[PENDING] Malina Σχεδιασμός και υλοποίηση ενός εκπαιδευτικού προγράμματος STEAM με θέμα τη φωτοκινητική τέχνη για μαθητές πρωτοβάθμιας

ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΑΝΟΙΚΤΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ

ΣΧΟΛΗ ΕΦΑΡΜΟΣΜΕΝΩΝ ΤΕΧΝΩΝ

ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΟΥΔΩΝ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΦΩΤΙΣΜΟΥ-ΠΟΛΥΜΕΣΑ ΜΑ

ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ

ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΗ ΤΕΧΝΗ ΣΤΟΝ 20

ΑΙΩΝΑ.

Η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΟΥ FRANK J. MALINA

ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΚΑΙ ΥΛΟΠΟΙΗΣΗ ΕΝΟΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ STEAM ΜΕ ΘΕΜΑ ΤΗ ΦΩΤΟΚΙΝΗΤΙΚΗ ΤΕΧΝΗ

ΓΙΑ ΜΑΘΗΤΕΣ ΠΡΩΤΟΒΑΘΜΙΑΣ

ΚΥΡΙΑΚΗ ΓΕΝΙΤΣΑΡΙΔΟΥ

Επιβλέπων καθηγητής: ΒΕΡΟΝΙΚΗ ΚΟΡΑΚΙΔΟΥ

Πάτρα, Σεπτέμβριος 2019

Η παρούσα εργασία αποτελεί πνευματική ιδιοκτησία της φοιτήτριας Γενιτσαρίδου Κυριακής που την εκπόνησε. Στο πλαίσιο της πολιτικής ανοικτής πρόσβασης ο συγγραφέας/δημιουργός εκχωρεί στο ΕΑΠ, μη αποκλειστική άδεια χρήσης του δικαιώματος αναπαραγωγής, προσαρμογής, δημόσιου δανεισμού, παρουσίασης στο κοινό και ψηφιακής διάχυσής τους διεθνώς, σε ηλεκτρονική μορφή και σε οποιοδήποτε μέσο, για διδακτικούς και ερευνητικούς σκοπούς, άνευ ανταλλάγματος και για όλο το χρόνο διάρκειας των δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας. Η ανοικτή πρόσβαση στο πλήρες κείμενο για μελέτη και ανάγνωση δεν σημαίνει καθ’ οιονδήποτε τρόπο παραχώρηση δικαιωμάτων διανοητικής ιδιοκτησίας του συγγραφέα/δημιουργού ούτε επιτρέπει την αναπαραγωγή, αναδημοσίευση, αντιγραφή, αποθήκευση, πώληση, εμπορική χρήση, μετάδοση, διανομή, έκδοση, εκτέλεση, «μεταφόρτωση» (downloading),

«ανάρτηση» (uploading), μετάφραση, τροποποίηση με οποιονδήποτε τρόπο, τμηματικά ή περιληπτικά της εργασίας, χωρίς τη ρητή προηγούμενη έγγραφη συναίνεση του συγγραφέα/δημιουργού. Ο συγγραφέας/δημιουργός διατηρεί το σύνολο των ηθικών και περιουσιακών του δικαιωμάτων.

Ηλεκτρονική τέχνη στον 20

αιώνα . Η περίπτωση του Frank J. Malina

Σχεδιασμός και υλοποίηση ενός εκπαιδευτικού προγράμματος STEAM με θέμα τη φωτοκινητική τέχνη για μαθητές πρωτοβάθμιας.

Κυριακή Γενιτσαρίδου

Επιτροπή Επίβλεψης Διπλωματικής Εργασίας Επιβλέπων Καθηγητής:

Βερονίκη Κορακίδου Θεωρητικός τέχνης των μέσων

Μέλος ΣΕΠ ΕΑΠ Επιβλέπων Α

Συν-Επιβλέπων Καθηγητής:

Θεοδώρα Μούλλου Αρχαιολόγος Μέλος ΣΕΠ ΕΑΠ

Επιβλέπων Β

Πάτρα, Σεπτέμβριος 2019

Θα ήθελα να ευχαριστήσω θερμά την καθηγήτριά μου κυρία Βερονίκη Κορακίδου για την ουσιαστική και σημαντική καθοδήγηση και βοήθειά της στην εκπόνηση της μελέτης αυτής.

Επίσης ευχαριστώ ιδιαιτέρως τους Roger Malina, Effi Caloutsis, Camille Fremontier, Χριστόφορο Μαρίνο για την άμεση και ουσιαστική ανταπόκριση και για το υλικό που μου παρείχαν για την υλοποίηση της εργασίας.

Περίληψη

Το αντικείμενο της διπλωματικής αυτής εργασίας είναι η διερεύνηση του έργου του πρωτοπόρου καλλιτέχνη και επιστήμονα Frank Joseph Malina μέσα από μια παράλληλη εξέταση των καλλιτεχνικών και τεχνολογικών εξελίξεων που έλαβαν χώρα τον 20^ο αιώνα επικεντρώνοντας στα κύρια καλλιτεχνικά ρεύματα της εποχής.

Αρχικά γίνεται μια διερεύνηση των απαρχών της ηλεκτρονικής τέχνης και μια σύντομη αναφορά σε βασικούς εκπροσώπους της κινητικής και φωτοκινητικής τέχνης που αξιοποιεί τόσο την επιστήμη του ηλεκτρισμού και του μαγνητισμού, όσο και την φυσική, τα μαθηματικά και την πρώιμη, ακόμη, τότε, επιστήμη της πληροφορικής.

Στη συνέχεια, η ΔΕ εστιάζει στον καλλιτέχνη- επιστήμονα Frank J. Malina και διερευνώντας την πολυτάλαντη αυτή προσωπικότητα της τέχνης και της επιστήμης του φωτός ανιχνεύοντας τις επιδράσεις του σε σύγχρονούς του, αλλά και μεταγενέστερους καλλιτέχνες με στόχο τη σύνδεση των αλληλεπιδράσεων αυτών με το σήμερα. Επίσης γίνεται αναφορά σε Έλληνες καλλιτέχνες της κινητικής και ηλεκτρονικής τέχνης σύγχρονους της εποχής του Malina. Η θεωρητική αυτή διερεύνηση μέσα από βιβλιογραφικές πηγές και οπτικά παραδείγματα, κατέληξε στον σχεδιασμό και την υλοποίηση ενός εκπαιδευτικού προγράμματος τέχνης-τεχνολογίας και επιστήμης για παιδιά δημοτικού, το οποίο συνδυάζει την εξοικείωση με σύγχρονα εργαλεία και έννοιες της πληροφορικής με βασικές αρχές φωτισμού και οπτικής αντίληψης, ώστε οι μαθητές δημοτικού να έρθουν σε μια πρώτη επαφή με την ηλεκτρονική και κινητική τέχνη.

Η μεθοδολογία σχεδιασμού και υλοποίησης του εκπαιδευτικού αυτού προγράμματος είναι διεθνώς γνωστή με τον όρο STEAM (Science, Technology, Engineering, Arts and Mathematics), μια εκπαιδευτική προσέγγιση που χρησιμοποιεί την επιστήμη των υπολογιστών, την τεχνολογία, τα μαθηματικά και τις τέχνες για μια διαθεματική, ολιστική και καινοτόμα αντιμετώπιση της διαδικασίας της μάθησης. Ο σκοπός του εκπαιδευτικού προγράμματος είναι η εξοικείωση των παιδιών με τα αποτελέσματα του φωτός και ειδικότερα με το Play of brilliants (παιχνίδι λαμπροτήτων) μέσα από το έργο του Frank J.

Malina.

Το πείραμα πραγματοποιήθηκε σε δύο δημοτικά σχολεία του Ηρακλείου Κρήτης το 5^ο και το 11^ο Δ.Σ και θα ήθελα να ευχαριστήσω όλους τους μαθητές μου που συμμετείχαν σε αυτό!

Λέξεις – Κλειδιά

Ηλεκτρονική τέχνη, Φώτο-κινητική τέχνη, Light design, Light art, Media art, visual perception, STEAM, Frank J. Malina, Ιστορία της τέχνης, 20^ος αιώνας.

Electronic art in the 20th century.

