντικές Διαδικασίες που ακολούθησε το Τμήμα Περιβάλλοντος του Πανεπιστημίου Αιγαίου για να πάρει την πιστοποίηση EMAS. Παρουσιάζονται επίσης αρχικά, τόσο η Περιβαλλοντική πολιτική που ακολουθεί το Τμήμα όσο και στοιχεία από προγραμματισμένες επιθεωρήσεις που έλαβαν μέρος από εξειδικευμένους ελεγκτές.
Στο τέταρτο και τελευταίο μέρος εκφράζονται κάποια συμπεράσματα και προτάσεις που εξήχθησαν στα πλαίσια εκπόνησης της συγκεκριμένης εργασίας.
Α
Μέρος Α’
Βιώσιμη ανάπτυξη: ορισμός και
διακηρύξεις
Α
1. Εννοιολογική προσέγγιση της βιώσιμης ανάπτυξη
Κατά τη διάρκεια της προηγούμενης δεκαετίας υπήρξαν πολλές συζητήσεις και αντιπαραθέσεις γύρω από τους όρους βιώσιμη ανάπτυξη και βιωσιμότητα κάποιες από τις οποίες αφορούσαν και την περιβαλλοντική εκπαίδευση.
Στη Διεθνή Συνδιάσκεψη του Ρίο το 1992 από την οποία προέκυψε η Agenda 21, ένα κείμενο βασισμένο στη συστημική μεθοδολογία, διατυπώθηκαν για πρώτη φορά και επίσημα οι αρχές της βιώσιμης ανάπτυξης. Σε αυτό το πλαίσιο η βιώσιμη ανάπτυξη ορίστηκε ως «η ανάπτυξη που παρέχει μακροπρόθεσμα οικονομικά, κοινωνικά και περιβαλλοντικά οφέλη φροντίζοντας τις ανάγκες της παρούσας και των μελλοντικών γενεών».
Το έγγραφο ‘Ατζέντα 21’ αφορά ένα σχέδιο δράσης για τον εικοστό πρώτο αιώνα. και συζητά τρεις διαστάσεις της κοινωνικής προόδου που πρέπει να λειτουργήσουν μαζί εάν η ανάπτυξη πρόκειται να είναι βιώσιμη:
(1) Κοινωνική διάσταση.
(2) Οικονομική διάσταση.
(3) Οικολογική διάσταση.
Στην Agenda 21 τονίζεται μεταξύ άλλων η ανάγκη καθώς και οι τρόποι με τους οποίους τα Ακαδημαϊκά Ιδρύματα Ανώτερης Εκπαίδευσης μπορεί να αποτελέσουν πυρήνες και συντελεστές υποστήριξης της βιώσιμης ανάπτυξης (Σοφούλης et al., 2002).
Εναλλακτικά του όρου «βιώσιμη ανάπτυξη» χρησιμοποιούνται οι όροι
«αειφορία», «ολοκληρωμένη, διατηρήσιμη ή διαρκής ή αειφόρος ανάπτυξη»
κλπ. Ο όρος «Βιωσιμότητα» (Sustainability) φαίνεται να είναι ο πιο
Α
αντιπροσωπευτικός ενώ συγχρόνως παρακάμπτεται η σύγχυση της έννοιας
«ανάπτυξη» με την «αύξηση» και τη «μεγέθυνση».
Μια από τις διαστάσεις της βιώσιμης ανάπτυξης είναι η περιβαλλοντική διαχείριση, όπως φαίνεται και στην εικόνα 1.
Εικόνα 1: Διστάσεις της βιώσιμης ανάπτυξης. ( Πηγή: www.unesco.org/iau/gc- speeches/serageldin.html)
2. Βιώσιμη Ανάπτυξη και Ακαδημαϊκά Ιδρύματα
Ο ρόλος των πανεπιστημίων στην βιώσιμη ανάπτυξη τονίστηκε για πρώτη φορά το 1992 στη Συνέλευση των Ηνωμένων Εθνών για το Περιβάλλον και την Ανάπτυξη. Συγκεκριμένα δόθηκε ιδιαίτερη έμφαση στη διεπιστημονικότητα της εκπαίδευσης των φοιτητών, στην προαγωγή της περιβαλλοντικής έρευνας και στη διάχυση της γνώσης και τεχνολογίας στις
Διαστάσεις βιώσιμης ανάπτυξης
Οικονομική Βιώσιμη ανάπτυξη
Απόδοση κεφαλαίου
Περιβαλλοντική Ακεραιότητα οικοσυστήματος
Φυσικοί πόροι Βιοποικιλότητα Φέρουσα ικανότητα Κοινωνική
Δικαιοσύνη Κοινωνική
ευελιξία Συμμετοχή Εξουσιοδότηση
Α
Οι τομείς δραστηριοτήτων των πανεπιστημίων που απαιτούνται για να συμβάλλουν στην βιώσιμη ανάπτυξη επικεντρώνονται σε επτά βασικά σημεία (ULSF, 2001)1:
Α) Τον εναπροσανατολισμό του περιεχομένου των μαθημάτων προς τις αρχές της βιώσιμης ανάπτυξης: Τα Πανεπιστήμια και γενικά τα ιδρύματα
τριτοβάθμιας εκπαίδευσης πρέπει να ενσωματώσουν τις αρχές της βιώσιμης ανάπτυξης σε όλους τους ακαδημαϊκούς κλάδους που καλύπτουν. Τα ακαδημαϊκά ιδρύματα υποβοηθούν την βιώσιμη ανάπτυξη ενσωματώνοντας τις βιώσιμες αρχές στο πρόγραμμα σπουδών τους (curriculum), δηλαδή περιλαμβάνοντας μαθήματα με αντικείμενα σχετικά με αυτήν.