The case of Frank J. Malina

A STEAM methodology educational program for primary school children

Kiriaki Genitsaridou Abstract

This MA dissertation examines the work of Frank J. Malina in parallel with artistic and technological developments that took place in the 20th century. First the thesis is considering the pioneers of early kinetic and Lumino-kinetic art who integrated computer science and lighting technology in their artworks. Then comes the main focus to the work of pioneer artist and scientist Frank J. Malina, exploring his multi-talented personality and influence not only on his contemporaries but also his descendants, seeking to find connections with today’s practice. The outcome of this theoretical research using bibliography resources and visual examples is the design and implementation of an art-science educational program for primary school children, combining contemporary digital programming tools with basic principles of light design and visual perception thus allowing primary school children to get more familiar with electronic and kinetic art. This educational program is based on STEAM (Science, Technology, Engineering, Arts & Mathematics) methodology offering a cross-disciplinary, holistic and innovative approach to the school learning process.The purpose of the educational program is to familiarize children with the effects of light and in particular the Play of brilliants through the work of Frank J. Malina.

Last, but no least, I wish to draw attention to the fact that this school experiment took place in the island of Crete, the south-most piece of the European continent and, special mention and acknowledgements should be attributed to all my students who participated!

Keywords

Electronic art, Lumino kinetic art, Light design, Light art, Media art, visual perception, STEAM, Frank J. Malina, History of art, 20^th century.

Περιεχόμενα

Περίληψη ... 2

Abstract ... 4

Περιεχόμενα ... 5

Κατάλογος Εικόνων ... 7

1. Ιστορική αναδρομή ... 13

Εισαγωγή ... 13

1.1.1 Αρχαιότητα ... 13

1.1.2 Διαφωτισμός ... 14

1.1.3 20ος αιώνας ... 15

1.1 Ηλεκτρονική τέχνη ... 18

1.2 Κυβερνητική τέχνη ... 32

1.3 Κινητική τέχνη ... 39

1.3.1 Marcel Duchamp ... 41

1.3.2 Laslo Moholy-Nagy ... 42

1.3.3 Alexander Calder ... 44

2. Frank J. Malina ... 46

2.1.1 Electropaintings ... 56

2.1.2 System Lumidyne ... 60

2.1.3 System Reflectodyne ... 66

2.1.4 System Polaridyne ... 68

2.1.5 Έλληνες καλλιτέχνες της φώτο-κινητικής τέχνης ... 70

Takis (Παναγιώτης Βασιλάκης) ... 70

Chryssa (Χρύσα Βαρδέα-Μαυρομιχάλη) ... 74

Βαλέριος Καλούτσης ... 77

3 Σχεδιασμός και υλοποίηση ενός εκπαιδευτικού προγράμματος με τη μεθοδολογία STEAM ... 83

Εισαγωγή ... 83

Θεωρητική προσέγγιση ... 83

Μεθοδολογία STEAM ... 84

Arduino ... 85

Tinkercad ... 85

3.1 Ένταξη στο πρόγραμμα σπουδών ... 85

3.2 Σκοποί και στόχοι ... 86

3.3 Οργάνωση μαθήματος ... 87

3.4 Περιγραφή διδακτικού σεναρίου ... 87

3.5 Δραστηριότητα διδασκαλίας-Φωτογραφικό υλικό ... 89

4ο Συμπεράσματα ... 95

Παραρτήματα : ... 97

Ερωτηματολόγια ... 97

Συζήτηση του Frank Malina με τον Frank Popper ... 99

Βιβλιογραφία ... 102

Κατάλογος Εικόνων

Εικόνα 1,Castel, Καρικατούρα εποχής,https://whytodayisbrilliant.wordpress.com/tag/louis- bertrand-castel/,23/5/2019 ... 15 Εικόνα 2,Color Organ- Wallace Rimington, Ανακτήθηκε

από:https://handmadecinema.com/mobileview.php?id=54,23/5/2019 ... 15 Εικόνα 3,Έξοδος από το εργοστάσιο-La sortie des usines Lumière. (1895),Ανακτήθηκε από http://www.institut-lumiere.org/musee/discover-the-lumiere-site/the-hangar-du-premier- film.html,2/1/2019 ... 17 Εικόνα 4,Kinetic Sculpture, Gabo, Ανακτήθηκε

από:https://www.tate.org.uk/art/artworks/gabo-kinetic-construction-standing-wave-

t00827,12/6/2019 ... 17 Εικόνα 5 , Διάγραμμα ταξινόμησης κινητικής τέχνης-Frank Popper’s original 1968

Classification of kinetic,Ανακτήθηκε από:

http://www.hohlwelt.com/en/interact/category/medclass.html,23/1/2019 ... 18 Εικόνα 6,Εξώφυλλο του καταλόγου της έκθεσης The machine as seen at the End of the Mechanical Age,Ανακτήθηκε

από:https://monoskop.org/The_Machine_as_Seen_at_the_End_of_the_Mechanical_Age,25/1 /2019 ... 20 Εικόνα 7,Friendly computer,Ανακτήθηκε

από:https://www.moma.org/documents/moma_catalogue_2776_300292931.pdf,16/5/2019 . 21 Εικόνα 8, Heart Beats Dust, Cone Pyramid 1968. Ανακτήθηκε από

:http://www.medienkunstnetz.de/works/hearts-beats-dust/images/1/,16/5/2019 ... 23 Εικόνα 9,Expo 58,Ανακτήθηκε από:https://www.archdaily.com/157658/ad-classics-expo-58- philips-pavilion-le-corbusier-and-iannis-xenakis/image-4-6,20/5/2019 ... 24 Εικόνα 10 Philips Pavilion,Ανακτήθηκε από:https://www.concertgebouw.be/en/lecture- philips-pavilion-58,20/5/2019 ... 25 Εικόνα 11, Metastaseis, Xenakis, Ανακτήθηκε

από:https://classical20.com/2015/08/12/iannis-xenakis-metastasis-1954/,20/5/2019 ... 25 Εικόνα 12, Poem Electronique,Ανακτήθηκε από:https://www.archdaily.com/157658/ad- classics-expo-58-philips-pavilion-le-corbusier-and-iannis-xenakis,20/5/2019 ... 26 Εικόνα 13, Poem Electronique, Ανακτήθηκε από:https://www.archdaily.com/157658/ad- classics-expo-58-philips-pavilion-le-corbusier-and-iannis-xenakis,20/5/2019 ... 26 Εικόνα 14,9 Evenings-Αφίσα, Ανακτήθηκε από:https://hyperallergic.com/323758/rebooting- a-landmarks-series-of-art-and-technology-collaborations/,16/5/2019 ... 28 Εικόνα 15, Now, Kowalski , Ανακτήθηκε από:http://digmagonline.com/dig-

magazine/2497/culture/2497.16/5/2019... 29 Εικόνα 16,Σχέδιο Now,Ανακτήθηκε

από:https://artsearch.nga.gov.au/detail.cfm?irn=102571,16/5/2019 ... 30 Εικόνα 17,USCO–The World , Ανακτήθηκε από:,https://www.trippingly.net/lsd-

studies/2018/6/11/lsd-art-from-life-magazine-1966,16/5/2019 ... 31 Εικόνα 18, Diamond Point, Richard Lacroix, Ανακτήθηκε από: Origins and Development of Kinetc Art, 17/5/2019 ... 32

Εικόνα 19, CYSP I, Ανακτήθηκε από: The domestication of kinetic art, The Lumino by Nicolas Schöffer,11/6/2019The Lumino by Nicolas ... 35 Εικόνα 20, Pepsi Pavilion-Osaka 1970, Ανακτήθηκε από:

https://medium.com/@JanBossing/art-meets-tech-91f82e8789b9,17/5/2019 ... 36 Εικόνα 21, Pepsi PavilionΑνακτήθηκε από: http://www.mediaartnet.org/works/pepsi-

pavillon/images/8/?desc=full,17/5/2019 ... 37 Εικόνα 22,Pepsi Pavilion ,Ανακτήθηκε

από:http://www.uncubemagazine.com/blog/13753251,17/5/2019 ... 37 Εικόνα 23,Καθρέπτης-Pepsi Pavilion,Ανακτήθηκε

από:http://www.mediaartnet.org/works/pepsi-pavillon/images/6/?desc=full,19/5/2019 ... 38 Εικόνα 24,Pepsi Pavilion, Η πρώτη επίσημη εικόνα του θολωτού καθρέπτη: Η Ritty

Burchfield κρατάει μια ροζ σημαία και φαίνεται σα να κρέμεται ανάποδα στο κενό ,

Ανακτήθηκε από:http://www.uncubemagazine.com/blog/13753251,17/5/2019... 39 Εικόνα 25,Monet 1 Ανακτήθηκε από:http://drawingatduke.blogspot.com/2016/04/monet- impressionism-my-struggle-to.html,24/5/2019... 40 Εικόνα 26, Picasso , The Demoiselles d’Avignon Ανακτήθηκε από:

https://www.moma.org/collection/about/conservation/demoiselles/ 25/5/2019 ... 41 Εικόνα 27, Armory Show ,Ανακτήθηκε από:https://www.artsy.net/artwork/marcel-duchamp- nude-descending-a-staircase-no-2-nu-descendant-un-escalier-n-degrees-,25/5/2019 ... 42 Εικόνα 28, Lichtrequisit, Ανακτήθηκε

από:http://www.getty.edu/art/collection/objects/45320/laszlo-moholy-nagy-das-lichtrequisit- american-1930/,26/5/2019 ... 44 Εικόνα 29, Calder,Ανακτήθηκε

από:https://de.phaidon.com/agenda/art/articles/2015/november/10/decoding-the-hidden- meanings-of-calders-mobiles/,26/5/2019 ... 45 Εικόνα 30, Frank J. Malina ,Ανακτήθηκε 4 Φεβρουάριος 2019, από http://www.fondation- langlois.org/html/e/page.php?NumPage=233 ... 46 Εικόνα 31, Dr. Frank J. Malina ,Jet Propulsion Laboratory, Η φωτογραφία τραβήχτηκε το 1944, Ανακτήθηκε 19 Ιανουαρίου 2019, από

http://www.chrisjennings.net/archive/cosmos/fjmalina.html ... 48 Εικόνα 32,Frank Malina working on Nebulae II 1961,Ανακτήθηκε

από:http://arteca.mit.edu/system/cogfiles/journalpdfs/leon.1982.15.1.i.pdf,10/6/0219 ... 49 Εικόνα 33, Η ομάδα του WAC Ανακτήθηκε από: http://www.frankmalina.com/en/scientific- research-activities 26-3-2019 ... 50 Εικόνα 34,Cosmos,Biography of Frank J. Malina. Ανακτήθηκε 19 Ιανουάριος 2019, από http://www.chrisjennings.net/archive/cosmos/fjmalina.html ... 52 Εικόνα 35/,/Πρόβατο, ατομική ενέργεια, αυτοπροσωπογραφία, Ανακτήθηκαν από:

http://www.frankmalina.com/en/artworks, ... 54 Εικόνα 36/,/To the stars, moire, cosmic ray,Ανακτήθηκε

από:http://www.frankmalina.com/en/artworks,,7/6/2019 ... 55 Εικόνα 37,Light Globe, Ανακτήθηκε

από:http://www.olats.org/pionniers/malina/arts/electricLight.php,7/6/2019 ... 55 Εικόνα 38,Linear C,Ανακτήθηκε από:http://www.frankmalina.com/en/artworks,8/6/2019 ... 57 Εικόνα 39,Jazz,Ανακτήθηκε

από:http://www.olats.org/pionniers/malina/galerie/galerie1.php,7/6/2019 ... 58 Εικόνα 40,One plus two triangles,Ανακτήθηκε

από:http://www.frankmalina.com/en/artworks,7/6/2019 ... 58 Εικόνα 41, Horizonts, Ανακτήθηκε από:http://www.frankmalina.com/en/artworks,7/6/201959

Εικόνα 42 Αφίσα από έκθεση, Ανακτήθηκε από:http://www.frankmalina.com/en/activity- from-the-90s,10/6/2019 ... 59 Εικόνα 43, Lumidyne,Ανακτήθηκε

από:https://www.olats.org/pionniers/malina/arts/lumidyneSystem.php,8/6/2016... 60 Εικόνα 44,Cosmos,Ανακτήθηκε από:http://www.patrickmccray.com/tag/frank-

malina/,10/6/2019 ... 61 Εικόνα 45,Cosmos,Ανακτήθηκε από:https://spectrum.ieee.org/tech-talk/geek-

life/history/rocketeer-frank-malinas-life-as-an-artist,10/6/2019 ... 62 Εικόνα 46,Away from the Earth,Ανακτήθηκε

από:https://www.youtube.com/watch?v=HuZb4lbhH2g,10/6/2019 ... 62 Εικόνα 47,Point counter Point,Ανακτήθηκε

από:https://www.olats.org/pionniers/malina/galerie/galerie2.php, 12/6/2019 ... 63 Εικόνα 48,Geometry I,Ανακτήθηκε από: https://www.1fmediaproject.net/2010/09/02/the- pleasure-of-light-gyorgy-kepes-and-frank-j-malina-ludwig-museum-

budapest/mampmalinageometriai/,12/6/2019 ... 64 Εικόνα 49,Orbits V,Ανακτήθηκε

από:https://www.olats.org/pionniers/malina/arts/monographUS.php#WORKS,12/6/2019 .... 64 Εικόνα 50,Voyage IV, Ανακτήθηκε από: http://www.artnet.com/artists/frank-malina/voyage- iv-from-voyage-among-supernovae-Onq_SnkE8dq8r-uzV5CqYg2,12/6/2019 ... 65 Εικόνα 51,Sink and source-mitosis,Ανακτήθηκε

από:https://kinkoncambridge.wordpress.com/2015/02/03/kinetic-art-talk-at-anglia-ruskin- university-by-reg-gadney,https://www.youtube.com/watch?v=TrHhwCD5j0I/,12/6/2019 .... 65 Εικόνα 52,,Lumidyne System,Ανακτήθηκε

από:https://www.olats.org/pionniers/malina/galerie/galerie2.php,12/6/2019 ... 65 Εικόνα 53,Το εσωτερικό του Reflectodyne,Ανακτήθηκε από:

http://www.frankmalina.com/en/artworks,10/6/2019 ... 67 Εικόνα 54,,Flowers-Reflectodyne,Ανακτήθηκε από:https://www.e-

flux.com/announcements/36366/the-pleasure-of-light-gyorgy-kepes-and-frank-malina-at-the- intersection-of-science-and-art/,10/6/2019 ... 68 Εικόνα 55,Flowers, Ανακτήθηκε απο:,http://www.frankmalina.com/en/artworks,8/6/2019 .. 68 Εικόνα 56,Three masks, Ανακτήθηκε από:http://www.frankmalina.com/en/artworks,8/6/2019 ... 69 Εικόνα 57,,Geometry II 1965,Ανακτήθηκε

από:http://www.frankmalina.com/en/artworks,8/6/2019 ... 70 Εικόνα 58,Takis ,Ανακτήθηκε από: https://takisfoundation.org/el/biografia/,27/5/2019... 71 Εικόνα 59,Signals Ανακτήθηκε από:http://www.orbit.zkm.de/?q=node/203,26/5/2019 ... 72 Εικόνα 60,Takis ,Ανακτήθηκε από:https://www.tate.org.uk/whats-on/tate-

modern/exhibition/takis,3/6/2019 ... 73 Εικόνα 61,Τηλεφώτα,Ανακτήθηκε από: 1https://takisfoundation.org/el/chronologio/,3/6/2019 ... 73 Εικόνα 62,Takis,Ανακτήθηκε από: http://www.artmag.gr/art-history/artists-faces/item/4014- takis,27/5/2019 ... 74 Εικόνα 63,Chryssa Ανακτήθηκε από:https://www.sansimera.gr/biographies/750,3/6/2019 ... 75 Εικόνα 64,Times Square Gates,Ανακτήθηκε

από:https://www.albrightknox.org/artworks/197211a-h-gates-times-square,3/6/2019 ... 75 Εικόνα 65,Chinatown 1Ανακτήθηκε από: https://www.artsy.net/artwork/chryssa-chinatown- portfolio-number-5,3/6/2019,3/6/219 ... 76 Εικόνα 66,Καλούτσης Β .Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης Κρήτης Ρέθυμνο-Ego into Art ... 77

Εικόνα 67,Kinoptic system,Ανακτήθηκε

από:https://muse.jhu.edu/article/597861/pdf,5/6/2019 ... 78

Εικόνα 68,Kinoptic, Ανακτήθηκε από:https://muse.jhu.edu/article/597861/pdf,5/6/2019, .... 79

Εικόνα 69, Valerios Caloutsis,1958 Βυθός, Ανακτήθηκε από:http://www.cca.gr/press- release/articles/valerios-caloutsis-transformations-of-a-landscape.html,4/6/2019 ... 81