Συνεπώς, διαμέσου των ακαδημαϊκών προγραμμάτων (βλ. λ.χ. University of Vermont, 1998)2 πρέπει να προωθείται η εκτίμηση και η κατανόηση των διαδικασιών λειτουργίας των οικοσυστημάτων. Επιπλέον, διαμέσου του Ακαδημαϊκού Ιδρύματος η κοινωνία θα πληροφορείται για την κατάσταση του περιβάλλοντος σε τοπικό, εθνικό και διεθνές επίπεδο και τις δράσεις που πρέπει να αναληφθούν ώστε να βελτιωθεί η διαχείρισή του. Και τέλος, με τη διεξαγωγή ερευνών σχετικών με την διατήρηση του περιβάλλοντος.
Σύμφωνα με τον Eagan (2002) αυτό που έχει ιδιαίτερη σημασία από παιδαγωγικής πλευράς είναι όχι μόνο ο τρόπος με τον οποίο οργανώνονται τα προγράμματα σπουδών αλλά επιπλέον το περιεχόμενο του μαθήματος και ο τρόπος με τον οποίο το μάθημα διδάσκεται. Δηλαδή, το ενδιαφέρον εστιάζεται στο κατά πόσο αυτά τα προγράμματα θα είναι παιδαγωγικά δομημένα ώστε να έχουν τα επιθυμητά αποτελέσματα (κατανόηση των αρχών της βιώσιμης ανάπτυξης, διάδοση της έννοιας στην κοινωνία κ.α.)
Β) Έρευνες και Υποτροφίες Σχετικές με την Αειφόρο Ανάπτυξη
Τα ακαδημαϊκά ιδρύματα, για να βοηθήσουν την κοινωνία να κατανοήσει τις αρχές της βιωσιμότητας ή αειφορίας, πρέπει αρχικά να στρέψουν την έρευνα σε συναφή θέματα και να δώσουν κίνητρα (π.χ.
1 ULSF (2001), “Sustainability Questionnaire for Colleges and Universities”
2 Vermont University (1998), “Greening UVM Campus Environmental Report”
Α
υποτροφίες) για σχετικές σπουδές. Επιπλέον πρέπει να δίνονται κίνητρα και στο προσωπικό των ακαδημαϊκών ιδρυμάτων (εκπαιδευτικό, τεχνικό, διοικητικό και στους μαθητές) ώστε οι ενέργειες τους να είναι φιλικές προς το περιβάλλον.
Πολλά Πανεπιστήμια (λ.χ. Vermont University, 1998) διεξάγουν έρευνες με στόχο να αναδείξουν την ανάγκη για βελτίωση των μεθόδων που σχεδιάζουν,
οργανώνουν, χρηματοδοτούν την περιβαλλοντική πολιτική καθώς και τις μεθόδους με τις οποίες οργανώνουν την εκπαίδευση του προσωπικού τους.
Γ) Βραβεία για το Προσωπικό και τους Διδάσκοντες του Πανεπιστημίου Ανάλογα με την Ευαισθησία που Επιδεικνύουν σε Περιβαλλοντικά Θέματα
Τα ακαδημαϊκά ιδρύματα μπορούν και πρέπει να δώσουν κίνητρα στο προσωπικό τους ώστε να ενσωματώνουν τις αρχές της αειφόρου ανάπτυξης στις ενέργειες και στη συμπεριφορά τους. Για το σκοπό αυτό πρέπει να δημιουργούνται ειδικά βραβεία και να οργανώνονται ειδικές τελετές απονομής τους ώστε να αποτελέσουν παράδειγμα (υποκίνηση) για τα υπόλοιπα μέλη του προσωπικού για την ανάληψη παρόμοιων πρωτοβουλιών.
Δ) Λειτουργίες του Πανεπιστήμιου που σχετίζονται με τον περιορισμό των Αρνητικών Επιπτώσεων στο Περιβάλλον.
Η περιβαλλοντική πολιτική πρέπει να εφαρμόζεται από τους φορείς ανεξαρτήτως αν υπάγονται στους κλάδους της μεταποίησης ή των υπηρεσιών. Από τον κανόνα, επομένως, δεν εξαιρούνται λ.χ. οι τράπεζες, τα χρηματιστήρια, αλλά ούτε και τα εκπαιδευτικά ιδρύματα. Τα περιβαλλοντικά Συστήματα Διαχείρισης (ΣΠΔ) όπως το ISO 14000 και EMAS έχουν σχεδιαστεί για να εφαρμόζονται σε οποιοδήποτε οργανισμό, που θέτει ως
Α
στόχο του να μειώσει τις αρνητικές επιπτώσεις της λειτουργίας του πάνω στο περιβάλλον και την κοινωνία.
Η έκθεση Toyne το 1993 συστήνει ότι όλα τα πανεπιστήμια και κολέγια της Μεγάλης Βρετανίας πρέπει να εφαρμόσουν ΣΠΔ και να διαπιστευτούν επίσημα για το αντίστοιχο Σήμα. Σύμφωνα με τη λογική της σχετικής υπόδειξης, τα Ακαδημαϊκά Ιδρύματα πρέπει να εφαρμόσουν ΣΠΔ για να μειώσουν τις αρνητικές επιπτώσεις τους στο περιβάλλον αλλά παράλληλα και να επωφεληθούν τα ίδια από την σχετική διαχειριστική πρακτική.
Ε) Υπέρβαση των παραδοσιακών Υπηρεσιών που προσφέρει το Πανεπιστήμιο
Με τον χρόνο συνειδητοποιείται όλο και περισσότερο ότι η ακαδημαϊκή κοινότητα έχει να διαδραματίσει ένα ρόλο- κλειδί στην προώθηση των αρχών της βιώσιμης ανάπτυξης και κατά συνέπεια πρέπει να αναμορφώσει πολλές από τις παραδοσιακές ενέργειες και δραστηριότητες της, για να τις προσαρμόσει στη νέα αντίληψη για το περιεχόμενο της ανάπτυξής.
Παράλληλα πρέπει να εμπλουτίσει την κοινωνία με τις βασικές αρχές πάνω στις οποίες μπορεί να καλλιεργηθεί η περιβαλλοντική ευαισθησία (Fava, 2001).
Είναι φανερό ότι, όσα πανεπιστήμια θέλουν να λειτουργήσουν σύμφωνα με τις αρχές τις αειφορίας, πρέπει να υπερβούν τον παραδοσιακό ρόλο τους, ως εκπαιδευτικά ιδρύματα, και να βοηθήσουν την τοπική κοινωνία, τις τοπικές αρχές, την δευτεροβάθμια εκπαίδευση κ.ο.κ. να κατανοήσουν, από την μία πλευρά, τις αρχές της βιώσιμης ανάπτυξης και, από την άλλη πλευρά, να συμβάλλουν πρακτικά και τα ίδια στην πραγματοποίηση της με διάφορες δραστηριότητες και ενέργειές τους.
Η Διεθνής Ένωση Πανεπιστημίων (IAU, 2000),3 που λειτουργεί υπό την αιγίδα της Unesco, θεωρεί ότι τα πανεπιστήμια πρέπει να προάγουν και να καταξιώσουν την χρήση νέων γνώσεων και τεχνολογιών που βοηθούν από την μία πλευρά στην προστασία του περιβάλλοντος ενώ από την άλλη πλευρά διαβεβαιώνουν τους ανθρώπους ότι μπορούν να αποκτήσουν τις
3 IAU (International Association des Universites, 2000), “Universities and sustainable development”
Α
γνώσεις και τις αξίες που χρειάζονται για να δημιουργήσουν μία αειφόρο κοινωνία.
ΣΤ) Ευκαιρίες και κίνητρα για την υποκίνηση της ενημέρωσης των Φοιτητών για την Αειφόρο Ανάπτυξη
Τα ιδρύματα Ανώτερης Εκπαίδευσης εκπληρώνουν τους στόχους τους όταν αναπτύσσουν νέους δρόμους, όταν ανακαλύπτουν νέες προοπτικές και
νέες κατευθύνσεις για τους φοιτητές τους. Η βιώσιμη ανάπτυξη είναι μία νέα προοπτική που τα ιδρύματα αξίζει να ενσωματώσουν στον στρατηγικό σχεδιασμό τους. Τα ακαδημαϊκά ιδρύματα, για να μπορέσουν να διεγείρουν το ενδιαφέρον των φοιτητών τους για την αειφόρο ανάπτυξη πρέπει να δημιουργήσουν κατάλληλες υποδομές, όπως:
- Να ιδρύσουν Κέντρο Βιώσιμης Ενημέρωσης μέσα στις εγκαταστάσεις του Πανεπιστήμιου
- Να εφαρμόσουν εσωτερικά προγράμματα περιβαλλοντικής εκπαίδευσης - Να οργανώσουν επιστημονικά σεμινάρια για την συστηματική
ενημέρωση των φοιτητών σε θέματα βιώσιμης ανάπτυξης
Τα Πανεπιστήμια και όλα τα ισότιμα ιδρύματα πρέπει να φροντίσουν ώστε οι φοιτητές τους να αναλαμβάνουν πρωτοβουλίες για την διατήρηση του περιβάλλοντος και γενικά για την προαγωγή της ιδέας της βιωσιμότητας. Για παράδειγμα, πολλοί φοιτητικοί σύλλογοι σε Πανεπιστήμια του εξωτερικού, μετά από υποκίνηση της διοίκησης του ιδρύματός τους, αλλά και με δική τους πρωτοβουλία, δημιούργησαν κέντρα περιβαλλοντικής ενημέρωσης (π.χ.
Yakutsk State University, 1995) και οργάνωσαν συνέδρια με στόχο την προώθηση των αρχών της αειφορίας (Student Declaration, 2001).
Επιπλέον, βασική στρατηγική των ακαδημαϊκών ιδρυμάτων πρέπει να είναι η κατεύθυνση των τελειοφοίτων τους ώστε όταν αναζητούν εργασία να
Α
προτιμούν επιχειρήσεις που είναι φιλικές προς το περιβάλλον και γενικότερα κοινωνικά υπεύθυνες.
Ζ) Δομή και σχεδιασμός της Βιώσιμης Διαχείρισης.
Τα Πανεπιστήμια, τόσο για τον σχεδιασμό της βιώσιμης πολιτικής τους όσο και για την δημοσιοποίηση των αποτελεσμάτων της, πρέπει να δημοσιοποιούν μια σειρά από τεκμήρια είτε με την μορφή εντύπων ή με άλλες μορφές δημοσιοποίησης που διευκολύνονται από τις εφαρμογές της νέας τεχνολογίας. Για την οργάνωση της περιβαλλοντικής πολιτικής τους πρέπει σε
πρώτη φάση να προσδιορίσουν με σαφήνεια και συστηματικότητα τους στόχους για τους οποίους δεσμεύονται. Κατά δεύτερο λόγο, θα χρειαστεί να εκπονήσουν έναν οδηγό που θα περιγράφει με σαφήνεια αυτές τις πολιτικές τους. Τέλος, πρέπει να δημοσιεύεται μια ετήσια έκθεση που θα περιγράφει την περιβαλλοντική επίδοση των Πανεπιστημίων.
Τα Πανεπιστήμια μπορούν να δημιουργήσουν ειδικά συλλογικά όργανα και να ορίσουν υπευθύνους για την οργάνωση και τον σχεδιασμό της περιβαλλοντικής πολιτικής τους. Για παράδειγμα μορφές τέτοιων συλλογικών και εξατομικευμένων οργάνων μπορεί να είναι:
- Το Συμβούλιο Βιωσιμότητας του Πανεπιστημίου
- Ο Συντονιστής βιώσιμης πολιτικής (μπορεί να είναι μέλος ΔΕΠ ή ανεξάρτητος εμπειρογνώμονας μέσα ή έξω από το πανεπιστήμιο)
- Ο Υπεύθυνος για την διαχείριση της ενέργειας
- Ο Συντονιστής για της προμήθειες του πανεπιστήμιου (κυρίως, όπου είναι δυνατόν, για την αγορά ‘φιλικών προϊόντων προς το περιβάλλον’) - Ο Υπεύθυνος για τον έλεγχο των επενδύσεων ώστε να είναι βιώσιμες,
κ.ο.κ.