Εικόνα 70, Βαλέριος Καλούτσης, The Tree, Ανακτήθηκε από: https://www.culturenow.gr/anadromiki-ekthesi-toy-valerioy-kaloytsi-sto-moyseio-sygxronis- texnis-kritis/,3/6/2019 ... 81

Εικόνα 71,Communication ,Ανακτήθηκε από:http://www.cca.gr/press- release/articles/valerios-caloutsis-transformations-of-a-landscape.html,3/6/2019 ... 82

Εικόνα 72, Ming vase--Sink and source,Ανακτήθηκαν από:https://www.pinterest.com/pin/22306960637536518/?lp=true ,http://www.waldemeyer.com/ming ,12/6/2019 ... 86

Εικόνα 73, screenshots από sink and source και mitosis ... 88

Εικόνα 74,Ambient Luminescence,Ανακτήθηκε από:https://redcrateproject.files.wordpress.com/2011/04/picture-7.png,10/6/2019 ... 89

Εικόνα 75,Focal Glow, Ανακτήθηκε από:https://sunjongsong01.files.wordpress.com/2013/06/img_2129.jpg,10/6/2019 ... 89

Εικόνα 76,Play of brilliants,Ανακτήθηκε από:https://www.groundswellbyjo.com/http/queenofcashmerecom/wp- content/uploads/2009/09/versailles-hall-of-mirrorsjpg,10/6/2019 ... 90

Εικόνα 77,Led -Led Buzzer ... 91

Εικόνα 78,5ο Δ.Σ Ηρακλείου ΣΤ΄ ... 93

Εικόνα 79,11ο Δ.Σ Ηρακλείου... 94

Εικόνα 80,5o Δ.Σ Ηρακλείου... 94

Εικόνα 81,Light Globe,Ανακτήθηκε από:https://www.olats.org/pionniers/malina/arts/electricLight.php,12/6/2019 ... 101

Εισαγωγή

Η κινητική τέχνη εμφανίστηκε επίσημα ως καλλιτεχνικό κίνημα τη δεκαετία του ’50. Η ανάγκη όμως του καλλιτέχνη να εκφραστεί μέσω της κίνησης προϋπήρχε.

Από την αρχαιότητα έως σήμερα η απεικόνιση της κίνησης έχει διαχρονικότητα στις αναζητήσεις των καλλιτεχνών. Η φώτο-κινητική τέχνη ήρθε λίγο αργότερα στις αρχές της δεκαετίας του ’60 ως υποσύνολο της κινητικής τέχνης. Οι καλλιτέχνες της φωτο-κινητικής τέχνης εκμεταλλεύτηκαν το φως ως μέσο και το χρησιμοποίησαν για να εκφραστούν.

Οι εξελίξεις στην τεχνολογία και οι κοινωνικοπολιτικές αλλαγές στις δεκαετίες του ’50 και του’60 είχαν αντίκτυπο και στην τέχνη. Οι καλλιτέχνες της εποχής διερευνούσαν τις δυνατότητες της κίνησης και του φωτός ως εκφραστικά μέσα χρησιμοποιώντας μηχανικά και ηλεκτρονικά στοιχεία καθώς και ηλεκτρικό ρεύμα.

Σκοπός της έρευνας είναι να περιγραφεί η σημασία της φωτοκινητικής στο έργο του Frank J.

Malina και των καλλιτεχνών πρωτοπόρων της κινητικής τέχνης του 20^ου αιώνα.

Στόχοι της διπλωματικής αυτής είναι αρχικά η αναζήτηση των απαρχών της ηλεκτρονικής και κινητικής τέχνης και των βασικών εκπροσώπων τους τον 20^ο αιώνα.

Στη συνέχεια η διερεύνηση του έργου και της προσωπικότητας του Frank J. Malina. Θα γίνει αναφορά σε Έλληνες καλλιτέχνες της ηλεκτρονικής και κινητικής τέχνης σύγχρονους της εποχής του Malina.

Τέλος θα ακολουθήσει o σχεδιασμός και η διερεύνηση ενός εκπαιδευτικού προγράμματος το οποίο θα απευθύνεται σε παιδιά δημοτικού και θα είναι βασισμένο στην εκπαιδευτική προσέγγιση S.T.E.A.M (Science,Technology,Engineering,Arts,Mathematics) με σκοπό την εξοικείωση των παιδιών με τα αποτελέσματα του φωτός, ειδικότερα με το Play of Brilliants, μέσα από τις αρχές και τα έργα του Frank J. Malina.

Τα βασικά ερωτήματα που τίθενται στην παρούσα έρευνα είναι:

 Ποιες είναι οι αρχές της κινητικής και ηλεκτρονικής τέχνης;

 Πως επηρέασε η τεχνολογική πρόοδος και ο ηλεκτρισμός την τέχνη του 20^ου αιώνα;

 Ποια η εξέλιξη της φωτο-κινητικής τέχνης στον 20^ο αιώνα και ποιοι ήταν οι κύριοι εκπρόσωποί της στην Ελλάδα και στο εξωτερικό

 Ποιος ήταν ο Frank J. Malina και ποιο το έργο του στη Lumino-Kinetic Art

 Πως μπορούμε να συνδυάσουμε σύγχρονα εργαλεία πληροφορικής και τη μεθοδολογία STEAM για να σχεδιάσουμε και να υλοποιήσουμε ένα εκπαιδευτικό πρόγραμμα;

 Μπορούν τα παιδιά του δημοτικού να καταλάβουν τον όρο κινητική τέχνη και να αντιληφθούν τα αποτελέσματα του φωτός κατασκευάζοντας μια εφαρμογή σε Arduino;

 Πως αξιολόγησαν τα παιδιά του δημοτικού τις βασικές αρχές της φωτο-κινητικής τέχνης ;

 Πως αξιολόγησαν τα εργαλεία και τη μεθοδολογία του εκπαιδευτικού προγράμματος;

1. Ιστορική αναδρομή

Εισαγωγή

«

«Η σχέση του ανθρώπου με την κίνηση ποικίλει στη διάρκεια των αιώνων. Στην αρχή ο άνθρωπος φοβήθηκε την κίνηση και θέλησε να την σταματήσει, μετά θέλησε να συμμετάσχει σε αυτήν, μετά να την αναλύσει και τελικά να την χρησιμοποιήσει. Από τους προϊστορικούς χρόνους ο καλλιτέχνης προσπαθούσε να δώσει μια οπτική έκφραση στην κίνηση και έψαχνε τρόπους να την αναδείξει, ήταν διχασμένος ανάμεσα στην επιθυμία να συλλάβει κάθε μεταβαλλόμενη σκηνή που έβλεπε το μάτι του και στην επιθυμία να δώσει νέα ζωή στη σκηνή που είχε απαθανατίσει. Η αναζήτηση έφερε γνώση, νέα υλικά ήταν διαθέσιμα και η κίνηση άρχισε να βρίσκει νέους τρόπους έκφρασης» (Popper, 1963) Η κινητική τέχνη είναι ένα μοντέλο δυναμικής αντίληψης της έκφρασης. Η συνεχής εξέλιξη και πρόοδος της επιστήμης και της τεχνολογίας είχαν ως αποτέλεσμα το συνδυασμό της τεχνολογίας με την κινητική τέχνη σε πολλές διαφορετικές εμφανίσεις

.

1.1.1 Αρχαιότητα

Από τα αρχαία χρόνια βρίσκουμε την ανάγκη του ανθρώπου να εκφραστεί ενσωματώνοντας κίνηση στην τέχνη. Σε ανασκαφή στην Αίγυπτο ανακαλύφθηκε κούκλα ύψους περίπου 50cm της οποίας τα μέλη μπορούσαν να κινηθούν με σπάγκο. Τον 2^ο αιώνα π.Χ Έλληνας σχεδίασε και δημιούργησε ένα άγαλμα που επέπλεε στον αέρα για τη σύζυγο του Αιγύπτιου βασιλιά Πτολεμαίου Β΄. Η κατασκευή έμενε στον αέρα λόγω των μαγνητικών δυνάμεων στην οροφή και στον τοίχο. (Guang, 2005). Ο Ήρων ο Αλεξανδρινός σχεδίασε και κατασκεύασε αυτοματισμούς, όπως μηχανικές μαριονέτες, σιντριβάνι που λειτουργούσε με πεπιεσμένο αέρα, αυτόματο κερματοδέκτη, αυτόματο μηχανισμό τροφοδοσίας νέκταρ, αυτόματη πόρτα, τον καταπέλτη, τα σιφώνια, αυτοματισμούς για το θέατρο όπως

εναλλασσόμενες σκηνές μορφών που κινούνταν τις οποίες συνόδευε με τα αντίστοιχα οπτικά και ακουστικά εφέ και την πρώτη ατμομηχανή. (Guang, 2005)

Οι άνθρωποι τη Ελληνιστικής εποχής είχαν τεράστια φαντασία και δημιουργικότητα σε ό,τι αφορούσε την κίνηση και προσπαθούσαν να εκμεταλλευτούν της δυνάμεις της μηχανικής στο μέγιστο για να την παράγουν στα έργα τους

.

1.1.2 Διαφωτισμός

Η εποχή του μεσαίωνα ήταν μια εποχή σκότους για την Ευρώπη. Η ανάπτυξη της τεχνολογίας και των τεχνών ήταν ελάχιστη. Από τον 14^ο αιώνα, στην εποχή της Αναγέννησης, ήρθε σταδιακά και η ανάπτυξη της τέχνης και της επιστήμης. Εμφανίστηκαν τα πρώτα μουσικά όργανα με μηχανισμούς (Guang, 2005).

Ο Ιησουίτης Γάλλος μοναχός και μαθηματικός Louis-Bertrand Castel (1688-1757) δημιούργησε ένα τσέμπαλο το οποίο συνδύαζε μουσική και χρώμα. (βλέπε Εικόνα 1) Το πάτημα των πλήκτρων συνδεόταν με χρωματιστές λωρίδες χαρτιού που ήταν τοποθετημένες σε μια θήκη πάνω στο όργανο. Έτσι μπορούσε κάποιος να ακούει μουσική και να βλέπει χρώματα ταυτόχρονα. Πολλοί αμφισβήτησαν την ιδέα του Castel. Ο Γάλλος φιλόσοφος και συγγραφέας Ντενί Ντιντερό (1713-1784) υποστήριξε το 1750 ό,τι η εφεύρεση του Castel θα μπορούσε να γίνει ένα όργανο επικοινωνίας. Πίστευε ότι αν γινόταν αντιστοιχία κάθε χρώματος με ένα γράμμα του αλφάβητου, αυτός που έπαιζε το όργανο θα μπορούσε να φτιάχνει λέξεις ή και προτάσεις με τα χρώματα και θα μπορούσαν να επικοινωνήσουν έτσι άνθρωποι που είχαν γεννηθεί χωρίς ακοή. (Diderot, 2002)

Εικόνα 1,Castel, Καρικατούρα εποχής,https://whytodayisbrilliant.wordpress.com/tag/louis-bertrand-castel/,23/5/2019

1.1.3 20^ος αιώνας

Στο τέλος του 19^ου αιώνα υπήρχαν αρκετές εφαρμογές στο χώρο της κίνησης και του χρώματος. Μια από αυτές ήταν του Άγγλου Wallace Rimington (1854-1918), ο οποίος σχεδίασε και κατασκεύασε ένα μουσικό όργανο που μπορούσε να προβάλει συνδυασμούς χρωμάτων σε αρμονία με τη μουσική. Στο βιβλίο του “Colour Music, the art of mobile colour” περιέγραφε τη λειτουργία του οργάνου: λευκό φως παραγόταν στο όργανο, το οποίο περνούσε από δύο πρίσματα και έδινε ένα φάσμα χρωμάτων. (βλέπε Εικόνα 2) Τα χρώματα αναμειγνύονταν και προβάλλονταν σε μια οθόνη, ο χειριστής του οργάνου με ένα πληκτρολόγιο και ένα πεντάλ καθόριζε το πώς θα φαίνονταν τα χρώματα. ( Peacock, 1988)

Εικόνα 2,Color Organ- Wallace Rimington, Ανακτήθηκε από:https://handmadecinema.com/mobileview.php?id=54,23/5/2019

Σύμφωνα με τον Popper «το στοιχείο της κίνησης έχει μια πολύ σημαντική θέση στον χώρο των σύγχρονων τεχνών. Οι καλλιτέχνες σε Ευρώπη και Αμερική από τις αρχές του 20^ου αιώνα άρχισαν να μετασχηματίζουν την κίνηση σε τέχνη. Εμπνέονται από τη φύση, από την ίδια την τέχνη και ακόμα από τη διάθεσή τους, δημιουργούν αντλώντας ιδέες από τη δυναμική φιλοσοφική τάση του Βιταλισμού, τον μαθηματικό υπολογισμό της κίνησης και άλλες θεωρητικές τάσεις και κινήματα που ασχολούνται με τη σχέση ανάμεσα στον χρόνο και την κίνηση, καθώς επίσης και με την καινοτομία της διαδοχής στην κίνηση». (Popper, 1968)

Όπως αναφέρει ο ίδιος o όρος kinetic art προέρχεται από την ελληνική λέξη κίνηση (kinesis). Οι δύο λέξεις δεν είχαν συνδυαστεί ποτέ στα αρχαία Ελληνικά κείμενα ή στην Ελληνική φιλοσοφία. Ο όρος χρησιμοποιήθηκε στο επιστημονικό πεδίο για πρώτη φορά στις αρχές του 19^ου αιώνα. Η λέξη ‘kinetic’ (cinétique στα Γαλλικά) χρησιμοποιήθηκε καθολικά γύρω στο 1860 για να περιγράψει φαινόμενα με κίνηση στην επιστήμη της Φυσικής και της Χημείας. Συγκεκριμένα εφαρμόστηκε στο πεδίο της κίνησης των αερίων (gas kinetics). Γύρω στο 1890 αυτοί οι όροι απέκτησαν ένα επιπρόσθετο εννοιολογικό εύρος. Η έρευνα των Eadweard Muybridge και Etienne-Jules Marey είχε ως αποτέλεσμα την εφεύρεση μιας μηχανής που μπορούσε να τραβάει μέχρι και δεκαέξι φωτογραφίες (καρέ) το δευτερόλεπτο και αυτή η εφεύρεση οδήγησε τον Thomas Edison στην κατασκευή του κινητοσκόπιου (kinetoscope) to 1892. Η ανακάλυψη αυτή έκανε δυνατή τη γρήγορη διαδοχή φωτογραφιών, η οποία έδινε την αίσθηση της κίνησης με αποτέλεσμα το 1895 οι αδελφοί Lumière βασιζόμενοι στο κινητοσκόπιο να κατασκευάσουν την φορητή συσκευή κινηματογράφου η οποία ήταν ταυτόχρονα μηχανή λήψης και προβολής. (Popper, 1968)

Η πρώτη ταινία που δημιούργησαν οι αδελφοί Lumière και η οποία θεωρείται η πρώτη ταινία που φτιάχτηκε παγκοσμίως ήταν η Έξοδος από το εργοστάσιο Λυμιέρ (La sortie des usines Lumière) (Βλέπε Εικόνα 3) τον Μάρτιο του 1895 και έδειχνε την έξοδο των εργατών από το εργοστάσιό τους. (Encyclopaedia Britannica, 2014)

Εικόνα 3,Έξοδος από το εργοστάσιο-La sortie des usines Lumière. (1895),Ανακτήθηκε από http://www.institut- lumiere.org/musee/discover-the-lumiere-site/the-hangar-du-premier-film.html,2/1/2019

Σύμφωνα με τον Popper ήταν το 1920 όταν ο όρος ‘kinetic’ συνδέθηκε με τις πλαστικές τέχνες για πρώτη φορά. Οι Naum Gabo και Nikolaus Pevsner μίλησαν πρώτοι για “kinetic rhythms” στο έργο τους “Realist manifest”. Λίγο αργότερα, ο όρος συσχετίστηκε με ακριβή φυσικά φαινόμενα. Ο όρος που χρησιμοποιούνταν επί το πλείστον για να δηλώσει κίνηση στις πλαστικές τέχνες ήταν η λέξη “dynamic”. Ο Naum Gabo τo 1920 παρουσίασε το έργο του “kinetic sculpture”, μια ατσάλινη ταινία, η οποία κινούνταν με τη βοήθεια ενός ηλεκτρικού μοτέρ. Στόχος της κινητικής τέχνης ήταν η εξερεύνηση των δυνατοτήτων της κίνησης, του φωτός και της τεχνολογίας στη σύγχρονη εποχή. Η κινητική τέχνη υπήρξε από τις αρχές του 20ου αιώνα αλλά ως σύγχρονο καλλιτεχνικό κίνημα εμφανίστηκε τη δεκαετία του 1950.