Ωστόσο η έννοια του ‘πράσινου’ Πανεπιστημίου εξακολουθεί να παραμένει αρκετά συγκεχυμένη και ο ορισμός της να διαφέρει από χώρα σε χώρα. Σε πολλές περιπτώσεις για να χαρακτηριστεί ένα πανεπιστήμιο ‘πράσινο’ αρκεί
Α
να κάνει μόνο μερικές από τις πιο πάνω ενέργειες, ενώ σε άλλες περιπτώσεις πρέπει να προχωρήσει σε όλες.
Η στρατηγική των ιδρυμάτων έναντι της βιώσιμης ανάπτυξης επικεντρώνεται κυρίως σε δύο άξονες
1. την εκπαίδευση και ευαισθητοποίηση (μέσω του προγράμματος σπουδών και της δημιουργίας ομάδων π.χ. ανακύκλωσης) και 2. την επίδειξη υπεύθυνης συμπεριφοράς αυτών απέναντι στο
περιβάλλον και την κοινωνία με την υιοθέτηση και εφαρμογή βιώσιμων διαχειριστικών πολιτικών στους διάφορους τομείς του ιδρύματος (νερό, απόβλητα, ενέργεια κλπ).
Η εφαρμογή πράσινων (βιώσιμων) πολιτικών από τα Ακαδημαϊκά Ιδρύματα γενικά και η χρήση ΣΠΔ ειδικά, είναι βέβαιο ότι κατ’ αρχή αποδίδει θετικά οφέλη για τα ίδια τα πανεπιστήμια πέρα από την ωφέλεια που συνεπάγεται η πολιτική τους για την κοινωνία συνολικά. Τα Πανεπιστήμια ωφελούνται στα εξής βασικά σημεία:
- στη μείωση της κατανάλωσης ενέργειας - στη διαχείριση των απορριμμάτων - στην ανακύκλωση
- στη μείωση της κατανάλωσης νερού - στη βελτίωση της φήμης τους
- στην αύξηση της παραγωγικότητας
- στη βελτίωση των σχέσεών τους με την τοπική κοινότητα
- στη βελτίωση της επικοινωνίας με τον ευρύτερο κύκλο των ενδιαφερομένων για θέματα κοινωνικής ευθύνης
- στη μείωση των περιβαλλοντικών κινδύνων που τα ίδια αντιμετωπίζουν κ.α. (Σοφούλης et al., 2002).
Η προαγωγή της βιωσιμότητας μπορεί και επιφέρει σημαντικά θετικά αποτελέσματα τόσο για το Πανεπιστήμιο όσο και για τη κοινωνία:
1. Στους φοιτητές, με την προαγωγή της κριτικής τους ικανότητας, των γνώσεων και των δεξιοτήτων τους
Α
2. Στο περιβάλλον, με τη διαχείριση των πρώτων υλών και της ενέργειας καθώς και την ελαχιστοποίηση των αποβλήτων
3. Στην οργάνωση του πανεπιστημίου, στις πολιτικές του, στη διοίκηση και στις καθημερινές λειτουργίες του.
Το πανεπιστήμιο μέσω της εκπαιδευτικής του διαδικασίας έχει τη δυνατότητα αλλά και την υποχρέωση να αναπτύξει τον τρόπο σκέψης και να επηρεάσει τις συμπεριφορές των αυριανών επιστημόνων μέσω της διερεύνησης και διδασκαλίας βιώσιμων πρακτικών. Από την άλλη, η κοινωνία αναμένει από το πανεπιστήμιο να αναλάβει καινοτόμες πρωτοβουλίες και να προάγει νέες τεχνολογίες και εργαλεία τα οποία στη συνέχεια θα διαχυθούν σ’
αυτή. Καλείται με άλλα λόγια να διερευνήσει νέους τρόπους σκέψης και να εκπαιδεύσει τους πολίτες της (Ευαγγελινός et al.,2002 ).
Για τα ακαδημαϊκά ιδρύματα η βιώσιμη ανάπτυξη εκφράζεται πρακτικά μέσα από τις βασικές λειτουργίες που επιτελούν, μεριμνώντας ώστε να είναι περιβαλλοντικά ορθές, κοινωνικά δίκαιες, οικονομικά βιώσιμες και επιπλέον να διασφαλίζουν την απρόσκοπτη συνέχισή τους ώστε να δίνεται η ευκαιρία και στις επόμενες γενιές να απολαμβάνουν την βασική ποιότητα μόρφωσης.
Βάσει όλων των παραπάνω η εφαρμογή των συστημάτων περιβαλλοντικής διαχείρισης είναι από τα πιο αποτελεσματικά εργαλεία για την ενσωμάτωση των περιβαλλοντικών θεμάτων σε κάθε τομέα λειτουργίας ενός οργανισμού.
3. Διασκέψεις για τη βιωσιμότητα στα Ακαδημαϊκά Ιδρύματα
Στη δεκαετία του 1990 προβλήθηκαν ποικίλες ειδικότερες διακηρύξεις με κύριο θέμα τη βιώσιμη ανάπτυξη και τον ρόλο των πανεπιστημίων. Οι διακηρύξεις αυτές παρουσιάζονται παρακάτω αναλυτικότερα.
α. Η Διακήρυξη της Στοκχόλμης του 1972 ήταν η πρώτη δήλωση η οποία αναφέρθηκε στη βιώσιμη ανάπτυξη στην τριτοβάθμια εκπαίδευση, αν και με
Α
έμμεσο τρόπο. Ενώ η διάσκεψη δεν στράφηκε συγκεκριμένα στις πανεπιστημιακές βιώσιμες πρωτοβουλίες, οι αρχές που προσφέρονται στη δήλωση έχουν σχέση.