(Popper, 1968)

Εικόνα 4,Kinetic Sculpture, Gabo, Ανακτήθηκε από:https://www.tate.org.uk/art/artworks/gabo-kinetic-construction- standing-wave-t00827,12/6/2019

Εικόνα 5 , Διάγραμμα ταξινόμησης κινητικής τέχνης-Frank Popper’s original 1968 Classification of kinetic,Ανακτήθηκε από: http://www.hohlwelt.com/en/interact/category/medclass.html,23/1/2019

Στο παραπάνω διάγραμμα φαίνεται η ταξινόμηση της κινητικής τέχνης σύμφωνα με τον Frank Popper ο οποίος διαχωρίζει την πλαστική τέχνη σε δύο κατηγορίες: α) στατική και β) κινητική. Τα δύο είδη οδηγούν στην οπτική κίνηση και αυτή με τη σειρά της στην πραγματική κίνηση στην τέχνη. Η πραγματική κίνηση διακρίνεται σε χωρική και μη χωρική.

Η χωρική διαχωρίζεται σε αντιληπτές χωρικές τροποποιήσεις οι οποίες χωρίζονται σε απρόβλεπτες όπου τα αντικείμενα κινούνται λόγω των δυνάμεων της φύσης και προβλεπόμενες όπου τα αντικείμενα κινούνται μηχανικά. Η μη χωρική περιλαμβάνει τροποποιήσεις του χρώματος, της υφής, της φωτεινότητας κ.α. Επίσης διακρίνεται σε προβλεπόμενη και απρόβλεπτη. (Popper, 1968)

1.1 Ηλεκτρονική τέχνη

Η ηλεκτρονική τέχνη είναι μια μορφή τέχνης που χρησιμοποιεί ηλεκτρονικά μέσα και αναφέρεται στο είδος της τέχνης που χρησιμοποιεί την τεχνολογία και τα ηλεκτρονικά μέσα ή μόνο τα ηλεκτρονικά μέσα. Η ηλεκτρονική τέχνη έχει να κάνει με την τέχνη της πληροφορίας, την τέχνη του διαδικτύου, την ηλεκτρονική μουσική και την τέχνη των νέων μέσων. Οι εξελίξεις στην τεχνολογία στον 20^ο αιώνα ήταν ραγδαίες. Ειδικότερα μετά τον

Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο η ταχεία ανάπτυξη της ηλεκτρονικής τεχνολογίας και των τεχνικών της οδήγησε στην ανάπτυξη δυναμικών μορφών τέχνης, των οποίων ο πυρήνας ήταν η ανακάλυψη του υπολογιστή στα τέλη της δεκαετίας του ’50. Ο υπολογιστής είχε τη δυνατότητα να επεξεργάζεται, να αναλύει και να συνθέτει πολύπλοκες πληροφορίες επιτρέποντας έτσι ο συνδυασμός δυναμικών τέχνης και ηλεκτρονικής τεχνολογίας να φτάσει σε επίπεδα χωρίς προηγούμενο. Επιπροσθέτως, βασικές έννοιες και θεωρίες σχετιζόμενες με τον υπολογιστή και την επεξεργασία της πληροφορίας επέτρεψαν στους καλλιτέχνες να τις χρησιμοποιήσουν σαν εργαλεία για τη δημιουργία και την έκφραση ιδεών βασισμένων σε νέες ηλεκτρονικές τεχνολογίες και ιδέες. ( Noll , 1967)

Όπως αναφέρει χαρακτηριστικά ο Shanken η εξέλιξη της επιστήμης και της τεχνολογίας στον 20^ο αιώνα επηρέασε πολύ το έργο των καλλιτεχνών που διερευνούσαν τη δυνατότητα συσχέτισης κίνησης και φωτός. «Οι καλλιτέχνες χρησιμοποίησαν την κινητική τέχνη και το φως για να ανακαλύψουν παραλληλισμούς ανάμεσα στην ηλεκτρονική τεχνολογία και στα φυσικά φαινόμενα και να επανεξετάσουν τη σχέση ανάμεσα στη δημιουργία και την καταστροφή». Στις αρχές του 20^ου αιώνα οι μεγάλες τεχνολογικές αλλαγές ήγειραν θεμελιώδη ερωτήματα για τη σχέση ανάμεσα στην τέχνη, τη λογοτεχνία, τη μουσική και την επιστήμη, δημιουργώντας έτσι μια ριζική καινοτομία η οποία ακόμα και σήμερα υποστηρίζει την πολιτιστική ανάπτυξη. (Shanken, 2009)

Η μεταβατική στιγμή για το τέλος μιας εποχής και την άφιξη μιας νέας ήταν το 1968 και το βήμα έγινε σε μια έκθεση με το όνομα “The machine as Seen at the End of the Mechanical Age”. Η έκθεση πραγματοποιήθηκε με διοργανωτή τον Pontus Hultén στο Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης της Νέας Υόρκης. Ο Pontus Hultén την περιέγραψε ως «μια συλλογή σχολίων στην τεχνολογία από καλλιτέχνες του Δυτικού κόσμου, ειδικά της σύγχρονης εποχής στην οποία η μηχανή οποία μπορεί εύκολα να οριστεί ως μια απομίμηση των μυών μας-χάνει την κυριαρχική της θέση, ενώ οι ηλεκτρονικές και χημικές συσκευές- οποίες μπορούν να οριστούν ως μια προσομοίωση των λειτουργιών του εγκεφάλου και του νευρικού μας συστήματος- γίνονται πολύ σημαντικές». (Hultén P. , 1968)

Εικόνα 6,Εξώφυλλο του καταλόγου της έκθεσης The machine as seen at the End of the Mechanical Age,Ανακτήθηκε από:https://monoskop.org/The_Machine_as_Seen_at_the_End_of_the_Mechanical_Age,25/1/2019

Ήταν μια πολιτιστική απάντηση στην κατάρρευση της σύγχρονης κατασκευαστικής κοινωνίας που ήταν βασισμένη στις μηχανές. Οι καλλιτέχνες που συμμετείχαν, ήθελαν να δείξουν την άνοδο μιας μετα-βιομηχανικής και μεταμοντέρνας κουλτούρας. Εκτός από την παρουσίαση των έργων τους η έκθεση αποτέλεσε μια προεπισκόπηση - παρουσίαση των ηλεκτρονικών υπολογιστών και των βίντεο ως τα νέα μέσα έκφρασης. (Lovejoy, 2004) Το κύριο χαρακτηριστικό αυτών των μέσων, ήταν η ικανότητά τους να μεταδίδουν ήχο, εικόνα και πληροφορίες σε μακρινές αποστάσεις εισβάλλοντας έτσι σε κάθε πτυχή της σύγχρονης ζωής και επηρεάζοντας βαθιά τη δημόσια συνείδηση. Τα νέα αυτά μέσα έγιναν το κατώφλι για την είσοδο σε μια νέα εποχή θεμάτων, ιδεών και συνθηκών. (Lovejoy, 2004)

Εικόνα 7,Friendly computer,Ανακτήθηκε

από:https://www.moma.org/documents/moma_catalogue_2776_300292931.pdf,16/5/2019

Ο Φιλικός Γκρι Υπολογιστής (1965) ήταν μια κατασκευή αποτελούμενη από κινητήρα, κυλιόμενη καρέκλα, πόδια κούκλας, μεταλλικό σκελετό, κιβώτιο οργάνων, φώτα, διακόπτες, πάνελς με αριθμούς, κάρτες ευρετηρίου, οδηγίες χρήσης και τηλεφωνικό δέκτη, έργο του Αμερικανού καλλιτέχνη Edward Klenholz (1927-1994).

Τα άρθρα στις εφημερίδες και τα περιοδικά της εποχής μιλούσαν συνεχώς για τις υπερταχύτητες των υπολογιστών στις πράξεις, για την αλάνθαστη μνήμη τους και για την ακρίβεια τους. Οι καινούριες αυτές συσκευές προκαλούσαν τον άνθρωπο στο σημείο που εκείνος θεωρούνταν μοναδικός, στην ικανότητά του να σκεφτεί, στο μυαλό του.

Αναπτύχθηκε ένας μύθος για τους υπολογιστές ό,τι ήταν ικανοί να απαντήσουν σε κάθε ερώτημα, να λύσουν κάθε πρόβλημα. Ο καλλιτέχνης χρησιμοποίησε αυτό το μυθολόγημα με σαρκαστική διάθεση και κατασκεύασε τον Φιλικό Γκρι Υπολογιστή δίνοντας μάλιστα και οδηγίες χρήσης. (Hultén P. , 1968)

«Το κίτρινο φως σημαίνει θετική απάντηση, το μπλε υπεδείκνυε αρνητική. Το πράσινο κουμπί δεν άναβε κι έτσι δεν έδειχνε τίποτα. Οι υπολογιστές καμιά φορά κουράζονται ή έχουν νευρικές κρίσεις, εξ’ ου και η καρέκλα για να ξεκουράζονται. Αν γνωρίζεις τον υπολογιστή σου καλά, θα γνωρίζεις πότε είναι κουρασμένος και με περίεργη διάθεση. Αν συμβαίνει κάτι τέτοιο βάλε μπρος την κουνιστή πολυθρόνα πατώντας τον διακόπτη ,αρέσει στον υπολογιστή σου και θα

δουλεύει καλύτερα. Να θυμάσαι : αν φέρεσαι καλά στον υπολογιστή σου θα σου φερθεί κι εκείνος». Ο Klenholz προγραμμάτιζε τον υπολογιστή να δίνει περισσότερες «ναι» απαντήσεις παρά «όχι». (Hultén P. , 1968)

Σύμφωνα με τον Shanken το 1968 ήταν επίσης ένας χρόνος-σταθμός για την ηλεκτρονική τέχνη, σε ό,τι είχε να κάνει με δημοσιεύσεις. Ο Jack Burnham (1931-2019), Αμερικανός ιστορικός, δημοσίευσε το Beyond Modern Sculpture: The Effects of Science and Technology on the Sculpture of Our Time, το οποίο περιείχε κεφάλαια για την αυτοματοποιημένη κινητική, το φως και τη ρομποτική. Επίσης, ο καλλιτέχνης/επιστήμονας Frank Malina ξεκίνησε την πρώτη έκδοση του περιοδικού Leonardo που ακόμα και σήμερα παραμένει ένα από τα κορυφαία επιστημονικά περιοδικά με δημιουργικές διασταυρώσεις επιστήμης και τέχνης.

Μέχρι το 1970 η ηλεκτρονική τέχνη είχε γίνει τάση, το φως, η κίνηση και ο χρόνος είχαν γίνει mainstream στοιχεία της καλλιτεχνικής έκφρασης. Μια από τις πιο ενδιαφέρουσες εξελίξεις ήταν η χρήση ηλεκτρονικών μέσων από τους καλλιτέχνες για να μετασχηματίζουν ή να μεταφράζουν διάφορες μορφές ενέργειας. Αυτό που ο Αμερικανός γλύπτης και πρωτοπόρος της ηλεκτρονικής τέχνης Robert W.Mallary (1917-1997) ονόμαζε

«μετασχηματισμένη τέχνη-transductive art », (Shanken E. , 2009)

Το έργο Heart Beat Dust του Γάλλου Jean Dupuy (1925-) είναι χαρακτηριστικό παράδειγμα της «μετασχηματισμένης τέχνης».

Εικόνα 8, Heart Beats Dust, Cone Pyramid 1968. Ανακτήθηκε από :http://www.medienkunstnetz.de/works/hearts-beats- dust/images/1/,16/5/2019

Το έργο μεταφράζει τον καρδιακό παλμό σε κινητική ενέργεια που δονεί μια μεμβράνη και προκαλεί την αιώρηση κόκκινης σκόνης.

Ο καλλιτέχνης χρησιμοποιεί μια οργανική διαδικασία που γίνεται στο σώμα μας και την μετασχηματίζει σε κίνηση και ήχο. Η σκόνη μέσα στο κουτί αναπηδά, σαν να χορεύει και ακούγεται ένας ήχος που αποκρίνεται στον παλμό του θεατή. Ο θεατής, ναι μεν συμμετέχει ενεργά, αφού είναι απαραίτητος για να βιώσει το έργο, αλλά ταυτόχρονα διαχωρίζεται από το έργο βλέποντας το μέσα από ένα παράθυρο. Βιώνει τον δικό του παλμό, αλλά τον βιώνει από απόσταση. Το βασικό συστατικό αυτού του έργου είναι μια κόκκινη σκόνη, κλεισμένη σε ένα γυάλινο κυβικό κουτί, η οποία γίνεται ορατή εξαιτίας μιας φωτεινής ακτίνας . ( Frohnert, 2012)

Σύμφωνα με τον Shanken η τέχνη ήταν πάντα σιωπηρά διαδραστική, με την έννοια ό,τι απαιτεί πράξεις αντίληψης και γνώσεων από την πλευρά του θεατή. Δίνοντας έμφαση στη διαχρονική πλευρά της αντίληψης, αλλάζοντας τη διαδικασία αντιμετώπισης των έργων τους, οι καλλιτέχνες της κινητικής τέχνης άρχισαν να προκαλούν την παραδοσιακή σχέση του θεατή με τα έργα τέχνης και κατά συνέπεια να την αλλάζουν.

Ο Marcel Duchamp Γάλλο-Αμερικανός γλύπτης, ζωγράφος και συγγραφέας (1887-1968) είχε δηλώσει το 1957 πως «η δημιουργική τέχνη δεν επιτυγχάνεται μόνο από τον

καλλιτέχνη, ο θεατής φέρνει το έργο σε επαφή με τον έξω κόσμο και έτσι συμβάλλει στη δημιουργική πράξη » (Shanken E. , 2009)

Το 1956 άρχισαν οι προετοιμασίες για τη Διεθνή Έκθεση του 1958 στις Βρυξέλλες. Ήταν η πρώτη φορά θα γινόταν διεθνής έκθεση μετά τον 2^ο Παγκόσμιο Πόλεμο. Η βασική ιδέα της έκθεσης, ήταν ο εορτασμός της αναγέννησης του πολιτισμού μετά την καταστροφή και τις συνέπειες του πολέμου, μέσω της χρήσης της τεχνολογίας. Η εταιρεία Philips, που δεν ήθελε να διαφημίσει εμπορικά προϊόντα, αλλά να δημιουργήσει μια εμπειρία για τους χιλιάδες επισκέπτες της έκθεσης, απευθύνθηκε στο γραφείο του Le Corbusier για την ανάθεση του έργου της. Εκείνος απάντησε: «Δεν θα φτιάξω ένα περίπτερο για εσάς, αλλά ένα ηλεκτρονικό ποίημα και το μπουκάλι που θα το περιέχει· φως, χρωματιστές εικόνες, ρυθμός και ήχος, όλα μαζί σε μια οργανική σύνθεση» (Lopez, 2011).

Εικόνα 9,Expo 58,Ανακτήθηκε από:https://www.archdaily.com/157658/ad-classics-expo-58-philips-pavilion-le-corbusier- and-iannis-xenakis/image-4-6,20/5/2019

O Le Combusier με τη σειρά του ανέθεσε το έργο στον Έλληνα αρχιτέκτονα-μηχανικό, μουσικό και συνεργάτη του Iannis Xenakis. Ο ίδιος αναφέρει ότι την έμπνευσή του για το

σχήμα του περιπτέρου την πήρε από το έργο του “Metastaseis”, ένα ορχηστρικό έργο εξήντα ενός μουσικών γραμμένο το 1953-4, το οποίο έχει διάρκεια οκτώ λεπτών περίπου (Shanken E. , 2015). (Βλέπε Εικόνες 9, 10,11)

Εικόνα 10 Philips Pavilion,Ανακτήθηκε από:https://www.concertgebouw.be/en/lecture-philips-pavilion-58,20/5/2019

Εικόνα 11, Metastaseis, Xenakis, Ανακτήθηκε από:https://classical20.com/2015/08/12/iannis-xenakis-metastasis- 1954/,20/5/2019

Τη σύνθεση του «ηλεκτρονικού ποιήματος» - “Poem Electronique”, ο Le Combusier την ανάθεσε στον Γάλλο μουσικοσυνθέτη Edgard Varese (1883-1965).