Τοποθετήθηκε αρχικά στον περιβαλλοντικό νόμο, και η Διακήρυξη της Στοκχόλμης αναγνώρισε την αλληλεξάρτηση μεταξύ της ανθρωπότητας και του περιβάλλοντος. Αυτό ήταν ένα από τα πρώτα έγγραφα για συζήτηση μεταξύ διαφόρων γενεών ανθρώπων, αλλά ήταν ανθρωποκεντρική δεδομένου ότι λίγα αναφέρθηκαν γιατα δικαιώματα της φύσης.
Η δήλωση είχε σαφώς μια ανθρωποκεντρική εστίαση, δηλώνοντας ότι τα έθνη πρέπει
«να βελτιώσουν το ανθρώπινο περιβάλλον για τις σημερινές και μελλοντικές γενιές. .. ένας στόχος που ακολουθείται μαζί με αρμονία και τους θεμελιώδεις στόχους της ειρήνης και της παγκόσμιας οικονομικής και κοινωνικής
ανάπτυξης» (ΟΥΝΕΣΚΟ, 1972, σελ. 1).
Η Διακήρυξη της Στοκχόλμης πρόσφερε 24 αρχές για να επιτύχει την περιβαλλοντικά βιώσιμη ανάπτυξη, τονίζοντας τις διμερείς και πολύπλευρες ρυθμίσεις. Ενώ η πλειοψηφία των αρχών εστίασε στη νομοθεσία, η αρχή 19 δήλωσε την ανάγκη για την περιβαλλοντική εκπαίδευση από το σχολείο μέχρι την ενηλικίωση. Η λογική ήταν ότι η εκπαίδευση «θα διεύρυνε τη βάση για τις διαφωτισμένες απόψεις και την αρμόδια συμπεριφορά από τα άτομα, τις επιχειρήσεις και τις κοινότητες στην προστασία και τη βελτίωση του περιβάλλοντος στην πλήρη ανθρώπινη διάστασή της» (ΟΥΝΕΣΚΟ, 1972, αρχή 19).
β. Η διάσκεψη του Tbilisi
Μια από τις σημαντικότερες στιγμές στην εξέλιξη των διεθνών διακηρύξεων για τη βιώσιμη ανάπτυξη σχετικών με την εκπαίδευση ήταν η διακυβερνητική διάσκεψη σχετικά με την περιβαλλοντική εκπαίδευση στο Tbilisi. Αυτή η διάσκεψη, που υποστηρίζεται από τα Ηνωμένα Έθνη την εκπαιδευτική, επιστημονική και πολιτιστική οργάνωση (ΟΥΝΕΣΚΟ) και το πρόγραμμα περιβάλλοντος Ηνωμένων Εθνών (UNEP), θεωρείται μια από τις
Α εκπαίδευσης.
Η διάσκεψη του Tbilisi αντήχησε τα συναισθήματα της Διακήρυξης της Στοκχόλμης με τη δήλωση ότι η περιβαλλοντική εκπαίδευση πρέπει να παρασχεθεί στους ανθρώπους όλων των ηλικιών, σε όλα τα επίπεδα ακαδημαϊκής μόρφωσης και πρέπει να παραδοθεί και στα επίσημα και μη- επίσημα περιβάλλοντα. Η διακήρυξη συζήτησε την ανάγκη για περιβαλλοντική εκπαίδευση, τα κύρια χαρακτηριστικά της και πρόσφερε τις οδηγίες για τις διεθνείς στρατηγικές δράσης συμπεριλαμβανομένων των συγκεκριμένων συστάσεων για την πανεπιστημιακή εκπαίδευση, την ειδική κατάρτιση, τη διεθνή και περιφερειακή συνεργασία, την πρόσβαση στην πληροφόρηση, την έρευνα και τον πειραματισμού, την κατάρτιση του προσωπικού, την πληροφόρηση και την εκπαίδευση του κοινού, την τεχνική και επαγγελματική εκπαίδευση και εκπαιδευτικά προγραμμάτων και υλικά. Η δήλωση ουσιαστικά ‘ζήτησε’ από την τριτοβάθμια εκπαίδευση να εξετάσει τις περιβαλλοντικές και βιώσιμες ανησυχίες στα πλαίσια του πανεπιστημίου γενικά. Η Διακήρυξη του Tbilisi αναγνώρισε περαιτέρω τις απαιτήσεις για την ανάπτυξη των βιώσιμων πρωτοβουλιών μέσα στο πανεπιστήμιο μεταξύ της σχολής, των σπουδαστών και του προσωπικού υποστήριξης και ήταν η πρώτη δήλωση για να υιοθετηθεί μια διεθνής και ολιστική μέθοδος για περιβάλλον μέσα στο πλαίσιο της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης.
γ. Η Διακήρυξη Talloires
Η Διακήρυξη Talloires ήταν η πρώτη δήλωση που έγινε από πανεπιστημιακούς διευθυντές ως δέσμευσης της βιωσιμότητας στην τριτοβάθμια εκπαίδευση. Σύμφωνα με τη διακήρυξη «οι υψηλά ιστάμενοι των πανεπιστημίων πρέπει να παρέχουν την ηγεσία και την υποστήριξη για να κινητοποιήσουν τους εσωτερικούς και εξωτερικούς πόρους έτσι ώστε τα ιδρύματά τους ανταποκρίνονται σε αυτήν την επείγουσα πρόκληση»
(ΟΥΝΕΣΚΟ, 1990, σελ. 2). Κατέληξε στο συμπέρασμα ότι τα συμβαλλόμενα πανεπιστήμια πρέπει να συνεργαστούν προς την περιβαλλοντική βιωσιμότητα και να ενθαρρύνουν τα πανεπιστήμια που δεν ήταν παρόντα στη διάσκεψη να
Α
υπογράψουν τη δήλωση. Αυτός ο στόχος συνειδητοποιήθηκε πράγματι δεδομένου ότι οι υπογράφοντες στη συνθήκη Talloires είχαν αυξηθεί από 20 το 1990 σε πάνω από 275 υπογράφοντες το 2000 (University Leaders for Sustainable Future, 2000).
Μια αρχική εξέταση της εφαρμογής της Διακήρυξης Talloires έχει αποκαλύψει τρεις κατηγορίες υπογραφόντων στο Talloires:
(1) αυτούς που δεν έχουν κάνει καμία προσπάθεια να εφαρμοστεί η δήλωση μέσα στα ιδρύματά τους
(2) αυτούς που προσπαθούν να εφαρμόσουν τη δήλωση μέσα στο ίδρυμά τους και
(3) αυτούς που έχουν ενσωματώσει τις αρχές της δήλωσης στη θεσμική πολιτική τους για τη βιώσιμη ανάπτυξη και προσπαθούν να εφαρμόσουν εκείνη την πολιτική παρά την ίδια τη δήλωση μέσα στο ίδρυμά τους.
Το Ball State University στο Muncie της Ιντιάνα στις ΗΠΑ, είναι ένα άριστο παράδειγμα της κατηγορίας (2). Το πανεπιστήμιο έχει υιοθετήσει τη Διακήρυξη Talloires ως αρχική πολιτική για το περιβάλλον και κάνει μια προσπάθεια να γίνουν σεβαστές οι συμβαλλόμενες υποχρεώσεις του. Το πανεπιστήμιο προσφέρει μόνο μια ευρεία δήλωση σχετική με τη βιωσιμότητα στο πανεπιστημιακό στρατηγικό σχέδιο (Ball State University, 2001), εντούτοις, ως υπογράφον στη Διακήρυξη Talloires το 1999, Ball State University κάνει μια προσπάθεια να εφαρμοστεί η διακήρυξη στο ίδρυμά. Η πανεπιστημιακή πράσινη Επιτροπή έχει κληθεί από τον πανεπιστημιακό Πρόεδρο να εξετάσει τις επιπτώσεις της Διακήρυξης Talloires για το πανεπιστήμιο. Αυτή η επιτροπή έχει διαιρεθεί σε εννέα υποεπιτροπές, που κάθε μια ‘’χρεώνεται’’ με την εξέταση και ανάπτυξη των συστάσεων για τη συνεχή διαχείριση ή/ και την εφαρμογή μιας από τις αρχές της διακήρυξης Talloires (Ball State University , 2000).
Το Κολέγιο Macalester στη Μινεσότα των ΗΠΑ, έχει υιοθετήσει τη Διακήρυξη Talloires, και έχει δημιουργήσει ένα σχέδιο εφαρμογής σχετικό με τη διακήρυξη για να είναι εντός του θεσμικού της πλαισίου (κατηγορία (3)). Το Κολέγιο Macalester είναι το μοναδικό ίδρυμα που υπέγραψαν τη διακήρυξη
Α
πάνω από 11 μέλη του, που αντιπροσωπεύουν διαφορετικά τμήματα και ομάδες (π.χ. διοίκηση, φοιτητές, απόφοιτοι).
ενώ τα περισσότερα πανεπιστήμια έχουν ένα αντιπροσωπευτικό στίγμα. Η υπογραφή της Διακήρυξη Talloires στις 4 Μαΐου 2000 ήταν μια προσεκτικά σχεδιασμένη πράξη για το Κολέγιο Macalester. Αυτό καταδεικνύεται στα πρακτικά της συνάντησης της αρμόδιας υποεπιτροπής για τη δήλωση περιβαλλοντικής πολιτικής του κολεγίου στις 17 Φεβρουαρίου 2000. Στόχος της συνάντησης ήταν η ανάπτυξη ενός σχεδίου εφαρμογής στο οποίο το κολέγιο θα δεσμευόταν όταν θα υπέγραφε την Διακήρυξη Talloires για να βεβαιώσει ότι η δήλωση θα ήταν βαρύνουσας σημασίας (Macalester κολέγιο, 2000). Η ώθηση για τη δημιουργία του σχεδίου εφαρμογής προήλθε από την περιβαλλοντική Επιτροπή πανεπιστημιουπόλεων (ΕΕΚ) (βλ. την περιβαλλοντική Επιτροπή πανεπιστημιουπόλεων, το 2000). Η ΕΕΚ διορίστηκε ως η αρχική επιτροπή αρμόδια για την εφαρμογή των αρχών Talloires στο κολέγιο Macalester .
Το σχέδιο εφαρμογής χάραξε κατευθυντήριες γραμμές δράσης που λαμβάνονται στην πανεπιστημιούπολη συμπεριλαμβανομένης της προετοιμασίας και της διάδοσης μιας ετήσιας περιβαλλοντικής έκθεσης, τη δημιουργία μιας πολιτικής προμηθειών μέσα σε ένα έτος από την υπογραφή της Διακήρυξης Talloires που αναγνωρίζει τη σημασία των περιβαλλοντικών παραγόντων στη λήψη των αποφάσεων για τις αγορές, και το διορισμό ενός διευθυντή περιβαλλοντικών υποθέσεων του κολεγίου στην συνεργασία με την ΕΕΚ ώστε να εφαρμοστούν οι αρχές της Διακήρυξης Talloires.
Ανεξάρτητα από τις προσπάθειες της ΕΕΚ να βελτιωθεί η πληροφόρηση των ζητημάτων της βιώσιμης ανάπτυξης στη πανεπιστημιούπολη, η Διακήρυξη Talloires και το σχέδιο εφαρμογής αντιμετωπίστηκαν με αδιαφορία από το ίδρυμα (Romero, 2001). Εννέα μήνες μετά την υπογραφή της Διακήρυξης Talloires, το Annual State of the Environment προετοιμάστηκε και δημοσιεύθηκε αλλά δεν οργανώθηκε καμία προμηθευτική πολιτική και δεν ορίστηκε Director of College Environmental Affairs. Όταν ρωτήθηκε γιατί το πανεπιστήμιο δεν είχε τηρήσει ακόμα τις
Α
υποχρεώσεις του, ο Romero δήλωσε ‘’επειδή κανένας δεν θέλει να πληρώσει για αυτό '' (Romero, 2001).