Το εσωτερικό του περιπτέρου έμοιαζε με «στομάχι» και το σχέδιό του ήταν αποτέλεσμα μαθηματικού αλγορίθμου. Η ιδέα ήταν το κοινό να έμπαινε στο κτίριο σε ομάδες των πεντακοσίων ανά δέκα λεπτά για δύο λεπτά. Όσο το κοινό εισερχόταν στο κτίριο μέσω ενός κοίλου διαδρόμου ακουγόταν από τα μεγάφωνα ένα κομμάτι του Xenakis πριν μπουν σε ένα δωμάτιο, στο οποίο θα έπεφτε σκοτάδι. Στον χώρο αυτό, θα ζούσαν την εμπειρία μιας οκτάλεπτης παρουσίασης ήχου και φωτός συνοδευόμενης από προβολές εικόνων στους τοίχους. Στο τέλος της παρουσίασης οι θεατές έχοντας ‘χωνέψει’ το θέαμα, θα έβγαιναν από μια άλλη έξοδο και η επόμενη ομάδα θα έμπαινε μέσα. (Lopez, 2011)

Εκτός από τις προβολές, τον φωτισμό και τη μουσική στον χώρο υπήρχαν και δύο αντικείμενα που κρέμονταν από το ταβάνι. Ένα γυναικείο μοντέλο κούκλας και ένα

μαθηματικό αντικείμενο σε μορφή κύβου από μεταλλικούς σωλήνες, το οποίο γινόταν κόκκινο ή μπλε όταν έπεφτε πάνω του υπεριώδες φως.

Οι προβολές γινόταν από δύο μεγάλες οθόνες. Περιοχές γύρω από τις οθόνες είτε χρωματίζονταν από δέσμες φωτός είτε προβάλλονταν πάνω σε αυτές ασπρόμαυρες εικόνες.

Στην οροφή υπήρχαν εικόνες του ήλιου, των αστεριών και του φεγγαριού.

To Poem Electronique μαζί με το οίκημα του περιπτέρου ήταν το πρώτο ηλεκτρονικό- χωροταξικό δημιούργημα. Συνδύαζε αρχιτεκτονική, φως, μουσική και εικόνα. Παρουσίασε την εικόνα του εικοστού αιώνα, την εξάρτηση από την ηλεκτρική ενέργεια αντί του φυσικού φωτός και την εισβολή της εικονικής προοπτικής στη θέση της γήινης πραγματικότητας.

( Treib, 1996)

Εικόνες από το εσωτερικό του Philips Pavilion , Expo 58 , Βρυξέλλες

Καθώς οι καλλιτέχνες δημιουργούσαν περισσότερα κινητικά έργα, τα οποία μπορούσαν να αναμορφωθούν ή να τροποποιηθούν ως απάντηση στη συμπεριφορά του θεατή, οι παραδοσιακές διακρίσεις ανάμεσα στον θεατή, στο έργο τέχνης και στον καλλιτέχνη άρχισαν να αμβλύνονται. Ο καλλιτέχνης δεν θεωρούνταν πλέον ο αινιγματικός δημιουργός

Εικόνα 12, Poem Electronique,Ανακτήθηκε από:https://www.archdaily.com/157658/ad-classics- expo-58-philips-pavilion-le-corbusier-and-iannis- xenakis,20/5/2019

Εικόνα 13, Poem Electronique, Ανακτήθηκε από:https://www.archdaily.com/157658/ad-classics- expo-58-philips-pavilion-le-corbusier-and-iannis- xenakis,20/5/2019

κωδικοποιημένων μηνυμάτων που έπρεπε να αποσαφηνιστούν από έξυπνους θεατές. Ο Ουμπέρτο Έκο το 1962 θεωρεί ότι με τη συμμετοχή του θεατή σε διαδραστικά έργα δίνονται στο κοινό απεριόριστες δυνατότητες στην κατανόησή τους. (Shanken E. , 2009)

Ο Roy Ascott δημιούργησε ένα εντυπωσιακό παραλληλισμό μεταξύ της συμμετοχικής τέχνης και της κβαντικής φυσικής. «Για να περιγράψουμε τι έχει συμβεί κάποιος πρέπει να διαγράψει τη λέξη “θεατής” και να την αντικαταστήσει με την λέξη “συμμετέχοντας”. Με μια περίεργη έννοια το σύμπαν είναι ένα συμμετοχικό σύμπαν». Με έναν περίεργο τρόπο τα ηλεκτρονικά μέσα έχουν κάνει πιθανή τη δυνατότητα για τους θεατές να γίνουν ενεργοί συμμετέχοντες που πλοηγούνται σε περιβάλλοντα με μεγάλη ποικιλία διαφορετικών τροχιών. (Ascott, 2003) Η δήλωση του Αμερικανού συνθέτη John Cage (1912-1992) επεξηγεί κάποιες από τις θέσεις των καλλιτεχνών της εποχής για τη στάση ανάμεσα στην τεχνολογία και την τέχνη.

Ο Cage είχε πει: «Θέλω να αφαιρέσω την έννοια του διαχωρισμού ανάμεσα στον καλλιτέχνη και στον μηχανικό».

Η δήλωση αυτή έγινε στο πλαίσιο της συμμετοχής του σε μια ιστορική σειρά παραστάσεων καλλιτεχνών και μηχανικών το 1966 την Nine Evenings: Theater and Engineering, η οποία είχε διοργανωθεί από τους Robert Rauschenberg (Αμερικάνος ζωγράφος 1925-2008) και Billy Klΰver (Σουηδός μηχανολόγος 1927-2004) (Shanken E. A., 1999). (Βλέπε Εικόνα 14 ) Η σειρά αυτή των παραστάσεων έγινε γνωστή ως E.A.T –Experiments in Art and Technology και πήραν μέρος δέκα καλλιτέχνες και τριάντα μηχανικοί. Όλοι μαζί δούλεψαν για περίπου δέκα μήνες με σκοπό να αναπτύξουν τεχνολογία και συστήματα που θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν ως αναπόσπαστο κομμάτι στα έργα των καλλιτεχνών.

Η συνεργασία τους αυτή δημιούργησε πολλές «πρωτιές» στον χώρο του θεάτρου. Για πρώτη φορά, χρησιμοποιήθηκε κλειστό κύκλωμα τηλεόρασης και προβολέας τηλεόρασης σε θεατρική παράσταση, καθώς επίσης κάμερα με οπτική ίνα. Μια κάμερα υπερύθρων απαθανάτιζε τις σκηνές σε απόλυτο σκοτάδι, ένα ραντάρ Doppler μετέφραζε την κίνηση σε ήχο και φορητοί ασύρματοι ενισχυτές μετέδιδαν τον ήχο σε μεγάφωνα (Hultén P. K., 1966).

Εικόνα 14,9 Evenings-Αφίσα, Ανακτήθηκε από:https://hyperallergic.com/323758/rebooting-a-landmarks-series-of-art-and- technology-collaborations/,16/5/2019

Σύμφωνα με τον Cage ο καλλιτέχνης ήταν ο πρόγονος μια επαναστατικής κληρονομιάς, ο οποίος μέσω της συνεργασίας του με τον μηχανικό θα μπορούσε να μεταφέρει το επαναστατικό του στοιχείο στους μηχανικούς. Η συνεργασία αυτή για εκείνον μπορούσε να συμβάλει στον μετασχηματισμό των κοινωνικών τάξεων. Αυτό που στην ουσία εξέφραζε ήταν το κοινό συναίσθημα· η ισορροπία στον κόσμο είχε χαθεί και μια κάποιου είδους επανάσταση ήταν απαραίτητη. Ο Ψυχρός Πόλεμος, η εκτόξευση του Σπούτνικ το 1957, η πρώτη διαστημική πτήση στη Σελήνη, το τείχος του Βερολίνου, η εισβολή στον Κόλπο των Χοίρων και ο πόλεμος του Βιετνάμ είχαν δημιουργήσει μια πολιτική κρίση στον κόσμο και η τεχνολογία ήταν το μέσο για να διατηρηθεί με μια έννοια ο Αμερικάνικος τρόπος ζωής.

(Shanken E. , 2009) Η τεχνολογία είχε γίνει αναπόσπαστο κομμάτι του βιομηχανικού- στρατιωτικού συμπλέγματος είχε πει ο Πρόεδρος Eisenhower στην αποχαιρετιστήρια του ομιλία το 1961.

Ένας ακόμα παρόμοιος φορέας με το E.A.T, ήταν το Centre of Advanced Study of Science in Art στο Λονδίνο. Η προτεραιότητα εδώ ήταν η ίδρυση ενός πολύ καλά τεχνικά εξοπλισμένου εργαστηρίου, στο οποίο οι καλλιτέχνες θα δούλευαν ειδικά projects. Πολλοί καλλιτέχνες, όπως ο Nicolas Schöffer (1912-1992) και ο Έλληνας Takis (1925-) δούλευαν σε τέτοιου