δ. Η Διακήρυξη του Χάλιφαξ
Η Διακήρυξη του Χάλιφαξ ήταν ένα άμεσο αποτέλεσμα της διάσκεψης σχετικά με την πανεπιστημιακή δράση για τη βιώσιμη ανάπτυξη στο Χάλιφαξ του Καναδάς το 1991. Ο κύριος στόχος της διάσκεψης ήταν να εξετάσει ποιο ρόλο θα μπορούσαν να παίξουν τα πανεπιστήμια στη βελτίωση της ικανότητας των χωρών να αντιμετωπίσουν τα ζητήματα περιβάλλοντος και ανάπτυξης, και να συζητήσει για τις επιπτώσεις της Διακήρυξης Talloires στα καναδικά πανεπιστήμια. Το αποτέλεσμα ήταν η ‘Διακήρυξη του Χάλιφαξ’, η οποία αναγνώρισε ότι τα πανεπιστήμια θα μπορούσαν να παίξουν ηγετικό ρόλο σε έναν κόσμο που αντιμετωπίζει σοβαρό κίνδυνο ανεπανόρθωτης περιβαλλοντικής ζημίας. Επιβεβαιώθηκε ότι η πανεπιστημιακή κοινότητα πρέπει να προκληθεί για να ξανασκεφτεί και να αναδημιουργήσει τις πολιτικές για το περιβάλλον και τις πρακτικές τους προκειμένου να συμβάλει στη
βιώσιμη ανάπτυξη σε τοπικό, εθνικό και διεθνές επίπεδο. Η Διακήρυξη του Χάλιφαξ πρόσφερε μια νέα διάσταση στις δηλώσεις για βιώσιμη ανάπτυξη δεδομένου ότι προσέφερε εθελοντικά ένα πρόγραμμα δράσης που περιέγραψε τους σύντομους και μακροπρόθεσμους στόχους για τα καναδικά πανεπιστήμια και προσδιόρισε τα συγκεκριμένα πλαίσια για τη δράση μέσα στο πανεπιστήμιο.
Σε μια μελέτη της εφαρμογής της Διακήρυξης του Χάλιφαξ, ο Wright (2002) έχει διαπιστώσει ότι η πλειοψηφία των συμβαλλόμενων πανεπιστημίων δεν έχει εφαρμόσει τη δήλωση μέσα στο ίδρυμά τους.
Ορισμένα πανεπιστήμια που έχουν προσπαθήσει να την εφαρμόσουν έχουν ενσωματώσει τις γενικές έννοιες και τις αξίες της διακήρυξης στις περιβαλλοντικές πολιτικές τους και στη βιώσιμη ανάπτυξή τους και δεν εφάρμοσαν τη διακήρυξη ως μοναδική πολιτική βιωσιμότητας για το πανεπιστήμιο.
Το πανεπιστήμιο της Βρετανίας, Κολούμπια (UBC), παραδείγματος
Α
χάριν, αναφέρει τη Διακήρυξη του Χάλιφαξ στην πολιτική βιώσιμης ανάπτυξης των πανεπιστημιουπόλεών του, αλλά δημιούργησε τη θεσμική πολιτική του βασισμένη στις αρχές των διακηρύξεων του Χάλιφαξ και του Talloires. Στην ανατολική ακτή του Καναδά, το Dalhousie Πανεπιστήμιο είναι αυτήν την περίοδο στο στάδιο της δημιουργίας μιας νέας πολιτικής για το περιβάλλον (που αντικαθιστά την πολιτική για το περιβάλλον του 1994 λαμβάνοντας υπόψη τις υποχρεώσεις του με την υπογραφή της Διακήρυξης του Χάλιφαξ, της Διακήρυξης Talloires και της διεθνούς Διακήρυξης σχετικά με την καθαρότερη παραγωγή). Το McGill Πανεπιστήμιο στο Μόντρεαλ του Καναδάς επίσης αναφέρεται στις Διακηρύξεις Χάλιφαξ και Talloires στη θεσμική περιβαλλοντική του πολιτική. Οι σημαντικότερες προκλήσεις και τα εμπόδια στην εφαρμογή παρατίθενται ως έλλειψη ηγεσίας, έλλειψη μηχανισμών υπευθυνότητας, και φορολογικών περιορισμών (Wright, 2002).
ε. Agenda21- Chapter 36
Το Ατζέντα 21 ήταν το αποτέλεσμα της διάσκεψης Ηνωμένων Εθνών σχετικά με το περιβάλλον και την ανάπτυξη που πραγματοποιήθηκε στο Ρίο de Janeiro, 1992, Ενώ σχεδόν όλα τα κεφάλαια της Ατζέντα αφορούν την περιβαλλοντικά βιώσιμη ανάπτυξη, το κεφάλαιο 36 (εκπαίδευση, συνειδητοποίηση και κατάρτιση) συγκεκριμένα αντιμετωπίζει τα ζητήματα σχετικά με την βιωσιμότητα στην εκπαίδευση (UNCED, 1992). Το κεφάλαιο 36 είναι το πρώτο που αναγνωρίζεται μετά από τις πανεπιστημιακές οδηγίες βιώσιμης ανάπτυξης και που δηλώνει ότι η Διακήρυξη του Tbilisi παρείχε τις θεμελιώδεις αρχές για τις προτάσεις που απαριθμήθηκαν στην Ατζέντα. Οι τρεις κύριες ωθήσεις ήταν:
(1) επαναπροσανατολισμός της εκπαίδευσης προς τη βιώσιμη ανάπτυξη
(2) αυξανόμενη δημόσια ευαισθητοποίηση των περιβαλλοντικών ζητημάτων και
(3) προώθηση της περιβαλλοντικής κατάρτισης μεταξύ των εκπαιδευτικών.
Α
Το κεφάλαιο 36 περιλαμβάνει τις πρωτοβουλίες που τα άτομα, οι κυβερνήσεις και τα έθνη μπορούν να πάρουν για να εξασφαλίσουν βιώσιμη ανάπτυξη, αναγνωρίζοντας ότι οι διάφορες χώρες θα αναπτύξουν τα προγράμματά τους σύμφωνα με τις συγκεκριμένες ανάγκες, τις πολιτικές και τις ευθύνες τους. Το κεφάλαιο 36 προσδιόρισε μια έλλειψη περιβαλλοντικής συνειδητοποίησης σε όλο τον κόσμο, και αναγνώρισε την επίσημη και άτυπη εκπαίδευση ως λύση στην περιβαλλοντικά μη αποδεκτή συμπεριφορά.
στ. Η Διακήρυξη του Κιότο
Η Διακήρυξη του Κιότο ήταν το αποτέλεσμα 90 διεθνών πανεπιστημιακών ηγετών που συγκεντρώθηκαν για το Ninth International Association of Universities Round Table το 1990, και σχετίστηκε πολύ με την Ατζέντα 21 και την Επιτροπή Ηνωμένων Εθνών στη διάσκεψη για το περιβάλλον και την ανάπτυξη στο Ρίο de Janeiro. Η κύρια συμβολή της Διακήρυξης του Κιότο στην τρέχουσα συζήτηση πλαισίων για τη βιώσιμη ανάπτυξη ήταν μια κλήση για μια πιο σαφή επίγνωση του πώς να επιτευχθεί η βιωσιμότητα στα πανεπιστήμια.
Η Διακήρυξη του Κιότο υποστήριξε ότι η διεθνής πανεπιστημιακή κοινότητα πρέπει να δημιουργήσει τα συγκεκριμένα σχέδια δράσης
προκειμένου να ακολουθήσει το στόχο της βιώσιμης ανάπτυξης. Η Διακήρυξη του Κιότο τόνισε επίσης την ηθική υποχρέωση των πανεπιστημίων για περιβάλλον και στις αρχές βιώσιμης ανάπτυξης. Ένα τελικό χαρακτηριστικό γνώρισμα της διακήρυξης ήταν η πρόκλησή για τα πανεπιστήμια όχι μόνο να προωθήσουν την βιωσιμότητα μέσω της περιβαλλοντικής εκπαίδευσης, αλλά και μέσω των φυσικών διαδικασιών ενός πανεπιστημίου.
Μια κατανόηση του αντίκτυπου της Διακήρυξης του Κιότο είναι δύσκολο να γίνει κατανοητή, δεδομένου ότι δεν υπάρχει κανένας που έχει υπογράψει. Η Διακήρυξη του Κιότο επικυρώθηκε από την International Association of Universities (iau) και τη γενική διάσκεψη των μελών που συναντήθηκαν στη Νότια Αφρική τον Αύγουστο του 2000 και το κείμενο της επικυρωμένης δήλωσης ήταν Σχέδιο Πολιτικής Εργασίας για την περίοδο
Α
2000-2004, στο οποίο τα πανεπιστήμια που πήραν πρωτοβουλίες βιώσιμης ανάπτυξης καλούνται να το επιχειρήσουν άμεσα. Εντούτοις, ο βαθμός στον οποίο πανεπιστήμια που ανήκουν στην iau έχουν αρχίσει τις συστάσεις και τις εργασίες του σχεδίου της Διακήρυξης είναι μέχρι σήμερα άγνωστος (Salinas - Meoni, 2001).
ζ. Η διακήρυξη Swansea
Η Διακήρυξη του Swansea του 1993 συγκέντρωσε τους αντιπροσώπους από πάνω από 400 πανεπιστήμια σε 47 χώρες, και αντήχησε τα συναισθήματα των προηγούμενων δηλώσεων, βεβαιώνοντας ότι τα πανεπιστήμια είχαν τη σημαντική ευθύνη να βοηθήσουν τις κοινωνίες να αναπτυχθούν σε ένα ‘’περιβαλλοντικά ασφαλές και εκπολιτισμένο κόσμο '' (ΟΥΝΕΣΚΟ, 1993, σελ. 1). Η διακήρυξη επανέλαβε πολλές από τις αρχές των προηγούμενων διακηρύξεων που αφορούν τη βιώσιμη ανάπτυξη στα πανεπιστήμια. Περιέλαβαν την ανάγκη για τα πανεπιστήμια να αναθεωρήσουν τις φυσικές διαδικασίες τους, την επιθυμία τους για περιβαλλοντικά ενημερωμένους σπουδαστές και σχολή, και δίνουν έμφαση στα ηθικά πανεπιστήμια που υποχρεούνται να τα παρουσιάσουν και στις μελλοντικές γενεές. Η Διακήρυξη του Swansea πρόσθεσε μια ενδιαφέρουσα διάσταση στη συζήτηση για βιώσιμη ανάπτυξη στην τριτοβάθμια εκπαίδευση δεδομένου ότι τόνισε την ισότητα μεταξύ των χωρών ως σημαντικό παράγοντα στην επίτευξη της βιωσιμότητας. Τα μέλη της ένωσης των πανεπιστημίων Κοινοπολιτείας αναγνώρισαν ότι ενώ η περιβαλλοντικά βιώσιμη ανάπτυξη ήταν μεγάλης σπουδαιότητας στις αναπτυγμένες χώρες, τα λιγότερο αναπτυγμένα έθνη έχουν μεγαλύτερη πίεση και άμεσες προτεραιότητες. Η Διακήρυξη του Swansea απευθύνθηκε επίσης για τα πανεπιστήμια των πλουσιότερων χωρών στην ενίσχυση στην εξέλιξη των πανεπιστημιακών περιβαλλοντικών προγραμμάτων βιώσιμης ανάπτυξης στα λιγότερο πλούσια έθνη παγκοσμίως.
η. CRE Copernicus Charter
